van pionieren naar dealmaking

Rapportage Energiesprong 2013:

> van Pionieren naar Dealmaking

Rapportage Energiesprong 2013 : van Pionieren naar Dealmaking2

> inhoud

3 0. Algemeen 6 1. Woningbouw algemeen: Energiesprong van 2011 naar 2013

8 2. Corporatiesector woningbouw: het jaar van de Stroomversnelling

16 3. Particulieren: van pionieren naar marktontwikkeling

21 4. Woningbouw Prestatiesturing en Monitoring

27 5. Kantoren: Het licht zien!

32 6. Zorg: Quick start

34 7. Internationaal: Europese missie

36 8. Kennismakelen

37 9. Retail

37 10. Communicatie

Maart 2014

Dit is een publicatie van Energiesprong, onderdeel van Platform31 Innovatieprogramma Energiesprong is een aanjager: een innovatieprogramma dat Platform31 tot eind 2014 uitvoert in opdracht van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK). Doel van het programma is om op grote schaal vraag en aanbod te laten ontstaan voor gebouwen zonder energienota: woningen, kantoren, winkels, gebouwen van zorginstellingen. Daarvoor jagen we de markt aan en benutten we kansen die we in de markt zien ontstaan om een transitie te maken. Het vertrekpunt is dat er met name een verandering in het proces en de werkwijze in de bouw nodig is: andere uitvraag, beter aanbod, meer financiële mogelijkheden, aangepaste weten regelgeving, én een andere kijkwijze.

TekstHarmke Bekkema met medewerking van Jasper van den Munckhof, Machiel Bakx, Wytze Kuijper, Niels Sijpheer, Jeffrey Mennen, Patrick Kaashoek, Leonie van der Steen, Ivo Opstelten, Marieke Buijs.

EindredactieLiliane Belt en Harmke Bekkema

Fotografie en filmEnergiesprong

Vormgevingnxix :: Fred Sophie | grafische vormgeving

www.energiesprong.nl www.platform31.nl

http://www.platform31.nl/

http://www.energiesprong.nl

http://www.platform31.nl/


> 0.

Algemeen

Bent u niet zo’n lezer? Kijk hier naar de compilatiefilm van het afgelopen Energiesprongjaar.

2013

is een druk maar bevredigend jaar geweest voor Energiesprong. Het pro-

gramma is letterlijk en figuurlijk in een stroomversnelling geraakt. Daardoor is het team is van 20 man

(14 fte) naar ongeveer 35 gegroeid (+/- 22 fte).

Onze visie en methodes zijn verder aangescherpt en het “dealmaking”-proces als transitie-

motor is geslaagd in de corporatiesector en wordt nu getest in de particuliere koopmarkt. Hoogtepunt

is de ondertekening van de deal Stroomversnelling tussen zes woningcorporaties en vier bouwers op 20

juni 2013. Het Rijk ondersteunt deze overeenkomst. De Stroomversnelling is ook onderdeel van het SER

Energieakkoord dat eind van de zomer 2013 is ondertekend.

http://www.youtube.com/watch?v=CE1eBB-7DwQ


De woningbouwopgave om nul-op-de-meter te bouwen en renoveren is breed in de markt

geland en wordt door velen als de toekomst gezien. Naast de vraag- (corporaties, particulieren) en

aanbodkant (bouwers) zijn de financiers (hypotheek verstrekkers, WSW) en instituties (BZK) in beweging

gekomen om tot een brede transitie te komen. Middels een ministeriele regeling is vastgesteld dat de

hypotheekruimte voor nul-op-de-meter-woningen is verruimd met 13.500 euro per woning. Energie-

sprong is ruim vertegenwoordigd in het publieke debat. Jan Willem van de Groep, programmaregisseur

Energiesprong, staat in de top 20 van vastgoedtwitteraars 2013.

Met de particulierendeal verwachten we deze renovatiemethode ook grootschalig in honderd

wijken in Nederland te starten. In de lokale experimenten zijn in 2013 de eerste energieneutraal gereno-

veerde woningen opgeleverd. Deze zijn herkenbaar aan een schildje bij de voordeur.

Naast de opgave zijn ook de eerste meer technisch-inhoudelijke fundamenten in de woning-

markt tot stand gekomen. Zo is er een opleverprotocol ontwikkeld en getest (op basis van de BouwTrans-

parant-methode). Hiermee kan bij oplevering een goede analyse worden gemaakt of een woning ener-

getisch zal voldoen aan de verwachtingen. Daarnaast worden nog dit jaar de eerste woningen opgeleverd

met een energieprestatiecontract naar de bewoner. Dat is een behoorlijke revolutie voor de bouwers die

gewoon waren zelfs geen kwaliteitsgarantie te geven.

Vanuit de subsidietender projecten zien we de eerste resultaten komen. Deze projecten (plus-

minus duizend woningen en acht kantoren) worden intensief gemonitord om feedback aan de markt te

geven over welke concepten het beste werken.


Voor het kantorenprogramma lijken we nu een aanpak te hebben die meer tractie in de markt

geeft. We richten ons nu primair op de huurder in plaats van de eigenaar. We verwachten na deze

uitgebreide heroriëntatie en de uitbreiding van het team met Wietze Kuyper in 2014 nog een behoor-

lijke bijdrage te kunnen leveren. Energiesprong ondersteunt twee gebieden waarin kantooreigenaren de

ambitie hebben uitgesproken om energieneutraal te worden.

Het zorgprogramma heeft een vliegende start gemaakt. Voornamelijk door het kopiëren van

de succesvolle experimenten die we in de corporatiesector hebben gedaan. De eerste aanbesteding van

energieneutrale verbouwing van tien zorglocaties is reeds een feit. We verwachten er in 2014 nog vier te

begeleiden.

We zijn gestart met de interactie met Europa. Na ons bezoek aan drie landen zijn we tot de

conclusie gekomen dat we veel hebben te brengen naar onze Europese collega’s. Dat zijn we nu aan het

operationaliseren langs de lijn van de H2020 fondsen uit Europa om tot een programma als Energiesprong

te komen in meerdere landen.

Het kennis- en leerprogramma is in 2013 beëindigd. Na twee niet succesvolle pogingen onze rol

in de markt te vinden hebben we besloten om ons te richten op het “makelen” van de ervaringen in onze

projecten naar partijen die hier relevante kennisproducten van kunnen maken.


> 1.

Woningbouw algemeen: Energiesprong van 2011 naar 2013

Om de resultaten en het succes van Energiesprong in beeld te brengen volgt hier een kwantita-

tieve tussenstand van het programma ten opzichte van de doelstellingen die bij de start geformuleerd zijn.

In het jaarplan voor 2011 staan kwantitatieve doelstellingen opgenomen voor woningbouw.


Doelstellingen algemeen:

> Laten zien en uitdragen wat er kan: realisatie van 2500 nieuwbouw- en 2500 renovatieobjecten, met

oplopende ambities van 45% tot aan 80% reductie van het totale energiegebruik.

Doelstellingen corporatiesector:

> Realisatie van circa tweeduizend woningrenovaties met minimaal 45% reductie van het totale energie-

gebruik.

Doelstellingen voor particuliere sector:

> Voor 2015 willen we tweehonderd particuliere eigenaren de stap laten zetten naar energieneutraal

wonen. Zij creëren voorbeelden voor andere eigenaren en proefprojecten voor bouwers en leveranciers

en zijn de ambassadeurs voor energieneutraal wonen. Dit moet leiden tot een verdere opschaling naar

de rest van de markt.

