İversİtesİ tip fakÜltesİ aİle hekİmlİĞİ anabİlİm dali · 2019. 5. 10. · 3.3....
TRANSCRIPT
TC CcedilUKUROVA UumlNİVERSİTESİ
TIP FAKUumlLTESİ AİLE HEKİMLİĞİ ANABİLİM DALI
ADANA İLİ CEYHAN KOZAN FEKE SAİMBEYLİ
TUFANBEYLİ POZANTI KARAİSALI ALADAĞ
İMAMOĞLU YUMURTALIK KARATAŞ İLCcedilELERİNDE
YAŞAYAN BİREYLERİN DAVRANIŞSAL RİSK
FAKTOumlRLERİNİN BELİRLENMESİ
Dr Ufuk GUumlLMEN
UZMANLIK TEZİ
TEZ DANIŞMANI
Prof Dr Nafiz BOZDEMİR
ADANAndash2010
TC CcedilUKUROVA UumlNİVERSİTESİ
TIP FAKUumlLTESİ AİLE HEKİMLİĞİ ANABİLİM DALI
ADANA İLİ CEYHAN KOZAN FEKE SAİMBEYLİ
TUFANBEYLİ POZANTI KARAİSALI ALADAĞ
İMAMOĞLU YUMURTALIK KARATAŞ İLCcedilELERİNDE
YAŞAYAN BİREYLERİN DAVRANIŞSAL RİSK
FAKTOumlRLERİNİN BELİRLENMESİ
Dr Ufuk GUumlLMEN
UZMANLIK TEZİ
TEZ DANIŞMANI
Prof Dr Nafiz BOZDEMİR Bu ccedilalışma CcedilUuml Bilimsel Araştırma Projeleri Birimi tarafından TF 2008 LTP19 proje no ile desteklenmiştir
ADANAndash2010
i
TEŞEKKUumlR
Uzmanlık eğitimim ve tez ccedilalışmam suumlrecinde destek hoşgoumlruuml sabır ve
emeklerini esirgemeyen tez danışmanım Prof Dr Nafiz Bozdemire
Oumlzenli ve titiz youmlnlendirmeleriyle tezime ve uzmanlık eğitimime katkılarından
dolayı Doccedil Dr Esra Saatccedilırsquoya Doccedil Dr Ersin Akpınarrsquoa Yrd Doccedil Dr Sevgi Oumlzcanrsquoa
ve Yrd Doccedil Dr Hatice Kurdaka
Asistanlığım boyunca bana verdikleri destek ve dostluklarını minnetle anacağım
Uz Dr Neşem Anberrsquoe Aile Hekimliği Anabilim Dalının tuumlm araştırma goumlrevlileri ve
personeline
İhtisasım suumlresince hep yanımda olan eşim Haticersquoye
Minnettarlığımı kelimelerle anlatamayacağım sevgili anneme ve kardeşlerime
şimdi yanımda olamayan babama
Teşekkuumlrlerimi sunarım
Dr Ufuk Guumllmen
ii
İCcedilİNDEKİLER
Sayfa
TEŞEKKUumlR i
İCcedilİNDEKİLER ii
TABLO LİSTESİ iv
ŞEKİL LİSTESİ vii
KISALTMALAR viii
OumlZET ix
ABSTRACT x
1 GİRİŞ ve AMACcedil 1
2 GENEL BİLGİLER 3
21 Sağlıkla İlgili Davranışsal Risk Faktoumlrlerini Belirlemede
Kullanılan Değişkenler 3
22 Davranışsal risk faktoumlrleri 4
221Astım 4
222Diyabet 6
223 Ağız sağlığı 8
224Aşılama 10
225Askerlik durumu 13
226Engelli 13
227Ateşli silahlar 14
23 Sağlıkta Risk Faktoumlrlerini Belirleme Youmlntemleri 14
231Anket Youmlnteminin Tuumlrleri 15
232Mektupla Anket 16
233Telefonla Anket 16
234Kişisel Goumlruumlşme 17
235Uygun Anket Tuumlruumlnuuml Belirleme 18
24 Oumlnleyici Sağlık Bakımında İstatistiksel Kavramlar 18
3 GERECcedil ve YOumlNTEMLER 20
31 Ccedilalışma Evreninin Belirlenmesi 20
iii
32 Adana İli İlccedileleri ile İlgili Genel Bilgiler 20
33 Oumlrneklem Buumlyuumlkluumlğuumlnuumln Hesaplanması 22
34 Oumlrneklem Seccedilimi 22
35 Anket Formunun Hazırlanması 24
36 Verilerin Toplanması 24
37 Verilerin Analiz Edilmesi ve Kullanılan İstatistik Youmlntemler 26
4 BULGULAR 27
41 Adana İli ilccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Goumlruumlşuumllen Kişilerin Sosyodemografik Oumlzellikleri 27
42 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Goumlruumlşuumllen Kişilerin Astım Durumu 29
43 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Goumlruumlşuumllen Kişilerin Diyabet Durumu 33
44 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Goumlruumlşuumllen Kişilerin Ağız Sağlığı Durumu 36
45 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Goumlruumlşuumllen Kişilerin Aşılanma Durumu 41
46 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Goumlruumlşuumllen Kişilerin Askerlik Durumu 44
47 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Goumlruumlşuumllen Kişilerin Engellilik Durumu 44
48 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Goumlruumlşuumllen Kişilerin Evlerinde Ateşli Silah Durumu 46
5 TARTIŞMA 49
51 Kısıtlılıklar 54
6 SONUCcedilLAR ve OumlNERİLER 55
61 Sonuccedillar 55
62 Oumlneriler 56
KAYNAKLAR 58
EKLER 62
OumlZGECcedilMİŞ 71
iv
TABLO LİSTESİ
Tablo No Tablo Başlığı Sayfa No
Tablo 1 Risk Ne Anlama Gelir 1
Tablo 2 Astım Gelişmesine Yol Accedilan Risk Faktoumlrleri 5
Tablo 3 Tip 2 Diyabetin Majoumlr Risk Faktoumlrleri 7
Tablo 4 Ek Olarak Verilecek Florid Miktarı 9
Tablo 5 Normal ve Risk grubu Yetişkinlerde Aşılama Şeması 12
Tablo 6 Oumlzruumln Tuumlruumlne ve Cinsiyete Goumlre Tuumlrkiyede Engelli Nuumlfus Oranı 13
Tablo 7 Anket Tuumlrlerinin Karşılaştırılması 18
Tablo 8 Adana İli İlccedilelerinin Oumlzellikleri 20
Tablo 9 Adana İli İlccedilelerine Goumlre Nuumlfus Abone Sayısı ve Oumlrneklem Sayısı
Oranları 23
Tablo 10 Adana İli İlccedileleri (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Arama
Sonuccedilları 25
Tablo 11 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Goumlruumlşuumllen Kişilerin Katılım Yuumlzdeleri 26
Tablo 12 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Yaş Grupları ve Cinsiyete Goumlre Dağılımı 27
Tablo 13 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Medeni Duruma Goumlre Dağılımı 28
Tablo 14 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Cinsiyete Goumlre Eğitim Durumlarının Dağılımı 28
Tablo 15 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Astım Olma Durumu 31
Tablo 16 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Cinsiyet ve Astım Olma Durumu 32
Tablo 17 Adana İli İlccedil elerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Yaş Gruplarına Goumlre Şu An Astım Olma Durumu 32
Tablo 18 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Yaş Grupları ve Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu 33
Tablo 19 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Eğitim durumu ve Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu 34
Tablo 20 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Medeni Durum ve Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu 34
Tablo 21 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu 35
v
Tablo 22 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Cinsiyet ve Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu 35
Tablo 23 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Beden Kitle İndeksi ve Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu 36
Tablo 24 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Yaş Grupları ve Diş Hekimine Gitme Durumları 37
Tablo 25 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Eğitim Grupları ve Diş Hekimine Gitme Durumu 38
Tablo 26 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Cinsiyet ve Diş Hekimine Gitme Durumu 38
Tablo 27 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Diş Ccediluumlruumlğuuml Nedeniyle Kaybettikleri Diş Sayısı Durumu 39
Tablo 28 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Eğitim Durumu ve Diş Ccediluumlruumlğuuml Nedeniyle Kaybedilen
Diş Sayısı 39
Tablo 29 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Cinsiyet ve Kaccedil Diş Kaybettiği Durumu 40
Tablo 30 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Dişlerini Temizletme Zamanı 40
Tablo 31 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Dişlerini Temizletme ve Eğitim Durumu 41
Tablo 32 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Aşılanma Durumu 41
Tablo 33 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Cinsiyet ve Aşılanma Durumu 42
Tablo 34 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Eğitim ve Aşılanma Durumu 42
Tablo 35 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Yaş Gruplarına Goumlre Son Bir Yıl İccedilinde Tetanoz Aşısı Yapılma
Durumu 43
Tablo 36 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Yaş Gruplarına Goumlre Daha Oumlnce Uumlccedil Doz Hepatit B Aşısı
Yapılma Durumu 43
Tablo 37 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Erkeklerin Askerlik Yapma durumu 44
Tablo 38 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Son 12 Ay İccedilerisinde TSKlerine Bağlı Bir Sağlık Karnesi ile
Muayene Olma veya İlaccedil Yazılma Durumu 44
vi
Tablo 39 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Fiziksel Ruhsal veya Duygusal Sorunlar Nedeniyle
Herhangi Bir Aktiviteyi Yapamama (EngellilikDisability) ve Oumlzel Bir
Alet (koltuk değneği tekerlekli sandalye oumlzel bir yatak oumlzel bir
telefon vb) Kullanılmasını Gerektirecek Herhangi Bir Sağlık
Sorunu Olma Durumu 45
Tablo 40 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Fiziksel Ruhsal veya Duygusal Sorunlar Nedeniyle
Bir Aktiviteyi Yapamama ve Eğitim Durumu 45
Tablo 41 Adana İli İlccedilelerinde ( Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Fiziksel Ruhsal veya Duygusal Sorunlar Nedeniyle Bir
Aktiviteyi Yapamama ve Medeni Durumu 46
Tablo 42 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Evlerinde Ateşli Silahların Durumu 46
Tablo 43 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Ateşli Silah Bulundurma ve Eğitim Durumu 47
Tablo 44 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Ateşli Silah Bulundurma Durumu 48
vii
ŞEKİL LİSTESİ
Şekil No Şekil Başlığı Sayfa No
Şekil 1 Adana İl Haritası 21
Şekil 2 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Eğitim Durumu ve Yaş Grupları Dağılımı 29
Şekil 3 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Astım Durumu 30
Şekil 4 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Diyabet Durumu 33
Şekil 5 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
En Son Diş Hekimine Gitme Durumu 37
viii
KISALTMALAR
ADNKS Adrese Dayalı Nuumlfus Kayıt Sistemi BKİ Beden Kitle İndeksi BRFSS Behavioral Risk Factor Surveillance System CDC Centers for Disease Control and Prevention DSOuml Duumlnya Sağlık Oumlrguumltuuml GINA Global Initiative for Asthma TİP 2 DM Tip 2 Diabetes Mellitus TİSAB Ccedilukurova Uumlniversitesi Telefon ve İnternet ile Saha Araştırmaları Birimi TSK Tuumlrk Silahlı Kuvvetleri TURDEP Turkish Diabetes Epidemiology Study USPSTF United States Preventive Services Task Force WHO World Health Organization
ix
OumlZET
Adana İli Ceyhan Karaisalı Pozantı Yumurtalık Kozan İmamoğlu Saimbeyli
Tufanbeyli Feke Aladağ Karataş İlccedilelerinde Yaşayan Bireylerin Davranışsal
Risk Faktoumlrlerinin Belirlenmesi
Giriş ve Amaccedil Bu ccedilalışmada Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam ve Ccedilukurova hariccedil) yaşayan bireylerin astım diyabet ağız sağlığı ve engellilik durumlarını araştırdık Gereccedil ve Youmlntem Veriler telefonla anket youmlntemin ile toplanmıştır Adana İli İlccedilelerindeki tuumlm sabit telefon numaraları arasından ldquosistematik kuumlme oumlrneklem youmlntemirdquo ile aranan numaralar belirlenmiştir Aranan telefonlarda sadece 18 yaşından buumlyuumlk kişilerle goumlruumlşuumllmuumlştuumlr Ccedilalışmada kullanılan anket formu Behavioral Risk Factor Surveillance Systemrsquoe ilişkin oumlzellikle telefonla uygulanmak uumlzere yapılandırılmış anketten uyarlanarak oluşturulmuştur Bilgisayar Destekli Telefon Goumlruumlşmesi kullanılmış ve goumlruumlşme sonuccedilları goumlruumlşme sırasında bilgisayara kaydedilmiştir Bu sistem Uysal WebQ10 anket youmlnetim yazılımı ve Epi info bilgisayar programı ile birlikte yuumlruumltuumllmuumlştuumlr Goumlruumlşmeler Ccedilukurova Uumlniversitesi Telefon ve İnternet ile Saha Araştırmaları Biriminde (TİSAB) gerccedilekleştirilmiştir Bulgular Oumlrnekleme ccedilıkan 1888 kişiden 1096rsquosı ( 580)rsquoi ile başarılı goumlruumlşme yapılmıştır Ccedilalışmamıza katılanlarda astım prevalansı 66 diyabet prevalansı 101 son bir yıl iccedilinde diş hekimine gidenlerin oranı 400 geccedilici veya kalıcı sakatlığı olanların oranı 70 bulunmuştur Sonuccedil Ccedilalışmadan elde edilen sonuccedillar ulusal ve boumllgesel ccedilalışmalarla uyumlu bulunmuştur Diyabet ve astım gibi kronik hastalıkların oumlnlenmesi iccedilin yeni stratejiler geliştirilmelidir Boumllgemizde ağız sağlığı koumltuumlduumlr ve ihmal edilmektedir Koruyucu hekimliğe ve birinci basamak sağlık hizmetlerine daha fazla oumlnem verilmelidir Anahtar kelimeler Adana davranışsal risk faktoumlrleri telefonla anket bilgisayar
destekli telefon goumlruumlşmesi
x
ABSTRACT
Determining the Behavioral Risk Factors in People Living in Adana Counties
Ceyhan Karaisalı Pozantı Yumurtalık Kozan İmamoğlu Saimbeyli Tufanbeyli
Feke Aladağ Karataş
Background and Aim In this study we searched for asthma diabetes oral health status and disability of people living in the counties of Adana city (excluding Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam and Ccedilukurova) Materials and Methods Data was collected by ldquotelephone interviewrdquo method The phone numbers were selected by ldquosystematic cluster sampling methodrdquo from the list of home phone numbers for the counties of Adana city Interviews were only with individuals gt18 years of age The questionnaire was modified from the structured questionnaire of Behavioral Risk Factor Surveillance System designed particularly for telephone interviewing Data was installed during the interview The Computer Assisted Telephone Interviewing was used The system was conducted using Uysal WebQ 1 and Epi Info softwares The interviews were held in ldquoCukurova University Field Research by Telephone and Internet (TISAB)rdquo Results The response rate was 58 (10961888) Prevalence for asthma was 66 for diabetes 101 Of the sample 400 stated that they had visited a dentist during the last year and the prevalence of disability (either permanent or temporary) was 70 Conclusion Our results were consistent with national and regional studies New strategies should be developed to prevent chronic disease including asthma and diabetes Oral health is poor and neglected in our region Preventive care and primary care should have more emphasis Keywords Adana behavioral risk factors telephone interview computer assisted
telephone interviewing
1
1 GİRİŞ VE AMACcedil
Risk değişik anlamlara gelebilir En sık kullanılan iki değişik anlamı olumsuz bir
durumla sonuccedillanma olasılığı veya bu olasılığı arttıran bir faktoumlrduumlr Riskle ilgili diğer
tanımlar Tablo 1rsquode oumlzetlenmiştir Sağlıkta risklere odaklanma hastalık ve
yaralanmalardan korunmada anahtardır Yaralanma ve hastalıkların oumlnlenmesi
sistematik değerlendirme ve nedenlerin azaltılmasını gerektirir1
Hastalığın nedenlerine odaklanırken birccedilok bilimsel etkinlik risk faktoumlrlerinin
varlığına youmlnelir ldquoElektromanyetik dalga radyasyonu loumlsemiye neden olur murdquo
ldquoEnfeksiyonlar kalp krizine yol accedilar mırdquo Bu değerlendirmeleri kişiler arasındaki risk
faktoumlrlerinin değerlendirilmesi izler1
Tablo 1 Risk Ne Anlama Gelir1
bull Risk olasılık anlamına gelebilir Kirli bir iğneden HIVAIDS olma riski gibi bull Risk olumsuz bir durumun olasılığını arttıran bir faktoumlr olabilir Oumlrneğin Koumltuuml
beslenme ev iccedili pis su ve evde sigara iccedililmesi ccedilocuk sağlığı riskleridir bull Risk bir sonuccedil anlamına da gelebilir Oumlrneğin iccedilkiliyken araba kullanmanın
riski araba kazası geccedilirmek olabilir bull Risk potansiyel olumsuz bir durum veya tehdit anlamına gelebilir Oumlrneğin
motor kullanmanın bir riski vardır Riskle İlgili Oumlnemli Diğer Tanımlamalar
bull Risk prevalansı Belli bir popuumllasyonda belli bir riske maruz kalanların oranıdır Oumlrneğin bir popuumllasyonda sigara iccedilme prevalansı 25 olabilir
bull Roumllatif Risk Belirli bir riske maruz kalanlar ile kalmayan insanlar karşılaştırıldığında muhtemel zararlı sağlık sonuccedillarının oluşma olasılığıdır
bull Tehlike Doğada olan bir oumlzelliktir Oumlrneğin Potansiyel zararlı iccedileren bir kimyasal madde
bull Nuumlfusa atfedilen risk Bir nuumlfusta belirli bir riskten dolayı oluşan hastalık oranı bull Atfedilen yuumlk Geccedilmiş bir karşılaşmadan kaynaklanan şimdiki hastalık veya
yaralanma yuumlkuuml oranı bull Kaccedilınabilen yuumlk Bazı alternatifler ve duumlzenlemelerle şimdi ve gelecekteki riske
maruziyet duumlzeyleri azaltılırsa gelecekte kaccedilınılabilecek hastalık veya yaralanma yuumlkuuml oranı
Risk faktoumlruuml ise bir hastalığın artmış olasılığı ile olan bir durumdur Oumlrneğin
obezite diyabet iccedilin bir risk faktoumlruumlduumlr Obez kişiler obez olmayan kişilere goumlre
2
yaşamları boyunca daha fazla diyabet geliştirme olasılığına sahip olacaktır Bazı risk
faktoumlrleri nedenseldir risk faktoumlruuml hastalığa neden olur Oumlrneğin sigara iccedilmek bir risk
faktoumlruumlduumlr ve akciğer kanserinin kanıtlanmış bir nedenidir Bir iccedilici yaşamı boyunca
akciğer kanseri geliştirmek iccedilin iccedilici olmayandan muhtemelen birccedilok kat daha fazla
olasılığa sahiptir2
Diğer risk faktoumlrleri birlikteliklerdir kuzey enlemlerde yaşayanların multiple
skleroza yakalanma olasılığı daha fazladır Yani bilinen hiccedilbir nedensel ilişki yoktur Bu
basit bir birlikteliktir Myokard enfarktuumlsuuml iccedilin risk faktoumlrleri cinsiyet yaş
hipertansiyon sigara iccedilme yuumlksek kolesterol duumlzeyleri sedanter yaşam obezite ve
diyabettir2
Bazı risk faktoumlrleri modifiye edilebilir Oumlrneğin sigara iccedilme fiziksel aktivite
duumlzeyi kolesterol duumlzeyi Diğerleri değiştirilemez Oumlrneğin yaş cinsiyet ırk aile
oumlykuumlsuuml
Bir oumlnleme programı planlanırken risk faktoumlruumlnuumln veya hastalığın olmadığı bir
nuumlfusu hedef almaktansa daha yuumlksek hastalık riski veya hastalığı olan bir nuumlfusu hedef
almak daha maliyet etkindir Oumlrneğin cinsel yolla bulaşan enfeksiyonlar genel nuumlfusta
nadirken bazı gruplarda daha yaygındır2
Davranışsal risk faktoumlrlerini belirleyerek değiştirilebilir olanlar iccedilin değiştirme
programları yapmak ve maliyet etkin oumlnlemler almak gerekir
Ccedilalışmamızın amacı Adanarsquonın ilccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova
hariccedil) yaşayan 18 yaşından buumlyuumlk erişkinlerde telefonla anket youmlntemiyle astım
diyabet ağız sağlığı aşılama askerlik durumu engellilik ve ateşli silahlar accedilısından
davranışsal risk faktoumlrlerinin araştırılmasıdır Bu risk faktoumlrleri iyileştirilebilir mi Evet
iyileştirilebilir hatta kazanıldıktan sonra da Hastalıkları tedavi etmek ikincil ve
uumlccediluumlncuumll koruma da tabi ki oumlnemlidir Ancak risk faktoumlrlerini belirleyerek hastalıklardan
korunma yollarını bilmek hem akılcı hem maliyet etkindir
3
2 GENEL BİLGİLER
21 Sağlıkla İlgili Davranışsal Risk Faktoumlrlerini Belirlemede Kullanılan
Değişkenler
Davranışsal risk faktoumlrlerini belirlemede kullanılan bazı değişkenler aşağıdadır3
bull Demografik bilgiler Kişinin yaş boy kilo ırk eğitim sosyoekonomik durum
gibi parametreleri
bull Sağlık durumu Kişinin genel sağlık durumunu nasıl tanımladığı
bull Sağlıklı guumlnler- Sağlıkla ilgili yaşam kalitesi Kişinin yaşamında belli bir suumlrede
fiziksel ve ruhsal olarak ldquoiyirdquo kabul etmediği suumlreler
bull Sağlık hizmetlerine erişim Kişinin sosyal guumlvence durumu ve ihtiyaccedil
duyduğunda sağlık hizmetlerine ulaşabilme durumu
bull Egzersiz Kişinin ev ve işi ile ilgili guumlnluumlk aktiviteleri dışında guumlnluumlk 30
dakikadan az olmamak uumlzere duumlzenli fizik egzersiz yapma durumu
bull Ccedilevresel faktoumlrler Başta sigara iccedilimi ve hava kirliliği olmak uumlzere kişinin
yaşadığı ortamda maruz kaldığı toz duman egzoz gazları vs kimyasallara
ilişkin durumlar
bull Aşırı guumlneş ışığına maruz kalma Pek ccedilok hastalık iccedilin bir risk faktoumlruuml olan aşırı
guumlneş ışığına maruz kalma durumu
bull Tuumltuumln kullanımı Başta sigara olmak uumlzere tuumlm tuumltuumln uumlruumlnlerini kullanım
durumu
bull Alkol tuumlketimi Alkolluuml iccedileceklerin miktar cins ve sıklık olarak tuumlketim durumu
bull Astım Araştırılan nuumlfustaki astım tanısı sıklığı
bull Diyabet Diyabet tanısı almış kişilerin oranı
bull Ağız sağlığı Kişilerin ağız ve diş sağlığı konusundaki duyarlılıkları
bull Aşılama Erişkinlerin aşılamaya ilişkin davranışları
bull Kadın sağlığı Meme sağlığı ve hastalıkları genitouumlriner sistem sağlığı ve
hastalıkları
bull Prostat kanser taraması Prostat kanseri accedilısından muayene olma ve test
yaptırma
4
bull Kolorektal kanser taraması Gaitada kan testi sigmoidoskopi kolonoskopi gibi
kolorektal kanser tarama youmlntemleri
bull Aile planlaması Kişinin veya eşinin doğum kontrol youmlntemi kullanma
konusundaki tutum davranış ve beklentileri
bull Engellilik durumu Herhangi bir sebeple kişinin iccedilinde bulunduğu
(engellilikyetersizlik) durumu
bull HIVAIDSCinsel yolla bulaşan enfeksiyonlar Kişinin başta HIV olmak uumlzere
cinsel yolla bulaşan hastalıklara karşı tutum ve riskli davranışları
bull Ateşli silahlar Kişinin ateşli silahlardan herhangi birine sahip olup olmadığı ve
bu konudaki tutum ve davranışları
bull Hipertansiyon Hipertansiyon tanısı almış kişilerin belirlenmesi ve bu kişilerin
kan basınccedillarının kontroluuml ve ilaccedil uyumları konusunda tutum ve davranışları
bull Kolesterol Kişinin kan kolesterol duumlzeyi konusundaki bilgisi ve yuumlksek kan
kolesteroluuml olan bireylerin kontrol ve ilaccedil uyum durumları
bull Ev yaşam koşulları Temiz iccedilme suyu durumu kanalizasyon ve atık su tahliye
koşulları ev ccedilevresindeki ccediloumlp bitki oumlrtuumlsuuml sinek boumlcek ve benzeri diğer
zararlılar ve bunlarla muumlcadele durumları
bull Myokard enfarktuumlsuuml ve strok Bulgular ve kişinin boumlyle bir olayla karşılaşması
halinde ilk olarak neler yapacağı konusundaki bilgisi
bull Artrit Kişinin artrit tanısı kontrol ve ilaccedil uyumu
bull İyot yetersizliği Kişinin iyot iccedileren gıdaları alım durumu
22 Davranışsal Risk Faktoumlrleri
Ccedilalışmamızda yer alan davranışsal risk faktoumlrleri hakkında genel bilgiler aşağıda
verilmiştir
221 Astım
Astım tamamen geri doumlnduumlruumllebilir epizodik tıkayıcı akciğer hastalığı olarak
tanımlanır Astım iccedilin en guumlccedilluuml risk faktoumlrleri evde sigara iccedilenlerin varlığı astım atopi
(astım atopik dermatit alerjik rinit) ve nazal polip veya aspirin aşırı duyarlılığı gibi aile
oumlykuumlsuumlduumlr Erken ccedilocuklukta ev ve ccediliftlik hayvanlarına ve bakteriyel antijenlere maruz
kalmanın paradoksal koruyucu etkisi tartışmalıdır4
5
Astım en sık goumlruumllen kronik hastalıklardan biri olup tuumlm duumlnyada yaklaşık 150
milyon kişiyi etkilemektedir Ccedilocuk ve genccedil erişkinlerde daha sık olmak uumlzere tuumlm yaş
gruplarında goumlruumllmektedir Uumllkeler arasında prevalans farklılıkları goumlze ccedilarpmaktadır
Eskimo toplumunda ccedilok seyrek rastlanırken ( 1) Yeni Zelanda Avustralya İngiltere
ve Venezuelarsquoda 7ndash8 civarında bir prevalansa sahiptir Uumllkemizde sıklığı Ankararsquoda
22 Trabzonrsquoda 83 İstanbulrsquoda ise 10-21 arasında olup ortalama 5-7 olarak
bildirilmiştir Seksenli yıllardan sonra tuumlm duumlnyada yapılan prevalans ve mortalite
ccedilalışmalarında astım prevalansının artış goumlsterdiği saptanmıştır Astım sanayileşmiş
uumllkelerde daha sık goumlruumllmektedir Ccedilok yuumlksek sağlık harcamaları gerektiren astım hafif
ve orta şiddette iş ve okul guumlnuuml kayıplarına neden olurken ağır şiddette mortalite riskini
arttırmaktadır4
Astım gelişmesindeki risk faktoumlrleri kişiye ait ve ccedilevresel faktoumlrler olarak ele
alınabilir (Tablo 2)
Tablo 2 Astım Gelişmesine Yol Accedilan Risk Faktoumlrleri4
Kişiye ait faktoumlrler Ccedilevresel faktoumlrler
Genetik yatkınlık İccedil ve dış ortam alerjenleri
Atopi Mesleksel duyarlandırıcılar
Havayolu aşırı duyarlılığı Sigara dumanı
Cinsiyet Hava kirliliği
IrkEtnik yapı Enfeksiyonlar (Solunum yolu)
Kronik uumlst solunum yolu hastalıkları
İlaccedillar
Sosyoekonomik faktoumlrler
Aile uumlyelerinin sayısı
Gıda
Obezite
Yaşam tarzının değişmesi astım gelişme riskini arttırabilmektedir Oumlrneğin Yeni
Ginersquode astım prevalansı 01 iken 70rsquoli yıllarda uumllkede battaniye kullanımının
yaygınlaşması ile astım prevalansı 73rsquoe ccedilıkmıştır Bu artış battaniyeler ile ev tozu
6
akarlarının evlere daha yoğun girmesine ve maruziyetin artmasına bağlanmıştır Diğer
bir ccedilevresel faktoumlr oumlrneği ise Doğu ve Batı Almanyarsquonın ayrılmasından sonra aynı
genetiğe sahip ama yaşam tarzları farklı olan iki toplumda astım ve atopi prevalansının
farklılaşmasıdır Batı Almanyarsquoda astım risk oranı 6 ve alerjik rinit risk oranı 86
iken Doğu Almanyarsquoda astım 4 rinit ise 27 oranında kalmıştır4
Amerikan Aile Hekimliği Akademisi ve GINA (Global Initiative for Asthma)
astımı kontrol etmeye yardım etmek iccedilin hastalara şu oumlnerilerde bulunmaktadır56
v Duumlzenli ilaccedil kullanımı oumlnemlidir Bunun yanında aşağıdaki oumlnlemlerin alınması da
astım ataklarını azaltmaya yardım edecektir
v Kilimlerin ve halıların kaldırılması (ccediluumlnkuuml tozlu ve kuumlfluuml olabilir)
v Yumuşak koltuk minder ve fazla yastıkların ccedilıkarılması (ccediluumlnkuuml toz tutabilir)
v Hayvanlara yatak uumlstuumlnde veya odada izin verilmemesi
v Yatak odasında sigara iccedilmeye veya guumlccedilluuml kokulara izin verilmemesi
v Yatak ve yastıklarda tozdan koruyucu fermuarlı oumlrtuuml kullanılması
v Sap veya kuştuumlyuumlnden yapılmış yorgan veya yastık kullanılmaması
v Ccedilarşaf ve battaniyelerin her hafta ccedilok sıcak suda yıkanması hatta perde ve storların
aralıklı olarak yıkanması
v İccedileri sıcak havasız veya yemek vs kokusu ile dolduğunda pencerelerin accedilılması
v Odun veya gaz dumanından korunmak iccedilin pencerenin aralık bırakılması
v Koşma spor yapma aşırı ccedilalışma astım belirtilerine yol accedilabilir fakat bu aktiviteler
yararlıdır ve aktivitelerden oumlnce kişinin doktorunun oumlnerdiği astım ilaccedillarını alması
oumlnemlidir
222 Diyabet
Diabetes mellitus pankreas beta huumlcresinden insuumllinin sekresyonunda veveya
insuumllinin periferik huumlcrelere etkisinde meydana gelen bozukluklar sonucu ortaya ccedilıkan
ve hiperglisemi ile karakterize bir grup Metabolik Sendromrsquoun adıdır7
Duumlnyada 150 milyon civarında diyabetik hastanın olduğu ve on yıl iccedilerisinde
bunun iki katına ccedilıkabileceği hesaplanmaktadır Diyabet insidansı boumllgeler ve uumllkeler
arasında farklılık goumlstermekle beraber genellikle tip 2 diyabet ortalama 5-10 tip 1
diyabet ise 05-1 civarındadır Tip 2 diyabet enduumlstriyel gelişim sonucu insanların
daha konforlu ortamlarda daha az hareket ederek ve daha fazla beslenerek yaşamaları
nedeni ile giderek yaygınlaşmakta ve eskiye oranla genccedil insanlarda daha sık
7
goumlruumllmektedir Tip 2 diyabet ileri yaşlarda daha sık goumlruumllduumlğuumlnden son yuumlzyılda tıbbi
gelişmelerle insan oumlmruumlnuumln uzaması da insidans artışında oumlnemli bir faktoumlr olmuştur
Diyabet risk faktoumlruuml (Tablo 3) olan bireylerde hastalığın ortaya ccedilıkma olasılığı
artmıştır7
Tablo 3 Tip 2 Diyabetin Majoumlr Risk Faktoumlrleri7
Obezite (beden kitle indeksi gt27 kgm2
Diyabet aile oumlykuumlsuuml (kardeş ya da anne-baba)
Irk Koumlk (Oumlrneğin Afrika koumlkenli Amerikalılar İspanyol veya Latin Amerika koumlkenliler Amerika yerlileri Asya koumlkenli Amerikalılar) Yaş ge 45
Sedanter yaşam
Oumlnceden bozulmuş accedillık glikozu veya bozulmuş glikoz toleransı tanısı almış olmak
Hipertansiyon ge 14090 mmHg
HDL le35 mgdl veya trigliserit ge250 mgdl
Gestasyonel diyabet oumlykuumlsuuml veya 4 kg veya daha ağır bebek doğurmuş olmak
Tuumlrkiye Diyabet Epidemiyoloji (TURDEP) Ccedilalışmasırsquona goumlre uumllkemizde 2002
yılı diyabet prevalansı 72 bozulmuş glikoz toleransı 67rsquodir (kadınlarda 8-
84 erkeklerde 62- 46) Tip 2 diabetes mellitus (DM)rsquolu erişkin sayısı sekiz yılda
bir milyondan 166 milyona ccedilıkmıştır Bunda nuumlfus artışı ve nuumlfusun yaşlanmasının
dışında şişmanlığın artması ve sedanter yaşam tarzının yaygınlaşması gibi ccedilevresel
faktoumlrlerin de roluuml vardır7
Fiziksel inaktivite ile Tip 2 DM arasındaki ilişkiyi destekleyen oldukccedila fazla kanıt
vardır En eski araştırmaların birinde West (1978) duumlzenli fiziksel aktivite iccedileren
geleneksel yaşam tarzlarını değiştirmiş toplumların Tip 2 DM prevalansında majoumlr bir
artışa maruz kaldıkları saptanmıştır Yaşam tarzının oumlnemini goumlsteren karşılaştırmalı
ccedilalışmalar teknolojik olarak daha ileri bir yere goumlccedil edenlerin memleketlerinde kalan
8
etnik akranlarına goumlre Tip 2 DM accedilısından daha yuumlksek prevalansa sahip olduklarını
goumlstermektedir8
Diyabette primer korunma oumlnemlidir Kolay ve ucuz olan bu tip korunma riskli
kişileri diyabet gelişiminden korur veya ortaya ccedilıkışını geciktirir Ccedilinrsquode diyabet
youmlnuumlnden riskli nuumlfusta yaşam tarzı değişikliği (uygun diyet artmış fizik aktivite ve kilo
kaybı) eğitici bir programla desteklenmiş ve altı yılda diyabet gelişiminde en az 13rsquoluumlk
bir azalma olduğu bulunmuştur8
Araştırmalar egzersizin insuumllin duyarlılığını arttırmak yoluyla Tip 2 DMrsquodan
korunmaya yardımcı olduğunu goumlstermektedir Egzersizin insuumllin miktarındaki
eksiklikten ziyade insuumllin rezistansı nedeniyle oluşan anormal glikoz toleransını
iyileştirebileceği ileri suumlruumllmuumlştuumlr Bu nedenle egzersiz Tip 2 DMrsquoda insuumllin tedavisi
gereksinimi olmadan oumlnceki erken doumlnemlerde koruyucu olarak daha yararlı olacaktır
Ccedilalışmalar insuumllin tedavisine ihtiyaccedil goumlsteren Tip 2 DM hastalarının henuumlz tedavi
almayan veya oral antidiyabetik alan hastalara goumlre diyet ve egzersizden daha az yarar
sağladığını goumlstermiştir8
United States Preventive Services Task Force (USPSTF)rsquoa goumlre kan basıncı
13580rsquonin uumlzerinde olan (tedavi edilmiş veya edilmemiş) yetişkinler diyabet accedilısından
taranmalıdır (Oumlneri duumlzeyi B) Asemptomatik yetişkinlerin kan basınccedilları 13580 veya
altında ise rutin taramanın yararı veya zararı lehine veya aleyhine yeterli kanıt yoktur9
223 Ağız Sağlığı
Ağız sağlığı ile ilgili olarak en sık goumlruumllen uumlccedil konu diş ccediluumlruumlkleri periodontal
hastalıklar ve ağız kanseridir10
Diş ccediluumlruumlkleri tek başına en sık goumlruumllen ccedilocukluk ccedilağı hastalığıdır Beş-yedi yaş
arasındaki ccedilocuklarda astımdan beş kez saman nezlesinden ise yedi kez daha fazla
goumlruumlluumlr Tuumlm yaşlar dikkate alındığında insanların 13rsquouumlnde tedavi edilmemiş bir ccediluumlruumlk
diş 35-44 yaşlar arasındaki erişkinlerin 23rsquouumlnde ccediluumlruumlk nedeniyle kaybedilmiş en az bir
kalıcı diş vardır ve daha yaşlı erişkinlerin pek ccediloğu koumlk ccediluumlruumlklerinden yakınmaktadır10
Diş ccediluumlruumlklerinin oluşması accedilısından ccedilocuklardaki risk etmenleri ile erişkinlerdeki
risk etmenleri birbirine benzer Ancak fiziksel ve mental yetersizlikler dişin yeniden
onarımları ağız iccedili aygıtları ve Sjoumlgren sendromu gibi iyi bir ağız bakımını tehdit eden
durumlar diş ccediluumlruumlğuuml riskini arttırır Ağız kuruluğuna neden olan ilaccedillar ve tuumlkuumlruumlk
akışını azaltan baş ve boyun boumllgesine uygulanan radyasyon tedavileri de ccediluumlruumlk riskini
9
arttırıcı unsurlardır Yaşlılarda gingiva ccedilekilmeleri koumlk ccediluumlruumlklerinin artmasına neden
olur Yaşlılarda aynı zamanda duumlşuumlk sosyoekonomik durum ile bunun sonucunda ortaya
ccedilıkan sağlık hizmetine ulaşma yetersizliği de ccediluumlruumlk oluşmasını arttırıcı etmenlerdir10
Diş ccediluumlruumlklerini oumlnlemenin bir yolu florlamadır Florid flor elementinin iyonik
şeklidir Florid var olan diş ccediluumlruumlklerinin gelişmesini yavaşlatır veya durdurur Destek
olarak flor reccediletesi yazılmadan oumlnce iccedilme suyundaki flor miktarı saptanmalıdır Eğer
topluma florlanmış şebeke suyu sağlanamıyorsa doğal olarak suda flor bulunup
bulunmadığı veya yeterli flor kapsayan topraklarda yetişen meyve ve sebzelerle de
gerekli florun karşılanabileceği dikkate alınmalıdır Yeterli miktarda flor iccedileren suyu
(07-12 ppm veya 06 mgLrsquoden ccedilok) tuumlketen kişilere ek olarak flor verilmesi
oumlnerilmez Pek ccedilok ailenin tuumlkettiği şişe sularında ise az miktarda flor vardır Sistematik
flor uygulamaları (tablet damla vb) ccediluumlruumlk geliştirme bakımından risk altında bulunan
altı aylıktan buumlyuumlk ccedilocuklar erken ccedilocukluk ccediluumlruumlğuuml olan bebekler ve florlanmamış su
kullanan erişkinler iccedilin oumlnerilmektedir Jel ve soluumlsyonlar gibi topikal flor preparatları
ise yuumlksek dozda flor kapsayan ve diş hekimleri tarafından uygulanabilen uumlruumlnlerdir
Soluumlsyonlar yılda bir veya iki kez uygulanır (Tablo 4)10
Tablo 4 Ek Olarak Verilecek Florid Miktarı10
İlk kez 1960rsquolı yıllarda kullanılmaya başlayan diş koruyucuları suumlt veya kalıcı
dişlerin ccediliğneme yuumlzeylerini oumlrten plastik maddelerdir Diş hekimleri bu maddeleri
topikal floridler ile birlikte kullanırlar ve bu maddeler dişlerin uumlzerindeki ccedilukur veya
fissuumlrlerde ccediluumlruumlk gelişmesini oumlnler Amerika Birleşik Devletlerirsquonde ccedilocukların
50rsquosinde bu koruyucular kullanılmaktadır10
Yaş Sudaki flor miktarı (ppm)
lt03 03-06 gt06
Doğum-6 ay 0 0 0
6ay-3 yaş 025 mg 0 0
3-6 yaş 050 mg 025 mg 0
10
Daha buumlyuumlk ccedilocukların ve erişkinlerin şekerli atıştırmalık yiyecekleri veya sıvıları
daha az tuumlketmeleri sağlanmalıdır Yemeklerden sonra şekersiz ccediliklet ccediliğnemek veya
peynir yemek tuumlkuumlruumlğuumln plak asiditesini tamponlayıcı etkisini arttırır10
Diş sağlığı iccedilin oumlnerilen beslenme şekline uyulmalıdır10
bull Şekerli yapışkan ya da asitli gıdalar uumlccedil ana oumlğuumln iccedilinde tuumlketilmelidir
bull Oumlğuumln aralarında elma havuccedil gibi dişleri temizleyip dişetine masaj yapacak sert
gıdalar yenmelidir
bull Şekerli yapışkan gıda yendikten sonra dişlerin fırccedilalanması muumlmkuumln değilse
ağız su ile ccedilalkalanmalı ya da bir bardak su iccedililmelidir
Periodontal hastalıklar erişkinlerde en sık goumlruumllen hastalıklardır Periodontal
hastalıklar kuumlccediluumlk ccedilocuklarda fazla goumlruumllmemesine karşın ergenlerin 60rsquoını etkiler
Tıpkı diş ccediluumlruumlklerinde olduğu gibi periodontal hastalıklar da diş plağındaki bakteriler
tarafından oluşturulur Periodontal hastalıkların oumlnlenmesi ve kontroluumlnde ağız
bakımının iyi olması esastır Periodontal hastalığın en hafif şekli olan gingivitis duumlzenli
diş fırccedilalama veya diş ipi kullanma ile iyileşir10
Oral ve orofarengeal kanserlerle ilgili olarak tuumltuumln kullanımı ve aşırı alkol
tuumlketimi en oumlnemli iki risk faktoumlruumlduumlr ve oral kanserlerin 75rsquoinden sorumludur Bu
nedenle birincil koruma alkol ve tuumltuumln kullanımını azaltmak veya ortadan kaldırmak
olmalıdır10
Yakın geccedilmişte plak ile ilişkili ağız hastalıklarının oumlzellikle periodontitisin bazı
durumların seyir ve patogenezini değiştirebileceği bulunmuştur Bunlar
kardiyovaskuumller hastalıklar bakteriyel pnoumlmoni diyabet ve duumlşuumlk doğum ağırlıklı
bebek doğurmadır Bunu doğrulamak iccedilin ileri araştırmalara gerek vardır ancak
şuumlphesiz iyi bir ağız sağlığı sadece ağız hastalıklarını oumlnlemek iccedilin değil genel sağlık
iccedilin de ccedilok oumlnemlidir11
224 Aşılama
Erişkin aşılaması yaşamları kurtarır ve maliyet etkindir İnfluenzaya karşı
aşılamanın maliyet etkinliğinin bir ccedilalışması aşılama ile bakım kurumlarında
yaşamayan yaşlılarda akut ve kronik solunum hastalıkları ve konjestif kalp yetmezliği
nedeni ile hastaneye yatışların azaldığını goumlstermiştir Aşılanan her kişi iccedilin direkt
kazanccedil 117 dolardır12
11
Daha buumlyuumlk ergenlerin ve yaşlıların aşı ile oumlnlenebilir hastalıklara karşı aşı
planlamasında yaş dışında birccedilok endikasyon vardır Oumlrneğin kronik obstruumlktif akciğer
