van gölü havzasındaki tarihi ulaşım yapıları · 2016. 6. 29. · samsun’da türk...

10

Kaynaklar

Ahunbay, Z. (2004). Tarihi Çevre Koruma ve Restorasyon. Yem Yay., İstanbul.

Akyol V. (1977). Tarih Boyunca Samsun ve Samsun Belediyesi: Bütün Yönleriyle Samsun, Tarih Boyunca Samsun ve Samsun Belediyesi, Nüve Matbaası, Ankara.

Bayraktar S. M. (2006). Samsun’da Türk Mimarisinin Gelişimi. Geçmişten Geleceğe Samsun, C. Yılmaz (Ed), Samsun Büyükşehir Belediyesi Yayınları, Samsun, s.399-425.

Bayraktar S. M.( 2007). Samsun ve Bafra Ulu Camileri. Geçmişten Geleceğe Samsun,C. Yılmaz (Ed), Samsun Büyükşehir Belediyesi Yayınları, Samsun, s.463-508.

Duymaz Ş.(2006), 4-5-6 Mayıs). XIX. yüzyılda Samsun'un Kentsel Gelişimine Dair Bir Kaç Mimari Örnek. Geçmişten Geleceğe Samsun, C. Yılmaz (Ed), Samsun Büyükşehir Belediyesi, Samsun, s.449-462.

Eskici, B. (2007). Mimari Onarımlarda Malzeme Kullanımı ve Yöntem Sorunları. Tarihi Eserlerin Güçlendirilmesi ve Geleceğe Güvenle Devredilmesi Sempozyumu-1.TMMOB İnşaat Mühendisleri Odası, Ankara, s.257-268.

Köksal A.(2012). Samsun Ulu Camii ve İnşa Süreci. Samsun Sempozyumu. 13-16 Ekim 2011, C: 3, Samsun Valiliği, Samsun, s.693-702.

Komisyon.( 2009). Taşınmaz Kültür Varlıkları Envanteri. Samsun: Samsun İl Özel İdaresi.

Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşiv Belgeleri

Vakıflar Samsun Bölge Müdürlüğü Arşiv Belgeleri

1

Van Gölü Havzasındaki Tarihi Ulaşım Yapıları

Alev AkıllıÖğr. Gör., Bitlis Eren Üniversitesi, Teknik Bilimler MYO

[email protected]

Abdulrezzak BakışÖğr. Gör., Bitlis Eren Üniversitesi, Teknik Bilimler MYO

[email protected]

Fatih HattatoğluYrd. Doç. Dr., Atatürk Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi

[email protected]

Ercan IşıkYrd. Doç. Dr., Bitlis Eren Üniversitesi, Müh.-Mim. Fakültesi

[email protected]

Osman Ünsal BayrakYrd. Doç. Dr., Atatürk Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi

[email protected]

Özet

Van Gölü havzası tarihsel süreç içerisinde Hurri, Urartu, Med, Pers, Bizans, Sasani, Selçuklu ve Osmanlı medeniyeti gibi birçok medeniyete ev sahipliği yapmıştır. Havza, çok eski bir yerleşim alanı olmasından dolayı birçok uygarlığın geride bıraktığı tarihi yapı ve kültürel değerleri günümüze kadar taşımıştır. Bu tarihi yapılar içerisinde camiler, kaleler, türbeler ve kervansaraylar olduğu gibi ulaşım yapılarını da görmek mümkündür. Havzanın İpek Yolu güzergâhında bulunması, o zamanda tarihi ulaşım yapılarına verilen önemi daha da artırmıştır. İpek yolu güzergâhından günümüz karayollarının geçişiyle her ne kadar tarihi ulaşım yolları ortadan kaybolmuşsa da, havzada bu yolları ve diğer bağlantı yollarını birbirine bağlayan birçok tarihi köprü bulunmaktadır. Havzada, çok eski dönemlerde inşa edilen, yenileme çalışmaları yapılarak halen kullanılmakta olan birçok tarihi ulaşım yapısı mevcuttur. Ancak zamanla bazı tarihi ulaşım yapıları, tanıtım yetersizliğinden dolayı ilgisizliğe mahkûm olmuş, unutulmaya ve yıkılmaya yüz tutmuştur. Bu sebeple gerek havza halkı gerekse havza dışından gelen birçok yerli ve yabancı turist, bu tarihi yapıların varlığını bilmemektedir. Van Gölü havzasında Bitlis ve Van olmak üzere iki ilimiz bulunmaktadır. Bu çalışma, Van Gölü havzasındaki bazı tarihi ulaşım yapılarınıntanıtımı amacıyla yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler: Van Gölü Havzası, Bitlis, Van, tarihi ulaşım yapıları

333

5. Tarihi Eserlerin Güçlendirilmesi ve Geleceğe Güvenle Devredilmesi Sempozyumu

2

Giriş

Van Gölü havza sınırları içerisinde Van ve Bitlis illeri yer almaktadır. Van İli Merkez İlçe, Erciş, Muradiye, Çaldıran, Özalp, Saray, Edremit, Gürpınar, Gevaş İlçeleri ile Bitlis İli Ahlat, Adilcevaz, Tatvan İlçeleri havza sınırları içinde kalmaktadır. Van Gölü havzası yerleşim alanları Şekil 1’ de görülmektedir (Çevre ve Orman Bakanlığı, 2008).

Tablo 1. Van Gölü Havzası Mevcut Karayolu Ulaşım Ağı Uzunlukları

Van Gölü havzasında TÜİK 2011 yılı verileri itibariyle Bitlis ili 667 km (261,7 km'si bölünmüş yol), Van ili 1.121 km (444,5 km bölünmüş yol) il ve devlet yolu karayolu ulaşım ağı uzunluğuna sahiptir. Havzada toplam 1788 km (706,2 km bölünmüş yol) ilve devlet yolu mevcuttur. Ayrıca Bitlis ilinde2234 km, Van ilinde 5715 km olmak üzere toplam 7949 km köy yolu bulunmaktadır. Van Gölü havzasında otoyol bulunmamaktadır. Van Gölü Havzası’nın İran'a aktif olarak çalışmakta olan bir adet sınır kapısı bulunmaktadır. Bu sınır kapısı Saray-Kapıköy Sınır Kapısı’dır. Bu sınırkapısı üzerinden İran'a karayolu ile bağlantı aktif olarak sağlanmaktadır. Van Gölü Havzası’nda batı ile doğu arasındaki önemli güzergâhlardan birisi olan Bitlis-Van arasındaki karayolunun güvenli ve etkin bir şekilde kullanılması amacı ile 2250 metrelik Kuzgun Kıran tüneli 2012 yılı itibarıyla hizmete girmiştir. TÜİK 2011 yılı verileri göz önüne alınarak Tablo 1 oluşturulmuştur. Tablo 1’ de Van Gölü Havzasındaki mevcut karayolu ulaşım ağı uzunları görülmektedir.

