vakyapadiya ·-vp3.7.64-66: ( bj · 2016. 7. 13. · rttt(ilif&j.!1!"¥=fiffn.1 ~ 8 ~...

25
rttt(ilif&J.!1!"¥=fiffn.1 8 fiff3'Gmt :l!Hfil 1!r i!J (2010) Vakyapadiya 1 J (Sadhanasamuddesa) ·-VP3.7.64-66: ( § B"J IDfB ( 3) 0. Vakyapadiya r ffi- (Sadhana- samuddefa) m 45 Gm 89 le. t->") -C, .1\Jv r 1 ) .1\ 1 ) (Bhartrhari) Ii karaka i"tj:bi; (kriya) (J) (sadhana) (J)-fj-C: S 6 ( 13 l'f"J) (karman) illfU t -C ") 6 o .f (J) 7 i?m 55 Gm 66 L -Cl..)o(J)li, (131'J"J) c c L i"lj:bi; (13l'J"J · (karmakartr) -c:S 60 6 tdh tu" 7 / Y °" 1 J 9:06J) tz:ffiMi"o :Z t:. drs(J) ii 19KillfBl'J"J:5.H!f '25 n 6 t tz: .f '25 n, < 13 l'J"J c t:t->tt6 .1\Jv 1- 1 J .1, 1 J {j) b "?-C%*6'9 60 A 3.2.60 ti, tadrs, tadrsa ( r .f (J) 7 lj: J) t: Mi" 6 m 1 varttika ti, sadrs, sadria ( J) 6 o ;: n m 1 varttikat:t->lt6 fJ - j- 1 7- T ti, upapada (A 2.2.19 upapadam atiri) c J-;. /j: L, -drs, -drsa fi drs t: krt !1€\W kvin, kan nt;:;Jli 13 c L-CimBAi"6o c ;:;i)-(\ A3.4.67kartarikft t: nlf, krt !1€\W kvin, kan ti c ") 7 karaka 6 o b L, ;: n G fJj 6 G ti', tadrs, tadria ti r.:fn (tad) '25 Gt:. sadrs, sadr§a Ii t b (J) (samana) 6 9:0 L tj:ttntftj: G tj:i..)o L fJ> L tj: G § tz: t->") -C Ii, ;: n G Ii r .f n c L -r") 6 b (J) J r t b (J) c L -r 1..)6 b{/)J 6 b (J) t L -C(J) c L -r fJ-71 f;:;tff!ti, (1) (ru9hifabda) c J-;./j: L, A 3.2.60 c L -C (J) 6 b (J) c J-;.tj:'9;: c, (2) A 3.2.60 L, .:f nt:{i;b 6 b (J) c L -r taddhita !1€\W c L -r (J)-drs, -drsa 6;: c -C: Soo ;:n1:.ttL-C.1'\7/Y°" 1 Jti, ;:nG(J) tft!tz:ft{f9!1'9 6;: c tj: < otf 0 .1'\ 7 / Y °" 1 ) t: ntf, A 3.2.60 t o krt !1€\W kvin, kan 6 ( 13 -z:·S 6 /j: G If, A 3.2.60 li;ft\J 7 i*j::W (yaugikasabda) c L "'({/) 6 b {j) c L L .1\ Jv r 1) .1\ 1) 13 T 6 (J) ti, ;: (J) .1'\ 7 / Y -v 1 J {j) \'' 6 Uf:ll(J)illfU:f!l!.-C:S6o .1\Jv r 1 J .1\ 1 ) Ii, .:f(J).1'\7 / y °" 1 J (J)lliillfUt: § G i" 6 ii l9K c .:f (J) iii9K {j) illfU:f!l!.B"J tj: )j;tJT tj: 6 v ci"6o trf(J) - 33 -

Upload: others

Post on 03-Feb-2021

3 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

  • rttt(ilif&J.!1!"¥=fiffn.1 ~ 8 ~ ~~x"f:lt:®lilif&J.!1!"¥=~0~~7rfiffn~~7-

    fiff3'Gmt :l!Hfil 1!r i!J (2010)

    Vakyapadiya 1 (fj~}JJ(;~) ~WP J (Sadhanasamuddesa) 0)-@f~ ·-VP3.7.64-66: ( § B"J • 1-T~±f$) (karmakart~) IDfB ( 3)

    0. Vakyapadiya r (~~~) ~mJ ffi- (Sadhana-samuddefa) m 45 ~fl'jfp Gm 89 ~fl'j le. t->") -C, .1\Jv r 1) .1\ 1) (Bhartrhari) Ii karaka i"tj:bi; (fi~) (kriya) (J) (~~~) (sadhana) (J)-fj-C:

    S 6 ( 13 l'f"J) (karman) ~ illfU t -C ") 6 o .f (J) 7 i?m 55 ~jpfp Gm 66 ~WI: i;}l..)-Cf}tfJ~~illfB L -Cl..)o(J)li, (131'J"J) c L-C~fj~L-Cl..)6 b(J)~

    (fi~±f*) c L -r~m.i" 6~fi-(J) (fi~±f*\

    i"lj:bi; (13l'J"J · fi~.±f*) (karmakartr) -c:S

    60 m64~WfJ>Gm66~W-c:ti, A3.2.60~

    iE~flji" 6 tdh tu" 7 / Y °" 1J iJ~W~9.61VJ~PJ ~Mttdrs (r~o, 9:06J) tz:ffiMi"o (fi~.±

    f*)(J)(l3~·fi~±f*> cL-r(J)mm~~*

    :Z t:. drs(J) ii 19KillfBl'J"J:5.H!f tJ~W~ '25 n 6 t ~ ~ tz: .f {j)r~ifHi.~tJ~t~tiSJ '25 n, < 13 l'J"J • fi~±f*> ~m (J)(b9~7~~~'96 (13~) c (fi~.±f*)

    t:t->tt6 (fi~) (J):fj:fl(J)r~i1HitJ~~~'25n6o

    .1\Jv 1- 1J .1, 1J {j) (13~ • fi~±f*> illfUti.f(J)~ ~~ b "?-C%*6'9 60

    A 3.2.60 ti, tadrs, tadrsa ( r .f (J) ~ 7 lj: J) ~(})

    i!it~tJfJ, ~m~u t: Mi" 6 m 1 varttika ti, sadrs, sadria ( r~t.lR(J) J) ~(J)j*j::W~imBAi" 6 o ;: n

    G(J)f*j::_W~.1'\-..::::...::::., m 1 varttikat:t->lt6

    fJ - j- 1 7-~ T ti, upapada flft-~1'f (A 2.2.19 upapadam atiri) c J-;. /j: L, -drs, -drsa ~ IVJ~PJ~1'f

    fi drs t: krt !1€\W kvin, kan fJ~~A ~ nt;:;Jli 13 c L-CimBAi"6o c ;:;i)-(\ A3.4.67kartarikft

    t: ~ nlf, krt !1€\W kvin, kan ti (fi~±f*) c ") 7 karaka ~ ~~i" 6 o b L, ;: n G (J)fj'€jli~ fJj (fi~.±f*) ~~~i" 6 t~ G ti', tadrs, tadria

    ti r.:fn (tad) ~~6~, 9:06~J ~, '25 Gt:. sadrs, sadr§a Ii r~ t b (J) (samana) ~ ~ 6 ~, 9:0 6~J ~iil9K L tj:ttntftj: G tj:i..)o L fJ> L tj: fJ~ G ~~(}) § ~~m tz: t->") -C Ii, ;: n G Ii r .f

    n c m~ L -r") 6 b (J) J r ~ t b (J) c m~ L -r 1..)6 b{/)J ~!il9Ki"6o ;:tl,G(J)~i L1..)~19K

    ~~~i" 6 b (J) t L -C(J) tadrs~(J)im~ c L -r fJ-71 7-~-tfJ~~'? f;:;tff!ti, (1) tiidrs~

    ~mm~ (ru9hifabda) c J-;./j: L, A 3.2.60 ~·lit 1§~ c L -C (J) tadrs~(J)j*j::_ ~imBAi" 6 b (J) c J-;.tj:'9;: c, (2) A 3.2.60 ~N~ L, .:f nt:{i;b

    6 b (J) c L -r taddhita !1€\W c L -r (J)-drs, -drsa ~~~~L-C .fn(J)~Am~U~W~i" 6;: c -C: Soo ;:n1:.ttL-C.1'\7/Y°" 1Jti, ;:nG(J)

    tft!tz:ft{f9!1'9 6;: c tj: < tadrs~~imBAi" otf ~~~6 0 .1'\ 7 / Y °" 1) t: ~ ntf, A 3.2.60 fJ~

    IVJ~PJ~;ttt drs(J)f&t:~.A ~no;: t ~m~i" o krt !1€\W kvin, kan fJ~~~i" 6 (fi~.±f*) ;6~ ( 13 ~ • fi~.±f*) -z:·S 6 /j: G If, A 3.2.60 li;ft\J

    ~~*(J)iii9K~t§. 7 i*j::W (yaugikasabda) c L "'({/) tiidrs~~mBAi" 6 b {j) c L -CiE~{lj L f~Oo

    .1\ Jv r 1) .1\ 1) fJ~li 13 T 6 (J) ti, ;: (J) .1'\ 7 / Y -v 1J {j) tadrs~(J)jJitj::_ ~ ~ \'' 6 IVJ~PJ~1'f;ttt drsfJ~ ~~'96 (fi~) ~00'96 (131'f"J·fi~.±f*)

    Uf:ll(J)illfU:f!l!.-C:S6o .1\Jv r 1J .1\ 1) Ii, .:f(J).1'\7 / y °" 1J (J)lliillfUt: § j!fJ~.:f (J)~~*ttfJ> G ~~ i" 6 ii l9K c .:f (J) iii9K {j) illfU:f!l!.B"J tj: )j;tJT ti~ tj: 6 v ~Jvt:~'96;:t~~-C~07 ci"6o trf(J)

    )(~~~o

    - 33 -

  • [I] odana~ pacyate svayam eva

    r™il' i ~ I: t3 i ~ 1: t-> O)f ii• G ~ ;Z -c v, Q J [3] pa§yati ghafa~ svayam eva

    l#Jiil> i ~ 1: t3 oyf'il• G ~ ;Z -c v' Q J [4] dar§ayate gha!a~ svayam eva

    1#Jiil>i ~ l:t->(1)-f'il• G~;;t -Cv> QJ

    ~~PJ~gfN drsiJ>11.1ft.--t 6 ~1t 1:t-t L --c Jf:&iJ> (§1¥1) c L--C00~"96$'.~l:OOL--c, mt 0) ~ ;Z ~ ~ f' ~H~ T 6 tdo 1:, .f 0) iH~J 0) IDfUJ.ll! 1¥17.tif'Jf ti [l] c lfll t J: -5 t: [2] iJ>f&.li9 6 ;: c f'~iy:] L ~6 0 L -/J> L' ~~O) § m;;mm ti [2] f'~~ Lid: i. 'o ;: 0);: c Ii, ~~PJmfN drsti -t h0)1i.1ft.*ttL, ~#--t6 f' 11.1ft.~f,~~mfNpocti11.1ft.*ttL(§1¥J)

    1:#--t 6 f'11.1ft.--t 6, c i.} 7 J: 7 1-::flIU :1!f0)1i.1ft.*'l1:iJ>~t;i: 6;: c f'~'*"t 60 r1:1i:Jm0) ~~PJmfNdrs1:00--t 6 11.m li[3] c [4]Tib6o

    *fr!';Hi, r(~f&.:1!f) WfMJ -~64HfmiJ>i?~ 66~fmO)~~Wi'l&9L~f, drsl:OOv6 (§

    i¥J • rra±f*> •m1:00--t 6,,~,i.- 1- i; ,," 1J O)L lfcO) J!MiJ>,,'\-.:::...:::..:>c~*O) r § mttimltIDfii~ J (fabdapramai:iaka) c L --C 0) filkiJC f' ,~~I: Bt119C Lk~O)T;b6;:cf'l!.f:]i?~~T6o

    t;i:t-;, ~ 64 ~WiJ, i;~ 66 Hfii'iti:XO) ct-; 9 Tib6o

    VP3.7.64: sadrsadi~u yat karmakartrtvaqi prati-

    padyate I

    apattyapadane tatra vi~ayatvaqi prati kriye II

    1sadr§a~l:OOL-C, (§l'l"J) ii> (fi~.±.f;t;:) -c.'"~

    Q;:cil>~JJ,ij~tl-Cli>Qa ~ ~tl]J

    VP3.7.65: kutascid ahrtya padam evaqi ca

    parikalpane I

    karmasthabhavakatvaqi syad darfanadyabhi-

    dhayinam II

    I~ L '"(' filJ~il·Jt®JJi § ""('" ~ Q C ~, alocana ~ ~7F L ti1i >th~ll.l~l!l drs J: lF kan il>llf.)... ~ n Q J

    1.1. tyad (ribO)J) WfO)JJi§ c litATO)JJ[§ -C'ib 60

    tyad tad yad etad idam adas eka dvi yu~mad asmad

    bhavatu kim

    tyad WfO)JJi §Ii sarva Mt: ft* h, A 1.1.27 sarvadfni sarvanamani I: J: 9 sarvanii.man c 11¥ lfh6 0 ~~Pj~gfN drst: kft ~IW kvin i5 J: (J. kan iJ>~

    A.~ ht.:: mt!±.M drs ( +- drs + kvin) 1- drsa ( +-drs + kan) Ii, A 2.2.19 upapadam atin 1: J: "'::> --C upapada c ll¥1;fh 6 (A 3.1.92 taropapadarp saptamistham) tyad tJfO)JJ[§ c 1!W~{tf:l:fl-&m f'Mf&.T 6 (nityasamasa) o