hastalığı kardiyovaskuumller hastalığı ve diabetes mellitus gibi hastalıkları olanlarda
yaştan bağımsız olarak influenzadan oumllme riski artmıştır Influenza kronik sağlık
sorunu olan orta yaşlılarda 65 yaş ve uumlzerindeki sağlıklılardan daha yuumlksek oumlluumlm
oranına sahiptir12
Aşılama endikasyonları şunlardır (Yuumlksek riskli sağlık durumlarına goumlre)12
v Alkolik siroz ve kronik karaciğer hastalığı
v Aspleni
v Kronik kardiyak ve pulmoner durumlar ve diabetes mellitus
v Pıhtılaşma faktoumlr eksikliği olanlar
v Bağışık yetersizliği durumları
v Renal hastalık ve hemodiyaliz hastaları
Tuumlrkiye Enfeksiyon Hastalıkları Derneği ve Klinik Mikrobiyoloji Derneğirsquonin
2009 Erişkin Bağışıklama Rehberirsquone goumlre oumlnerilen aşılama şeması Tablo 5rsquode
sunulmuştur
12
Tablo 5 Normal ve Riskli Yetişkinlerde Aşılama Şeması13
Aşı 18-49 yaş 50-64 yaş 65 ge yaş 1 Tetanoz difteri (Td) 10 yılda bir rapel 23Kızamık (K)Kızamık kızamıkccedilık kabakulak (KKK)
Bir veya iki doz
Hepatit B Uumlccedil doz (0 1 6 aylar) İnfluenza Yılda bir doz Yılda bir doz 4Pnoumlmokok (polisakkarit)
Bir doz
Hepatit A İki doz (0 6 ya da 18 aylar) 2Su ccediliccedileği İki doz (0 6 ya da 18 aylar) 5Meningokok Bir ya da daha fazla doz İmmuumlnitesi ve kontrendikasyonu olmayan tuumlm bireyleri kapsar
Risk faktoumlruuml olan ve kontrendikasyonu olmayan bireyleri kapsar
1 Tetanoz aşısı iccedilin primer immunizasyonu tamamlanmış kişilerdeki şemadır 2 Gebelikte kontrendikedir 3 B ir ya da iki doz kızamık aşısı yapıldı ise bir doz KKK aşısı yapılır İlk doz KKK aşısı
olarak yapıldı ise ikinci doz kızamık aşısı olarak yapılır İki doz KKK yapıldı ise tekrar
aşıya gerek yoktur 4 Beş yıl ara ile risk gruplarına yapılır (her risk grubu oumlzel olarak değerlendirilir) 5 Koruyuculuk suumlresi 2 yıldır
Aşılama oranını arttırmak iccedilin şu stratejiler oumlnerilmiştir12
v Birccedilok başarılı aşılama programı sağlık ccedilalışanlarının ve hedef popuumllasyonun
eğitimi tanıtım ve idari ve mali engellerin kaldırılmasıyla sağlanmıştır
v İnfluenza veya pnoumlmokok aşıları hakkında posta kartları aşılama oranını roumllatif
olarak arttırmıştır
v Buumlyuumlk kliniklerde influenza mevsiminde ldquowalk-inrdquo yetişkin aşılama istasyonları
kurulabilir Bu istasyon yazılı bir protokole goumlre youmlnetilmeli ve eğitimli hemşireler
atanmalıdır
v Hasta bekleme odalarında bilgilendirici posterler ve broşuumlrler yer almalıdır
13
v Hasta dosyalarına koruyucu hizmetlerle ilgili kontrol listesi veya hatırlatıcı liste
konması faydalı olabilir Hasta dosyalarında boumlyle etiketlerin yer almasının aşılama
oranlarını arttırdığı bildirilmiştir
v İnfluenza ve pnoumlmoniden oumllenlerin birccediloğu ( 39-45) oumlnceki yılda hastanede
yatmıştır bu da hastanede yatmanın ciddi influenza enfeksiyonu iccedilin artmış bir risk
olduğunu goumlsterir Eyluumll ve Mart aylarında hastaneden taburcu olan hastalara
influenza aşısı oumlnerilmelidir
225 Askerlik durumu
Guumlnuumlmuumlzde askerlik goumlrevinin yapılması sırasında yaşanan teroumlr olayları
psikiyatrik bozukluklara yol accedilabilir Evli olanların ailelerinden uzun suumlre uzak olması
krizlere yol accedilabilir Askerlik doumlnemi sırasında oumlluumlm ve engelliliklerr aileleri uumlzer Stres
nedeniyle sigara gibi alışkanlıklara da başlanabilir Bunun yanında askerlik doumlneminde
okuma-yazma veya ccedileşitli becerilerin kazanılması muumlmkuumlnduumlr Bu doumlnem eğitim ve
aşılama gibi kaccedilırılmış fırsatlar accedilısından yararlı olabilir
226 Engellilik
Oumlzellikle ortopedik engelli olmak bazı konjenital vakalar hariccedil genellikle kazalar
(trafik ve iş) sonucu olmaktadır Tuumlrkiye İstatistik Kurumu 2009 verilerine goumlre
Tuumlrkiyersquode ve Akdeniz Boumllgesirsquonde engelliğin tuumlruumlne goumlre engelli nuumlfus oranları Tablo
6rsquoda goumlsterilmiştir14
Tablo 6 Tuumlrkiyersquode ve Akdeniz Boumllgesinde engelliğin tuumlruumlne goumlre engelli nuumlfus oranları
Ortopedik
engelli ()
Goumlrme
engelli ()
İşitme
engelli ()
Dil ve
konuşma
engelli ()
Zihinsel
engelli ()
Tuumlrkiye 125 060 037 038 048
Akdeniz
Boumllgesi
122 058 034 038 050
Tuumlrkiye genelinde en fazla ortopedik engelli bulunmaktadır ( 125) Akdeniz
Boumllgesirsquonde de bu oran yakındır
14
Aşılama bazen sakat kalmayı da engellemektedir Oumlrneğin polio aşısının yaygın
kullanılması buna bağlı poliomyelit riskini azaltacaktır Trafik ve iş kazalarını oumlnlemek
ise ccedileşitli soysal kurumların halk eğitimiyle olabilir
227 Ateşli Silahlar
Evde ateşli silah bulundurulması ergenler arasında intihar oranlarını 10 kat ve
cinayet oranlarını doumlrt kat arttırmaktadır15
Hekimlerin ebeveynleri ve hastaları ateşli silahlara sahip olma konusunda
bilinccedillendirme sorumluluğu bulunmaktadır Bu sorumlulukları
(1) ateşli silaha sahip olmanın riskleri
(2) ateşli silah yaralanmasının ev halkına verebileceği zararlar
(3) alkolik veya mental retarde ergen veya 13-19 yaş arası kişilerin karşı karşıya
olabilecekleri riskler konusunda bilgilendirmeyi de iccedilermelidir Ebeveynlere en guumlvenli
yolun ateşli silahı ev ortamından uzaklaştırmak olduğu anlatılmalıdır Aile ateşli silahı
bulundurmakta ısrarlı olduğu takdirde ebeveynlere ateşli silahı oumlzel bir kasada ve kilit
altında mermilerinden ayrı bir şekilde muhafaza etmeleri oumlnerilmelidir15
23 Sağlıkta Risk Faktoumlrlerini Belirleme Youmlntemleri
Araştırmanın en oumlnemli aşamalarından biri de veri ve bilgi toplama youmlntem ve
aracının seccedililmesidir Sosyal konularda yapılan araştırmaların veri kaynağı insandır ve
onlardan doğrudan bilgi alma youmlntemlerinden biri de anket youmlntemidir Anket youmlntemi
birinci elden yani birincil kaynaktan veri toplama youmlntemidir16
Anket youmlnteminin temelini bir evren ya da oumlrneklemi oluşturan birimlerden
sistematik biccedilimde bilgi elde edebilmek oluşturur Bu amaccedilla yazılı ya da soumlzluuml sorular
sorarak bunların yanıtlarına ulaşılmaya ccedilalışılır Dikkat edilirse goumlruumlşmeci ile
yanıtlayıcı arasında bir tuumlr iletişimden soumlz edilmektedir ve veri toplama aracı anket
formu olarak adlandırılır Boumlyle bir iletişimin başarılı olabilmesi iccedilin anket formunda
yer alacak soruların yazılı ya da soumlzluuml sorulabilmesinde ccedileşitli faktoumlrler goumlz oumlnuumlnde
bulundurulmalıdır16
v Cevaplayıcıların kuumlltuumlr duumlzeyi
v Cevaplayıcıların taraf tutma eğilimi
v Boumllgesel davranışlar
15
v Cevap vereceklerin meslekleri
Eğitim ve kuumlltuumlr duumlzeyi duumlşuumlk olanlara anlaşılması zor olan sorular
sorulmamalıdır Okur-yazar olmayan bir kimseye internet hakkında soru sormak ve bu
konuda bilgiler istemek doğru değildir ve sorulsa bile guumlvenilir sonuccedillar elde edilemez
Ankete cevap vermesi istenen kişilerin meslekleri onların cevaplarının gerccedilekccedili ve
guumlvenilir olmasını da etkileyebilecektir Tıp alanındaki bir uumlruumln hakkında muumlhendise ya
da muhasebeciye soru sormak ve yanıt almak araştırmanın guumlvenilirliğine goumllge
duumlşuumlrebilecektir Anket youmlnteminin birincil kaynaktan veri elde etmenin diğer youmlntemi
olan goumlzlem youmlntemine goumlre uumlstuumln bir oumlzelliği vardır En yaygın ve sık kullanımı
olması bilinen uumlstuumln bir oumlzelliğidir Bu oumlzelliği ortaya ccedilıkaran oumlnemli konu goumlzlem
youmlnteminde soru sorulmamasına karşın anket youmlnteminde sorular sorulmasıdır Anket
formundaki sorular yazılı (mektupla anket) ve soumlzluuml (telefonla anket goumlruumlşme) olarak
sorulabilmektedir Diğer bir oumlzellik ise esneklik ve ccedileşitliliktir Anket youmlntemi ile pek
ccedilok ve ccedileşitte bilgiler toplamak olanaklıdır16
Cevaplayıcıların tutum ve davranışları demografik oumlzellikleri gibi değişik tuumlrde
bilgiler elde edilebilir Sorulacak sorulardaki esneklik ve ccedileşitlilik ile ccedilok ccedileşitli bilgiler
elde edilebilir Anket youmlnteminin bir diğer oumlnemli oumlzelliği de verilerin daha ccedilabuk ve
daha az maliyetle elde edilebilmesidir Bilgi toplanacak konuların ve kişilerin geniş bir
yelpazeye yayılabilmesi ve iletişim olanaklarının sunduğu hız ve duumlşuumlk maliyetle erişim
fırsatları anket youmlnteminin bu oumlzelliğini oluşturmaktadır16
231 Anket Youmlnteminin Tuumlrleri
Anket youmlnteminde kullanılacak iletişim biccedilimine goumlre anket tuumlrleri uumlccedile ayrılabilir
v Mektupla ya da postayla anket
v Telefonla anket
v Kişisel goumlruumlşme
Araştırmacı araştırmanın amacını ve araştırma problemini goumlz oumlnuumlnde tutarak
anket tuumlrlerinden hangisini kullanacağını belirlemelidir Anket youmlnteminde kullanılacak
tuumlrlerin her birinin uumlstuumln ve zayıf youmlnleri vardır Uygulanacak anket tuumlruuml
kararlaştırılırken bu youmlnleri dikkatlice değerlendirilmelidir16
16
232 Mektupla Anket
Anket tuumlrleri iccedilerisinde en yaygın olarak kullanılanıdır Bu tuumlruumln en oumlnemli
oumlzelliği goumlruumlşmecinin bulunmamasıdır Sorulan sorulara cevap vermek ve anket
formunu geri postalamak cevaplayıcıya duumlştuumlğuumlnden oluşturulacak işbirliği ve
cevaplamadaki olumlu ilgilenim başarıyı doğrudan etkileyebilecektir Mektupla anket
yazılı iletişimin tuumlm oumlzelliklerini kapsar Soruların oumlrneklemi oluşturan birimlerin
hepsinin anlayabileceği aynı duumlzeyde algılayabilecekleri soumlzcuumlklerden kavramlardan
oluşması gerekir16
233 Telefonla Anket
Telefon rehberi esas alınarak yapılan oumlrnek seccedilimi durumunda kullanılan bir anket
tuumlruumlduumlr Daha ccedilok gelişmiş uumllkeler ve youmlrelerde uygulanmasına rastlanır Bu tuumlr anketin
uygulanabilmesi iccedilin telefon kullanımının yaygın olması gereklidir Telefonla anket
uygulaması yazılı iletişimi temel almadığı gibi tam olarak kişisel iletişimi de temel
almaz İletişim tuumlruuml daha ccedilok bir araccedil yardımıyla gerccedilekleştirilen uzaktan iletişimdir Bu
tuumlr iletişimin olumlu ve olumsuz youmlnlerini taşır Telefonla anket youmlnteminde
cevaplayıcılarla telefon aracılığıyla iletişim kurularak sorulan sorulara alınan yanıtlar
anket formuna işlenir16
Bu tuumlr anketin başlıca uumlstuumln youmlnleri şoumlyle sıralanabilir
v Diğer anket tuumlrlerine goumlre daha duumlşuumlk maliyetlidir Tekrar aramaları da değişik
zamanlarda yapabilmek olanaklı olduğundan bunun da maliyeti ccedilok yuumlksek
değildir
v Kısa bir zaman iccedilerisinde daha fazla kişiye ulaşarak goumlruumlşme yapabilme olanağı
olduğundan en hızlı bilgi toplama youmlntemi olduğu gibi zaman tasarrufu da sağlayan
youmlntemdir
v Mektupla anket tuumlruumlne goumlre ccedilok guumlncel konular hakkında bilgi edinmede daha
esnektir
v Goumlruumlşmecinin yanıtlar uumlzerinde etkili olması bakımından mektupla anket ile kişisel
goumlruumlşme arasında yer alır Fiziksel goumlruumlnuumlmden anket formunun tasarımından
kaynaklanan etkiler bu youmlntemde soumlz konusu değildir Sadece sesin kullanılmış
olması bu etkileri en aza indirmektedir
17
v Telefonla goumlruumlşmelerde kişiselleşme soumlz konusu olduğundan insanlar kendileriyle
ilgili sorulara daha rahatlıkla ve iccediltenlikle yanıtlar verebilmektedirler
v Telefonla anket uygulaması sırasında bilgi toplama ile ilgili denetim oumlnlemleri
istenilen duumlzeyde ve biccedilimde uygulanabilir
Belirtilen uumlstuumln youmlnlerinin yanında telefonla anket youmlnteminin oumlnemli zayıf
yanları vardır
bull Sadece telefonu olanlarla goumlruumlşme yapılabilir Bu durum oumlrnek seccediliminde yanlılığa
neden olabilmekte ve oumlrneğe goumlre birimlerin araştırma evrenini temsil yeteneğini
azaltabilmektedir Oumlzellikle gelir duumlzeyi duumlşuumlk gecekondu sakinleri kiracılar yeni
taşınan aileler ve kırsal kesimde yaşayanlarla ilgili bilgi toplamada bu konu oumlnemli
sorun olarak ortaya ccedilıkabilmektedir Ancak uumllkemizde telefon sayısındaki artış ve
telefon sahipliği oranındaki gelişme bu sakıncayı ortadan kaldırmaya başlamıştır
bull Uzun goumlruumlşmelere fazla olanak sağlamadığından elde edilecek bilgilerin miktarı ve
ccedileşidi sınırlı kalabilmektedir
bull Goumlzlem olanağı yoktur Ses tonu ve konuşma biccedilimi ile birccedilok eğilim saptanmaya
ccedilalışılır
bull Goumlruumlşmelerde yardımcı araccedilların kullanılması olanaksızdır
Telefonla anket youmlnteminin uumlstuumln ve zayıf youmlnleri değerlendirildiğinde bu
youmlntemin gittikccedile buumlyuumlyen bir kullanım potansiyeline sahip olduğu soumlylenebilir En
kolay en hızlı ve en az maliyetli bilgi toplama youmlntemi olarak telefonla anket
youmlnteminin zayıf youmlnleri oumlnceden bilinerek ve yerinde kullanılması araştırmacılara
buumlyuumlk kolaylıklar getirmektedir16
234 Kişisel Goumlruumlşme
Bu tuumlr anket uygulamasında goumlruumlşmecinin (anketoumlr) bir ya da birden fazla
cevaplayıcı ile fiziksel olarak bir arada bulunduğu bir ortamda sorular sorarak bunlara
yanıtlar alması gerccedilekleştirilir Anket formunda bulunan sorulara verilen yanıtlar
genellikle goumlruumlşmeci tarafından doldurulur Goumlruumlşmeci cevaplayıcının bulunduğu yere
gider ve anketi uygular Gidilecek yer ya da bir araya gelinecek yer ev olabildiği gibi
işyeri ya da herhangi bir uygun ortam da olabilir16
18
235 Uygun Anket Tuumlruumlnuuml Belirleme
Araştırmanın amacı ve araştırma problemi goumlz oumlnuumlnde bulundurularak hangi tuumlr
anketin en uygun olduğunu belirlemede birccedilok kriter değerlendirilmeye ccedilalışılır Bunları
kısaca şoumlyle sıralayabiliriz16
v Soruların karmaşıklığı
v Arzulanan veri miktarı
v Arzulanan doğruluk
v Oumlrneklem denetimi
v Harcanabilecek zaman
v Kabullenilebilir cevaplamama oranı
v Maliyet
Tablo 7 Anket Tuumlrlerinin Karşılaştırılması16
Kriter Mektup Telefon Kişisel goumlruumlşme Karmaşık sorular Zayıf İyi Ccedilok iyi Veri miktarı Orta İyi Ccedilok iyi Duyarlı sorularda doğruluk
İyi Orta Orta
Goumlruumlşmeci etkilerinin denetimi
Ccedilok iyi Orta Zayıf
Oumlrneklem denetimi Orta Orta Orta Gereken zaman Zayıf Ccedilok iyi İyi Olası cevaplama oranı Orta Orta Orta Maliyet İyi İyi Orta
Hiccedilbir youmlntem her durumda en uygun youmlntem olamaz Oumlnemli olan konu
kullanılacak youmlntemin en uygun cevaplayıcılardan en duumlşuumlk maliyetle en uygun bilginin
elde edebilmesini sağlamasıdır16
24 Koruyucu Sağlık Hizmetinde İstatistiksel Kavramlar
Risk olgusunu anlayabilmek iccedilin bazı istatistiksel terimleri bilmek gerekir
Prevalans bir ccedilalışma nuumlfusunda hastalık sahibi olanların (herhangi bir yer veya
zamanda) oranıdır Eski ve yeni vakalar toplam nuumlfusa boumlluumlnuumlr İnsidans ise verilen bir
19
zamanda yeni hastalık geliştirenlerin oranıdır Verilen zaman boyunca yeni vakalar
toplam nuumlfusa boumlluumlnuumlr17
Roumllatif risk risk faktoumlruuml olmayan insanların hasta olma insidansı ile risk faktoumlruuml
olan insanların hasta olma insidansı oranıdır Kohort ccedilalışmaları veya klinik denemeler
iccedilin kullanılır Roumllatif Risk=1 ise riske maruziyet veya tedavi etkisizdir Roumllatif Risk lt1
ise riske maruziyet veya tedavi koruyucudur Roumllatif Risk gt1 ise riske maruziyet veya
tedavi hastalık olasılığını arttırmaktadır Odds Ratio ise vaka-kontrol ccedilalışmaları iccedilin
kullanılır Hasta olanlarda risk faktoumlruuml olma olasılığının hasta olmayanlarda risk faktoumlruuml
olma olasılığına oranıdır Odss Ratio gt1 ise risk faktoumlruuml artmış hastalık ile ilişkilidir17
İstatistiksel testin oumlnem duumlzeyi (alfa) gerccedilekte hiccedilbir bağlantı yokken rastlantı
sonucu tek başına istatistiksel bağlantı bulmadır (Tip 1 hata) Genellikle 005rsquodir Duumlşuumlk
alfa oumlzellikle bir bağlantıyı belirtirken oumlnemlidir Bir istatistiksel testin guumlcuuml (power) =
1-betarsquodır (Beta Gerccedilekte varken hiccedilbir bağlantı bulamama olasılığıdır Tip 2 hata) P
değeri bir bulgunun rastlantısal olarak tek başına olma olasılığıdır Eğer p değeri
oumlnceden belirlenmiş alfa (genellikle 005)rsquoden kuumlccediluumlkse bulgular gerccedilekten şans eseri
değildir denebilir 95 guumlven aralığı demek 95 olasılıkla belirtilen değer gerccedilektir
anlamına gelir Oumlrneklem buumlyuumlkluumlğuuml ise bir klinik ccedilalışmada yeterli yuumlksek power ve
yeterli duumlşuumlk alfa elde etmek iccedilin gerekli denek sayısıdır17
20
3 GERECcedil VE YOumlNTEM
31 Ccedilalışma Evreninin Belirlenmesi
Adana ili Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam ve Ccedilukurova ilccedilelerinde daha oumlnce bu ccedilalışma
yapıldığı iccedilin ccedilalışmamızda aranacak telefon numaraları Adana ili Aladağ Ceyhan
Feke İmamoğlu Karaisalı Karataş Kozan Pozantı Saimbeyli Tufanbeyli Yumurtalık
İlccedilelerindeki Tuumlrk Telekom santrallerinden seccedililmiştir Bu ilccedilelerde demografik veriler
astım diyabet ağız sağlığı aşılama askerlik durumu engellilik ve ateşli silahlar
başlıklarında davranışsal risk faktoumlrleri incelenmiştir
32 Adana İli İlccedileleri İle İlgili Genel Bilgiler
Ccedilalışma evreni Adana İli Aladağ Ceyhan Feke İmamoğlu Karaisalı Karataş
Kozan Pozantı Saimbeyli Tufanbeyli Yumurtalık İlccedilelerinden oluşmuştur Ccedilalışma
evrenini oluşturan ilccedileler hakkındaki bilgiler Tablo 8rsquode goumlruumllmektedir
Tablo 8 Adana İli İlccedilelerinin Oumlzellikleri18-19
Adana ili ilccedileleri Adanarsquoya uzaklık Koumly belde sayısı
Aladağ 99 km 26 koumly 1 belde
Ceyhan 47 km 70 koumly 11belde
Feke 119 km 39 koumly
İmamoğlu 44 km 19 koumly
Karaisalı 52 km 51 koumly
Karataş 49 km 37 koumly 2 belde
Kozan 68 km 87 koumly 1 belde
Pozantı 114 km 16 koumly 1 belde
Saimbeyli 153 km 25 koumly
Tufanbeyli 191 km 29 koumly 1 belde
Yumurtalık 81 km 16 koumly 3 belde
21
Aşağıda Adana il haritası ve ccedilalışmaya dahil edilen ilccedileler goumlruumllmektedir Adana
Merkez hariccedil ilccedileler ccedilalışma evrenimizdir
Şekil 1 Adana İl Haritası19
Bu ilccedilelerden Yumurtalık Karataş Ceyhan belde ve koumlyleri tuumlmuumlyle ovalıktır
Feke Saimbeyli Tufanbeyli Aladağ ve Pozantı belde ve koumlyleri ise Toros dağları
eteklerinde dağlık boumllgededir Kozan Karaisalı İmamoğlu belde ve koumlyleri ise kısmen
ovalık kısmen dağlıktır
22
33 Oumlrneklem Buumlyuumlkluumlğuumlnuumln Hesaplanması
Ccedilalışmamızda oumlrneklem buumlyuumlkluumlğuumlnuuml hesaplarken S=ZZ[P(1-P)](DD)
formuumlluumlnuuml kullandık Formuumlle goumlre evrenimizin buumlyuumlkluumlğuuml 91987 (Seyhan Yuumlreğir
Sarıccedilam ve Ccedilukurova hariccedil) telefon numarası olduğundan beklenen prevalansı 70
hata payını 14 dizayn etkisini 15 ve guumlven aralığını 95 olarak kabul ettiğimizde
Adana ili ilccedileleri iccedilin hesapladığımız oumlrneklem buumlyuumlkluumlğuuml 1888 kişidir
Tuumlrkiye İstatistik Kurumu 2009 verilerine goumlre Tuumlrkiye 2008 yılına ait hane
sayısı 17794238 ve sabit telefon sayısı 17502205rsquodir14 Buna goumlre hane başı telefon
sayısı 098 olmaktadır Adana iccedilin ise hane sayısı 402000rsquodir (Tuumlrkiye İstatistik Yıllığı
2009rsquoda 2008 verileri)14 Adana Valiliğirsquonin sitesinden elde ettiğimiz sabit telefon sayısı
454334rsquoduumlr (Eyluumll 2005 itibarıyla)20 Dolayısıyla Adana iccedilin hane başı telefon sayısı
113rsquoduumlr
34 Oumlrneklem Seccedilimi
Ccedilalışma evrenimizin buumlyuumlkluumlğuuml 91987 ve oumlrneklem buumlyuumlkluumlğuuml 1888 olarak kabul
edildiğinde telefon abonesi sayısına goumlre her ilccedilenin oumlrneklem sayısı Tablo 9rsquoda
goumlsterilmektedir
23
Tablo 9 Adana İlccedilelerine Goumlre Nuumlfus Telefon Abonesi Sayısı ve Oumlrneklem Sayısı Oranları
İlccedileler Nuumlfus (20 yaş uumlstuuml) Abone sayısı Oumlrneklem sayısı
n n n Aladağ 11402 362 2365 257 49 259
Ceyhan 108969 3470 29562 3214 606 3210
Feke 12418 395 3746 407 77 408
İmamoğlu 19437 619 5179 563 106 561
Karaisalı 15498 493 6044 658 124 657
Karataş 14469 461 5103 555 105 556
Kozan 81326 2590 22100 2402 454 2405
Pozantı 13789 439 7912 860 162 858
Saimbeyli 11044 351 2732 297 56 297
Tufanbeyli 12877 410 3517 382 72 381 Yumurtalık 12882 410 3727 405 77 408 Toplam 314111 10000 91987 10000 1888 10000
Nuumlfus Tuumlrkiye İstatistik Kurumu Adrese Dayalı Nuumlfus Kayıt Sistemi 200921 Abone Sayısı Adana Tuumlrk Telekom Boumllge Muumlduumlrluumlğuuml ile yapılan oumlzel goumlruumlşme22
Her ilccedile telefon santrali kapasitesine goumlre uumlccedil veya doumlrt haneli prefiksleri olan
numaralara sahiptir Her ilccedilede telefon numaralarının uumlccedil ve doumlrt haneli prefiksleri
belirlenmiştir ve her binlik gruptan oumlrneklem buumlyuumlkluumlğuuml oranında telefon seccedililmiştir
Oumlrneğin İmamoğlu iccedilin prefiksler 891 892 8962 8982 8972 8942 8978 8998
8952 idi Toplam abone sayısı 5179 ve nuumlfus 31257 idi Ccedilalışma evrenindeki toplam
abone sayısı (91987) İmamoğlursquondaki abone sayısı (5179) ile oranlandı (1776)
Toplam oumlrneklem sayısı 1888rsquoyi 1776rsquoya boumllduumlğuumlmuumlze yaklaşık 106 olan İmamoğlu
oumlrneklem sayısını hesapladık İmamoğlu iccedilin prefiksler iki adet uumlccedilluuml ve yedi adet
doumlrtluumlyduuml Uumlccedilluuml prefiksler 10000 doumlrtluuml prefiksler 1000 numara iccedilermekteydi
İmamoğlursquonda 27000 numara vardı (27 tane 1000rsquolik grup) ancak bunların hepsi dolu
değildi İmamoğlursquonun oumlrneklem sayısı olan 106rsquoyı 1000rsquolik grup sayısı 27rsquoye boumllerek
her binlik grup iccedilin rasgele doumlrt numara belirlememiz gerektiğini bulduk Her on binlik
grup iccedilin de rasgele 40 numara belirlememiz gerekir Her binlik gruptan (doumlrtluuml prefiksi
24
olanlar) rastgele doumlrt her on binlik gruptan (uumlccedilluuml prefiksi olanlar) rasgele kırk numara
seccedilerek aranacak numaraları belirledik
Aramalar sırasında bir gruptan seccedililen numara cevap vermezse aranan yer
mesken değilse veya değişik nedenlerle goumlruumlşme yapılamazsa o gruptaki bir sonraki
numara arandı Arka arkaya uumlccedil kez işyeri ccedilıktığında 100 numara atlandı
Belirlenen prefikslerdeki numaraların listelenmesi gruplara ayrılması ve her
gruptan rasgele olarak numaraların seccedililmesi işlemleri bilgisayar ile Uysal WebQ 1
anket youmlnetim yazılımının oumlrneklem seccedilim moduumlluuml23 ve Epi infoprogramı24 aracılığı
ile gerccedilekleştirildi
35 Anket Formunun Hazırlanması
Adana ili Aladağ Ceyhan Feke İmamoğlu Karaisalı Karataş Kozan Pozantı
Saimbeyli Tufanbeyli ilccedilelerinde ikamet eden erişkinlerin sağlıkla ilgili davranışları
ldquotelefonla anketrdquo youmlntemiyle araştırılmıştır Bunun iccedilin Amerika Birleşik Devletlerirsquonde
20 yılı aşkın suumlreden beri 40rsquodan fazla eyalette uygulanan lsquolsquoDavranışsal Risk Faktoumlrleri
Araştırma Sistemi (Behavioral Risk Factor Surveillance System BRFSS)25
kullanılmıştır 1980rsquoli yıllarda ABDrsquode telefonla anket youmlntemi kişinin bildirimine
goumlre ldquodavranışsal risk faktoumlrlerinirdquo belirlemek iccedilin guumlvenilir ve duumlşuumlk maliyetli bir
youmlntem olarak kullanılmaya başlandı Sistemin amacı halk sağlığı programlarını
planlamak uygulamak ve izlemek iccedilin veri elde etmekti 1984rsquoden sonra bu anket bir
araştırma sistemi oldu26 Orijinal ankette 1984 yılında sekiz ana boumlluumlm varken 2010
yılında 22 ana boumlluumlm ve 26 isteğe bağlı boumlluumlm bulunmaktadır Bunların her biri değişik
davranışsal risk faktoumlrlerini iccedilermektedir3
Orijinal anketteki sekiz boumlluumlm daha oumlnce Adanarsquonın merkez hariccedil ilccedilelerinde ve
16 boumlluumlm Adanarsquonın merkezinde uygulandı Buradaki ccedilalışmada ise Adanarsquonın merkez
hariccedil ilccedilelerinde demografik bilgiler astım diyabet ağız sağlığı aşılama askerlik
durumu engellilik ve ateşli silahlardan oluşan ve daha oumlnce uygulanmayan sekiz
davranışsal risk faktoumlruuml araştırıldı
36 Verilerin Toplanması
Telefon aramaları Ccedilukurova Uumlniversitesi Telefon ve İnternet ile Saha
Araştırmaları Birimi (TİSAB)rsquonde Ağustos 2008-Ocak 2009 arasında yapılmıştır
Anket telefona cevap veren konuşma veya zihinsel engeli bulunmayan 18 yaşından
25
buumlyuumlk bireylere uygulanmıştır Anket soruları sorulurken cevaplar aynı anda Uysal
WebQ 1 anket youmlnetim yazılımının veri toplama boumlluumlmuumlne kaydedilmiştir23
Tablo 10 Adana İli İlccedileleri (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Telefon Arama Sonuccedilları
Arama sonucu n
Meşgul 8 04
Cevap yok 327 174
Oumlzel konut değil 228 121
Kişi goumlruumlşmeyi kabul etmedi 149 79
Goumlruumlşme tamamlanamadı 80 42
Goumlruumlşme tamamlandı 1096 580
TOPLAM 1888 1000
Ccedilalışmamızda oumlrneklem buumlyuumlkluumlğuuml 1888 olarak hesaplanmıştı Ancak aranan
numaralarda ccedileşitli nedenlerle (meşgul cevap yok vb) 1096 kişi ile goumlruumlşme
tamamlanabilmiştir Dolayısıyla goumlruumlşmesi tamamlananların oranı 580rsquode kalmıştır
26
Tablo 11 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Goumlruumlşuumllen Kişilerin Katılım Yuumlzdeleri
İlccedileler Oumlrneklem sayısı Katılan Katılım yuumlzdesi
Aladağ 49 42 8571
Ceyhan 606 398 6568
Feke 77 40 5195
İmamoğlu 106 21 1981
Karaisalı 124 75 6048
Karataş 105 69 6571
Kozan 454 269 5925
Pozantı 162 48 2963
Saimbeyli 56 46 8214
Tufanbeyli 72 43 5972
Yumurtalık 77 45 5844
TOPLAM 1888 1096 5805
En yuumlksek katılım oranı Aladağ ilccedilesinde ( 8571) en duumlşuumlk katılım oranı ise
İmamoğlursquondadır ( 1981) Aramalar guumlnduumlz yapıldığı iccedilin oumlrneğe ccedilıkan telefon
numaraları defalarca aranmasına rağmen bazı boumllgelerde istenilen katılım yuumlzdesini elde
etmede zorluk ccedilekilmiştir
37 Verilerin Analiz Edilmesi ve Kullanılan İstatistik Youmlntemler
Veriler analiz edilirken oumlnce hatalı girişler duumlzeltildi minimum ve maksimum
kontrolleri yapıldı Kodlama hataları duumlzeltildi ve iccedil tutarlık youmlnuumlnden değerlendirildi
Veriler uygun şekilde gruplandırılıp kodlandıktan sonra frekans dağılımları ortalamalar
ve ccedilapraz tablolar yapıldı Ccedilapraz tablolarda x2 testi uygulandı
27
4 BULGULAR
41 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Goumlruumlşuumllen Kişilerin Sosyodemografik Oumlzellikleri
Ccedilalışmaya katılan kişilerin yaş grupları dengeli dağılmaktadır
Tablo 12 Adana ili ilccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Yaş grupları ve Cinsiyete goumlre Dağılımı
Yaş
grupları
Erkek Kadın TOPLAM
n + n + n
20-29 54 228 183 772 237 215
30-39 44 197 179 803 223 203
40-49 62 267 170 733 232 211
50-59 54 287 134 713 188 171
60 + 94 427 126 573 220 200
TOPLAM 308 280 792 720 1100 1000
suumltun yuumlzdesi +satır yuumlzdesi x2=3467 SD=4 p=00001
Tablo 12rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi cinsiyete bakılmaksızın her yaş grubundaki toplam
nuumlfusa bakıldığında yaş grupları arasında ciddi fark olmadığı yaş ve cinsiyete
bakıldığında ise erkek ve kadın arasında anlamlı fark olduğu goumlruumllmektedir (plt0001)
Telefon goumlruumlşmesi yapılan kişilerin 720ı kadın ve 280ı erkek idi Telefon
goumlruumlşmeleri mesai saatleri iccedilinde yapıldığı iccedilin kadınların sayısı erkeklerden fazlaydı
Ccedilalışmaya katılan erkek sayısını arttırmak iccedilin hafta sonları da telefon goumlruumlşmeleri
yapıldı Ancak buna rağmen sonuccedil değişmedi Ccedilalışmaya katılanların yaş ortalaması
4336plusmn1431 yıl erkeklerin yaş ortalaması 4718plusmn1489 yıl ve kadınların yaş ortalaması
4186plusmn1381 yıl olarak bulunmuştur
Goumlruumlşuumllen kişilerin medeni durumlarının dağılımı Tablo 13rsquode goumlsterilmiştir
28
Tablo 13 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Medeni Duruma Goumlre Dağılımı
Medeni durum
Erkek Kadın TOPLAM n n n
Evli 239 776 603 762 842 766
Bekacircr 62 201 104 131 166 151
Boşanmış veya eşi oumllmuumlş
7 23 84 107 91 83
TOPLAM 308 280+ 791 720+ 1099
1000
suumltun yuumlzdesi +satır yuumlzdesi x2=2586 SD=2 p=00001
En buumlyuumlk grubu evliler ( 766) ikinci buumlyuumlk grubu ise bekacircrlar ( 151)
oluşturmaktadır Boşanmış veya eşi oumllmuumlş kadınların oranı ( 106) erkeklerden (
23) anlamlı olarak fazladır (plt0001)
Ccedilalışmaya katılan kişilerin cinsiyete goumlre eğitim durumlarının dağılımları ise
Tablo 14rsquode goumlsterilmiştir
Tablo 14 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Cinsiyete Goumlre Eğitim Durumlarının Dağılımı
Eğitim
Erkek Kadın Toplam n + n + n
Okur-yazar değil
12 67 166 933 178 162
Okur-yazar 26 333 52 667 78 71 İlkokul 140 292 339 708 479 436 Ortaokul 33 333 66 667 99 90 Lise 66 335 131 665 197 179 Uumlniversite 31 456 37 544 68 62 TOPLAM 308 280 791 720 1099 1000
suumltun yuumlzdesi +satır yuumlzdesi x2=5612 SD=5 p= 00001
Okur-yazar olmayanlarda kadınların oranı 933 ile erkeklerden ( 67) oldukccedila
fazladır Eğitime goumlre dağılımda en buumlyuumlk grubu ilkokul mezunları oluşturmaktadır (
29
436) Tuumlm oumlrneklemin 62si uumlniversite mezunu olduklarını ifade etmişlerdir
Cinsiyet ve eğitim durumu arasındaki fark anlamlı bulunmuştur (plt 0001)
Yaş grubu ile eğitim arasındaki ilişki Şekil 2rsquode goumlsterilmiştir
Şekil 2 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Eğitim Durumu ve Yaş Grupları Dağılımı
Uumlniversite mezunlarının buumlyuumlk kısmı 20-29 yaş grubunda okur-yazar olmayanların buumlyuumlk kısmı ise 60 yaş ve uumlzeri gruptadır
42 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Goumlruumlşuumllen Kişilerin Astım Durumu
Goumlruumlştuumlğuumlmuumlz kişilere bir hekim tarafından astım tanısı alıp almadıkları ve şu an
astım olup olmadıkları soruldu
30
Şekil 3 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Astım Durumu
Astım olduğu soumlylenenler ile şu an astımı olanların oranları birbirine yakındır
(Şekil 3) Aslında astımı olduğu soumlylenenlerle şu an astımı olanların oranı aynı
olmalıdır Ccediluumlnkuuml astım kronik bir hastalıktır Bu farklılık iki nedenden olabilir Birincisi
başlangıccedilta konulan astım tanısı yanlış olabilir İkincisi aslında astımı vardır ama
sorduğumuzda bulguları olmadığından yok demiş olabilir
Astımla ilgili elde ettiğimiz bir diğer bulgu da beden kitle indeksi arttıkccedila astım
prevalansının artmasıydı
Boumllgelere goumlre astım durumu Tablo 15rsquode goumlsterilmiştir
31
Tablo 15 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerde Astım Durumu
İlccedileler Şu an astımı var mı
Evet Hayır TOPLAM
n + n + n
Aladağ 1 25 39 975 40 36
Ceyhan 17 43 382 957 399 365
Feke 2 50 38 950 40 37
İmamoğlu 2 95 19 905 21 19
Karaisalı 6 80 69 920 75 69
Karataş 7 101 62 899 69 63
Kozan 10 38 256 962 266 243
Pozantı 4 83 44 917 48 44
Saimbeyli 3 65 43 935 46 42
Tufanbeyli 2 47 41 953 43 39
Yumurtalık 1 21 46 979 47 43
TOPLAM 55 50 1039 950 1094 1000
Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=10138 SD=10 p=0428
Boumllgeler incelendiğinde en yuumlksek astım oranı 101 ile Karataşrsquota en duumlşuumlk
oran ise 21 ile Yumurtalıkrsquota bulunmuştur ancak bu fark anlamlı değildir ve diğer
ilccedilelerde oran dengeli dağılmıştır Toplam astım oranı 5rsquodir
Kadınlarda astım oranı ile erkeklerde astım oranı karşılaştırılmıştır (Tablo 16)
32
Tablo 16 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerde Cinsiyet ve Astım Durumu
Cinsiyet Şu an astımı var mı
Evet Hayır TOPLAM
n + n + n
Erkek 9 30 296 970 305 279
Kadın 46 58 743 942 789 721
TOPLAM 55 50 1039 950 1094 1000
Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=3819 SD=1 p=0051
Erkeklerde şu an astımı olma durumu 3 iken kadınlarda bu oran 58
bulunmuştur Ancak bu fark sınırda anlamlı bulunmuştur (p=0051)
Yaş grubu ile astım olma ilişkisi araştırılan bir diğer konudur
Tablo 17 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerde Yaş Gruplarına Goumlre Şu An Astım Olma Durumu
Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=10332 SD=4 p=0035
Yaş arttıkccedila astım olma durumu artmaktadır ve bu ilişki anlamlıdır (p=0035)
Yaş grubu Şu an astımı var mı
Evet Hayır TOPLAM
n + n + n
20-29 4 17 232 983 236 216
30-39 10 45 212 955 222 203
40-49 11 48 218 952 229 209
50-59 14 75 173 925 187 171
60+ 16 73 204 927 220 201
TOPLAM 55 50 1039 950 1094 1000
33
43 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Goumlruumlşuumllen Kişilerin Diyabet Durumu
Ccedilalışmamızda toplumdaki diyabet oranı 101 bulunmuştur (Şekil 4)
Şekil 4 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerde Diyabet Olma Durumu
Ccedilalışmaya katılanlar gebelikleri sırasında diyabet ve sınırda diyabeti ayrıca
belirtmişlerdir
Yaş grupları ve diyabet olduğu soumlylenme durumu da incelenmiştir
Tablo 18 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerde Yaş Grupları ve Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu
Yaş grubu (yıl)
Diyabet olduğu soumlylendi mi Evet Hayır TOPLAM
n + n + n 20-29 1 04 233 996 234 217 30-39 7 32 214 968 221 204 40-49 20 89 204 911 224 207 50-59 36 195 149 805 185 171 60+ 45 207 173 793 218 201 TOPLAM 109 101 973 899 1082 1000
Suumltun yuumlzdesi Satır yuumlzdesi x2=8086 SD=4 p=00001
34
Tablo 18rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi yaş grubu arttıkccedila diyabeti olanların sayısı
artmaktadır Yaş arttıkccedila insuumllin direncinin gelişmesi bunun hazırlayıcısıdır
bulgularımız bununla uyumludur ve anlamlıdır (p=00001)
Eğitim durumu ve diyabet ilişkisinde hiccedilbir okul bitirmeyenlerde diyabet daha sık
bulunmuştur (Tablo19)
Tablo 19 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerde Eğitim Durumu ve Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu
Eğitim durumu
Diyabet olduğu soumlylendi mi Evet Hayır TOPLAM n + n + n
Okul bitirmeyenler∆
43 170 210 830 253 234
Okul bitirenler
66 80 762 920 828 766
TOPLAM 109 101 972 899 1081 1000 ∆Okul bitirmeyenler Her hangi bir okul diploması olmayan Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=1741 SD=1 p=00001
Okul bitirmeyenlerde diyabet olduğu soumlylenme oranı 170 iken bir okul
bitirenlerde 80rsquodır Bu fark anlamlı bulunmuştur (p=00001)
Ccedilalışmamızda medeni durum ve diyabet ilişkisini de inceledik (Tablo 20)
Tablo 20 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Medeni Durum ve Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu
Medeni durum
Diyabet olduğu soumlylendi mi Evet Hayır TOPLAM n + n + n
Evli 92 111 735 889 827 765 Bekacircr 1 06 104 994 165 153 Boşanmış veya eşi oumllmuumlş
16 180 73 820 89 82
TOPLAM 109 101 972 899 1081 1000 Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=1556 SD=2 P=00004
Diyabet olduğu soumlylenme oranı en fazla boşanmış veya eşi oumllmuumlşlerde
bulunmuştur ( 180) Evli olanlarda oran 111 bekacircrlarda ise 06 olarak
35
bulunmuştur Ancak bekacircrların yaş grubunun genel olarak duumlşuumlk olacağı
duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde bulgular yine diyabetin yaşla beraber arttığını goumlstermektedir
İlccedilelere goumlre diyabet olduğu soumlylenme durumu Tablo 21rsquode goumlsterilmiştir
Tablo 21 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) İlccedilelere Goumlre Kişilerin Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu
İlccedileler Diyabet olduğu soumlylendi mi Evet
Hayır TOPLAM
n n + N Aladağ 4 105 34 895 38 35 Ceyhan 37 94 358 906 395 365 Feke 4 100 36 900 40 37 İmamoğlu 0 00 21 1000 21 19 Karaisalı 7 93 68 907 75 69 Karataş 12 174 57 826 69 64 Kozan 21 80 242 920 263 243 Pozantı 9 187 39 813 48 44 Saimbeyli 4 87 42 913 46 43 Tufanbeyli 2 47 41 953 43 40 Yumurtalık 9 204 35 796 44 41 TOPLAM 109 101 973 899 1082 1000
Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=1224 SD=10 p=0140
İmamoğlursquonda diyabet olduğunu soumlylenme oranının ( 0) ccedilok duumlşuumlk olması ve
Karataş ( 174) Pozantı ( 187) ve Yumurtalıkrsquota ( 204) bariz olarak yuumlksek