Şekil 1. Van Gölü Havzası Yerleşim Alanları

3

Bitlis ili, Doğu, Güneydoğu ve İç Anadolu Bölgeleri’ni birbirine ve İran’a bağlayan İpek Yolu güzergâhında bulunmaktadır. Elazığ-Bingöl-Muş üstünden Van’a bağlanan D-300 karayolu Tatvan’da ikiye ayrılarak güneyden Edremit üzerinden Van’a, kuzeyden Ahlat, Adilcevaz, Erciş, Muradiye, Çaldıran ve Ağrı’ya ulaşmaktadır. Van ili, coğrafi konumu itibariyle Türkiye’nin en doğu noktalarından birisidir. Kent, doğuda D-300 karayolu ile Özalp ve Saray ilçeleri üzerinden İran’a, batıda aynı yol ile Tatvan-Bitlis-Muş’a, kuzeyde D975 karayolu ile Çaldıran-Doğubayazıt’a ve Erciş-Patnos-Ağrı’ya, güneyde ise Başkale-Hakkâri’ye bağlanmaktadır(DAKA, 2013).

Van Gölü Havzası Tarihi Ulaşım Yapıları

Tarih boyunca göl çevresindeki kıyı ovaları üzerinde yoğunlaşan yerleşmelerin birbirleriyle olan ulaşım bağlantıları, genel olarak bölgenin topoğrafik yapısı ve iklim özelliklerine bağlı olarak şekillenmiştir. Örneğin Van Gölü çevresine uzun süre hâkim olan Urartular, merkezi otoriteyi güçlendirmek ve ülkenin her tarafı ile sıkı bir ulaşım bağlantısının kurulması için çeşitli yönlerden başkent Tuşba'ya (Van) ulaşan yollar yapmışlardır. Bu dönemde doğudan Tebriz (İran), Saray, Özalp, Erçek Yolu, güneydoğudan Kuzey Irak, Hakkâri, Yüksekova, Başkale, Hoşap Yolu, batı ve güneybatıdan Malatya, Elazığ, Bingöl, Muş yolu ile Diyarbakır-Bitlis yolları, Van Gölü kıyılarında birleşiyordu. Kıyılardaki yerleşmeler arasında ulaşımın sağlanmasında karayolunun yanı sıra göl ulaşımından da yararlanılıyordu(Belli, 1977). Van Gölü'nde ulaşımın yapılmasıyla ilgili elimizdeki en eski bilgiler Urartulara aittir. Urartular zamanında (M.Ö. 900-600) Van Gölü çevresindeki yerleşmelerden Van, Yeşilsu, Deliçay, Adilcevaz, Tatvan, Reşadiye ve Gevaş arasındaki ulaşıma yardımcı olan pek çok iskelenin varlığı ve bu iskeleler arasında taşımacılığın yapıldığı (Belli, 1977), daha sonraki dönemlerde ise bu iskelelerin Romalılar, Bizanslılar, Selçuklular ve Osmanlılar gibi çeşitli uygarlıklar tarafından da kullanıldığı bilinmektedir (Gürbüz,1994).

Avrupa ile Orta Asya’yı birbirine bağlayan günümüz ana ulaşım güzergâhlarından birisi ve en kısa mesafeli olanı Trans-Asya Orta Koridoru yani İpek Yolu’dur. Tarihi İpek Yolu, Asya ve Avrupa kıtaları arasında özellikle ekonomik amaçlı kullanılan ticari geçiş yol ağlarını içine alır. Asya’dan başlayıp, İran üzerinden Tahran ve Tebriz’e, oradan Doğu Anadolu Bölgesi’ne, daha sonra değişik güzergâhlarla Avrupa’ ya kadar uzanan kilometrelerce uzunlukta değişik geçiş güzergâhlarına sahip bir yollar ağıdır. Güzergâhların geçtiği yerlerden birisi de Van Gölü Havzası’dır.D300, D965, D975, D280, D290 devlet yollarının ve E99 uluslararası karayolunun Van Gölü Havzası İpek Yolu güzergâhları üzerindedir. O zamanki dönemlerde Van ili, Adilcevaz, Ahlat, Tatvan, Erciş, Gevaş ve diğer sahil ilçelerinin Van Gölü havzasında önemli sahil limanları olduğu düşünülmektedir. Gevaş ilçesinden gemilerle Adilcevaz, Ahlat ve Tatvan’a geçişlerin olduğu gibi, benzer şekilde bu sahil iskelelerinden de havzadaki herhangi bir diğer sahil iskelesine de geçişlerin yapıldığı söylenebilir (Bakış vd.,2015).Tarihi İpek Yolu ve Urartu Yolu havzanın belirli kısımlarından geçmesine rağmen zamanla üzerlerine modern yollar yapıldığından günümüzde görünürlüğünü kaybetmiştir. Havzada bulunan tarihi ulaşım yapılarından bazıları aşağıda sunulmuştur.

334


2

Giriş

Van Gölü havza sınırları içerisinde Van ve Bitlis illeri yer almaktadır. Van İli Merkez İlçe, Erciş, Muradiye, Çaldıran, Özalp, Saray, Edremit, Gürpınar, Gevaş İlçeleri ile Bitlis İli Ahlat, Adilcevaz, Tatvan İlçeleri havza sınırları içinde kalmaktadır. Van Gölü havzası yerleşim alanları Şekil 1’ de görülmektedir (Çevre ve Orman Bakanlığı, 2008).

Tablo 1. Van Gölü Havzası Mevcut Karayolu Ulaşım Ağı Uzunlukları

Van Gölü havzasında TÜİK 2011 yılı verileri itibariyle Bitlis ili 667 km (261,7 km'si bölünmüş yol), Van ili 1.121 km (444,5 km bölünmüş yol) il ve devlet yolu karayolu ulaşım ağı uzunluğuna sahiptir. Havzada toplam 1788 km (706,2 km bölünmüş yol) ilve devlet yolu mevcuttur. Ayrıca Bitlis ilinde2234 km, Van ilinde 5715 km olmak üzere toplam 7949 km köy yolu bulunmaktadır. Van Gölü havzasında otoyol bulunmamaktadır. Van Gölü Havzası’nın İran'a aktif olarak çalışmakta olan bir adet sınır kapısı bulunmaktadır. Bu sınır kapısı Saray-Kapıköy Sınır Kapısı’dır. Bu sınırkapısı üzerinden İran'a karayolu ile bağlantı aktif olarak sağlanmaktadır. Van Gölü Havzası’nda batı ile doğu arasındaki önemli güzergâhlardan birisi olan Bitlis-Van arasındaki karayolunun güvenli ve etkin bir şekilde kullanılması amacı ile 2250 metrelik Kuzgun Kıran tüneli 2012 yılı itibarıyla hizmete girmiştir. TÜİK 2011 yılı verileri göz önüne alınarak Tablo 1 oluşturulmuştur. Tablo 1’ de Van Gölü Havzasındaki mevcut karayolu ulaşım ağı uzunları görülmektedir.

Şekil 1. Van Gölü Havzası Yerleşim Alanları

3

Bitlis ili, Doğu, Güneydoğu ve İç Anadolu Bölgeleri’ni birbirine ve İran’a bağlayan İpek Yolu güzergâhında bulunmaktadır. Elazığ-Bingöl-Muş üstünden Van’a bağlanan D-300 karayolu Tatvan’da ikiye ayrılarak güneyden Edremit üzerinden Van’a, kuzeyden Ahlat, Adilcevaz, Erciş, Muradiye, Çaldıran ve Ağrı’ya ulaşmaktadır. Van ili, coğrafi konumu itibariyle Türkiye’nin en doğu noktalarından birisidir. Kent, doğuda D-300 karayolu ile Özalp ve Saray ilçeleri üzerinden İran’a, batıda aynı yol ile Tatvan-Bitlis-Muş’a, kuzeyde D975 karayolu ile Çaldıran-Doğubayazıt’a ve Erciş-Patnos-Ağrı’ya, güneyde ise Başkale-Hakkâri’ye bağlanmaktadır(DAKA, 2013).