Resultaten woningbouw eind 2013:

> Woningbouw nieuw op minimaal 45%: UKR ca. 1000

> Woningbouw bestaand op minimaal 45%: UKR ca. 800

> Woningbouw nieuwbouw op minimaal 60%: gebiedstender ca. 180, trajectregeling 60

> Woningbouw bestaand op minimaal 60%: gebiedstender ca. 160, trajectregeling 60

> Woningbouw nieuwbouw op minimaal 80%: trajectregeling 85

> Woningbouw bestaand op minimaal 80%: trajectregeling 174, woningrenovatie 80% 258

> Woningbouw nieuwbouw nul-op-de-meter: NOM tender: 70

> Woningbouw bestaand nul-op-de-meter: stroomversnelling: 1.000-11.000-111.000

> Woningrenovaties uit drie Slim&Snel-projecten met verschillende ambitieniveaus (minimaal 45%,

maximaal nul-op-de-meter) met circa 400 woningen per project

> Ruim 400 particuliere energiepioniers actief op de community Huisvolenergie.

De totale voorraad die gerenoveerd of gebouwd wordt, is ruim vijfduizend woningen

(de Stroomversnelling is voor duizend meegerekend). Daarmee streeft Energiesprong de eigen gestelde

doelen aan het begin van het programma voorbij, nog los van de kwaliteit van de renovaties. In het groot-

ste deel wordt het niveau nul-op-de-meter gerealiseerd, terwijl de oorspronkelijke doelstelling lag op 45%

tot 80%.

Bovenstaande kwantitatieve resultaten staan nog los van de kwalitatieve opbrengsten en het

invullen van de randvoorwaarden. Zo is er de mijlpaal dat er voor nul-op-de-meter-woningen 13.500 euro

meer hypotheek verleend mag worden. Ook heeft de Tweede Kamer naar aanleiding van de deal Stroom-

versnelling aangegeven dat zij graag zou zien dat deze er ook voor particulieren komt. In deze rapportage

staan deze resultaten per sector benoemd.


> 2.

Corporatiesector woningbouw: het jaar van de Stroomversnelling

a) Stroomversnelling

b) Hoogspringers

c) Woonlastenexperiment

d) Ik heb een Idee

e) Manifestatie de Voorsprong

Citaten van marktpartijen:

‘Jullie zijn heel goed bezig. Jullie creëren de ruimte om innovatie en markttransitie te laten ontstaan.’

‘Jullie zijn het enige programma uit de recente geschiedenis dat haar ambities naar boven bijstelt. En ook nog eens integraal werkt vanuit een transitieperspectief.’‘NOM is de nieuwe bodem in de markt. In ieder geval in het gesprek.’


a) Stroomversnelling

Hét hoogtepunt van Energiesprong in het afgelopen jaar is de ondertekening van de deal

Stroomversnelling. Het idee dat rondom de jaarwisseling 2012/2013 ontstond is in een half jaar tijd tot

een deal uitgegroeid.

De Stroomversnelling werd vlak voor de zomervakantie 2013 ondertekend door zes corporaties

(Lefier, Stadlander, Woonwaard, Tiwos, Wonen Limburg en Portaal) en vier bouwbedrijven (Ballast Nedam,

BAM, Dura Vermeer en VolkerWessels). Daarnaast zetten de volgende organisaties hun handtekening

voor support aan dit initiatief met een convenant: Bouwend Nederland, Uneto-VNI, FNV, CNV Vakmensen,

Netwerk Conceptueel Bouwen, OnderhoudNL, BNA, NVTB en Aannemersfederatie.

In totaal worden 110.000 woningen gerenoveerd naar nul-op-de-meter. In de deal zijn harde

afspraken gemaakt over 11.000 woningen, met een perspectief op nog weer 100.000 meer. Inmiddels

zijn zestien corporaties aangehaakt als aanpakker.

Vanaf augustus 2013 is de Stroomversnelling een op zichzelf staande vereniging met de onder-

tekenaars als leden. De vereniging heeft een eigen bestuur en houdt haar eigen broek op. Behalve een

beperkte hoeveelheid ondersteuning en verbinding uit Energiesprong brengen de marktpartijen zelf de

benodigde middelen bij elkaar om de uitvoering van de deal te faciliteren. (Zie voor actuele informatie

www.stroomversnelling.net)

Het is nieuw dat bouwers en corporaties nadenken over hun propositie aan de klant. Die moet

een product worden voor een bewoner. En dan gaat het niet om het bouwtechnisch concept alleen,

maar om alles daar omheen, inclusief diensten, andere vormen van klantbenadering en marketing. Dit

vergt veel innovatie en omdenken zowel bij de corporaties als de bouwers. In vrijwel al deze organisa-

ties zijn kleine dedicated teams samengesteld van tactici die full time aan de Stroomversnelling werken.

Daarnaast worden specialisten uit stafafdelingen bij specifieke onderdelen betrokken. Deze tactici

hebben op regelmatige basis een gezamenlijke werkdag op één locatie, om onderlinge uitwisseling te

bewerkstelligen.

In de Stroomversnelling is in het najaar concreet gewerkt aan de realisatie van vier prototypes.

Die waren met de kerst gereed.

Parallel daaraan vraagt het slagen van de deal om het realiseren van een aantal condities. Er

zijn werkgroepen samengesteld die vorm geven aan de condities die nodig zijn om nul-op-de-meter busi-

ness as usual te maken. Het betreft: innovatie, bewonerscommunicatie, prestatiegaranties, renovatieper-

spectief, woonbundel, overheden, planning (woningen en aantallen) en financiering. In al deze groepen

wordt aan specifieke input voor het geheel gewerkt, oftewel de condities worden gecreëerd voor het

slagen van de Stroomversnelling, en niet alleen voor de Stroomversnelling, maar ook voor de rest van

Nederland.

http://www.stroomversnelling.net


Belangrijke aandachtspunten in het innovatieproces (nodig om de businesscase sluitend te krijgen):

> nul-op-de-energiemeter moet in detail uitgewerkt worden, ook naar een wettelijk kader, omdat de

beschikbare cashflow op blok- of wijkniveau helder moet zijn voor de nodige financiering. Het Rijk

zet zich volledig in om het wettelijk kader te realiseren, onder leiding van minister Blok van Wonen en

Rijksdienst.

> nul-op-de-energiemeter moet gegarandeerd zijn door de bouwpartijen, om de klantpropositie helder

te maken en de garanties te kunnen bieden ten behoeve van de financiering .

> de renovatieprijs moet nog dalen, door een procesoptimalisatie en industrialisatie.

De prototypes:


b) Hoogspringers

Doel van de Hoogspringers is om op lokaal niveau

minimaal duizend woningen in vijf jaar te renoveren naar

nul-op-de-meter. De vier deelnemende steden gaan in

samenwerking met lokale partijen alle lichten op groen

krijgen voor de renovatie. Deze vier steden zijn: Groningen,

Tilburg, Amersfoort en Utrecht. Amsterdam haakt binnenkort

waarschijnlijk aan. Energiesprong ondersteunt de steden met

procescoaching en het samenbrengen van partijen zodat ze

maximaal van elkaar kunnen leren. Hiertoe zijn in 2013 al

twee landelijke Hoogspringerdagen georganiseerd.