    I kvin (/) v Ii A 6.1.67 ver aprktasya 1.: J: t) -e 0 f(j ~ n ~o

    - 34 -

  • Sadhanasamudde§a liJf~-YP3.7.64-66 (tj\}11)

    tyad-tias drs _, tyad-¢ [A 2.4.71 2]-drs _, tyaii [A

    6.3.91 31-drs _, rya[A 6.1.101 41-drs _, ryadr5

    1.2. ~ 'l A 3.2.60 t-: iJ \i} 'l 1 ~Hocana ~ ::&7f. L tJ:\i} [drs]J t ~-"' i? h -c 1i} 6 0 !j,T ® =fiO) fW;j!RUJfm•lt!:iJ' lb 6 a

    1.2.1. Mm I ii.locana Ii, m'W'.~~ (cak~urvijfiana) ~~'* L, drsti:fjlJ'it~~lj,7}0)~~~ ~7f.9 6 o .:: O)t~~ an-iilocana O)~J.EIW nan ti {fil::ff:fM'J.EO)~J.EIW (paryudasa) -c-S6o *O)m J!U ~ Jl J: o

    A 8.1.25 pasyarthais canalocane //

    ( 1alocana ~~mLtJ:v', pasya (~~) 5 ~~Jl}f(

    T6l!Jg'1Jg&mc~U"--:J < C. ~, [A8.l.20-23 tiJj m ~ n -rJ yu~mad 1: te, tvii, vam, vas ti~i!!'i'. ~ n i\ asmad 1: me, ma, nau, nasti~i!!'i'.~ n tJ:v'J)

    Kasikavrtti ti, pasya ti darsana c ~~-c- lb IJ , darfona ii'~~ (jfiana) ~ ~'* 9 6 0) t-: ~ L 'l, iilocana ti:jjlJt~~ (cak~urvijfiana) ~~ '*9 6 c rolBA9 6 60 Kasikavrtti iJ'?f;tf 6~tl c &fYtlti*O)jffi 1)-C'lb 60

    [f:7tl] gramas tava svaf!l samfk~yagata~ 1-·5I:JO)Ak:O'i;t6~~

  • Kasikavrtti

    r tyad M 0) JJ[ § ii~~ tQJJ[ § 't'' GO o c ~ , jlj~iiJ~~Hlt drsO)tttl:, .:f tlil~alocana ~~ff- L IJ Ii> c ~, T !Jv ij, jlj~m:m drsil~.:f n**O)~'*~~m L /Jli > c ~, ~IW kvin t-> J: rJ. kan 7'.l~'if,.A.~ ho J 10

    /'\ ~ /.;;-\"' 1)

    1 tyad tl$0) JJ[ § ii~~ tQJj'[ § 't" GO o c ~, j/J~Mf:flt drsO)tttl:, ~tlil~alocana c li~f.t o (§B'g) 1: ff.To (fr~) ~~ff-To c ~~~ kvin t-> J: rJ. kan 7'.l~'if,.A~tloJ

    tadrs~O)fm~m~, Kasikavrtti ti r tyad MO) ~§O)·~~-t-~96bO)J~-~96b 0) C. L 'LIDlHJJ L J: -5 C. L, /'\ :9 /' Y i7 1Jli r tyad -O)~§O)·~~-O)J:-j~~~6bO)J~·

    ~9 6 b 0) C. L 'L'IDlHJJ L J: -5 t L 't" lil 6 O)'"C' S6o

    2. 11Jftiift (rii~hisabda) /'\-..::...::.)0!~1: J:31il"( Ii krt ~Cf--C-~b

    6 :r_Ii §, taddhita ~CF--c-~b 6 JJi §, fl-frm (samasa), -1f~f¥ (ekase~a), san ~--C-~b

    611J~f!lm;ff.Hi*1C-frM (vrtti) C. llfli'tl6o *if-fr "ffjO)·~ ~ IDlBJJ9 6 )(iJ;)_j-fjf)( ( vigraha) -:t'' Cb 6 o *it-frM C. 71fJTXi>;·~~ 1: ~fdlitj:tl;-fr c. -c- -J -c, lj: ">tli-frt>; s 6 0 !Mi 1:*1f-frffjt>;i't~m (sarajiia) --C- Cb 6 ~-fr I: Ii, )tf]f)(iJ> 1:>1J:i'J~ t J: J!l!M tt n tj: 1i 'o .:::. 0) ~-fr, 71*1f :>ct J:*it-frM ~ t\'ii~96~*~BJJ~96t::.~I:, -~~*~1'f -~fiilli: C. L 'Lf&.-5 t:~~·tj:1il 0 .:::. 0) J: -5 t:)} fJTXi>;*it-fr"fffO)·~~~~ L tj:1i> C. ~, -(-O)*if -frMtJ:tttmm C. llfti'n6 0

    2.1. /{Jvr 1)/\ 1)tJ:, VP2.36-37t:J:31il't"'tl

    Jfl~g c ~F'tlJflmO) IB:)} (rtic;lhyartic;lhivibhaga) 1: s.& L 'Lit' 60 .:::. .:::. -c'/{Jv r 1J /'\ 1J t>;·mJl'Jm~ t''O) J: -5 t:maJJ L 'Lit' 6 O)iJ>~ ~ 't"J:3 < .:::. t ti A 3.2.60 1:009 6 Mahabha~ya O)~it~~J!l!M9

    6J:--C-bi!~--C-S6o ~TfE(O)l3i:t (Vrtti) ~

    *~::?g~ L J: -5 o Vakyapadiya ~ 2 ~ l)(J 0) ~1:~9 613 i:tO)ftt'¥1J~tHJ -T ;\'-.A r IJ:*t_:

    1°KV on A 3.2.60: tyadadi~u upapade~u drser dhator analocane 'rthe vartamanat kaii pratyayo bhavati, cakarat kvin ca I

    fUfi tt n 't" \.-l tj:lilo .:::. .:::. --C-IJ: -T ;\'-.A r ~m~ L-:J-:J/{)v r 1J /'\ 1J O)•l:ffmm1:~9 6 ~~~ *Bfl'-9 60

    tj: 13 , 13 i:t -T ;\'- .A r t: 00 L 't" ti , British Columbia A~ Ashok Aklujkar i'l1f~~O)*lli

    Ji&tx~J-T;\'- .Ar ~~~O).:::.·w-•1= J: tJ ~009 6 .:::. C. i>;-C' ~ f::.o ~c L "(~-~~ L f::. li>o K. A. Subramania Iyer ~~O)ftlfi-T ;\'-.A r C. tx-fr L, J§W C. ,%1,bn6W'EJ}~~ffl L 'Lit> 60 it::. -T;\'-7' r~IE~m~ L "(lil 6ii!Wb s 60

    Vrtti on VP 2.36: (a) yadi ca na kevalo rajasabdo

    'nyatra dr~!aprayogal). sa rajapuru~adi~u bhidy-

    ate11 kif!lkrta puru~e rajapuru~o brahmaf.iapuru~a iti

    visi~!iirthasyavagatil). 12 I

    (a) t L, ~

  • Sadhanasamuddefa iilf~-VP3.7.64-66 (1Nll)

    ~j X. If, ajakar~ta ( 1 7 ~ -v tJ Jv-T J [ :W*;g] 1 t± $ 0) !!= 0) J:. 7 l;diH'. ~--::> b 0) J ) , asvakarr:ia ( r 7 '/ ::i.. r/ 7 tJ Jv-T J [:t!j*;g] 1,~0)!j:O) J:. 7 t;,d1H.· ~--::>bOJJ) c §hht.: c ~- [asva 1;:t-J"~T.O] ,~ c l,) 7 ~~ b [karr:ia 1;: t-J"~T .0] !!= c l,) 7 ~ ~b..:ChlSIH)~ ~iJ,b*it®L~t,>o

    (c) bhedavi~ayel)a tv atyantamatadarthena

    vakyenarthapradarsika 14 kriyate bahuvrThitat-

    puru~asafijfiadibhiQ samudayantare~u 8abda-

    sarp.skaraQ,

    LiJ>L~iJ;IS, [)(OJ] IK7t$7t (bheda) [c L-C O)M] 1;:00-9-T .0, ~t-J"®l;:..:C-0) [Mf~OJJ fl~

    ~ ~~ L ~ t, > [ajasya/asvasya karr:iam iva parr:iarµ yasya c t,>-:d.:] )(1;:¥·:5'1,)-c [)(OJ~~c lift

    ~.OJ ~~~aJJ~-r.o [Mt~;0;] ~m~n.Oo

    -r~n~, C:>cc~Jn~o [MO)J•~~oo

    L -C, bahuvrfhi, tatpuru~a ~O);gffj\~~--::> b 0) c L-CO)§M.!Ji§iJ;IDPl~hoo

    (c) asvadlnarp. padarthanam atyantasamanvaye 'pi

    gamyate vyavrttanuvrttasvalak~al)~ kascid eva

    niyato 'rthaQ,

    m~O)gfrO)~~li~t-J"®I;:~® L ~t,> c L -Ct, ..:c n Ei Jlt;0;~--::>~1f ;0;ft!!;0, IS tJ~~ ~ n * t.: ft!! 1;: ~f¥-r .o i ~ 1;:S o~)EO)fl~iJ;:OOJW~ hoo

    (d) tathaiva sarvasu ~tti~v arthantarasamanvaye

    garp.syata eva visi~!o 'rthaQ II

    ..:c n c *--> t.: < ll'U t J:. -? 1;:, -r ~ -c O)Mf~ID1;: ti i,)-c [Mf~OJ~~c Ii] J!f~.O [Pl~ c 13 ~fl o.!Jil30JJ fl~li*lt®L~t,,c L-ct, ~)EO)~ ~iJ;i ~ 1;:.f:!!!JW~ ho -Z:S 0 7 o

    Vrtti on VP 2.37: (a) yadi tarpi raja-

    puru~adlnam asvakarl)adibhis tulyaQ

    padottarapadarthiisamanvayaQ 15 tat kuto

    ariighivibhagaQ I

    piirva-

    riighy-

    ..:Ch -Z: Ii t L , rajapuru~a ~Ii asvakarr:ia ~ c ll'U ~-~H~*O)fl~t~m~*O)fl~t~®L~

    i,) c To~ IS If, tlJ'fHg c ~Ftlfa!UfrOJ !Kit OJ tit~

    I~ Aklujkar: vakyenopapradarsika. 15 Iyer, Aklujkar: piirvapadottarapadarthasamanvaya~.

    VP 2.37: vakye tv 16 arthantaragateQ sadfsya-

    parikalpane I

    ke~aficid riighisabdatvarp. sastra evanugamyate II

    r Li» L, [*fC~fflO)] So t 0) Ii [it;f!f)( c 0)] ~fPkltiJ;~)E ~ n -c iJ>--::> [ it:fff J )( 1;: ti 1,, -C Ii [Mf~ID c Ii] lJIJ OJ ~~;6;.J:!l!JW ~no ;0, IS, tt{Jij ~a-z:s o, c * ~ 1;: [§M.!Ji131;:~Pltm7t~~)E -r .oJ :>cm~1;:t;1,d-c:ooiw~tt:oJ 11 (b) iha svabhavasiddhe Vfttivakyayor atyantam

    arthasya bhede18

    fit,q [)(1*~] 0) JiJW-Z:li, ME~ID c )(O)rdJOJ~ ~O)~t-J"®~~-~§•OJ*tt~•ft~nkt OJ-Z:S oo

    ( C) Vfttya Vakyena prakramyamal)aSya 19 ya-

    tra pradhanasyavisi~!aQ kriyadisambandhas

    tatra vakyasya vicchedavfttimatrakrta-

    bhedamitrasi'idfsyarp.20 kalpyate satsv apy

    upasarjanavise~al)adi~u bhede~u I

    L ;6• L, [ ~j X. l;f rlijapuru~a c I,>--> t.:] Mt~ID c 00-f*T .0 [fl~® 1;: ~flHi~ t 0) c JJ. ~~no rlijna~ puru~a~ c l,) "? t.:] )( 1;: J:. "? l fl~~ n Q (prakramyamal)a) .:E~* [-Z:S o~g!] 0) (fr~) ~ c 0)00f*iJt'f'~)E-z:S or~~ [TtJ:n~, raJna~ puru~a~ ;0;%*5)( c }j. ~ ~ n Qt~~]' [ ..:c 0)] )( 1;: Ii [ ..:C h~~PlT o rlijan ct,) -j ~g c puru~a c 1,, 7 MiJ;J ijlJ IJ ft~ n -c ~®To ( vicchedavrtti) c I,) 7.:: c t.=1t1;:¥··j' < ~-~~ c To [rlijapuru~a c t,>--yf.:MC~ c O)] ~f!XttiJ;~)E~hoo t.: c X. [)(l;:li] tt~~*1;:t-J"-t.Ol!N)E~O) [MC~ID c 0) J ~n.¢.\;0;s o 1;:-tt J:. 21 0

    16Rau: vakye~v. "f•J ., r~

    11 t1Ffa [1998b: 211 '[1'l15-~~ c'O)*ftf5-~0)~0)~'* c, ;c O)*fti5-%0)~~ v, < -:>fp0)~~1.: 5.tVT l t.:: J::""t".f

    "f7-Jf:"'i" O)~'*~~~ l J:. 7 c T ~5.J-Vf)CO)~'*c Ii,] ft(·n) ~.::u1;~~~n\.°v'~o UPL.f-J""t"li t.: t;, 1.: l t.:: c ~ 1.: Ii, 5JU 0) ~'* il;~M ~ n ~ i;jH~·iJ; \.", fill~i?&IJ.)Cr:t;"f!"t"li, .ftl !?O)~li, 'fftJtll'l"J~~'*~~~To~J (1v-'f'1 · :/1' 7" '1'') -r'

  • {d) atas ca sadrsyakalpanaya te 'rii:O [Mf~] 0) (fr~) C.00~ -t:o•~[T~b~,X~~~~~:O~~~~"{"

