‘Pas als de dollar instort, zal de Amerikaan matigen’De Verenigde Staten zijn verslaafd aanschulden. Zolang hun handelspartners datwillen financieren, zullen Amerikanen op tegrote voet blijven leven, voorspelt econoomen investeringsbankier Christopher Whalen.

Door Mars van Grunsven

‘Er is geen politicus in eendemocratische samenle-ving die de roep van de

mensen om meer goederen endiensten kan weerstaan.’

Met dit citaat van de Oostenrijk-se econoom Friedrich Hayek be-gint schrijver en investeringsban-kier Christopher Whalen zijnnieuwe boek Inflated: How moneyand debt built the American dream.

Whalen ziet Hayeks motto bijnadagelijks bevestigd, zegt hij in eenvraaggesprek. „Sinds de verkiezin-gen van begin november [voor hetHuis van Afgevaardigden en eendeel van de Senaat, red.] hebbenpolitici en commentatoren demond vol van soberheid en fiscalediscipline. En waartoe heeft dit ge-leid? Een verlenging van Bush’ be-lastingverlagingen, die de natio-nale schuld met honderden mil-jarden dollars zal verhogen.”

Het meest veelzeggend vindtWhalen hoe president Obama, diede Democratische meerderheid inhet Huis zag verdwijnen, de kos-ten van deze belastingverlagingendeels wil compenseren: door ou-derdomsuitkeringen (social securi-ty) niet aan te passen aan de stij-

gende kosten van levensonder-houd. „Dat is schandalig”, zegtWhalen. „Je haalt zo’n 750 miljarddollar weg bij de ouderen, terwijlde grote bedrijven en banken sub-sidie op subsidie ontvangen. Is dateerlijk? Deze crisis heeft veel ver-storingen in onze economie voort-g e b r a ch t . ”

Dat roepen er wel meer, maardie schrijven lang niet allemaaleen boek dat twee eeuwen finan-ciële en monetaire geschiedenisbeslaat. Een boek dat door de NewYork Observer al de mogelijke ‘DasKapital’ van de Tea Party-bewe-ging is genoemd.

Whalen begrijpt wel waaromzijn boek in die contreien zal aan-slaan. „De Tea Party en libertijnen[voorstanders van maximale per-soonlijke vrijheid en minimaleoverheidsinbreng, red.] als RonPaul zijn een reactie op wat inWashington gebeurt. Maar de cor-rupte relatie tussen de grote ban-ken en de federale overheid gaatmeer dan een eeuw terug en zounet als onze nationale schuld eenbron van zorg moeten zijn voormensen van elke politieke kleur.”

In libertijnse kringen wordt geop-perd de Federal Reserve, het Ameri-

kaanse stelsel van centrale banken,af te schaffen en de gouden stan-daard te herinvoeren. Vindt u datgoede ideeën?„Ik ben voor een regime dat politi-ci beperkt in hun mogelijkhedenom te lenen en om geld bij te druk-ken. In deze tijd zou ik daarvoorbehalve goud ook koper en andereharde activa gebruiken. De Feddaarentegen, doet precies wat hijmoet doen: de rentevoet op staats-obligaties op zo goed als nul hou-den, in de hoop dat mensen hungeld in echte activa steken. Hetprobleem is niet de Fed zelf, maardat we het rentebeleid van de Fedal meer dan vijftien jaar alleen ge-bruiken om groei en werkgelegen-heid op de korte termijn te stimu-leren – zonder iets te doen aan on-ze structurele problemen: het ver-dwijnen van banen naar het bui-tenland, het verouderen van de be-volking en de groeiende staats-s ch u l d . ”

Was de staatsschuld niet geëlimi-neerd tijdens de Clinton-jaren?„Welnee. Je hebt mensen als BobRubin [minister van Financiën inde regering-Clinton en oud-Citi-bank-topman, red.] die zich als be-grotingshaviken voordoen. Maar

in werkelijkheid gebruikte hij degeldstroom van ‘social security’,die in die jaren zeer hoog was, enhielp hij zo de schatkist zichzelf tefinancieren ten koste van de toe-komst. Het was een periode vanvalse zekerheid voor de VS.”

Waarom lenen Amerikanen zograag geld? Het lijkt in tegenspraakmet het Amerikaanse puritanisme.„Amerikanen hebben altijd pa-piergeld en leningen gebruikt omhun noden te financieren: lenin-gen voor de spoorwegen, voor degrote oorlogen en, zoals onlangs,voor het financieren van financiëlecrises. Deze neiging om de toe-komst naar het heden te trekken,is een functie van ons systeem vanvrij ondernemerschap. Neem denaoorlogse rivaliteit tussen Forden General Motors. Ford was eencash bedrijf, want Henry Fordhield niet van lenen. GM daarente-gen begreep de macht van finan-ciering. Dus als je bij GM de show-room binnenliep, bood de verko-per je meteen financiering op eenauto aan. Daardoor groeide GM zoveel harder dan Ford, dat men te-gen het einde van de jaren ’50 op-hield de twee bedrijven nog metelkaar te vergelijken.”

De ouders van de babyboomersgroeiden op tijdens de Grote Depres-sie. Vertelden zij hun kinderen nietom sober te leven en hard te wer-ken?„Jawel, maar daar hielden ze zichniet altijd zelf aan. Na de TweedeWereldoorlog keerden de soldatenterug, kochten huizen met steunvan de overheid en kregen gratiseen universitaire opleiding. Zoontstond een cultuur van entitle-ment naast het traditionele ar-beidsethos. Die ambivalentie be-stond overigens al langer: denkaan de stabiele agrarische maat-

schappij van John Adams versus deGold Rush rond 1840.”