Videoverslag van hoogspringerdag

De eerste landelijke Hoogspringersdag op 2 oktober stond in het teken van ontmoeting en

verdieping in de opgave. De aanwezige Hoogspringers zijn de koplopers in het land en hiermee ook dé

motor voor een noodzakelijke transitie. Dat is een mooie uitdaging! Pas als je “ja” hebt gezegd tegen

deze mooie opgave, ervaar je de complexiteit van de vraagstukken. Dit vraagt proceseigenaarschap,

persoonlijke verantwoordelijkheid en motivatie om een bijdrage te leveren aan een grote ambitie. Tijdens

de Hoogspringersdag is hier inzicht in gegeven. Het was een energieke inspirerende dag. Tijdens de

tweede Landelijke Hoogspringersdag op donderdag 12 december in Houten spraken de woningcorpo-

raties en gemeenten intensief met elkaar over belangrijke thema’s zoals saldering, woningselectie, de

situatie rond warmtenetten, de politieke lobby, de Stroomversnelling en de businesscase van nul-op-de-

meter-woningen. In Amersfoort was er een bijeenkomst: The Next Step. Stadsbrede aanpak Amersfoort

bracht lokale partners medio oktober 2013 bij elkaar: corporaties, bouwers en ook spelers uit de hoek van

de scholenbouw (Amersfoort pakt het breed aan). Ze werkten verder aan hun ambitie als Hoogspringer:

binnen vijf jaar duizend corporatiewoningen naar energiemeter-nul. Medio 2014 moeten de trajecten

zover op gang zijn dat de procescoaching vanuit Energiesprong afgerond kan worden.

c) Woonlastenexperiment

Samen met de G32 werkt Platform31|Energiesprong aan een aanpak om woonlasten in de

toekomst betaalbaar te houden. Ter illustratie: eind 2013 berekende RIGO dat 37% van huurders in

’s Hertogenbosch in 2018 te hoge woonlasten heeft. Nul-op-de-meter-woningen bieden hiervoor een

mogelijke uitkomst, maar de huidige financieringsarrangementen werken voor deze groep niet. In het

Woonlastenexperiment kijken we naar het hele plaatje: niet alleen huur-, hypotheek- en energielasten,

maar ook bijvoorbeeld gemeentelijke belastingen, waterschapslasten, (zorg-)verzekeringen, OZB en riool-

rechten. Omdat renovatie in de wijk als vliegwiel kan werken voor de ontwikkeling van de buurt en de

aanpak van lokale problematiek, kunnen ook andere financieringsbronnen gevonden worden. Alleen door

de belangen van alle betrokken partijen mee te nemen, kunnen we tot een businesscase komen die uit

kan voor alle doelgroepen.

http://www.youtube.com/watch?v=-ccFdUxxruI&feature=player_embedded

http://www.youtube.com/watch?v=3_dPR8d4bvg&feature=player_embedded


De opstart van het project is weerbarstig gebleken: de denken werkwijze om tot een integrale

businesscase te komen is nieuw voor de gemeenten, de resultaten onzeker en allerlei externe invloeden

(bezuinigingen, verkiezingen etc.) zorgen dat het verkrijgen van focus op het project moeilijk bleek. Inmid-

dels zit de vaart er in en geven de gemeenten aan in te zien dat het zoeken naar integrale oplossingen

noodzakelijk is en bovendien heel inspirerend. Ze doen kennis op over de mogelijkheden van nul-op-de-

meter, ontdekken de rol die zij spelen in het opschalen van deze bouwwijze en zijn showcases voor andere

gemeenten. De overige G32-gemeenten volgen het project op de voet en ook de VNG, het Platform

Duurzaamheid, de Radboud Universiteit en de leergroep woonlasten van Agentschap NL zijn betrokken.

In de tweede helft van 2013 zijn vier steden echt met het experiment van start gegaan: Emmen,

Enschede, Zwolle en Schiedam. De gemeente ’s-Hertogenbosch haakt begin 2014 aan. In 2013 zijn de

casussen afgebakend en de eerste brainstorms georganiseerd. De deelnemers focussen elk op een ander

vraagstuk: particulier versus corporatie, een ander domein en/of type woning. Zo wordt kennis in meer-

dere oplossingsrichtingen opgedaan, en kunnen alle G32-gemeenten de voor hen toepasselijke ervaringen

overnemen.

Procesbegeleiders zijn actief om de gemeenten hierin te begeleiden. Met hen vindt uitwisseling

plaats over relevante kennis en opgedane ervaringen. Deze worden vastgelegd in ‘verhalen’ die verspreid

kunnen worden onder andere gemeenten die in de voetsporen van de deelnemers treden. 2013 heeft vijf

verhalen opgeleverd. Tijdens de eerste woonlastenmiddag, die gepland staat op 19 februari, brengen we

een bezoek aan één van de vier prototype nul-op-de-meter-woningen in Nederland en bespreken we de

verhalen om ze daarna te kunnen verspreiden.


d) Manifestatie De Voorsprong

Voor het derde jaar op rij organiseerde Energiesprong de Voorsprong. Meindert Smallenbroek

van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties reikte prijzen uit aan Groene Vingers als

meest gewaardeerd nieuwbouwconcept en Huisvanu als publieksfavoriet voor renovatie. De prijs winnaars

werden op basis van online-stemmen op pitchfilmpjes (25%), de stemmen van het professionele publiek

(50%) en de stemmen van het aanwezige consumentenpanel (25%) gepaald.

Opvallend was het gejuich uit het consumentenpanel toen de prijs aan Groene Vingers bekend

werd. Dit concept werd herkend als een concept met een menselijk gezicht. De consumenten gaven als

meest opvallende feedback dat zij in veel concepten een passie misten.

De opdrachtgever die met de prijs voor meest innovatieve opdrachtgever naar huis ging was

Woningstichting Bergh. Deze corporatie deed met project Montferland ervaring op met regisserend

opdrachtgeverschap en benadrukte het belang van vertrouwen en ‘loslaten’.

De jury reikte voor renovatie twee prijzen uit: een eerste prijs voor Huisvanu van Plegt-Vos en

een tweede prijs voor PlatformRenoveren van VolkerWessels. De jury stelt in haar rapport over Huisvanu:

“Huisvanu boogt al op veel renovatie-ervaring en met name het consequente oog voor de bewoners-

beleving waardeert de jury goed.”

Voor nieuwbouw ging een aanmoedigingsprijs naar Groene Vingers: “Deze aanmoedigingsprijs

geeft de jury omdat dit concept zo consequent in alle facetten doorgetrokken is en vanwege de hoge

energieambities.”

http://www.groene-vingers.com/groene-vingers.html

http://www.hethuisvanu.nl/

http://www.wsbergh.nl/

http://www.platformrenoveren.nl/


Daarnaast gingen prijzen naar SMART Collectie van BAM Woningbouw (eerste prijs), HSB Blue

Casco (tweede prijs) en PlatformBouwen van VolkerWessels (derde prijs). De jury over SMART Collectie:

“BAM woningbouw borduurt voort op ervaring, maar maakt een interessante sprong! SMART is de sprong

van huizen naar een thuis. Dit moedigt de jury van harte aan.”Lees meer in het volledige juryrapport.

e) Ik heb een idee

Onder de vlag van Ik-heb-een-idee verzamelden ruim vijftig corporatiebeslissers zich op 23 mei

om een nieuwe businesscase uit te werken voor hoogniveau-renovaties. Het gesprek tussen de beslissers

die ieder hun eigen vragen en ideeën inbrachten, werd voorafgegaan door expertise-input vanuit corpo-

ratiemensen en specialisten: Jan Willem van de Groep, programmaregisseur van Energiesprong, Nadja

Mertens, adviseur Markt&Portfolio van Woonwaard, Rob Rothscheid, partner van Finance Ideas en Wim

van de Bergh, manager vastgoed van Stadlander. De drie kernideeën die zij lanceerden waren:

> huurders betalen hun energierekening als onderdeel van ‘woonlasten’ aan een corporatie en krijgen in

ruil daarvoor een hoogniveau-renovatie naar een comfortabele woning;

> corporaties benutten die cashflow om een gestandaardiseerde uitvraag op prestaties te doen aan de

bouw;

> de bouwpartijen leveren, met garanties, renovaties die leiden tot woningen met energienota=0.