    1i~ ;oz\

    22 Aklujkar: vakyaprakrame 'nya. 23 Aklujkar: vfttiprakrame 'nya. 2-ltj:t;, "/.:=. 7 7-:/ °"lit). TO) J;-) I.: VP 2.36--37 ~

    tHRVO>oo Tfka on VP 2.36: (a) na kevalaf!l keva!ana'!l niy-atariipasaf!lbhavas te~a'!l yavad vfttav api sthitanam ity aha-

    [ rii j an c 1,>-jlfilli, *3ti5-t~O)fiJt~-c'lild: 1)~1J:1,>] .:. c ~ [r~1v r 1) /' 1) Ii] ~~0 0

    VP 2.36: yathasvakan;ia ity ukte vinaivasvena gamyate I kascid eva visi~!o 'rthaJ.i sarve~u pratyayas tatha II

    (b) asvakan:ia ity atrasvapadarthena vinaiva jatyantara-visi~!aJ.i kascid artho gamyate I

    asvakarna c "' -J .:. O)lfilbt~pi ~ht;: c ~' a§va c It' -JMO)•t-c'«>o ~J~i~~~-~hf,~O)m~ ~~~ht.:«> o~~O)AJ.bt~-~hoo

    ( c) tasmat sarve~u api pade~u paramr~!avibhage~u vakyabhivyafijake~u satsv akhai;ic.Javakyavagatipiirvako vakyarthapratyaya ity eva yuktam II

    ~h$~.M~T~-rW"t'«>?-rt~h~OOL-r~~

    -:::. -::. -c-/'\Jv r 1J /\ 1J tJ~§,&9 6mJ!Uti9""-c ~ffl\~R (samjnasabda) 1.:. ~b 6 o -::. n i; O)m J!Uti~"-fO)J: 7 t:MURc::th.6 ?b0)-C-.t>6o

    A 6.2.76 silpivacini cakfiia~ //

    rimtA (silpin) ~•ff--t :0~1'1-~tfl.::~i,,-r, krt ~ 1W a~"{"~b :0 ~m~* (uttarapada) '/J~~®'CT :0 c ~' :%fr~*O)~-BJ"illi udatta 7 7-1:! /' r ~

    btEU~i'f>Jl.::ffiW~ho c ~. )C [7.;f,-:7] H1J:iffl.-ttLclb o tO)bt«>o~~1.::1i, 111r$~0))CO)~m1.::~--:J1t>-r::X: O)••btJ!!!M~ho c 1,>-J i ~ 1.:: .'.:O).:. c bt~~-r-«>oo Tfka on VP 2.37: (a) nanv evaf!l sati yo 'yaf!l riic.JJ.iyariic.JhivibhagaJ.i sabdanam ucyate sa vfthety asaiikyaha-

    [htllt1i J .:. 0) J: -J Id:~~. -~r~1.::--:>,,,-r i§ :hho.:. 0) mmm · mttmmO) ~~bt1f!t~ c. Id: o 0

    [~llt1i] .'.:O)~*t.::ML-r [/{Jvr 1)/'>1Jli] ~~Go

    VP 2.37: vakye tv arthantaragateJ.i sadrsya-parikalpane I ke~llf!lcid riic.JhisabdatVaf!l Sastra evanu-gamyate /1

    (b) vfttivakyayoJ.i sadrsyaparikalpane ke~aficic chabdanaf!l vakye vigrahariipe 'rthantaraprafite riic.Jhifabdatvam ucyate I yatha tailapayika iti I atra tailaf!l pibatiti vakyave!ayam arthapradurbhavaJ.i I vrttyavasthayaf!l tailapayiketi jatyantarayuktarthasya kasyacit pratitiJ.i I na ca tasya tailapanakriya lak~yata iti riic.Jhiriipatasyocyate I

    *1t~ID c. )CO)mJ1.::m-0,;H1:bt;m~~ ho~~, «> o-tf O)~lfil.J'.Ji§ti. ~:f!f::X:c 1t>-J)C1.::t;1t>-r [*3t~IDO)•• c. Ii] ~t.to••bt~m~hob>i?'!JtfflM"t'«>o c. i§:h hoo

    WIJ ~ Ii. tailapayika ( r =1 :\'- 7" 1) J) -c' S 6 o :'.:0)$W!JO)~~. taila'!'pibati (r71B~~tf [tO)]J) c

    "' -J ••bt)CO)J3!'.~-c'IJ:~ffl.T 6 o [ -::t:f] *ft~O)f)!'.~ -c'li ::!":\'- 7' 1J c. 11¥1iho511JO)m utref--:>1t>t.: «> o~~O) ••bt~m ~ ho o ~ L -r ~ 0) C••J c 001* To 7IB ~ ~tr bt=~i'f>J1.::aff,~ hoc."' -J.:. c. lild:,,,b, i? • .:.0) [MJ ~~ffllfilO)ttm~fiToci:hhoo (c) ke~aficit tu vfttivakyayor arhasya sadrsyad yaugikatvam I yatha rajapuru~a iti I

    -::t:f, «> o-tfO) iM.J'.Ji§ Ii, *ltftID c )CO)rdJO)•• O)~~tt~---:J~M~f>J·•~fiTo~O)-c'«>o.M~ Ii. riijapuru~a -c' «> o o (d) parikalpane ity anena sarvam etad avayavavibhagadikaf!l sastrasamaya eva kalpanamatram I paramarthatas tu vyavaharakale nirvibhagam evopalabhyata iti pratipadyate I etad eva sastra evanugamyate ity anena vyaktikrtam II

    rc~~ttO)] ;m~J c 1,>-J :'.:O).ffl,l.::J;?-C.l;J.rO):'.: cbt~m~hoo .:.hi?O)$~, ~~~O)T~'"llii ~

    1.::::X:7*"f:1'1U:~d~O)t!J!E*f>J•;m1.::~~ld:"'o .&Ml.:, J'Cti. i'f>JJ{~O)l!i~b> i? Ii, ~~O)§lfil~ffl~I.:: i ~ l.::1!!t!K~ t.;:o tO)bt~ft~ho.

    i ~ 1.::.:. 0):: c b{ ri ~ 1.::)C7*"f:l.::i01t>'"l~~ tloJ c"'-J ::O)am1.::J;?-raJ1ff,~h-r1t>o.

    - 38 -

  • Sadhanasamudde5a 1iJf 9'C-VP3. 7 .64-66 (1J\ 111)

    C. oo t:..tC.'L a~il'itJ~f!JgtfflHr (1i;c9, f'FoJ) t:~mT 0ti;i'Jti~ < J 25

    A 6.2.77 saf!1jfiayaf!1 ca//

    r ~ i; t: :¥iffJ\gg (saf!1jfia) O)~Ji~-C', !qt ~11l'f a~ -C'i\%b 0{~m~* (uttarapada) il'~mT 0 C. ~, 5'Gfi~*O)~~-£Jtfli udatta 7 :7 ~ / r ~ C. oo tdC.' L, a~ il'itJ~f!Jgtff!Hr ( 1 i:t T, f'F 0 J) t:~m T 0 ti;iHHi < J 26

    A 6.2.146 saf!1jfiayam anacitadinam //

    r :15 ffJ;ggO)~Jj)~ -c-_ gati C. 11¥ Lf n 0 JJi ~L karaka ~ ~gg, upapada C.ll¥1i'h0JJ'i§t:1~m'90, fl-fl-ggq:iO) kfl ~m kta -C'i\%b 0~m~*O)m:i\%£Jtl' Ii udatta 7 :7 ~ / r ~ C. 0 o t:.. tC.'L , iicita ( 1 ~ ciOi?hfc.J) tlfO)JJ'i§O)t~-fl-li~\ J 27

    A 6.3.63 nyapo~ Saf!1jfiachandasor bahulam //

    ( r tilt''i\%b 0 JJi §, ap -C'ff~b 0 JJi § t:, iJffJ;gg, rf x - :$7'~ ~ggO) ~R~ -C' ~Ji tr 0) fl;; ii'. ii' ~l* 1: ~ = 0 J) 28 Vt. 11 on A 2.4.54: bahulaf!1 tai:ii //

    r i]ffJ;gg · t'j x - :)l'~~ggO)~Jl:!ii-X (tai:i) -C'iflgfljgg i'Rad (r~"-oJ) ~t:M'90jagdhi~O)/Ffi;ii'.

    il'~l*t:~ = 0 J 29

    2.2. /\ Jv r 1) /\ 1) ti rajapuru~a c. asvakan:za C. 1,) 7 *lei't.ff-1 (fli't~a) ~17tl C. L '-C~~f-C 1,) 6 0 :>c1!"f:-C' ti .:c- n>f tu~ T 0)5.i-t!T:>cn'f'!!m ~h6o

    [ 1] riijfia~ puru~a~

    (2] a§vasya kan:iam iva parl}Gf!l asya

    rajapuru~a C. [l] I: ti-:Jiti rajan C. puru~a

    ii'® f'J -~ n6;::. c. tct < J£Fi~ n, fi:!r:/Jti.:C-h G iJ':ft~OJfjt"fO)fl'tEt: J: ":J-CW f'J -~ h-CiJEFi ~ h6 c. \,) 7 :@1,)iJ'Ji) 60 asvakan:za 0):1-~i'Jt Fil.J~-C' Jt:> 6 o .:C- L -c rajapuru~a C. asvakan:za ti

    25 tantuviiya (tantu + ve +al}: A 3.2.1) 1~IJ ( 1 * ~ {f/j \'"'bO)J)

    26 tantuviiya 1 7 .:CJ 27 upahiita 1 17,,~7-->'J ( 1 ~-r-h 1J-\' (Sakalya) ~) 28 revatiputra ( G kvin, kan -C'*.5fb 6 JJ[ El drs, dr§a ti;i:t/(QJJ[ El (upapada) C.1!!€~ftj:-t:,fjli';-~-g ~M!JX96o 5.HJf)(C. L-c~rO))(n'm/E~ h6o

    [3] taf!l pasyati ( r .=(- n ~ !! 0 ~Fil.J-0)~'* ~ ~~ 9 6 .rJ[ El n'f'!!ffl ~ n 6 ±HJf X ti *lti'IM 9=1 t: f'!! m ~ n 6 .r]l El ~ ~ iJ '15effl ~ n id: " ) 7:Hfi )( (asvapadavigraha) C. ll¥t:fh6o tadrf"lfiJ> G t;t 1 .:C-h C. ~fl;.( L -c 1,} 6 t 0) J n'J!f!.M ~ n, [3] iJ>Gt;t 1 .:C-hJ ~5!6 (fi~±l*) iJ'J!f!.M~n 6 o tadrs"lfn' G ti9;oJt t .:C- nt:-t!.H~ Lt:.. (fi~±l*) tJ!f!.M~ hid:1t)o -: O):i-~i'J, tadrs"lf0)*1ti'JMti'l1tffl~a-c, Jt:> 6 o

    30Nyasa on KV to A 3.2.60: nanu ca drser dar5anakriy-atvat tadrk tadr5a ityadifo dar5anakriyasty eva, tatha hy e~arp vyutpattau tarp pasyat[H]yevarpprakararp vakyam upadisyacaryaJ:i pratyayarp kurvanti I vakyasamanartha vrttir bhavati, sa ca dar5anakriya jfianakriya I tat katham atra drsir analocane vartata ity aha-tadrgadayo hi rilc;lhi5abdaprakara iti I -=:. 0)5j-;fff)Cti A 3.2.1 karmai:iy ai:iiJ' G kannar:zi iJ~ A 3.2.60 i::.*1!1§ L -Z-lt> 6-::. t ~iltr~9 60 -::. O)~i;-, #!§Jfi El-CS 6 tyad trfO)JfiEJ iJ'fei7ft9 6 ~~iHi!JilllJ~.m drsiJ~ :J1{:1ft96 (fi.f.;t,) 0) (Eli¥.J) --C'S6o

    t~ j:;) ' taddhita mm --c· ~ b 6 JJi El ' kfl m 11.i~ --c: ~ b 6 JJi El 0) 5t t!T >c i::. ~ m ~ n 6 IE ill ~llJ ffJ (akhyata) i::. i5~6i!J~~-~-~t!Ei!J~M€JWO)•~~±~ ~{,% (gui:iapradhanabhava) iHH~O)J'Eij;li)Ctj=q::. i5 It>'{" ~m ~ n 6 /Ei!J~ll]ffj i::. j:;) 't 6 -:c n t ii.Jff! (viparyaya) i::. i;J. 6 0 ;.m~O) J'Eil;li)C i::. j:;) "> l ii i!J~ll]~lf• 0) ·'* '::. ±~ii iJ~ di:> 6 o VBhS 36: akhyatarp taddhitakrtor yat kificid upadar5akam I gui:iapradhanabhavadau tatra dr~!o viparyayaJ:i // = 0),1{ "/ r -:) . 7' 1 - 7 ~ -7 0)§13Jl ii tXf O),t{ }V r 1) ,,, 1) O)§BJl ~ c)(:2£ Lt::. 'b O) "(• s 6 0 VP 2.306: akhyatam taddhitarthasya yat kirpcid upadar5akam I gui:iapradhanabhavasya tatra dr~!o viparyayaJ:i //

    - 39 -

  • :frffi)(tiOJL'S9,~1:.MOJ~~~~~96l>OJL'

    ti~li}o .1{Jv r 1J ,/\ 1J tJ~m~9 6 J: 7 t:*!M~M O)~~ c :frffi)(O)jl~tJ:~~*tl:J::-jjti/FPJ :frOJ~~M#1* (sarµsr~!a) L'S 9 ftB1Jti$:fr a:? '?a cr .. ~J IKJJIJ ~EI B"1 c. L -c 1i, o c~m kan(f)n'ff liJ C.' .:'.: L"fl°Jfltl: ~5J!f;: T(f)ZJ>0 [~] A4.l.l5 l:i>li>-CL"it>oo ~I: A4.l.15 iJ~ ... kankvarapaJ:t L" Ii ~ < kankvarapaJ:t C. Ii' ") J: ") 1:):£):\f~ i! :ht;:~ C:itf, yacitika ( rfmz1i' I: J:--::> -c~lJl i! :ho 1b 0) J) c 1i' 1 .::. O)~HMI: i> 1i ,-c 1b [rip iJ~:i#.A. i! :ho C. 1i' ")] ~ i L < ~ 1i'.::. c iJ~ fffl*5T o L" it>:? 1 33 o