Van Gölü Havzası Tarihi Ulaşım Yapıları

Tarih boyunca göl çevresindeki kıyı ovaları üzerinde yoğunlaşan yerleşmelerin birbirleriyle olan ulaşım bağlantıları, genel olarak bölgenin topoğrafik yapısı ve iklim özelliklerine bağlı olarak şekillenmiştir. Örneğin Van Gölü çevresine uzun süre hâkim olan Urartular, merkezi otoriteyi güçlendirmek ve ülkenin her tarafı ile sıkı bir ulaşım bağlantısının kurulması için çeşitli yönlerden başkent Tuşba'ya (Van) ulaşan yollar yapmışlardır. Bu dönemde doğudan Tebriz (İran), Saray, Özalp, Erçek Yolu, güneydoğudan Kuzey Irak, Hakkâri, Yüksekova, Başkale, Hoşap Yolu, batı ve güneybatıdan Malatya, Elazığ, Bingöl, Muş yolu ile Diyarbakır-Bitlis yolları, Van Gölü kıyılarında birleşiyordu. Kıyılardaki yerleşmeler arasında ulaşımın sağlanmasında karayolunun yanı sıra göl ulaşımından da yararlanılıyordu(Belli, 1977). Van Gölü'nde ulaşımın yapılmasıyla ilgili elimizdeki en eski bilgiler Urartulara aittir. Urartular zamanında (M.Ö. 900-600) Van Gölü çevresindeki yerleşmelerden Van, Yeşilsu, Deliçay, Adilcevaz, Tatvan, Reşadiye ve Gevaş arasındaki ulaşıma yardımcı olan pek çok iskelenin varlığı ve bu iskeleler arasında taşımacılığın yapıldığı (Belli, 1977), daha sonraki dönemlerde ise bu iskelelerin Romalılar, Bizanslılar, Selçuklular ve Osmanlılar gibi çeşitli uygarlıklar tarafından da kullanıldığı bilinmektedir (Gürbüz,1994).

Avrupa ile Orta Asya’yı birbirine bağlayan günümüz ana ulaşım güzergâhlarından birisi ve en kısa mesafeli olanı Trans-Asya Orta Koridoru yani İpek Yolu’dur. Tarihi İpek Yolu, Asya ve Avrupa kıtaları arasında özellikle ekonomik amaçlı kullanılan ticari geçiş yol ağlarını içine alır. Asya’dan başlayıp, İran üzerinden Tahran ve Tebriz’e, oradan Doğu Anadolu Bölgesi’ne, daha sonra değişik güzergâhlarla Avrupa’ ya kadar uzanan kilometrelerce uzunlukta değişik geçiş güzergâhlarına sahip bir yollar ağıdır. Güzergâhların geçtiği yerlerden birisi de Van Gölü Havzası’dır.D300, D965, D975, D280, D290 devlet yollarının ve E99 uluslararası karayolunun Van Gölü Havzası İpek Yolu güzergâhları üzerindedir. O zamanki dönemlerde Van ili, Adilcevaz, Ahlat, Tatvan, Erciş, Gevaş ve diğer sahil ilçelerinin Van Gölü havzasında önemli sahil limanları olduğu düşünülmektedir. Gevaş ilçesinden gemilerle Adilcevaz, Ahlat ve Tatvan’a geçişlerin olduğu gibi, benzer şekilde bu sahil iskelelerinden de havzadaki herhangi bir diğer sahil iskelesine de geçişlerin yapıldığı söylenebilir (Bakış vd.,2015).Tarihi İpek Yolu ve Urartu Yolu havzanın belirli kısımlarından geçmesine rağmen zamanla üzerlerine modern yollar yapıldığından günümüzde görünürlüğünü kaybetmiştir. Havzada bulunan tarihi ulaşım yapılarından bazıları aşağıda sunulmuştur.

335


4

Bend-i Mahi Köprüsü

İpek Yolu’nun Stratejik Geçiş Noktası Van ili Muradiye ilçesinde, Erciş-Muradiye arası eski karayolları üzerinde, Bend-i Mahi Çayı üzerinde bulunmaktadır. İsmini Bend-iMahi Çayından almaktadır. İpek Yolu üstüne kurulmuş, stratejik öneme sahip köprülerden biridir. Osmanlı Padişahı IV. Murat’ın Bağdat Seferi sırasında (1635-1639) kapsamlı bir şekilde tamir edilmiştir. Günümüzde karayolundan uzak olan köprü, taşıt trafiğine kapalı olup restore edilmiştir. Köprünün yapımında kullanılan taşlar arasında 1241 tarihli yazılı bir taş bulunmuştur. Buna dayanılarak ve köprünün mimari yapısı da göz önüne alınınca XIII. Yüzyılda, Selçuklular tarafından yapıldığı tahmin edilmektedir. Bir başka yaklaşıma göre ise köprü İlhanlı (Moğol) hükümdarının Tebriz’den Anadolu’ya geçişlerinde kullanılması amacıyla inşa edilmiştir. Bend-i Mahi köprüsü, güneybatı ve kuzeydoğu yönlerine kurulmuştur. Köprünün uzunluğu 62 m. yüksekliği 5,5 m. ve genişliği 4 metredir. Sivri kemerli iki gözden meydana gelmiştir. Köprü kemerlerinde ve iki kemer arasında iki renkli düzgün kesme taş kaplamalar kullanılmıştır (Çevre ve Orman Bakanlığı, 2008).Şekil 2’ de tarihi Bend-i Mahi Köprüsü görülmektedir (Top,1998).

Şekil 2. Tarihi Bend-i Mahi Köprüsü.

Şeytan Köprüsü

19. yüzyılda inşa edilen köprü, Van İli Muradiye ilçesindedir. Şeytan Köprüsü, ortalama 15,5 metre uzunluğunda, 3 metre genişliğinde ve yerden 17-18 metre yüksekliğindedir. Kemer yayının batı ucu doğrudan ana kayaya tutturulmuş, doğu ucu ise andezit taşlarla örülmüştür. Bend-i Mahi Çayı’nın üzerine kurulmuştur. Doğu-Batı doğrultusunda uzanmaktadır. Bend-i Mahi Çayı’nın batısında yer alan köylere geçit vermektedir. Mimari olarak köprü çok dar inşa edildiğinden, insanların sık sık uçurumdan düşmesine sebep olmaktadır. Rivayete göre bir düğün alayının köprüden kanyona düşüp ölmesinden dolayı, bölge halkı arasında “Şeytan Köprüsü” adıyla anılmaya başlanmıştır. Muradiye Çaldıran karayolunun 300 metre batısında bulunan köprü, yerli-yabancı turistlerin ilgi odağıdır.Şekil 3’ de tarihi Şeytan Köprüsü görülmektedir(http://www.vankulturturizm.gov.tr).

5

Şekil 3. Tarihi Şeytan Köprüsü.

