veen(weide)gebied in continue verandering
TRANSCRIPT
Veen(weide)gebied in continue verandering
Presentatie bij ondertekening Veenweideconvenant
12 februari 2010Fort Wierickerschans
Sophie Visser
Persoonlijke achtergrond: waarom sta ik hier?
Gouwe Wiericke Afstudeeronderzoek 2004-06
LandZij Veen(weide)gebied in continue verandering Veenweideconvenant 12-2-2010
Inhoud
1. De landschapsontwikkeling in hoofdlijnen
2. De Veenweidethema’s in de historie
3. Cultuurhistorische informatie
LandZij Veen(weide)gebied in continue verandering Veenweideconvenant 12-2-2010
De ondergrond: water, variatie en gelaagdheid1.1
Diepere ondergrond
-Pleistocene zand : tot 10.000 vC (12-15 m diep) -Hollandveen : vanaf 2400 vC-zeeklei (tot Enkele Wiericke) : tot 1000 vC
‘Grondsoortenkaart’
LandZij Veen(weide)gebied in continue verandering Veenweideconvenant 12-2-2010
Rivieren en kleiruggen 1.2
Oude Rijn
Gouwe
Hollandsche IJssel
Lange Linschoten
LinschotenOude WeteringOude Bodegrave
Ouderdom rivierafzettingen => rivieren door de tijd -Oude Rijn : sinds 3000 vC -Hollandsche IJssel : na 200 nC als nu-Veenriviertjes : na ontstaan veen
Kleiruggen (Vink, < 1940)-stevigheid: boerderijen-afglijden dijken-klei door het veen
LandZij Veen(weide)gebied in continue verandering Veenweideconvenant 12-2-2010
Ontginningen tot ca. 1150: vanuit de rivieren 1.3
‘De Burcht’
Oude Bodegrave
Bekenes
LandZij Veen(weide)gebied in continue verandering Veenweideconvenant 12-2-2010
Principe van veenontginningen1.4
Ontginning langs veenriviertje - rechts: ontginning - links : broekbos
Veen: planten met water
-ontwatering => stevigheid-kavels ca. 1250 x 114 meter-later meer sloten!
LandZij Veen(weide)gebied in continue verandering Veenweideconvenant 12-2-2010
Graven van Holland bisschoppen van Utrecht 1.5
Expansie Graven van Holland Start ontginningen vanuit bisschop
- Graaf leenman van bisschop - ‘Prefect’ voor bescherming tegen Vikingen-1100: grens langs Oude Bodegrave
-1295/96: langs Voirburch (= Wiltenburg?):‘Hoek van Holland’
12
LandZij Veen(weide)gebied in continue verandering Veenweideconvenant 12-2-2010
Ca. 1300: het hele gebied ontgonnen 1.6
Ontginningen 1220-1300:
(1) Van randen naar midden: vorm rivier ‘op afstand’
(2) Restontginningen
LandZij Veen(weide)gebied in continue verandering Veenweideconvenant 12-2-2010
Onregelmatigheden in het veen(weide)landschap1.7
Waarder
Oukoop
Oeverwal
Speciale plek(archeologie)
Restontginningen
LandZij Veen(weide)gebied in continue verandering Veenweideconvenant 12-2-2010
Speciale plekken: o.a. Oukoop en Waarder 1.8
Oukoop en Wiltenburg (1900)Bochtige dijk => riviertje? ‘Voirburch’ 1295/96?
Waarder: Oude rivierlopen Vluchtburcht ?