    .::. OJ~lliilit: iJ"}'L~!I ~ h6 A 6.1.197 iJ J: U: A 4.1.15 ti~O) J: 7 ~m.J!UL'S 60

    A 6.1.197 finity adir nitya!Il //

    rit L"it> on'ff, n 'ff~fl°T o~m-e~:b oJJ'l§ 1: i> \,l"( ti~-£Jtf 1i&:\-r udatta 7 7-1:! /' r ~ c. oJ 34

    A 4.1. I 5 !i Ito upasarjana L"~ Ii' C. ~, !;I:: ttML"niiJ iJ~:i#.A. i! :h .r, J 35

    t L kaii OJf-t:tJamnil' A 6.1.197 O)~Jfl t: J: 6 dr§a O)~-HJ:~rO) udatta 7 7 ~ /' }-m~ ~ § B"J c L 'Lli} ~ c 9 6 ~ t; ti' (tadfS'a), A 6.1.197 tin ft~M:tJaiW c 9 6m!WOJ~#t: t Fill~OJ)( t!~ftil'~.::. 6;: c ~m~L 'Lli}6il>i?, .1~.:::...:::..ti kaii'"C'ti~ < kan c § "? "( {> J: iJ>-? t~ ti 'f'L'S6o .::.OJ7 7~;..; rm~c t.i}-J §B"Jt:~ L 'L ti#1JD!Wiili:ffffl 1!1:~1itf*L' ~ ~"}o

    ~.::. '"C'.1'7 ;..;.Y-\? 1J ti, .1~-.:::...:::..iJ'kaii c "} 7 J: 7 t:f-t:tJD!'fn~~ffl L t~OJti, M:tJD!W n ii'

    33 -t- "/-~ -\' Ii, ~ ~ Bha~ya ~ yiivikii ity atriipi t I, l -j ~ -j 1.: llJt t! 0 fl: 36 ~ ~ ~ 0

    34 :::. O"J1s!H!U O"J~ffl~Hi, ~J.:Uf bheda (bhid + ghan) \." (b ~o

    35 A 1.2.43 prathamanirdi~!al!l samasa upasarjanam II (L?-C~-~~8¥-z"~t> GJJl§ iJ~fiiff-T ~JJi §Ii upasarjana t ll¥1i't1. G J)

    - 40 -

  • Sadhanasamudde5a liJf}'l:-VP3.7.64-66 (rJ\111)

    ~1Ja ~ ntd~t'f kan c. !ZJJIJ9 6 f;:_ &l>-C'ib 6 c. Wf~96o

    A 4. l.15 1:: ti kanllU'filr§ lit~ tL -r Ii) 6 0 -: O)m.Jrn t:: J: '? -r tadrsa 0)"9:1"1:Jf3 tadrsr (tadrsa + riijJ) ilrrm~ ~ tL 6 o

    /'\ )' / .Y-\' 1) ti, A 3.2.60 t:: kafi-C'ti 'l:r. \ kan il;alit~ n, ™1Jm9 6m!!IJ A 4.1.15 r:tit:: ~ kan-C' ti'l;r.\ kanilr§,&.~nt::.t~fr~;f'll!E96o ,=:O) ~frt:: ti, tadrsa 0)"9:1tJf3 tadrsrO)iJK~tiJmHJ] -C'~ 6 ~0)0), ft!r1Jt::~1i}-r~i L \ '/;r.lil~g]f3 O)j}K~il;*5*9 60

    ~ 0) ;li~J!IJ ~ J! J: 0

    A 4.4.21 apamityayacitabhyiif!1 kakkanau II

    1 ~'F.::.m:!t'5"f-C·~b o apamitya ( 1 ~ fJ!f J), yacita ( 14i1zl.,> J) O):f&I::, I .f:tU:: J:: ") --c~m~ :h6J

    (tena nirvrttam) cl.,> 7 jt~·c-.fn.:C':hkak, kan iJ;i!jA. ~no J

    -: O)m,~lj t:: J: '? -C yacitaka ( r¥,;Jz: Ii) t:: J: '? -r~U~~nt::.J rn.ttJ GtLt::.J) c. \il7 taddhita ti~'f-C'*~b 6 im~Jt3ilrJmBJ] ~ n 6 0 "9:'1iJf3 ti yacitika -C' iO I') , t) T 0) J;~UllJ il>'~Jfj ~ tL 6 o

    A 4.1.4 ajadyata~ ~ap //

    I aja (1"" :f J) MO>JJH:L *.Rif a -C'~b o.r!'!EI 1::, ~'i1:M-cp1p iJ;l!S.A. ~ n 6 J A 7.3.44 pratyayasthat kat piirvasyata id apy

    asupa~ //

    1 ~lt:!t'5"fap iJ;:i;~'1J:!t'5"f 1:: :f&*1G L t:t i.,' C. ~, :!t'5"f r:f:tO) k ifl::)t;fi-t 6filif a 1::mtl' i iJ;ftil!'t~:hoJ

    ~ -C 4- A 4. l.15 t:: ti kaii-C'ti 'l:r. \ kan ii;§,&. ~ tL -r 1i) 6 C. L J: 7 o .f O)t~fr, ~1Hf a -C'ff~b 6JJ'i§ O)fjJi±~t::-ka(n)-C'ff~V 6 a -C'ff~V 6;g~il] ~ff!ji'f ti~ i tL 6 ii' G, A 4.1.l 5 ti A 4.1.4 t:::M L -CfJtl>'l-tJUllJ (apavada) -c·;O t), IW1tti13tir O)~fH ~~lill.9 60 L t::.ilr'? -C, ~i L \ t~1i) ~i1Hf1*yacakril;*S* 9 6 36 o

    36 7j: ;f.J, -T-'l- ':/ -t Ii yiicitikii atriipi prasajyeta C l.,' -5 Bha~ya ~ yiivikii atriipi [ prasajyeta] c l.,' -5 J:: -5 t:: W.: 1v-c· ;J;; l'J, ~ID~~ IJ.X. 6 o yavika O)t~fi-ti.:XO).i t:: kan iJrif}_A if. n 6 J) ~ffifli-= O)~fJO)~tJ:j if. n 6 /f jf M ti*yavika -c· filrf-t1JD!'f C. L -C O)X$~f'F J:. O)*lf1~~1'f9 6 O)ti, .f tLil;~'ofl:: ~ tL -r Y!f* 1¥J'l:r.rm~-¥~ ~ t::A. '? td)t~Jj'ft:: ~1i)-r-c,;0 6 ii, G -C' iO 6 o 9 'l:r. b -S , m.~IJ rep t:: §lit ~ tL -r 1i ) 6 ~l'J-C'ti, .ftLG kan C. kan ti!ZJJIJ~tL'/;r.\il 0 .ftLG ti C. ~ t:: kan C. \il 7 §~gJJl§ C. L -Ci&.b tl-637 0

    3.2. t) J:. Ii, A 3.2.60 t:: §lit~ tL 6 kfl t1€M kan 0) fi1JDMn 0) fi1Ja El B'-1 t:: ™19 6 ~~tfff-C' iO 6 0 ~ t:: ~ 1 varttika ii'!& l'J J:. ~f G tL 6 o

    II.3s

    ~t. I 1 1fJ~iljgg.fN drsl::, samana C. anya t;r#Jl:QJJ[ El (upapada) l'' lb o c ~, kvin c kaiiiJ;i!jA_ ~ no c i.,, 7 Jfillam!EtJ;!E:rtfl:: ~no~~ -c· lb 6 J ltJgiljgg.fN drs 1::, samtina c an ya iJr# ~.rJ[ El (up-apada) -C'lbo c ~, kvin C. kaiiiJr'f!Jl.A.~:tL~ c i.,' 7 Jfi1JamJ£tJrJ£:rtfl:: ~no~~ -C' lb o 0 [ {§IJ] sadrs sadrfa; anyadrs anyiidrfa 39

    37 Uddyota on MBh to A 3.2.60 (11.242): na ca dvyanubandhakatvad asya kano grahal_larp na syad iti vacyarp, yenanubandhena dvyanubandhakatvarp tadanuccaral_la eva tatpravftte~ I ( 1 [.&:ffifliJ [A 3.2.60, A 4.1.15 9 ':: §.& ~ h.6 -::. c iJr~J.E ~ h.6 kan ti, J = '?O) fi;/JOl§'f'~·~96il'G, [A4.4.21 t:§.&f:!.h.6] =O)kan (kan) 'i.f!l!.m~ntoti.,•-c·J;J.7:>-50 [~ffifliJ -::_O)J:: -5 ':§-:J "Oil'j: G tj:i.,>0 ['""Ci.,' 6 c ~, .f O)f>j;/JOl§'fiJr9£Ff if. ntot i.,' c ~ ': 0) h-, .f O){i;/JOl§'f ti~~~ 9£1!!!-t oil' G J) fi;/JOl§'f~,,,-.::..::.ti it c11¥~o it ci1¥tfh.6~*'i A 1.3.9 tasya lopah': J:: t) .f O)f>j;/JOl§'f ~ ~9 6 J1'i Fl iJrim1:-¥ ®'t ~ ':A 6 U!l€~f4 ':-1! o {~ ~ n 6 o fi fJOi§'f il'::X:¥*1*f'F ...L O)~fl~ ~ 9£1!!!9 6 0) ti ;c O).lJ'i El t1>im1:-¥im ~ 1:

  • samiina Ii, sarva Ml;:-ft i hi\ anya Ii sarva ltfl;:-fti h.6 iJ~ tyadMI;: li-fti h.~li }o L f;:_ iJ~ ~-c. '/J-7" 17--V71iJH1JD;ij!'.iE~tJl:~960

    3.3. ~mO) Bha~ya Ii tadrs'J/iiJ~7c ht; ~IJPX; 9 6 ~*-z-· S 6 tyad MO)JJi 13, llJ~iilmHR drs, lqt ff€mkvin, kaiiO)·U,iK~~J1i Lt.: C. ~ c'O) ~ -5 1;:~aJJ ~ n6 ~ ~ tJ,~~lfnli9 6 0 :$ti"m 2 varttika 1;: t3" l "( kft mm kvin, kaiiO).U,iKtJ~rJ:I~

    ac. ~n6o III.A4o

    Vt. 2: r1q1~i§'fL~tJ~t;, '/J-7-17--V-T Ii tadrs'J/iO)im1:ffjiJ, i; "}-c lil!J~iilm;tt.t drsti 7c ntJ~*

    ~9:0 c ~, sarvanaman cnHfno:!JiE!O)§U~~*'.:a ~:Otftfil ~ n :o J)

    ~0MBh on A 3.2.60 (IIl.107.9-JO): krdarthlinupapattis tu //2// krdarthas tu nopapadyate I drseJ:i kartari prapnoti I

    ~ 1 ti 1 -V :$7 Ii M3 ~ varttika ~ ::X 0) J: 7 1.: ~RA L '""( i.' o o Pradipa on MBh to A 3.4.67 (III.282-283): yaJ:i krto 'rthaJ:i sa tadrsadisabdavacyo na bhavati I tadrsadayo hi sadrfalak~ar:iam artham acak~ate na tu darfanakriyayliJTI kartaram ity arthaJ:i I ( rkrt J'1€a'f 0)'.lf.'*, .i(-tl.li tiidrsa ~ O)~I.: J: -:>'"C~ff-~n~t.H>o t:t-t!t.;. i::,, tadria ~Ii~ -ML t.:~1(~fl"9 o M~~~ff-9 o iJt, ffijifi,f.?,O) (fi ,f.?,_±f;f>) ~~ff-9:0;: C l;i"/;t1,>;6>i::,""t".tJ:0 0 ;:O)J: -'j t'j: '.ll'*""t"ct>ooJ)

    *•~96C.h~~h.6~•~ t; ~"}o IJp)(;~* drsl;:l!!!)fl"~• '* tlJPX;~*--c-s 6 krt mm1;:1!!!Jfl"~~'* t tm 1:ffjtp i; Ii 1 ~ t.: < ~m ~ n.~1.iltJ> i; -z-·s 6 0 7c L -c. it.:.:. 0).:. c. Ii tadrs'J/iO)im1:ffjO)fl"~ l!iK$fil~0)5fW~ff•~mM--c-S6.:.C.~ffe

    ~960 ~~~i;,fl"~1*•mmJ£0)~~--c-s

    6 anvaya-vyatireka ~iJ~~m -z-· ~~Ii} iJ> t; -z-· S 60 drstJ~S6C.~1::, ~- tJ~~m~ n, drstJ~~P c. ~~• li~M~nt.,ht.il c. "} -5 .:. c. 1::1:PX;:V: L ~"} o drsiJ~ s ~ -c. t , ~a • (fi~) li~M~h.~li}o

    3.4. 7c ;: --c-m 3 varttika iJ'rtJi':~ ~ n 6 0 m 3 varttika 1;: t3"} -C. '/J - 7" 1 7--V 7 Ii tadrs"lli ~ £1* (prakfti) C. L -C. 0) tad C. mm C. L -c. 0) drs, dr§a c. 1.i}-5~-51;:5fWL, 7cnt;O)ff€m~ tad-dhita mm c. 9 60