Hoşap Evliya Bey Köprüsü

Köprü, Hoşap çayı üzerinde güney-kuzey doğrultusunda uzanmakta olup; üç gözlü yolunun düz olduğu köprüler grubunda tanımlanmaktadır. Üç gözden ortadaki, yanlardakine göre daha büyük tutulmuştur. Genel olarak, 32.10 m. uzunluğunda 6.30 m. genişliğinde ve 5.10 m. yüksekliğinde ölçülere sahiptir. Köprünün tahliyesi toprak dolgulu stabilize yol şeklindedir. Yolun iki yandan kesme taş korkuluklarla sı-nırlandırdığı görülmektedir. Korkulukların kenarlardan ikişer metrelik kısmı yıkılmıştır. Köprünün günümüzde sağlam ve kullanılır olmasına karşın ayaklardan başlayarak yıkılmaya yüz tuttuğu görülmektedir. Daha fazla yıkıma uğramadan köprünün acilen onarıma ihtiyacı vardır. Şekil 4’ de tarihi Hoşap Evliya Bey Köprüsü görülmektedir(Top, 1998).

Şekil 4. Hoşap Evliya Bey Köprüsü.

Çatak Hurkan Köprüsü

Çatak suyu üzerinde kurulmuş olan köprü Çatak-Narlı yol ayrımında bulunmaktadır. Köprünün inşa tarihini verecek herhangi bir kitabe ve tarihi belge mevcut olmadığından kesin tarihi ve kim tarafından yaptırıldığı bilinmemektedir, Ancak yöredeki

336


4

Bend-i Mahi Köprüsü

İpek Yolu’nun Stratejik Geçiş Noktası Van ili Muradiye ilçesinde, Erciş-Muradiye arası eski karayolları üzerinde, Bend-i Mahi Çayı üzerinde bulunmaktadır. İsmini Bend-iMahi Çayından almaktadır. İpek Yolu üstüne kurulmuş, stratejik öneme sahip köprülerden biridir. Osmanlı Padişahı IV. Murat’ın Bağdat Seferi sırasında (1635-1639) kapsamlı bir şekilde tamir edilmiştir. Günümüzde karayolundan uzak olan köprü, taşıt trafiğine kapalı olup restore edilmiştir. Köprünün yapımında kullanılan taşlar arasında 1241 tarihli yazılı bir taş bulunmuştur. Buna dayanılarak ve köprünün mimari yapısı da göz önüne alınınca XIII. Yüzyılda, Selçuklular tarafından yapıldığı tahmin edilmektedir. Bir başka yaklaşıma göre ise köprü İlhanlı (Moğol) hükümdarının Tebriz’den Anadolu’ya geçişlerinde kullanılması amacıyla inşa edilmiştir. Bend-i Mahi köprüsü, güneybatı ve kuzeydoğu yönlerine kurulmuştur. Köprünün uzunluğu 62 m. yüksekliği 5,5 m. ve genişliği 4 metredir. Sivri kemerli iki gözden meydana gelmiştir. Köprü kemerlerinde ve iki kemer arasında iki renkli düzgün kesme taş kaplamalar kullanılmıştır (Çevre ve Orman Bakanlığı, 2008).Şekil 2’ de tarihi Bend-i Mahi Köprüsü görülmektedir (Top,1998).

Şekil 2. Tarihi Bend-i Mahi Köprüsü.

Şeytan Köprüsü

19. yüzyılda inşa edilen köprü, Van İli Muradiye ilçesindedir. Şeytan Köprüsü, ortalama 15,5 metre uzunluğunda, 3 metre genişliğinde ve yerden 17-18 metre yüksekliğindedir. Kemer yayının batı ucu doğrudan ana kayaya tutturulmuş, doğu ucu ise andezit taşlarla örülmüştür. Bend-i Mahi Çayı’nın üzerine kurulmuştur. Doğu-Batı doğrultusunda uzanmaktadır. Bend-i Mahi Çayı’nın batısında yer alan köylere geçit vermektedir. Mimari olarak köprü çok dar inşa edildiğinden, insanların sık sık uçurumdan düşmesine sebep olmaktadır. Rivayete göre bir düğün alayının köprüden kanyona düşüp ölmesinden dolayı, bölge halkı arasında “Şeytan Köprüsü” adıyla anılmaya başlanmıştır. Muradiye Çaldıran karayolunun 300 metre batısında bulunan köprü, yerli-yabancı turistlerin ilgi odağıdır.Şekil 3’ de tarihi Şeytan Köprüsü görülmektedir(http://www.vankulturturizm.gov.tr).

5

Şekil 3. Tarihi Şeytan Köprüsü.

Hoşap Evliya Bey Köprüsü

Köprü, Hoşap çayı üzerinde güney-kuzey doğrultusunda uzanmakta olup; üç gözlü yolunun düz olduğu köprüler grubunda tanımlanmaktadır. Üç gözden ortadaki, yanlardakine göre daha büyük tutulmuştur. Genel olarak, 32.10 m. uzunluğunda 6.30 m. genişliğinde ve 5.10 m. yüksekliğinde ölçülere sahiptir. Köprünün tahliyesi toprak dolgulu stabilize yol şeklindedir. Yolun iki yandan kesme taş korkuluklarla sı-nırlandırdığı görülmektedir. Korkulukların kenarlardan ikişer metrelik kısmı yıkılmıştır. Köprünün günümüzde sağlam ve kullanılır olmasına karşın ayaklardan başlayarak yıkılmaya yüz tuttuğu görülmektedir. Daha fazla yıkıma uğramadan köprünün acilen onarıma ihtiyacı vardır. Şekil 4’ de tarihi Hoşap Evliya Bey Köprüsü görülmektedir(Top, 1998).

Şekil 4. Hoşap Evliya Bey Köprüsü.

Çatak Hurkan Köprüsü

Çatak suyu üzerinde kurulmuş olan köprü Çatak-Narlı yol ayrımında bulunmaktadır. Köprünün inşa tarihini verecek herhangi bir kitabe ve tarihi belge mevcut olmadığından kesin tarihi ve kim tarafından yaptırıldığı bilinmemektedir, Ancak yöredeki

337


6

yapılaşmaya bakarak, XVII-XVIII. yüzyıl içerisinde inşa edilmiş olabileceği tahmin edilmektedir. Kuzeydoğu-güneybatı istikametinde uzanan eser; tek gözlü, yol eğimli köprüler grubunda yer almaktadır. Köprü gözü sivri kemerli bir şekilde düzenlenmiştir. Yolu taş döşemeli olup, korkuluklar Ahlat taşından yapılmıştır. 1988 yılında Karayolları Genel Müdürlüğü tarafından restore edilen köprü, sağlam ve faal durumdadır. Şekil 5’ de tarihi Çatak Hurkan Köprüsü görülmektedir(Top, 1998).

Şekil 5. Çatak Hurkan Köprüsü.

Bahçesaray Kırmızı Köprü

Müküs Çayı üzerinde yer alan köprü, Bahçesaray-Hizan yolu güzergâhında ilçenin 4 km. güneyinde kurulmuştur. Adını tuğlanın renginden almıştır. Tarihi hakkında kesin bir şey söylenememekte; ancak yöredeki imar faaliyetlerine bakarak XVI-XVII. yüzyıllarda yapılmış olabileceğini akla getirmektedir. Doğu batı doğrultusunda uzanan köprü, yolu eğimli tek gözlü köprüler grubuna dâhil edilmektedir. Köprünün uzunluğu 24 m. yüksekliği 10.35 m. yol genişliği 4.50 m.'dir. Köprünün korkulukları tamamen yıkılmış olup, toprak kaplı tabliyesi stabilize yol şeklindedir. Köprü, günümüze duvarlarındaki birkaç çatlak dışında sağlam olarak ulaşmıştır. Şekil 6’ da tarihi Bahçesaray Kırmızı Köprü görülmektedir(Top, 1998).