olması dikkat ccedilekmektedir Diğer ilccedilelerde diyabet olduğunu soumlylenenlerin oranı
dengeli dağılmaktadır Ancak farklar anlamlı değildir (p=0140)
Diyabet olduğu soumlylenenlerin cinsiyete goumlre dağılımı Tablo 22rsquodedir
Tablo 22 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Cinsiyet ve Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu
Cinsiyet Diyabet olduğu soumlylendi mi Evet Hayır TOPLAM n + n + n
Erkek 25 82 280 918 305 282 Kadın 84 108 693 892 777 718 TOPLAM 109 101 973 899 1082 1000
Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=165 SD=1 p=0198
36
Diyabet olduğu soumlylenenlerde cinsiyet accedilısından anlamlı bir fark bulunmamıştır
(p=0497) Erkeklerde diyabet olduğu soumlylenme oranı 82 ve kadınlarda 108
olarak bulunmuştur
Diyabetik hastalar genelde kilo fazlası veya obezitesi olan hastalardır
Ccedilalışmamızda diyabet ile BKİ ilişkisi Tablo 23rsquode goumlruumllmektedir Boy ve kilosunu
soumlylemeyenler tabloya dahil edilmemiştir
Tablo 23 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Beden Kitle İndeksi ve Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu
BKİ Diyabet olduğu soumlylendi mi Evet Hayır TOPLAM n + n + n
le25 14 38 535 962 369 475 25-30 28 108 231 892 259 334 ge30 24 162 124 838 148 191 TOPLAM 67 85 710 915 776 1000
Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=4231 SD=2 P=00001
Ccedilalışmamıza katılanlarda BKİ le 25 olanların 38rsquoi diyabet olduğunu
soumlylemişken BKİ normal olanlarda bu oran 109 ve BKİ ge30 olanlarda 163rsquotuumlr
BKİ arttıkccedila diyabet olduğu soumlylenenlerin oranı artmıştır Bu bulgu da anlamlı
bulunmuştur (p=00001)
44 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Goumlruumlşuumllen Kişilerin Ağız Sağlığı Durumu
Ccedilalışmamızda diş hekimine gitme durumu Şekil 5rsquode goumlsterilmiştir
37
Şekil 5 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) En Son Diş Hekimine Gitme Durumu
Goumlruumlşuumllen kişilerin 4016rsquosı (441 kişi) son bir yıl iccedilinde diş hekimine gitmişken
1183rsquouuml (43 kişi) hiccedil diş hekimine gitmediğini belirtmiştir Bu kişilerin yaş grubuna
goumlre en son diş hekimine gitme durumu ise Tablo 24rsquote goumlsterilmiştir
Tablo 24 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Yaş Grupları ve Diş Hekimine Gitme Durumları
Yaş Diş hekimine gitme durumu Son 1 yıl iccedilinde Son 2+ yılda giden Hiccedil gitmeyen TOPLAM n + n 0+ n + n
20-29 109 480 60 264 58 256 227 215 30-39 104 479 85 392 28 129 217 206 40-49 94 418 115 511 16 71 225 213 50-59 69 390 97 548 11 62 177 168 60 + 65 311 127 608 17 81 209 198 TOPLAM 441 418 484 459 130 123 1055 1000 + Satır yuumlzdesi Suumltun yuumlzdesi x2=91048 SD=8 p= 00001
Tablo 24rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi son bir yıl iccedilinde diş hekimine gitme durumu 20-29
yaş grubunda en yuumlksektir ( 48) Bu oran yaş grubu arttıkccedila azalmaktadır 60 yaş ve
uumlzerinde oran 311rsquodir Bulunan fark anlamlıdır (p=00001)
38
Tablo 25 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Eğitim ve Diş Hekimine Gitme Durumu
Eğitim durumu
Diş hekimine gitme durumu Son 1 yıl iccedilinde Son 2 artı
yıllarda giden Hiccedil gitmeyen TOPLAM
N + n + n + n Okur- yazar değil
57 343 89 536 20 121 166 157
Okur- yazar
28 384 36 493 9 123 73 69
İlkokul 180 388 221 476 63 136 464 440 Ortaokul 46 484 36 379 13 137 95 90 Lise 89 466 78 408 24 126 191 181 Uumlniversite 41 621 24 364 1 15 66 63 TOPLAM 441 418 484 459 130 123 1055 1000
+ Satır yuumlzdesi Suumltun yuumlzdesi x2=25345 SD=10 p=0005
Eğitim durumu ve diş hekimine gitme durumunda uumlniversite mezunlarında son bir yıl iccedilinde diş hekimine gitme oranı en yuumlksektir Ayrıca hiccedil gitmeyenlerin oranı uumlniversite mezunlarında en duumlşuumlktuumlr Aradaki fark anlamlı bulunmuştur (p=0005)
Tablo26 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Cinsiyet ve Diş Hekimine Gitme Durumu
Cinsiyet Diş hekimine gitme durumu Son 1 yıl iccedilinde Son 2 artı yıllarda
giden Hiccedil gitmeyen TOPLAM
N + n + n + n Erkek 108 366 154 522 33 112 295 280 Kadın 333 438 330 434 97 128 760 720 TOPLAM 441 418 484 459 130 123 1055 1000
+Satır yuumlzdesi Suumltun yuumlzdesi x2=6641 SD=2 p=0036
Son bir yıl iccedilinde diş hekimine gitme durumunda kadınların oranı daha yuumlksektir
ve aradaki fark anlamlıdır (p=0036)
39
Tablo 27 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Diş Ccediluumlruumlğuuml Nedeniyle Kaybedilen Diş Sayısı
Diş ccediluumlruumlğuuml nedeniyle
kaybedilen diş sayısı
n
Hiccedil kaybetmedim 203 186
1-5 diş kaybettim 427 391
6-10 diş kaybettim 157 144
11-15 diş kaybettim 136 124
Hepsini kaybettim 166 152
Bilmiyorum 3 03
TOPLAM 1092 1000
Diş sağlığı ile ilgili olarak goumlruumlştuumlğuumlmuumlz kişiler arasında hiccedil diş kaybı
olmayanların oranı 186 iken en buumlyuumlk grubun (391) 1-5 diş kaybı vardır
Dişlerimin hepsini kaybettim diyenlerin oranı ise 152rsquodir
Tablo 28 Adana İli İlccedilelerinde(Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Eğitim Durumu ve Diş Ccediluumlruumlğuuml Nedeniyle Kaybedilen Diş Sayısı
Eğitim durumu
Kaccedil diş kaybettiği Hiccedil 1-5 6-10 11-15 Tuumlmuumlnuuml TOPLAM n + n + n + n + n + n
Okul bitirmeyenler
18 71 47 186 41 162 40 158 107 423 253 233
Okul bitirenler
185 221 379 454 116 139 96 115 59 71 835 767
TOPLAM 203 187 426 392 157 144 136 125 166 153 1088 1000 +Satır yuumlzdesi Suumltun yuumlzdesi x2=22072 SD=4 p=00001
Goumlruumlşuumllen kişilerde tuumlm dişlerimi kaybettim diyenlerin 423rsquouuml okul
bitirmeyenler ve 71rsquoi okul bitirenler grubundadır (Tablo 28)
40
Tablo 29 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Cinsiyet ve Diş Ccediluumlruumlğuuml Nedeniyle Kaybedilen Diş Sayısı
Cinsiyet Kaccedil diş kaybettiği Hiccedil 1-5 6-10 11-15 Tuumlmuumlnuuml TOPLAM n + n + n + n + n + n
Erkek 47 156 124 411 47 156 39 129 45 149 302 277 Kadın 156 198 303 385 110 140 97 123 121 154 787 723 TOPLAM 203 187 427 392 157 144 136 125 166 152 1089 1000
+Satır yuumlzdesi Suumltun yuumlzdesi x2=2962 SD=4 p=0564
Ccedilalışmamızda cinsiyet ile kaybedilen diş sayısı arasında anlamlı ilişki
saptanmamıştır (p=0564) Diş kaybetme durumunu cevaplayan 1089 kişinin ortalama
diş kaybı sayısı ise 894plusmn1079rsquodur (minimum0 maksimum32)
Diş ccediluumlruumlğuuml oluşumunda diş plaklarının etkisi bilinmektedir Dişler fırccedilalanarak bu
engellenmediği zaman dişlerimizdeki bu plakların bir diş hekimi tarafından
temizlenmesi gerekir Goumlruumlştuumlğuumlmuumlz kişilere dişlerini en son ne zaman temizlettikleri
de sorulmuştur (Tablo 30)
Tablo 30 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Dişlerini Temizletme Zamanı
Dişlerini temizletme zamanı n Son 1 yıl iccedilinde 157 144 Son 2 yıl iccedilinde 55 51 Son 5 yıl iccedilinde 54 50 5 yıldan oumlnce 98 90 Hiccedil 661 608 Bilmiyorum 62 57 TOPLAM 1087 1000
Goumlruumlşuumllen kişilerin 60rsquo8rsquoi dişlerini hiccedil temizlettirmediklerini belirtmişlerdir
Son bir yılda dişlerini temizlettirenlerin oranı ise sadece 144rsquoduumlr
Dişlerini temizletme ile eğitim durumu arasında ilişki Tablo 31rsquode goumlsterilmiştir
41
Tablo 31 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Dişlerini Temizletme ve Eğitim Durumu
Eğitim durumu
Dişlerini temizletme zamanı Son 1-5 yıl iccedilinde
5 yıldan oumlnce Hiccedil TOPLAM
n + n + n + n Okul bitirmeyenler
33 141 24 103 177 756 234 229
Okul bitirenler
233 295 74 94 483 611 790 771
TOPLAM 266 260 98 96 660 644 1024 1000 Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=22500 SD=2 p=000001
Bir okul bitirmeyenlerde son 1-5 yıl iccedilinde dişlerini temizletme oranı 141 iken
okul bitirenlerde bu oran 295rsquodir ve bu fark anlamlıdır (p=000001)
45 Adana İli ilccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Goumlruumlşuumllen Kişilerin Aşılanma Durumu
Kişilere son bir yıl iccedilinde grip tetanoz ya da hepatit B aşısı olup olmadıkları
sorulmuştur (Tablo 32)
Tablo 32 Adana İli İlccedilelerinde ( Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Aşılanma Durumu
Aşı tipi Aşılanma durumu
Evet Hayır Bilmiyorum TOPLAM
N n n n
Grip 42 38 1054 961 1 01 1097 1000
Tetanoz 90 82 1006 917 1 01 1097 1000
Hepatit B 55 5 1025 934 17 15 1097 1000
Aşılanma oranları genel olarak ccedilok duumlşuumlktuumlr Grip aşısı iccedilin oran 38rsquodir
Ccedilalışma yaptığımız doumlnemde henuumlz grip pandemisi yoktu Tetanoz aşı oranının nisbi
yuumlksek olması ( 82) uumlcretsiz yapılıyor olmasından kaynaklanabilir Grip aşı oranının
duumlşuumlkluumlğuuml 65 yaş uumlstuuml risk faktoumlruuml olanlar ve daha duumlşuumlk yaş grubunda ise splenektomi
42
ve immuumln yetmezlik gibi risk faktoumlruuml olanlar hariccedil uumlcretli olmasından kaynaklanabilir
Daha oumlnce uumlccedil doz hepatit B aşısı yaptıranların oranı ise 5rsquotir
Uumllkemizde sporadik kuduz vakaları halen goumlruumllmektedir ve kuduz aşısı şuumlpheli
hayvanlarla şuumlpheli temasta uumlcretsiz olarak yapılmaktadır Goumlruumlştuumlğuumlmuumlz kişilerin
sadece ikisi son bir yıl iccedilinde kuduz aşısı yaptırmak zorunda kalmıştır
Tablo 33 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Cinsiyet ve Aşılanma Durumu
Aşılar
Evet Hayır Toplam P
Erkek Kadın+ Erkek Kadın+ Erkek Kadın+
n() n() n() n() n() n()
Grip 12(39) 30(38) 292(961) 762(962) 304(277) 792(723) 090
Tetanoz 15(49) 75(95) 290(951) 716(905) 305(278) 791(722) 001
Hepatit 13(44) 42(54) 283(956) 742(946) 296(274) 784(726) 052
Erkeklerin satır yuumlzdesi +Kadınların satır yuumlzdesi
Cinsiyet ve aşılanma ilişkisine baktığımızda sadece tetanoz aşısının kadınlarda
daha fazla yapıldığını goumlrmekteyiz (Erkeklerde 49 iken kadınlarda 95) Bu
istatistiksel olarak anlamlı bulunmuştur
Tablo 34 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Eğitim ve aşılanma durumu
Aşılar
Evet Hayır Toplam P
Okul
bitirmeyenler
Okul
bitirenler
Okul
bitirmeyenler
Okul
bitirenler
Okul
bitirmeyenler
Okul
bitirenler
n() n()+ n() n()+ n() n()+
Grip 11(43) 31(37) 244(957) 809(963) 255(233) 840(767) 065
Tetanoz 12(47) 78(93) 243(953) 762(907) 255(233) 840(767) 002
Hepatit 3(12) 52(63) 251(988) 773(937) 254(235) 825(765) 0001
Okul bitirmeyenlerin satır yuumlzdesi +Okul bitirenlerin satır yuumlzdesi Eğitim ve aşılanma durumuna baktığımızda okul bitirenlerde tetanoz ve hepatit aşılanma oranlarının yuumlksek olduğunu goumlruumlluumlyor ve bu fark istatistiksel olarak anlamlı bulunmuştur
43
Tablo 35 Adana İli İlccedilelerinde ( Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Yaş Gruplarına Goumlre Son 1 Yıl İccedilinde Tetanoz Aşısı Yapılma Durumu
Yaş grubu Son 1 yıl iccedilinde tetanoz aşısı yapıldı mı
Evet Hayır Toplam
n + n + n
20-29 35 148 201 852 236 215
30-39 26 117 197 883 223 203
40-49 17 74 212 926 229 209
50-59 9 48 179 952 188 172
60+ 3 14 217 986 220 201
TOPLAM 90 82 1006 918 1096 100
suumltun yuumlzdesi +satır yuumlzdesi x2=3403 SD=4 p=000000073
Tetanoz aşılaması ile ilgili olarak yaş grubu arttıkccedila aşılanma oranlarının duumlştuumlğuuml
saptanmıştır (Tablo 35)
Tablo 36 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Yaş Gruplarına Goumlre Daha Oumlnce Uumlccedil Doz Hepatit B Aşısı Yapılma Durumu
Yaş grubu Daha oumlnce uumlccedil doz hepatit B aşısı yapıldı mı
Evet Hayır Toplam
n + n + n
20-29 19 82 212 918 231 214
30-39 12 55 207 945 219 203
40-49 13 58 213 942 226 209
50-59 7 38 179 962 186 172
60+ 4 18 214 982 218 202
TOPLAM 55 51 1025 949 1080 1000
suumltun yuumlzdesi +satır yuumlzdesi x2=1043 SD=4 p=0033
Ccedilalışmaya katılan kişilere daha oumlnce uumlccedil doz hepatit aşısı olup olmadıkları
sorulduğunda tetanoz aşısına benzer şekilde yaş grubu arttıkccedila aşılanma oranlarının
azaldığı goumlruumllmektedir En yuumlksek Hepatit B aşılanma oranı 20-29 yaş grubundadır (
82)
44
46 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Goumlruumlşuumllen Kişilerin Askerlik Durumu
Erkekler katılımcılara askerlik yapma ve son 12 ayda TSKrsquolerine bağlı bir sağlık
karnesiyle muayene olma veya ilaccedil yazdırma durumları sorulmuştur
Tablo 37 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Erkeklerin Askerlerin Yapma Durumu
Askerlik yapma durumu n Evet 270 882 Hayır 36 118 TOPLAM 306 1000
Tablo 37rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi erkeklerin 882rsquosi askerliğini yapmıştı Bunların
TSKrsquoden yararlanma durumu ise Tablo 36rsquoda goumlsterilmiştir
Tablo 38 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Son 12 Ayda TSKlerine Bağlı Bir Sağlık Karnesi ile Muayene Olma veya İlaccedil Yazdırma Durumu
Son 12 ayda TSKrsquolerine bağlı bir sağlık karnesi ile muayene olma veya ilaccedil yazdırma durumu
n
Evet 7 23 Hayır 299 977 TOPLAM 306 1000
Son 12 ayda TSKrsquoe bağlı bir sağlık karnesi ile muayene olan veya ilaccedil
yazdıranların oranı 23 idi
47 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Goumlruumlşuumllen
Kişilerin Engellilik Durumu
Ccedilalışmamızda hem geccedilici veya kalıcı engellilik durumu hem de oumlzel bir alet
kullanma durumu araştırılmıştır
45
Tablo 39 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Fiziksel Ruhsal veya Duygusal Sorunlar Nedeniyle Herhangi Bir Aktiviteyi Yapamama (Engellilikdisability) ve Oumlzel Bir Alet (koltuk değneği tekerlekli sandalye oumlzel bir yatak oumlzel bir telefon vb) Kullanmasını Gerektirecek Herhangi Bir Sağlık Sorunu Olma Durumu
Geccedilici veya kalıcı engellilik Oumlzel bir alet kullanmayı gerektirecek engellilik
n n Evet 77 70 17 16 Hayır 1019 929 1079 984 TOPLAM 1096 1000 1096 1000
Goumlruumlştuumlğuumlmuumlz kişilerde fiziksel ruhsal duygusal sorunlar nedeniyle herhangi bir
aktiviteyi yapamayanların oranı (geccedilici veya kalıcı engellilik) 7 iken oumlzel bir alet
kullanmasını gerektirecek bir sağlık sorunu olanların oranı 16rsquodır (Tablo 39)
Tablo 40 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Fiziksel Ruhsal veya Duygusal Sorunlar Nedeniyle Bir Aktiviteyi Yapamama ve Eğitim Durumu
Eğitim durumu
Herhangi bir aktiviteden geri kalma durumu Evet Hayır TOPLAM
n + n + n Okul bitirmeyenler
27 105 229 895 256 234
Okul bitirenler
50 60 788 940 838 766
TOPLAM 77 70 1017 930 1094 1000 Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=628 SD=1 p=0012
Eğitim durumu ve goumlruumlştuumlğuumlmuumlz kişilerin fiziksel ruhsal veya duygusal sorunlar
nedeniyle bir aktiviteyi yapamama durumu değerlendirildiğinde okul bitirenlerde oran
6 iken okul bitirmeyenlerde oran 105rsquotir Bulgular anlamlıdır (p=0012)
46
Tablo 41 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Fiziksel Ruhsal veya Duygusal Sorunlar Nedeniyle Bir Aktiviteyi Yapamama Durumu ve Medeni Durum
Medeni durum
Herhangi bir aktiviteden geri kalma durumu Evet Hayır TOPLAM
n + n + n Evli 53 63 784 937 837 765 Bekar 12 72 154 928 166 152 Boşanmış veya eşi oumllmuumlş
12 132 79 868 91 83
TOPLAM 77 70 1017 930 1094 1000 Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=5905 SD=2 p=005
Tablo 41rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi evli olanların 63rsquouuml fiziksel ruhsal veya duygusal
sorunlar nedeniyle bir aktiviteyi yapamadıklarını belirtirken bu oran bekar olanlarda
72 ve boşanmış veya eşi oumllmuumlşlerde 132rsquodir Bu bulgular da sınırda anlamlıdır
(p=005)
48 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Goumlruumlşuumllen Kişilerin Evlerinde Ateşli Silah Bulundurma Durumları
Ccedilalışmamızda ayrıca ev kazaları accedilısından ateşli silah bulundurma durumu
araştırılmıştır Ateşli silah bulunduranlara silahın accedilıkta olup olmadığı ve dolu olup
olmadığı ayrıca sorulmuştur
Tablo 42 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Evlerinde Ateşli Silah Bulundurma Durumları
Ateşli silah bulundurma Ateşli silahın
accedilıkta olması
Ateşli silahın dolu
olması
n n n
Evet 160 146 10 09 14 13
Hayır 933 853 1083 991 1079 987
TOPLAM 1093 1000 1093 1000 1093 1000
47
Katılımcıların 146rsquosı evlerinde ateşli silah bulundurmaktadır ve bunların
091rsquoinde ateşli silah accedilıkta (ulaşılabilir) ve 128rsquoinde ateşli silah dolu olarak
bulunmaktadır
Tablo 43 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Ateşli Silah Bulundurma ve Eğitim Durumu
Eğitim
durumu
Ateşli silah bulundurma
Evet Hayır TOPLAM
n + n + n
Okul
bitirmeyenler
28 109 228 891 256 234
Okul
bitirenler
132 158 704 842 836 766
TOPLAM 160 147 932 853 1092 1000
Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi X2=36 SD=1 p=0055
Eğitim durumu ve ateşli silah bulundurma durumu ele alındığında okul
bitirenlerin ateşli silah bulundurma oranı 158 iken okul bitirmeyenlerde oran 109
bulunmuştur Bulgularımız sınırda anlamlıdır (p=005)
Boumllgelere goumlre ateşli silah bulundurma durumu Tablo 44rsquode goumlsterilmiştir
48
Tablo 44 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Ateşli Silah Bulundurma Durumu
İlccedileler Ateşli silah bulundurma Evet Hayır TOPLAM
n + n + n Aladağ 3 71 39 929 42 38 Ceyhan 40 100 359 900 399 365 Feke 8 200 32 800 40 37 İmamoğlu 1 48 20 952 21 19 Karaisalı 16 213 59 787 75 69 Karataş 14 203 55 797 69 63 Kozan 49 186 214 814 263 241 Pozantı 9 187 39 813 48 44 Saimbeyli 7 152 39 848 46 42 Tufanbeyli 6 140 37 860 43 39 Yumurtalık 7 149 40 851 47 43 TOPLAM 160 146 933 854 1093 1000
Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=1973 SD=10 p=032
En yuumlksek ateşli silah bulundurma oranları Karaisalı ( 213) ve Karataşrsquota
(203) bulunmuştur En duumlşuumlk oranlar ise İmamoğlu ( 48) ve Aladağrsquodadır ( 71)
Ancak bulgular anlamlı değildir (p=032) Genel olarak av amaccedillı bulundurulduğu
soumlylenmiştir
49
5 TARTIŞMA
Ccedilalışmamızda Adana ili ilccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
yaşayanlarında davranışsal risk faktoumlrlerinden bazılarını araştırmayı planladık Toplam
1096 kişiye ulaşıldı
Telefonla goumlruumlşme youmlntemini seccedilmemiz nedeniyle daha fazla sayıda kişiye daha
kısa zamanda ulaşabildik Ayrıca ccedilalışmamızın maliyeti daha duumlşuumlk duumlzeyde kaldı
Uygulama sırasında edindiğimiz izlenimlere goumlre sorduğumuz soruların anlaşılır ve accedilık
olduğunu duumlşuumlnuumlyoruz Bir kişi ile goumlruumlşme suumlremiz ortalama 10-15 dakikaydı Bazı
katılımcılar mevcut sağlık sorunları hakkında konuşmak istediler Bu hastalara
danışmanlık hizmeti verildi
2009 Tuumlrkiye İstatistik Yıllığırsquona goumlre Tuumlrkiyersquode hane başı telefon sayısı
098rsquodir14 Adanarsquoda ise hane başı telefon sayısı 113rsquoduumlr20 Bu durumda telefon
oumlrneklemi ile hanelerin tuumlmuumlnuuml temsil ettiğimizi ve sonuccedilları evrenimize
genelleyebileceğimizi soumlyleyebiliriz Ancak oumlrnekleme ccedilıkan 1888 kişiden 1096rsquosına
( 58) ulaşılmasından dolayı ortaya ccedilıkan kısıtlılığı sonuccedilların değerlendirilmesinde
dikkate almak gerekmektedir Bazı ilccedilelerde konutlarda ccedilalışma saatlerinde kimsenin
bulunmamasından kaynaklanan ulaşılamama sorunları yaşandı
Adana ili ilccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) goumlruumlşuumllen 1096
kişinin yaş grupları dağılımının Adana 2009 ADNKS (Adrese Dayalı Nuumlfus Kayıt
Sistemi) verileri ile uyumlu olduğu goumlruumllmektedir21
Oumlrneklemimizdeki kadınların oranı 72 erkeklerin oranı ise 28 bulunmuştur
Bu fark anlamlıdır Kadın ve erkek oranının farklı ccedilıkmasının nedeni ccedilalışma yaptığımız
saatlerde kadınların evde daha ccedilok bulunmasıdır Bu durum telefon goumlruumlşmelerinin
akşam ve hafta sonlarına kaydırılmasıyla aşılmaya ccedilalışılmıştır Ama istenilen duumlzeyde
bir dengeleme sağlanamamıştır Bu nedenle cinsiyete dayalı istatistikler bu kısıtlılık
dikkate alınarak değerlendirilmelidir
Ccedilalışmaya katılanların yaş grubu ve eğitim dağılımında uumlniversite mezunu
olanların 368rsquoi 20-29 yaş grubunda bulunmuştur Buna karşılık okur-yazar
olmayanların 511rsquoi ise 60 yaş ve uumlzerindedir Tuumlrkiye İstatistik Kurumu ADNKS
veri tabanındaki bilgiler bu durumla benzerdir21
50
Ccedilalışmamızda goumlruumlşuumllen kişilerde şu an astımı olanların oranı 5 bulunurken
astım olduğu soumlylenenlerin oranı 66 bulunmuştur Amerika Birleşik Devletlerirsquonde
benzer şekilde yapılan BRFSS 2008 anket sonuccedillarında şu an astımı olanlar 87 iken
astımı olduğu soumlylenenlerin oranı 136 bulunmuştur27 Gelişmiş uumllkelerde astım
prevalansının daha yuumlksek olduğu bilinmektedir Her iki ankette de goumlruumllduumlğuuml gibi
astım olduğu soumlylenenlerin oranı şu an astımı olanlardan daha yuumlksektir Bunun nedeni
kişilere yanlış astım tanısı konulmasından ya da bazılarının hastalık semptomlarının
ilaccedilsız kontrol altında olmasından kaynaklanabilir Aslında astım kronik bir hastalıktır
medikal tedaviye uyarak ve risk faktoumlrlerinden kaccedilınarak hastalık kontrol altına
alınabilir
Uumllkemizde astım prevalansı ccedilocuklarda 07-148 iken erişkinde 03-76
arasındadır Erişkinlerde astım kadınlarda daha ccedilok goumlruumllen bir hastalıktır Astımın
belirli yaş gruplarında uzun suumlreli bazen oumlmuumlr boyu remisyon doumlnemlerine girdiği
bilinmektedir Bir araştırmada hastaların 55rsquoinde astım semptomlarının 14 yaş
civarında tamamen kaybolduğu saptanmıştır28
Uysalrsquoın Seyhan ilccedilesinde yaptığı ccedilalışmada kendisine astım olduğu
soumlylenenlerin oranı 37 Arabacırsquonın Yuumlreğir ilccedilesinde yaptığı ccedilalışmada ise 56
olarak bulunmuştur2930 Astım olduğu soumlylenenlerin oranı boumllgemizdeki verilerle
uyumludur Nitekim Tuumlrkiyersquode astım prevalansı ortalama 6 olarak bildirilmektedir4
Ccedilalışmamızda şu an astım olduğu soumlylenenlerin oranı kadınlarda daha yuumlksektir
Bu durum da literatuumlr bilgileri ile uyumludur Geccedilen yuumlzyılda yuumlruumltuumllen 2005 kişinin
prospektif ccedilalışmasında ccedilocuklarda astım accedilısından erkeklerin daha fazla riske sahip
oldukları goumlsterilmiştir Buna karşın ergen ve yetişkinlerde kadınlar daha fazla risk
altındadır Bu konudaki bir hipotez erkek ccedilocukların kız ccedilocuklarına nazaran daha
kuumlccediluumlk havayollarına ve daha duumlşuumlk akım oranlarına sahip olmasıdır Gerccedilekte de erkek
ccedilocuklarda alt solunum yolu enfeksiyonları daha sık goumlruumllmektedir31
Ayrıca astım epidemiyolojisi ile ilgili duumlnyanın değişik boumllgelerindeki astım
prevalansı karşılaştırmasında Batıdaki yuumlksek ve artan prevalansın kentsel yaşam ve
maddi rahatlıkla ile ilişkili olduğu goumlsterilmektedir32
Ccedilalışmamızda diyabeti olduğu soumlylenenlerin oranı 84 ve gebeliği sırasında
diyabet oranı 02 sınırda diyabet ise 15 idi Birleşik Devletlerrsquode 2008 yılı BRFSS
51
verilerine goumlre diyabet olduğunu soumlyleyenlerin oranı 83 ve gebelik ilişkili diyabeti
olanlar 08 olup ccedilalışmamız sonuccedillarına ccedilok benzerdir27
Uysalrsquoın ccedilalışmasında Adana Seyhan ilccedilesinde diyabet prevalansı 47
Arabacırsquonın ccedilalışmasında Yuumlreğir ilccedilesinde diyabet prevalansı 63 bulunmuştur
Perifer ilccedilelerde diyabet prevalansı merkez ilccedilelere goumlre daha fazladır Goumlkccedilel ve
arkadaşlarının Adanarsquoda yaptığı bir araştırmada ise Adana ilindeki diyabet prevalansı
116 bulunmuştu33 Bizim sonuccedillarımız da bu bulgulara ccedilok benzerdir
ABDrsquode diabetes mellitus mortalite ve morbiditenin oumlnemli bir nedeni ve
buumlyuumlyen bir halk sağlığı sorunudur Diyabet yaşlı Amerikalılarda yaşam kalitesini
olumsuz etkilemektedir34
1995 ile 2025 yılları arasında diyabetli hasta sayısının gelişmiş uumllkelerde 42
artması beklenmekte fakat gelişmekte olan uumllkelerde 170 artacağı oumlngoumlruumllmektedir
2025 yılında en ccedilok diyabetli kişiye sahip olması beklenen uumllkeler Hindistan Ccedilin ve
ABDrsquodir35
Ağız sağlığı insan sağlığının ccedilok oumlnemli bir parccedilasıdır Ccedilalışmamızda son bir
yılda herhangi bir nedenle diş hekimine gitme oranı 40rsquodır Bu oran ABD 2008
BRFSS verilerinde 712rsquodir27 Bulgular uumllkemizde diş hekimine gitme alışkanlığının
ccedilok duumlşuumlk olduğunu goumlstermektedir Katılımcıların 152rsquosi tuumlm dişlerini diş ccediluumlruumlğuuml
nedeniyle kaybettiğini belirtirken en az bir diş kaybı olanların oranı 815rsquodir Bu
gerccedilekten ccedilok buumlyuumlk bir orandır ve diş sağlığı ile ilgili halk eğitiminin ve diş fırccedilalama
alışkanlığının ccedilok duumlşuumlk duumlzeyde olduğunu goumlstermektedir Uysalrsquoın ccedilalışmasında
Seyhan ilccedilesinde en az bir diş kaybı olanların oranı 48 bulunmuştur Diş sağlığı ile
ilgili ilccedile verileri Adana il merkezine goumlre daha koumltuumlduumlr Tuumlrk Diş Hekimleri Birliği
verilerine goumlre diş hekimine gitme sıklığı yılda 09 kezdir Bu oran Avruparsquoda yılda
5rsquodir36
Erişkin aşılaması uumllkemiz iccedilin ccedilok oumlnemlidir ve ihmal edilmiştir Sadece ccedilocuk
bağışıklanmasına odaklanılmıştır Katılımcılardan son bir yılda grip aşısı olanların oranı
38 idi (Ccedilalışmayı yaptığımız doumlnemde domuz gribi pandemisi yoktu) Uysalrsquoın
Adana merkez ilccedilelerde yaptığı araştırmada ise bu oran 84rsquoduumlr ABD 2008 BRFSS
verilerinde ise son bir yılda grip aşısı yaptıranların oranı 709rsquodur ABDrsquode erişkin
aşılama oranları bizden en az 10 kat daha fazladır Erişkin tetanoz aşı uygulama
oranlarının duumlşuumlk olmasının nedenlerinden birisi tetanoz aşısının on yıllık bağışıklık
52
suumlresinin olması bizim ise son bir yılı sorgulamış olmamız olabilir Ayrıca kadınların
gebelikte rutin tetanoz aşı uygulaması nedeniyle son bir yılda tetanoz aşılaması daha
yuumlksek bulunmuştur Yaşamları boyunca uumlccedil doz hepatit B aşısı yaptıranların oranı ise
5 bulunmuştur Uysalrsquoın ccedilalışmasında bu oran 67rsquodir
DSOuml (Duumlnya Sağlık Oumlrguumltuuml)rsquone goumlre Tuumlrkiyersquonin iccedilinde bulunduğu Akdenizrsquoe
komşu uumllkelerde hepatit B prevalansı 2-7 olup orta duumlzeydedir37 Hepatit B ccedilok ciddi
sağlık sorunlarına yol accedilarken ve tedavi maliyeti ccedilok yuumlksek bir hastalıkken aşılamaya
oumlnem verilmemesi duumlşuumlnduumlruumlcuumlduumlr
Goumlruumlştuumlğuumlmuumlz kişilerden 70rsquoı geccedilici veya kalıcı herhangi bir aktiviteyi
yapamama durumu (engellilikdisability) tanımlamışlardır Bu oran Seyhan ilccedilesinde
82 ve ABD BRFSS 2008 verilerinde 204rsquoduumlr27
Ccedilalışmamızda oumlzel alet (koltuk değneği tekerlekli sandalye oumlzel bir ayakkabı
vb) kullanmayı gerektirecek sakatlığı olanların oranı 16 olarak bulunmuştur ABD
2008 BRFSS verilerinde uumllkelerinin geneli iccedilin oran ise 72rsquodir Ccedilalışmaya katılan
kişilerin sosyokuumlltuumlrel duumlzeylerinin orta olması ve engelliğe bağlı oumlzel bir cihaz
kullanma gerekliliği bilincinin yeterince oluşmaması nedeniyle bu sorunun yanıtı
beklenenin altında bulunmuş olabilir Bu konuda hekimlerde hastalarını gerektiği
şekilde youmlnlendirmemiş de olabilirler Tuumlrkiye İstatistik Yıllığırsquonda ortopedik goumlrme
işitme dil ve konuşma ve zihinsel engelli toplamı 308rsquotir14
Anketimize katılanların 146rsquosı evinde ateşli silah bulundurduğunu bunların
13rsquouuml ateşli silahın dolu olduğunu belirtmişlerdir Seyhan ilccedilesinde evinde ateşli silah
bulunduranların oranı 75 ve bunların dolu olma oranı da 202 olarak bulunmuştur
Merkez ilccedilelerde perifere goumlre silah bulundurma oranları duumlşuumlkken bunların dolu olarak
bulundurulması ateşli silah yaralanmalarının buralarda daha fazla olmasına yol accedilabilir
Ccedilalışmamızda periferik ilccedilelerde bulundurulan silahların ccediloğunluğu av amaccedillı olarak
belirtilmiş ve ccedilok az bir kısmının dolu olduğu ifade edilmiştir
Buguumln Tuumlrkiyersquode yılda 3000 kişi ateşli silahlarla oumllmekte 700rsquouuml ise
yaralanmaktadır Cinayetlerin 60rsquoında ateşli silah kullanılmaktadır Her 10 kişiden
birinde ve her uumlccedil evden birinde ateşli silah vardır Bizim ccedilalışmamızda ise yaklaşık her
yedi evden birinde ateşli silah vardır Kişiler bulundurdukları silahları başka kaygıları
nedeniyle bize belirtmemiş olabilirler Silahın kolay ulaşılabilir olması cinayet intihar
gibi olayların her an meydana gelmesinin en oumlnemli nedenidir
53
Evde silah bulunması ev halkından birinin cinayet intihar kaza gibi nedenlerle
oumllme riskini 41 oranında arttırmaktadır38 ABDrsquode 8-12 yaş arası 64 erkek ccedilocuğuyla
yapılan bir araştırmada erkek ccedilocukların 76rsquosının evde bir silah bulduğunda eline
aldığı ve 48rsquoinin de tetiği ccedilektiği goumlruumllmuumlştuumlr39 Bu nedenlerden dolayı evlerde
bulundurulan ateşli silahlar ccedilocukların ulaşamayacağı yerde tutulmalıdır Alkol
alışkanlığı oumlfke kontroluumlnde başarısızlık madde bağımlılığı psikolojik rahatsızlıklar
gibi sorunları olanların hiccedilbir gerekccedileyle silahlanmaması oumlnemlidir
Ccedilalışmamızın zor yanı kişilere daha oumlnce haber verilmeden aranması ve
ccedilalışmaya katılmaları iccedilin rızalarının alınması olmuştur Goumlruumlşmeci olarak doktor
olmamız bu zorlukları biraz olsun azaltmıştır Tuumlrkiyersquode bu tuumlr telefonla anket
youmlntemine insanlar alışkın olmadığından bazıları goumlruumlşme yapmak istememiştir Hatta
bazı kişilere demografik bilgilerle ilgili soru sorduğumuzda bunların kendileri hakkında
koumltuumlye kullanılabileceğini soumlyleyerek ccedilalışmaya katılmamışlardır
Yaptığımız ccedilalışma hem maliyet etkin olmuş hem de bize az zamanda ccedilok sayıda
kişiye ulaşma olanağı sağlamıştır Amerika Birleşik Devletlerirsquonde CDC (Centers for
Disease Control and Prevention) her yıl buumltuumln eyaletlerde davranışsal risk faktoumlrlerini
araştırmakta ve verileri yayınlamaktadır Koruyucu ve tedavi edici sağlık hizmetlerinin
planlanmasında bu veriler kullanılmaktadır
Uumllkemizde de bu tuumlr ccedilalışmaların yaygınlaştırılarak Tuumlrkiyersquonin sağlık haritasının
ccedilıkarılmasının koruyucu sağlık hizmetlerinin planlanması ve sağlık politikalarının
oluşturulmasında faydalı olacağını duumlşuumlnuumlyoruz
BRFSS verileri mortalite ve morbiditeyi azaltma stratejilerini planlama youmlnetme
uygulama ve goumlzlemleme iccedilin kullanabilir BRFSS ABDrsquode 1984rsquoden beri bir veri
kaynağı olarak kullanılmaktadır Duumlnyada kesintisiz yuumlruumltuumllen en geniş telefonla
araştırma sistemidir Elde edilen bilgiler aylık olarak toplanmakta ve CDCrsquoye
guumlvenilirliği kontrol edilmek uumlzere goumlnderilmektedir40
Aile Hekimliği disiplininin temel ilkelerinden birisinde belirtildiği gibi aile
hekimi rahatsızlıkların toplum iccedilindeki prevalans ve insidansıyla belirlenen oumlzguumln karar
verme suumlrecini kullanabilmelidir Bunun iccedilin ccedilalıştığı toplumdaki hastalıklar hakkında
bilgi sahibi olmalıdır Aile hekimi sağlığın geliştirilmesi ve hastalıkların oumlnlenmesi iccedilin
koruyucu sağlık hizmetlerini planlamalı ve uygulamalıdır Topluma karşı da bir
sorumluluğu vardır41
54
51 Ccedilalışmanın Kısıtlılıkları
bull Ccedilalışmamızda kadınların sayısının yuumlksek erkeklerin sayısının duumlşuumlk olmasıdır
Bu tip ccedilalışmalar ya işyerlerini de kapsamalı ya da hafta sonlarını da
kapsamalıdır
bull Oumlrnekleme ccedilıkanların 58rsquosine ulaşılabilmiştir
bull Katılım yuumlzdesi bazı ilccedilelerde duumlşuumlk duumlzeyde kalmıştır
55
6 SONUCcedilLAR VE OumlNERİLER
61 Sonuccedillar
1-BRFSS ile telefonla anket youmlntemi kullanılmasının guumlvenirliliği kanıtlanmıştır42
BRFSS modelinde birccedilok sorunun en azından orta derecede guumlvenirliliği ve geccedilerliliği
goumlsterilmiştir43 Bizde aynı youmlntemi uygulayarak elde ettiğimiz veriler başka youmlntem
uygulanarak elde edilen bilgilere benzerdir
2-Aile hekimliğinde rahatsızlıkların goumlruumllme oranı toplumdaki goumlruumllme oranıyla
aynıdır Hiccedil bir oumln eleme olmadığı iccedilin rahatsızlıkların prevalans ve insidansı hastane
ortamından farklıdır ve ciddi rahatsızlıklar birinci basamakta hastanede olduğundan
daha az sıklıkla goumlruumlluumlr Elde ettiğimiz bu bulgular klinik karar verme suumlrecinde faydalı
olacaktır Ccediluumlnkuuml Aile hekiminin kendine oumlzguuml karar verme suumlreci vardır
3-Aile hekimliğinin 10 İlkesine goumlre Aile hekiminin toplum sağlığı iccedilin oumlzel bir
sorumluluk uumlstlenir Hem bireye hem de topluma karşı sorumluluk taşır Toplum iccedilin
risk faktoumlrlerini hastalık prevalanslarını bilmek ve oumlnlemler almak zorundadır
4-Koruyucu sağlık hizmetleri sağlığın geliştirilmesi iccedilin ve kaynakların etkin
kullanılması accedilısından ccedilok oumlnemlidir ve gereken oumlnem verilmelidir
5-Bu ccedilalışmada astım diyabet gibi kronik hastalıkların goumlruumllme oranlarında boumllgemizde
ve uumllkemizde yapılan prevalans ccedilalışmalarıyla uyumlu sonuccedillar elde edilmiştir
6-Ccedilalışma evrenimizde şu an astımı olanların oranı 5rsquotir diyabet prevalansı gebelik
sırasında ve sınırda diyabet dahil edildiğinde 101 bulunmuştur
7-Goumlruumlşuumllen kişilerde duumlzenli diş hekimine gitme alışkanlığının duumlşuumlk olduğu
goumlruumllmuumlştuumlr Katılımcıların sadece 40rsquoı son bir yıl iccedilinde diş hekimine gittiğini
belirtmiştir
8-Goumlruumlşuumllen kişilerde erişkin aşılama oranları ccedilok duumlşuumlktuumlr Bağışıklama kavramı ele
alındığında sadece ccedilocuklar akla gelmektedir Erişkin bağışıklamasına yeterince oumlnem
verilmemektedir
9-Ccedilalışmaya katılanlarda oumlzel alet kullanmayı gerektirecek sakatlığı olanların oranı
16 olup ABD genelindeki verilerden duumlşuumlktuumlr
56
10-Ccedilalışmaya katılanlarda yaklaşık her yedi evden birinde ateşli silah bulunmaktadır
Tuumlrkiye verilerine goumlre ise her uumlccedil evden birinde ateşli silah bulunmaktadır Bu da bizim
ccedilalıştığımız toplumda oranların duumlşuumlk olduğunu goumlstermektedir
62 Oumlneriler
1- Toplumdaki sağlık ile ilişkili olaylar duumlzenli olarak izlenmelidir
2- Bu izlem yuumlz yuumlze goumlruumlşme veya telefonla anket youmlntemiyle yapılabilir
3- Telefonla anket youmlnteminin geccedilerliliği ve guumlvenilirliği artık herkes tarafından kabul
edilmektedir Telefonla anket diğer youmlntemlere goumlre daha ucuz olduğundan bu tip
araştırmalarda tercih edilebilir
4- Sağlıkla ilgili ulusal ve boumllgesel planlamalar yapmak ve sağlık kaynaklarının uygun
dağılımını sağlamak iccedilin gerccedilek verilere ulaşılmalıdır Sadece hizmet sunumu sırasında
yapılan taramalar hizmete coğrafi ve ekonomik ulaşım zorluğu ccedilekmeyenleri
kapsamaktadır Bu nedenle hastanede yapılan ccedilalışmaların sonuccedilları rahatsızlıkların
toplumda goumlruumllme oranlarını yansıtamamaktadır Dolayısıyla birinci basamakta yapılan
ccedilalışmalar arttırılmalıdır
5-Astım boumllgemizde de oumlnemli bir sağlık sorunudur Sadece astımı olanlara değil risk
sahibi olup astımı olmayanlara da danışmanlık hizmeti verilmelidir
6- Astım hastalarına bulgu ve belirtilerine veya ekspiratuar akım oranlarına goumlre yazılı
bir hareket planı verilebilir Bu oumlzellikle orta ve ağır astım hastaları iccedilin ccedilok oumlnemlidir
Astım hastaları pnoumlmokok ve influenza aşısı olmalıdır44
7- Boumllgemizde diyabet prevalansı 101 olup primer korunma oumlnlemleri kişilere daha
fazla anlatılmalıdır
8-Astım ve diyabet kronik hastalıklardır Kronik bakımı iyileştirmek iccedilin hizmet sunan
kuruluşlar egzersiz programları yaşlılık merkezleri ve kendi kendine yardım grupları
gibi topluma dayalı kaynaklarla bağlantıda olmalıdır Hasta eğitimi yapan hastaneler
veya evde bakım hizmeti veren şirketler ile bağlantı kurulması oumlzellikle kısıtlı
