Verlichte Boerderijenroute 2011 – Bodegraven-Reeuwijk

Het Veen in!Landschap en ontwikkeling door de tijd

9 maart 2011Sophie Visser

Digitaallandschap.wordpress.com

Programma

Deel I – Landschap, geschiedenis en ontwikkeling

Pauze

Deel II – Heden en verleden langs de route

Vragen/afsluiting

Het begint altijd met de ondergrond ……………….. (ca. 1970)

Diepere ondergrond

-Pleistocene zand : tot 10.000 vC (12-15 m diep) -Hollandveen : vanaf 2400 vC-zeeklei (tot Enkele Wiericke) : tot 1000 vC

(Zandige) klei

veen

Geomorfologische kaart ca. 1970

Ontginningen tot ca. 1150: vanuit de rivieren

‘De Burcht’

Oude Bodegrave

Bekenes

(Bechert & Willems, 1997, De Romeinse rijksgrens, p 90)

In de Romeinse tijd

Bodegraven

Zwammerdam

Situatieca. 1900

Geomorfologischekaart ca. 1970

Principe van veenontginningen

Ontginning langs veenriviertje

- rechts: ontginning - links : broekbos

Veen: planten met water

-ontwatering => stevigheid-kavels ca. 1250 x 114 meter-later meer sloten!

(Chr. De Bont, Vergeten land, 2009)

Ca. 1300: het hele gebied ontgonnen

Ontginningen 1220-1300:

(1) Van randen naar midden:vorm rivier ‘op afstand’

(2) Restontginningen

LandZij Veen(weide)gebied in continue verandering Veenweideconvenant 12-2-2010

6+7: Restontginningen De Wijk en Korte Wijk

Waar was bebouwing, waar niet? (1)

Oude boerderijlinten:-volgende ontginningslinten-volgen rivier op afstandje-Langs één kant van de weg

ZuidkantOud Reeuwijkse weg

(2)

ZuidkantNieuwdorperweg

(4)

(1)

(3)

Oud Bodegraafseweg west (Zwammerdam)

Oud-Bodegraafse-weg oost (Bodegraven)

Gemeentegrens 1964-2011

‘Echte’ cope-diepte(ca. 1250 meter)

Waar was bebouwing, waar niet? (2)

Als oud dubbellint:in twee richtingen ontginningen, bv.‘s Gravebroekseweg (Sluipwijk)

‘s Gravebroekseweg

(Reeuwijk)

(Sluipwijk)

Tempel

Tempel:

Boeren tot 1389 ‘onvrij’,ofwel ‘horigen’ van de heer (Van Brederode)

‘jachtslot’ ook daar?(vgl. ‘hofstelsel’)

-Gebonden aan de grond-Toestemming voor huwelijknodig + betaling ervoor

(Maatje, RR no. 3, p 44)

Waar was bebouwing, waar niet? (3)

Jongere boerderijlinten:-na vervening en droogmaking-overkant oud boerderijlint

NoordkantOud Reeuwijkse weg,Nieuwdorperweg (vanaf 17e eeuw)

TempelVervening en Droogmaking(19e eeuw)

BroekveldenVervening en Droogmaking(ca. 1900)

Waar was bebouwing, waar niet? (4)

Jonge boerderijlinten:-i.v.m. snel-/spoorwegen en/of -Ruilverkavelingen

J.C. Hoogendoornlaan(ca. 1960)

Parallelweg:i.v.m. Rijksweg A12(ca. 1940)

Waar was bebouwing, waar niet? (5)

Geen boerderijen

-Verbindingen tussen linten-Evenwijdig aan kavels-(Overige) zij-/achterkaden

Raadhuisweg/Bodegraafsestraat(m.n. na 1900)

Reewal

Grens Rijnland naar Bodegraven bij bouw sluis (1367)

De waterhuishouding: een voortdurende zorg (1)

Vanaf 1253 tot in loop 14e eeuw Vanaf periode 1330 - 1370

Breevaart!