    IIl.B42

    Vt. 3 r L ii' L, [drs, dr§a Ii] iva (r x 'J

    cm~tt c "' 1] !&'.'*~~ff-i" 0 taddhita ~1§$1: So c.f!l!Mi"~~l:Soo

    C-wiJJ .f n (sa ,..._ tad) c mf~ L -c "} o ~OJ 1b

  • Sadhanasamuddefa iiJfJ'i;-VP3.7.64-66 (1J,Jll)

    1 drs, dtfo, vatup rJi.'~'f I: drk,l"iJ'Ji!fJD ~ho~~ -e;!;)oJ

    ;::. 0) varttika ti, vt. 1 on A 3.2.60 0) samana ~ ;tttQrJ[ 13 t 9 6 ~ffl{jJi:l!!-X"'('-, l!W~llJ~Mtt drst: krt *i5'f ksa iJ'i#}-. ~ h 6 ~ ~ ;::. t ~tfl~ L -c lt)6o A 5.3.111)

    1~1:M'9 o iva ( 1 x 0) J: 7 ~J) O)~lJ>K [-C'(i;) o

    ~1tllt] ~fl"T o dr~ (A 8.2.36) + sa--> drk (A 8.2.41) + sa --> drksa (A 8.3.59)--> sadrksa 111'1.lt.if{O) J

    H.T. - '/- :/ -\' ti J;1, J:. o) ~ 2 varttika 0) ;@'. ~ ~ :X 0) J:. 7 t:::: fm Sjj L -C ~, ::E> o Uddyota on MBh to A 3.2.60 (111.243): ayal"fl bhava~-yatha drgdrfavatu~v iti siitre drk~e iti varttikabalad anukto 'pi ksa~ kalpyate, tatha ivadhikare taddhite tyadadibhyo drgdr5a~drk~a pratyayah I drsa~a~

    3.5. /-\ ~ / y-\' 1) ti;::. O)~ 3 varttika O)jfl~ ~'.3t tt ,AhfJ: It )o 1.&:ti A 3.2.60 0)~$llJ7. "'(:'/-\--=.-=.O)mJ!IJf.EA{~O)l£':1:]{~ ~~J7. 6 o ;c O)gi\J7. t: ~" }-c /-\ ~ / .Y-\' 1J iJ'1&19119 6 O)iJ'JIWgllJ~fl-lR drsO)f~t:i#,A~ no krt *i5'fiJ'~~9 6 3tllc9 ::E> taddhita ~m' [~,A.,J;W,J!U O))C!l/Jt] (A 5.3.96--> A 5.3.111) t::::

    - 43 -

  • ;: ;: ~o [lqt~8'fOJ'.\f,JJ;fW:] (138"1 • fi~±f*) "t' «:> Q 46 0

    (l)Aklif/Jl (x) OJJ:-51:::.;:n (y) ~J!-ci,}

    o (tam ivemarp pasyanti jana~) o (2) ;: ;: f.t o :f li~O) C.};;IJ-C-~60 i~I.: ••0)~*~~~~~0)-c-~6o

    ~7 drs +la!-> drs +tip_, drs +fop+ ti_, pasy (A 7.3.78) +a + ti -> pasyati

    ~--c- f.t < ;: OJ;: c Ii A 3.2.60 0) aniilocane I:. J: 6 locana OJ:tml-t-1:::. Mb 6 o

    3.6. 7 - 'i - ~ -v Ii, ~OJ J: -J I:. [I J ~ MfR T6o

    rBha~ya IZ: tam iviitmiinaf!Z pasyati c }.ffi.r-;: G tL -C \,}oo {@)1! (prerai:ia)

  • Sadhanasamuddefa liJf~-VP3.7.64--66 (1NJI)

    ti drs-i o)!fJllUJlla:ftt drsO)~'*-c· s f'J, A 3.2.60 rp 0) drHi drs-i t::: ~flffi-C· lb 6 o

    rl § 9 A:. ~ ti' T - !-/- ~ -v iJ' SQ ivayQf!1 pQ§yQti ( 1fBl0) J: 7 t::: Q .Z 'l " } 6 ~ J) c " } 7 )( ~ riidrsO)if-ftr>c e: L -cmJI: L -ci,}'l:J."}--:::. e: -c· S6o -T- 1/-~-\'ti.:XO)J: 7 t:::,JillA:."(l,}6 0

    1 [iyad~o)J fU9.Jft§O)m*tt~7'.i' [ifJllnJ~gm

    drsb'*-il\-9'6 -C sa iva pasyati c v' -5 J: -5 t::: 51-t!f 9 o ::.. c i::b~®-C·Lt l;i: v 'o [A 3.2. l karmal)y al)b' G *It it99 o] karmm:zi c v' -5 ::.. O)gftti 21: ~ t::: A 3.2.61 t::: i> v > -C *l'til:9 7'.J' ll: tr50 o ::.. 0) ::.. c Ii A 3.2.61 t::: tt9o Bha~ya t:::*~~:h-Cv>oo Lt-:b'--:>-C, [kanna~i 0)] ::.. 0) [A 3.2.60 t::: t:> Ito J *lt~7'.Jtf¥ tE'tob>G-C«:i')oJ 51

    --:::. O)J: 7 t::: -t- 1/-~ -v ti, A 3.2.60 t:::~tt 6 A 3.2.1iJ>G0) kQrmQ~i 0)~/1]~~&1>, A 3.2.60 iJ'fitJ1:9 6 :J:~il]JJi § iJ:l~ff-9 6 :M~iJ' < § 1¥1) -c·s 6 c "} 7 J~~~_mm9 60

    --:::. n t::: :M L l Kasikavftti ti A 3.2.58 SpfSo 'nudake kvin J;JJiO)mffiJ"-0) kQrmQ~i O)~/I]~ ~&) '/;J. I, } 52 0 --:::. 0) J!M.t:::f,tt;Z Lf, SQ ivayQf!1 pQsy-ati c \,} 7 iftff:::X:t:::~~m!ti'/;J.1,}o -t- 1l-~ -1' t::: J: hl::C 1alocana ~~/ft L

    t:t. "} dr.fJ t::: ~ tt 6 dr.fti drs-i t::: ~flffi-c· s f'J , alocana ti1~~0)~~ dr§O);@'.'*-c·S 6 o 1~.iill 9 6 J: 7 t:::, VP 3.7.64 t::: ~ tt 6 !fJ~llJll~HN dr§t::: ~9 6 L'l:J.1,}dr.fJ t:::~tt6drsti G ;h'/;J.1,>o

    VP 3.7.64 t::: ~"} "( ,1\ ;v r 1J /\ 1J ti A 3.2.60 t::: M9 6 Bha~ya t::: ~ "} -c /'\ ?7 / ~"' 1J iJ>mil:Q 9 6 drst:::~9 6 < § 1¥1 • fi1..t.±1*) 1 t:::::t:nl!'!J~O) ti~JI:~ nt~1,}o Lt::.iJ'"J'l,

  • 1'.", ri@~#~J!MJ t: J: 6 ct!* 1: J: "? ""( t' 0) J: -5 t:Mm ~ n 6 0) "t' s 0 -j iPo VP 3.7.64 l:tl\.}""(/{Jv r 1) /\ 1) li!!Jgli.J gMft drsOJit'!iK~Ji~i:="?OJ ~~ 5E9 60 ~OJ="?OJ (/\ ?7 7 ::t-) c t:J:.l~ .. Cf OJ~ I') "(' s 6 0

    (1) t-f~'li.OJJI~ (vi~ayatvapatti)

    (2) t-1"~1i.0)1j~O) (/\ 7 7 ::t-) ~ fJE~ L -c ~rr -lt L /1> o (/\ 7 7 ::t-) (vi~ayatvapadana)

    !!Jgli.Jml!t drsiJt~'fft9 6 OJ < 13 B9> Ii (~J~M~) (prapya) c L 1'."7}~~ tL6o /{Jv r lJ /\ 1J ti;: 0) c. "} -5 < 13 B9> e:

    "'.)"} ""( ~ 0) J: -j 1: ~"" t.: 0

    VP 3.7.53 r OIJf!J!O)!if~) (abhasopagama), §I~ ( vyakti), ~ii. (so9hatva) c Ii> -J Jlj~ ~ :ho ( § ~)O)Mtt~, 0 c lilJ'z: ~ :h 0 J 55

    /{ Jv r 1) /\ 1) t: J: tL ti', devadatto ghafarri pasyati (r7-t'f7?7·-:1 ?7timi~J!1'."1t}6J) c ~JJl ~ tL6 fi:~t: t;>1t}"t" Ii, ( § B9) "t'S 6mi l:J::tf~tt0Jfif{}C.1t}-5 (/"?77::t-) ~'AL, (fi a±f*)"t'cb67-t'f7~-:1?7~(§B9)"t'S

    61t&OJ~OJ:tt~·l1:0Jfi~c1i}-5 , §a

    ';::ffTo$7t~ ';:Ji:Jl!IJTo Ii, ttiJJt~ < t:t.-:>tc. c ~,;:,i§BOJ -c1i'oJ

    ( 13 B9) "t'S 61t&l:OO L 1'." li~OJ~J~iJ~~1L 960

    ghafo vi~ayabhtivam tipadyate

    rmi:tit-f~lt~JI~ L -Cli} ~J

    -'C- L "t"!IJgliJml!tpac (r;fSl.J!I!9 6, ~6J) iJ~~ 1t1'Fffl c ~{t-tt L 6l> 6 fFffl c "} -5 ="?OJ (/" ?7 7 ::t- > ~ ~'fft9 6 OJ c. im~, !!JgiiJml!t drs ~ :tt ~ttOJfif{} c ~ n~fif{}-tt L 6l> 6f'Fffl c "} -5 = "?O) (/"?77::t-)·~~'ffe96o ;:O);:cli (fi a±f*> 1: J: 6i@~iJ1it~~ ntJ:"} 0) ~JJl'.g$J1~0)~JJll:i;>\.}""(~O))(iJ~~1L9 6;:

    C ~it'!iK96o

    odanal_i pacyate svayam eva

    rJiliJ~i ~ 1;: i> O)TiJ' G ~ X. -c 1i' o J *ghafo drsyate svayam eva

    rmi:iJ~i ~ ';:t-;O)fiJ>GJ!X. -Cli>oJ

    !!Jgli.)ggf!t pac Ii-'(- tLiJ1~'/ft9 6 bhava iJ1 ( § B9) l:f¥96!1Jgli.Jml!t"t'S6o Lt.:iJ1"?1'.", !IJ giiJml!t drs~ ~ tLiJ1~'/ft9 6 bhava iJ1 < § B9) 1: f¥9 6 !!JgiiJmm "t' s 6 c. Jj. t.t ~ nf{} 6 ;: c. 1:~60

    4.2. LiJ' L~iJ~6, ~~t:li!IJ~gg:.fitdrsli-'CtLiJ~~'fft9 6 bhava iJt (fia±f*) t:f¥9 6!11 giijggf!t"t'S6o /{Jvr 1)/" 1Jli, VP3.7.59-61 1:t;>1t}"t" A 1.3.67 ~ (i@~~tEJ!M) t:~--::n,} ""(~Bjj L t.:o /{Jv r 1) /\ 1) Ii~;: "t'-'C-tLiJ~~'ffe 9 6 kriya iJ1 (fia±f*) 1::(¥9 6!1JgiiJgg:.fit ruh (ii-ruh r*6J) 1:00 L 1'." J~,rf OJ)(~:7g~ L t.: 57 0

    [ 1] tirohanti hastina'!l hastipaktil_i

    r~* I) ~iJ~~,;::*oJ

    56VP 3.7.56: nivrttapre~ar:ia1p karma svakriyavayave sthi-tam I nivartamane karmatve sve kartrtve 'vati~!hate II 1J,Jll [2009: 29-30; 34-37] ~ j! J: 0

    511Nll [2010: 16-181 ~J!J:o

    - 46 -

  • Sadhanasamuddesa lilf~-VP3.7.64-66 (1J\)ll)

    [2] nyagbhavantaf!I hastina'!I nyagbhavayanti

    hastipaka~

    r~*l'J~il~lffitf~~ft!H:-tt-QJ (SQv>li r~*

    I') ~iJt~ ~ lffi * -tt- Q J)

    [3] tiruhyate hastf svayam eva

    r~ilt* ~ 1: i;O)-fiP Glffitf J

    [ 4] arohayanti hastina'!I hastipaka~

    r ~*I') ~ii~~~ Jill *-lt- Q J [5] aruhyate hastf svayam eva

    r ~ii~* ~ 1: ii 0)-f 7'.J, G Jill tr J [6] tirohayate hastf svayam eva

    r~ilt* ~ 1:1'>0)-fi.J>Glffitf J

    [I] c [4] liif.l!iKl¥Jl;:~fiffi"t"S 60 L t:::.iJ;-?-C (El 1¥1) t;;:f!iT 6 (fi~) O)~;EJl~~tt,t;;~m L J: 7 c if-~~ n6 c ~, [3][5H6J t;;f5e.m ~ n 60 [4J 1: t>1i )-c lif5e1~tfiH'f!Jic --c·~v 6!!1J~l!lm :.fitaruh-i O)a-ruh t;; (El 1¥1) t;;:f!iT 6 (fi~) ~ ~ffeT 60 [3][5][6] Ii (fi~.±1*) 1;: J: 6iJE~ t;;~mL J: 7 cif.~~n~1i)~;EJl"t"S60 .::.n c lllJ C: J: 7 I:, ~~O) devadatto ghafa'!l pafyati t;;~m -t 6-~1;: t> i,,) -c < {)E~:::f:tEJ!M) ~ ~ 111 L, ~ T O))Ct;;fflt.llPJ~~"t" S 6 o

    [I] devadatto ghafo vi~ayabhtivam apadayati

    [2] devadatto ghafa'!I darsanavi~ayabhtivam apa-

    dyamanam apadayati58

    [3] pasyati ghafa~ [ f.lE~::.ftE]