kaynakları olan kuumlccediluumlk sağlık merkezleri iccedilin faydalıdır45
9-Kronik hastalığı olanlara kendi kendine youmlnetim desteğinin sağlanması oumlnemlidir
1989 yılında Ulusal Kanser Enstituumlsuuml hastaların sigarayı bırakmalarına yardım etmek
iccedilin hekimlere youmlnelik birccedilok bileşenli bir program geliştirdi Bu ccedilerccedileve zamanla
değişti buguumln 5A olarak bilinmektedir Değerlendir sor (Ask) oumlnerilerde bulun
(Advise) goumlruumlş birliğine var (Agree) yardım et (Assist) ve duumlzenle (Arrange) Birleşik
57
Devletler Koruyucu Hizmetler Ccedilalışma Grubu (The United States Preventive Services
Task Force) 5Arsquoyı sağlıkla ilgili davranışlarda danışmanlık muumldahalelerinde
kullanılacak birleştirici bir yapı olarak seccedilmiştir46
10-Tip 2 diyabette kendi kendine youmlnetim stratejileri iccedilinde gruba dayalı eğitim accedillık
kan glikozu gikolize hemoglobin diyabet bilgisi sistolik kan basıncı vuumlcut ağırlığı ve
diyabet tedavisinin iyileştirilmesinde etkilidir47
11-Ccedilalışmamızda diş ccediluumlruumlkleri oranı yuumlksek diş hekimine gitme oranları duumlşuumlk
bulunmuştur Ağız ve diş sağlığı iyileştirilmesi iccedilin hem ağız sağlığını iyileştirecek
oumlnlemlerin alınması hem de diş hekimine sağlıklı iken gidebilme alışkanlığı iccedilin
stratejiler geliştirilmesi gerekmektedir
12-Ağız ve diş sağlığının iyileştirilmesi ve geliştirilmesinde aile hekimliği ekibinde diş
hekiminin bulunması ve birinci basamak sağlık hizmetlerine ağız ve diş sağlığı
uygulamalarının entegre edilerek yuumlruumltuumllmesi bu konudaki eksikliğin giderilmesine
katkı sağlayabilir
13-Aile Hekimliği Pilot Uygulaması Hakkında Kanunrsquoun 7 maddesinin etkin bir
şekilde uygulamaya konulması sağlanabilir
14-Erişkin aşılama oranlarımız ccedilok duumlşuumlktuumlr Tuumlrkiye Enfeksiyon Hastalıkları ve Klinik
Mikrobiyoloji Derneğirsquonin Sağlık Bakanlığı ve diğer ilgili meslek oumlrguumltlerinin işbirliği
ile hazırladığı 2009 Erişkin bağışıklama rehberinde oumlnerilen aşıların hiccedilbir ek oumldeme
olmadan yapılabilir olması aşılama oranlarını arttıracaktır Erişkin aşılaması iccedilin
kişilere ccedileşitli youmlntemlerle hatırlatma yapılabilir
15-Kronik sağlık sorunları hiccedil de az değildir Kronik sağlık sorunlarının tespiti
izlenmesi ve bakımına doumlnuumlk stratejilerin ve eylem planlarının hazırlanması ve
uygulamaya konması yararlı olacaktır Hasta eğitimi de ccedilok oumlnemlidir
58
KAYNAKLAR
1 World Health Organization World Health Report Chapter 2 Defining and Assessing Risks to Health Erişim (httpwwwwhointwhr2002chapter2enindexhtml ) Erişim tarihi1102009
2 Guirguis ndashBlake J Meyers D Crichlow R Wilson J E Statistical concepts in prevention
Risk factors In Rakel R E Ed Textbook of Family Medicine 7thEd PhiladelphiaSaundersElsevier 2007162-163
3 CDC Behavioral Risk Factor Surveillance System Questionnaires English versions Centers for Disease Control and Prevention Erişim ( httpwwwcdcgovbrfssquestionnairesenglishhtm) Erişim tarihi1102009
4 Ediger D Bronşiyal Astım In Dolar E Ed İccedil Hastalıkları 1Baskı Ankara Nobel Kitabevi 2005 149-152
5 Mellins R B Evans D Clark N Zimmerman B Wiesemann S Developing and Communicating a Long ndashTerm Treatment Plan for Asthma Two Patient Information Handouts On Asthma Am Fam Physician 200061(8) 2427-2437
6 GINA (Global Initiative For Asthma) patient guide You can control your asthma Erişim (httpwwwginasthmacomUserfilesGINA_PatientGuide2007pdf ) Erişim tarihi 6102009
7 İmamoğlu Ş Diabetes Mellitus Tip 2 In Dolar EEd İccedil hastalıkları 1Baskı Ankara Nobel Kitabevi 2005692-694
8 Oumlzcan S Saatccedilı E Bozdemir N Akpınar E Egzersiz sağlık hastalık toplum ve hekim Ccedilukurova Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Arşiv Kaynak Tarama Dergisi 2002 11395-396
9 United States Preventive Services Task Force (USPSTF) Screening for Type 2 Diabetes Mellitus in adults Erişim(httpwwwahrqgovclinicuspstfuspsdiabhtm) Erişim tarihi5042010
10 Gonsalves W (Ccedileviri Oumlzdemir H) Ağız sağlığı In South-Paul J E Matheny S C Lewis E L (Ccedileviri editoumlrleriKut A Tokalak İ Eminsoy M G) Current Aile Hekimliği Tanı veTedavi 2Baskı Ankara Guumlneş Kitabevi 2010507-517
11 Samaranayake L Essential Microbiology for Dentistry 3th Ed Edinburgh Churcill Livingstore 2006265
12 Zimmerman R K Abwesb E R Adult Vaccination In Campos-Outcalt D Ed 20 Common Problems In Preventive Health Care 1Baskı USA McGraw-Hill Companies 2000431461
13 Tuumlrkiye Enfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji Uzmanlık Derneği Erişkin Bağışıklama Rehberi Ccedilalışma Grubu Erişkin Bağışıklama Rehberi 200936
14 Tuumlrkiye İstatistik Kurumu Tuumlrkiye İstatistik Yıllığı 2009103 275 401
15 McCarthy P L (CcedileviriBiccediler S ) Muayenehane ve Klinikte hasta ccedilocuğun değerlendirilmesi Ateşli silah yaralanmaları In Behrman R E Kliegman R M Jenson H B Eds (Ccedileviri editoumlruuml AkccedilayT) Nelson Pediatri 17th Ed USA Nobel Tıp Kitabevleri 2008262
59
16 Odabaş Y Anket youmlnetimi Anadolu Uumlniversitesi Erişim (wwwaofanadoluedutrkitapIOLTP2294unite05pdf ) Erişim tarihi 8102009
17 Siberry G K Conversion formulas and biostatistics In Siberry G K Iannor R Eds The Harriet Lane Handbook A manual for pediatric house officers 15thEd USA Mosby Inc 2000181-184
18 TCAdana Valiliği İl ve İlccedileler Arası Mesafeler Karayolları Genel Muumlduumlrluumlğuuml Erişim (httpwwwkgmgovtrSayfalarKGMSiteTrUzakliklarililcelerArasiMesafeaspx) Erişim tarihi3042010
19 TCAdana Valiliği İlccedilelerimiz Adana Valiliği Erişim ( httpwwwadanagovtrsayfa=4) Erişim tarihi 3042010
20 TCAdana Valiliği Sayılarla Tuumlrk Telekom Muumlduumlrluumlğuuml Tuumlrk Telekom Muumlduumlrluumlğuuml Erişim (httpwwwadanagovtrsayfa=5ampalt=turk_telekom) Erişim tarihi 3042010
21 Tuumlrkiye İstatistik Kurumu İlccedile yaş grubu ve cinsiyete goumlre nuumlfus 2009 eğitim duumlzeyi cinsiyet yaş grubuna goumlre ililccedile nuumlfusu 2009 Adrese Dayalı Nuumlfus Kayıt Sistemi (ADNKS) Veri Tabanı Erişim (httptuikapptuikgovtradnksdagitappadnkszul) Erişim tarihi3042010
22 Adana Tuumlrk Telekom Boumllge Muumlduumlrluumlğuuml telefonla oumlzel goumlruumlşme
23 Uysal Y Uysal Accedilık Kaynak Kodlu Veri Analiz Programları wwwwebdatanametr Erişim tarihi1022009
24 CDC Epi Info İstatistk Programı Centers for Disease Control and Prevention Erişim (httpwwwcdcgovepiinfo) Erişim tarihi2102009
25 CDC About the BRFSS Turning information into public health Centers for Disease Control and Prevention Erişim (httpwwwcdcgovbrfssabouthtm) Erişim tarihi 5022010
26 Remington P L Smith M Y Williamson D F Anda R F Gentry E M Hogelin G C Design characteristics and usefulness of state-based behavioral risk factor surveillance 1981ndash87 Public Health Reports 1988 103(4) 367
27 CDC Behavioral Risk Factor Surveillance System Prevalance and Trends Data Centers for Disease Control and Prevention Erişim (httpwwwappsnccdcdcgovBRFSS ) Erişim tarihi1022010
28 Gemicioğlu B Astım In Erol Ccedil Ed İccedil Hastalıkları 1Baskı Ankara MN Medikal δ Nobel 20082440
29 Uysal Y Seyhan ilccedilesinde davranışsal risk faktoumlrlerinin belirlenmesi projesi Uzmanlık tezi Ccedilukurova Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Adana 2007
30 Arabacı F Yuumlreğir ilccedilesinde davranışsal risk faktoumlrlerinin belirlenmesi projesi Uzmanlık tezi Ccedilukurova Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Adana 2007
31 Tang E A Matsui E Wiesch D G Samet J M Risk factors for asthma In Adkinson N F Bochner B Busse W W Holgate S T Lemonske R F F Estelle R Simons Eds Middletonrsquos Allergy Prinicples and Practice 7th Ed Philadelphia MosbyElsevier 2009735-737
32 Hopkin J M Prevalance of asthma In Warrell D A Cox T M Firth J D Benz J Oxford Textbook of Medicine 4th Ed NewYork Oxford Univ P 20031334-1335
60
33 Goumlkcel A Oumlzşahin K Sezgin N Karakoumlse H Ertoumlrer E Akbaba M Baklacı N Senguumll A Guumlvener N A High Prevalance of Diabetes in Adana Southern Province of Turkey Diabetes Care (Electronic Journal) 200326(11)3031-3034 Erişim (httpcarediabetesjournalsorgcontent26113031fullpdf+html) Erişim tarihi5012010
34 Brown D Balluz L Giles W Beckles G Moriarty D Ford E Mokdad A Diabetes Mellitus
and health related quality of life among older adults Findings from BRFSS Diabetes Research and Clinical Practice 200465(2)106-113
35 Narayan KM Gregg EW Fagot-Campagna A Engelgau MM Vinicor F Diabetes-a
commongrowing seriouscostlyand potentially preventable public health problem Diabetes Research and Clinical Practice50suppl2 200078
36 Tuumlrk Diş Hekimleri Birliği İstatistikler Ağız Diş Sağlığı ile ilgili goumlstergeler Genel durumTuumlrkiye ağız ve diş sağlığı profili Erişim (httpwwwtdborgtrtdbv2solmenu_gosterphpyer_id=7ampid=100 2004) Erişim tarihi10022010
37 World Health Organization Hepatitis B WHOcdscsrlyo20022Hepatitis B Department of Communicable Disease Surveillance and Responce 200238
38 Umut vakfıBireysel silahlanmaya ilişkin Tuumlrkiye verilerirsquodeki veriler Erişim (httpwwwumutorgtrpublicpageaspxid=19303) Erişim tarihi5032010
39 Jackman G A Farah M M Kellermann A L Simon H K Seeing Is Believing What Do Boys Do When They Find a Real Gun Pediatrics 107No6 2001 1247-1250
40 Kilmer G Roberts H PhD Hughes E Li Y Valluru B Fan A Giles W Mokdad A Jiles R Surveillance of Certain Health Behaviors and Conditions Among States and Selected Local Areas Behavioral Risk Factor Surveillance System (BRFSS) United States Mortality and morbidity weakly report 2006 57 (Electronic Journal) 20082-7 Erişim (wwwcdcgovmmwr) Erişim tarihi04032010
41 Evans P (Ccedileviri Başak O) Aile Hekimliği Genel Pratisyenlik Avrupa Tanımı Wonca 200215-19 Erişim (httpwwwwoncaeuropeorgWeb20documentsEuropean20Definition20of20family20medicineWONCA20definition20Turkish20versionpdf) Erişim tarihi1022010
42 Lederman R I Shea S Stein A D The Behavioral Risk Factor Surveillance System Questionnaire Its Reliability In a Statewide Sample American Journal of Public Health 199383(12)1768-1772
43 Nelson DE Holtzman D Bolen J Stanwyck CA Mack KA Reliability and validity of
measures from the Behavioral Risk Factor Surveillance System (BRFSS) Soz Praventivmed 200146 Suppl 1S3-42
44 Chesnutt M S Prendergast T JAsthma Assessment monitoring and preventationIn Mcphee
S J Papadakıs M A Tierrey L M EdsCurrrent Medical Diagnosis and Treatment 46th Ed New YorkMcGraw-Hill Medical 2007241
45 (CcedileviriOumlzşahin K) Kronik Hastalığı Olan Hastalara Sunulan Birinci Basamak Hizmetin İyileştirilmesiIn Bodenheimer T Grumbach K Eds (Ccedileviri Bozdemir N Saatccedilı E) Birinci Basamağın geliştirilmesi Daha iyi uygulamalar iccedilin stratejiler ve araccedillar 200955-78
46 (CcedileviriCcedilelik M) Kronik Hastalığı Olan Kişilerde Kendi Kendine Youmlnetme Desteği In Bodenheimer T Grumbach K Eds (Ccedileviri Bozdemir B Saatccedilı E) Birinci Basamağın Geliştirilmesi Daha İyi Uygulamalar İccedilin Stratejiler ve Araccedillar 200979-98
61
47 Deakın TA Mc Share CE Cade JE Williams R Group based training for self management
strategies in people with type 2 diabetes mellitus Cochraine Database of Systematic Reviews 2005 Issue2CD003417
62
EKLER
Davranışsal Risk Faktoumlrleri Araştırma Sistemi Anketi
Merhaba ben Dr Ufuk Guumllmen
CcedilUumlTF Aile Hekimliği Boumlluumlmuumlrsquonden arıyorum
Adanada yaşayanların sağlık durumlarıyla ilgili bir araştırma yapıyoruz
Eğer kabul ederseniz size sağlık durumunuz ve sağlıkla ilgili davranışlarınız hakkında birkaccedil soru sormak istiyorum
(Kişi ccedilalışmaya katılmak soruları yanıtlamak istemezse iyi guumlnler dileyerek TELEFONU KAPAT)
Orası oumlzel bir konut mu
Eğer cevap hayır ise
Teşekkuumlrler sadece oumlzel konuttaevde yaşayanlarla goumlruumlşme yapıyoruz (TELEFONU KAPAT)
Goumlruumlşuumllen numara oumlzel bir konuta aitse goumlruumlşuumllen kişi 18 yaşın uumlstuumlndeyse ve kişi goumlruumlşmeyi kabul ettiyse aşağıdaki boumlluumlm ile devam et
Bu goumlruumlşme iccedilin telefon numaranız rasgele olarak seccedilildi
Adınızı adresinizi veya buna benzer kişisel bilgilerinizi sormayacağım
Cevap vermek istemediğiniz sorulara cevap vermeyebilirsiniz ve istediğiniz an goumlruumlşmeyi bitirebilirsiniz
Bana verdiğiniz tuumlm bilgiler gizli kalacaktır
Eğer bu araştırma hakkında daha ayrıntılı bilgi edinmek isterseniz size vereceğim şu telefonu arayabilirsiniz (CcedilUumlTF Yalım Erez Aile Hekimliği Polikliniğirsquonin telefon numarasını ver)
Boumlluumlm 1 Demografik Bilgiler
11 Kaccedil yaşındasınız
[] (Yaşı yazınız)
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
12 Evli misiniz bekacircr mısınız
63
[ ] Evliyim ----gt Resmi nikahınız var mı [ ] Evet [ ] Hayır
[ ] Boşandım
[ ] Eşim vefat etti
[ ] Eşimden ayrı yaşıyorum
[ ] Hiccedil evlenmedim
[ ] Evli olmayan bir ccediliftiz
[ ] Cevap vermek istemiyorum
13 Evinizde 18 yaşın altında olup sizinle yaşayan ccedilocuğunuz var mı
(bu soruyu evli olmayanlara sorma)
[] Sayıda ccedilocuğum var
[ ] Hiccedil yok
[ ] Cevap vermek istemiyorum
14 Eğitim durumunuz nedir
[ ] Okur-yazar değilim
[ ] Okur-yazarım
[ ] İlkokul mezunuyum
[ ] Ortaokul mezunuyum
[ ] Lise mezunuyum
[ ] Uumlniversite mezunuyum
[ ] Cevap vermek istemiyorum
15 Ne iş yapıyorsunuz
[ ] Maaş karşılığı ccedilalışıyorum
[ ] Kendi işim
[ ] Bir yıldan fazla suumlredir işsizim
[ ] Bir yıldan kısa suumlredir işsizim
[ ] Ev kadınıyım
64
[ ] Oumlğrenciyim
[ ] Emekliyim
[ ] Ccedilalışamaz durumdayım
[ ] Cevap vermek istemiyorum
16 Cevap veren kişinin cinsiyetini belirtiniz
(sadece gerekliyse sorunuz)
[ ] Erkek
[ ] Kadın
17 Sizin bilginize goumlre şu anda gebe misiniz
(49 yaş uumlstuumlndeki kadınlara bu soruyu sorma)
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
18 Vuumlcut ağırlığınız ne kadar
[] kg
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
19 Boyunuz ne kadar
[] cm
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
110 Cep telefonu hariccedil evinizde birden fazla telefon hattı var mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
65
[ ] Cevap vermek istemiyorum
111 Geccediltiğimiz 12 ay iccedilerisinde bir hafta veya daha fazla suumlre iccedilin evinizde telefonunuzun kesildiği oldu mu
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
Boumlluumlm 2 Astım
91 Bir hekim tarafından astımınız olduğu soumlylendi mi
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
Boumlluumlm 3 Diyabet
101 Bir hekim tarafından şeker hastalığınız olduğu soumlylendi mi
[ ] Evet
[ ] Evet fakat sadece gebeliği sırasında
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
Boumlluumlm 4 Ağız Sağlığı
111 Herhangi bir nedenle diş hekimine veya diş kliniğine en son ne zaman gittiniz
[ ] Son bir yıl iccedilinde
[ ] Son iki yıl iccedilinde
66
[ ] Son beş yıl iccedilinde
[ ] Beş yıl veya daha uzun suumlre oumlnce
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Hiccedil
[ ] Cevap vermek istemiyorum
112 Diş ccediluumlruumlğuuml nedeniyle kaccedil dişinizi kaybettiniz
[] tane dişimi kaybettim
[ ] Hepsini kaybettim
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Hiccedilbirini kaybetmedim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
113 Dişlerinizi en son ne zaman temizlettiniz
[ ] Son bir yıl iccedilinde
[ ] Son iki yıl iccedilinde
[ ] Son beş yıl iccedilinde
[ ] Beş yıl veya daha uzun suumlre oumlnce
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Hiccedil
[ ] Cevap vermek istemiyorum
Boumlluumlm 5 Aşılama
121 Son 12 ay iccedilinde grip aşısı yaptırdınız mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
67
122 Son 12 ay iccedilinde tetanoz aşısı yaptırdınız mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
123 Daha oumlnce uumlccedil doz Hepatit-B aşısı yaptırdınız mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
124 Daha oumlnce hiccedil kuduz aşısı yaptırdınız mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
Boumlluumlm 6 Askerlik Durumu
131 Askerlik yaptınız mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bimiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
132 Son 12 ay iccedilerisinde Tuumlrk Silahlı Kuvvetlerirsquone bağlı bir sağlık karnesi ile muayene oldunuz mu veya ilaccedil yazdırdınız mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
68
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevaplamak istemiyor
Boumlluumlm 7 Engellilik
141 Fiziksel ruhsal veya duygusal sorunlar nedeniyle herhangi bir şekilde herhangi bir aktiviteden geri kaldınız mı (engellilikdisability)
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevaplamak istemiyorum
142 Oumlzel ekipman (koltuk değneği tekerlekli sandalye oumlzel bir yatak oumlzel bir telefon vs) kullanmanızı gerektirecek herhangi bir sağlık sorununuz var mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevaplamak istemiyorum
Boumlluumlm 8 Ateşli Silahlar
151 Evinizde ateşli silah bulunuyor mu
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevaplamak istemiyorum
152 Bu silahlardan herhangi biri şu anda dolu mu
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
69
[ ] Cevaplamak istemiyorum
153 Bu silahlardan herhangi biri şu anda accedilıkta mı ulaşılabilir bir yerde mi
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevaplamak istemiyorum
Bu son soruydu
Ccedilalışmamıza katıldığınız iccedilin teşekkuumlr ederiz
70
71
OumlZGECcedilMİŞ
Adı Soyadı Ufuk Guumllmen
Doğum yeritarihi Adana 1971
Medeni durumu Evli
Adres Toros mahallesi Mavi Bulvar Erciyes Plaza B Blok Kat3
Daire3 Ccedilukurova ADANA
Telefon 322-2279955
E-mail ufukgulmenhotmailcom
Mezun olduğu tıp fakuumlltesi İstanbul Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi
Goumlrev yerleri 2000-2002 TC Sağlık Bakanlığı Kuumlrtuumlncuuml Sağlık Ocağı
Musabeyli Kilis
2002-2003 TCSağlık Bakanlığı Elbeyli Sağlık Ocağı
Elbeyli Kilis
2003-2007 Başkent Uumlniversitesi Adana Uygulama ve
Araştırma Hastanesi
2007-2010 ndashCcedilukurova Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Aile
Hekimliği Anabilim Dalı Adana
Dernek Uumlyelikleri TAHUD
Yabancı diller İngilizce Almanca
TC CcedilUKUROVA UumlNİVERSİTESİ
TIP FAKUumlLTESİ AİLE HEKİMLİĞİ ANABİLİM DALI
ADANA İLİ CEYHAN KOZAN FEKE SAİMBEYLİ
TUFANBEYLİ POZANTI KARAİSALI ALADAĞ
İMAMOĞLU YUMURTALIK KARATAŞ İLCcedilELERİNDE
YAŞAYAN BİREYLERİN DAVRANIŞSAL RİSK
FAKTOumlRLERİNİN BELİRLENMESİ
Dr Ufuk GUumlLMEN
UZMANLIK TEZİ
TEZ DANIŞMANI
Prof Dr Nafiz BOZDEMİR Bu ccedilalışma CcedilUuml Bilimsel Araştırma Projeleri Birimi tarafından TF 2008 LTP19 proje no ile desteklenmiştir
ADANAndash2010
i
TEŞEKKUumlR
Uzmanlık eğitimim ve tez ccedilalışmam suumlrecinde destek hoşgoumlruuml sabır ve
emeklerini esirgemeyen tez danışmanım Prof Dr Nafiz Bozdemire
Oumlzenli ve titiz youmlnlendirmeleriyle tezime ve uzmanlık eğitimime katkılarından
dolayı Doccedil Dr Esra Saatccedilırsquoya Doccedil Dr Ersin Akpınarrsquoa Yrd Doccedil Dr Sevgi Oumlzcanrsquoa
ve Yrd Doccedil Dr Hatice Kurdaka
Asistanlığım boyunca bana verdikleri destek ve dostluklarını minnetle anacağım
Uz Dr Neşem Anberrsquoe Aile Hekimliği Anabilim Dalının tuumlm araştırma goumlrevlileri ve
personeline
İhtisasım suumlresince hep yanımda olan eşim Haticersquoye
Minnettarlığımı kelimelerle anlatamayacağım sevgili anneme ve kardeşlerime
şimdi yanımda olamayan babama
Teşekkuumlrlerimi sunarım
Dr Ufuk Guumllmen
ii
İCcedilİNDEKİLER
Sayfa
TEŞEKKUumlR i
İCcedilİNDEKİLER ii
TABLO LİSTESİ iv
ŞEKİL LİSTESİ vii
KISALTMALAR viii
OumlZET ix
ABSTRACT x
1 GİRİŞ ve AMACcedil 1
2 GENEL BİLGİLER 3
21 Sağlıkla İlgili Davranışsal Risk Faktoumlrlerini Belirlemede
Kullanılan Değişkenler 3
22 Davranışsal risk faktoumlrleri 4
221Astım 4
222Diyabet 6
223 Ağız sağlığı 8
224Aşılama 10
225Askerlik durumu 13
226Engelli 13
227Ateşli silahlar 14
23 Sağlıkta Risk Faktoumlrlerini Belirleme Youmlntemleri 14
231Anket Youmlnteminin Tuumlrleri 15
232Mektupla Anket 16
233Telefonla Anket 16
234Kişisel Goumlruumlşme 17
235Uygun Anket Tuumlruumlnuuml Belirleme 18
24 Oumlnleyici Sağlık Bakımında İstatistiksel Kavramlar 18
3 GERECcedil ve YOumlNTEMLER 20
31 Ccedilalışma Evreninin Belirlenmesi 20
iii
32 Adana İli İlccedileleri ile İlgili Genel Bilgiler 20
33 Oumlrneklem Buumlyuumlkluumlğuumlnuumln Hesaplanması 22
34 Oumlrneklem Seccedilimi 22
35 Anket Formunun Hazırlanması 24
36 Verilerin Toplanması 24
37 Verilerin Analiz Edilmesi ve Kullanılan İstatistik Youmlntemler 26
4 BULGULAR 27
41 Adana İli ilccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Goumlruumlşuumllen Kişilerin Sosyodemografik Oumlzellikleri 27
42 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Goumlruumlşuumllen Kişilerin Astım Durumu 29
43 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Goumlruumlşuumllen Kişilerin Diyabet Durumu 33
44 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Goumlruumlşuumllen Kişilerin Ağız Sağlığı Durumu 36
45 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Goumlruumlşuumllen Kişilerin Aşılanma Durumu 41
46 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Goumlruumlşuumllen Kişilerin Askerlik Durumu 44
47 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Goumlruumlşuumllen Kişilerin Engellilik Durumu 44
48 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Goumlruumlşuumllen Kişilerin Evlerinde Ateşli Silah Durumu 46
5 TARTIŞMA 49
51 Kısıtlılıklar 54
6 SONUCcedilLAR ve OumlNERİLER 55
61 Sonuccedillar 55
62 Oumlneriler 56
KAYNAKLAR 58
EKLER 62
OumlZGECcedilMİŞ 71
iv
TABLO LİSTESİ
Tablo No Tablo Başlığı Sayfa No
Tablo 1 Risk Ne Anlama Gelir 1
Tablo 2 Astım Gelişmesine Yol Accedilan Risk Faktoumlrleri 5
Tablo 3 Tip 2 Diyabetin Majoumlr Risk Faktoumlrleri 7
Tablo 4 Ek Olarak Verilecek Florid Miktarı 9
Tablo 5 Normal ve Risk grubu Yetişkinlerde Aşılama Şeması 12
Tablo 6 Oumlzruumln Tuumlruumlne ve Cinsiyete Goumlre Tuumlrkiyede Engelli Nuumlfus Oranı 13
Tablo 7 Anket Tuumlrlerinin Karşılaştırılması 18
Tablo 8 Adana İli İlccedilelerinin Oumlzellikleri 20
Tablo 9 Adana İli İlccedilelerine Goumlre Nuumlfus Abone Sayısı ve Oumlrneklem Sayısı
Oranları 23
Tablo 10 Adana İli İlccedileleri (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Arama
Sonuccedilları 25
Tablo 11 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Goumlruumlşuumllen Kişilerin Katılım Yuumlzdeleri 26
Tablo 12 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Yaş Grupları ve Cinsiyete Goumlre Dağılımı 27
Tablo 13 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Medeni Duruma Goumlre Dağılımı 28
Tablo 14 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Cinsiyete Goumlre Eğitim Durumlarının Dağılımı 28
Tablo 15 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Astım Olma Durumu 31
Tablo 16 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Cinsiyet ve Astım Olma Durumu 32
Tablo 17 Adana İli İlccedil elerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Yaş Gruplarına Goumlre Şu An Astım Olma Durumu 32
Tablo 18 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Yaş Grupları ve Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu 33
Tablo 19 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Eğitim durumu ve Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu 34
Tablo 20 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Medeni Durum ve Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu 34
Tablo 21 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu 35
v
Tablo 22 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Cinsiyet ve Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu 35
Tablo 23 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Beden Kitle İndeksi ve Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu 36
Tablo 24 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Yaş Grupları ve Diş Hekimine Gitme Durumları 37
Tablo 25 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Eğitim Grupları ve Diş Hekimine Gitme Durumu 38
Tablo 26 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Cinsiyet ve Diş Hekimine Gitme Durumu 38
Tablo 27 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Diş Ccediluumlruumlğuuml Nedeniyle Kaybettikleri Diş Sayısı Durumu 39
Tablo 28 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Eğitim Durumu ve Diş Ccediluumlruumlğuuml Nedeniyle Kaybedilen
Diş Sayısı 39
Tablo 29 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Cinsiyet ve Kaccedil Diş Kaybettiği Durumu 40
Tablo 30 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Dişlerini Temizletme Zamanı 40
Tablo 31 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Dişlerini Temizletme ve Eğitim Durumu 41
Tablo 32 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Aşılanma Durumu 41
Tablo 33 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Cinsiyet ve Aşılanma Durumu 42
Tablo 34 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Eğitim ve Aşılanma Durumu 42
Tablo 35 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Yaş Gruplarına Goumlre Son Bir Yıl İccedilinde Tetanoz Aşısı Yapılma
Durumu 43
Tablo 36 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Yaş Gruplarına Goumlre Daha Oumlnce Uumlccedil Doz Hepatit B Aşısı
Yapılma Durumu 43
Tablo 37 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Erkeklerin Askerlik Yapma durumu 44
Tablo 38 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Son 12 Ay İccedilerisinde TSKlerine Bağlı Bir Sağlık Karnesi ile
Muayene Olma veya İlaccedil Yazılma Durumu 44
vi
Tablo 39 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Fiziksel Ruhsal veya Duygusal Sorunlar Nedeniyle
Herhangi Bir Aktiviteyi Yapamama (EngellilikDisability) ve Oumlzel Bir
Alet (koltuk değneği tekerlekli sandalye oumlzel bir yatak oumlzel bir
telefon vb) Kullanılmasını Gerektirecek Herhangi Bir Sağlık
Sorunu Olma Durumu 45
Tablo 40 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Fiziksel Ruhsal veya Duygusal Sorunlar Nedeniyle
Bir Aktiviteyi Yapamama ve Eğitim Durumu 45
Tablo 41 Adana İli İlccedilelerinde ( Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Fiziksel Ruhsal veya Duygusal Sorunlar Nedeniyle Bir
Aktiviteyi Yapamama ve Medeni Durumu 46
Tablo 42 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Evlerinde Ateşli Silahların Durumu 46
Tablo 43 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Ateşli Silah Bulundurma ve Eğitim Durumu 47
Tablo 44 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Ateşli Silah Bulundurma Durumu 48
vii
ŞEKİL LİSTESİ
Şekil No Şekil Başlığı Sayfa No
Şekil 1 Adana İl Haritası 21
Şekil 2 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Eğitim Durumu ve Yaş Grupları Dağılımı 29
Şekil 3 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Astım Durumu 30
Şekil 4 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Diyabet Durumu 33
Şekil 5 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
En Son Diş Hekimine Gitme Durumu 37
viii
KISALTMALAR
ADNKS Adrese Dayalı Nuumlfus Kayıt Sistemi BKİ Beden Kitle İndeksi BRFSS Behavioral Risk Factor Surveillance System CDC Centers for Disease Control and Prevention DSOuml Duumlnya Sağlık Oumlrguumltuuml GINA Global Initiative for Asthma TİP 2 DM Tip 2 Diabetes Mellitus TİSAB Ccedilukurova Uumlniversitesi Telefon ve İnternet ile Saha Araştırmaları Birimi TSK Tuumlrk Silahlı Kuvvetleri TURDEP Turkish Diabetes Epidemiology Study USPSTF United States Preventive Services Task Force WHO World Health Organization
ix
OumlZET
Adana İli Ceyhan Karaisalı Pozantı Yumurtalık Kozan İmamoğlu Saimbeyli
Tufanbeyli Feke Aladağ Karataş İlccedilelerinde Yaşayan Bireylerin Davranışsal
Risk Faktoumlrlerinin Belirlenmesi
Giriş ve Amaccedil Bu ccedilalışmada Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam ve Ccedilukurova hariccedil) yaşayan bireylerin astım diyabet ağız sağlığı ve engellilik durumlarını araştırdık Gereccedil ve Youmlntem Veriler telefonla anket youmlntemin ile toplanmıştır Adana İli İlccedilelerindeki tuumlm sabit telefon numaraları arasından ldquosistematik kuumlme oumlrneklem youmlntemirdquo ile aranan numaralar belirlenmiştir Aranan telefonlarda sadece 18 yaşından buumlyuumlk kişilerle goumlruumlşuumllmuumlştuumlr Ccedilalışmada kullanılan anket formu Behavioral Risk Factor Surveillance Systemrsquoe ilişkin oumlzellikle telefonla uygulanmak uumlzere yapılandırılmış anketten uyarlanarak oluşturulmuştur Bilgisayar Destekli Telefon Goumlruumlşmesi kullanılmış ve goumlruumlşme sonuccedilları goumlruumlşme sırasında bilgisayara kaydedilmiştir Bu sistem Uysal WebQ10 anket youmlnetim yazılımı ve Epi info bilgisayar programı ile birlikte yuumlruumltuumllmuumlştuumlr Goumlruumlşmeler Ccedilukurova Uumlniversitesi Telefon ve İnternet ile Saha Araştırmaları Biriminde (TİSAB) gerccedilekleştirilmiştir Bulgular Oumlrnekleme ccedilıkan 1888 kişiden 1096rsquosı ( 580)rsquoi ile başarılı goumlruumlşme yapılmıştır Ccedilalışmamıza katılanlarda astım prevalansı 66 diyabet prevalansı 101 son bir yıl iccedilinde diş hekimine gidenlerin oranı 400 geccedilici veya kalıcı sakatlığı olanların oranı 70 bulunmuştur Sonuccedil Ccedilalışmadan elde edilen sonuccedillar ulusal ve boumllgesel ccedilalışmalarla uyumlu bulunmuştur Diyabet ve astım gibi kronik hastalıkların oumlnlenmesi iccedilin yeni stratejiler geliştirilmelidir Boumllgemizde ağız sağlığı koumltuumlduumlr ve ihmal edilmektedir Koruyucu hekimliğe ve birinci basamak sağlık hizmetlerine daha fazla oumlnem verilmelidir Anahtar kelimeler Adana davranışsal risk faktoumlrleri telefonla anket bilgisayar
destekli telefon goumlruumlşmesi
x
ABSTRACT
Determining the Behavioral Risk Factors in People Living in Adana Counties
Ceyhan Karaisalı Pozantı Yumurtalık Kozan İmamoğlu Saimbeyli Tufanbeyli
Feke Aladağ Karataş
Background and Aim In this study we searched for asthma diabetes oral health status and disability of people living in the counties of Adana city (excluding Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam and Ccedilukurova) Materials and Methods Data was collected by ldquotelephone interviewrdquo method The phone numbers were selected by ldquosystematic cluster sampling methodrdquo from the list of home phone numbers for the counties of Adana city Interviews were only with individuals gt18 years of age The questionnaire was modified from the structured questionnaire of Behavioral Risk Factor Surveillance System designed particularly for telephone interviewing Data was installed during the interview The Computer Assisted Telephone Interviewing was used The system was conducted using Uysal WebQ 1 and Epi Info softwares The interviews were held in ldquoCukurova University Field Research by Telephone and Internet (TISAB)rdquo Results The response rate was 58 (10961888) Prevalence for asthma was 66 for diabetes 101 Of the sample 400 stated that they had visited a dentist during the last year and the prevalence of disability (either permanent or temporary) was 70 Conclusion Our results were consistent with national and regional studies New strategies should be developed to prevent chronic disease including asthma and diabetes Oral health is poor and neglected in our region Preventive care and primary care should have more emphasis Keywords Adana behavioral risk factors telephone interview computer assisted
telephone interviewing
1
1 GİRİŞ VE AMACcedil
Risk değişik anlamlara gelebilir En sık kullanılan iki değişik anlamı olumsuz bir
durumla sonuccedillanma olasılığı veya bu olasılığı arttıran bir faktoumlrduumlr Riskle ilgili diğer
tanımlar Tablo 1rsquode oumlzetlenmiştir Sağlıkta risklere odaklanma hastalık ve
yaralanmalardan korunmada anahtardır Yaralanma ve hastalıkların oumlnlenmesi
sistematik değerlendirme ve nedenlerin azaltılmasını gerektirir1
Hastalığın nedenlerine odaklanırken birccedilok bilimsel etkinlik risk faktoumlrlerinin
varlığına youmlnelir ldquoElektromanyetik dalga radyasyonu loumlsemiye neden olur murdquo
ldquoEnfeksiyonlar kalp krizine yol accedilar mırdquo Bu değerlendirmeleri kişiler arasındaki risk
faktoumlrlerinin değerlendirilmesi izler1
Tablo 1 Risk Ne Anlama Gelir1
bull Risk olasılık anlamına gelebilir Kirli bir iğneden HIVAIDS olma riski gibi bull Risk olumsuz bir durumun olasılığını arttıran bir faktoumlr olabilir Oumlrneğin Koumltuuml
beslenme ev iccedili pis su ve evde sigara iccedililmesi ccedilocuk sağlığı riskleridir bull Risk bir sonuccedil anlamına da gelebilir Oumlrneğin iccedilkiliyken araba kullanmanın
riski araba kazası geccedilirmek olabilir bull Risk potansiyel olumsuz bir durum veya tehdit anlamına gelebilir Oumlrneğin
motor kullanmanın bir riski vardır Riskle İlgili Oumlnemli Diğer Tanımlamalar
bull Risk prevalansı Belli bir popuumllasyonda belli bir riske maruz kalanların oranıdır Oumlrneğin bir popuumllasyonda sigara iccedilme prevalansı 25 olabilir
bull Roumllatif Risk Belirli bir riske maruz kalanlar ile kalmayan insanlar karşılaştırıldığında muhtemel zararlı sağlık sonuccedillarının oluşma olasılığıdır
bull Tehlike Doğada olan bir oumlzelliktir Oumlrneğin Potansiyel zararlı iccedileren bir kimyasal madde
bull Nuumlfusa atfedilen risk Bir nuumlfusta belirli bir riskten dolayı oluşan hastalık oranı bull Atfedilen yuumlk Geccedilmiş bir karşılaşmadan kaynaklanan şimdiki hastalık veya
yaralanma yuumlkuuml oranı bull Kaccedilınabilen yuumlk Bazı alternatifler ve duumlzenlemelerle şimdi ve gelecekteki riske
maruziyet duumlzeyleri azaltılırsa gelecekte kaccedilınılabilecek hastalık veya yaralanma yuumlkuuml oranı
Risk faktoumlruuml ise bir hastalığın artmış olasılığı ile olan bir durumdur Oumlrneğin
obezite diyabet iccedilin bir risk faktoumlruumlduumlr Obez kişiler obez olmayan kişilere goumlre
2
yaşamları boyunca daha fazla diyabet geliştirme olasılığına sahip olacaktır Bazı risk
faktoumlrleri nedenseldir risk faktoumlruuml hastalığa neden olur Oumlrneğin sigara iccedilmek bir risk
faktoumlruumlduumlr ve akciğer kanserinin kanıtlanmış bir nedenidir Bir iccedilici yaşamı boyunca
akciğer kanseri geliştirmek iccedilin iccedilici olmayandan muhtemelen birccedilok kat daha fazla
olasılığa sahiptir2
Diğer risk faktoumlrleri birlikteliklerdir kuzey enlemlerde yaşayanların multiple
skleroza yakalanma olasılığı daha fazladır Yani bilinen hiccedilbir nedensel ilişki yoktur Bu
basit bir birlikteliktir Myokard enfarktuumlsuuml iccedilin risk faktoumlrleri cinsiyet yaş
hipertansiyon sigara iccedilme yuumlksek kolesterol duumlzeyleri sedanter yaşam obezite ve
diyabettir2
Bazı risk faktoumlrleri modifiye edilebilir Oumlrneğin sigara iccedilme fiziksel aktivite
duumlzeyi kolesterol duumlzeyi Diğerleri değiştirilemez Oumlrneğin yaş cinsiyet ırk aile
oumlykuumlsuuml
Bir oumlnleme programı planlanırken risk faktoumlruumlnuumln veya hastalığın olmadığı bir
nuumlfusu hedef almaktansa daha yuumlksek hastalık riski veya hastalığı olan bir nuumlfusu hedef
almak daha maliyet etkindir Oumlrneğin cinsel yolla bulaşan enfeksiyonlar genel nuumlfusta
nadirken bazı gruplarda daha yaygındır2
Davranışsal risk faktoumlrlerini belirleyerek değiştirilebilir olanlar iccedilin değiştirme
programları yapmak ve maliyet etkin oumlnlemler almak gerekir
Ccedilalışmamızın amacı Adanarsquonın ilccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova
hariccedil) yaşayan 18 yaşından buumlyuumlk erişkinlerde telefonla anket youmlntemiyle astım
diyabet ağız sağlığı aşılama askerlik durumu engellilik ve ateşli silahlar accedilısından
davranışsal risk faktoumlrlerinin araştırılmasıdır Bu risk faktoumlrleri iyileştirilebilir mi Evet