Veel corporaties zijn financieel niet in de positie om op grote schaal te renoveren, waar dat

eigenlijk wel moet in de komende jaren. Tegelijk geven alle huishoudens in Nederland in het totaal 13

miljard uit aan energierekeningen, zo becijferde Jan Willem van de Groep. Terwijl ondertussen de bouw-

sector in staat is om betaalbare energienota=0-woningconcepten te leveren, mits deze op grote schaal

gevraagd worden. Ervaringsdeskundige Wim van de Bergh lichtte toe dat veranderingen nodig zijn in de

organisatie als je uitvraag uit een paar A4-tjes bestaat: “Je moet ruimte creëren om fouten te maken,

mensen bundelen die echt willen vanuit een besef dat het anders kan en moet. Het resultaat is: we krijgen

echt meer voor hetzelfde geld.”

http://www.bamwoningbouw.nl/smartcollectie/

http://www.huybregts-systeembouw.nl/huybregts_systeembouw/concepten/hsc_blue_casco_gezinswoning/

http://www.huybregts-systeembouw.nl/huybregts_systeembouw/concepten/hsc_blue_casco_gezinswoning/

http://www.platformbouwen.nl/

http://energiesprong.nl/wp-content/uploads/2013/11/JuryrapportVoorsprong2013_def.pdf

http://energiesprong.nl/

http://www.woonwaard.nl/

http://www.finance-ideas.nl/


Hiervoor moesten heel wat heilige huisjes worden losgelaten. ”De energierekening kan nu

eenmaal niet naar de corporatie”, “iedere huurder heeft een andere energierekening en dus kun je daar

geen businesscase op bouwen”, “huurders gaan hier nooit mee akkoord”, “de rekening voor missers in

de bouw komt toch altijd bij de corporatie”, “bouwers maken niet waar wat ze beloven”, “wij weten bij

onze corporatie het beste welk bestek nodig is voor renovatie van onze wijken”, “dit mag niet van het

WSW” en “het kan niet binnen de huurwet”. In de huidige situatie zijn deze argumenten vrijwel allemaal

waar, maar gedurende de dag bleek er ruimte om voorbij deze huidige situatie te kijken. Een greep uit de

ideeën:

> De huurder zegt ‘ja’ als ons aanbod comfort biedt bij gelijke of lagere woonlasten, want huurders

vragen niet om een energienota=0-woning, maar weten wel dat ze in een slechte woning wonen.

> Zorg voor interne voorbereiding op een andere manier van werken met bouwers, want: “Je hele orga-

nisatie gaat op zijn grondvesten trillen”.

> Bied ruimte aan innovatiekracht van bouwpartijen en bedenk niet alles zelf.

> Reflecteer samen met de bouwpartij op het aanbod en de prestatiegaranties.

> Werken met een marktwaardemodel naast een bedrijfswaardemodel biedt betere aansluiting op

externe financiers.

> Kijk als sector naar bijvoorbeeld pensioenfondsen of EIB voor financiering, nadat het WSW maximaal is

benut.

> Bundel de uitvraag, want een bepaald type woning is in principe hetzelfde in Kerkrade als in Heeren-

veen.

> Stop met de hoe-vraag en beperk je tot de wat-vraag.

De plannen die de beslissers uitwerkten gedurende de dag, werden opgetekend in een One-day-paper.

Deze is gratis te downloaden.

Er is eveneens een boekje gepubliceerd met alle concepten die door bouwers worden aangeboden

Boekje: Ik heb een Idee – Energienotanul Woningconcepten

http://energiesprong.nl/wp-content/uploads/downloads/2013/05/OneDayPaper-.pdf

http://energiesprong.nl/wp-content/uploads/2013/04/Conceptenfolder-energienotanul-DEF.pdf


> 3.

Particulieren: van pionieren naar marktontwikkeling

Het particulierenprogramma heeft als doel om marktrijpe proposities voor nul-op-de-meter-

renovaties voor particulieren te laten ontstaan. Daarnaast werkt Energiesprong aan het realiseren van de

juiste marktcondities en massale vraag naar de proposities. Dit gebeurt langs vier lijnen:

a. Pionieren: experimenten LALOG en Huis vol Energie-community;

b. Condities: landelijke deal rond financiering, waardebepaling, vraagonder-

steuning en propositieontwikkeling;

c. Het grote publiek bereiken: renovatiewinkels, publiekscampagne en werving via

intermediairen.

a. Pionieren: Lalog en Huis vol Energie-community

LALOG

In het eerste kwartaal van 2013 zijn de eerste energieneutraal gerenoveerde woningen opge-

leverd in Wageningen. Er liggen in alle zes LALOG-experimenten oplossingen en prijzen voor de deel-

nemers. Soms tot stand gekomen via een traditioneel adviestraject, soms via een bundeling van soort-

gelijke woonwensen. De prijs van de renovatie is echter veelal nog te hoog waardoor het product niet

wordt gekocht. Ook blijft een oplossing voor de financiering en een garantie op de prestatie nodig wil het

werkelijk aantrekkelijk worden. Het particulierenprogramma is in eerste instantie gestart met particulieren

die idealist waren en daar ook meer geld voor over hadden, de producten die binnen deze doelgroep

ontwikkeld worden zijn niet kansrijk voor opschaling richting mainstream. Gemeenten die deelnemen aan

het LaLog-experiment zoeken naar nieuwe wegen om tot marktrijpe proposities te komen. Bijvoorbeeld

via ‘de nieuwe uitvraag’. Dit is een methode om, binnen het marktsegment waar vaak maatwerk wordt

gevraagd, toch te komen tot een goede prijs/prestatieverhouding.

Huis vol Energie

De Huis vol Energie-community bestaat uit energiepioniers die een energieneutrale woning (ver)

bouwen. Mensen die veelal vanuit overtuiging bezig zijn met energie, veel inhoudelijke kennis hebben

en deels doe-het-zelven. Eind 2013 waren er circa vierhonderd leden en honderd huizen online. Er zijn

meerdere events georganiseerd, waaronder twee keer een opendeurendag (in juni en oktober), en een

verkiezing voor het beste, leukste en aansprekendste energieneutrale huis van Nederland.

http://www.huisvolenergie.nl


Donderdagavond 28 november zijn Piet Jacobs en Quintin & Wendy Smits uitgeroepen tot nieuwe ambassadeurs van Huis vol Energie tijdens de uitreiking van de verkiezing beste, leukste, aansprekendste energieneutrale huis van NL2013

Op zaterdag 19 januari heeft wethouder Lex Hoefsloot de eerste huis-vol-energie-schildjes in Wageningen uitgereikt. De wethouder schroefde het schildje aan de gevels van de woningen van Willem en Trudy van Riemsdijk aan de Veerweg en Jack Groot aan de Eekmolenweg. Het schildje maakt duidelijk dat beide huizen volledig energieneutraal zijn.

http://www.huisvolenergie.nl/index.php/profile/view/77/


b.Condities

Bij het experiment Lokaal alle lichten op groen zijn we erachter gekomen dat een aantal markt-

condities lokaal maar moeilijk te realiseren zijn. Lokale partijen zijn vooralsnog niet in staat om bijvoor-

beeld geïndustrialiseerde verbouwpakketten te leveren tegen de juiste prijs. Daarnaast is de financiering

van zulke verbouwingen gekoppeld aan het landelijke regelgevende kader. Om deze reden is er op basis

van de ervaringen uit Lokaal alle lichten op groen besloten een landelijke deal voor te bereiden om een

aantal marktcondities op landelijk niveau voor elkaar te krijgen.