    [ 4] darsayanti g haf a'!I devadatta~ ( = [ I])

    [5] darsayate ghafa~ (= [3]; A 1.3.67) [f.J:EJft::.ftE] 59

    Lt:::. t;;-? -C, A 3.2.60 1;: karmm;i O)mta ~ ~

    &1>~1i)t~fr, tadrs0)7ff!T>c c L -c [3] 1:~-t 6 ~T O))Ct;;fflt.ll-t 6 o

    [6] sa ivayaf!I pasyati

    r.:: O)::jlf li1}1{0) J: -j l:J!;Z Q J

    [3] Ii (Ell¥J) '1."c061fltiJ;Eli3l:f¥°"96~~·j1: O)J!@f~c1i)7 ~ --c·s 6f-ijYY'l:70){)E~~M~-t6.::.c~\~

    m-r 6 c ") 7.::. c ~~m L -c1i) 60 --c· S61fltli (fi~.±1*) c L-C~;EJl~h6iJ>i?, 1fltli (Ell¥J·fi~±1*) '1."S6o lllJ~I;:, [6]1:

    58 A.- 7- 7--:/ 1' Ii.:: 0)5},J'JT)(i'.:J;li!~ l -C It>.'!> a W.Jmilifift-Jl:::. l.:t, ii-ruh 0) [3] c il'.I~, gha,to drsyate svayam

    eva >b PJ~-C cO .'!>a

    t>li)-Cli, (Ell¥J) '1."S-?t:::. 1 .::.0)~J t;; (fi ~±1*) c v-c~m~n-Cli>6iJ>i?, r.::.O)~J Ii (§1¥J·fi~±1*) '1."S6o ;:O))ClitadrsO) 7}1f'JT)C c L -c Ii 11J1l0) J: 7 l:J!.:t 6 ~ J ~if,;K T6o

    5. VP 3.7.65

    VP 3.7.64 li!!tJ~l!lmfft drsiJ;~ffe-t 6 ~mOO-t6 c~~n~n l!fil:f!jO) ("" ::$7 7 ~) ~mJE L f:::.o m < VP 3.7.65 "(" 1J: ~ O)mJE 1: * ":) v 6 ~~t;;)fil/{. i; n 6 0 * i&tm 1;: t;; 1i )-c ,1\ Jv l- 1J /'\ 1J IJ:*O) Bha~ya 0) § HA~ ~ml 1;: t> Ii) -c Ii > 6 0

    r ~ l 'l, ~niJt~ffeT Q bhava ii; (fr~±-!*) 1: ff-T Q B!fJ~ii.l~-f&S Qi,,> Ii~ niJt~ffeT Q kriya iJt

    (fi1.9±-f*:) l:ff--t ."!>BifJ~ii.l~H-f& [il;~ffe-t Q Q c i,, > -j .:: c Ii ~ v > J 60

    (Ell¥J • fi~.±1*) ~m1:00L-cr~-..::...::.)C ii*1J:~nt;;JJJt.ll-t 6!!1J~ltlm:.ttt~*O) J: 71:~ ')._ t:::. 61 0

    A 3.1.87 O)~ffli!Ji~

    (1) ~ nt;;~ffe-t 6 bhava t;; (El 1¥1) 1::(¥-t 6!!1J~ltlm:.fit (fJ!JX.l;fpac 1f--111T6J)

    (2) ~ nt;;~ffe-t 6 kriya t;; 1::(¥-t 6 !!tJ~ltJ~~:.fit ( fJIJ X. Ii bhid 11'! 6, taT J)

    A 1.3.67 O)~}fJflj:l~

    (1) ~niJ;~ffeT 6 bhiiva t;; (fi~.±1*) 1;: f¥T 6 !!tJ~l!Jm:.fit ( fJIJ X. Ii drs r J! 6 J) 62

    (2) ~nt;;~ffe-t 6 kriya t;; 1:f¥ T 6 !!tJ~l!Jm:.fit ( fJIJ X. lia-ruh r ~ 6 J)

    !!tJ~ltl~~:.fit drsl.:: 00 L -c

  • < /' ?1 7 :t- > ""C' s 6 lj!j( 11::: f'F.J=tl t .:c n ~ fJE~ 9 6 0) < § l'l"J> t::ff9 o "IJ>~lif'.ii:9 ommLO)ri:r~~~ I& tJ J: tf6o :m;~t;i:O)ti, c O)ri:r~~l:t3"}""( /\Jv r 1) /\ 1J iJt=.. '"':> O)t~t~ ~ tli!ift L ""C"} 6 c c '"t' S 6 o /\Jv r 1) /\ 1) O).fO)=..'"'JO)t~t~ c Ii vastvartha (JJ!~O):!J¥-l/O)tE tJ ti) O)m£ c sabdartha ( § ~ iJ> t; :fll!.M ~ n6 Jjf!>KO)tE tJ ti) O)tJ'lJ~""C-S 6 o

    6.1. /\Jv r 1J /\ 1J "IJ' VP 3.7.66 t:t3"}""C §& 9 6 'M'l".£0)~-J (vise~adar8ana) t:B:§ L ~ ttntJt.t t; t.t" }o ii" /\Jv r 1J /\ 1J ti (f'J~M •> c "}7 (§l'l"J) ~'.ii:R96 VP3.7.511:.-V: i;~Q 0 fE(li~O)J: "j t;:~rZf.: 0

    VP 3.7.51 r .::C;: 1;: (ff~) 1;: ~ -::>-C -c -c 'b J.!1!$ ~ n~ 1.-, 'b 0>iJt (¥U~t-J~) c llflfh~ J

    A 1.4.49 7J''.ii:•9 6 ( § l'l"J) Ii, VP 3.7.45 I: J: nti' (f'J~M•> 0) ~fl""C'S 60 (~JJaM•> 1: t3 It 6M'lili~JJ! (nirvrtti) '"t'StJ, l:t31t6M'liti ~~ ( vikara) '"t' S tJ , (¥'U~M•> I: t3 It 6 M'li ti!.UlJiJJl (abhasa) S 6 "} tiM•'li ( vi~ayabhava) ""C'S 6 o (f'J~M•> t: t3 It 6 c 0) J: 7 id:M'li ti < n:a> 1: ~ -::> ""( td.:: c; ~ n 6 t O)'"t' ti t:t < , ~ (fia)O)(E~~)k'?L6b

    6~°*'"t'S 60

    VP 3.7.66ab ti, ~ t::ff 967J> (§l'l"J) l::ff967J>lif'.i£96;fN00~ (ff a> iJ't t.: t; 9M'l".£0)9;o•t:>J t.: 6 < § l'l"J) 1: bhava '"t'Sn kriya '"t'Sn iJ':ff 9 6 c "} 7 Cc lilii'.ii:~ flid:"}o C 0) Cc Ii, t::ff9 o tlii'.ii: ~ n6o L iJ> L ~iJ' t;, iJ't t.: c; 9M 'Ii 0) 9;DJi Ii ~'.ii: l'l"J id: lii'.ii:;fNmL t.: t) f~ id: " } o id:1f ~ t;' .f niJ'~lf-9 6 (bhava) iJ' < § l'l"J) t::ff9 61h~lllmm'"t'S 6 pac O)t~~, f--1-Jm 1:~0 < Mtt t L ""C~'.ti~"IJ' iJ' (fia±f < § l'l"J> t::ff9 o tpO)lif'.i£0)mmL~ § ~.:c 0) t O)t:>J I:~ fl 6 J t O)'"t' S 6 o /\ 1v r 1J /\ 1J 1: J: nt::C •~lllm•iJ'.:C niJ'~ift 9 o iJ' t::ff9 olh~lll~am iJ>, .:en t t .:cniJ'~lf-9 6 iJ' < § l'l"J> 1::ff9 olh~lllmmtJ,ti.:Cn-F'nO)IJJ~lll~amO)~ lftis:·ii 1: J: '"?""(~'.ii:~ n 6 0

    - 48 -

  • Sadhanasamuddefa liJf J'G-VP3. 7 .64-66 (11') 11)

    C C -e1g If!~ h 6 .rZ ~Ii, )($_mJ!lj O)~j§ I: J: ":) -C ii IH ~ h 6 b 0) (prapti) ti, £, f' L b ~~O) § ~Jlffl t: t;J i.) --C '3't It Ah i; h 6 b 0) (i~~i) ·etitJ:i.) ti.) 7 anabhidhanaIBrn1J-e;li) 6 63 0 :::-. O)ffirn1J1i~~O) §ggJmfflO)x$.mJtu 1: ::f-f 9 6ff5'G'li ~ /f- L -C i. ) 6 o ::A: 0) )( ~ !! J: o

    *gha!o drsyate svayam eva

    VP 3.7.64 l:/f-~ ht: J: 7 I:, Jf!i0)9;0J't c i,) 7 ~~$~ ~ ~~iffiUB"J I: :5};f!f9 6 f:J_ t;, Lf, C 0) )( 0)7*1: Ii A 3.1.87 O)~j§ 1: J: "J -C n}~~--c· di) 6 o :::-. O):!::f!i'l~~O)lfj~il]gg,m drsli .f hiJ>~ift 96 iJ' t:f¥9 6 (fi:f.?,) ~~/f-9 60

    (:flJ~:tf~) t~ 6 t i.)7 :::-. t to c --JO) §gg~lJlO)~'*:fi\j~~7J-;f!f9 6 Ct Ii~ t:t .:s v "'Jv t:~9 6 0 ttJgilJgg,m drslit-t~'l''EO) §ff~~ b t~ i; 9 f!{Jii[ ~ tL i5 I: 9~"id:1t 'o id:-1£"/f. G, karaka Ii 9 "'-c ;c n;c·n§ cO) ~~fi9 i5 c ~ 1::±.~ (fi:~) ~~:£Jl9i5 ~O)t.:.·il,G-c·~.QJ 64

    Moc VP 3.7.65 1:8:§ L J: 7 0 /\)v l- 1) /\ 1) Ii, r;li)6J!I!El3iJ'l?J (kutascit) c3ill.rZt~o "--7 - 7 - ~ -v O)MJ!!Rt= J: hti', :::-. hti r 9;oJt (&;g ~) li:tJ~t:ft(!91196J ti.)7tf~9;0J't0)~~

    grllil'!"J:5.t;f!f ~ fE'f 9 o pa§yati c i.) 7 ~lJl t: t;J i.) -C, 9;oJ't (~~) tittJgilJgtfmdrsO)~'*--c·;li)6o 9;o Jt (~~) O)tJ"~~ (§1¥1) c i.) 7 karaka t L --CiE~f~96t~&t.>t::ti, M~t:l!!!J~t:t ~mti, 0) (/\ :$7 7 :\'-) ~~l~ L J: 7 t Jl,~~T·, (El l'!"J) ~.fht:l!!!]~tJ:

  • fd:1ti 0 ::.. (J)::.. c Ii, §~ (bhava/kriya) i7' < rra ± "* > 1: :ff 9 -'5 mtJ~tll~Hm -rs o t ~)'.E ~ n t::. ;0, i:; t "} "'.) L", .f (J)lfJ~t11~mtJ'~ffe9 o 1:m~9 o ~m~ ~HJJ9 6 llN I), ::.. (J)::.. c IJ:£,~-c-S 60 llJ~~g tit drsl:~ LL" li.l;,(r(J)X~rfcli~ c L t::.o

    [l] *ghafo drsyate svayam eva

    [2] ghafa~ pasyati svayam eva

    [3] ghafo dariayate svayam eva

    -rsomt1: tJ':ff:ttLt~"iilNI), c21, [3] ~~BA9 6::.. c li-C-'& fd:1tio [1] iJ'~Jij ~ n fd:1ti(J)li anabhidhanaflU!Ul:.&:9 6:0>6 I:~'&· fd:1ti 0 ~~(J)§~JIJ§iJ' (§1'.l"J) -C-So~~(J) mt1: i7':ff:tt9 o::.. t ~~ITTJ9 o (/)"(' Soo

    mtJ~t11~mtJ'~ffe9 o i7'PX.1L9 o $fi~ (J)J.if:~•B"l, s 6 "} li~llf&-B"Jfd:7}1!fli, ~iJ> 1:num(/)~mil!im(J)~):E~ § l'.l"l t 9 o 1::ff9 o ~~ffe9 omtJ~llJ~Hm t 1::ff9 o ~~ffe9 011J~llJ~m(J)iz:5J~):E1J:, mt~,.~-.::.::)(7**i7'1d: L t::.~~(J) (§1'.l"J · fi 1.?!,±-f*>~m(J)~1JT(J)~*fd:(J)-C-S6o

    ~ (§1'.l"J·rra±f*>•(J)ic~cL~,ft

    ~B"Jld:~m~{J!Jffe L ~ 7 o (1) bhava i7' (§1'.l"J) 1::(¥9 ol!J~tl]~;tN (kar-

    masthabhavaka) : pac ( r ~ 6, *4J!I! 9 6 J)

    odana~ pacyate svayam eva ( r~ ii' i ~ '.: i> 0)-9' il·~'H.X. -Clt>oJ) [~ (odana) : (~JJ!:M~» A

    3.1.87]

    (2) kriya iJ'

  • Sadhanasamuddesa iVf~-VP3.7.64--66 (1Nll)

    VP3.7.64-66 t:URIDilRTif1f

    *"-7- 7 -:/-\' $7Jli"'--7- 7-:/-\71.:. J: otl:fR"t'[VP3. 7 .64.0. l] tyadadi~u drfo 'nalocane kafi ca ity

    atra viirttike Iqdarthanupapattis tu iti coditam I

    kartari lqd iti vacanat kartra pratyayiirthena bhavyam I

    sa catra nopapadyate I sadrsalak~aQaJ!l hy arthaJ!l tadrsadayal_i sabdal_i prahul_i, na tu darfanakriyayal_i

    kartaram iti varttikarthal_i I

    A 3.2.60 tyadadi~u drfo 'nalocane kafi ca c I..' i :: 0>mjjU1;:~-t-'!> varttika 1;:t,;1..>-c~0> J: i t~&illfiiil' mlt9 ~ n -c ", o 0