iyileştirilebilir hatta kazanıldıktan sonra da Hastalıkları tedavi etmek ikincil ve
uumlccediluumlncuumll koruma da tabi ki oumlnemlidir Ancak risk faktoumlrlerini belirleyerek hastalıklardan
korunma yollarını bilmek hem akılcı hem maliyet etkindir
3
2 GENEL BİLGİLER
21 Sağlıkla İlgili Davranışsal Risk Faktoumlrlerini Belirlemede Kullanılan
Değişkenler
Davranışsal risk faktoumlrlerini belirlemede kullanılan bazı değişkenler aşağıdadır3
bull Demografik bilgiler Kişinin yaş boy kilo ırk eğitim sosyoekonomik durum
gibi parametreleri
bull Sağlık durumu Kişinin genel sağlık durumunu nasıl tanımladığı
bull Sağlıklı guumlnler- Sağlıkla ilgili yaşam kalitesi Kişinin yaşamında belli bir suumlrede
fiziksel ve ruhsal olarak ldquoiyirdquo kabul etmediği suumlreler
bull Sağlık hizmetlerine erişim Kişinin sosyal guumlvence durumu ve ihtiyaccedil
duyduğunda sağlık hizmetlerine ulaşabilme durumu
bull Egzersiz Kişinin ev ve işi ile ilgili guumlnluumlk aktiviteleri dışında guumlnluumlk 30
dakikadan az olmamak uumlzere duumlzenli fizik egzersiz yapma durumu
bull Ccedilevresel faktoumlrler Başta sigara iccedilimi ve hava kirliliği olmak uumlzere kişinin
yaşadığı ortamda maruz kaldığı toz duman egzoz gazları vs kimyasallara
ilişkin durumlar
bull Aşırı guumlneş ışığına maruz kalma Pek ccedilok hastalık iccedilin bir risk faktoumlruuml olan aşırı
guumlneş ışığına maruz kalma durumu
bull Tuumltuumln kullanımı Başta sigara olmak uumlzere tuumlm tuumltuumln uumlruumlnlerini kullanım
durumu
bull Alkol tuumlketimi Alkolluuml iccedileceklerin miktar cins ve sıklık olarak tuumlketim durumu
bull Astım Araştırılan nuumlfustaki astım tanısı sıklığı
bull Diyabet Diyabet tanısı almış kişilerin oranı
bull Ağız sağlığı Kişilerin ağız ve diş sağlığı konusundaki duyarlılıkları
bull Aşılama Erişkinlerin aşılamaya ilişkin davranışları
bull Kadın sağlığı Meme sağlığı ve hastalıkları genitouumlriner sistem sağlığı ve
hastalıkları
bull Prostat kanser taraması Prostat kanseri accedilısından muayene olma ve test
yaptırma
4
bull Kolorektal kanser taraması Gaitada kan testi sigmoidoskopi kolonoskopi gibi
kolorektal kanser tarama youmlntemleri
bull Aile planlaması Kişinin veya eşinin doğum kontrol youmlntemi kullanma
konusundaki tutum davranış ve beklentileri
bull Engellilik durumu Herhangi bir sebeple kişinin iccedilinde bulunduğu
(engellilikyetersizlik) durumu
bull HIVAIDSCinsel yolla bulaşan enfeksiyonlar Kişinin başta HIV olmak uumlzere
cinsel yolla bulaşan hastalıklara karşı tutum ve riskli davranışları
bull Ateşli silahlar Kişinin ateşli silahlardan herhangi birine sahip olup olmadığı ve
bu konudaki tutum ve davranışları
bull Hipertansiyon Hipertansiyon tanısı almış kişilerin belirlenmesi ve bu kişilerin
kan basınccedillarının kontroluuml ve ilaccedil uyumları konusunda tutum ve davranışları
bull Kolesterol Kişinin kan kolesterol duumlzeyi konusundaki bilgisi ve yuumlksek kan
kolesteroluuml olan bireylerin kontrol ve ilaccedil uyum durumları
bull Ev yaşam koşulları Temiz iccedilme suyu durumu kanalizasyon ve atık su tahliye
koşulları ev ccedilevresindeki ccediloumlp bitki oumlrtuumlsuuml sinek boumlcek ve benzeri diğer
zararlılar ve bunlarla muumlcadele durumları
bull Myokard enfarktuumlsuuml ve strok Bulgular ve kişinin boumlyle bir olayla karşılaşması
halinde ilk olarak neler yapacağı konusundaki bilgisi
bull Artrit Kişinin artrit tanısı kontrol ve ilaccedil uyumu
bull İyot yetersizliği Kişinin iyot iccedileren gıdaları alım durumu
22 Davranışsal Risk Faktoumlrleri
Ccedilalışmamızda yer alan davranışsal risk faktoumlrleri hakkında genel bilgiler aşağıda
verilmiştir
221 Astım
Astım tamamen geri doumlnduumlruumllebilir epizodik tıkayıcı akciğer hastalığı olarak
tanımlanır Astım iccedilin en guumlccedilluuml risk faktoumlrleri evde sigara iccedilenlerin varlığı astım atopi
(astım atopik dermatit alerjik rinit) ve nazal polip veya aspirin aşırı duyarlılığı gibi aile
oumlykuumlsuumlduumlr Erken ccedilocuklukta ev ve ccediliftlik hayvanlarına ve bakteriyel antijenlere maruz
kalmanın paradoksal koruyucu etkisi tartışmalıdır4
5
Astım en sık goumlruumllen kronik hastalıklardan biri olup tuumlm duumlnyada yaklaşık 150
milyon kişiyi etkilemektedir Ccedilocuk ve genccedil erişkinlerde daha sık olmak uumlzere tuumlm yaş
gruplarında goumlruumllmektedir Uumllkeler arasında prevalans farklılıkları goumlze ccedilarpmaktadır
Eskimo toplumunda ccedilok seyrek rastlanırken ( 1) Yeni Zelanda Avustralya İngiltere
ve Venezuelarsquoda 7ndash8 civarında bir prevalansa sahiptir Uumllkemizde sıklığı Ankararsquoda
22 Trabzonrsquoda 83 İstanbulrsquoda ise 10-21 arasında olup ortalama 5-7 olarak
bildirilmiştir Seksenli yıllardan sonra tuumlm duumlnyada yapılan prevalans ve mortalite
ccedilalışmalarında astım prevalansının artış goumlsterdiği saptanmıştır Astım sanayileşmiş
uumllkelerde daha sık goumlruumllmektedir Ccedilok yuumlksek sağlık harcamaları gerektiren astım hafif
ve orta şiddette iş ve okul guumlnuuml kayıplarına neden olurken ağır şiddette mortalite riskini
arttırmaktadır4
Astım gelişmesindeki risk faktoumlrleri kişiye ait ve ccedilevresel faktoumlrler olarak ele
alınabilir (Tablo 2)
Tablo 2 Astım Gelişmesine Yol Accedilan Risk Faktoumlrleri4
Kişiye ait faktoumlrler Ccedilevresel faktoumlrler
Genetik yatkınlık İccedil ve dış ortam alerjenleri
Atopi Mesleksel duyarlandırıcılar
Havayolu aşırı duyarlılığı Sigara dumanı
Cinsiyet Hava kirliliği
IrkEtnik yapı Enfeksiyonlar (Solunum yolu)
Kronik uumlst solunum yolu hastalıkları
İlaccedillar
Sosyoekonomik faktoumlrler
Aile uumlyelerinin sayısı
Gıda
Obezite
Yaşam tarzının değişmesi astım gelişme riskini arttırabilmektedir Oumlrneğin Yeni
Ginersquode astım prevalansı 01 iken 70rsquoli yıllarda uumllkede battaniye kullanımının
yaygınlaşması ile astım prevalansı 73rsquoe ccedilıkmıştır Bu artış battaniyeler ile ev tozu
6
akarlarının evlere daha yoğun girmesine ve maruziyetin artmasına bağlanmıştır Diğer
bir ccedilevresel faktoumlr oumlrneği ise Doğu ve Batı Almanyarsquonın ayrılmasından sonra aynı
genetiğe sahip ama yaşam tarzları farklı olan iki toplumda astım ve atopi prevalansının
farklılaşmasıdır Batı Almanyarsquoda astım risk oranı 6 ve alerjik rinit risk oranı 86
iken Doğu Almanyarsquoda astım 4 rinit ise 27 oranında kalmıştır4
Amerikan Aile Hekimliği Akademisi ve GINA (Global Initiative for Asthma)
astımı kontrol etmeye yardım etmek iccedilin hastalara şu oumlnerilerde bulunmaktadır56
v Duumlzenli ilaccedil kullanımı oumlnemlidir Bunun yanında aşağıdaki oumlnlemlerin alınması da
astım ataklarını azaltmaya yardım edecektir
v Kilimlerin ve halıların kaldırılması (ccediluumlnkuuml tozlu ve kuumlfluuml olabilir)
v Yumuşak koltuk minder ve fazla yastıkların ccedilıkarılması (ccediluumlnkuuml toz tutabilir)
v Hayvanlara yatak uumlstuumlnde veya odada izin verilmemesi
v Yatak odasında sigara iccedilmeye veya guumlccedilluuml kokulara izin verilmemesi
v Yatak ve yastıklarda tozdan koruyucu fermuarlı oumlrtuuml kullanılması
v Sap veya kuştuumlyuumlnden yapılmış yorgan veya yastık kullanılmaması
v Ccedilarşaf ve battaniyelerin her hafta ccedilok sıcak suda yıkanması hatta perde ve storların
aralıklı olarak yıkanması
v İccedileri sıcak havasız veya yemek vs kokusu ile dolduğunda pencerelerin accedilılması
v Odun veya gaz dumanından korunmak iccedilin pencerenin aralık bırakılması
v Koşma spor yapma aşırı ccedilalışma astım belirtilerine yol accedilabilir fakat bu aktiviteler
yararlıdır ve aktivitelerden oumlnce kişinin doktorunun oumlnerdiği astım ilaccedillarını alması
oumlnemlidir
222 Diyabet
Diabetes mellitus pankreas beta huumlcresinden insuumllinin sekresyonunda veveya
insuumllinin periferik huumlcrelere etkisinde meydana gelen bozukluklar sonucu ortaya ccedilıkan
ve hiperglisemi ile karakterize bir grup Metabolik Sendromrsquoun adıdır7
Duumlnyada 150 milyon civarında diyabetik hastanın olduğu ve on yıl iccedilerisinde
bunun iki katına ccedilıkabileceği hesaplanmaktadır Diyabet insidansı boumllgeler ve uumllkeler
arasında farklılık goumlstermekle beraber genellikle tip 2 diyabet ortalama 5-10 tip 1
diyabet ise 05-1 civarındadır Tip 2 diyabet enduumlstriyel gelişim sonucu insanların
daha konforlu ortamlarda daha az hareket ederek ve daha fazla beslenerek yaşamaları
nedeni ile giderek yaygınlaşmakta ve eskiye oranla genccedil insanlarda daha sık
7
goumlruumllmektedir Tip 2 diyabet ileri yaşlarda daha sık goumlruumllduumlğuumlnden son yuumlzyılda tıbbi
gelişmelerle insan oumlmruumlnuumln uzaması da insidans artışında oumlnemli bir faktoumlr olmuştur
Diyabet risk faktoumlruuml (Tablo 3) olan bireylerde hastalığın ortaya ccedilıkma olasılığı
artmıştır7
Tablo 3 Tip 2 Diyabetin Majoumlr Risk Faktoumlrleri7
Obezite (beden kitle indeksi gt27 kgm2
Diyabet aile oumlykuumlsuuml (kardeş ya da anne-baba)
Irk Koumlk (Oumlrneğin Afrika koumlkenli Amerikalılar İspanyol veya Latin Amerika koumlkenliler Amerika yerlileri Asya koumlkenli Amerikalılar) Yaş ge 45
Sedanter yaşam
Oumlnceden bozulmuş accedillık glikozu veya bozulmuş glikoz toleransı tanısı almış olmak
Hipertansiyon ge 14090 mmHg
HDL le35 mgdl veya trigliserit ge250 mgdl
Gestasyonel diyabet oumlykuumlsuuml veya 4 kg veya daha ağır bebek doğurmuş olmak
Tuumlrkiye Diyabet Epidemiyoloji (TURDEP) Ccedilalışmasırsquona goumlre uumllkemizde 2002
yılı diyabet prevalansı 72 bozulmuş glikoz toleransı 67rsquodir (kadınlarda 8-
84 erkeklerde 62- 46) Tip 2 diabetes mellitus (DM)rsquolu erişkin sayısı sekiz yılda
bir milyondan 166 milyona ccedilıkmıştır Bunda nuumlfus artışı ve nuumlfusun yaşlanmasının
dışında şişmanlığın artması ve sedanter yaşam tarzının yaygınlaşması gibi ccedilevresel
faktoumlrlerin de roluuml vardır7
Fiziksel inaktivite ile Tip 2 DM arasındaki ilişkiyi destekleyen oldukccedila fazla kanıt
vardır En eski araştırmaların birinde West (1978) duumlzenli fiziksel aktivite iccedileren
geleneksel yaşam tarzlarını değiştirmiş toplumların Tip 2 DM prevalansında majoumlr bir
artışa maruz kaldıkları saptanmıştır Yaşam tarzının oumlnemini goumlsteren karşılaştırmalı
ccedilalışmalar teknolojik olarak daha ileri bir yere goumlccedil edenlerin memleketlerinde kalan
8
etnik akranlarına goumlre Tip 2 DM accedilısından daha yuumlksek prevalansa sahip olduklarını
goumlstermektedir8
Diyabette primer korunma oumlnemlidir Kolay ve ucuz olan bu tip korunma riskli
kişileri diyabet gelişiminden korur veya ortaya ccedilıkışını geciktirir Ccedilinrsquode diyabet
youmlnuumlnden riskli nuumlfusta yaşam tarzı değişikliği (uygun diyet artmış fizik aktivite ve kilo
kaybı) eğitici bir programla desteklenmiş ve altı yılda diyabet gelişiminde en az 13rsquoluumlk
bir azalma olduğu bulunmuştur8
Araştırmalar egzersizin insuumllin duyarlılığını arttırmak yoluyla Tip 2 DMrsquodan
korunmaya yardımcı olduğunu goumlstermektedir Egzersizin insuumllin miktarındaki
eksiklikten ziyade insuumllin rezistansı nedeniyle oluşan anormal glikoz toleransını
iyileştirebileceği ileri suumlruumllmuumlştuumlr Bu nedenle egzersiz Tip 2 DMrsquoda insuumllin tedavisi
gereksinimi olmadan oumlnceki erken doumlnemlerde koruyucu olarak daha yararlı olacaktır
Ccedilalışmalar insuumllin tedavisine ihtiyaccedil goumlsteren Tip 2 DM hastalarının henuumlz tedavi
almayan veya oral antidiyabetik alan hastalara goumlre diyet ve egzersizden daha az yarar
sağladığını goumlstermiştir8
United States Preventive Services Task Force (USPSTF)rsquoa goumlre kan basıncı
13580rsquonin uumlzerinde olan (tedavi edilmiş veya edilmemiş) yetişkinler diyabet accedilısından
taranmalıdır (Oumlneri duumlzeyi B) Asemptomatik yetişkinlerin kan basınccedilları 13580 veya
altında ise rutin taramanın yararı veya zararı lehine veya aleyhine yeterli kanıt yoktur9
223 Ağız Sağlığı
Ağız sağlığı ile ilgili olarak en sık goumlruumllen uumlccedil konu diş ccediluumlruumlkleri periodontal
hastalıklar ve ağız kanseridir10
Diş ccediluumlruumlkleri tek başına en sık goumlruumllen ccedilocukluk ccedilağı hastalığıdır Beş-yedi yaş
arasındaki ccedilocuklarda astımdan beş kez saman nezlesinden ise yedi kez daha fazla
goumlruumlluumlr Tuumlm yaşlar dikkate alındığında insanların 13rsquouumlnde tedavi edilmemiş bir ccediluumlruumlk
diş 35-44 yaşlar arasındaki erişkinlerin 23rsquouumlnde ccediluumlruumlk nedeniyle kaybedilmiş en az bir
kalıcı diş vardır ve daha yaşlı erişkinlerin pek ccediloğu koumlk ccediluumlruumlklerinden yakınmaktadır10
Diş ccediluumlruumlklerinin oluşması accedilısından ccedilocuklardaki risk etmenleri ile erişkinlerdeki
risk etmenleri birbirine benzer Ancak fiziksel ve mental yetersizlikler dişin yeniden
onarımları ağız iccedili aygıtları ve Sjoumlgren sendromu gibi iyi bir ağız bakımını tehdit eden
durumlar diş ccediluumlruumlğuuml riskini arttırır Ağız kuruluğuna neden olan ilaccedillar ve tuumlkuumlruumlk
akışını azaltan baş ve boyun boumllgesine uygulanan radyasyon tedavileri de ccediluumlruumlk riskini
9
arttırıcı unsurlardır Yaşlılarda gingiva ccedilekilmeleri koumlk ccediluumlruumlklerinin artmasına neden
olur Yaşlılarda aynı zamanda duumlşuumlk sosyoekonomik durum ile bunun sonucunda ortaya
ccedilıkan sağlık hizmetine ulaşma yetersizliği de ccediluumlruumlk oluşmasını arttırıcı etmenlerdir10
Diş ccediluumlruumlklerini oumlnlemenin bir yolu florlamadır Florid flor elementinin iyonik
şeklidir Florid var olan diş ccediluumlruumlklerinin gelişmesini yavaşlatır veya durdurur Destek
olarak flor reccediletesi yazılmadan oumlnce iccedilme suyundaki flor miktarı saptanmalıdır Eğer
topluma florlanmış şebeke suyu sağlanamıyorsa doğal olarak suda flor bulunup
bulunmadığı veya yeterli flor kapsayan topraklarda yetişen meyve ve sebzelerle de
gerekli florun karşılanabileceği dikkate alınmalıdır Yeterli miktarda flor iccedileren suyu
(07-12 ppm veya 06 mgLrsquoden ccedilok) tuumlketen kişilere ek olarak flor verilmesi
oumlnerilmez Pek ccedilok ailenin tuumlkettiği şişe sularında ise az miktarda flor vardır Sistematik
flor uygulamaları (tablet damla vb) ccediluumlruumlk geliştirme bakımından risk altında bulunan
altı aylıktan buumlyuumlk ccedilocuklar erken ccedilocukluk ccediluumlruumlğuuml olan bebekler ve florlanmamış su
kullanan erişkinler iccedilin oumlnerilmektedir Jel ve soluumlsyonlar gibi topikal flor preparatları
ise yuumlksek dozda flor kapsayan ve diş hekimleri tarafından uygulanabilen uumlruumlnlerdir
Soluumlsyonlar yılda bir veya iki kez uygulanır (Tablo 4)10
Tablo 4 Ek Olarak Verilecek Florid Miktarı10
İlk kez 1960rsquolı yıllarda kullanılmaya başlayan diş koruyucuları suumlt veya kalıcı
dişlerin ccediliğneme yuumlzeylerini oumlrten plastik maddelerdir Diş hekimleri bu maddeleri
topikal floridler ile birlikte kullanırlar ve bu maddeler dişlerin uumlzerindeki ccedilukur veya
fissuumlrlerde ccediluumlruumlk gelişmesini oumlnler Amerika Birleşik Devletlerirsquonde ccedilocukların
50rsquosinde bu koruyucular kullanılmaktadır10
Yaş Sudaki flor miktarı (ppm)
lt03 03-06 gt06
Doğum-6 ay 0 0 0
6ay-3 yaş 025 mg 0 0
3-6 yaş 050 mg 025 mg 0
10
Daha buumlyuumlk ccedilocukların ve erişkinlerin şekerli atıştırmalık yiyecekleri veya sıvıları
daha az tuumlketmeleri sağlanmalıdır Yemeklerden sonra şekersiz ccediliklet ccediliğnemek veya
peynir yemek tuumlkuumlruumlğuumln plak asiditesini tamponlayıcı etkisini arttırır10
Diş sağlığı iccedilin oumlnerilen beslenme şekline uyulmalıdır10
bull Şekerli yapışkan ya da asitli gıdalar uumlccedil ana oumlğuumln iccedilinde tuumlketilmelidir
bull Oumlğuumln aralarında elma havuccedil gibi dişleri temizleyip dişetine masaj yapacak sert
gıdalar yenmelidir
bull Şekerli yapışkan gıda yendikten sonra dişlerin fırccedilalanması muumlmkuumln değilse
ağız su ile ccedilalkalanmalı ya da bir bardak su iccedililmelidir
Periodontal hastalıklar erişkinlerde en sık goumlruumllen hastalıklardır Periodontal
hastalıklar kuumlccediluumlk ccedilocuklarda fazla goumlruumllmemesine karşın ergenlerin 60rsquoını etkiler
Tıpkı diş ccediluumlruumlklerinde olduğu gibi periodontal hastalıklar da diş plağındaki bakteriler
tarafından oluşturulur Periodontal hastalıkların oumlnlenmesi ve kontroluumlnde ağız
bakımının iyi olması esastır Periodontal hastalığın en hafif şekli olan gingivitis duumlzenli
diş fırccedilalama veya diş ipi kullanma ile iyileşir10
Oral ve orofarengeal kanserlerle ilgili olarak tuumltuumln kullanımı ve aşırı alkol
tuumlketimi en oumlnemli iki risk faktoumlruumlduumlr ve oral kanserlerin 75rsquoinden sorumludur Bu
nedenle birincil koruma alkol ve tuumltuumln kullanımını azaltmak veya ortadan kaldırmak
olmalıdır10
Yakın geccedilmişte plak ile ilişkili ağız hastalıklarının oumlzellikle periodontitisin bazı
durumların seyir ve patogenezini değiştirebileceği bulunmuştur Bunlar
kardiyovaskuumller hastalıklar bakteriyel pnoumlmoni diyabet ve duumlşuumlk doğum ağırlıklı
bebek doğurmadır Bunu doğrulamak iccedilin ileri araştırmalara gerek vardır ancak
şuumlphesiz iyi bir ağız sağlığı sadece ağız hastalıklarını oumlnlemek iccedilin değil genel sağlık
iccedilin de ccedilok oumlnemlidir11
224 Aşılama
Erişkin aşılaması yaşamları kurtarır ve maliyet etkindir İnfluenzaya karşı
aşılamanın maliyet etkinliğinin bir ccedilalışması aşılama ile bakım kurumlarında
yaşamayan yaşlılarda akut ve kronik solunum hastalıkları ve konjestif kalp yetmezliği
nedeni ile hastaneye yatışların azaldığını goumlstermiştir Aşılanan her kişi iccedilin direkt
kazanccedil 117 dolardır12
11
Daha buumlyuumlk ergenlerin ve yaşlıların aşı ile oumlnlenebilir hastalıklara karşı aşı
planlamasında yaş dışında birccedilok endikasyon vardır Oumlrneğin kronik obstruumlktif akciğer
hastalığı kardiyovaskuumller hastalığı ve diabetes mellitus gibi hastalıkları olanlarda
yaştan bağımsız olarak influenzadan oumllme riski artmıştır Influenza kronik sağlık
sorunu olan orta yaşlılarda 65 yaş ve uumlzerindeki sağlıklılardan daha yuumlksek oumlluumlm
oranına sahiptir12
Aşılama endikasyonları şunlardır (Yuumlksek riskli sağlık durumlarına goumlre)12
v Alkolik siroz ve kronik karaciğer hastalığı
v Aspleni
v Kronik kardiyak ve pulmoner durumlar ve diabetes mellitus
v Pıhtılaşma faktoumlr eksikliği olanlar
v Bağışık yetersizliği durumları
v Renal hastalık ve hemodiyaliz hastaları
Tuumlrkiye Enfeksiyon Hastalıkları Derneği ve Klinik Mikrobiyoloji Derneğirsquonin
2009 Erişkin Bağışıklama Rehberirsquone goumlre oumlnerilen aşılama şeması Tablo 5rsquode
sunulmuştur
12
Tablo 5 Normal ve Riskli Yetişkinlerde Aşılama Şeması13
Aşı 18-49 yaş 50-64 yaş 65 ge yaş 1 Tetanoz difteri (Td) 10 yılda bir rapel 23Kızamık (K)Kızamık kızamıkccedilık kabakulak (KKK)
Bir veya iki doz
Hepatit B Uumlccedil doz (0 1 6 aylar) İnfluenza Yılda bir doz Yılda bir doz 4Pnoumlmokok (polisakkarit)
Bir doz
Hepatit A İki doz (0 6 ya da 18 aylar) 2Su ccediliccedileği İki doz (0 6 ya da 18 aylar) 5Meningokok Bir ya da daha fazla doz İmmuumlnitesi ve kontrendikasyonu olmayan tuumlm bireyleri kapsar
Risk faktoumlruuml olan ve kontrendikasyonu olmayan bireyleri kapsar
1 Tetanoz aşısı iccedilin primer immunizasyonu tamamlanmış kişilerdeki şemadır 2 Gebelikte kontrendikedir 3 B ir ya da iki doz kızamık aşısı yapıldı ise bir doz KKK aşısı yapılır İlk doz KKK aşısı
olarak yapıldı ise ikinci doz kızamık aşısı olarak yapılır İki doz KKK yapıldı ise tekrar
aşıya gerek yoktur 4 Beş yıl ara ile risk gruplarına yapılır (her risk grubu oumlzel olarak değerlendirilir) 5 Koruyuculuk suumlresi 2 yıldır
Aşılama oranını arttırmak iccedilin şu stratejiler oumlnerilmiştir12
v Birccedilok başarılı aşılama programı sağlık ccedilalışanlarının ve hedef popuumllasyonun
eğitimi tanıtım ve idari ve mali engellerin kaldırılmasıyla sağlanmıştır
v İnfluenza veya pnoumlmokok aşıları hakkında posta kartları aşılama oranını roumllatif
olarak arttırmıştır
v Buumlyuumlk kliniklerde influenza mevsiminde ldquowalk-inrdquo yetişkin aşılama istasyonları
kurulabilir Bu istasyon yazılı bir protokole goumlre youmlnetilmeli ve eğitimli hemşireler
atanmalıdır
v Hasta bekleme odalarında bilgilendirici posterler ve broşuumlrler yer almalıdır
13
v Hasta dosyalarına koruyucu hizmetlerle ilgili kontrol listesi veya hatırlatıcı liste
konması faydalı olabilir Hasta dosyalarında boumlyle etiketlerin yer almasının aşılama
oranlarını arttırdığı bildirilmiştir
v İnfluenza ve pnoumlmoniden oumllenlerin birccediloğu ( 39-45) oumlnceki yılda hastanede
yatmıştır bu da hastanede yatmanın ciddi influenza enfeksiyonu iccedilin artmış bir risk
olduğunu goumlsterir Eyluumll ve Mart aylarında hastaneden taburcu olan hastalara
influenza aşısı oumlnerilmelidir
225 Askerlik durumu
Guumlnuumlmuumlzde askerlik goumlrevinin yapılması sırasında yaşanan teroumlr olayları
psikiyatrik bozukluklara yol accedilabilir Evli olanların ailelerinden uzun suumlre uzak olması
krizlere yol accedilabilir Askerlik doumlnemi sırasında oumlluumlm ve engelliliklerr aileleri uumlzer Stres
nedeniyle sigara gibi alışkanlıklara da başlanabilir Bunun yanında askerlik doumlneminde
okuma-yazma veya ccedileşitli becerilerin kazanılması muumlmkuumlnduumlr Bu doumlnem eğitim ve
aşılama gibi kaccedilırılmış fırsatlar accedilısından yararlı olabilir
226 Engellilik
Oumlzellikle ortopedik engelli olmak bazı konjenital vakalar hariccedil genellikle kazalar
(trafik ve iş) sonucu olmaktadır Tuumlrkiye İstatistik Kurumu 2009 verilerine goumlre
Tuumlrkiyersquode ve Akdeniz Boumllgesirsquonde engelliğin tuumlruumlne goumlre engelli nuumlfus oranları Tablo
6rsquoda goumlsterilmiştir14
Tablo 6 Tuumlrkiyersquode ve Akdeniz Boumllgesinde engelliğin tuumlruumlne goumlre engelli nuumlfus oranları
Ortopedik
engelli ()
Goumlrme
engelli ()
İşitme
engelli ()
Dil ve
konuşma
engelli ()
Zihinsel
engelli ()
Tuumlrkiye 125 060 037 038 048
Akdeniz
Boumllgesi
122 058 034 038 050
Tuumlrkiye genelinde en fazla ortopedik engelli bulunmaktadır ( 125) Akdeniz
Boumllgesirsquonde de bu oran yakındır
14
Aşılama bazen sakat kalmayı da engellemektedir Oumlrneğin polio aşısının yaygın
kullanılması buna bağlı poliomyelit riskini azaltacaktır Trafik ve iş kazalarını oumlnlemek
ise ccedileşitli soysal kurumların halk eğitimiyle olabilir
227 Ateşli Silahlar
Evde ateşli silah bulundurulması ergenler arasında intihar oranlarını 10 kat ve
cinayet oranlarını doumlrt kat arttırmaktadır15
Hekimlerin ebeveynleri ve hastaları ateşli silahlara sahip olma konusunda
bilinccedillendirme sorumluluğu bulunmaktadır Bu sorumlulukları
(1) ateşli silaha sahip olmanın riskleri
(2) ateşli silah yaralanmasının ev halkına verebileceği zararlar
(3) alkolik veya mental retarde ergen veya 13-19 yaş arası kişilerin karşı karşıya
olabilecekleri riskler konusunda bilgilendirmeyi de iccedilermelidir Ebeveynlere en guumlvenli
yolun ateşli silahı ev ortamından uzaklaştırmak olduğu anlatılmalıdır Aile ateşli silahı
bulundurmakta ısrarlı olduğu takdirde ebeveynlere ateşli silahı oumlzel bir kasada ve kilit
altında mermilerinden ayrı bir şekilde muhafaza etmeleri oumlnerilmelidir15
23 Sağlıkta Risk Faktoumlrlerini Belirleme Youmlntemleri
Araştırmanın en oumlnemli aşamalarından biri de veri ve bilgi toplama youmlntem ve
aracının seccedililmesidir Sosyal konularda yapılan araştırmaların veri kaynağı insandır ve
onlardan doğrudan bilgi alma youmlntemlerinden biri de anket youmlntemidir Anket youmlntemi
birinci elden yani birincil kaynaktan veri toplama youmlntemidir16
Anket youmlnteminin temelini bir evren ya da oumlrneklemi oluşturan birimlerden
sistematik biccedilimde bilgi elde edebilmek oluşturur Bu amaccedilla yazılı ya da soumlzluuml sorular
sorarak bunların yanıtlarına ulaşılmaya ccedilalışılır Dikkat edilirse goumlruumlşmeci ile
yanıtlayıcı arasında bir tuumlr iletişimden soumlz edilmektedir ve veri toplama aracı anket
formu olarak adlandırılır Boumlyle bir iletişimin başarılı olabilmesi iccedilin anket formunda
yer alacak soruların yazılı ya da soumlzluuml sorulabilmesinde ccedileşitli faktoumlrler goumlz oumlnuumlnde
bulundurulmalıdır16
v Cevaplayıcıların kuumlltuumlr duumlzeyi
v Cevaplayıcıların taraf tutma eğilimi
v Boumllgesel davranışlar
15
v Cevap vereceklerin meslekleri
Eğitim ve kuumlltuumlr duumlzeyi duumlşuumlk olanlara anlaşılması zor olan sorular
sorulmamalıdır Okur-yazar olmayan bir kimseye internet hakkında soru sormak ve bu
konuda bilgiler istemek doğru değildir ve sorulsa bile guumlvenilir sonuccedillar elde edilemez
Ankete cevap vermesi istenen kişilerin meslekleri onların cevaplarının gerccedilekccedili ve
guumlvenilir olmasını da etkileyebilecektir Tıp alanındaki bir uumlruumln hakkında muumlhendise ya
da muhasebeciye soru sormak ve yanıt almak araştırmanın guumlvenilirliğine goumllge
duumlşuumlrebilecektir Anket youmlnteminin birincil kaynaktan veri elde etmenin diğer youmlntemi
olan goumlzlem youmlntemine goumlre uumlstuumln bir oumlzelliği vardır En yaygın ve sık kullanımı
olması bilinen uumlstuumln bir oumlzelliğidir Bu oumlzelliği ortaya ccedilıkaran oumlnemli konu goumlzlem
youmlnteminde soru sorulmamasına karşın anket youmlnteminde sorular sorulmasıdır Anket
formundaki sorular yazılı (mektupla anket) ve soumlzluuml (telefonla anket goumlruumlşme) olarak
sorulabilmektedir Diğer bir oumlzellik ise esneklik ve ccedileşitliliktir Anket youmlntemi ile pek
ccedilok ve ccedileşitte bilgiler toplamak olanaklıdır16
Cevaplayıcıların tutum ve davranışları demografik oumlzellikleri gibi değişik tuumlrde
bilgiler elde edilebilir Sorulacak sorulardaki esneklik ve ccedileşitlilik ile ccedilok ccedileşitli bilgiler
elde edilebilir Anket youmlnteminin bir diğer oumlnemli oumlzelliği de verilerin daha ccedilabuk ve
daha az maliyetle elde edilebilmesidir Bilgi toplanacak konuların ve kişilerin geniş bir
yelpazeye yayılabilmesi ve iletişim olanaklarının sunduğu hız ve duumlşuumlk maliyetle erişim
fırsatları anket youmlnteminin bu oumlzelliğini oluşturmaktadır16
231 Anket Youmlnteminin Tuumlrleri
Anket youmlnteminde kullanılacak iletişim biccedilimine goumlre anket tuumlrleri uumlccedile ayrılabilir
v Mektupla ya da postayla anket
v Telefonla anket
v Kişisel goumlruumlşme
Araştırmacı araştırmanın amacını ve araştırma problemini goumlz oumlnuumlnde tutarak
anket tuumlrlerinden hangisini kullanacağını belirlemelidir Anket youmlnteminde kullanılacak
tuumlrlerin her birinin uumlstuumln ve zayıf youmlnleri vardır Uygulanacak anket tuumlruuml
kararlaştırılırken bu youmlnleri dikkatlice değerlendirilmelidir16
16
232 Mektupla Anket
Anket tuumlrleri iccedilerisinde en yaygın olarak kullanılanıdır Bu tuumlruumln en oumlnemli
oumlzelliği goumlruumlşmecinin bulunmamasıdır Sorulan sorulara cevap vermek ve anket
formunu geri postalamak cevaplayıcıya duumlştuumlğuumlnden oluşturulacak işbirliği ve
cevaplamadaki olumlu ilgilenim başarıyı doğrudan etkileyebilecektir Mektupla anket
yazılı iletişimin tuumlm oumlzelliklerini kapsar Soruların oumlrneklemi oluşturan birimlerin
hepsinin anlayabileceği aynı duumlzeyde algılayabilecekleri soumlzcuumlklerden kavramlardan
oluşması gerekir16
233 Telefonla Anket
Telefon rehberi esas alınarak yapılan oumlrnek seccedilimi durumunda kullanılan bir anket
tuumlruumlduumlr Daha ccedilok gelişmiş uumllkeler ve youmlrelerde uygulanmasına rastlanır Bu tuumlr anketin
uygulanabilmesi iccedilin telefon kullanımının yaygın olması gereklidir Telefonla anket
uygulaması yazılı iletişimi temel almadığı gibi tam olarak kişisel iletişimi de temel
almaz İletişim tuumlruuml daha ccedilok bir araccedil yardımıyla gerccedilekleştirilen uzaktan iletişimdir Bu
tuumlr iletişimin olumlu ve olumsuz youmlnlerini taşır Telefonla anket youmlnteminde
cevaplayıcılarla telefon aracılığıyla iletişim kurularak sorulan sorulara alınan yanıtlar
anket formuna işlenir16
Bu tuumlr anketin başlıca uumlstuumln youmlnleri şoumlyle sıralanabilir
v Diğer anket tuumlrlerine goumlre daha duumlşuumlk maliyetlidir Tekrar aramaları da değişik
zamanlarda yapabilmek olanaklı olduğundan bunun da maliyeti ccedilok yuumlksek
değildir
v Kısa bir zaman iccedilerisinde daha fazla kişiye ulaşarak goumlruumlşme yapabilme olanağı
olduğundan en hızlı bilgi toplama youmlntemi olduğu gibi zaman tasarrufu da sağlayan
youmlntemdir
v Mektupla anket tuumlruumlne goumlre ccedilok guumlncel konular hakkında bilgi edinmede daha
esnektir
v Goumlruumlşmecinin yanıtlar uumlzerinde etkili olması bakımından mektupla anket ile kişisel
goumlruumlşme arasında yer alır Fiziksel goumlruumlnuumlmden anket formunun tasarımından
kaynaklanan etkiler bu youmlntemde soumlz konusu değildir Sadece sesin kullanılmış
olması bu etkileri en aza indirmektedir
17
v Telefonla goumlruumlşmelerde kişiselleşme soumlz konusu olduğundan insanlar kendileriyle
ilgili sorulara daha rahatlıkla ve iccediltenlikle yanıtlar verebilmektedirler
v Telefonla anket uygulaması sırasında bilgi toplama ile ilgili denetim oumlnlemleri
istenilen duumlzeyde ve biccedilimde uygulanabilir
Belirtilen uumlstuumln youmlnlerinin yanında telefonla anket youmlnteminin oumlnemli zayıf
yanları vardır
bull Sadece telefonu olanlarla goumlruumlşme yapılabilir Bu durum oumlrnek seccediliminde yanlılığa
neden olabilmekte ve oumlrneğe goumlre birimlerin araştırma evrenini temsil yeteneğini
azaltabilmektedir Oumlzellikle gelir duumlzeyi duumlşuumlk gecekondu sakinleri kiracılar yeni
taşınan aileler ve kırsal kesimde yaşayanlarla ilgili bilgi toplamada bu konu oumlnemli
sorun olarak ortaya ccedilıkabilmektedir Ancak uumllkemizde telefon sayısındaki artış ve
telefon sahipliği oranındaki gelişme bu sakıncayı ortadan kaldırmaya başlamıştır
bull Uzun goumlruumlşmelere fazla olanak sağlamadığından elde edilecek bilgilerin miktarı ve
ccedileşidi sınırlı kalabilmektedir
bull Goumlzlem olanağı yoktur Ses tonu ve konuşma biccedilimi ile birccedilok eğilim saptanmaya
ccedilalışılır
bull Goumlruumlşmelerde yardımcı araccedilların kullanılması olanaksızdır
Telefonla anket youmlnteminin uumlstuumln ve zayıf youmlnleri değerlendirildiğinde bu
youmlntemin gittikccedile buumlyuumlyen bir kullanım potansiyeline sahip olduğu soumlylenebilir En
kolay en hızlı ve en az maliyetli bilgi toplama youmlntemi olarak telefonla anket
youmlnteminin zayıf youmlnleri oumlnceden bilinerek ve yerinde kullanılması araştırmacılara
buumlyuumlk kolaylıklar getirmektedir16
234 Kişisel Goumlruumlşme
Bu tuumlr anket uygulamasında goumlruumlşmecinin (anketoumlr) bir ya da birden fazla
cevaplayıcı ile fiziksel olarak bir arada bulunduğu bir ortamda sorular sorarak bunlara
yanıtlar alması gerccedilekleştirilir Anket formunda bulunan sorulara verilen yanıtlar
genellikle goumlruumlşmeci tarafından doldurulur Goumlruumlşmeci cevaplayıcının bulunduğu yere
gider ve anketi uygular Gidilecek yer ya da bir araya gelinecek yer ev olabildiği gibi
işyeri ya da herhangi bir uygun ortam da olabilir16
18
235 Uygun Anket Tuumlruumlnuuml Belirleme
Araştırmanın amacı ve araştırma problemi goumlz oumlnuumlnde bulundurularak hangi tuumlr
anketin en uygun olduğunu belirlemede birccedilok kriter değerlendirilmeye ccedilalışılır Bunları
kısaca şoumlyle sıralayabiliriz16
v Soruların karmaşıklığı
v Arzulanan veri miktarı
v Arzulanan doğruluk
v Oumlrneklem denetimi
v Harcanabilecek zaman
v Kabullenilebilir cevaplamama oranı
v Maliyet
Tablo 7 Anket Tuumlrlerinin Karşılaştırılması16
Kriter Mektup Telefon Kişisel goumlruumlşme Karmaşık sorular Zayıf İyi Ccedilok iyi Veri miktarı Orta İyi Ccedilok iyi Duyarlı sorularda doğruluk
İyi Orta Orta
Goumlruumlşmeci etkilerinin denetimi
Ccedilok iyi Orta Zayıf
Oumlrneklem denetimi Orta Orta Orta Gereken zaman Zayıf Ccedilok iyi İyi Olası cevaplama oranı Orta Orta Orta Maliyet İyi İyi Orta
Hiccedilbir youmlntem her durumda en uygun youmlntem olamaz Oumlnemli olan konu
kullanılacak youmlntemin en uygun cevaplayıcılardan en duumlşuumlk maliyetle en uygun bilginin
elde edebilmesini sağlamasıdır16
24 Koruyucu Sağlık Hizmetinde İstatistiksel Kavramlar
Risk olgusunu anlayabilmek iccedilin bazı istatistiksel terimleri bilmek gerekir
Prevalans bir ccedilalışma nuumlfusunda hastalık sahibi olanların (herhangi bir yer veya
zamanda) oranıdır Eski ve yeni vakalar toplam nuumlfusa boumlluumlnuumlr İnsidans ise verilen bir
19
zamanda yeni hastalık geliştirenlerin oranıdır Verilen zaman boyunca yeni vakalar
toplam nuumlfusa boumlluumlnuumlr17
Roumllatif risk risk faktoumlruuml olmayan insanların hasta olma insidansı ile risk faktoumlruuml
olan insanların hasta olma insidansı oranıdır Kohort ccedilalışmaları veya klinik denemeler
iccedilin kullanılır Roumllatif Risk=1 ise riske maruziyet veya tedavi etkisizdir Roumllatif Risk lt1
ise riske maruziyet veya tedavi koruyucudur Roumllatif Risk gt1 ise riske maruziyet veya
tedavi hastalık olasılığını arttırmaktadır Odds Ratio ise vaka-kontrol ccedilalışmaları iccedilin
kullanılır Hasta olanlarda risk faktoumlruuml olma olasılığının hasta olmayanlarda risk faktoumlruuml
olma olasılığına oranıdır Odss Ratio gt1 ise risk faktoumlruuml artmış hastalık ile ilişkilidir17
İstatistiksel testin oumlnem duumlzeyi (alfa) gerccedilekte hiccedilbir bağlantı yokken rastlantı
sonucu tek başına istatistiksel bağlantı bulmadır (Tip 1 hata) Genellikle 005rsquodir Duumlşuumlk
alfa oumlzellikle bir bağlantıyı belirtirken oumlnemlidir Bir istatistiksel testin guumlcuuml (power) =
1-betarsquodır (Beta Gerccedilekte varken hiccedilbir bağlantı bulamama olasılığıdır Tip 2 hata) P
değeri bir bulgunun rastlantısal olarak tek başına olma olasılığıdır Eğer p değeri
oumlnceden belirlenmiş alfa (genellikle 005)rsquoden kuumlccediluumlkse bulgular gerccedilekten şans eseri
değildir denebilir 95 guumlven aralığı demek 95 olasılıkla belirtilen değer gerccedilektir
anlamına gelir Oumlrneklem buumlyuumlkluumlğuuml ise bir klinik ccedilalışmada yeterli yuumlksek power ve
yeterli duumlşuumlk alfa elde etmek iccedilin gerekli denek sayısıdır17
20
3 GERECcedil VE YOumlNTEM
31 Ccedilalışma Evreninin Belirlenmesi
Adana ili Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam ve Ccedilukurova ilccedilelerinde daha oumlnce bu ccedilalışma
yapıldığı iccedilin ccedilalışmamızda aranacak telefon numaraları Adana ili Aladağ Ceyhan
Feke İmamoğlu Karaisalı Karataş Kozan Pozantı Saimbeyli Tufanbeyli Yumurtalık
İlccedilelerindeki Tuumlrk Telekom santrallerinden seccedililmiştir Bu ilccedilelerde demografik veriler
astım diyabet ağız sağlığı aşılama askerlik durumu engellilik ve ateşli silahlar
başlıklarında davranışsal risk faktoumlrleri incelenmiştir
32 Adana İli İlccedileleri İle İlgili Genel Bilgiler
Ccedilalışma evreni Adana İli Aladağ Ceyhan Feke İmamoğlu Karaisalı Karataş
Kozan Pozantı Saimbeyli Tufanbeyli Yumurtalık İlccedilelerinden oluşmuştur Ccedilalışma
evrenini oluşturan ilccedileler hakkındaki bilgiler Tablo 8rsquode goumlruumllmektedir
Tablo 8 Adana İli İlccedilelerinin Oumlzellikleri18-19
Adana ili ilccedileleri Adanarsquoya uzaklık Koumly belde sayısı
Aladağ 99 km 26 koumly 1 belde
Ceyhan 47 km 70 koumly 11belde
Feke 119 km 39 koumly
İmamoğlu 44 km 19 koumly
Karaisalı 52 km 51 koumly
Karataş 49 km 37 koumly 2 belde
Kozan 68 km 87 koumly 1 belde
Pozantı 114 km 16 koumly 1 belde
Saimbeyli 153 km 25 koumly
Tufanbeyli 191 km 29 koumly 1 belde
Yumurtalık 81 km 16 koumly 3 belde
21
Aşağıda Adana il haritası ve ccedilalışmaya dahil edilen ilccedileler goumlruumllmektedir Adana
Merkez hariccedil ilccedileler ccedilalışma evrenimizdir
Şekil 1 Adana İl Haritası19