Daarom is gekozen voor een aanpak zoals de Stroomversnelling om zowel aan de vraag- als

aanbodzijde voldoende volume te creëren. Deze is in eerste instantie gericht op een groot publiek: eigena-

ren van rijwoningen uit de jaren ‘50-’80, waarvoor als eerste nul-op-de-meter-verbouwingen te realiseren

zijn voor de prijs van de energierekening. De landelijke condities verbeteren door afspraken te maken

tussen Rijk, banken en bouwers over:

> verruimen van financieringsmogelijkheid via de hypotheek;

> ontwikkelen van proposities tegen een lage prijs en met garantie voor de doelgroep;

> bepaling van waardeontwikkeling na verbouwing.

In de tweede helft van 2013 is gestart met de voorbereidingen van deze deal.

Volume is een belangrijke sleutel. In navolging van de deal Stroomversnelling bij woningcor-

poraties is gekozen voor het inzetten van marktontwikkelaars die zich richten op respectievelijk gemeen-

ten, energiecoöperaties, provincies en natuur- en milieuorganisaties. Het doel is om een deal te creëren

waaraan minimaal honderd wijken deelnemen. Door groot volume aan te bieden aan bouwende consor-

tia, wordt een stroomversnelling in gang gezet richting marktrijpe proposities voor nul-op-de-meter-vast-

goed. Om tot deze deals te komen zijn er marktontwikkelaars ingezet. Het gaat om vijf mensen die zich

richten op provincies, gemeenten, bouwers en energiecoöperaties. In 2014 zal hard gewerkt worden om

deze deals getekend te krijgen.

Propositieontwikkeling

Er is een kopgroep bouwers die werkt aan nul-op-de-meter-renovatieconcepten voor parti-

culieren. Energiesprong heeft een leergang voor deze kopgroep georganiseerd waarin ze de concepten

konden ontwikkelen en presenteren op de manifestatie de Voorsprong. De Voorsprong was in voor-

gaande jaren alleen voor corporatieconcepten. In november is er een cursus geweest door BNA voor

architecten die E=0 ontwerpen. In de huidige markt kost een renovatie naar nul-op-de-meter tussen de

zestig- en tachtigduizend euro. De hypotheekruimte is maximaal 13.500 euro. Door de dealmaking moet

dit gat gedicht worden.

Financiering en regelgeving

Belangrijke partners zijn gemeenten, het Rijk en financiers. Het Rijk heeft de hypotheekruimte in

2013 verhoogd naar 13.500 euro voor een nul-op-de-meter-woning (nieuwbouw of renovatie).


Met makelaars en taxateurs is een werkgroep gestart waarin de focus ligt op taxatierichtlijnen

voor nul-op-de-meter-woningen. Deze moeten vastgelegd worden in een standaard.

Voor gemeenten is een leidraad gepubliceerd. Een zogenaamd spoorboekje waarin is opgeno-

men hoe gemeenten alle lichten op groen moeten krijgen voor energieneutrale renovatie van woningen

in hun gemeente. Voor implementatie van deze leidraad is een ondersteuningsprogramma gestart en

gemeenten die bij deals betrokken zijn krijgen een cursusprogramma aangeboden.

Bij de particulierendeal is het aandeel van banken heel belangrijk. Financiering van notanul-

renovatie moet via de hypotheek gefinancierd worden (lijkt de beste optie). Het ziet ernaar uit dat je voor

een nul-op-de-meter-woning een status aparte krijg bij de hypotheek. Financieel komt het nog niet bij

elkaar qua kosten voor de renovatie en de hoogte van de hypotheek. Er zijn banken die wel interesse

hebben om over een deal te praten, er zijn er ook die daar in verband met de commotie op de financiële

markt (nog) niet over willen praten. Voor een start is overheidsgeld van belang voor de banken. Er moet

een ministeriele regeling komen voor nul-op-de-meter, die de weg vrijmaakt vrij voor een grotere deal. De

ontwikkeling hiervan is in het laatste kwartaal van 2013 gestart.

c. Het grote publiek bereiken


Renovatiewinkels

Renovatiewinkels zijn een noodzakelijk verkoopkanaal voor particulieren. In september is

een oproep gedaan voor regionale initiatieven om een renovatiewinkel te openen. Er zijn 27 initiatieven

ingezonden. Eind 2013 zijn zeven daarvan geselecteerd die ondersteund worden door Energiesprong.

Deze zeven winkels gaan open in de eerste helft van 2014. De consument moet hier ter plekke zijn

energieneutrale renovatie kunnen kopen. Amersfoort loopt voorop bij de ontwikkeling van een winkel/

opleidingscentrum voor eigenaren/particulieren.

Campagne/100 wijken: we willen de eigenaren van de rijwoningen

Eind 2013 is gestart met het mobiliseren van gemeenten om wijken te identificeren leveren die

naar nul-op-de-meter gerenoveerd kunnen worden. Meer dan veertig gemeenten hebben interesse om

deel te nemen aan het programma. De provincies Gelderland en Overijssel hebben vergaande plannen

om duizend woningen naar nul-op-de-meter te renoveren met Energiesprong als partner. Via natuur- en

milieufederaties worden ook particulieren gemobiliseerd. Tot slot zijn er energiecoöperaties en particuliere

initiatieven. Een voorbeeld van de laatste is ‘Wij krijgen kippen!’. Dit is initiatief uit Amsterdam waarmee

tot vierduizend particulieren gemobiliseerd gaan worden om een nul-op-de-meter-renovatie te vragen.

Er is blijvend gewerkt aan bewustwording en mobiliseren van particulieren door onder andere:

> samenwerking Greenchoice / Nationale Duurzame Huizenroute: 26 oktober;

> competitie leukste (mooiste, etc.) energieneutrale huis plus uitreiking plus event;

> start oprichten HuisvolEnergie Academie: breed cursusaanbod E0 op site;

> publiekscampagne (start januari 2014).


> 4. Woningbouw Prestatiesturing en Monitoring

Prestatiesturing is cruciaal voor het slagen van de deal Stroomversnelling en het verkrijgen van

substantieel marktaandeel voor particuliere nul-op-de-meter-renovaties en -nieuwbouw. Energiesprong

heeft drie lijnen waarlangs prestatiesturing vormgegeven wordt:

1. het prestatiecontract

2. prestatiesturing door Bouwtransparant,

3. monitoring van gerealiseerde gebouwen.

De onderdelen hangen integraal met elkaar samen.


a. Prestatiecontract

In de stroomversnelling wordt gewerkt aan de vorming van prestatiecontracten. Daarnaast heeft

Energiesprong medio 2013 een oproep gedaan getiteld ‘nul-op-de-meter-energieprestatiecontracten’.

Bouwers die nieuwbouwwoningen nul-op-de-meter bouwen die uiterlijk voorjaar 2014 opgeleverd

worden en die daar ook garantie op geven, krijgen tienduizend euro per woning. Er zijn inmiddels zeven

prestatiecontracten uit de markt beschikbaar en partijen wisselen kennis met elkaar uit over het opstellen

van prestatiecontracten. Het gaat om B2B (business2business)- en B2C (business2consumer)-contracten,

waarbij met name de laatste een enorme uitdaging is.

Prestatiegarantie in deals

Hoe zit het met de voorbereiding?


b. Prestatiesturing

Om tijdens de bouw en voor oplevering van de woning helder te krijgen of de vooraf afgespro-

ken uitgangspunten ook daadwerkelijk conform afspraak zijn uitgevoerd, is een controle van belang. Dit

draagt tevens bij aan het verbeteren van methoden en werkwijzen van bouwers waarmee de prestaties

van hun concepten ook verder toenemen. Een dergelijke methode is de afgelopen jaren ontwikkeld en

wordt ook gebruikt bij het vaststellen van de gerealiseerde prestaties van projecten die binnen een tender

van Energiesprong subsidie hebben ontvangen. Deze methode (Bouwtransparant 2.0) is een doorontwik-

keling van Bouwtransparant 1.0 waarmee op een methodische wijze de prestatie van een gebouw wordt

gecontroleerd en afwijkingen zichtbaar worden gemaakt en waar mogelijk gekwantificeerd op het gebied

van comfort, gezondheid, energiegebruik en onderhoud.

c. Monitoring

Op alle Energiesprong-projecten is enige vorm van monitoring van toepassing. De monitoring

bestaat uit onderdelen als sociale monitoring, techniek, etc. (zie schema hieronder)

In 2013:

> is het dashboard voor monitoring ingericht.