Şekil 6. Bahçesaray Kırmızı Köprü.

Zeril KöprüsüÇatak yakınlarında, ilçe merkezine 10 km. mesafede bulunan köprü, Zeril suyu üzerinde ana yolun 200 m. güneyine derin bir vadide kurulmuştur. Üzerinde yazıt bulunmayan köprünün kesin tarihi belirlenememiştir. Bunun da XVII-XVIII. yüzyıllarda yapılmış olabileceği tahmin edilmektedir. Doğu-batı istikametinde uzanan köprü yolu eğimli tek

7

gözlü köprüler grubundadır. Köprünün yolu 35 m. uzunluğunda ve 2.35 m. genişliğinde tutulmuştur. Sivri kemerli gözün yüksekliği 8.00 m. genişliği ise 13 m. dir. Tamamı düzgün kesme taş malzemeyle inşa edilmiştir. Oldukça dik tutulmuş yolu düzgün sal taşlarıyla kaplanmıştır. Batı taraftan yol güneye doğru dönüktür. Vadide patika yolları birbirlerine bağlayan köprünün günümüzde oldukça sağlam ve kullanılır olduğu görülmektedir. Bu da 1988 yılında Karayolları Genel Müdürlüğü tarafından restore edilmiştir. (Top, 1998)

Şekil.7. Zeril Köprüsü.

Narlıdere (Kasrik) Köprüsü

Bitlis-Baykan yolu Narlıdere Köyünde bulunan bu muhteşem yapının kitabesi olmadığından hangi tarihte ve kimin tarafından yapıldığı bilinmemektedir. Ancak, gerek köprü mimari özellikleri ve gerekse yörenin tarihi durumu göz önüne alındığında Osmanlı dönemi 16. yy. sonları ya da 17. yy. içinde yapılmış olabileceği kanaati yaygındır. Şekil 7’ de tarihi Narlıdere (Kasrik) Köprüsü görülmektedir (http://www.bitliskulturturizm.gov.tr).

Şekil 8. Narlıdere (Kasrik) Köprüsü.

Menteşoğlu Köprüsü

Köprü, Bitlis merkez başhan çayı üzerinde güneybatı-kuzey doğu istikametinde kurulmuştur. Kitabesi bulunmayan köprünün taşıdığı mimari özellikleri ile 16.yy.'da inşa edildiği düşünülmektedir. günümüzde yaya ulaşımı için kullanıla tek gözlü köprünün döşeme uzunluğu 13.40m.,tabiliye genişliği 4.80m.,köprünün yüksekliği 6.40m. Açıklığı ise 8.85m.dir. Köprünün kemer açıklığı iki kademelidir. iç kemeri

338


6

yapılaşmaya bakarak, XVII-XVIII. yüzyıl içerisinde inşa edilmiş olabileceği tahmin edilmektedir. Kuzeydoğu-güneybatı istikametinde uzanan eser; tek gözlü, yol eğimli köprüler grubunda yer almaktadır. Köprü gözü sivri kemerli bir şekilde düzenlenmiştir. Yolu taş döşemeli olup, korkuluklar Ahlat taşından yapılmıştır. 1988 yılında Karayolları Genel Müdürlüğü tarafından restore edilen köprü, sağlam ve faal durumdadır. Şekil 5’ de tarihi Çatak Hurkan Köprüsü görülmektedir(Top, 1998).

Şekil 5. Çatak Hurkan Köprüsü.

Bahçesaray Kırmızı Köprü

Müküs Çayı üzerinde yer alan köprü, Bahçesaray-Hizan yolu güzergâhında ilçenin 4 km. güneyinde kurulmuştur. Adını tuğlanın renginden almıştır. Tarihi hakkında kesin bir şey söylenememekte; ancak yöredeki imar faaliyetlerine bakarak XVI-XVII. yüzyıllarda yapılmış olabileceğini akla getirmektedir. Doğu batı doğrultusunda uzanan köprü, yolu eğimli tek gözlü köprüler grubuna dâhil edilmektedir. Köprünün uzunluğu 24 m. yüksekliği 10.35 m. yol genişliği 4.50 m.'dir. Köprünün korkulukları tamamen yıkılmış olup, toprak kaplı tabliyesi stabilize yol şeklindedir. Köprü, günümüze duvarlarındaki birkaç çatlak dışında sağlam olarak ulaşmıştır. Şekil 6’ da tarihi Bahçesaray Kırmızı Köprü görülmektedir(Top, 1998).

Şekil 6. Bahçesaray Kırmızı Köprü.

Zeril KöprüsüÇatak yakınlarında, ilçe merkezine 10 km. mesafede bulunan köprü, Zeril suyu üzerinde ana yolun 200 m. güneyine derin bir vadide kurulmuştur. Üzerinde yazıt bulunmayan köprünün kesin tarihi belirlenememiştir. Bunun da XVII-XVIII. yüzyıllarda yapılmış olabileceği tahmin edilmektedir. Doğu-batı istikametinde uzanan köprü yolu eğimli tek

7

gözlü köprüler grubundadır. Köprünün yolu 35 m. uzunluğunda ve 2.35 m. genişliğinde tutulmuştur. Sivri kemerli gözün yüksekliği 8.00 m. genişliği ise 13 m. dir. Tamamı düzgün kesme taş malzemeyle inşa edilmiştir. Oldukça dik tutulmuş yolu düzgün sal taşlarıyla kaplanmıştır. Batı taraftan yol güneye doğru dönüktür. Vadide patika yolları birbirlerine bağlayan köprünün günümüzde oldukça sağlam ve kullanılır olduğu görülmektedir. Bu da 1988 yılında Karayolları Genel Müdürlüğü tarafından restore edilmiştir. (Top, 1998)

Şekil.7. Zeril Köprüsü.

Narlıdere (Kasrik) Köprüsü

Bitlis-Baykan yolu Narlıdere Köyünde bulunan bu muhteşem yapının kitabesi olmadığından hangi tarihte ve kimin tarafından yapıldığı bilinmemektedir. Ancak, gerek köprü mimari özellikleri ve gerekse yörenin tarihi durumu göz önüne alındığında Osmanlı dönemi 16. yy. sonları ya da 17. yy. içinde yapılmış olabileceği kanaati yaygındır. Şekil 7’ de tarihi Narlıdere (Kasrik) Köprüsü görülmektedir (http://www.bitliskulturturizm.gov.tr).

Şekil 8. Narlıdere (Kasrik) Köprüsü.