Bu ilccedilelerden Yumurtalık Karataş Ceyhan belde ve koumlyleri tuumlmuumlyle ovalıktır
Feke Saimbeyli Tufanbeyli Aladağ ve Pozantı belde ve koumlyleri ise Toros dağları
eteklerinde dağlık boumllgededir Kozan Karaisalı İmamoğlu belde ve koumlyleri ise kısmen
ovalık kısmen dağlıktır
22
33 Oumlrneklem Buumlyuumlkluumlğuumlnuumln Hesaplanması
Ccedilalışmamızda oumlrneklem buumlyuumlkluumlğuumlnuuml hesaplarken S=ZZ[P(1-P)](DD)
formuumlluumlnuuml kullandık Formuumlle goumlre evrenimizin buumlyuumlkluumlğuuml 91987 (Seyhan Yuumlreğir
Sarıccedilam ve Ccedilukurova hariccedil) telefon numarası olduğundan beklenen prevalansı 70
hata payını 14 dizayn etkisini 15 ve guumlven aralığını 95 olarak kabul ettiğimizde
Adana ili ilccedileleri iccedilin hesapladığımız oumlrneklem buumlyuumlkluumlğuuml 1888 kişidir
Tuumlrkiye İstatistik Kurumu 2009 verilerine goumlre Tuumlrkiye 2008 yılına ait hane
sayısı 17794238 ve sabit telefon sayısı 17502205rsquodir14 Buna goumlre hane başı telefon
sayısı 098 olmaktadır Adana iccedilin ise hane sayısı 402000rsquodir (Tuumlrkiye İstatistik Yıllığı
2009rsquoda 2008 verileri)14 Adana Valiliğirsquonin sitesinden elde ettiğimiz sabit telefon sayısı
454334rsquoduumlr (Eyluumll 2005 itibarıyla)20 Dolayısıyla Adana iccedilin hane başı telefon sayısı
113rsquoduumlr
34 Oumlrneklem Seccedilimi
Ccedilalışma evrenimizin buumlyuumlkluumlğuuml 91987 ve oumlrneklem buumlyuumlkluumlğuuml 1888 olarak kabul
edildiğinde telefon abonesi sayısına goumlre her ilccedilenin oumlrneklem sayısı Tablo 9rsquoda
goumlsterilmektedir
23
Tablo 9 Adana İlccedilelerine Goumlre Nuumlfus Telefon Abonesi Sayısı ve Oumlrneklem Sayısı Oranları
İlccedileler Nuumlfus (20 yaş uumlstuuml) Abone sayısı Oumlrneklem sayısı
n n n Aladağ 11402 362 2365 257 49 259
Ceyhan 108969 3470 29562 3214 606 3210
Feke 12418 395 3746 407 77 408
İmamoğlu 19437 619 5179 563 106 561
Karaisalı 15498 493 6044 658 124 657
Karataş 14469 461 5103 555 105 556
Kozan 81326 2590 22100 2402 454 2405
Pozantı 13789 439 7912 860 162 858
Saimbeyli 11044 351 2732 297 56 297
Tufanbeyli 12877 410 3517 382 72 381 Yumurtalık 12882 410 3727 405 77 408 Toplam 314111 10000 91987 10000 1888 10000
Nuumlfus Tuumlrkiye İstatistik Kurumu Adrese Dayalı Nuumlfus Kayıt Sistemi 200921 Abone Sayısı Adana Tuumlrk Telekom Boumllge Muumlduumlrluumlğuuml ile yapılan oumlzel goumlruumlşme22
Her ilccedile telefon santrali kapasitesine goumlre uumlccedil veya doumlrt haneli prefiksleri olan
numaralara sahiptir Her ilccedilede telefon numaralarının uumlccedil ve doumlrt haneli prefiksleri
belirlenmiştir ve her binlik gruptan oumlrneklem buumlyuumlkluumlğuuml oranında telefon seccedililmiştir
Oumlrneğin İmamoğlu iccedilin prefiksler 891 892 8962 8982 8972 8942 8978 8998
8952 idi Toplam abone sayısı 5179 ve nuumlfus 31257 idi Ccedilalışma evrenindeki toplam
abone sayısı (91987) İmamoğlursquondaki abone sayısı (5179) ile oranlandı (1776)
Toplam oumlrneklem sayısı 1888rsquoyi 1776rsquoya boumllduumlğuumlmuumlze yaklaşık 106 olan İmamoğlu
oumlrneklem sayısını hesapladık İmamoğlu iccedilin prefiksler iki adet uumlccedilluuml ve yedi adet
doumlrtluumlyduuml Uumlccedilluuml prefiksler 10000 doumlrtluuml prefiksler 1000 numara iccedilermekteydi
İmamoğlursquonda 27000 numara vardı (27 tane 1000rsquolik grup) ancak bunların hepsi dolu
değildi İmamoğlursquonun oumlrneklem sayısı olan 106rsquoyı 1000rsquolik grup sayısı 27rsquoye boumllerek
her binlik grup iccedilin rasgele doumlrt numara belirlememiz gerektiğini bulduk Her on binlik
grup iccedilin de rasgele 40 numara belirlememiz gerekir Her binlik gruptan (doumlrtluuml prefiksi
24
olanlar) rastgele doumlrt her on binlik gruptan (uumlccedilluuml prefiksi olanlar) rasgele kırk numara
seccedilerek aranacak numaraları belirledik
Aramalar sırasında bir gruptan seccedililen numara cevap vermezse aranan yer
mesken değilse veya değişik nedenlerle goumlruumlşme yapılamazsa o gruptaki bir sonraki
numara arandı Arka arkaya uumlccedil kez işyeri ccedilıktığında 100 numara atlandı
Belirlenen prefikslerdeki numaraların listelenmesi gruplara ayrılması ve her
gruptan rasgele olarak numaraların seccedililmesi işlemleri bilgisayar ile Uysal WebQ 1
anket youmlnetim yazılımının oumlrneklem seccedilim moduumlluuml23 ve Epi infoprogramı24 aracılığı
ile gerccedilekleştirildi
35 Anket Formunun Hazırlanması
Adana ili Aladağ Ceyhan Feke İmamoğlu Karaisalı Karataş Kozan Pozantı
Saimbeyli Tufanbeyli ilccedilelerinde ikamet eden erişkinlerin sağlıkla ilgili davranışları
ldquotelefonla anketrdquo youmlntemiyle araştırılmıştır Bunun iccedilin Amerika Birleşik Devletlerirsquonde
20 yılı aşkın suumlreden beri 40rsquodan fazla eyalette uygulanan lsquolsquoDavranışsal Risk Faktoumlrleri
Araştırma Sistemi (Behavioral Risk Factor Surveillance System BRFSS)25
kullanılmıştır 1980rsquoli yıllarda ABDrsquode telefonla anket youmlntemi kişinin bildirimine
goumlre ldquodavranışsal risk faktoumlrlerinirdquo belirlemek iccedilin guumlvenilir ve duumlşuumlk maliyetli bir
youmlntem olarak kullanılmaya başlandı Sistemin amacı halk sağlığı programlarını
planlamak uygulamak ve izlemek iccedilin veri elde etmekti 1984rsquoden sonra bu anket bir
araştırma sistemi oldu26 Orijinal ankette 1984 yılında sekiz ana boumlluumlm varken 2010
yılında 22 ana boumlluumlm ve 26 isteğe bağlı boumlluumlm bulunmaktadır Bunların her biri değişik
davranışsal risk faktoumlrlerini iccedilermektedir3
Orijinal anketteki sekiz boumlluumlm daha oumlnce Adanarsquonın merkez hariccedil ilccedilelerinde ve
16 boumlluumlm Adanarsquonın merkezinde uygulandı Buradaki ccedilalışmada ise Adanarsquonın merkez
hariccedil ilccedilelerinde demografik bilgiler astım diyabet ağız sağlığı aşılama askerlik
durumu engellilik ve ateşli silahlardan oluşan ve daha oumlnce uygulanmayan sekiz
davranışsal risk faktoumlruuml araştırıldı
36 Verilerin Toplanması
Telefon aramaları Ccedilukurova Uumlniversitesi Telefon ve İnternet ile Saha
Araştırmaları Birimi (TİSAB)rsquonde Ağustos 2008-Ocak 2009 arasında yapılmıştır
Anket telefona cevap veren konuşma veya zihinsel engeli bulunmayan 18 yaşından
25
buumlyuumlk bireylere uygulanmıştır Anket soruları sorulurken cevaplar aynı anda Uysal
WebQ 1 anket youmlnetim yazılımının veri toplama boumlluumlmuumlne kaydedilmiştir23
Tablo 10 Adana İli İlccedileleri (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Telefon Arama Sonuccedilları
Arama sonucu n
Meşgul 8 04
Cevap yok 327 174
Oumlzel konut değil 228 121
Kişi goumlruumlşmeyi kabul etmedi 149 79
Goumlruumlşme tamamlanamadı 80 42
Goumlruumlşme tamamlandı 1096 580
TOPLAM 1888 1000
Ccedilalışmamızda oumlrneklem buumlyuumlkluumlğuuml 1888 olarak hesaplanmıştı Ancak aranan
numaralarda ccedileşitli nedenlerle (meşgul cevap yok vb) 1096 kişi ile goumlruumlşme
tamamlanabilmiştir Dolayısıyla goumlruumlşmesi tamamlananların oranı 580rsquode kalmıştır
26
Tablo 11 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Goumlruumlşuumllen Kişilerin Katılım Yuumlzdeleri
İlccedileler Oumlrneklem sayısı Katılan Katılım yuumlzdesi
Aladağ 49 42 8571
Ceyhan 606 398 6568
Feke 77 40 5195
İmamoğlu 106 21 1981
Karaisalı 124 75 6048
Karataş 105 69 6571
Kozan 454 269 5925
Pozantı 162 48 2963
Saimbeyli 56 46 8214
Tufanbeyli 72 43 5972
Yumurtalık 77 45 5844
TOPLAM 1888 1096 5805
En yuumlksek katılım oranı Aladağ ilccedilesinde ( 8571) en duumlşuumlk katılım oranı ise
İmamoğlursquondadır ( 1981) Aramalar guumlnduumlz yapıldığı iccedilin oumlrneğe ccedilıkan telefon
numaraları defalarca aranmasına rağmen bazı boumllgelerde istenilen katılım yuumlzdesini elde
etmede zorluk ccedilekilmiştir
37 Verilerin Analiz Edilmesi ve Kullanılan İstatistik Youmlntemler
Veriler analiz edilirken oumlnce hatalı girişler duumlzeltildi minimum ve maksimum
kontrolleri yapıldı Kodlama hataları duumlzeltildi ve iccedil tutarlık youmlnuumlnden değerlendirildi
Veriler uygun şekilde gruplandırılıp kodlandıktan sonra frekans dağılımları ortalamalar
ve ccedilapraz tablolar yapıldı Ccedilapraz tablolarda x2 testi uygulandı
27
4 BULGULAR
41 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Goumlruumlşuumllen Kişilerin Sosyodemografik Oumlzellikleri
Ccedilalışmaya katılan kişilerin yaş grupları dengeli dağılmaktadır
Tablo 12 Adana ili ilccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Yaş grupları ve Cinsiyete goumlre Dağılımı
Yaş
grupları
Erkek Kadın TOPLAM
n + n + n
20-29 54 228 183 772 237 215
30-39 44 197 179 803 223 203
40-49 62 267 170 733 232 211
50-59 54 287 134 713 188 171
60 + 94 427 126 573 220 200
TOPLAM 308 280 792 720 1100 1000
suumltun yuumlzdesi +satır yuumlzdesi x2=3467 SD=4 p=00001
Tablo 12rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi cinsiyete bakılmaksızın her yaş grubundaki toplam
nuumlfusa bakıldığında yaş grupları arasında ciddi fark olmadığı yaş ve cinsiyete
bakıldığında ise erkek ve kadın arasında anlamlı fark olduğu goumlruumllmektedir (plt0001)
Telefon goumlruumlşmesi yapılan kişilerin 720ı kadın ve 280ı erkek idi Telefon
goumlruumlşmeleri mesai saatleri iccedilinde yapıldığı iccedilin kadınların sayısı erkeklerden fazlaydı
Ccedilalışmaya katılan erkek sayısını arttırmak iccedilin hafta sonları da telefon goumlruumlşmeleri
yapıldı Ancak buna rağmen sonuccedil değişmedi Ccedilalışmaya katılanların yaş ortalaması
4336plusmn1431 yıl erkeklerin yaş ortalaması 4718plusmn1489 yıl ve kadınların yaş ortalaması
4186plusmn1381 yıl olarak bulunmuştur
Goumlruumlşuumllen kişilerin medeni durumlarının dağılımı Tablo 13rsquode goumlsterilmiştir
28
Tablo 13 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Medeni Duruma Goumlre Dağılımı
Medeni durum
Erkek Kadın TOPLAM n n n
Evli 239 776 603 762 842 766
Bekacircr 62 201 104 131 166 151
Boşanmış veya eşi oumllmuumlş
7 23 84 107 91 83
TOPLAM 308 280+ 791 720+ 1099
1000
suumltun yuumlzdesi +satır yuumlzdesi x2=2586 SD=2 p=00001
En buumlyuumlk grubu evliler ( 766) ikinci buumlyuumlk grubu ise bekacircrlar ( 151)
oluşturmaktadır Boşanmış veya eşi oumllmuumlş kadınların oranı ( 106) erkeklerden (
23) anlamlı olarak fazladır (plt0001)
Ccedilalışmaya katılan kişilerin cinsiyete goumlre eğitim durumlarının dağılımları ise
Tablo 14rsquode goumlsterilmiştir
Tablo 14 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Cinsiyete Goumlre Eğitim Durumlarının Dağılımı
Eğitim
Erkek Kadın Toplam n + n + n
Okur-yazar değil
12 67 166 933 178 162
Okur-yazar 26 333 52 667 78 71 İlkokul 140 292 339 708 479 436 Ortaokul 33 333 66 667 99 90 Lise 66 335 131 665 197 179 Uumlniversite 31 456 37 544 68 62 TOPLAM 308 280 791 720 1099 1000
suumltun yuumlzdesi +satır yuumlzdesi x2=5612 SD=5 p= 00001
Okur-yazar olmayanlarda kadınların oranı 933 ile erkeklerden ( 67) oldukccedila
fazladır Eğitime goumlre dağılımda en buumlyuumlk grubu ilkokul mezunları oluşturmaktadır (
29
436) Tuumlm oumlrneklemin 62si uumlniversite mezunu olduklarını ifade etmişlerdir
Cinsiyet ve eğitim durumu arasındaki fark anlamlı bulunmuştur (plt 0001)
Yaş grubu ile eğitim arasındaki ilişki Şekil 2rsquode goumlsterilmiştir
Şekil 2 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Eğitim Durumu ve Yaş Grupları Dağılımı
Uumlniversite mezunlarının buumlyuumlk kısmı 20-29 yaş grubunda okur-yazar olmayanların buumlyuumlk kısmı ise 60 yaş ve uumlzeri gruptadır
42 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Goumlruumlşuumllen Kişilerin Astım Durumu
Goumlruumlştuumlğuumlmuumlz kişilere bir hekim tarafından astım tanısı alıp almadıkları ve şu an
astım olup olmadıkları soruldu
30
Şekil 3 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Astım Durumu
Astım olduğu soumlylenenler ile şu an astımı olanların oranları birbirine yakındır
(Şekil 3) Aslında astımı olduğu soumlylenenlerle şu an astımı olanların oranı aynı
olmalıdır Ccediluumlnkuuml astım kronik bir hastalıktır Bu farklılık iki nedenden olabilir Birincisi
başlangıccedilta konulan astım tanısı yanlış olabilir İkincisi aslında astımı vardır ama
sorduğumuzda bulguları olmadığından yok demiş olabilir
Astımla ilgili elde ettiğimiz bir diğer bulgu da beden kitle indeksi arttıkccedila astım
prevalansının artmasıydı
Boumllgelere goumlre astım durumu Tablo 15rsquode goumlsterilmiştir
31
Tablo 15 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerde Astım Durumu
İlccedileler Şu an astımı var mı
Evet Hayır TOPLAM
n + n + n
Aladağ 1 25 39 975 40 36
Ceyhan 17 43 382 957 399 365
Feke 2 50 38 950 40 37
İmamoğlu 2 95 19 905 21 19
Karaisalı 6 80 69 920 75 69
Karataş 7 101 62 899 69 63
Kozan 10 38 256 962 266 243
Pozantı 4 83 44 917 48 44
Saimbeyli 3 65 43 935 46 42
Tufanbeyli 2 47 41 953 43 39
Yumurtalık 1 21 46 979 47 43
TOPLAM 55 50 1039 950 1094 1000
Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=10138 SD=10 p=0428
Boumllgeler incelendiğinde en yuumlksek astım oranı 101 ile Karataşrsquota en duumlşuumlk
oran ise 21 ile Yumurtalıkrsquota bulunmuştur ancak bu fark anlamlı değildir ve diğer
ilccedilelerde oran dengeli dağılmıştır Toplam astım oranı 5rsquodir
Kadınlarda astım oranı ile erkeklerde astım oranı karşılaştırılmıştır (Tablo 16)
32
Tablo 16 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerde Cinsiyet ve Astım Durumu
Cinsiyet Şu an astımı var mı
Evet Hayır TOPLAM
n + n + n
Erkek 9 30 296 970 305 279
Kadın 46 58 743 942 789 721
TOPLAM 55 50 1039 950 1094 1000
Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=3819 SD=1 p=0051
Erkeklerde şu an astımı olma durumu 3 iken kadınlarda bu oran 58
bulunmuştur Ancak bu fark sınırda anlamlı bulunmuştur (p=0051)
Yaş grubu ile astım olma ilişkisi araştırılan bir diğer konudur
Tablo 17 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerde Yaş Gruplarına Goumlre Şu An Astım Olma Durumu
Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=10332 SD=4 p=0035
Yaş arttıkccedila astım olma durumu artmaktadır ve bu ilişki anlamlıdır (p=0035)
Yaş grubu Şu an astımı var mı
Evet Hayır TOPLAM
n + n + n
20-29 4 17 232 983 236 216
30-39 10 45 212 955 222 203
40-49 11 48 218 952 229 209
50-59 14 75 173 925 187 171
60+ 16 73 204 927 220 201
TOPLAM 55 50 1039 950 1094 1000
33
43 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Goumlruumlşuumllen Kişilerin Diyabet Durumu
Ccedilalışmamızda toplumdaki diyabet oranı 101 bulunmuştur (Şekil 4)
Şekil 4 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerde Diyabet Olma Durumu
Ccedilalışmaya katılanlar gebelikleri sırasında diyabet ve sınırda diyabeti ayrıca
belirtmişlerdir
Yaş grupları ve diyabet olduğu soumlylenme durumu da incelenmiştir
Tablo 18 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerde Yaş Grupları ve Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu
Yaş grubu (yıl)
Diyabet olduğu soumlylendi mi Evet Hayır TOPLAM
n + n + n 20-29 1 04 233 996 234 217 30-39 7 32 214 968 221 204 40-49 20 89 204 911 224 207 50-59 36 195 149 805 185 171 60+ 45 207 173 793 218 201 TOPLAM 109 101 973 899 1082 1000
Suumltun yuumlzdesi Satır yuumlzdesi x2=8086 SD=4 p=00001
34
Tablo 18rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi yaş grubu arttıkccedila diyabeti olanların sayısı
artmaktadır Yaş arttıkccedila insuumllin direncinin gelişmesi bunun hazırlayıcısıdır
bulgularımız bununla uyumludur ve anlamlıdır (p=00001)
Eğitim durumu ve diyabet ilişkisinde hiccedilbir okul bitirmeyenlerde diyabet daha sık
bulunmuştur (Tablo19)
Tablo 19 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerde Eğitim Durumu ve Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu
Eğitim durumu
Diyabet olduğu soumlylendi mi Evet Hayır TOPLAM n + n + n
Okul bitirmeyenler∆
43 170 210 830 253 234
Okul bitirenler
66 80 762 920 828 766
TOPLAM 109 101 972 899 1081 1000 ∆Okul bitirmeyenler Her hangi bir okul diploması olmayan Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=1741 SD=1 p=00001
Okul bitirmeyenlerde diyabet olduğu soumlylenme oranı 170 iken bir okul
bitirenlerde 80rsquodır Bu fark anlamlı bulunmuştur (p=00001)
Ccedilalışmamızda medeni durum ve diyabet ilişkisini de inceledik (Tablo 20)
Tablo 20 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Medeni Durum ve Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu
Medeni durum
Diyabet olduğu soumlylendi mi Evet Hayır TOPLAM n + n + n
Evli 92 111 735 889 827 765 Bekacircr 1 06 104 994 165 153 Boşanmış veya eşi oumllmuumlş
16 180 73 820 89 82
TOPLAM 109 101 972 899 1081 1000 Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=1556 SD=2 P=00004
Diyabet olduğu soumlylenme oranı en fazla boşanmış veya eşi oumllmuumlşlerde
bulunmuştur ( 180) Evli olanlarda oran 111 bekacircrlarda ise 06 olarak
35
bulunmuştur Ancak bekacircrların yaş grubunun genel olarak duumlşuumlk olacağı
duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde bulgular yine diyabetin yaşla beraber arttığını goumlstermektedir
İlccedilelere goumlre diyabet olduğu soumlylenme durumu Tablo 21rsquode goumlsterilmiştir
Tablo 21 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) İlccedilelere Goumlre Kişilerin Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu
İlccedileler Diyabet olduğu soumlylendi mi Evet
Hayır TOPLAM
n n + N Aladağ 4 105 34 895 38 35 Ceyhan 37 94 358 906 395 365 Feke 4 100 36 900 40 37 İmamoğlu 0 00 21 1000 21 19 Karaisalı 7 93 68 907 75 69 Karataş 12 174 57 826 69 64 Kozan 21 80 242 920 263 243 Pozantı 9 187 39 813 48 44 Saimbeyli 4 87 42 913 46 43 Tufanbeyli 2 47 41 953 43 40 Yumurtalık 9 204 35 796 44 41 TOPLAM 109 101 973 899 1082 1000
Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=1224 SD=10 p=0140
İmamoğlursquonda diyabet olduğunu soumlylenme oranının ( 0) ccedilok duumlşuumlk olması ve
Karataş ( 174) Pozantı ( 187) ve Yumurtalıkrsquota ( 204) bariz olarak yuumlksek
olması dikkat ccedilekmektedir Diğer ilccedilelerde diyabet olduğunu soumlylenenlerin oranı
dengeli dağılmaktadır Ancak farklar anlamlı değildir (p=0140)
Diyabet olduğu soumlylenenlerin cinsiyete goumlre dağılımı Tablo 22rsquodedir
Tablo 22 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Cinsiyet ve Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu
Cinsiyet Diyabet olduğu soumlylendi mi Evet Hayır TOPLAM n + n + n
Erkek 25 82 280 918 305 282 Kadın 84 108 693 892 777 718 TOPLAM 109 101 973 899 1082 1000
Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=165 SD=1 p=0198
36
Diyabet olduğu soumlylenenlerde cinsiyet accedilısından anlamlı bir fark bulunmamıştır
(p=0497) Erkeklerde diyabet olduğu soumlylenme oranı 82 ve kadınlarda 108
olarak bulunmuştur
Diyabetik hastalar genelde kilo fazlası veya obezitesi olan hastalardır
Ccedilalışmamızda diyabet ile BKİ ilişkisi Tablo 23rsquode goumlruumllmektedir Boy ve kilosunu
soumlylemeyenler tabloya dahil edilmemiştir
Tablo 23 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Beden Kitle İndeksi ve Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu
BKİ Diyabet olduğu soumlylendi mi Evet Hayır TOPLAM n + n + n
le25 14 38 535 962 369 475 25-30 28 108 231 892 259 334 ge30 24 162 124 838 148 191 TOPLAM 67 85 710 915 776 1000
Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=4231 SD=2 P=00001
Ccedilalışmamıza katılanlarda BKİ le 25 olanların 38rsquoi diyabet olduğunu
soumlylemişken BKİ normal olanlarda bu oran 109 ve BKİ ge30 olanlarda 163rsquotuumlr
BKİ arttıkccedila diyabet olduğu soumlylenenlerin oranı artmıştır Bu bulgu da anlamlı
bulunmuştur (p=00001)
44 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Goumlruumlşuumllen Kişilerin Ağız Sağlığı Durumu
Ccedilalışmamızda diş hekimine gitme durumu Şekil 5rsquode goumlsterilmiştir
37
Şekil 5 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) En Son Diş Hekimine Gitme Durumu
Goumlruumlşuumllen kişilerin 4016rsquosı (441 kişi) son bir yıl iccedilinde diş hekimine gitmişken
1183rsquouuml (43 kişi) hiccedil diş hekimine gitmediğini belirtmiştir Bu kişilerin yaş grubuna
goumlre en son diş hekimine gitme durumu ise Tablo 24rsquote goumlsterilmiştir
Tablo 24 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Yaş Grupları ve Diş Hekimine Gitme Durumları
Yaş Diş hekimine gitme durumu Son 1 yıl iccedilinde Son 2+ yılda giden Hiccedil gitmeyen TOPLAM n + n 0+ n + n
20-29 109 480 60 264 58 256 227 215 30-39 104 479 85 392 28 129 217 206 40-49 94 418 115 511 16 71 225 213 50-59 69 390 97 548 11 62 177 168 60 + 65 311 127 608 17 81 209 198 TOPLAM 441 418 484 459 130 123 1055 1000 + Satır yuumlzdesi Suumltun yuumlzdesi x2=91048 SD=8 p= 00001
Tablo 24rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi son bir yıl iccedilinde diş hekimine gitme durumu 20-29
yaş grubunda en yuumlksektir ( 48) Bu oran yaş grubu arttıkccedila azalmaktadır 60 yaş ve
uumlzerinde oran 311rsquodir Bulunan fark anlamlıdır (p=00001)
38
Tablo 25 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Eğitim ve Diş Hekimine Gitme Durumu
Eğitim durumu
Diş hekimine gitme durumu Son 1 yıl iccedilinde Son 2 artı
yıllarda giden Hiccedil gitmeyen TOPLAM
N + n + n + n Okur- yazar değil
57 343 89 536 20 121 166 157
Okur- yazar
28 384 36 493 9 123 73 69
İlkokul 180 388 221 476 63 136 464 440 Ortaokul 46 484 36 379 13 137 95 90 Lise 89 466 78 408 24 126 191 181 Uumlniversite 41 621 24 364 1 15 66 63 TOPLAM 441 418 484 459 130 123 1055 1000
+ Satır yuumlzdesi Suumltun yuumlzdesi x2=25345 SD=10 p=0005
Eğitim durumu ve diş hekimine gitme durumunda uumlniversite mezunlarında son bir yıl iccedilinde diş hekimine gitme oranı en yuumlksektir Ayrıca hiccedil gitmeyenlerin oranı uumlniversite mezunlarında en duumlşuumlktuumlr Aradaki fark anlamlı bulunmuştur (p=0005)
Tablo26 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Cinsiyet ve Diş Hekimine Gitme Durumu
Cinsiyet Diş hekimine gitme durumu Son 1 yıl iccedilinde Son 2 artı yıllarda
giden Hiccedil gitmeyen TOPLAM
N + n + n + n Erkek 108 366 154 522 33 112 295 280 Kadın 333 438 330 434 97 128 760 720 TOPLAM 441 418 484 459 130 123 1055 1000
+Satır yuumlzdesi Suumltun yuumlzdesi x2=6641 SD=2 p=0036
Son bir yıl iccedilinde diş hekimine gitme durumunda kadınların oranı daha yuumlksektir
ve aradaki fark anlamlıdır (p=0036)
39
Tablo 27 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Diş Ccediluumlruumlğuuml Nedeniyle Kaybedilen Diş Sayısı
Diş ccediluumlruumlğuuml nedeniyle
kaybedilen diş sayısı
n
Hiccedil kaybetmedim 203 186
1-5 diş kaybettim 427 391
6-10 diş kaybettim 157 144
11-15 diş kaybettim 136 124
Hepsini kaybettim 166 152
Bilmiyorum 3 03
TOPLAM 1092 1000
Diş sağlığı ile ilgili olarak goumlruumlştuumlğuumlmuumlz kişiler arasında hiccedil diş kaybı
olmayanların oranı 186 iken en buumlyuumlk grubun (391) 1-5 diş kaybı vardır
Dişlerimin hepsini kaybettim diyenlerin oranı ise 152rsquodir
Tablo 28 Adana İli İlccedilelerinde(Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Eğitim Durumu ve Diş Ccediluumlruumlğuuml Nedeniyle Kaybedilen Diş Sayısı
Eğitim durumu
Kaccedil diş kaybettiği Hiccedil 1-5 6-10 11-15 Tuumlmuumlnuuml TOPLAM n + n + n + n + n + n
Okul bitirmeyenler
18 71 47 186 41 162 40 158 107 423 253 233
Okul bitirenler
185 221 379 454 116 139 96 115 59 71 835 767
TOPLAM 203 187 426 392 157 144 136 125 166 153 1088 1000 +Satır yuumlzdesi Suumltun yuumlzdesi x2=22072 SD=4 p=00001
Goumlruumlşuumllen kişilerde tuumlm dişlerimi kaybettim diyenlerin 423rsquouuml okul
bitirmeyenler ve 71rsquoi okul bitirenler grubundadır (Tablo 28)
40
Tablo 29 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Cinsiyet ve Diş Ccediluumlruumlğuuml Nedeniyle Kaybedilen Diş Sayısı
Cinsiyet Kaccedil diş kaybettiği Hiccedil 1-5 6-10 11-15 Tuumlmuumlnuuml TOPLAM n + n + n + n + n + n
Erkek 47 156 124 411 47 156 39 129 45 149 302 277 Kadın 156 198 303 385 110 140 97 123 121 154 787 723 TOPLAM 203 187 427 392 157 144 136 125 166 152 1089 1000
+Satır yuumlzdesi Suumltun yuumlzdesi x2=2962 SD=4 p=0564
Ccedilalışmamızda cinsiyet ile kaybedilen diş sayısı arasında anlamlı ilişki
saptanmamıştır (p=0564) Diş kaybetme durumunu cevaplayan 1089 kişinin ortalama
diş kaybı sayısı ise 894plusmn1079rsquodur (minimum0 maksimum32)
Diş ccediluumlruumlğuuml oluşumunda diş plaklarının etkisi bilinmektedir Dişler fırccedilalanarak bu
engellenmediği zaman dişlerimizdeki bu plakların bir diş hekimi tarafından
temizlenmesi gerekir Goumlruumlştuumlğuumlmuumlz kişilere dişlerini en son ne zaman temizlettikleri
de sorulmuştur (Tablo 30)
Tablo 30 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Dişlerini Temizletme Zamanı
Dişlerini temizletme zamanı n Son 1 yıl iccedilinde 157 144 Son 2 yıl iccedilinde 55 51 Son 5 yıl iccedilinde 54 50 5 yıldan oumlnce 98 90 Hiccedil 661 608 Bilmiyorum 62 57 TOPLAM 1087 1000
Goumlruumlşuumllen kişilerin 60rsquo8rsquoi dişlerini hiccedil temizlettirmediklerini belirtmişlerdir
Son bir yılda dişlerini temizlettirenlerin oranı ise sadece 144rsquoduumlr
Dişlerini temizletme ile eğitim durumu arasında ilişki Tablo 31rsquode goumlsterilmiştir
41
Tablo 31 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Dişlerini Temizletme ve Eğitim Durumu
Eğitim durumu
Dişlerini temizletme zamanı Son 1-5 yıl iccedilinde
5 yıldan oumlnce Hiccedil TOPLAM
n + n + n + n Okul bitirmeyenler
33 141 24 103 177 756 234 229
Okul bitirenler
233 295 74 94 483 611 790 771
TOPLAM 266 260 98 96 660 644 1024 1000 Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=22500 SD=2 p=000001
Bir okul bitirmeyenlerde son 1-5 yıl iccedilinde dişlerini temizletme oranı 141 iken
okul bitirenlerde bu oran 295rsquodir ve bu fark anlamlıdır (p=000001)
45 Adana İli ilccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Goumlruumlşuumllen Kişilerin Aşılanma Durumu
Kişilere son bir yıl iccedilinde grip tetanoz ya da hepatit B aşısı olup olmadıkları
sorulmuştur (Tablo 32)
Tablo 32 Adana İli İlccedilelerinde ( Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Aşılanma Durumu
Aşı tipi Aşılanma durumu
Evet Hayır Bilmiyorum TOPLAM
N n n n
Grip 42 38 1054 961 1 01 1097 1000
Tetanoz 90 82 1006 917 1 01 1097 1000
Hepatit B 55 5 1025 934 17 15 1097 1000
Aşılanma oranları genel olarak ccedilok duumlşuumlktuumlr Grip aşısı iccedilin oran 38rsquodir
Ccedilalışma yaptığımız doumlnemde henuumlz grip pandemisi yoktu Tetanoz aşı oranının nisbi
yuumlksek olması ( 82) uumlcretsiz yapılıyor olmasından kaynaklanabilir Grip aşı oranının
duumlşuumlkluumlğuuml 65 yaş uumlstuuml risk faktoumlruuml olanlar ve daha duumlşuumlk yaş grubunda ise splenektomi
42
ve immuumln yetmezlik gibi risk faktoumlruuml olanlar hariccedil uumlcretli olmasından kaynaklanabilir
Daha oumlnce uumlccedil doz hepatit B aşısı yaptıranların oranı ise 5rsquotir
Uumllkemizde sporadik kuduz vakaları halen goumlruumllmektedir ve kuduz aşısı şuumlpheli
hayvanlarla şuumlpheli temasta uumlcretsiz olarak yapılmaktadır Goumlruumlştuumlğuumlmuumlz kişilerin
sadece ikisi son bir yıl iccedilinde kuduz aşısı yaptırmak zorunda kalmıştır
Tablo 33 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Cinsiyet ve Aşılanma Durumu
Aşılar
Evet Hayır Toplam P
Erkek Kadın+ Erkek Kadın+ Erkek Kadın+
n() n() n() n() n() n()
Grip 12(39) 30(38) 292(961) 762(962) 304(277) 792(723) 090
Tetanoz 15(49) 75(95) 290(951) 716(905) 305(278) 791(722) 001
Hepatit 13(44) 42(54) 283(956) 742(946) 296(274) 784(726) 052
Erkeklerin satır yuumlzdesi +Kadınların satır yuumlzdesi
Cinsiyet ve aşılanma ilişkisine baktığımızda sadece tetanoz aşısının kadınlarda
daha fazla yapıldığını goumlrmekteyiz (Erkeklerde 49 iken kadınlarda 95) Bu
istatistiksel olarak anlamlı bulunmuştur
Tablo 34 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Eğitim ve aşılanma durumu
Aşılar
Evet Hayır Toplam P
Okul
bitirmeyenler
Okul
bitirenler
Okul
bitirmeyenler
Okul
bitirenler
Okul
bitirmeyenler
Okul
bitirenler
n() n()+ n() n()+ n() n()+
Grip 11(43) 31(37) 244(957) 809(963) 255(233) 840(767) 065
Tetanoz 12(47) 78(93) 243(953) 762(907) 255(233) 840(767) 002
Hepatit 3(12) 52(63) 251(988) 773(937) 254(235) 825(765) 0001
Okul bitirmeyenlerin satır yuumlzdesi +Okul bitirenlerin satır yuumlzdesi Eğitim ve aşılanma durumuna baktığımızda okul bitirenlerde tetanoz ve hepatit aşılanma oranlarının yuumlksek olduğunu goumlruumlluumlyor ve bu fark istatistiksel olarak anlamlı bulunmuştur
43
Tablo 35 Adana İli İlccedilelerinde ( Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Yaş Gruplarına Goumlre Son 1 Yıl İccedilinde Tetanoz Aşısı Yapılma Durumu
Yaş grubu Son 1 yıl iccedilinde tetanoz aşısı yapıldı mı
Evet Hayır Toplam
n + n + n
20-29 35 148 201 852 236 215
30-39 26 117 197 883 223 203
40-49 17 74 212 926 229 209
50-59 9 48 179 952 188 172
60+ 3 14 217 986 220 201
TOPLAM 90 82 1006 918 1096 100
suumltun yuumlzdesi +satır yuumlzdesi x2=3403 SD=4 p=000000073
Tetanoz aşılaması ile ilgili olarak yaş grubu arttıkccedila aşılanma oranlarının duumlştuumlğuuml
saptanmıştır (Tablo 35)
Tablo 36 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Yaş Gruplarına Goumlre Daha Oumlnce Uumlccedil Doz Hepatit B Aşısı Yapılma Durumu
Yaş grubu Daha oumlnce uumlccedil doz hepatit B aşısı yapıldı mı
Evet Hayır Toplam
n + n + n
20-29 19 82 212 918 231 214
30-39 12 55 207 945 219 203
40-49 13 58 213 942 226 209
50-59 7 38 179 962 186 172
60+ 4 18 214 982 218 202
TOPLAM 55 51 1025 949 1080 1000
suumltun yuumlzdesi +satır yuumlzdesi x2=1043 SD=4 p=0033
Ccedilalışmaya katılan kişilere daha oumlnce uumlccedil doz hepatit aşısı olup olmadıkları
sorulduğunda tetanoz aşısına benzer şekilde yaş grubu arttıkccedila aşılanma oranlarının
azaldığı goumlruumllmektedir En yuumlksek Hepatit B aşılanma oranı 20-29 yaş grubundadır (
82)
44
46 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Goumlruumlşuumllen Kişilerin Askerlik Durumu
Erkekler katılımcılara askerlik yapma ve son 12 ayda TSKrsquolerine bağlı bir sağlık
karnesiyle muayene olma veya ilaccedil yazdırma durumları sorulmuştur
Tablo 37 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Erkeklerin Askerlerin Yapma Durumu
Askerlik yapma durumu n Evet 270 882 Hayır 36 118 TOPLAM 306 1000
Tablo 37rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi erkeklerin 882rsquosi askerliğini yapmıştı Bunların
TSKrsquoden yararlanma durumu ise Tablo 36rsquoda goumlsterilmiştir
Tablo 38 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Son 12 Ayda TSKlerine Bağlı Bir Sağlık Karnesi ile Muayene Olma veya İlaccedil Yazdırma Durumu
Son 12 ayda TSKrsquolerine bağlı bir sağlık karnesi ile muayene olma veya ilaccedil yazdırma durumu
n
Evet 7 23 Hayır 299 977 TOPLAM 306 1000
Son 12 ayda TSKrsquoe bağlı bir sağlık karnesi ile muayene olan veya ilaccedil
yazdıranların oranı 23 idi
47 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Goumlruumlşuumllen
Kişilerin Engellilik Durumu
Ccedilalışmamızda hem geccedilici veya kalıcı engellilik durumu hem de oumlzel bir alet
kullanma durumu araştırılmıştır
45
Tablo 39 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Fiziksel Ruhsal veya Duygusal Sorunlar Nedeniyle Herhangi Bir Aktiviteyi Yapamama (Engellilikdisability) ve Oumlzel Bir Alet (koltuk değneği tekerlekli sandalye oumlzel bir yatak oumlzel bir telefon vb) Kullanmasını Gerektirecek Herhangi Bir Sağlık Sorunu Olma Durumu
Geccedilici veya kalıcı engellilik Oumlzel bir alet kullanmayı gerektirecek engellilik
n n Evet 77 70 17 16 Hayır 1019 929 1079 984 TOPLAM 1096 1000 1096 1000
Goumlruumlştuumlğuumlmuumlz kişilerde fiziksel ruhsal duygusal sorunlar nedeniyle herhangi bir
aktiviteyi yapamayanların oranı (geccedilici veya kalıcı engellilik) 7 iken oumlzel bir alet
kullanmasını gerektirecek bir sağlık sorunu olanların oranı 16rsquodır (Tablo 39)
Tablo 40 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Fiziksel Ruhsal veya Duygusal Sorunlar Nedeniyle Bir Aktiviteyi Yapamama ve Eğitim Durumu
Eğitim durumu
Herhangi bir aktiviteden geri kalma durumu Evet Hayır TOPLAM
n + n + n Okul bitirmeyenler
27 105 229 895 256 234
Okul bitirenler
50 60 788 940 838 766
TOPLAM 77 70 1017 930 1094 1000 Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=628 SD=1 p=0012
Eğitim durumu ve goumlruumlştuumlğuumlmuumlz kişilerin fiziksel ruhsal veya duygusal sorunlar
nedeniyle bir aktiviteyi yapamama durumu değerlendirildiğinde okul bitirenlerde oran
6 iken okul bitirmeyenlerde oran 105rsquotir Bulgular anlamlıdır (p=0012)
46
Tablo 41 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Fiziksel Ruhsal veya Duygusal Sorunlar Nedeniyle Bir Aktiviteyi Yapamama Durumu ve Medeni Durum
Medeni durum
Herhangi bir aktiviteden geri kalma durumu Evet Hayır TOPLAM
n + n + n Evli 53 63 784 937 837 765 Bekar 12 72 154 928 166 152 Boşanmış veya eşi oumllmuumlş
12 132 79 868 91 83
TOPLAM 77 70 1017 930 1094 1000 Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=5905 SD=2 p=005
Tablo 41rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi evli olanların 63rsquouuml fiziksel ruhsal veya duygusal
sorunlar nedeniyle bir aktiviteyi yapamadıklarını belirtirken bu oran bekar olanlarda
72 ve boşanmış veya eşi oumllmuumlşlerde 132rsquodir Bu bulgular da sınırda anlamlıdır
(p=005)
48 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Goumlruumlşuumllen Kişilerin Evlerinde Ateşli Silah Bulundurma Durumları
Ccedilalışmamızda ayrıca ev kazaları accedilısından ateşli silah bulundurma durumu
araştırılmıştır Ateşli silah bulunduranlara silahın accedilıkta olup olmadığı ve dolu olup
olmadığı ayrıca sorulmuştur
Tablo 42 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Evlerinde Ateşli Silah Bulundurma Durumları
Ateşli silah bulundurma Ateşli silahın
accedilıkta olması
Ateşli silahın dolu
olması
n n n
Evet 160 146 10 09 14 13
Hayır 933 853 1083 991 1079 987
TOPLAM 1093 1000 1093 1000 1093 1000
47
Katılımcıların 146rsquosı evlerinde ateşli silah bulundurmaktadır ve bunların
091rsquoinde ateşli silah accedilıkta (ulaşılabilir) ve 128rsquoinde ateşli silah dolu olarak
bulunmaktadır
Tablo 43 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Ateşli Silah Bulundurma ve Eğitim Durumu
Eğitim
durumu
Ateşli silah bulundurma
Evet Hayır TOPLAM
n + n + n
Okul
bitirmeyenler
28 109 228 891 256 234
Okul
bitirenler
132 158 704 842 836 766
TOPLAM 160 147 932 853 1092 1000
Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi X2=36 SD=1 p=0055
Eğitim durumu ve ateşli silah bulundurma durumu ele alındığında okul
bitirenlerin ateşli silah bulundurma oranı 158 iken okul bitirmeyenlerde oran 109
bulunmuştur Bulgularımız sınırda anlamlıdır (p=005)
Boumllgelere goumlre ateşli silah bulundurma durumu Tablo 44rsquode goumlsterilmiştir
48
Tablo 44 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Ateşli Silah Bulundurma Durumu
İlccedileler Ateşli silah bulundurma Evet Hayır TOPLAM
n + n + n Aladağ 3 71 39 929 42 38 Ceyhan 40 100 359 900 399 365 Feke 8 200 32 800 40 37 İmamoğlu 1 48 20 952 21 19 Karaisalı 16 213 59 787 75 69 Karataş 14 203 55 797 69 63 Kozan 49 186 214 814 263 241 Pozantı 9 187 39 813 48 44 Saimbeyli 7 152 39 848 46 42 Tufanbeyli 6 140 37 860 43 39 Yumurtalık 7 149 40 851 47 43 TOPLAM 160 146 933 854 1093 1000
Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=1973 SD=10 p=032
En yuumlksek ateşli silah bulundurma oranları Karaisalı ( 213) ve Karataşrsquota
(203) bulunmuştur En duumlşuumlk oranlar ise İmamoğlu ( 48) ve Aladağrsquodadır ( 71)
Ancak bulgular anlamlı değildir (p=032) Genel olarak av amaccedillı bulundurulduğu
soumlylenmiştir
49
5 TARTIŞMA
Ccedilalışmamızda Adana ili ilccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
yaşayanlarında davranışsal risk faktoumlrlerinden bazılarını araştırmayı planladık Toplam