De waterhuishouding: een voortdurende zorg (2)

Sinds periode 1330 – 1370 Geleidelijk aan vanaf ca. 1460

Kaart Rijnland 1647

Hoofdroutes noord-zuidover water en weg (1)

Over water

-14e eeuw - ca. 1835

-1835 – ca. 1935

Reeuwijkse molens bij Oude Rijn 1605Vóór doortrekken Breevaart, bv. in 1647

Hoofdroutes over water - 14e eeuw - ca. 1835

Na doortrekken Breevaart: in ca. 1900 Kaart Breevaart 1868

Hoofdroutes over water - 1835 – ca. 1935

Kaart Rijnland 1647

Hoofdroutes noord-zuidover water en weg (2)

Over de weg

-13e eeuw - ca. 1835

-1594 – 19e eeuw+

-1835 – 1935+

Queldyck

Oostkade Breevaart

De Uit Wegh

Bloemendaalseweg

Goudse Rijpad (aangelegd)

Sporen van ‘De Uitweg’

Tramweg 1882 - 1917

Paardentramweg ca. 1900

Hoofdroutes noord-zuid over water en weg (3)

Plankaart ‘Tempel’ e.o. 1734 ca. 1900

Veenderijen + droogmakerijen (1)

- “Gecombineerde veenderij van Zwammerdam en Reeuwijk”- 1e plankaart 1734, moest af zijn in 1784, maar ……………….. - langzamer, slechtere turf, financiële problemen- definitieve goedkeuring voor droogmaking pas in 1874

Schouw door Hoogheemraadschap Rijnland in 1869

Veenderijen + droogmakerijen (2)

“Gecombineerde veenderij van Zwammerdam en Reeuwijk” (vervolg)

Veenderijen + droogmakerijen (3)

- Veenderij Middelburg - octrooi ervoor in 1802, droogmaken startte in 1861- maar: - ondeugdelijke kaden (‘elke eigenaar voor eigen deel’)

-financiële problemen (veel kwelwater!)

Plankaart Middelburg 1808

West-ringdijk TempelenOost-ringdijk Middelburg gecombineerd

Dijkdoorbraken 1866, 1876, 1878, 1881

(dankzij kleilaag in ondergrond)

De ondergrond: slechter veen en onverwachte kleilaag …………….

Plankaart 1809/1810 (1e uit 1795) ca. 1919 Zandwinning jr. ‘60/70 => Surfplas + Recreatiegebied Reeuwijkse Hout

Veenderijen + droogmakerijen (5)

-Veenderij Broekvelden / Vettenbroek - 1e plankaart 1795, definitieve in 1809/1810 - moeizaam: drassig, teveel klei in NW -1888 plan voor droogmaking, in 1891 droog -moeizaam: veel kwelwater, slappe grond, grond matig geschikt voor landbouw

In elk ontginningsblok bewoning? Nee, maar vroeger wel in veel ….

Ontginning/ambacht

Aantal HoevenCa. 1300

WoningenKaartRijnland1615

Oud- en Nieuw-Gravekoop

30 landzaten (in 1326)

Ca. 7(deelsverplaatst)

‘Slancwijk’ (Lang Roggenbroek?)

27 huurders enkele

Elfhoeven(Platteweg)

22 halve hoeven, 28 pachters

4

Vergelijking telling 1300 met kaart 1615:

Ambacht Aantal hoeven/ huur-ders

Ca. 1300

Gezins-hoofden

(belasting-betalers)

1369(1371)

Wonin-gen

1378

Wonin-gen

1477

Wonin-gen

1494

Woningen

1514

Woningen

1632 1672

Woningen

1732

Bodegraven 161 (99) 222 133 100 nieuwe

143 346

Middelburg 17 13 - 18 7 14

Reeuwijksamen

126

30- 43 ?? ?? 24 93 125Sluipwijk Min.

8020– 29 20 9 27 33 73 (114?)

Tempel 15 5 8Woerden 66 (120) 320 265 267 528 387Zwammer-dam

67 20-29 86 51 34 98 151

Grote schommelingen in woningen en inwoners!