> is connectie gemaakt tussen tenderprojecten en projecten uit andere programma’s zoals Slim&Snel.

> zijn de krenten uit de pap gehaald bij Energiesprong-woningbouwprojecten

> is kennis uitgewisseld in bijeenkomsten tussen partijen die Energiesprong-bouwprojecten realiseren.

Projecten zijn daarmee onderling aan de slag gegaan. Zo hebben de particulieren-projecten (Leeuwar-

den en Utrecht) hun krachten gebundeld en is onder andere kennis uitgewisseld over het meekrijgen

van bewoners in corporatieprojecten met huurders.

Overzicht Monitoring project met taakverdeling


> zijn vier woningconcepten uitgebreid geanalyseerd: een all-electric concept, een concept geschikt voor

woningen met beschermd stadsgezicht, een concept gericht op zuinig warm-tapwater en een concept

met goed geïsoleerde schil en een comfortabel binnenklimaat.

> heeft de inhoudelijke monitoring vruchten afgeworpen. In het najaar zijn de projecten in Houten bij

elkaar geweest. Hierin hebben de projecten elkaar beter leren kennen en zijn de resultaten uit de

monitoring gedeeld. Vier marktrijpe concepten zijn op basis van de gegevens uit enkele projecten

geanalyseerd en voorgelegd (zie onderstaande afbeelding). Highlights en aandachtspunten zijn

gedeeld.

> is er aansluiting tot stand gebracht bij het onderzoek bewonersgedrag door DuneWorks. Er is in de

monitoring variatie in gebruik en business case.

Met name de procesmonitoring is op alle projecten van toepassing en in uitvoering. De tech-

nische monitoring is uitgevoerd in Montferland en Kerkrade. De detailmonitoring vindt plaats in 2014,

evenals de interviews door Rigo. Een overzicht van de status van de monitoring is voor alle betrokken

partijen beschikbaar op Project Place, zie een overzicht hiervan hieronder.


Projectnaam Tenderregeling Monitoring gestart (ja/geplande datum) Bouw transparant

Proces Technisch Sociaal

Energiesprong Montferland TEW 60% Gestart Ja 1 dec. 20133

Energiesprong Montferland TEW 80% Gestart feb. 2014 jan. 2014

Amsterdam Buurt, H-lem TEW 60% Gestart dec. 2013

Amsterdam Buurt, H-lem TEW 80% Gestart dec. 2013

Nul-energiewoningen Onderdijks Kampen TEW 60% Gestart ?

Nul-energiewoningen Onderdijks Kampen TEW 80% Gestart ?

Hof van Egmond, H-lem TEW 60% Gestart nov. 2013 Q4 2013 (1x)

Hof van Egmond, H-lem TEW 80% Gestart nov. 2013 Q4 2013 (1x)

Amsterdam Buurt, H-lem Woningrenovatie 80% Gestart ?

Woningrenovatie Leeuwarden Woningrenovatie 80% Gestart dec. 2013

Zorgeloos wonen, Ulft Woningrenovatie 80% Gestart nov. 2013 Q4 2013 (2x)

Wel lust geen last, Utrecht Woningrenovatie 80% Gestart dec. 2013

Energiesprong Slachthuisbuurt, H-lem, Ymere Gebiedstender Gestart medio 2014

Energiesprong Slachthuisbuurt, H-lem, Elan Gebiedstender Gestart Q3 2014

EnergieK-wonen, Kerkrade Gebiedstender Gestart Ja 1 aug. 2014

3EnergieK-wonen, Kerkrade Gebiedstender Gestart Ja

EnergieK-wonen, Kerkrade Gebiedstender Gestart Ja

De specialisten (monitoring) TNO, Rigo, van Beek en Dune Works


Woningbouw-tenders

De realisatie van tenderprojecten blijkt in de praktijk op een aantal fronten moeizaam te verlopen.

Zowel woningbouw-, gebiedsontwikkelings- als kantorenprojecten lopen vertraging op door onder andere

de economische crisis. Er zijn gelukkig ook lichtpunten en een aantal projecten is in 2013 opgeleverd.

a) Gebiedstender

Binnen de gebiedstender lopen drie projecten actief, te weten Energiek Wonen te Kerkrade,

Slachthuisbuurt te Haarlem en Eaton te Hengelo. Van deze projecten is Energiek Wonen in 2013 volledig

opgeleverd. Slachthuisbuurt te Haarlem bestaat uit meerdere blokken. Blok 4 (Ymere) is nagenoegd opge-

leverd en Blok 5 in voorbereiding. Het project in Hengelo (Eaton) loopt zeer moeizaam. Dit lijkt mogelijk te

gaan stagneren.

b) Trajectaanpak Energiesprong Woningen (TEW 60/80%)

Binnen de TEW 60/80% zijn de volgende projecten actief, te weten Energiesprong Montfer-

land, Hof van Egmond Haarlem, nul-energie-woningen Onderdijks te Kampen en Amsterdamse Buurt 1 te

Haarlem.

In Montferland zijn nagenoeg alle woningen volledig opgeleverd en wordt hard gewerkt

aan het park tussen de woningen. Hof van Egmond is druk bezig met het verkrijgen van de benodigde

zeventig procent deelname. Dit is niet in één keer gelukt en PreWonen gaat nu eerst zes modelwoningen

maken en hoopt daarmee de bewoner over de streep te krijgen. Het project in Kampen kampt met het

probleem dat de woningen niet worden verkocht. Dit is met name vanwege de (te) hoge grondprijs van

de gemeente. Het project vindt pas doorgang als er 60-70% is verkocht. Een juiste marketing zou hier

soelaas kunnen bieden. Ten slotte de Amsterdamse Buurt 1 te Haarlem. Deze is volop in uitvoering en

loopt voorspoedig. Aansluitend wordt doorgegaan met fase 2 (een onderdeel van woningrenovatie 80%).

c) Woningrenovatie 80%

Binnen de woningrenovatie 80% zijn de volgende projecten actief: Amsterdamse Buurt 2 te

Haarlem, Woningrenovatie Leeuwarden, Wel Lusten Geen Lasten te Utrecht, Zorgeloos Wonen te Ulft en

Kwartiermakers te Apeldoorn.

Om met de laatste beginnen: Kwartiermakers te Apeldoorn is helaas door een aantal factoren

(zoals geen overeenstemming bewoners en financiële onzekerheid) gestopt. De woningen worden nu

verder naar label B gerenoveerd. De Amsterdamse Buurt 2 is in voorbereiding en volgt direct na Amster-

damse Buurt 1. Woningrenovatie Leeuwarden en WLGL te Utrecht zijn beide projecten met particulieren.

Beide projecten zijn volop bezig met de voorbereiding van de verschillende individuele woningen. Inmid-

dels is er een enkele individuele woning in uitvoering. Aandacht gaat vooral uit naar het behouden van

dertig deelnemers. Tenslotte Zorgeloos Wonen te Ulft. Deze woningen zijn in 2013 volledig opgeleverd en

inmiddels weer bewoond. Alleen de zonnepanelen moeten nog worden geplaatst.


> 5. Kantoren: Het licht zien!