Menteşoğlu Köprüsü

Köprü, Bitlis merkez başhan çayı üzerinde güneybatı-kuzey doğu istikametinde kurulmuştur. Kitabesi bulunmayan köprünün taşıdığı mimari özellikleri ile 16.yy.'da inşa edildiği düşünülmektedir. günümüzde yaya ulaşımı için kullanıla tek gözlü köprünün döşeme uzunluğu 13.40m.,tabiliye genişliği 4.80m.,köprünün yüksekliği 6.40m. Açıklığı ise 8.85m.dir. Köprünün kemer açıklığı iki kademelidir. iç kemeri

339


8

dıştan hafifletme kemeri kuşatır. Onarımlar geçiren köprünün kesme taş, kemer ayakları ile tabliyesinde onarımlarla beraber beton malzeme kullanılmıştır. Köprü tabliyesinin her iki yanında taş korkuluklar mevcuttur. (http://www.kulturportali.gov.tr)

Şekil 9. Menteşoğlu Köprüsü

Mermutlu (Kömüs) Köprüsü

Köprü Bitlis ili merkez Mermutlu mahallesinin içinden geçen Başhan çayı üzerinde yer almaktadır. Kitabesi olmamakla beraber, büyük olasılıkla 16.yy.'da Şerefhanlar döneminde inşa edildiği düşünülmektedir. Köprünün tabiliye uzunluğu 17.90m. Genişliği 3.74m.kemer açıklığı ise 7.10m.dir. tek gözlü köprünün kemer ayakları zeminden yükselerek, sivri kemer yardımı ile açıklık geçilmektedir. Açıklığı çevreleyen kemer iki kademelidir. İç kemeri dıştan hafifletme kemeri kuşatır. İç kemer tempan duvarı ile aynı seviyededir. Köprünün tempan duvarları ve kemerleri kesme taş, son dönem ayak köprü ayak onarımlarında ise beton kullanılmıştır. Günümüzde köprü, yaya ve taşıt ulaşımı için kullanılmaktadır.(http://www.kulturportali.gov.tr)

Şekil.10. Mermutlu (Kömüs) Köprüsü

Hatuniye Türbe Köprüsü

Köprü Bitlis merkezden geçen Başhan çayı üzerinde kurulmuştur. Kitabesine göre H.1097(1687)tarihinde Nuh HAN tarafından yapılmıştır. Doğu batı istikametinde kurulu olan köprünün uzunluğu 12 m, tabiliye genişliği 3.60 m, yüksekliği 7.07 m, kemer açıklığı ise 8.90m’dir. Köprü tabliyesi her iki yanda da basamaklardan oluşmaktadır. Günümüzde köprünün sağ ayağı beton malzeme ile desteklenmektedir.

9

Köprü açıklığını çevreleyen kemer üç kademelidir (http://www.kulturportali.gov.tr).Şekil 8’ de tarihi Hatuniye Türbe Köprüsü görülmektedir (Serdar, 2013).

Şekil 11. Hatuniye Türbe Köprüsü

Sindiya Köprüsü

Bitlis şehir merkezinin 5km.güney doğusunda yer alan eski kilise mahallesi ile Sindiya köyü arasında bulunmaktadır. Kitabesi bulunmamakla birlikte 18 ve 19.yy.'larda yapıldığı düşünülmektedir. Köprü uzunluğu 11.20 m, tabliye genişliği 2.15 m, zeminden yüksekliği 6.80 m, kemer açıklığı ise 4.55m’dir.Açıklık zeminden yaklaşık olarak 1.65m.yükselen ayaklara oturan yuvarlak bir kemerle geçilmektedir. Köprü açıklığını çevreleyen kemer iki kademelidir. İç kemeri dıştan hafifletme kemeri kuşatır. Şekil9’ de tarihi Sindiya Köprüsü görülmektedir (http://www.kulturportali.gov.tr).

Şekil 12. Sindiya Köprüsü

Kanlı Köprü

Bitlis-Mutki karayolu üzerindeki Koyunlu çayı üzerinde kurulu olan köprü, kuzeydoğu-güneybatı istikametinde uzanmaktadır. Yapım tarihi bilinmemekle beraber taşıdığı mimari özellikleriyle XVII. yy.’ da inşa edildiği düşünülmektedir. Tek gözlü sivri kemerli köprünün tabiliye uzunluğu 13.40 m, döşeme genişliği 4.40 m, köprü yüksekliği 4.57 m ve kemer açıklığı 5.70m’dir. Köprü açıklığını oluşturan kemer iki kademelidir. İç kemeri dıştan hafifletme kemeri kuşatır. Köprü tabliyesinin her iki yanında taş korkuluklar yer alır. Köprünün ayak onarımlarında beton malzeme kullanılmıştır.Süsleme unsuru bulunmayan köprü günümüzde yaya ulaşımı için kullanılmaktadır. Şekil 10’ da tarihi Kanlı Köprü görülmektedir (http://www.kulturportali.gov.tr).

340


8

dıştan hafifletme kemeri kuşatır. Onarımlar geçiren köprünün kesme taş, kemer ayakları ile tabliyesinde onarımlarla beraber beton malzeme kullanılmıştır. Köprü tabliyesinin her iki yanında taş korkuluklar mevcuttur. (http://www.kulturportali.gov.tr)

Şekil 9. Menteşoğlu Köprüsü

Mermutlu (Kömüs) Köprüsü

Köprü Bitlis ili merkez Mermutlu mahallesinin içinden geçen Başhan çayı üzerinde yer almaktadır. Kitabesi olmamakla beraber, büyük olasılıkla 16.yy.'da Şerefhanlar döneminde inşa edildiği düşünülmektedir. Köprünün tabiliye uzunluğu 17.90m. Genişliği 3.74m.kemer açıklığı ise 7.10m.dir. tek gözlü köprünün kemer ayakları zeminden yükselerek, sivri kemer yardımı ile açıklık geçilmektedir. Açıklığı çevreleyen kemer iki kademelidir. İç kemeri dıştan hafifletme kemeri kuşatır. İç kemer tempan duvarı ile aynı seviyededir. Köprünün tempan duvarları ve kemerleri kesme taş, son dönem ayak köprü ayak onarımlarında ise beton kullanılmıştır. Günümüzde köprü, yaya ve taşıt ulaşımı için kullanılmaktadır.(http://www.kulturportali.gov.tr)

Şekil.10. Mermutlu (Kömüs) Köprüsü

Hatuniye Türbe Köprüsü

Köprü Bitlis merkezden geçen Başhan çayı üzerinde kurulmuştur. Kitabesine göre H.1097(1687)tarihinde Nuh HAN tarafından yapılmıştır. Doğu batı istikametinde kurulu olan köprünün uzunluğu 12 m, tabiliye genişliği 3.60 m, yüksekliği 7.07 m, kemer açıklığı ise 8.90m’dir. Köprü tabliyesi her iki yanda da basamaklardan oluşmaktadır. Günümüzde köprünün sağ ayağı beton malzeme ile desteklenmektedir.

9

Köprü açıklığını çevreleyen kemer üç kademelidir (http://www.kulturportali.gov.tr).Şekil 8’ de tarihi Hatuniye Türbe Köprüsü görülmektedir (Serdar, 2013).

Şekil 11. Hatuniye Türbe Köprüsü

Sindiya Köprüsü

Bitlis şehir merkezinin 5km.güney doğusunda yer alan eski kilise mahallesi ile Sindiya köyü arasında bulunmaktadır. Kitabesi bulunmamakla birlikte 18 ve 19.yy.'larda yapıldığı düşünülmektedir. Köprü uzunluğu 11.20 m, tabliye genişliği 2.15 m, zeminden yüksekliği 6.80 m, kemer açıklığı ise 4.55m’dir.Açıklık zeminden yaklaşık olarak 1.65m.yükselen ayaklara oturan yuvarlak bir kemerle geçilmektedir. Köprü açıklığını çevreleyen kemer iki kademelidir. İç kemeri dıştan hafifletme kemeri kuşatır. Şekil9’ de tarihi Sindiya Köprüsü görülmektedir (http://www.kulturportali.gov.tr).