-Bodegraven 1367 sluis => scheepvaartvoorzieningen!-Woerden => 1371 omwalling, etc., 1372 stadsrechten

-Teruggang algemeen verschijnsel, maar ……..in oosten Rijnland >> in westen=> naar de steden (Woerden, Gouda)?

o.a. Grensgebied Holland-Utrecht!-Oorlogen Holland - Sticht ) -Hoekse en Kabeljauwse Twisten )-Invallen Hertog van Gelre )-Jonker Fransenoorlog )-Hertog van Gelre )

1345-13751417-14251477-14891500-1528

Kasteel Woerden (vanaf 1405)

Oorlog Holland-Sticht ca. 1375

Teruggang + veranderingen 1369 – 1378

Pauze

Pauze

Heden en verleden langs de route

Oud Bodegraafseweg (1)

Oud Bodegraafseweg 89, Bodegraven (19e eeuw)

Ca. 1915 (sinds 1835 secundaire weg)

Oud Bodegraafseweg 114, Bodegraven (20e eeuw) Huis Vrijenes in 1753

Boerderij Oud Bodegraafseweg 112

Oud Bodegraafseweg (2)

Oudeweg en Broekvelden: turf, land, water ………. (1)

Turfwinning langs de Oudeweg ca. 1900

Dijkdoorbraak 1925

Oudeweg en Broekvelden: turf, land, water ………. (2)

Ten tijde van plannen voor zandwinning en recreatie (1964)Museumboerderij erop?

Boerderij met zomerhuis ca. 1950

Oud Reeuwijkseweg 15, Reeuwijk (ca. 1880)

Oud Reeuwijkseweg

Oud Reeuwijkseweg 29, Reeuwijk (ca. 1850)

Oud Reeuwijkseweg 12, Reeuwijk (1909)

Uitstapje naar Tempel

Turf afgraven jaren ‘20/’30

ca. 1960

Kerkweg: van de Oud Reeuwijkseweg naar Reeuwijk-Dorp

Nog steeds maar deels huizen …..

Reeuwijk-Dorp (1)

Kruiskerk Reeuwijk 15e eeuw – 1871Protestants sinds de Reformatie

1871

Reeuwijk-Dorp (2)

Dorpsweg, ca. 1930

RK kerk 1890,Vanaf 1913 ook klooster, school en gymzaal

Reeuwijk-Dorp (3)

Reewal: om de hoek richting Bloemendaal, ca 1915

Kaagjesland (richting Middelburg en Boskoop) ca. 1925Rechts woningwetwoningen uit 1922

Omgeving De Baars (Reeuwijk – Bloemendaal – Middelburg)Van 1594 – 19e eeuw op hoofdroute Gouda - Oude Rijn

Naar de Bloemendaalseweg Naar de Zwarteweg

Uitzicht over droogmakerijMiddelburg, naar de Middelburgseweg

Middelburgseweg

Ca. 1900

18e eeuw (met ‘hoofdweg’)

Kerk bleef eerst katholiek:

-Klachten over ‘te grote vrijheid’ in godsdienstuitoefening

-martelaar in 1639: -nieuwe pastoor-in kerk overvallen door schout etc. (uit Gouda)“met woest geweld over de dijk naar Gouda gesleurd”,naar Den Haag vervoerd => gestorven

-Kerk werd ‘gereformatiseerd’ (bij Boskoop)

Nieuwdorperweg

Van nabij de Raadhuisweg

Raadhuisweg (1)

Bodegraafse straatweg bij de Reeuwijkse Brug, Ca. 1900(met trambaan – brug links heette Trambrug)

Raadhuisweg (2)

Oud(st)e gemeentehuis 1918-1985 in ca. 1925(trambaan weg => gestopt in 1917!)

Arbeiderswoningen Raadhuisweg ca. 1925(12 woningen, gebouwd 1920-1923)

Raadhuisweg (3) - Terug naar Bodegraven

Tol in de Straatweg bij de Oudeweg in 1923(tol van ca. 1835 – 1948)

Bedankt voor uw aandacht!

Vragen?