1096 kişiye ulaşıldı
Telefonla goumlruumlşme youmlntemini seccedilmemiz nedeniyle daha fazla sayıda kişiye daha
kısa zamanda ulaşabildik Ayrıca ccedilalışmamızın maliyeti daha duumlşuumlk duumlzeyde kaldı
Uygulama sırasında edindiğimiz izlenimlere goumlre sorduğumuz soruların anlaşılır ve accedilık
olduğunu duumlşuumlnuumlyoruz Bir kişi ile goumlruumlşme suumlremiz ortalama 10-15 dakikaydı Bazı
katılımcılar mevcut sağlık sorunları hakkında konuşmak istediler Bu hastalara
danışmanlık hizmeti verildi
2009 Tuumlrkiye İstatistik Yıllığırsquona goumlre Tuumlrkiyersquode hane başı telefon sayısı
098rsquodir14 Adanarsquoda ise hane başı telefon sayısı 113rsquoduumlr20 Bu durumda telefon
oumlrneklemi ile hanelerin tuumlmuumlnuuml temsil ettiğimizi ve sonuccedilları evrenimize
genelleyebileceğimizi soumlyleyebiliriz Ancak oumlrnekleme ccedilıkan 1888 kişiden 1096rsquosına
( 58) ulaşılmasından dolayı ortaya ccedilıkan kısıtlılığı sonuccedilların değerlendirilmesinde
dikkate almak gerekmektedir Bazı ilccedilelerde konutlarda ccedilalışma saatlerinde kimsenin
bulunmamasından kaynaklanan ulaşılamama sorunları yaşandı
Adana ili ilccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) goumlruumlşuumllen 1096
kişinin yaş grupları dağılımının Adana 2009 ADNKS (Adrese Dayalı Nuumlfus Kayıt
Sistemi) verileri ile uyumlu olduğu goumlruumllmektedir21
Oumlrneklemimizdeki kadınların oranı 72 erkeklerin oranı ise 28 bulunmuştur
Bu fark anlamlıdır Kadın ve erkek oranının farklı ccedilıkmasının nedeni ccedilalışma yaptığımız
saatlerde kadınların evde daha ccedilok bulunmasıdır Bu durum telefon goumlruumlşmelerinin
akşam ve hafta sonlarına kaydırılmasıyla aşılmaya ccedilalışılmıştır Ama istenilen duumlzeyde
bir dengeleme sağlanamamıştır Bu nedenle cinsiyete dayalı istatistikler bu kısıtlılık
dikkate alınarak değerlendirilmelidir
Ccedilalışmaya katılanların yaş grubu ve eğitim dağılımında uumlniversite mezunu
olanların 368rsquoi 20-29 yaş grubunda bulunmuştur Buna karşılık okur-yazar
olmayanların 511rsquoi ise 60 yaş ve uumlzerindedir Tuumlrkiye İstatistik Kurumu ADNKS
veri tabanındaki bilgiler bu durumla benzerdir21
50
Ccedilalışmamızda goumlruumlşuumllen kişilerde şu an astımı olanların oranı 5 bulunurken
astım olduğu soumlylenenlerin oranı 66 bulunmuştur Amerika Birleşik Devletlerirsquonde
benzer şekilde yapılan BRFSS 2008 anket sonuccedillarında şu an astımı olanlar 87 iken
astımı olduğu soumlylenenlerin oranı 136 bulunmuştur27 Gelişmiş uumllkelerde astım
prevalansının daha yuumlksek olduğu bilinmektedir Her iki ankette de goumlruumllduumlğuuml gibi
astım olduğu soumlylenenlerin oranı şu an astımı olanlardan daha yuumlksektir Bunun nedeni
kişilere yanlış astım tanısı konulmasından ya da bazılarının hastalık semptomlarının
ilaccedilsız kontrol altında olmasından kaynaklanabilir Aslında astım kronik bir hastalıktır
medikal tedaviye uyarak ve risk faktoumlrlerinden kaccedilınarak hastalık kontrol altına
alınabilir
Uumllkemizde astım prevalansı ccedilocuklarda 07-148 iken erişkinde 03-76
arasındadır Erişkinlerde astım kadınlarda daha ccedilok goumlruumllen bir hastalıktır Astımın
belirli yaş gruplarında uzun suumlreli bazen oumlmuumlr boyu remisyon doumlnemlerine girdiği
bilinmektedir Bir araştırmada hastaların 55rsquoinde astım semptomlarının 14 yaş
civarında tamamen kaybolduğu saptanmıştır28
Uysalrsquoın Seyhan ilccedilesinde yaptığı ccedilalışmada kendisine astım olduğu
soumlylenenlerin oranı 37 Arabacırsquonın Yuumlreğir ilccedilesinde yaptığı ccedilalışmada ise 56
olarak bulunmuştur2930 Astım olduğu soumlylenenlerin oranı boumllgemizdeki verilerle
uyumludur Nitekim Tuumlrkiyersquode astım prevalansı ortalama 6 olarak bildirilmektedir4
Ccedilalışmamızda şu an astım olduğu soumlylenenlerin oranı kadınlarda daha yuumlksektir
Bu durum da literatuumlr bilgileri ile uyumludur Geccedilen yuumlzyılda yuumlruumltuumllen 2005 kişinin
prospektif ccedilalışmasında ccedilocuklarda astım accedilısından erkeklerin daha fazla riske sahip
oldukları goumlsterilmiştir Buna karşın ergen ve yetişkinlerde kadınlar daha fazla risk
altındadır Bu konudaki bir hipotez erkek ccedilocukların kız ccedilocuklarına nazaran daha
kuumlccediluumlk havayollarına ve daha duumlşuumlk akım oranlarına sahip olmasıdır Gerccedilekte de erkek
ccedilocuklarda alt solunum yolu enfeksiyonları daha sık goumlruumllmektedir31
Ayrıca astım epidemiyolojisi ile ilgili duumlnyanın değişik boumllgelerindeki astım
prevalansı karşılaştırmasında Batıdaki yuumlksek ve artan prevalansın kentsel yaşam ve
maddi rahatlıkla ile ilişkili olduğu goumlsterilmektedir32
Ccedilalışmamızda diyabeti olduğu soumlylenenlerin oranı 84 ve gebeliği sırasında
diyabet oranı 02 sınırda diyabet ise 15 idi Birleşik Devletlerrsquode 2008 yılı BRFSS
51
verilerine goumlre diyabet olduğunu soumlyleyenlerin oranı 83 ve gebelik ilişkili diyabeti
olanlar 08 olup ccedilalışmamız sonuccedillarına ccedilok benzerdir27
Uysalrsquoın ccedilalışmasında Adana Seyhan ilccedilesinde diyabet prevalansı 47
Arabacırsquonın ccedilalışmasında Yuumlreğir ilccedilesinde diyabet prevalansı 63 bulunmuştur
Perifer ilccedilelerde diyabet prevalansı merkez ilccedilelere goumlre daha fazladır Goumlkccedilel ve
arkadaşlarının Adanarsquoda yaptığı bir araştırmada ise Adana ilindeki diyabet prevalansı
116 bulunmuştu33 Bizim sonuccedillarımız da bu bulgulara ccedilok benzerdir
ABDrsquode diabetes mellitus mortalite ve morbiditenin oumlnemli bir nedeni ve
buumlyuumlyen bir halk sağlığı sorunudur Diyabet yaşlı Amerikalılarda yaşam kalitesini
olumsuz etkilemektedir34
1995 ile 2025 yılları arasında diyabetli hasta sayısının gelişmiş uumllkelerde 42
artması beklenmekte fakat gelişmekte olan uumllkelerde 170 artacağı oumlngoumlruumllmektedir
2025 yılında en ccedilok diyabetli kişiye sahip olması beklenen uumllkeler Hindistan Ccedilin ve
ABDrsquodir35
Ağız sağlığı insan sağlığının ccedilok oumlnemli bir parccedilasıdır Ccedilalışmamızda son bir
yılda herhangi bir nedenle diş hekimine gitme oranı 40rsquodır Bu oran ABD 2008
BRFSS verilerinde 712rsquodir27 Bulgular uumllkemizde diş hekimine gitme alışkanlığının
ccedilok duumlşuumlk olduğunu goumlstermektedir Katılımcıların 152rsquosi tuumlm dişlerini diş ccediluumlruumlğuuml
nedeniyle kaybettiğini belirtirken en az bir diş kaybı olanların oranı 815rsquodir Bu
gerccedilekten ccedilok buumlyuumlk bir orandır ve diş sağlığı ile ilgili halk eğitiminin ve diş fırccedilalama
alışkanlığının ccedilok duumlşuumlk duumlzeyde olduğunu goumlstermektedir Uysalrsquoın ccedilalışmasında
Seyhan ilccedilesinde en az bir diş kaybı olanların oranı 48 bulunmuştur Diş sağlığı ile
ilgili ilccedile verileri Adana il merkezine goumlre daha koumltuumlduumlr Tuumlrk Diş Hekimleri Birliği
verilerine goumlre diş hekimine gitme sıklığı yılda 09 kezdir Bu oran Avruparsquoda yılda
5rsquodir36
Erişkin aşılaması uumllkemiz iccedilin ccedilok oumlnemlidir ve ihmal edilmiştir Sadece ccedilocuk
bağışıklanmasına odaklanılmıştır Katılımcılardan son bir yılda grip aşısı olanların oranı
38 idi (Ccedilalışmayı yaptığımız doumlnemde domuz gribi pandemisi yoktu) Uysalrsquoın
Adana merkez ilccedilelerde yaptığı araştırmada ise bu oran 84rsquoduumlr ABD 2008 BRFSS
verilerinde ise son bir yılda grip aşısı yaptıranların oranı 709rsquodur ABDrsquode erişkin
aşılama oranları bizden en az 10 kat daha fazladır Erişkin tetanoz aşı uygulama
oranlarının duumlşuumlk olmasının nedenlerinden birisi tetanoz aşısının on yıllık bağışıklık
52
suumlresinin olması bizim ise son bir yılı sorgulamış olmamız olabilir Ayrıca kadınların
gebelikte rutin tetanoz aşı uygulaması nedeniyle son bir yılda tetanoz aşılaması daha
yuumlksek bulunmuştur Yaşamları boyunca uumlccedil doz hepatit B aşısı yaptıranların oranı ise
5 bulunmuştur Uysalrsquoın ccedilalışmasında bu oran 67rsquodir
DSOuml (Duumlnya Sağlık Oumlrguumltuuml)rsquone goumlre Tuumlrkiyersquonin iccedilinde bulunduğu Akdenizrsquoe
komşu uumllkelerde hepatit B prevalansı 2-7 olup orta duumlzeydedir37 Hepatit B ccedilok ciddi
sağlık sorunlarına yol accedilarken ve tedavi maliyeti ccedilok yuumlksek bir hastalıkken aşılamaya
oumlnem verilmemesi duumlşuumlnduumlruumlcuumlduumlr
Goumlruumlştuumlğuumlmuumlz kişilerden 70rsquoı geccedilici veya kalıcı herhangi bir aktiviteyi
yapamama durumu (engellilikdisability) tanımlamışlardır Bu oran Seyhan ilccedilesinde
82 ve ABD BRFSS 2008 verilerinde 204rsquoduumlr27
Ccedilalışmamızda oumlzel alet (koltuk değneği tekerlekli sandalye oumlzel bir ayakkabı
vb) kullanmayı gerektirecek sakatlığı olanların oranı 16 olarak bulunmuştur ABD
2008 BRFSS verilerinde uumllkelerinin geneli iccedilin oran ise 72rsquodir Ccedilalışmaya katılan
kişilerin sosyokuumlltuumlrel duumlzeylerinin orta olması ve engelliğe bağlı oumlzel bir cihaz
kullanma gerekliliği bilincinin yeterince oluşmaması nedeniyle bu sorunun yanıtı
beklenenin altında bulunmuş olabilir Bu konuda hekimlerde hastalarını gerektiği
şekilde youmlnlendirmemiş de olabilirler Tuumlrkiye İstatistik Yıllığırsquonda ortopedik goumlrme
işitme dil ve konuşma ve zihinsel engelli toplamı 308rsquotir14
Anketimize katılanların 146rsquosı evinde ateşli silah bulundurduğunu bunların
13rsquouuml ateşli silahın dolu olduğunu belirtmişlerdir Seyhan ilccedilesinde evinde ateşli silah
bulunduranların oranı 75 ve bunların dolu olma oranı da 202 olarak bulunmuştur
Merkez ilccedilelerde perifere goumlre silah bulundurma oranları duumlşuumlkken bunların dolu olarak
bulundurulması ateşli silah yaralanmalarının buralarda daha fazla olmasına yol accedilabilir
Ccedilalışmamızda periferik ilccedilelerde bulundurulan silahların ccediloğunluğu av amaccedillı olarak
belirtilmiş ve ccedilok az bir kısmının dolu olduğu ifade edilmiştir
Buguumln Tuumlrkiyersquode yılda 3000 kişi ateşli silahlarla oumllmekte 700rsquouuml ise
yaralanmaktadır Cinayetlerin 60rsquoında ateşli silah kullanılmaktadır Her 10 kişiden
birinde ve her uumlccedil evden birinde ateşli silah vardır Bizim ccedilalışmamızda ise yaklaşık her
yedi evden birinde ateşli silah vardır Kişiler bulundurdukları silahları başka kaygıları
nedeniyle bize belirtmemiş olabilirler Silahın kolay ulaşılabilir olması cinayet intihar
gibi olayların her an meydana gelmesinin en oumlnemli nedenidir
53
Evde silah bulunması ev halkından birinin cinayet intihar kaza gibi nedenlerle
oumllme riskini 41 oranında arttırmaktadır38 ABDrsquode 8-12 yaş arası 64 erkek ccedilocuğuyla
yapılan bir araştırmada erkek ccedilocukların 76rsquosının evde bir silah bulduğunda eline
aldığı ve 48rsquoinin de tetiği ccedilektiği goumlruumllmuumlştuumlr39 Bu nedenlerden dolayı evlerde
bulundurulan ateşli silahlar ccedilocukların ulaşamayacağı yerde tutulmalıdır Alkol
alışkanlığı oumlfke kontroluumlnde başarısızlık madde bağımlılığı psikolojik rahatsızlıklar
gibi sorunları olanların hiccedilbir gerekccedileyle silahlanmaması oumlnemlidir
Ccedilalışmamızın zor yanı kişilere daha oumlnce haber verilmeden aranması ve
ccedilalışmaya katılmaları iccedilin rızalarının alınması olmuştur Goumlruumlşmeci olarak doktor
olmamız bu zorlukları biraz olsun azaltmıştır Tuumlrkiyersquode bu tuumlr telefonla anket
youmlntemine insanlar alışkın olmadığından bazıları goumlruumlşme yapmak istememiştir Hatta
bazı kişilere demografik bilgilerle ilgili soru sorduğumuzda bunların kendileri hakkında
koumltuumlye kullanılabileceğini soumlyleyerek ccedilalışmaya katılmamışlardır
Yaptığımız ccedilalışma hem maliyet etkin olmuş hem de bize az zamanda ccedilok sayıda
kişiye ulaşma olanağı sağlamıştır Amerika Birleşik Devletlerirsquonde CDC (Centers for
Disease Control and Prevention) her yıl buumltuumln eyaletlerde davranışsal risk faktoumlrlerini
araştırmakta ve verileri yayınlamaktadır Koruyucu ve tedavi edici sağlık hizmetlerinin
planlanmasında bu veriler kullanılmaktadır
Uumllkemizde de bu tuumlr ccedilalışmaların yaygınlaştırılarak Tuumlrkiyersquonin sağlık haritasının
ccedilıkarılmasının koruyucu sağlık hizmetlerinin planlanması ve sağlık politikalarının
oluşturulmasında faydalı olacağını duumlşuumlnuumlyoruz
BRFSS verileri mortalite ve morbiditeyi azaltma stratejilerini planlama youmlnetme
uygulama ve goumlzlemleme iccedilin kullanabilir BRFSS ABDrsquode 1984rsquoden beri bir veri
kaynağı olarak kullanılmaktadır Duumlnyada kesintisiz yuumlruumltuumllen en geniş telefonla
araştırma sistemidir Elde edilen bilgiler aylık olarak toplanmakta ve CDCrsquoye
guumlvenilirliği kontrol edilmek uumlzere goumlnderilmektedir40
Aile Hekimliği disiplininin temel ilkelerinden birisinde belirtildiği gibi aile
hekimi rahatsızlıkların toplum iccedilindeki prevalans ve insidansıyla belirlenen oumlzguumln karar
verme suumlrecini kullanabilmelidir Bunun iccedilin ccedilalıştığı toplumdaki hastalıklar hakkında
bilgi sahibi olmalıdır Aile hekimi sağlığın geliştirilmesi ve hastalıkların oumlnlenmesi iccedilin
koruyucu sağlık hizmetlerini planlamalı ve uygulamalıdır Topluma karşı da bir
sorumluluğu vardır41
54
51 Ccedilalışmanın Kısıtlılıkları
bull Ccedilalışmamızda kadınların sayısının yuumlksek erkeklerin sayısının duumlşuumlk olmasıdır
Bu tip ccedilalışmalar ya işyerlerini de kapsamalı ya da hafta sonlarını da
kapsamalıdır
bull Oumlrnekleme ccedilıkanların 58rsquosine ulaşılabilmiştir
bull Katılım yuumlzdesi bazı ilccedilelerde duumlşuumlk duumlzeyde kalmıştır
55
6 SONUCcedilLAR VE OumlNERİLER
61 Sonuccedillar
1-BRFSS ile telefonla anket youmlntemi kullanılmasının guumlvenirliliği kanıtlanmıştır42
BRFSS modelinde birccedilok sorunun en azından orta derecede guumlvenirliliği ve geccedilerliliği
goumlsterilmiştir43 Bizde aynı youmlntemi uygulayarak elde ettiğimiz veriler başka youmlntem
uygulanarak elde edilen bilgilere benzerdir
2-Aile hekimliğinde rahatsızlıkların goumlruumllme oranı toplumdaki goumlruumllme oranıyla
aynıdır Hiccedil bir oumln eleme olmadığı iccedilin rahatsızlıkların prevalans ve insidansı hastane
ortamından farklıdır ve ciddi rahatsızlıklar birinci basamakta hastanede olduğundan
daha az sıklıkla goumlruumlluumlr Elde ettiğimiz bu bulgular klinik karar verme suumlrecinde faydalı
olacaktır Ccediluumlnkuuml Aile hekiminin kendine oumlzguuml karar verme suumlreci vardır
3-Aile hekimliğinin 10 İlkesine goumlre Aile hekiminin toplum sağlığı iccedilin oumlzel bir
sorumluluk uumlstlenir Hem bireye hem de topluma karşı sorumluluk taşır Toplum iccedilin
risk faktoumlrlerini hastalık prevalanslarını bilmek ve oumlnlemler almak zorundadır
4-Koruyucu sağlık hizmetleri sağlığın geliştirilmesi iccedilin ve kaynakların etkin
kullanılması accedilısından ccedilok oumlnemlidir ve gereken oumlnem verilmelidir
5-Bu ccedilalışmada astım diyabet gibi kronik hastalıkların goumlruumllme oranlarında boumllgemizde
ve uumllkemizde yapılan prevalans ccedilalışmalarıyla uyumlu sonuccedillar elde edilmiştir
6-Ccedilalışma evrenimizde şu an astımı olanların oranı 5rsquotir diyabet prevalansı gebelik
sırasında ve sınırda diyabet dahil edildiğinde 101 bulunmuştur
7-Goumlruumlşuumllen kişilerde duumlzenli diş hekimine gitme alışkanlığının duumlşuumlk olduğu
goumlruumllmuumlştuumlr Katılımcıların sadece 40rsquoı son bir yıl iccedilinde diş hekimine gittiğini
belirtmiştir
8-Goumlruumlşuumllen kişilerde erişkin aşılama oranları ccedilok duumlşuumlktuumlr Bağışıklama kavramı ele
alındığında sadece ccedilocuklar akla gelmektedir Erişkin bağışıklamasına yeterince oumlnem
verilmemektedir
9-Ccedilalışmaya katılanlarda oumlzel alet kullanmayı gerektirecek sakatlığı olanların oranı
16 olup ABD genelindeki verilerden duumlşuumlktuumlr
56
10-Ccedilalışmaya katılanlarda yaklaşık her yedi evden birinde ateşli silah bulunmaktadır
Tuumlrkiye verilerine goumlre ise her uumlccedil evden birinde ateşli silah bulunmaktadır Bu da bizim
ccedilalıştığımız toplumda oranların duumlşuumlk olduğunu goumlstermektedir
62 Oumlneriler
1- Toplumdaki sağlık ile ilişkili olaylar duumlzenli olarak izlenmelidir
2- Bu izlem yuumlz yuumlze goumlruumlşme veya telefonla anket youmlntemiyle yapılabilir
3- Telefonla anket youmlnteminin geccedilerliliği ve guumlvenilirliği artık herkes tarafından kabul
edilmektedir Telefonla anket diğer youmlntemlere goumlre daha ucuz olduğundan bu tip
araştırmalarda tercih edilebilir
4- Sağlıkla ilgili ulusal ve boumllgesel planlamalar yapmak ve sağlık kaynaklarının uygun
dağılımını sağlamak iccedilin gerccedilek verilere ulaşılmalıdır Sadece hizmet sunumu sırasında
yapılan taramalar hizmete coğrafi ve ekonomik ulaşım zorluğu ccedilekmeyenleri
kapsamaktadır Bu nedenle hastanede yapılan ccedilalışmaların sonuccedilları rahatsızlıkların
toplumda goumlruumllme oranlarını yansıtamamaktadır Dolayısıyla birinci basamakta yapılan
ccedilalışmalar arttırılmalıdır
5-Astım boumllgemizde de oumlnemli bir sağlık sorunudur Sadece astımı olanlara değil risk
sahibi olup astımı olmayanlara da danışmanlık hizmeti verilmelidir
6- Astım hastalarına bulgu ve belirtilerine veya ekspiratuar akım oranlarına goumlre yazılı
bir hareket planı verilebilir Bu oumlzellikle orta ve ağır astım hastaları iccedilin ccedilok oumlnemlidir
Astım hastaları pnoumlmokok ve influenza aşısı olmalıdır44
7- Boumllgemizde diyabet prevalansı 101 olup primer korunma oumlnlemleri kişilere daha
fazla anlatılmalıdır
8-Astım ve diyabet kronik hastalıklardır Kronik bakımı iyileştirmek iccedilin hizmet sunan
kuruluşlar egzersiz programları yaşlılık merkezleri ve kendi kendine yardım grupları
gibi topluma dayalı kaynaklarla bağlantıda olmalıdır Hasta eğitimi yapan hastaneler
veya evde bakım hizmeti veren şirketler ile bağlantı kurulması oumlzellikle kısıtlı
kaynakları olan kuumlccediluumlk sağlık merkezleri iccedilin faydalıdır45
9-Kronik hastalığı olanlara kendi kendine youmlnetim desteğinin sağlanması oumlnemlidir
1989 yılında Ulusal Kanser Enstituumlsuuml hastaların sigarayı bırakmalarına yardım etmek
iccedilin hekimlere youmlnelik birccedilok bileşenli bir program geliştirdi Bu ccedilerccedileve zamanla
değişti buguumln 5A olarak bilinmektedir Değerlendir sor (Ask) oumlnerilerde bulun
(Advise) goumlruumlş birliğine var (Agree) yardım et (Assist) ve duumlzenle (Arrange) Birleşik
57
Devletler Koruyucu Hizmetler Ccedilalışma Grubu (The United States Preventive Services
Task Force) 5Arsquoyı sağlıkla ilgili davranışlarda danışmanlık muumldahalelerinde
kullanılacak birleştirici bir yapı olarak seccedilmiştir46
10-Tip 2 diyabette kendi kendine youmlnetim stratejileri iccedilinde gruba dayalı eğitim accedillık
kan glikozu gikolize hemoglobin diyabet bilgisi sistolik kan basıncı vuumlcut ağırlığı ve
diyabet tedavisinin iyileştirilmesinde etkilidir47
11-Ccedilalışmamızda diş ccediluumlruumlkleri oranı yuumlksek diş hekimine gitme oranları duumlşuumlk
bulunmuştur Ağız ve diş sağlığı iyileştirilmesi iccedilin hem ağız sağlığını iyileştirecek
oumlnlemlerin alınması hem de diş hekimine sağlıklı iken gidebilme alışkanlığı iccedilin
stratejiler geliştirilmesi gerekmektedir
12-Ağız ve diş sağlığının iyileştirilmesi ve geliştirilmesinde aile hekimliği ekibinde diş
hekiminin bulunması ve birinci basamak sağlık hizmetlerine ağız ve diş sağlığı
uygulamalarının entegre edilerek yuumlruumltuumllmesi bu konudaki eksikliğin giderilmesine
katkı sağlayabilir
13-Aile Hekimliği Pilot Uygulaması Hakkında Kanunrsquoun 7 maddesinin etkin bir
şekilde uygulamaya konulması sağlanabilir
14-Erişkin aşılama oranlarımız ccedilok duumlşuumlktuumlr Tuumlrkiye Enfeksiyon Hastalıkları ve Klinik
Mikrobiyoloji Derneğirsquonin Sağlık Bakanlığı ve diğer ilgili meslek oumlrguumltlerinin işbirliği
ile hazırladığı 2009 Erişkin bağışıklama rehberinde oumlnerilen aşıların hiccedilbir ek oumldeme
olmadan yapılabilir olması aşılama oranlarını arttıracaktır Erişkin aşılaması iccedilin
kişilere ccedileşitli youmlntemlerle hatırlatma yapılabilir
15-Kronik sağlık sorunları hiccedil de az değildir Kronik sağlık sorunlarının tespiti
izlenmesi ve bakımına doumlnuumlk stratejilerin ve eylem planlarının hazırlanması ve
uygulamaya konması yararlı olacaktır Hasta eğitimi de ccedilok oumlnemlidir
58
KAYNAKLAR
1 World Health Organization World Health Report Chapter 2 Defining and Assessing Risks to Health Erişim (httpwwwwhointwhr2002chapter2enindexhtml ) Erişim tarihi1102009
2 Guirguis ndashBlake J Meyers D Crichlow R Wilson J E Statistical concepts in prevention
Risk factors In Rakel R E Ed Textbook of Family Medicine 7thEd PhiladelphiaSaundersElsevier 2007162-163
3 CDC Behavioral Risk Factor Surveillance System Questionnaires English versions Centers for Disease Control and Prevention Erişim ( httpwwwcdcgovbrfssquestionnairesenglishhtm) Erişim tarihi1102009
4 Ediger D Bronşiyal Astım In Dolar E Ed İccedil Hastalıkları 1Baskı Ankara Nobel Kitabevi 2005 149-152
5 Mellins R B Evans D Clark N Zimmerman B Wiesemann S Developing and Communicating a Long ndashTerm Treatment Plan for Asthma Two Patient Information Handouts On Asthma Am Fam Physician 200061(8) 2427-2437
6 GINA (Global Initiative For Asthma) patient guide You can control your asthma Erişim (httpwwwginasthmacomUserfilesGINA_PatientGuide2007pdf ) Erişim tarihi 6102009
7 İmamoğlu Ş Diabetes Mellitus Tip 2 In Dolar EEd İccedil hastalıkları 1Baskı Ankara Nobel Kitabevi 2005692-694
8 Oumlzcan S Saatccedilı E Bozdemir N Akpınar E Egzersiz sağlık hastalık toplum ve hekim Ccedilukurova Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Arşiv Kaynak Tarama Dergisi 2002 11395-396
9 United States Preventive Services Task Force (USPSTF) Screening for Type 2 Diabetes Mellitus in adults Erişim(httpwwwahrqgovclinicuspstfuspsdiabhtm) Erişim tarihi5042010
10 Gonsalves W (Ccedileviri Oumlzdemir H) Ağız sağlığı In South-Paul J E Matheny S C Lewis E L (Ccedileviri editoumlrleriKut A Tokalak İ Eminsoy M G) Current Aile Hekimliği Tanı veTedavi 2Baskı Ankara Guumlneş Kitabevi 2010507-517
11 Samaranayake L Essential Microbiology for Dentistry 3th Ed Edinburgh Churcill Livingstore 2006265
12 Zimmerman R K Abwesb E R Adult Vaccination In Campos-Outcalt D Ed 20 Common Problems In Preventive Health Care 1Baskı USA McGraw-Hill Companies 2000431461
13 Tuumlrkiye Enfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji Uzmanlık Derneği Erişkin Bağışıklama Rehberi Ccedilalışma Grubu Erişkin Bağışıklama Rehberi 200936
14 Tuumlrkiye İstatistik Kurumu Tuumlrkiye İstatistik Yıllığı 2009103 275 401
15 McCarthy P L (CcedileviriBiccediler S ) Muayenehane ve Klinikte hasta ccedilocuğun değerlendirilmesi Ateşli silah yaralanmaları In Behrman R E Kliegman R M Jenson H B Eds (Ccedileviri editoumlruuml AkccedilayT) Nelson Pediatri 17th Ed USA Nobel Tıp Kitabevleri 2008262
59
16 Odabaş Y Anket youmlnetimi Anadolu Uumlniversitesi Erişim (wwwaofanadoluedutrkitapIOLTP2294unite05pdf ) Erişim tarihi 8102009
17 Siberry G K Conversion formulas and biostatistics In Siberry G K Iannor R Eds The Harriet Lane Handbook A manual for pediatric house officers 15thEd USA Mosby Inc 2000181-184
18 TCAdana Valiliği İl ve İlccedileler Arası Mesafeler Karayolları Genel Muumlduumlrluumlğuuml Erişim (httpwwwkgmgovtrSayfalarKGMSiteTrUzakliklarililcelerArasiMesafeaspx) Erişim tarihi3042010
19 TCAdana Valiliği İlccedilelerimiz Adana Valiliği Erişim ( httpwwwadanagovtrsayfa=4) Erişim tarihi 3042010
20 TCAdana Valiliği Sayılarla Tuumlrk Telekom Muumlduumlrluumlğuuml Tuumlrk Telekom Muumlduumlrluumlğuuml Erişim (httpwwwadanagovtrsayfa=5ampalt=turk_telekom) Erişim tarihi 3042010
21 Tuumlrkiye İstatistik Kurumu İlccedile yaş grubu ve cinsiyete goumlre nuumlfus 2009 eğitim duumlzeyi cinsiyet yaş grubuna goumlre ililccedile nuumlfusu 2009 Adrese Dayalı Nuumlfus Kayıt Sistemi (ADNKS) Veri Tabanı Erişim (httptuikapptuikgovtradnksdagitappadnkszul) Erişim tarihi3042010
22 Adana Tuumlrk Telekom Boumllge Muumlduumlrluumlğuuml telefonla oumlzel goumlruumlşme
23 Uysal Y Uysal Accedilık Kaynak Kodlu Veri Analiz Programları wwwwebdatanametr Erişim tarihi1022009
24 CDC Epi Info İstatistk Programı Centers for Disease Control and Prevention Erişim (httpwwwcdcgovepiinfo) Erişim tarihi2102009
25 CDC About the BRFSS Turning information into public health Centers for Disease Control and Prevention Erişim (httpwwwcdcgovbrfssabouthtm) Erişim tarihi 5022010
26 Remington P L Smith M Y Williamson D F Anda R F Gentry E M Hogelin G C Design characteristics and usefulness of state-based behavioral risk factor surveillance 1981ndash87 Public Health Reports 1988 103(4) 367
27 CDC Behavioral Risk Factor Surveillance System Prevalance and Trends Data Centers for Disease Control and Prevention Erişim (httpwwwappsnccdcdcgovBRFSS ) Erişim tarihi1022010
28 Gemicioğlu B Astım In Erol Ccedil Ed İccedil Hastalıkları 1Baskı Ankara MN Medikal δ Nobel 20082440
29 Uysal Y Seyhan ilccedilesinde davranışsal risk faktoumlrlerinin belirlenmesi projesi Uzmanlık tezi Ccedilukurova Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Adana 2007
30 Arabacı F Yuumlreğir ilccedilesinde davranışsal risk faktoumlrlerinin belirlenmesi projesi Uzmanlık tezi Ccedilukurova Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Adana 2007
31 Tang E A Matsui E Wiesch D G Samet J M Risk factors for asthma In Adkinson N F Bochner B Busse W W Holgate S T Lemonske R F F Estelle R Simons Eds Middletonrsquos Allergy Prinicples and Practice 7th Ed Philadelphia MosbyElsevier 2009735-737
32 Hopkin J M Prevalance of asthma In Warrell D A Cox T M Firth J D Benz J Oxford Textbook of Medicine 4th Ed NewYork Oxford Univ P 20031334-1335
60
33 Goumlkcel A Oumlzşahin K Sezgin N Karakoumlse H Ertoumlrer E Akbaba M Baklacı N Senguumll A Guumlvener N A High Prevalance of Diabetes in Adana Southern Province of Turkey Diabetes Care (Electronic Journal) 200326(11)3031-3034 Erişim (httpcarediabetesjournalsorgcontent26113031fullpdf+html) Erişim tarihi5012010
34 Brown D Balluz L Giles W Beckles G Moriarty D Ford E Mokdad A Diabetes Mellitus
and health related quality of life among older adults Findings from BRFSS Diabetes Research and Clinical Practice 200465(2)106-113
35 Narayan KM Gregg EW Fagot-Campagna A Engelgau MM Vinicor F Diabetes-a
commongrowing seriouscostlyand potentially preventable public health problem Diabetes Research and Clinical Practice50suppl2 200078
36 Tuumlrk Diş Hekimleri Birliği İstatistikler Ağız Diş Sağlığı ile ilgili goumlstergeler Genel durumTuumlrkiye ağız ve diş sağlığı profili Erişim (httpwwwtdborgtrtdbv2solmenu_gosterphpyer_id=7ampid=100 2004) Erişim tarihi10022010
37 World Health Organization Hepatitis B WHOcdscsrlyo20022Hepatitis B Department of Communicable Disease Surveillance and Responce 200238
38 Umut vakfıBireysel silahlanmaya ilişkin Tuumlrkiye verilerirsquodeki veriler Erişim (httpwwwumutorgtrpublicpageaspxid=19303) Erişim tarihi5032010
39 Jackman G A Farah M M Kellermann A L Simon H K Seeing Is Believing What Do Boys Do When They Find a Real Gun Pediatrics 107No6 2001 1247-1250
40 Kilmer G Roberts H PhD Hughes E Li Y Valluru B Fan A Giles W Mokdad A Jiles R Surveillance of Certain Health Behaviors and Conditions Among States and Selected Local Areas Behavioral Risk Factor Surveillance System (BRFSS) United States Mortality and morbidity weakly report 2006 57 (Electronic Journal) 20082-7 Erişim (wwwcdcgovmmwr) Erişim tarihi04032010
41 Evans P (Ccedileviri Başak O) Aile Hekimliği Genel Pratisyenlik Avrupa Tanımı Wonca 200215-19 Erişim (httpwwwwoncaeuropeorgWeb20documentsEuropean20Definition20of20family20medicineWONCA20definition20Turkish20versionpdf) Erişim tarihi1022010
42 Lederman R I Shea S Stein A D The Behavioral Risk Factor Surveillance System Questionnaire Its Reliability In a Statewide Sample American Journal of Public Health 199383(12)1768-1772
43 Nelson DE Holtzman D Bolen J Stanwyck CA Mack KA Reliability and validity of
measures from the Behavioral Risk Factor Surveillance System (BRFSS) Soz Praventivmed 200146 Suppl 1S3-42
44 Chesnutt M S Prendergast T JAsthma Assessment monitoring and preventationIn Mcphee
S J Papadakıs M A Tierrey L M EdsCurrrent Medical Diagnosis and Treatment 46th Ed New YorkMcGraw-Hill Medical 2007241
45 (CcedileviriOumlzşahin K) Kronik Hastalığı Olan Hastalara Sunulan Birinci Basamak Hizmetin İyileştirilmesiIn Bodenheimer T Grumbach K Eds (Ccedileviri Bozdemir N Saatccedilı E) Birinci Basamağın geliştirilmesi Daha iyi uygulamalar iccedilin stratejiler ve araccedillar 200955-78
46 (CcedileviriCcedilelik M) Kronik Hastalığı Olan Kişilerde Kendi Kendine Youmlnetme Desteği In Bodenheimer T Grumbach K Eds (Ccedileviri Bozdemir B Saatccedilı E) Birinci Basamağın Geliştirilmesi Daha İyi Uygulamalar İccedilin Stratejiler ve Araccedillar 200979-98
61
47 Deakın TA Mc Share CE Cade JE Williams R Group based training for self management
strategies in people with type 2 diabetes mellitus Cochraine Database of Systematic Reviews 2005 Issue2CD003417
62
EKLER
Davranışsal Risk Faktoumlrleri Araştırma Sistemi Anketi
Merhaba ben Dr Ufuk Guumllmen
CcedilUumlTF Aile Hekimliği Boumlluumlmuumlrsquonden arıyorum
Adanada yaşayanların sağlık durumlarıyla ilgili bir araştırma yapıyoruz
Eğer kabul ederseniz size sağlık durumunuz ve sağlıkla ilgili davranışlarınız hakkında birkaccedil soru sormak istiyorum
(Kişi ccedilalışmaya katılmak soruları yanıtlamak istemezse iyi guumlnler dileyerek TELEFONU KAPAT)
Orası oumlzel bir konut mu
Eğer cevap hayır ise
Teşekkuumlrler sadece oumlzel konuttaevde yaşayanlarla goumlruumlşme yapıyoruz (TELEFONU KAPAT)
Goumlruumlşuumllen numara oumlzel bir konuta aitse goumlruumlşuumllen kişi 18 yaşın uumlstuumlndeyse ve kişi goumlruumlşmeyi kabul ettiyse aşağıdaki boumlluumlm ile devam et
Bu goumlruumlşme iccedilin telefon numaranız rasgele olarak seccedilildi
Adınızı adresinizi veya buna benzer kişisel bilgilerinizi sormayacağım
Cevap vermek istemediğiniz sorulara cevap vermeyebilirsiniz ve istediğiniz an goumlruumlşmeyi bitirebilirsiniz
Bana verdiğiniz tuumlm bilgiler gizli kalacaktır
Eğer bu araştırma hakkında daha ayrıntılı bilgi edinmek isterseniz size vereceğim şu telefonu arayabilirsiniz (CcedilUumlTF Yalım Erez Aile Hekimliği Polikliniğirsquonin telefon numarasını ver)
Boumlluumlm 1 Demografik Bilgiler
11 Kaccedil yaşındasınız
[] (Yaşı yazınız)
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
12 Evli misiniz bekacircr mısınız
63
[ ] Evliyim ----gt Resmi nikahınız var mı [ ] Evet [ ] Hayır
[ ] Boşandım
[ ] Eşim vefat etti
[ ] Eşimden ayrı yaşıyorum
[ ] Hiccedil evlenmedim
[ ] Evli olmayan bir ccediliftiz
[ ] Cevap vermek istemiyorum
13 Evinizde 18 yaşın altında olup sizinle yaşayan ccedilocuğunuz var mı
(bu soruyu evli olmayanlara sorma)
[] Sayıda ccedilocuğum var
[ ] Hiccedil yok
[ ] Cevap vermek istemiyorum
14 Eğitim durumunuz nedir
[ ] Okur-yazar değilim
[ ] Okur-yazarım
[ ] İlkokul mezunuyum
[ ] Ortaokul mezunuyum
[ ] Lise mezunuyum
[ ] Uumlniversite mezunuyum
[ ] Cevap vermek istemiyorum
15 Ne iş yapıyorsunuz
[ ] Maaş karşılığı ccedilalışıyorum
[ ] Kendi işim
[ ] Bir yıldan fazla suumlredir işsizim
[ ] Bir yıldan kısa suumlredir işsizim
[ ] Ev kadınıyım
64
[ ] Oumlğrenciyim
[ ] Emekliyim
[ ] Ccedilalışamaz durumdayım
[ ] Cevap vermek istemiyorum
16 Cevap veren kişinin cinsiyetini belirtiniz
(sadece gerekliyse sorunuz)
[ ] Erkek
[ ] Kadın
17 Sizin bilginize goumlre şu anda gebe misiniz
(49 yaş uumlstuumlndeki kadınlara bu soruyu sorma)
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
18 Vuumlcut ağırlığınız ne kadar
[] kg
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
19 Boyunuz ne kadar
[] cm
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
110 Cep telefonu hariccedil evinizde birden fazla telefon hattı var mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
65
[ ] Cevap vermek istemiyorum
111 Geccediltiğimiz 12 ay iccedilerisinde bir hafta veya daha fazla suumlre iccedilin evinizde telefonunuzun kesildiği oldu mu
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
Boumlluumlm 2 Astım
91 Bir hekim tarafından astımınız olduğu soumlylendi mi
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
Boumlluumlm 3 Diyabet
101 Bir hekim tarafından şeker hastalığınız olduğu soumlylendi mi
[ ] Evet
[ ] Evet fakat sadece gebeliği sırasında
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
Boumlluumlm 4 Ağız Sağlığı
111 Herhangi bir nedenle diş hekimine veya diş kliniğine en son ne zaman gittiniz
[ ] Son bir yıl iccedilinde
[ ] Son iki yıl iccedilinde
66
[ ] Son beş yıl iccedilinde
[ ] Beş yıl veya daha uzun suumlre oumlnce
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Hiccedil
[ ] Cevap vermek istemiyorum
112 Diş ccediluumlruumlğuuml nedeniyle kaccedil dişinizi kaybettiniz
[] tane dişimi kaybettim
[ ] Hepsini kaybettim
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Hiccedilbirini kaybetmedim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
113 Dişlerinizi en son ne zaman temizlettiniz
[ ] Son bir yıl iccedilinde
[ ] Son iki yıl iccedilinde
[ ] Son beş yıl iccedilinde
[ ] Beş yıl veya daha uzun suumlre oumlnce
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Hiccedil
[ ] Cevap vermek istemiyorum
Boumlluumlm 5 Aşılama
121 Son 12 ay iccedilinde grip aşısı yaptırdınız mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
67
122 Son 12 ay iccedilinde tetanoz aşısı yaptırdınız mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
123 Daha oumlnce uumlccedil doz Hepatit-B aşısı yaptırdınız mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
124 Daha oumlnce hiccedil kuduz aşısı yaptırdınız mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
Boumlluumlm 6 Askerlik Durumu
131 Askerlik yaptınız mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bimiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
132 Son 12 ay iccedilerisinde Tuumlrk Silahlı Kuvvetlerirsquone bağlı bir sağlık karnesi ile muayene oldunuz mu veya ilaccedil yazdırdınız mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
68
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevaplamak istemiyor
Boumlluumlm 7 Engellilik
141 Fiziksel ruhsal veya duygusal sorunlar nedeniyle herhangi bir şekilde herhangi bir aktiviteden geri kaldınız mı (engellilikdisability)
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevaplamak istemiyorum
142 Oumlzel ekipman (koltuk değneği tekerlekli sandalye oumlzel bir yatak oumlzel bir telefon vs) kullanmanızı gerektirecek herhangi bir sağlık sorununuz var mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevaplamak istemiyorum
Boumlluumlm 8 Ateşli Silahlar
151 Evinizde ateşli silah bulunuyor mu
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevaplamak istemiyorum
152 Bu silahlardan herhangi biri şu anda dolu mu
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
69
[ ] Cevaplamak istemiyorum
153 Bu silahlardan herhangi biri şu anda accedilıkta mı ulaşılabilir bir yerde mi
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevaplamak istemiyorum
Bu son soruydu
Ccedilalışmamıza katıldığınız iccedilin teşekkuumlr ederiz
70
71
OumlZGECcedilMİŞ
Adı Soyadı Ufuk Guumllmen
Doğum yeritarihi Adana 1971
Medeni durumu Evli
Adres Toros mahallesi Mavi Bulvar Erciyes Plaza B Blok Kat3
Daire3 Ccedilukurova ADANA
Telefon 322-2279955
E-mail ufukgulmenhotmailcom
Mezun olduğu tıp fakuumlltesi İstanbul Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi
Goumlrev yerleri 2000-2002 TC Sağlık Bakanlığı Kuumlrtuumlncuuml Sağlık Ocağı
Musabeyli Kilis
2002-2003 TCSağlık Bakanlığı Elbeyli Sağlık Ocağı