Şekil 12. Sindiya Köprüsü

Kanlı Köprü

Bitlis-Mutki karayolu üzerindeki Koyunlu çayı üzerinde kurulu olan köprü, kuzeydoğu-güneybatı istikametinde uzanmaktadır. Yapım tarihi bilinmemekle beraber taşıdığı mimari özellikleriyle XVII. yy.’ da inşa edildiği düşünülmektedir. Tek gözlü sivri kemerli köprünün tabiliye uzunluğu 13.40 m, döşeme genişliği 4.40 m, köprü yüksekliği 4.57 m ve kemer açıklığı 5.70m’dir. Köprü açıklığını oluşturan kemer iki kademelidir. İç kemeri dıştan hafifletme kemeri kuşatır. Köprü tabliyesinin her iki yanında taş korkuluklar yer alır. Köprünün ayak onarımlarında beton malzeme kullanılmıştır.Süsleme unsuru bulunmayan köprü günümüzde yaya ulaşımı için kullanılmaktadır. Şekil 10’ da tarihi Kanlı Köprü görülmektedir (http://www.kulturportali.gov.tr).

341


10

Şekil 13. Kanlı Köprü

Kuşluk Köprüsü

Kuşluk köprüsü Tatvan-Hizan karayolunun 24. km’sinde kuşluk çayı üzerinde yer almaktadır. Kitabesi bulunmamakla birlikte taşıdığı mimari özellikleriyle 18-19 yy.’lar arasında yapıldığı düşünülmektedir. Köprünün taban kaplaması korkulukları tempan duvarı 1994 yılında sel taşkınlarıyla yıkılmış sonradan onarılmıştır. Köprünün döşeme uzunluğu 13.35 m, tabliye genişliği 3.70 m, yüksekliği ise 3.85m’dir. Tek gözlü köprünün döşemesi stabilize malzeme ile sıkıştırılarak günümüzde yaya ulaşımına hizmet vermektedir. Köprü açıklığı yuvarlak basık iki kademeli kemer ile geçilmektedir. İç kemeri dıştan hafifletme kemeri kuşatır. Şekil 14’ de Kuşluk Köprüsü görülmektedir(http://www.kulturportali.gov.tr).

Şekil 14. Kuşluk Köprüsü

Paşa Köprüsü

Köprü, Bitlis merkezden geçen Başhan çayı üzerinde bulunmaktadır. Kitabesi bulunmayan köprünün yanında bulunduğu hamam ile planlanarak 16. yy. sonlarında inşa edildiği düşünülmektedir. Tek kemer gözlü köprünün döşeme uzunluğu 15.80m,tabliye genişliği 5.60 m,zeminden yüksekliği 6.80 m ve kemer açıklığı 9.30m’dir.Köprü açıklığını oluşturan kemer ikisi ince biri kalın olmak üzere üç kademelidir. İç kemeri dıştan iki ince hafifletme kemeri kuşatır. Kemer ayaklarının her iki yanı istinat duvarı ile sağlamlaştırılmıştır. Şekil 15’ de tarihi Paşa Köprüsü görülmektedir(Serdar,2013).

11

Şekil 15. Paşa Köprüsü

Emir Bayındır Köprüsü

Akkoyunlular dönemine ait Bitlis ili Ahlat ilçesindeki Emir Bayındır Köprüsü, küçük bir yapı olmasına rağmen o devrin kervan ve yayaların geçmesine elverişli merdivenli yoluyla dikkati çeker. Derenin iki yakası arasında önce düz olan köprünün tek açıklığını takiben batıya doğru dönerek keskin bir dirsek meydana getirmektedir. Dere, suların fazla olduğu zaman mukavemeti arttırmak için yapıldığı anlaşılmaktadır. Beden duvarı Ahlat taşından yapılmıştır. Yapı, değişik sivil mimarisini aksettiren bir yapıdır. Şekil 16’ de tarihi Emir Bayındır Köprüsü görülmektedir (http://www.ahlat.gov.tr).Büyük kemer açıklığı 11,20 m., yüksekliği ise 5,60 m. kadardır. 1954’te tamir görmüştür (Beygü, 1932; Tabak, 1972; Çulpan, 1975).

Şekil 16. Emir Bayındır Köprüsü

Alemdar Köprüsü

Bitlis ili Kömüs çayı üzerinde kurulu ve olan köprünün kitabesi bulunmamakla birlikte taşıdığı mimari özellikler ve bölgedeki diğer köprülerle olan benzerlikleri ile 16. yy.’ da yapıldığı düşünülmektedir. Köprünün döşeme uzunluğu 36.80 m, Tabliye genişliği 7.80 m, yüksekliği 10.53 m, kemer açıklığı ise 14.20 m’dir. Köprünün tabliyesi 0.55m.yüksekliğinde yekpare kesme taş korkuluklarıyla güvenli hale getirilmiştir. Kemerin oturduğu ayaklar son dönemlerde yapılan beton kaplama ile sağlamlaştırılmıştır. Köprüde herhangi bir süsleme unsuru bulunmamaktadır. Şekil 17’ de tarihi Bitlis Alemdar Köprüsü görülmektedir (Serdar, 2013).

342


10

Şekil 13. Kanlı Köprü

Kuşluk Köprüsü

Kuşluk köprüsü Tatvan-Hizan karayolunun 24. km’sinde kuşluk çayı üzerinde yer almaktadır. Kitabesi bulunmamakla birlikte taşıdığı mimari özellikleriyle 18-19 yy.’lar arasında yapıldığı düşünülmektedir. Köprünün taban kaplaması korkulukları tempan duvarı 1994 yılında sel taşkınlarıyla yıkılmış sonradan onarılmıştır. Köprünün döşeme uzunluğu 13.35 m, tabliye genişliği 3.70 m, yüksekliği ise 3.85m’dir. Tek gözlü köprünün döşemesi stabilize malzeme ile sıkıştırılarak günümüzde yaya ulaşımına hizmet vermektedir. Köprü açıklığı yuvarlak basık iki kademeli kemer ile geçilmektedir. İç kemeri dıştan hafifletme kemeri kuşatır. Şekil 14’ de Kuşluk Köprüsü görülmektedir(http://www.kulturportali.gov.tr).

Şekil 14. Kuşluk Köprüsü

Paşa Köprüsü

Köprü, Bitlis merkezden geçen Başhan çayı üzerinde bulunmaktadır. Kitabesi bulunmayan köprünün yanında bulunduğu hamam ile planlanarak 16. yy. sonlarında inşa edildiği düşünülmektedir. Tek kemer gözlü köprünün döşeme uzunluğu 15.80m,tabliye genişliği 5.60 m,zeminden yüksekliği 6.80 m ve kemer açıklığı 9.30m’dir.Köprü açıklığını oluşturan kemer ikisi ince biri kalın olmak üzere üç kademelidir. İç kemeri dıştan iki ince hafifletme kemeri kuşatır. Kemer ayaklarının her iki yanı istinat duvarı ile sağlamlaştırılmıştır. Şekil 15’ de tarihi Paşa Köprüsü görülmektedir(Serdar,2013).