Toen het jaar begon was de Marktplaats Energieneutrale Kantoren net online. Het doel van de

marktplaats was om aanbiedende consortia en opdrachtgevers (gebouweigenaren) met elkaar in contact

te brengen en te ondersteunen richting energieneutrale renovaties. In de loop van het eerste kwartaal

bleek dat vooral aanbieders zich meldden op de marktplaats en dat de vragers er niet of nauwelijks

kwamen. In het complexe krachtenveld rondom kantoren bleef het zoeken naar de juiste plek, waar

beweging te krijgen is. In een stagnerende markt is dat extra lastig.

Het team heeft in het voorjaar versterking gekregen in de vorm van een doelgroepmanager en

er is gekozen voor een koerswijziging van het programma. Ondertussen stond de kantorenwereld zeker

niet stil:


> Het Gebouw Gasterra Groningen is opgeleverd. In de eerste week van april was de feestelijke opening

> Op 4 april was de eerste bijeenkomst met alle betrokken partijen bij de tenderprojecten. Doel was

ervaringen uit te wisselen en dat is gelukt.

> Er is inzicht gekomen bij Marktplaatsdeelnemers in ‘WAAROM’ in plaats van ‘WAT’.

> Het Congres Vastgoed & Energie met groot aantal deelnemers waarin volop aandacht was voor de

nul-op-de-meter-propositie.

De focus van het kantorenprogramma lag begin 2013 nog op gebouweigenaren. Deze doel-

groep blijkt slecht gemotiveerd om met Energiesprong aan de slag te gaan. Dat komt door de crisis op

de kantorenmarkt, het sterk financieel gericht denken en de overtuiging dat er geen vraag is! De nieuwe

koers die is ingezet richt zich dan nu ook op de gebruikers van kantoren die de waarde wel zien en

http://www.kantoorvolenergie.nl/vastgoed-energie-shoot-for-the-moon/

http://www.kantoorvolenergie.nl/vastgoed-energie-shoot-for-the-moon/


daarmee vraag gaan creëren. Team kantoren werkt nu samen met de partijen in de markt die al initiatief

nemen om maatschappelijk verantwoord te ondernemen. Dit zijn onder andere bedrijven die de toe-

gevoegde waarde zien en die deze ook inzichtelijk willen maken binnen de eigen organisatie:

> Bij de nieuwe partner MVO-Nederland is een koplopersgroep samengesteld die naar energieneutraal

willen. Deze startgroep bestaat uit vijf tot tien MVO-koplopers die meerdere kantoren huren, waaron-

der ANWB, PWC, TNO, USG People en ATOS.

Ook is de Energie 0-huisvesting in de denkwijze bij MVO Nederland geland.

> Facility Management Nederland (FMN), een netwerk van drieduizend gebouwbeheerders, heeft zich

aangesloten en ziet juist aan de kant van gebouwbeheerders, die direct contact hebben met de gebrui-

kers, een kans om te gaan bewegen.

> Met partner Dutch Green Building Council is gewerkt aan eerste aanzet E=0 op het BREEAM-certifi-

caat. Aansluiten bij de BREEAM-methodiek om daar energieneutraal een plek in te geven is van belang

omdat er beleggers zijn die geen gebouw zonder BREEAM-certificaat kopen of erin beleggen.

> Er is goede samenwerking met de partners Vastgoedjournaal en het Platform Duurzame Huisvesting.

> Combinatie van vijf gebruikers en vijf eigenaren met deelname van Martini Ziekenhuis en Natuurmo-

numenten op het kantorenterrein Corpus den Hoorn in Groningen. Het convenant is ondertekend op

de Dag van de Duurzaamheid, 10 oktober 2013. In Kennispark Twente is de opmaat gemaakt voor een

tweede locatie van deelname.

> De oproep voor het ondersteunen van het programma Kantoren vol Energie middels een Excellent

Expertteam heeft geleid tot 32 inschrijvingen van brede coalities. Op 13 februari heeft de selectie

Foto:Corpus den Hoorn, Groningen

Foto Foto:Kennispark Twente

http://www.kantoorvolenergie.nl/met-breeam-op-weg-naar-energieneutrale-kantoren/

http://www.kantoorvolenergie.nl/met-breeam-op-weg-naar-energieneutrale-kantoren/


plaatsgevonden. Alle deelnemende partijen/bedrijven zijn supporter van het programma Kantoor vol

Energie geworden. Het winnende Excellente Expertteam is IMPULS!

> Alle supporters zijn uitgenodigd om een klant (huurder van meerdere kantoren) deel te laten nemen in

het programma Kantoor vol Energie, om zo de ‘club van 100’ te laten ontstaan in 2014.

> Drie workshops storytelling waarin de essentie van waarom je doet wat je doet duidelijk wordt. Zeer

waardevol voor aanbieders en vragers. Deelnemers waren onder andere banken, ingenieursbureaus,

ontwikkelaars en architecten.

In 2014 zal het programma op deze koers verder gaan en wordt het als volgt opgebouwd:

1. Samenstellen van de valuecase door MVO-koplopers en deelnemers uit gebieden met ondersteuning

van het Excellente Expertteam (waarde E=0-werkomgeving binnen de domeinen HR, inkoop, facilitair

management, branding, etc.)

2. Definiëren van een nieuwe vraag van gebruiker aan eigenaar/belegger op basis van de samengestelde

valuecase.

3. Opstellen van het businessmodel met gebruiker en eigenaar/belegger op basis van hospitalitymodel,

prestatie, vraag en businesscase.

4. Borgen van de valuecase in het beleid van de MVO-club van 100.

5. Op basis van de hospitality-overeenkomst de uitvraag voor de markt gaan definiëren voor uitvoe-

ring (volgens het marktplaatsmodel maar nu met vraag). De planning is dat voor de zomer de eerste

uitvraag in de markt kan worden gezet.

Als onderdeel van het programma Kantoor vol Energie zal tussentijds de opgehaalde kennis

worden gedeeld en kunnen nieuwe deelnemers kennisnemen van de ontwikkelde tools voor bewegen

naar E=0-kantoren. Hiervoor zullen afwisselend vier keer een speakersacademy en drie keer workshop-

bijeenkomsten worden georganiseerd.

Als onderdeel van het borgen van de opgehaalde kennis ook na 2014 zijn onder andere

de volgende partijen aangesloten bij het programma Kantoor vol Energie: MVO Nederland, FMN,

DGBC(BREEAM), VABI, CFPB, Corenet, IVBN, RICS en NeVaP. Verdere samenwerking met bestaande

partijen die mede inhoud willen gegeven aan het programma Kantoor vol Energie zullen in het loop van

jaar volgen.

De huidige structuur van het programma is onderstaand weergegeven.

Kantorentender

Zes projecten hebben subsidie gekregen binnen het kantorenprogramma. Hieronder een over-

zicht van de projecten.


Albert Heijnweg Zaandam

Alliander kennishuis Duiven

Flevogebouw Zwolle

Renoflex Delft

Stationsweg Groningen

Spanbroek Schoonste

Indiener & Contactpersoon

CofelyC. Snoek

Wolker, Wessels O. Dwars

Bemog.S.J. van Dijk

UrbanNLT. Deelstra

Van DraeckeburgR.P. Visker

ZonenergieJ. Braakman

Subsidie € 250.000 € 167.734,75 € 179.095,02 € 118.317,93 € 250.000 € 220.144,59

Eigenaar pand BEPF3 Alliander Bemog. proj. ontw. UrbanNL Triodos Zonenergie

Huurder/gebruik Cofely Alliander Bemog. UrbanNL Gasterra Zonenergie

Marktpartijen (28) 1. Cofely2. Ebatech

1. VolkerWessels2. Rau Architecten3. Fokkema & Partners (interieur)4. Innax gebouw en omgeving5. Boele en van Eesteren

1. Bemog. proj. Ontw.2. Nikkels bouw3. Seinen4. Brenorm installatie

1. UrbanNL2. Lakerveld (pl)3. Aquarius (ing)4. Cappon (adv)5. Puttman (inst)6. Den Butter & Voogt (bouw)

1. Bouwfonds2. ATOsborn3. Zwarte Hond (arch)4. VanderWeele (adv)5. BAM

1.TPAHG Architecten2. Sisways (inst)3. Mulder Obdam (bouw)4. Schipper (bouw)5. Schouten (inst)6. Schadenberg


> 6. Zorg: Quick start

In 2013 is een quick start gemaakt met het Energiesprong-programma gericht op zorgvast-

goed. In 2012 is al een studie van TNO gedaan naar het potentieel van Energiesprong in de zorg. Dat

bleek aanzienlijk. Na oriëntatie op de markt (aanbod, vraag, intermediairs, kennisinstellingen) is een

oproep gedaan aan zorginstellingen die een Energiesprong willen maken. Deze oproep is enorm succesvol

geweest. Binnen zes weken hadden ruim veertig (!) zorginstellingen zich gemeld, voor het grootste deel

uit de verpleeg- en verzorgsector.