    Vt. 2 on A 3.2.60: krdarthanupapattis tu

    rLil'L, [(fi~±f*) cl..>-)] Iqt~@FO)/j

    1~di£H!J L ~ 1, 'J

    :: 0> varttika O)/j~T-'!> c:: 0 litlrO)Jil! 9 -r S-'!>o

    A 3.4.67 kartari krt c "' i [.1'\-.:::..:::.0>] §l:IJH;: Vt.1..>, (fi~±f*) ilr~m [kvin, kan] O)~~-rS-'!>

    ~~-rS-'!>a Lil'L:: ::-rli.:CO> [!&'.~] Ii~~ L

    ~"'o ~-tt~i;, tadria~O>Mtli, m-flj,Lt-::fi¥1t~

    1'1-t-'!>M~~~ff-i"oilr, ~Jlfi'~O> ~~ff--to:: cli~l..>il,i;-rS-'!>a

    [VP3.7.64.0.2] tatroktam I iviirthe cayaJ!l taddhit~

    iti I ive pratilqtav ity atra prakaraQe 'yaJ!l

    taddhitasaJ!ljfia}_l pratyayo vaktavyal_i I tatha ca

    sa iva tadrsa ityadyarthasiddhir ity arthal_i I

    Vt. 3: ivarthe cayaJ!l tadhital_i II

    r:: :: 1;: Ii iva O)/j~~~ff-T-'!> taddhita ~@f

    il>it9:: -:> -c I,' Q J

    :: 0) varttika li;J,:O):: c ~/&'.~T -'!>a A 5.3.96 ive

    pratilqtau c 1..' i [m,jju ilrst~c T-'!> J :: 0> )(Jllit"t.'':: 0) taddhita cn¥1in-'!> [drs, drsa{c l..>-:>f-::] ~@fli

    [.:CO>~A.ilrm:u::~n-'!>J c §vn-'!>~~-rS-'!>o

    .:C L -c .:C 0) J: i ~:f:!}{t, tadrsa (tad+ drsa{) Ii r ;c 0> J: i ~ l> 0) J r .:C n1;:mf~ Lt-:: l> 0) J ~ !&'.~T Q c I,, -) J: -) 1;: [~\§'f O) J /&'.~ilrutft ~ n Q 0

    [VP3.7.64.0.3] evaJ!l varttikakareQa siddhantitam I

    bha~yakiiras tu Iqdarthanupapattir iti codyair

    yathanyasam eva parihartuJ!l karmakartrtvat siddham

    iti/

    P)J:O)J: i 1;: VarttikaO>f'F1f [fJ-7'"17-.:V-T] li'.U::~M.M~~~-'!>a L ii> L Bha~ya O)f'F1f [.1'\ :$7 :;..; y -v 1)] Ii, :! ~ 1;:)('¥Ji!! 9 0) r L ii' L, [ (fi~ ±- c1..>-JJ 1qt~iW0)/&'.~1i~~L~"'J c1i>-J [~ 2 varttika tJ>mlt9-t-'!> J &~~~'.U::T-'!> t-:: c!I) 1;:, r[llJ~nJ~MRdrsl;:~A.~n-'!> Iqt~8'Fli] (§~ • fi

    ~±1*) ~~ff-Toil'i;, [A3.2.600)fflWiO>§~

    Ii] litll~tloJ c±SiToa

    [VP3.7.64.0.4] tatra d.rsal_i kartrsthabhavakatvat

    kartrvyaparadarfanamatravacyataya prai~asyabhavat

    kathaJ!l karmakartrtvasaJ!lbhaval_i I pre~aQiidhyiirope

    tu Qic syat I aQyantas ca sutre drsir upattal_i I

    .fO) [.1'\:$7:;..;y-viJO)M~J 1;:ML-c [tlrO>J:

    i ~ &illfiiilrm:u:: ~ n ;o J 0 [Btillfii] drsli .:C niJr~ff-T-'!> bhava (}lllJO) ~

    ", (fj~~1f > 1;: J: -=> -c ~m ~ n ;o llJ~nJ~g:m 0) J&: ~- M~~fi~) ilr 1;::fi-t ollJ~nJ~g: m (kartrsthabhavaka) -rSoo Lt-::ilr-:>-c, .:Ctlli [ ( § ~> O)r .. ?' 7 ::\'- c .f n~ilE~T o-'" :9 7 ::\'-O)jjljj 1f ~~ff-To:: c Ii~ § & . . ~tl-Cl..>oa

    [VP3.7.64.0.5] atra

    nivrttapre~aQaJ!l karma svakriyavayave sthitam I

    nivartamane karmatve sve kartrtve 'vati~!hate //66

    ity anena nyayena karmakartrtvair kecit

    samarthayamanal_i prahul_i I

    ::0) [&illfii1;:J ML-CS-'!>:1:f~li, tlr0>illfUJ:11;:

    ~--:J'1.. '-c [drsl;:~~T-'!> krt ~~"fiJrJ < § ~ • fi~ ±1*) -r:-s-'!>:: c ~lE~{~T oo

    66VP 3.7.56

    - 51 -

  • 'E OJJ 1JE3f!i1>1J:1,,, E1a1::r¥-r.oms 711¥1 (fr~) l:::V:IJWi".O (§1¥1) Ii, (E=Ji¥J) tt il'ld: < ld:-:J t::.. ct! 1:: 1i El a OJ tt1::f¥ :V:i" Q J

    VP3.7.64: sadrsadi~u yat karmakartrtvaf!l prati-

    padyate I

    apattyapadane tatra vi~ayatVaf!l prati kriye II

    1sadr.sa~l::OOVC (§1¥1) ii' .0 (/' 7 7 :\'-) (apadana) c 1,, -5 =

    --=>(}) [il'~~Gn~.oJJ

    [VP3.7.64. l] sadrsatadrsadi~u sabde~u vyutpadye~u

    yat karmakartrtvaf!l pratipadyate yat karmai:iaQ

    kartrtvam uktaf!l tatra ctrser vi~ayabhavavi~aye

    hi apattyapadane kriye vacye iti tadasrayei:ia

    karmakartrtvasamarthana I

    7JR1:~1lJI ~ n .0 ~ t! sadr.sa, tiidr.sa ~())Jill:: 00 L ""(, [kft 1§€@M'~~-r .o il'J .Oo :f(}) [(§1¥1) ii' (fi~±f;f;:) "t'S.0] ;:: c(}) t;: Ii> 1::, 11.J~PJ~H.f!t drsl::--=> 1,, ""C i ~ 1:: 1:: 00'"9 .0 :f tl(})jl~ (apatti) c JIU~-tt L Ii> .0 (/' 7 7 :\'-) (apadana) c "' -5 =--=>(}) ii'~~ Gn ~Oo L f;:_ il'-:J ""( :f nG=--=>(}) 1::f;&W!i L ""( [~~$1JIJ())7JR1:1:: t-> Ito 11.J~Mf.f!t drsil'~~i" .o 1::M-r .o il'J "t'S.O = cil>JE~flj~n.Oo [VP3.7.64.2] tatha hi pasyafiti ko 'rthaQ I vi~ayaf!l

    ghatadikaf!l darsanavi~ayabhavam apadyamanam

    apadayafiti I

    i"ld:v-f?, 118lliJi ""C 1,, o J (pasyati) c "' -5 ~m ())'.@'.'*lifilJil' [ c ~ -5 Id: G lil :f ())'.@'.'*-9 .0 c ;:: 0 Ii, ~OJ't())M~tt (darfanavi~ayabhava) ~~f~ L ""C 1,, o (apadyamana) mi~ 0) M~ ~ L ""C :f (}) M~ tt ~ 11f~-tt L Ii> ""C 1,, o (apadayati), c 1,, -5 :. c l'' S oo

    [VP3.7.64.3] tatra vi~ayasya paricchedyatvena

    vyiipiira iipattiQ, karmabhiitasya tadvi~ayam apiidanaf!l

    kartrvyaparo ctrsyartho na kevalaQ I

    :f (}) t~il-, uUE'.M~ (paricchedya) c L ""C (}) M ~(}) (/'77:\'-) Ii [M~tt(})] ~f' (apatti) "Z' St), (§1¥1) l''S.O~OJ()):f:OJ [(/'77:\'-)J ~ M~c i" .0 [M~tt~J 11f~-tt LIJI) .0 (/,7 7 :\'-) (apadana) ii' (fi"~±f;f;:) (}) (/\77:\'-) "Z'S.Oo l!J~PJ~g.f!tdrs())'.@'.'*1i [:.nG c .OJ't())

    9=11:: s .o c ~, :f (j)M~1i~$}1::mJt~ no~(}) c ld:-:J ""(El 9'il> G Ii"?~ t) c ~DJ't~ n Q ii> G'

  • Sadhanasamuddefa WFJ\:-VP3.7.64-66 (1Nll)

    VP3.7.65

    [VP3.7.65.0] etat tu nopapadyata ity aha I

    l fp l -t:J.'/JI i:,.:: (f) [fWfR] l.:*~1~Ht-/;J. Ii> C: Ii>-) .::(:~ [/{Jvr 1)/'> 1)1i] ~""oo

    VP3.7.65: kutascid ahftya padam evaJTI ca pari-

    kalpane I

    kannasthabhavakatvaJTI syad darfanadyabhi-

    dhayinam II

    I-'(- l l°, frlJ~'/J>(f)f,!ffi 1.:£--:J'~ ilfr~#J;~ l l°;:

    (f)J: -51.: [tbllPJMH'ft(f)~'*C: l--c (/) (fi

    A> C: (fiA±l*> (/) (fiA> C: "' -5 J: -5 1.:=--:J

    (/) ~ J ;i!Ji:T o-t:J. i:, Ii, ~- ~~ ~iFT o [t!J~Pj~gtft] Ii, .:C-tliJI~iFT o bhava

    '/JI ( § ®) l.::ff't' o tb~PJMttft (kannasthabhavaka)

    \: ~ Q .:: C: 1.: -/;J. 0 -) J

    [VP3. 7 .65.1] iha drseQ kartrstha111 dar5anamatra111

    vacyaJTI pasyafiti I na hy ato vi~ayabhavapattir

    avagamyate I ki111 tu vi~ayajfianam eva dhatvarthaQ I

    vi~ayabhavapattir hi sarvasya dhatvarthasyastiti

    visi~tam eva darsanaJTI drser abhidheyaJTI nyayyam I

    * (f) $1711 T-t:J. b t; pasyati 1.:. t;; Ii' l' Ii tb~PJ~fft ~tl(fiA±l*>~:ffTo~•~~~iFM~ C: Too -t:J.-tf-t:J. i:,, .:: (f)•ffl.'/J' i:, Ii [ ( 13 ®) (/) J M~t£(1)5f~ [ C: 1i' -5 (/' '.? 7 :t- > J lif!I!fW ~ tl-/;J.li>'/J> i:, \:~ Oo tr l 0M~~~ (vi~ayajfiana) .::.:C-'/JI [drsC:li>-)] tb~PJ~gtft(f)~'*-C-~oo ~I.: M~t£(1)5f1~ [ C: 1i' -5 (/' '.? 7 :t- > J Ii [ (JIJ~M~> t::.. o (El®) ~:ffT o] T""l'(f)t!J~PJMttft(f)J!'*I.: JUf:J ~no '/J' i:,, [ (fiJ~M~> t::.. o < 13 ®> ~ "fi-r offil(l)t!JllPJ~fitft(f)J!'*tJ' i:, J IRJJU ~not(/) e: L -c ~• .:: .:C-tJit!JllPJ~fitft drs(f)~iFM~-r:~ o .:: (:iJI:f!I!l.:~--:>l'li>oo

    [VP3.7.65.2] tac ca darfanaJTI vi~ayaprati~tham

    ity asmat kutascit samarthyat vi~ayak~epadvarei:ia

    vi~ayabhavapattyadivacipadadhyahare vi~ayagata

    vyaparapratyayanat tadupasarjanakartrvyapara-

    vacitvakalpane darfanasanadyabhidhayinam api

    karmasthabhavakatvam eva syad iti na kascid dhatuQ

    kartrsthabhavakriyo nama syat I

    .:C- l l'-'C'(f)ffiK (fiA> li:tf~l.:f&t9!1't' o C: "'--::>

    t::...::(f)J: -)-t;J.frll~tJ,i:,f,!mtJ'i:,, 't'-t:J.bt;, [pasyati ( 11B(li_fl--Cli>oJ) (:Ii>-) §EIJl(f)] §EIJl~:iJjJ'/J>i:, [~

    t -/;J. \ li~K (fiA) iJI~lz: l t.,i: Ii> C: Ii>-) .:: C: 1.:£ --:J'li>-C] [ffiK (fiA) 1.::tt-r o] M~'/JI~J!~n

    o.:: e:~~t.:--c, ['~•(f):tt~tt~511~L--c1i'o (apadyamana) Wi:~(f):tj"~~ l -C -'(-(f):tf~tt~111~

    -ttl&?l'li>o (apadayati)J C: li>-'5J:-'51.:J M~tt

    (f)5f1~~ ~ •iF To ~g'/J~#l;~ (adhyahara) ~ no

    Wi'J, M~l.:~'t' o (/' '.? 7 :t-) '/J~f!I!M-tt l &? G n o tJ' i:,, [tb~PJ~fitft drsli] .:c- (/) [:tt~1.:~-r o . 1.::ff-r otb~nJ~fitft-r:~ o.:: C:l.:-t:J.o-C-~0-'5o lt::..'/JI--:>-C, "Cn'/J~~iFT

    o bhava ~oli>li kriya '/J~ (fiA.±1*) 1.::ff't'o t

    (/) e: 11¥1in1~ o J: -J -t:J.tiafrll-t:J. o tb~nJmf!t t ff.tr L -t:J. Ii' .:: C: 1.: -/;J. 0 -) 0