11

Şekil 15. Paşa Köprüsü

Emir Bayındır Köprüsü

Akkoyunlular dönemine ait Bitlis ili Ahlat ilçesindeki Emir Bayındır Köprüsü, küçük bir yapı olmasına rağmen o devrin kervan ve yayaların geçmesine elverişli merdivenli yoluyla dikkati çeker. Derenin iki yakası arasında önce düz olan köprünün tek açıklığını takiben batıya doğru dönerek keskin bir dirsek meydana getirmektedir. Dere, suların fazla olduğu zaman mukavemeti arttırmak için yapıldığı anlaşılmaktadır. Beden duvarı Ahlat taşından yapılmıştır. Yapı, değişik sivil mimarisini aksettiren bir yapıdır. Şekil 16’ de tarihi Emir Bayındır Köprüsü görülmektedir (http://www.ahlat.gov.tr).Büyük kemer açıklığı 11,20 m., yüksekliği ise 5,60 m. kadardır. 1954’te tamir görmüştür (Beygü, 1932; Tabak, 1972; Çulpan, 1975).

Şekil 16. Emir Bayındır Köprüsü

Alemdar Köprüsü

Bitlis ili Kömüs çayı üzerinde kurulu ve olan köprünün kitabesi bulunmamakla birlikte taşıdığı mimari özellikler ve bölgedeki diğer köprülerle olan benzerlikleri ile 16. yy.’ da yapıldığı düşünülmektedir. Köprünün döşeme uzunluğu 36.80 m, Tabliye genişliği 7.80 m, yüksekliği 10.53 m, kemer açıklığı ise 14.20 m’dir. Köprünün tabliyesi 0.55m.yüksekliğinde yekpare kesme taş korkuluklarıyla güvenli hale getirilmiştir. Kemerin oturduğu ayaklar son dönemlerde yapılan beton kaplama ile sağlamlaştırılmıştır. Köprüde herhangi bir süsleme unsuru bulunmamaktadır. Şekil 17’ de tarihi Bitlis Alemdar Köprüsü görülmektedir (Serdar, 2013).

343


344


345


14

yapıların varlığını bilmemektedir. Bu çalışma, Van Gölü havzasındaki bazı tarihi ulaşım yapılarının tanıtımı yapılarak havza turizminin canlandırılması ve tarihi nitelik taşıyan bu köprülerin bakımsızlıktan kaybolmasına engel olmak amacıyla yapılmıştır.

Kaynaklar

Bakış, A., Serdar, M.T., Işık, E., Akıllı, A., Hattatoğlu, F. (2015) Van Gölü Havzası İpek Yolu Güzergâhı Üzerine Bir Çalışma. International Journal of Scientific and Technological Research, 1 (2), 51-75.

Belli, O. (1977) Urartular Çağında Van Bölgesi Yol Şebekesi. Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul.

Beygü, A.Ş. (1932) Ahlat Kitabeleri, 77-79, İstanbul.

Çevre ve Orman Bakanlığı. (2008) Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü, Van Gölü Havzası Koruma Eylem Planı, Ankara.

Çulpan, C. (1975) Türk Taş Köprüleri, s. 120-121, Ankara.

DAKA. (2013) TRB2 Bölgesi Mevcut Durum Analizleri, Van.

Gürbüz, O. (1994) Van Gölü Çevresinin Coğrafyası. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul.

Johansson, E. (2012) Sürdürülebilir Turizm, Türkiye ve Dünya Deneyimleri. DoğuAnadolu'da Kültür Turizmi İçin İttifaklar, BM Ortak Programı, Kars.

Serdar, M. T. (2013) Şehri-i Bitlis. Bitlis Belediyesi Kültür Yayınları, Yayın No: 1, İlkay Matbaacılık Basın Yayıncılık San. Ve Tic. Ltd. Şti., 108-110, İzmir.

Tabak, N. (1972) Ahlat Türk Mimarisi, s. 43, İstanbul.

Top, M. (1998) Van’ın Tarihi Köprüleri. Dünyada Van, s.12-17, İstanbul.

TÜİK. (2011) Bölgesel İstatistikler.

KGM Köprüler Dairesi Başkanlığı, Tarihi Köprüler Şubesi Müdürlüğü

Erişim tarihi: 04Mayıs 2015, http://www.vankulturturizm.gov.tr

Erişim tarihi: 12 Mayıs 2015, http://www.kulturportali.gov.tr

Erişim tarihi: 13 Mayıs 2015, http://www.ahlat.gov.tr

Erişim tarihi:31.08.2015, https://www.google.com/maps

Korunması Gerekli Taşınmaz Kültür Varlıklarında Cam Malzeme Kullanımı Üzerine Bir Araştırma

Banu Gökmen Erdoğan

Beykent Üniversitesi Meslek Yüksekokulu Beylikdüzü Yerleşkesi Büyükçekmece/İstanbul

[email protected]

Özet

Bu çalışmada camın doğada kendiliğinden var olduğu en ilkel halinden yüksek teknolojiürünü yapısal cam olana kadar geçirdiği tarihsel süreç ve restorasyonda çağdaş cam malzeme kullanımı örneklerle ele alınmıştır.

Çağımızın gelişen teknolojik etkileri yapı malzemesi alanında da görülmektedir. Yüksek teknoloji ürünü malzemeler tasarımcıya büyük olanaklar sağlamakta ve tasarımları daha özgür kılmaktadır. Bu noktadan hareketle tarihi yapıların restorasyonlarında da farklı nedenlerle geniş olanaklar sunan çağdaş yapı malzemelerinin kullanımına rastlamaktayız.

Restorasyonda; geleneksel malzeme ile aslına uygun onarımın kural olmasına rağmen çağdaş malzeme kullanımının gerekli olduğu durumlar ise çeşitlilik göstermektedir. Örneğin yapının özgün halinde mevcut olmayan bazı değişiklikler, eklemeler ve güçlendirme yapılması gibi sonradan müdahaleler gerektiğinde ya da işlevideğiştirilerek korunması planlanan yapılarda yeni işlevden kaynaklanan yeni mekan ihtiyaçları gibi.

Bu çalışmada seçilmiş olan çağdaş cam malzeme; tarihi yapı restorasyonlarında, geleneksel malzemeler ile beraber kullanılan belki de en masum yapı malzemesidir.Cam malzeme, özgün malzemelerin önüne geçmeyen, geri planda kalarak özgün yapıyla uyum sağlayan ve geri dönüşümlü bir malzemedir.

Çağdaş cam malzeme; restorasyonda tercih edilen bir malzeme olmasına rağmen sorunlu noktalar da vardır. Kullanımında karşılaşılan en büyük sorun sera etkisi ve yoğuşmadır. Bu sorunlar, doğru tasarım ve önlemler ile çözümlendiğinde yukarıda bahsedilen restorasyon uygulamalarında, günümüz ihtiyaçlarını büyük oranda karşılayabilecek bir malzemedir cam.

Anahtar Sözcükler: Restorasyon, koruma, geleneksel ve çağdaş cam malzeme

346


van gölü havzasındaki tarihi ulaşım yapıları · 2016. 6. 29. · samsun’da türk...

Documents