Carante Groep Paletgroep/Kwadrant HVO Querido Zuidwester

Vilente RRR Zorgpartners midden Nederland GGZ Westelijk Noord-Brabant

Amstelring Stichting Wonen en Zorg Purmerend

Ananz Woonzorgconcern IJsselheem

Habion Stichting Pieter van Foreest

Zorgverlening Het Baken Solis

Woonzorg Nederland Lentis Riederborgh Attent

Cordaan Stichting Sint Jozefoord Sensire Amarant

AxionContinu Philadelphia Florence Abrona

de Zellingen Wilgaerden Brabant Zorg Novel zorgwonen

St Maarten zorggroep St Anna Boxmeer Amsta Stichting Wierde te Breda

Woonpunt Maastricht Topaz Evian Cordaan


Doel van het programma is hetzelfde als bij andere doelgroepen: mobiliseren van vraag, mobili-

seren van aanbod en partijen in een competitieve dialoog (Slim&sSnel-proces) tot optimale concepten voor

renovatie van zorgvastgoed laten komen.

Eind augustus is gestart met het eerste traject waarin zorginstelling Amstelring een functionele

uitvraag heeft gedaan om tien gebouwen naar nul-op-de-meter te brengen. Drie consortia hebben in een

competitieve dialoog integrale concepten aangeboden. Eind november is hieruit het consortium DuraVer-

meer-Eneco-Rodenburg geselecteerd. Met hen is vervolgens een traject gestart om tot prestatiecontracten

per gebouw te komen. Kijk ter illustratie onderstaande filmpjes.

In december is een tweede traject gestart bij BrabantZorg voor een nieuwbouwlocatie in Zalt-

bommel. Het betreft een bedrijfsverzamelgebouw met veel gebruikers, dus veel stakeholders. BrabantZorg

heeft een enorme ambitie neergelegd en wil dit gebouw nul-op-de-meter realiseren. Energiesprong bege-

leidt dit traject, evenals bij Amstelring, met procescoaching. Door deze procesaanpak wordt maximale

innovatie uit de markt gehaald.

Eind 2013 zijn de eerste contacten gelegd met consortia die buiten de lopende trajecten renova-

tie- of nieuwbouwconcepten ontwikkelen voor zorgvastgoed.

Energiesprong heeft voor zorginstellingen een rekenmodel ontwikkeld waarmee ze kunnen zien

hoeveel investeringsruimte er is op basis van de energierekening. Dit geeft handelingsperspectief aan

zorginstellingen.

Filmpje propositie winnend consortium (klik op afbeelding) Filmpje gunningsdag Amstelring (klik op afbeelding)


> 7.

Internationaal: Europese missie

De internationale activiteiten van Energiesprong zijn drieledig:

a) Bijdragen aan diverse IEA- taken door deelname aan bijenkomsten met experts uit

Nederland. Onder andere de monitoring-aanpak van Nederland wordt ingebracht.

b) Peer review en opschalen Energiesprong-aanpak naar Europees niveau.

In het voorjaar zijn drie gelijksoortige programma’s als Energiesprong door Jan Willem van der

Groep, Ivo Opstelten en Jasper van den Munckhof bezocht. Energiesprong reisde af naar Oostenrijk,

Engeland en Noorwegen om de Energiesprong-aanpak te presenteren en te leren van de programma’s die

in deze landen worden uitgevoerd. Belangrijke conclusie na deze bezoeken was dat de Energiesprong-

aanpak de enige integrale aanpak is, waardoor echt tekenen van transitie ontstaan. In andere landen is

dat niveau nog niet bereikt. Hieruit is het idee ontsproten om Energiesprong naar Europees niveau op

te schalen. In de zomer was er een wettekst in voorbereiding die de basis vormt voor een call die in het

voorjaar van 2014 open staat. Het gaat om proposals die bij honorering voor honderd procent door de EU


gefinancierd worden. Energiesprong heeft door diverse gesprekken bij de EU en met lidstaten bereikt dat

een programma zoals Energiesprong past binnen de call. Tijdens dit traject heeft kennisuitwisseling plaats-

gevonden over Energiesprong met diverse landen zoals Denemarken, Frankrijk, België en Duitsland. In

2014 wordt onderzocht of Energiesprong daadwerkelijk een call in kan dienen met twee andere Europese

lidstaten.

c) Bijdrage aan EU-HERB project ‘no regret’.

TNO heeft een EU-subsidie toegezegd gekregen voor hun project “HERB”. Kort samengevat

wordt in dit project samengewerkt met veel Europese partners en worden op Europese schaal renovatie-

concepten ontwikkeld, gedemonstreerd en gemonitord op prestaties. Energiesprong neemt een deel van

de contrafinanciering op zich (maximaal 150.000 euro).


> 8.

Kennismakelen

Het kennis- en leerprogramma is in 2013 beëindigd. Na twee niet succesvolle pogingen onze rol

in de markt te vinden hebben we besloten om ons te richten op het “makelen” van de ervaringen in onze

projecten naar partijen die hier relevante kennisproducten van kunnen maken. Er zijn ondanks de koers-

wijziging bij het kennis- en leerprogramma wel resultaten te noemen:

> Masterclass Slim&Snel met ruim honderd bezoekers begin september.

> Kennishub voor woningcorporaties met alle relevante documenten uit het Energiesprong-corporatie-

programma online.

> Een leergang waarin vragers en aanbieders met elkaar een concrete casus verder hebben gebracht.

> Cursus Energieneutrale woningrenovatie voor en door BNA.

> Cursussen voor particulieren over hoe de woning naar energieneutraal te brengen.

> Bijeenkomst en gesprekken met diverse kennisinstellingen om te inventariseren wie welke kennis en

ervaring van Energiesprong wil gebruiken ten behoeve van het maken van kennisproducten.

> Groot aantal presentaties op congressen en evenementen over het perspectief van Energiesprong.

Er ontstaat tevens een olievlekwerking door de publiciteit rondom de Stroomversnelling doordat

veel mensen in de bouw direct of indirect bij Energiesprong betrokken zijn geweest. Het gesprek gaat

steeds vaker over nul-op-de-meter en het perspectief dat door dealmaking werkelijkheid wordt. Doordat

Energiesprong met veel zzp-ers werkt in een netwerkorganisatie nemen deze mensen het gedachtengoed

mee naar hun andere opdrachten, of als ze werkzaam zijn voor een werkgever, terug naar hun organisatie.


> 9.

Retail

In overleg met onze opdrachtgever is in het voorjaar 2013 besloten om niet verder te gaan met

het programma gericht op de retail in verband met gebrek aan belangstelling van retailers voor winkel-

renovatie met hoge energieambities.

> 10.

Communicatie

van pionieren naar dealmaking

Documents