    [VP3.7.65.3 (Phullaraja)] athaitad ayuktam iti

    pratipadayitum aha I apadyamanam apadayafity

    evaJTI vicak~ai:iataya yataQ kutascit padam adhyahrtya

    bhavatedam upakalpyate I

    *I.:, .:: (f) [VP 3.7.64 (!).±~] li~i'!f!I!-C-~ o .:: C:~~EIJl't'ot::..&91.: [/{Jvr 1)/'> 1Jli] ~""oo

    t'! Ii i{EIJl-l;J. o '/J~iS{(I.:, apadyamana ( 1 [M~'i''.£ ~] 111~ l l' Ii' o J), apadayati ( 1 [M~tt ~] 111~-tt l ao --c 1i ' o J ) C: 1i ' --::> t::.. .:: (/) J: -5 -t:J. Mt~ e:· Iv -t:J. f!I! m -r: ~ n frl1i:,tJ>(f)f!I!m1.:£--:J'li, --c W;~ L --c.:: (/) J: -J 1.: ;!! Ji:l-Cli>oo

    [VP3.7.65.4 (Phullariija)] tad evaJTI sati

    dar5anadyabhidhayinaJTI

    kannasthabhavakatvam drsyad1na111

    syat I dhatiiniiJTI

    adigrahai:iad

    asanadyabhidhayinam asiprabhrfinam api I

    "Ctl$~,.::(l)J:-J-t:J.Wi'J~tl,~K~~

    ~iFT o drs~(f)t!J~nJ~fitftli.:C-n'/J~-iFT o bhava

    tJ> ( 13 ®) 1.: :ff't' o tb~nJ~fitft-r: ~ o .:: C: 1.: -t:J. 0 -5 o [ 1~K ~J (!)] 1~J (-adi) t1i>-JMt(I)§

    lfl..iPG, ~ ~~~iFTot!J~nj~fitftas (11.lli o J) ~ MJao C: To [tb~nJ~fif!tJ t it::.. [ "C ntJ'• iFT o bhava '/JI ( 13 ®) l.::ff't' ot!J~nj~fitftl''~ o.:: C: 1.:-/;J. Q.:: C: tJ>)!~ ~ n l \,' 0 Jo

    [VP3.7.65.5 (Phullaraja)] na caitad upapannaJTI

    kartrsthabhavakatvad drsyadlnam iti I

    l '/J, l.:: (/).:: t li*~'lt~x < o drs~ [(f)t!J~PJ ~gtft] Ii, "C ntJ~~iFT o bhava '/JI (fiA.±1*) 1.:

    ff.T ot!J~nj~gtft-C-~ o iP G l''~ oo

    - 53 -

  • [VP3.7.65.6 (Phullaraja)] atra karmasthabhavakatvaty1

    syat ity abhidadhata kartrsthabhavakatva111 yad up-

    apannam e~aty1 tad evaty1 vigha!etety uktaty1 bha-

    vati //65//

    L t:::.. iJ' '? -c, .:: 0) w=w 1;: t-> ", -c c r~ 1v 1- 'J .I'\ 'J Ii] r[~aJt (fi~) ~~~m-t oth~fiJMf~Hi] :Cn iJ'~m-r 0 bhava iJ' (§at) 1;::(¥-t oth~fiJMttit'"t'"«> o.::!:~ti07J 1:~~0.::!:~J::-?-C, .::n;O) [th~fiJ~gtttJ li:CniJ'~m-r o bhava iJ' .Oo

    VP 3.7.66

    [VP3.7.66.0 (Phullaraja)] atha kathaty1 kartrstha-

    bhavakatva111 kathaty1 va karmasthabhavakatvaty1

    vijfiayetevyasankya [ vijfiayetety asankya] prasangad

    vyakhyatum aha I

    ~l;:OO~ L 'l, c 7 L -c [-MO)th~fiJMftltli] :C niJ'~m-r 0 bhava iJ' O)!f-¥ttiJ' 1;:JJ!~~no ti Gl;:f- :CO) 1;: li:ff-tQ tBJi:~n, cto"''± C 1;: J::-? 'l ~ t:::.. G ~no J W G '"/J>O)!f,¥tl:iJ' (El at) 1;: m~ ~no ti is it, :c 0) 1;: li:ff-t o !:8Ji:~noo .::O)J::7~~-~no~~'"t'"ctoo

    [VP3.7.66.2 (Phullaraja)] saparispandasadhanasadhya

    kriya, aparispandasadhanasadhyo bhava iti vise~am

    anapek~ya siitrakarabhiprayei:ia kriyapi bhavo

    'bhidhiyata iti !ikakarasyabhiprayal} I tatha ca

    lak~ar:iahetvol} kriyayal} (P3.2. I 26) yasya ca bhavena

    bhavalak~ai:iam (P2.3.37) ityadav abheda eva

    siitrakarasya kriyabhavayos cetasi vartate I

    kriya 1±}1th-t o Ito kriya !: bhava ~[th~~&O)•l!iK!:L'l]i~~

  • Sadhanasamuddesa lVF~-VP3.7.64-66 (1j\Jll)

    *O) = c ;QI~~ tt tL -C \,) o 0 ~ (L;OI~Vf-9 o bhava ;OI (§1¥1) 1.:.:ffi"olb~PJ~fltl"So pac ~ O)~g. (>, fl(L~ C \,) ':J f:,. ~tf:;OI< ff~_±f;f;: >I.: MJ!~tttLoo ~tLK)>;Z, ~tf:tJI~OJltttLo (>0)1.:. (ff~) li:ffi" o c Ii) -j = 0) = c Ii [(ff~) ;OI ( § 1¥1) l.:.:ff-r Q ;6> (ff~±.{$:) l.:.:ff9 Q ;0--a: J lim}E l Id: Ii 'o ~ tUQ:> ;Z, i tt I.:§ •1.:. l ':J -CS Q (> 0) I.:~ tf:;OI£0o= c;OI IHJ.li;tJ>l.:.tttLoJ T/;i:ht:,@.{W~ n;c~, *~1.:.~0)1b0)1.: ti:f¥-r;c§ 7 0) ;Oig.@. l" '° Q 0 [VP3.7.66.5 (Phullaraja)] 5abdapramai:iakanlif!I

    hi 5abda eva yatha yathartham abhidhatte

    tathaiva tasyabhidhanam upapannam I na tu

    vastumukhaprek~itaya I

    ~~§•-a:••c-ro C&4~~•J ~c-:J-C Ii, i tt I.: § .;OI~'*-a: t3 l ~ c• 0) l -j /;i:-ff30) (> 0) cL-c•~Ll7c,itt~~OJl7t:i:-ff30)t>O)c

    L -c ~ 0) c~'*li §•1.:. l -:J-CJ •~ttno c 1i) 7 = c;OI*~i"oo LtJ-L, m~O)(>OJO)n-a:mo~ ( vastumukhaprek~in) c l -C [ § ·O)~'*-a::1t ;Z o ~~l.:.c-:J-Cli] =OJ= cli*~Lld:v)o

    [VP3.7.66.6 (Phullaraja)] 5abdas ca pasyati

    gha!am ityadau drsikriyavi~ayam avisi~!am

    eva pratyayati I ka~!haf!I bhinattityadau tu

    bhidikriyavi~ayaf!I savise~am abhidhatta iti tadvase-

    naiva kartrsthabhavakatvaf!I karmasthabhavakatvaf!I

    cabhidhanlyam I evaf!I ca drsyate svayam eveti na

    bhavaty eveti mantavyam I

    ~ l -C §•ii, pasyati ghafam (1f/Jllimi-a: ~ -C Ii) oJ) ~l.:.t->v)-Cli, ~Ji (ff~) OJ:tt~-a:i~I.:. ~tt -a: Ml]- ~ n -c 1i ) Id: 1i ) t> 0) c L -c f!.M-it L 11J o o -11, [§.Ii] kii~fharribhinatti ( 1f/Jlliif-a:~.h-C \,) 0 J) ~1.:. j3 \, )-c li7t~J (ff~) O):tj"~ -a:~tt-a: flT 0 (> 0) C l -C-~T Oo l f:,_ ;QI-;J """( i ~I.:~ 0) [ i§ •J l.:.{!E ':J -C, ~ 0)11J~Pj~fltli ~ (L;QI-~°"9 0 bhava ;0r (ff~±.1*) 1.:.:ffi" olb~~Nfltl"S o, ~ 0)11J~PJ~g;f:Nli ~ tl;OI-~9 o bhava tJ~ ( § 1¥1) 1.::(¥ i"olb~llJ~Nfltl"So c~~i;no~~'"t''Soo ~ L -C:: 0) l 7 t;i:~g., *ghafo drsyate svayam eva (1mi ;0~* ~ 1.:.t->O)-r;0-i;~.:ZoJ) c 1i)7 =OJl 7 t:i:§ ~Mj!JtJ;0r;:l:~1.:.t:i:~no cv)-5 = clild:v>, c:1t.:Z /;i:IJ(Llf/;i: i; /;i:li>o

    [VP3.7.66.7 (Phullaraja)] yat tv aparispan-

    dasadhanasadhyo bhava ityadi lak~ai:iam abhidadhaya

    karmastha~ pacater bhava ityadikam abhidadhati tad

    apy avyavasthitam iva lak~yate I

    l;O>Lt;i:;Ori;, bhava li3111JO)/;i:li) (IJ~~~) I.: l -:J -c~m ~ n 0 ~ ~ (> 0)'"'("£0 o~O) [bhava c kriya OJ J J'.ER-a: ~~ -c, lb~~gflt pac ;0t C•~-r o] bhava Ii (§1¥1) l.:.:ff9o~c~~o = L ~ n t> * t:..::flim'.iEOJ l 7 1.:.,1~,vn o 11 0 [VP3.7.66.8 (Phullaraja)] tatha ca pilupake gha!am pacafiti gha!asyanalasaf!Iparkad avayavakriya-dvarei:iavayavasaf!Iyogavinasapurvakaf!I purva-

    purvakaryavinase uttarottarakaryadravyavinasat

    saparispandaparamai:iuvi~ayapakakriyapi I tatas cavyavasthitam evaitat //66//

    ~l-C~O)l-j/;i:~~,~~O)~~~[-a:±~

    i" o "/ 7 1 Y .:r. - Y /J '¥=7'RJ I.: t3 ") -C Ii, ghafarri pacati (1[fi!i±-a: J ~1i )-cmi-a:1t o J) c ") 1 •mO) ~~, mi c * c 0)~~;0- i;, $7.J-1.:.:tt-r o [1Ja~J (ff~) -a:3mt-c$7trdlOJM~O)UitJt%i"®= tJ, *l.:.%ffi" o ~n .. f'tlO)M5J!:O~~ l t:.. c ~, f~mi" o~n~nO)M5J!cL-c0)~1*tJ•-to~i;,r1111

    -a:;ff-to~~-a::tt~ci"o1Ja~c1i)7 kriya t>it:.. [(§1¥1) 1.:.:ff-toJ 12 0 ~nKP.:Z, J:/faO)= clii ~ 1.:. ::flim'.iEl" '° Q 0 [VP3.7.67.0 (Phullaraja)] evaf!I tavat prathama-

    sutralak~itaf!I nirvartyavikaryaprapyabhedena

    tridha bhinna~ karma vyakhyaya tat-

    prasailgena ca nirvartyavikaryavi~ayaf!I mata-

    bhedena nivfttapre~ai:iai:iyantadhatuvi~ayam

    adhyaropitapre~ai:ia~ ca karmakartaraf!I

    pradarsya prapyavi1?ayasya pradarsanapurvaka~

    pratyakhyanam uktva tatprasailgenaiva karma-

    sthabhavakatvakartrsthabhavakatve matabhedenaiva

    vyavasthapyedanl~ sutrantaranirdi~!iiny api karmai:ii

    vyakhyatum upakramate I

    ~J:O)l -j 1.:., (I) %-r [(§1¥1) fi1lflJHm.J'.EO)] J'&wO)m.Jrn (A I.4.49) 1.:. l -:J-cJ:E•tt no, 1.:00-ro (131¥1 • ff~±.1*> c 7\ ~MO) tl'Hil.:.~--:J'~, [(ff~±.1*) 1.:.lo] i@~O)/;i:v){j! f9'.~l§'fl"~holb~llJ~g;j:NO)iJ]i~I.:.®= o (§1¥1 ·ff

    711Nll [2009: 29-30] ~Ji!.J:o 721J\Jll [2008: fn. 21] ~ Ji!.J: 0 * t::. T'j 71 y .;r_ -y fJ 'l'f.

    i*

  • ~±1*> c fJE)f§tJift~-G~no [fj!f~~m-r~~n olfl ~llJ~~fftO)iJJt~1;:~= oJ c ~aJI ~L75,

    ( 3 ) ~ 1;:, (JU~~~) O)iJJt~ 1;:~ = o [

  • Siidhanasamuddesa li1f~-VP3. 7. 64-66 ( 1]\J 11)

    Vedavrata

    1962-63 Srfbhagavat-patanjali-viracita'!I Vyiikarai:za-Mahii-bhii~yam ( Srf-kaiyafa-krta-pradfpena niigojfbha{fa-krtena-bhii~ya-pradfpoddyotena

    ca vibhii~itam). 5 vols. Gurukul Jhajjar (Rohatak): Hairyai:ia-Siihitya-Sarristhiinam.

    VP: Bhartrhari's Viikyapadfya. See Rau. Vftti: Bhartrhari 's Viikyapadfya-Vrtti. See Subramania Iyer [1983].

    - 57 -