Was de Gold Rush het begin van deAmerikaanse Droom?„Met hard werken en sparenkwam je in die jaren vaak niet ver.Dat maakte de lokroep van hetgoud in Californië aantrekkelijk.Stel je voor dat je je huis, je vrien-den en je gezin in Boston achter-laat om per schip Kaap Hoorn inZuid-Amerika te ronden in dehoop goud te vinden in San Fran-cisco. Dat is zeer speculatief, maarde mensen deden het.”

Het lijkt erop dat sindsdien de ba-lans is doorgeslagen naar die ‘specu-latieve neiging’.„Toen de ouders van mijn vaderoud werden, verkochten ze hunhuis in Queens en kochten eentrailer op Long Island. Ze haddengenoeg geld om tot aan hun doodtussen de aardappelboeren te wo-nen. Hun huis was hun potje voorde oude dag geweest. Dat was toende Amerikaanse Droom. Tegen-woordig hebben we een hele gene-ratie babyboomers, die zonderspaargeld met pensioen gaat. Datkomt deels door het instorten vande financiële markten, maar wil-len we nou echt dat pensioenen af-hankelijk zijn van speculatieveproposities als de aandelen-markt?”

De econoom Paul Krugman pleit inzijn columns in ‘The New York Ti-mes’ voor grote infrastructuurpro-gramma’s zoals tijdens de depressie,teneinde zo banen te scheppen.Vindt u dat een goed idee?„In die tijd hadden we zo weinigschulden, dat een beetje lenen veelgroei opleverde. En we profiteer-den natuurlijk enorm van de nieu-we ziekenhuizen, wegen en brug-gen die werden gebouwd. Maar

hoeveel meer geld kunnen we le-nen? Ik zou eerst de bodem van deput willen zien. We geven al zoveelgeld uit aan het afbetalen van onzeschulden dat nieuwe leningen nietveel rendement meer zullen ople-veren.”

Als de Amerikaanse houding ten op-zichte van geld en schulden moetveranderen, waar moet die verande-ring dan vandaan komen?„Sinds de Tweede Wereldoorlog isde dollar de globale munteenheid,waardoor de VS zich niet hoeven te

houden aan de fiscale regels diewel voor andere landen gelden. Dedollar is overgewaardeerd, als jekijkt naar de balans van de Fed.Maar onze handelspartners willenniet dat de dollar daalt; zij zijn on-ze schuldeisers en willen ons hungoederen verkopen. Pas als de dol-lar instort, en we niet langer onbe-perkt kunnen lenen, zullen we ge-dwongen worden om niet langerop te grote voet te leven.”

Wanneer zal dat gebeuren?„Op een zeker moment zal de rest

van de wereld, inclusief Europa,enige controle willen hebben. Danzal er een eind komen aan de mo-gelijkheid van de VS om tot in hetoneindige te lenen. Dat zou ertoekunnen leiden dat we in grote pro-blemen raken. Maar we zullen ersterker uitkomen. Zelfs onder eensocialist als Obama is dit eenkrankzinnig libertijns land, waar-in mensen altijd zullen willen in-vesteren. Elk jaar openen er alleenal in de deelstaat Texas meer nieu-we banken dan in heel West-Euro-pa bij elkaar.”

Verenigde Staten

‘Welvaart door lenen’ en ‘kopen op de pof’, als motoren van de Amerikaanse economie. „Amerikanen hebben van oudsher de neiging om de toekomst naar het heden te trekken”, zegt Christopher Whalen. Fo t o ’s AFP

Strijd tegen de illusie

Volgens Christopher Whalen is definanciële geschiedenis van de VSéén lange – en verloren – strijd te-gen wat hij noemt haar „tweeling-demonen”, schuld en inflatie. Omdit punt te maken, voert hij de lezerin hoog tempo langs enkele ijk-punten uit de Amerikaanse econo-mische en politieke geschiedenis,zoals het drukken van papiergeldin 1862 door president AbrahamLincoln ter financiering van de Burgeroor-log, de paniek van 1893 die tot de Grote De-pressie zou leiden, en het op grote schaal uit-schrijven van staatsobligaties ter financie-ring van de twee wereldoorlogen.Steeds leek het verhogen van de nationaleschuld tot succes en meer welvaart te leiden.Geleidelijk begon het land het blijkbaar pijn-loze concept van ‘welvaart door lenen’ te ac-cepteren.Na de stagflatie van de jaren ’70 en de meestrecente recessies begon zich echter een an-der patroon af te tekenen: de overheids-schulden en inflatie groeiden sneller dan dereële economie. Zoals dat ook nu het gevalis, stelt Whalen, met als aantekening dat dit-

maal de inflatie nog in de maak is.Amerika moet onderscheid lerenmaken tussen reële economischegroei en de illusie van groei die hetgevolg is van inflatie en kredietge-dreven speculatie, concludeert Wha-len. Om de historisch hoge levens-standaard te financieren heeft hetland buitensporig geleend, ondermeer van buitenlandse crediteuren.Die laatste hebben geen zin om tot in

de eeuwigheid de Amerikaanse consumptiete financieren.Om aan deze fragiele situatie een einde temaken, is een „omgekeerd Marshallplan”nodig: een herstructurering van de valuta-markt ten koste van de dollar. Want alleeneen multi-valutasysteem kan Amerika dwin-gen de broekriem aan te halen. „Hebben wede moed”, schrijft hij, „om met andere lan-den de discussie aan te gaan over de dollaren de Amerikaanse liefde voor inflatie ens ch u l d e n ? ”

Christopher Whalen, Inflated: How Moneyand Debt Built the American Dream. Uitg.Wiley, 393 blz., $34,95