LandZij Veen(weide)gebied in continue verandering Veenweideconvenant 12-2-2010
14e eeuw: Verlegging afwatering naar Hollandse Ijssel 1.9
Þ ontstaan poldersÞ nieuwe weteringen (en kaden): o.a. Wierickes Þ deels vlak naast elkaar!Þ opsplitsing land
LandZij Veen(weide)gebied in continue verandering Veenweideconvenant 12-2-2010
Vanaf 15e eeuw: afwatering met molens (en boezems) 1.10
Reeuwijk naar Oude Rijn
- Over en door elkaars grondgebied! - Mee-/samenwerken eigen belangen
LandZij Veen(weide)gebied in continue verandering Veenweideconvenant 12-2-2010
Het ‘dubbele’ verleden van de Enkele Wiericke OHWL 1.11
Enkele Wiericke en Prinsendijk 1679 en nu
Prinsendijk => slaperdijk voor Holland => samenwerking HH’s!+ Schansen in het achterland: Boskoop, Gouwesluis
LandZij Veen(weide)gebied in continue verandering Veenweideconvenant 12-2-2010
Kaart polder Sluipwijk 1857-schrale grond (‘Slupic’ = schraal)-kleinschalig: grondeigenaren -invloed Gouda (Vrijhoef!)
Vervening en (latere) plannen plassengebied 1.12
Droogmaking in Reeuwijk/Sluipwijk:-vnl. geen plicht-Plannen ‘Zoutmanspolder’ >1865 -Besluit provincie 1930: niet droogmaken
LandZij Veen(weide)gebied in continue verandering Veenweideconvenant 12-2-2010
2. Thema’s convenant door de tijd: ‘continue veranderingen’
Doelen/thema’s in het heden
-Klimaat : in samenhang met bodem & water-Landbouw : (melk)veehouderij en beheer van landschap en natuur-Natuur : kwaliteit en omvang natuurwaarden-Cultuurlandschap/-waarden: behoud en basis voor ontwikkeling-Recreatie : i.s.m. kwaliteiten, economie, leefbaarheid
In het verleden:
Þ Vanuit andere verhoudingen Þ M.n. voortbouwend op wat er al wasÞ Andere behoeften / vertrekpunten
LandZij Veen(weide)gebied in continue verandering Veenweideconvenant 12-2-2010
Hennepakker
Landbouw: veranderingen door méér dan alleen inklinking 2.1
-Agrarische depressies-Pestepidemieën -Hollands-Utrechtse oorlogen (tot 1528)-Evt. schrale veengrond (Sluipwijk!)-Evt. slechte ligging
Armoe, lage opbrengsten => wat doen?
-Wegtrekken: 1370 – 1378!-Vee / zuivel => (veen)weide > 15e eeuw-‘Niche’-produkten: hennep + braakliggen rest (‘heermoes’)-Waterrijk: eendenkooien-Vervening (van eigen grond !)-Smokkelen: grens Holland-Utrecht (18e eeuw)-‘Vogelen en vissen’: toenemend met vervening!
Kievitenvangst
LandZij Veen(weide)gebied in continue verandering Veenweideconvenant 12-2-2010
Landbouw en ‘natuur’: bomen en bosjes open landschap? 2.2
Langs de Oude Rijn (oeverwallen):-bomen/boomgaarden van oudsher -graan: afname in 17e/18e eeuw (tenzij veepest)-kleiafgraving: meestal teveel => ‘bos’ of weidegrond => t.z.t. vooral weide
Zuidzijde Oude Rijn 1762
Veengebied:-verkoopbeschrijvingen: bomen, bosjes, boomgaarden
-overige beschrijvingen: “gekapt i.v.m. wegenverbreding, oorlog, etc”. -berekeningen: energie, houtbehoeften => meer hout dan verondersteld!
-Open landschap: deels beeld van na gas/electriciteit, fabrieksgereedschappen, ……?
LandZij Veen(weide)gebied in continue verandering Veenweideconvenant 12-2-2010
Natuur en recreatie: de Reeuwijkse plassen vanaf de jaren ‘30! 2.3
Natuurbescherming: -1930 Niet droogmaken plassen-1935 In Plassenverordening ZH
Recreatie:-1911 1e Roei- en zeilvereniging-1930 2e zeilvereniging
Landgoed Elfhoeven => recreatie Jachtwerven, bootjesverhuurders
-1934 ‘Uitbreidingsplan’ Reeuwijk
Natuuraanleg > jaren ‘60 -Reeuwijkse Hout -Goudse Hout -…………….
Horeca-oase Reeuwijk-Gouda 1941Reeuwijk 10-20,- Gouda 20-30,-(per hoofd van de bevolking)
LandZij Veen(weide)gebied in continue verandering Veenweideconvenant 12-2-2010
(1) Uitbreidingsplan Reeuwijk 1934
-opkomst zomerhuisjes en villa’s-recreatieverkeer
-bescherming aantrekkelijkheden-verkeersrichtlijnen-nieuwe huizen buiten plassengebied
(2) Van arm naar ‘rijk’
- <1930 Sluipwijk arm!- <1998 Reeuwijk hoogste inkomen/ hoofd bevolking in ZH-Oost
Natuur en recreatie: al in 1934 meer bescherming nodig! 2.4
LandZij Veen(weide)gebied in continue verandering Veenweideconvenant 12-2-2010
Landbouw, natuur, recreatie en meer 1950 – 2000 (RPB, 2005) 2.5
LandZij Veen(weide)gebied in continue verandering Veenweideconvenant 12-2-2010
Convenant:
“de ontwikkeling wordt gebaseerd op de specifieke landschappelijke kwaliteiten en cultuurhistorische kwaliteiten per gebied,
op basis van de provinciale Cultuurhistorische Hoofdstructuur en de regioprofielen”
“Specifieke kwaliteiten per (deel)gebied” veronderstelt- bepaald schaalniveau aan informatie
- juiste detailniveau- juiste uitgangspunten aan selectie(s)
3. Cultuurhistorische informatie
LandZij Veen(weide)gebied in continue verandering Veenweideconvenant 12-2-2010
Twee Cultuurhistorische (waarden) kaarten van het gebied ….. 3.1
LandZij Veen(weide)gebied in continue verandering Veenweideconvenant 12-2-2010
…….. of lokaal deelgebied (Oukoop) in meer detail ….. 3.2
LandZij Veen(weide)gebied in continue verandering Veenweideconvenant 12-2-2010
Nationale KICH-kaartJaren ‘90(uit: RPB-rapport Het gedeelde land van deRandstad, 2005)
Gem. Reeuwijk‘Landschaps- kwaliteiten’ 2008
Provinciale CHS waardenkaartCa. 2003
CH (waarden) kaarten op verschillend bestuurlijk schaalniveau! 3.3
LandZij Veen(weide)gebied in continue verandering Veenweideconvenant 12-2-2010
Beleidskaarten
waarden op (inter)nationaal niveau
waarden op provinciaal niveau”
waarden op regionaal niveau
Top-down beleidskaarten 3.4
Landschappelijke kwaliteitenper lokaal deelgebied
LandZij Veen(weide)gebied in continue verandering Veenweideconvenant 12-2-2010
Beleidskaarten
waarden op (inter)nationaal niveau
waarden op provinciaal niveau”
waarden op regionaal niveau
Top-down beleidskaarten versus bottom-up gebiedskennis! 3.5
- Landschappelijke kwaliteiten per lokaal deelgebied- Lokale kennis/bewoners!
Gebiedskennis
(inter)nationaal niveau
provinciaal niveau”
regionaal niveau
LandZij Veen(weide)gebied in continue verandering Veenweideconvenant 12-2-2010
Conclusies
-(nog) veel oude elementen en structuren, in grote delen van het gebied
-veranderingen door de eeuwen heen => ‘gelaagd landschap’
-mate en soort veranderingen in ‘gelaagdheid’ uiteenlopend: -vroege bewoning (Oude Rijn)-ontginningen-waterhuishouding 14e eeuw -overgang naar veenweidegebied : in ca. 4 eeuwen -vervening en evt. droogmaking -natuur en recreatie
-elke periode en plek kent eigen veranderingen, afhankelijk van
-de dan aanwezige uitgangssituatie -de mogelijkheden en behoeften => keuzes!
-omgang met cultuurhistorie: keuze voor gelaagdheid en variatie in tijd en ruimte - de ´hoofdlijnen´ of (ook) ’de plek´?- alleen ´officieel erfgoed´ of ook lokale geschiedenis? - alleen waarden, of ook beleving? => recreatie!’
LandZij Veen(weide)gebied in continue verandering Veenweideconvenant 12-2-2010