Elbeyli Kilis
2003-2007 Başkent Uumlniversitesi Adana Uygulama ve
Araştırma Hastanesi
2007-2010 ndashCcedilukurova Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Aile
Hekimliği Anabilim Dalı Adana
Dernek Uumlyelikleri TAHUD
Yabancı diller İngilizce Almanca
i
TEŞEKKUumlR
Uzmanlık eğitimim ve tez ccedilalışmam suumlrecinde destek hoşgoumlruuml sabır ve
emeklerini esirgemeyen tez danışmanım Prof Dr Nafiz Bozdemire
Oumlzenli ve titiz youmlnlendirmeleriyle tezime ve uzmanlık eğitimime katkılarından
dolayı Doccedil Dr Esra Saatccedilırsquoya Doccedil Dr Ersin Akpınarrsquoa Yrd Doccedil Dr Sevgi Oumlzcanrsquoa
ve Yrd Doccedil Dr Hatice Kurdaka
Asistanlığım boyunca bana verdikleri destek ve dostluklarını minnetle anacağım
Uz Dr Neşem Anberrsquoe Aile Hekimliği Anabilim Dalının tuumlm araştırma goumlrevlileri ve
personeline
İhtisasım suumlresince hep yanımda olan eşim Haticersquoye
Minnettarlığımı kelimelerle anlatamayacağım sevgili anneme ve kardeşlerime
şimdi yanımda olamayan babama
Teşekkuumlrlerimi sunarım
Dr Ufuk Guumllmen
ii
İCcedilİNDEKİLER
Sayfa
TEŞEKKUumlR i
İCcedilİNDEKİLER ii
TABLO LİSTESİ iv
ŞEKİL LİSTESİ vii
KISALTMALAR viii
OumlZET ix
ABSTRACT x
1 GİRİŞ ve AMACcedil 1
2 GENEL BİLGİLER 3
21 Sağlıkla İlgili Davranışsal Risk Faktoumlrlerini Belirlemede
Kullanılan Değişkenler 3
22 Davranışsal risk faktoumlrleri 4
221Astım 4
222Diyabet 6
223 Ağız sağlığı 8
224Aşılama 10
225Askerlik durumu 13
226Engelli 13
227Ateşli silahlar 14
23 Sağlıkta Risk Faktoumlrlerini Belirleme Youmlntemleri 14
231Anket Youmlnteminin Tuumlrleri 15
232Mektupla Anket 16
233Telefonla Anket 16
234Kişisel Goumlruumlşme 17
235Uygun Anket Tuumlruumlnuuml Belirleme 18
24 Oumlnleyici Sağlık Bakımında İstatistiksel Kavramlar 18
3 GERECcedil ve YOumlNTEMLER 20
31 Ccedilalışma Evreninin Belirlenmesi 20
iii
32 Adana İli İlccedileleri ile İlgili Genel Bilgiler 20
33 Oumlrneklem Buumlyuumlkluumlğuumlnuumln Hesaplanması 22
34 Oumlrneklem Seccedilimi 22
35 Anket Formunun Hazırlanması 24
36 Verilerin Toplanması 24
37 Verilerin Analiz Edilmesi ve Kullanılan İstatistik Youmlntemler 26
4 BULGULAR 27
41 Adana İli ilccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Goumlruumlşuumllen Kişilerin Sosyodemografik Oumlzellikleri 27
42 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Goumlruumlşuumllen Kişilerin Astım Durumu 29
43 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Goumlruumlşuumllen Kişilerin Diyabet Durumu 33
44 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Goumlruumlşuumllen Kişilerin Ağız Sağlığı Durumu 36
45 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Goumlruumlşuumllen Kişilerin Aşılanma Durumu 41
46 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Goumlruumlşuumllen Kişilerin Askerlik Durumu 44
47 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Goumlruumlşuumllen Kişilerin Engellilik Durumu 44
48 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Goumlruumlşuumllen Kişilerin Evlerinde Ateşli Silah Durumu 46
5 TARTIŞMA 49
51 Kısıtlılıklar 54
6 SONUCcedilLAR ve OumlNERİLER 55
61 Sonuccedillar 55
62 Oumlneriler 56
KAYNAKLAR 58
EKLER 62
OumlZGECcedilMİŞ 71
iv
TABLO LİSTESİ
Tablo No Tablo Başlığı Sayfa No
Tablo 1 Risk Ne Anlama Gelir 1
Tablo 2 Astım Gelişmesine Yol Accedilan Risk Faktoumlrleri 5
Tablo 3 Tip 2 Diyabetin Majoumlr Risk Faktoumlrleri 7
Tablo 4 Ek Olarak Verilecek Florid Miktarı 9
Tablo 5 Normal ve Risk grubu Yetişkinlerde Aşılama Şeması 12
Tablo 6 Oumlzruumln Tuumlruumlne ve Cinsiyete Goumlre Tuumlrkiyede Engelli Nuumlfus Oranı 13
Tablo 7 Anket Tuumlrlerinin Karşılaştırılması 18
Tablo 8 Adana İli İlccedilelerinin Oumlzellikleri 20
Tablo 9 Adana İli İlccedilelerine Goumlre Nuumlfus Abone Sayısı ve Oumlrneklem Sayısı
Oranları 23
Tablo 10 Adana İli İlccedileleri (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Arama
Sonuccedilları 25
Tablo 11 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Goumlruumlşuumllen Kişilerin Katılım Yuumlzdeleri 26
Tablo 12 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Yaş Grupları ve Cinsiyete Goumlre Dağılımı 27
Tablo 13 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Medeni Duruma Goumlre Dağılımı 28
Tablo 14 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Cinsiyete Goumlre Eğitim Durumlarının Dağılımı 28
Tablo 15 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Astım Olma Durumu 31
Tablo 16 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Cinsiyet ve Astım Olma Durumu 32
Tablo 17 Adana İli İlccedil elerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Yaş Gruplarına Goumlre Şu An Astım Olma Durumu 32
Tablo 18 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Yaş Grupları ve Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu 33
Tablo 19 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Eğitim durumu ve Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu 34
Tablo 20 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Medeni Durum ve Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu 34
Tablo 21 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu 35
v
Tablo 22 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Cinsiyet ve Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu 35
Tablo 23 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Beden Kitle İndeksi ve Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu 36
Tablo 24 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Yaş Grupları ve Diş Hekimine Gitme Durumları 37
Tablo 25 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Eğitim Grupları ve Diş Hekimine Gitme Durumu 38
Tablo 26 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Cinsiyet ve Diş Hekimine Gitme Durumu 38
Tablo 27 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Diş Ccediluumlruumlğuuml Nedeniyle Kaybettikleri Diş Sayısı Durumu 39
Tablo 28 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Eğitim Durumu ve Diş Ccediluumlruumlğuuml Nedeniyle Kaybedilen
Diş Sayısı 39
Tablo 29 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Cinsiyet ve Kaccedil Diş Kaybettiği Durumu 40
Tablo 30 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Dişlerini Temizletme Zamanı 40
Tablo 31 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Dişlerini Temizletme ve Eğitim Durumu 41
Tablo 32 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Aşılanma Durumu 41
Tablo 33 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Cinsiyet ve Aşılanma Durumu 42
Tablo 34 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Eğitim ve Aşılanma Durumu 42
Tablo 35 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Yaş Gruplarına Goumlre Son Bir Yıl İccedilinde Tetanoz Aşısı Yapılma
Durumu 43
Tablo 36 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Yaş Gruplarına Goumlre Daha Oumlnce Uumlccedil Doz Hepatit B Aşısı
Yapılma Durumu 43
Tablo 37 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Erkeklerin Askerlik Yapma durumu 44
Tablo 38 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Son 12 Ay İccedilerisinde TSKlerine Bağlı Bir Sağlık Karnesi ile
Muayene Olma veya İlaccedil Yazılma Durumu 44
vi
Tablo 39 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Fiziksel Ruhsal veya Duygusal Sorunlar Nedeniyle
Herhangi Bir Aktiviteyi Yapamama (EngellilikDisability) ve Oumlzel Bir
Alet (koltuk değneği tekerlekli sandalye oumlzel bir yatak oumlzel bir
telefon vb) Kullanılmasını Gerektirecek Herhangi Bir Sağlık
Sorunu Olma Durumu 45
Tablo 40 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Fiziksel Ruhsal veya Duygusal Sorunlar Nedeniyle
Bir Aktiviteyi Yapamama ve Eğitim Durumu 45
Tablo 41 Adana İli İlccedilelerinde ( Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Fiziksel Ruhsal veya Duygusal Sorunlar Nedeniyle Bir
Aktiviteyi Yapamama ve Medeni Durumu 46
Tablo 42 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Evlerinde Ateşli Silahların Durumu 46
Tablo 43 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Ateşli Silah Bulundurma ve Eğitim Durumu 47
Tablo 44 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Ateşli Silah Bulundurma Durumu 48
vii
ŞEKİL LİSTESİ
Şekil No Şekil Başlığı Sayfa No
Şekil 1 Adana İl Haritası 21
Şekil 2 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Eğitim Durumu ve Yaş Grupları Dağılımı 29
Şekil 3 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Astım Durumu 30
Şekil 4 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Diyabet Durumu 33
Şekil 5 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
En Son Diş Hekimine Gitme Durumu 37
viii
KISALTMALAR
ADNKS Adrese Dayalı Nuumlfus Kayıt Sistemi BKİ Beden Kitle İndeksi BRFSS Behavioral Risk Factor Surveillance System CDC Centers for Disease Control and Prevention DSOuml Duumlnya Sağlık Oumlrguumltuuml GINA Global Initiative for Asthma TİP 2 DM Tip 2 Diabetes Mellitus TİSAB Ccedilukurova Uumlniversitesi Telefon ve İnternet ile Saha Araştırmaları Birimi TSK Tuumlrk Silahlı Kuvvetleri TURDEP Turkish Diabetes Epidemiology Study USPSTF United States Preventive Services Task Force WHO World Health Organization
ix
OumlZET
Adana İli Ceyhan Karaisalı Pozantı Yumurtalık Kozan İmamoğlu Saimbeyli
Tufanbeyli Feke Aladağ Karataş İlccedilelerinde Yaşayan Bireylerin Davranışsal
Risk Faktoumlrlerinin Belirlenmesi
Giriş ve Amaccedil Bu ccedilalışmada Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam ve Ccedilukurova hariccedil) yaşayan bireylerin astım diyabet ağız sağlığı ve engellilik durumlarını araştırdık Gereccedil ve Youmlntem Veriler telefonla anket youmlntemin ile toplanmıştır Adana İli İlccedilelerindeki tuumlm sabit telefon numaraları arasından ldquosistematik kuumlme oumlrneklem youmlntemirdquo ile aranan numaralar belirlenmiştir Aranan telefonlarda sadece 18 yaşından buumlyuumlk kişilerle goumlruumlşuumllmuumlştuumlr Ccedilalışmada kullanılan anket formu Behavioral Risk Factor Surveillance Systemrsquoe ilişkin oumlzellikle telefonla uygulanmak uumlzere yapılandırılmış anketten uyarlanarak oluşturulmuştur Bilgisayar Destekli Telefon Goumlruumlşmesi kullanılmış ve goumlruumlşme sonuccedilları goumlruumlşme sırasında bilgisayara kaydedilmiştir Bu sistem Uysal WebQ10 anket youmlnetim yazılımı ve Epi info bilgisayar programı ile birlikte yuumlruumltuumllmuumlştuumlr Goumlruumlşmeler Ccedilukurova Uumlniversitesi Telefon ve İnternet ile Saha Araştırmaları Biriminde (TİSAB) gerccedilekleştirilmiştir Bulgular Oumlrnekleme ccedilıkan 1888 kişiden 1096rsquosı ( 580)rsquoi ile başarılı goumlruumlşme yapılmıştır Ccedilalışmamıza katılanlarda astım prevalansı 66 diyabet prevalansı 101 son bir yıl iccedilinde diş hekimine gidenlerin oranı 400 geccedilici veya kalıcı sakatlığı olanların oranı 70 bulunmuştur Sonuccedil Ccedilalışmadan elde edilen sonuccedillar ulusal ve boumllgesel ccedilalışmalarla uyumlu bulunmuştur Diyabet ve astım gibi kronik hastalıkların oumlnlenmesi iccedilin yeni stratejiler geliştirilmelidir Boumllgemizde ağız sağlığı koumltuumlduumlr ve ihmal edilmektedir Koruyucu hekimliğe ve birinci basamak sağlık hizmetlerine daha fazla oumlnem verilmelidir Anahtar kelimeler Adana davranışsal risk faktoumlrleri telefonla anket bilgisayar
destekli telefon goumlruumlşmesi
x
ABSTRACT
Determining the Behavioral Risk Factors in People Living in Adana Counties
Ceyhan Karaisalı Pozantı Yumurtalık Kozan İmamoğlu Saimbeyli Tufanbeyli
Feke Aladağ Karataş
Background and Aim In this study we searched for asthma diabetes oral health status and disability of people living in the counties of Adana city (excluding Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam and Ccedilukurova) Materials and Methods Data was collected by ldquotelephone interviewrdquo method The phone numbers were selected by ldquosystematic cluster sampling methodrdquo from the list of home phone numbers for the counties of Adana city Interviews were only with individuals gt18 years of age The questionnaire was modified from the structured questionnaire of Behavioral Risk Factor Surveillance System designed particularly for telephone interviewing Data was installed during the interview The Computer Assisted Telephone Interviewing was used The system was conducted using Uysal WebQ 1 and Epi Info softwares The interviews were held in ldquoCukurova University Field Research by Telephone and Internet (TISAB)rdquo Results The response rate was 58 (10961888) Prevalence for asthma was 66 for diabetes 101 Of the sample 400 stated that they had visited a dentist during the last year and the prevalence of disability (either permanent or temporary) was 70 Conclusion Our results were consistent with national and regional studies New strategies should be developed to prevent chronic disease including asthma and diabetes Oral health is poor and neglected in our region Preventive care and primary care should have more emphasis Keywords Adana behavioral risk factors telephone interview computer assisted
telephone interviewing
1
1 GİRİŞ VE AMACcedil
Risk değişik anlamlara gelebilir En sık kullanılan iki değişik anlamı olumsuz bir
durumla sonuccedillanma olasılığı veya bu olasılığı arttıran bir faktoumlrduumlr Riskle ilgili diğer
tanımlar Tablo 1rsquode oumlzetlenmiştir Sağlıkta risklere odaklanma hastalık ve
yaralanmalardan korunmada anahtardır Yaralanma ve hastalıkların oumlnlenmesi
sistematik değerlendirme ve nedenlerin azaltılmasını gerektirir1
Hastalığın nedenlerine odaklanırken birccedilok bilimsel etkinlik risk faktoumlrlerinin
varlığına youmlnelir ldquoElektromanyetik dalga radyasyonu loumlsemiye neden olur murdquo
ldquoEnfeksiyonlar kalp krizine yol accedilar mırdquo Bu değerlendirmeleri kişiler arasındaki risk
faktoumlrlerinin değerlendirilmesi izler1
Tablo 1 Risk Ne Anlama Gelir1
bull Risk olasılık anlamına gelebilir Kirli bir iğneden HIVAIDS olma riski gibi bull Risk olumsuz bir durumun olasılığını arttıran bir faktoumlr olabilir Oumlrneğin Koumltuuml
beslenme ev iccedili pis su ve evde sigara iccedililmesi ccedilocuk sağlığı riskleridir bull Risk bir sonuccedil anlamına da gelebilir Oumlrneğin iccedilkiliyken araba kullanmanın
riski araba kazası geccedilirmek olabilir bull Risk potansiyel olumsuz bir durum veya tehdit anlamına gelebilir Oumlrneğin
motor kullanmanın bir riski vardır Riskle İlgili Oumlnemli Diğer Tanımlamalar
bull Risk prevalansı Belli bir popuumllasyonda belli bir riske maruz kalanların oranıdır Oumlrneğin bir popuumllasyonda sigara iccedilme prevalansı 25 olabilir
bull Roumllatif Risk Belirli bir riske maruz kalanlar ile kalmayan insanlar karşılaştırıldığında muhtemel zararlı sağlık sonuccedillarının oluşma olasılığıdır
bull Tehlike Doğada olan bir oumlzelliktir Oumlrneğin Potansiyel zararlı iccedileren bir kimyasal madde
bull Nuumlfusa atfedilen risk Bir nuumlfusta belirli bir riskten dolayı oluşan hastalık oranı bull Atfedilen yuumlk Geccedilmiş bir karşılaşmadan kaynaklanan şimdiki hastalık veya
yaralanma yuumlkuuml oranı bull Kaccedilınabilen yuumlk Bazı alternatifler ve duumlzenlemelerle şimdi ve gelecekteki riske
maruziyet duumlzeyleri azaltılırsa gelecekte kaccedilınılabilecek hastalık veya yaralanma yuumlkuuml oranı
Risk faktoumlruuml ise bir hastalığın artmış olasılığı ile olan bir durumdur Oumlrneğin
obezite diyabet iccedilin bir risk faktoumlruumlduumlr Obez kişiler obez olmayan kişilere goumlre
2
yaşamları boyunca daha fazla diyabet geliştirme olasılığına sahip olacaktır Bazı risk
faktoumlrleri nedenseldir risk faktoumlruuml hastalığa neden olur Oumlrneğin sigara iccedilmek bir risk
faktoumlruumlduumlr ve akciğer kanserinin kanıtlanmış bir nedenidir Bir iccedilici yaşamı boyunca
akciğer kanseri geliştirmek iccedilin iccedilici olmayandan muhtemelen birccedilok kat daha fazla
olasılığa sahiptir2
Diğer risk faktoumlrleri birlikteliklerdir kuzey enlemlerde yaşayanların multiple
skleroza yakalanma olasılığı daha fazladır Yani bilinen hiccedilbir nedensel ilişki yoktur Bu
basit bir birlikteliktir Myokard enfarktuumlsuuml iccedilin risk faktoumlrleri cinsiyet yaş
hipertansiyon sigara iccedilme yuumlksek kolesterol duumlzeyleri sedanter yaşam obezite ve
diyabettir2
Bazı risk faktoumlrleri modifiye edilebilir Oumlrneğin sigara iccedilme fiziksel aktivite
duumlzeyi kolesterol duumlzeyi Diğerleri değiştirilemez Oumlrneğin yaş cinsiyet ırk aile
oumlykuumlsuuml
Bir oumlnleme programı planlanırken risk faktoumlruumlnuumln veya hastalığın olmadığı bir
nuumlfusu hedef almaktansa daha yuumlksek hastalık riski veya hastalığı olan bir nuumlfusu hedef
almak daha maliyet etkindir Oumlrneğin cinsel yolla bulaşan enfeksiyonlar genel nuumlfusta
nadirken bazı gruplarda daha yaygındır2
Davranışsal risk faktoumlrlerini belirleyerek değiştirilebilir olanlar iccedilin değiştirme
programları yapmak ve maliyet etkin oumlnlemler almak gerekir
Ccedilalışmamızın amacı Adanarsquonın ilccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova
hariccedil) yaşayan 18 yaşından buumlyuumlk erişkinlerde telefonla anket youmlntemiyle astım
diyabet ağız sağlığı aşılama askerlik durumu engellilik ve ateşli silahlar accedilısından
davranışsal risk faktoumlrlerinin araştırılmasıdır Bu risk faktoumlrleri iyileştirilebilir mi Evet
iyileştirilebilir hatta kazanıldıktan sonra da Hastalıkları tedavi etmek ikincil ve
uumlccediluumlncuumll koruma da tabi ki oumlnemlidir Ancak risk faktoumlrlerini belirleyerek hastalıklardan
korunma yollarını bilmek hem akılcı hem maliyet etkindir
3
2 GENEL BİLGİLER
21 Sağlıkla İlgili Davranışsal Risk Faktoumlrlerini Belirlemede Kullanılan
Değişkenler
Davranışsal risk faktoumlrlerini belirlemede kullanılan bazı değişkenler aşağıdadır3
bull Demografik bilgiler Kişinin yaş boy kilo ırk eğitim sosyoekonomik durum
gibi parametreleri
bull Sağlık durumu Kişinin genel sağlık durumunu nasıl tanımladığı
bull Sağlıklı guumlnler- Sağlıkla ilgili yaşam kalitesi Kişinin yaşamında belli bir suumlrede
fiziksel ve ruhsal olarak ldquoiyirdquo kabul etmediği suumlreler
bull Sağlık hizmetlerine erişim Kişinin sosyal guumlvence durumu ve ihtiyaccedil
duyduğunda sağlık hizmetlerine ulaşabilme durumu
bull Egzersiz Kişinin ev ve işi ile ilgili guumlnluumlk aktiviteleri dışında guumlnluumlk 30
dakikadan az olmamak uumlzere duumlzenli fizik egzersiz yapma durumu
bull Ccedilevresel faktoumlrler Başta sigara iccedilimi ve hava kirliliği olmak uumlzere kişinin
yaşadığı ortamda maruz kaldığı toz duman egzoz gazları vs kimyasallara
ilişkin durumlar
bull Aşırı guumlneş ışığına maruz kalma Pek ccedilok hastalık iccedilin bir risk faktoumlruuml olan aşırı
guumlneş ışığına maruz kalma durumu
bull Tuumltuumln kullanımı Başta sigara olmak uumlzere tuumlm tuumltuumln uumlruumlnlerini kullanım
durumu
bull Alkol tuumlketimi Alkolluuml iccedileceklerin miktar cins ve sıklık olarak tuumlketim durumu
bull Astım Araştırılan nuumlfustaki astım tanısı sıklığı
bull Diyabet Diyabet tanısı almış kişilerin oranı
bull Ağız sağlığı Kişilerin ağız ve diş sağlığı konusundaki duyarlılıkları
bull Aşılama Erişkinlerin aşılamaya ilişkin davranışları
bull Kadın sağlığı Meme sağlığı ve hastalıkları genitouumlriner sistem sağlığı ve
hastalıkları
bull Prostat kanser taraması Prostat kanseri accedilısından muayene olma ve test
yaptırma
4
bull Kolorektal kanser taraması Gaitada kan testi sigmoidoskopi kolonoskopi gibi
kolorektal kanser tarama youmlntemleri
bull Aile planlaması Kişinin veya eşinin doğum kontrol youmlntemi kullanma
konusundaki tutum davranış ve beklentileri
bull Engellilik durumu Herhangi bir sebeple kişinin iccedilinde bulunduğu
(engellilikyetersizlik) durumu
bull HIVAIDSCinsel yolla bulaşan enfeksiyonlar Kişinin başta HIV olmak uumlzere
cinsel yolla bulaşan hastalıklara karşı tutum ve riskli davranışları
bull Ateşli silahlar Kişinin ateşli silahlardan herhangi birine sahip olup olmadığı ve
bu konudaki tutum ve davranışları
bull Hipertansiyon Hipertansiyon tanısı almış kişilerin belirlenmesi ve bu kişilerin
kan basınccedillarının kontroluuml ve ilaccedil uyumları konusunda tutum ve davranışları
bull Kolesterol Kişinin kan kolesterol duumlzeyi konusundaki bilgisi ve yuumlksek kan
kolesteroluuml olan bireylerin kontrol ve ilaccedil uyum durumları
bull Ev yaşam koşulları Temiz iccedilme suyu durumu kanalizasyon ve atık su tahliye
koşulları ev ccedilevresindeki ccediloumlp bitki oumlrtuumlsuuml sinek boumlcek ve benzeri diğer
zararlılar ve bunlarla muumlcadele durumları
bull Myokard enfarktuumlsuuml ve strok Bulgular ve kişinin boumlyle bir olayla karşılaşması
halinde ilk olarak neler yapacağı konusundaki bilgisi
bull Artrit Kişinin artrit tanısı kontrol ve ilaccedil uyumu
bull İyot yetersizliği Kişinin iyot iccedileren gıdaları alım durumu
22 Davranışsal Risk Faktoumlrleri
Ccedilalışmamızda yer alan davranışsal risk faktoumlrleri hakkında genel bilgiler aşağıda
verilmiştir
221 Astım
Astım tamamen geri doumlnduumlruumllebilir epizodik tıkayıcı akciğer hastalığı olarak
tanımlanır Astım iccedilin en guumlccedilluuml risk faktoumlrleri evde sigara iccedilenlerin varlığı astım atopi
(astım atopik dermatit alerjik rinit) ve nazal polip veya aspirin aşırı duyarlılığı gibi aile
oumlykuumlsuumlduumlr Erken ccedilocuklukta ev ve ccediliftlik hayvanlarına ve bakteriyel antijenlere maruz
kalmanın paradoksal koruyucu etkisi tartışmalıdır4
5
Astım en sık goumlruumllen kronik hastalıklardan biri olup tuumlm duumlnyada yaklaşık 150
milyon kişiyi etkilemektedir Ccedilocuk ve genccedil erişkinlerde daha sık olmak uumlzere tuumlm yaş
gruplarında goumlruumllmektedir Uumllkeler arasında prevalans farklılıkları goumlze ccedilarpmaktadır
Eskimo toplumunda ccedilok seyrek rastlanırken ( 1) Yeni Zelanda Avustralya İngiltere
ve Venezuelarsquoda 7ndash8 civarında bir prevalansa sahiptir Uumllkemizde sıklığı Ankararsquoda
22 Trabzonrsquoda 83 İstanbulrsquoda ise 10-21 arasında olup ortalama 5-7 olarak
bildirilmiştir Seksenli yıllardan sonra tuumlm duumlnyada yapılan prevalans ve mortalite
ccedilalışmalarında astım prevalansının artış goumlsterdiği saptanmıştır Astım sanayileşmiş
uumllkelerde daha sık goumlruumllmektedir Ccedilok yuumlksek sağlık harcamaları gerektiren astım hafif
ve orta şiddette iş ve okul guumlnuuml kayıplarına neden olurken ağır şiddette mortalite riskini
arttırmaktadır4
Astım gelişmesindeki risk faktoumlrleri kişiye ait ve ccedilevresel faktoumlrler olarak ele
alınabilir (Tablo 2)
Tablo 2 Astım Gelişmesine Yol Accedilan Risk Faktoumlrleri4
Kişiye ait faktoumlrler Ccedilevresel faktoumlrler
Genetik yatkınlık İccedil ve dış ortam alerjenleri
Atopi Mesleksel duyarlandırıcılar
Havayolu aşırı duyarlılığı Sigara dumanı
Cinsiyet Hava kirliliği
IrkEtnik yapı Enfeksiyonlar (Solunum yolu)
Kronik uumlst solunum yolu hastalıkları
İlaccedillar
Sosyoekonomik faktoumlrler
Aile uumlyelerinin sayısı
Gıda
Obezite
Yaşam tarzının değişmesi astım gelişme riskini arttırabilmektedir Oumlrneğin Yeni
Ginersquode astım prevalansı 01 iken 70rsquoli yıllarda uumllkede battaniye kullanımının
yaygınlaşması ile astım prevalansı 73rsquoe ccedilıkmıştır Bu artış battaniyeler ile ev tozu
6
akarlarının evlere daha yoğun girmesine ve maruziyetin artmasına bağlanmıştır Diğer
bir ccedilevresel faktoumlr oumlrneği ise Doğu ve Batı Almanyarsquonın ayrılmasından sonra aynı
genetiğe sahip ama yaşam tarzları farklı olan iki toplumda astım ve atopi prevalansının
farklılaşmasıdır Batı Almanyarsquoda astım risk oranı 6 ve alerjik rinit risk oranı 86
iken Doğu Almanyarsquoda astım 4 rinit ise 27 oranında kalmıştır4
Amerikan Aile Hekimliği Akademisi ve GINA (Global Initiative for Asthma)
astımı kontrol etmeye yardım etmek iccedilin hastalara şu oumlnerilerde bulunmaktadır56
v Duumlzenli ilaccedil kullanımı oumlnemlidir Bunun yanında aşağıdaki oumlnlemlerin alınması da
astım ataklarını azaltmaya yardım edecektir
v Kilimlerin ve halıların kaldırılması (ccediluumlnkuuml tozlu ve kuumlfluuml olabilir)
v Yumuşak koltuk minder ve fazla yastıkların ccedilıkarılması (ccediluumlnkuuml toz tutabilir)
v Hayvanlara yatak uumlstuumlnde veya odada izin verilmemesi
v Yatak odasında sigara iccedilmeye veya guumlccedilluuml kokulara izin verilmemesi
v Yatak ve yastıklarda tozdan koruyucu fermuarlı oumlrtuuml kullanılması
v Sap veya kuştuumlyuumlnden yapılmış yorgan veya yastık kullanılmaması
v Ccedilarşaf ve battaniyelerin her hafta ccedilok sıcak suda yıkanması hatta perde ve storların
aralıklı olarak yıkanması
v İccedileri sıcak havasız veya yemek vs kokusu ile dolduğunda pencerelerin accedilılması
v Odun veya gaz dumanından korunmak iccedilin pencerenin aralık bırakılması
v Koşma spor yapma aşırı ccedilalışma astım belirtilerine yol accedilabilir fakat bu aktiviteler
yararlıdır ve aktivitelerden oumlnce kişinin doktorunun oumlnerdiği astım ilaccedillarını alması
oumlnemlidir
222 Diyabet
Diabetes mellitus pankreas beta huumlcresinden insuumllinin sekresyonunda veveya
insuumllinin periferik huumlcrelere etkisinde meydana gelen bozukluklar sonucu ortaya ccedilıkan
ve hiperglisemi ile karakterize bir grup Metabolik Sendromrsquoun adıdır7
Duumlnyada 150 milyon civarında diyabetik hastanın olduğu ve on yıl iccedilerisinde
bunun iki katına ccedilıkabileceği hesaplanmaktadır Diyabet insidansı boumllgeler ve uumllkeler
arasında farklılık goumlstermekle beraber genellikle tip 2 diyabet ortalama 5-10 tip 1
diyabet ise 05-1 civarındadır Tip 2 diyabet enduumlstriyel gelişim sonucu insanların
daha konforlu ortamlarda daha az hareket ederek ve daha fazla beslenerek yaşamaları
nedeni ile giderek yaygınlaşmakta ve eskiye oranla genccedil insanlarda daha sık
7
goumlruumllmektedir Tip 2 diyabet ileri yaşlarda daha sık goumlruumllduumlğuumlnden son yuumlzyılda tıbbi
gelişmelerle insan oumlmruumlnuumln uzaması da insidans artışında oumlnemli bir faktoumlr olmuştur
Diyabet risk faktoumlruuml (Tablo 3) olan bireylerde hastalığın ortaya ccedilıkma olasılığı
artmıştır7
Tablo 3 Tip 2 Diyabetin Majoumlr Risk Faktoumlrleri7
Obezite (beden kitle indeksi gt27 kgm2
Diyabet aile oumlykuumlsuuml (kardeş ya da anne-baba)
Irk Koumlk (Oumlrneğin Afrika koumlkenli Amerikalılar İspanyol veya Latin Amerika koumlkenliler Amerika yerlileri Asya koumlkenli Amerikalılar) Yaş ge 45
Sedanter yaşam
Oumlnceden bozulmuş accedillık glikozu veya bozulmuş glikoz toleransı tanısı almış olmak
Hipertansiyon ge 14090 mmHg
HDL le35 mgdl veya trigliserit ge250 mgdl
Gestasyonel diyabet oumlykuumlsuuml veya 4 kg veya daha ağır bebek doğurmuş olmak
Tuumlrkiye Diyabet Epidemiyoloji (TURDEP) Ccedilalışmasırsquona goumlre uumllkemizde 2002
yılı diyabet prevalansı 72 bozulmuş glikoz toleransı 67rsquodir (kadınlarda 8-
84 erkeklerde 62- 46) Tip 2 diabetes mellitus (DM)rsquolu erişkin sayısı sekiz yılda
bir milyondan 166 milyona ccedilıkmıştır Bunda nuumlfus artışı ve nuumlfusun yaşlanmasının
dışında şişmanlığın artması ve sedanter yaşam tarzının yaygınlaşması gibi ccedilevresel
faktoumlrlerin de roluuml vardır7
Fiziksel inaktivite ile Tip 2 DM arasındaki ilişkiyi destekleyen oldukccedila fazla kanıt
vardır En eski araştırmaların birinde West (1978) duumlzenli fiziksel aktivite iccedileren
geleneksel yaşam tarzlarını değiştirmiş toplumların Tip 2 DM prevalansında majoumlr bir
artışa maruz kaldıkları saptanmıştır Yaşam tarzının oumlnemini goumlsteren karşılaştırmalı
ccedilalışmalar teknolojik olarak daha ileri bir yere goumlccedil edenlerin memleketlerinde kalan
8
etnik akranlarına goumlre Tip 2 DM accedilısından daha yuumlksek prevalansa sahip olduklarını
goumlstermektedir8
Diyabette primer korunma oumlnemlidir Kolay ve ucuz olan bu tip korunma riskli
kişileri diyabet gelişiminden korur veya ortaya ccedilıkışını geciktirir Ccedilinrsquode diyabet
youmlnuumlnden riskli nuumlfusta yaşam tarzı değişikliği (uygun diyet artmış fizik aktivite ve kilo
kaybı) eğitici bir programla desteklenmiş ve altı yılda diyabet gelişiminde en az 13rsquoluumlk
bir azalma olduğu bulunmuştur8
Araştırmalar egzersizin insuumllin duyarlılığını arttırmak yoluyla Tip 2 DMrsquodan
korunmaya yardımcı olduğunu goumlstermektedir Egzersizin insuumllin miktarındaki
eksiklikten ziyade insuumllin rezistansı nedeniyle oluşan anormal glikoz toleransını
iyileştirebileceği ileri suumlruumllmuumlştuumlr Bu nedenle egzersiz Tip 2 DMrsquoda insuumllin tedavisi
gereksinimi olmadan oumlnceki erken doumlnemlerde koruyucu olarak daha yararlı olacaktır
Ccedilalışmalar insuumllin tedavisine ihtiyaccedil goumlsteren Tip 2 DM hastalarının henuumlz tedavi
almayan veya oral antidiyabetik alan hastalara goumlre diyet ve egzersizden daha az yarar
sağladığını goumlstermiştir8
United States Preventive Services Task Force (USPSTF)rsquoa goumlre kan basıncı
13580rsquonin uumlzerinde olan (tedavi edilmiş veya edilmemiş) yetişkinler diyabet accedilısından
taranmalıdır (Oumlneri duumlzeyi B) Asemptomatik yetişkinlerin kan basınccedilları 13580 veya
altında ise rutin taramanın yararı veya zararı lehine veya aleyhine yeterli kanıt yoktur9
223 Ağız Sağlığı
Ağız sağlığı ile ilgili olarak en sık goumlruumllen uumlccedil konu diş ccediluumlruumlkleri periodontal
hastalıklar ve ağız kanseridir10
Diş ccediluumlruumlkleri tek başına en sık goumlruumllen ccedilocukluk ccedilağı hastalığıdır Beş-yedi yaş
arasındaki ccedilocuklarda astımdan beş kez saman nezlesinden ise yedi kez daha fazla
goumlruumlluumlr Tuumlm yaşlar dikkate alındığında insanların 13rsquouumlnde tedavi edilmemiş bir ccediluumlruumlk
diş 35-44 yaşlar arasındaki erişkinlerin 23rsquouumlnde ccediluumlruumlk nedeniyle kaybedilmiş en az bir
kalıcı diş vardır ve daha yaşlı erişkinlerin pek ccediloğu koumlk ccediluumlruumlklerinden yakınmaktadır10
Diş ccediluumlruumlklerinin oluşması accedilısından ccedilocuklardaki risk etmenleri ile erişkinlerdeki
risk etmenleri birbirine benzer Ancak fiziksel ve mental yetersizlikler dişin yeniden
onarımları ağız iccedili aygıtları ve Sjoumlgren sendromu gibi iyi bir ağız bakımını tehdit eden
durumlar diş ccediluumlruumlğuuml riskini arttırır Ağız kuruluğuna neden olan ilaccedillar ve tuumlkuumlruumlk
akışını azaltan baş ve boyun boumllgesine uygulanan radyasyon tedavileri de ccediluumlruumlk riskini
9
arttırıcı unsurlardır Yaşlılarda gingiva ccedilekilmeleri koumlk ccediluumlruumlklerinin artmasına neden
olur Yaşlılarda aynı zamanda duumlşuumlk sosyoekonomik durum ile bunun sonucunda ortaya
ccedilıkan sağlık hizmetine ulaşma yetersizliği de ccediluumlruumlk oluşmasını arttırıcı etmenlerdir10
Diş ccediluumlruumlklerini oumlnlemenin bir yolu florlamadır Florid flor elementinin iyonik
şeklidir Florid var olan diş ccediluumlruumlklerinin gelişmesini yavaşlatır veya durdurur Destek
olarak flor reccediletesi yazılmadan oumlnce iccedilme suyundaki flor miktarı saptanmalıdır Eğer
topluma florlanmış şebeke suyu sağlanamıyorsa doğal olarak suda flor bulunup
bulunmadığı veya yeterli flor kapsayan topraklarda yetişen meyve ve sebzelerle de
gerekli florun karşılanabileceği dikkate alınmalıdır Yeterli miktarda flor iccedileren suyu
(07-12 ppm veya 06 mgLrsquoden ccedilok) tuumlketen kişilere ek olarak flor verilmesi
oumlnerilmez Pek ccedilok ailenin tuumlkettiği şişe sularında ise az miktarda flor vardır Sistematik
flor uygulamaları (tablet damla vb) ccediluumlruumlk geliştirme bakımından risk altında bulunan
altı aylıktan buumlyuumlk ccedilocuklar erken ccedilocukluk ccediluumlruumlğuuml olan bebekler ve florlanmamış su
kullanan erişkinler iccedilin oumlnerilmektedir Jel ve soluumlsyonlar gibi topikal flor preparatları
ise yuumlksek dozda flor kapsayan ve diş hekimleri tarafından uygulanabilen uumlruumlnlerdir
Soluumlsyonlar yılda bir veya iki kez uygulanır (Tablo 4)10
Tablo 4 Ek Olarak Verilecek Florid Miktarı10
İlk kez 1960rsquolı yıllarda kullanılmaya başlayan diş koruyucuları suumlt veya kalıcı
dişlerin ccediliğneme yuumlzeylerini oumlrten plastik maddelerdir Diş hekimleri bu maddeleri
topikal floridler ile birlikte kullanırlar ve bu maddeler dişlerin uumlzerindeki ccedilukur veya
fissuumlrlerde ccediluumlruumlk gelişmesini oumlnler Amerika Birleşik Devletlerirsquonde ccedilocukların
50rsquosinde bu koruyucular kullanılmaktadır10
Yaş Sudaki flor miktarı (ppm)
lt03 03-06 gt06
Doğum-6 ay 0 0 0
6ay-3 yaş 025 mg 0 0
3-6 yaş 050 mg 025 mg 0
10
Daha buumlyuumlk ccedilocukların ve erişkinlerin şekerli atıştırmalık yiyecekleri veya sıvıları
daha az tuumlketmeleri sağlanmalıdır Yemeklerden sonra şekersiz ccediliklet ccediliğnemek veya
peynir yemek tuumlkuumlruumlğuumln plak asiditesini tamponlayıcı etkisini arttırır10
Diş sağlığı iccedilin oumlnerilen beslenme şekline uyulmalıdır10
bull Şekerli yapışkan ya da asitli gıdalar uumlccedil ana oumlğuumln iccedilinde tuumlketilmelidir
bull Oumlğuumln aralarında elma havuccedil gibi dişleri temizleyip dişetine masaj yapacak sert
gıdalar yenmelidir
bull Şekerli yapışkan gıda yendikten sonra dişlerin fırccedilalanması muumlmkuumln değilse
ağız su ile ccedilalkalanmalı ya da bir bardak su iccedililmelidir
Periodontal hastalıklar erişkinlerde en sık goumlruumllen hastalıklardır Periodontal
hastalıklar kuumlccediluumlk ccedilocuklarda fazla goumlruumllmemesine karşın ergenlerin 60rsquoını etkiler
Tıpkı diş ccediluumlruumlklerinde olduğu gibi periodontal hastalıklar da diş plağındaki bakteriler
tarafından oluşturulur Periodontal hastalıkların oumlnlenmesi ve kontroluumlnde ağız
bakımının iyi olması esastır Periodontal hastalığın en hafif şekli olan gingivitis duumlzenli
diş fırccedilalama veya diş ipi kullanma ile iyileşir10
Oral ve orofarengeal kanserlerle ilgili olarak tuumltuumln kullanımı ve aşırı alkol
tuumlketimi en oumlnemli iki risk faktoumlruumlduumlr ve oral kanserlerin 75rsquoinden sorumludur Bu
nedenle birincil koruma alkol ve tuumltuumln kullanımını azaltmak veya ortadan kaldırmak
olmalıdır10
Yakın geccedilmişte plak ile ilişkili ağız hastalıklarının oumlzellikle periodontitisin bazı
durumların seyir ve patogenezini değiştirebileceği bulunmuştur Bunlar
kardiyovaskuumller hastalıklar bakteriyel pnoumlmoni diyabet ve duumlşuumlk doğum ağırlıklı
bebek doğurmadır Bunu doğrulamak iccedilin ileri araştırmalara gerek vardır ancak
şuumlphesiz iyi bir ağız sağlığı sadece ağız hastalıklarını oumlnlemek iccedilin değil genel sağlık
iccedilin de ccedilok oumlnemlidir11
224 Aşılama
Erişkin aşılaması yaşamları kurtarır ve maliyet etkindir İnfluenzaya karşı
aşılamanın maliyet etkinliğinin bir ccedilalışması aşılama ile bakım kurumlarında
yaşamayan yaşlılarda akut ve kronik solunum hastalıkları ve konjestif kalp yetmezliği
nedeni ile hastaneye yatışların azaldığını goumlstermiştir Aşılanan her kişi iccedilin direkt
kazanccedil 117 dolardır12
11
Daha buumlyuumlk ergenlerin ve yaşlıların aşı ile oumlnlenebilir hastalıklara karşı aşı
planlamasında yaş dışında birccedilok endikasyon vardır Oumlrneğin kronik obstruumlktif akciğer
hastalığı kardiyovaskuumller hastalığı ve diabetes mellitus gibi hastalıkları olanlarda
yaştan bağımsız olarak influenzadan oumllme riski artmıştır Influenza kronik sağlık
sorunu olan orta yaşlılarda 65 yaş ve uumlzerindeki sağlıklılardan daha yuumlksek oumlluumlm
oranına sahiptir12
Aşılama endikasyonları şunlardır (Yuumlksek riskli sağlık durumlarına goumlre)12
v Alkolik siroz ve kronik karaciğer hastalığı
v Aspleni
v Kronik kardiyak ve pulmoner durumlar ve diabetes mellitus
v Pıhtılaşma faktoumlr eksikliği olanlar
v Bağışık yetersizliği durumları
v Renal hastalık ve hemodiyaliz hastaları
Tuumlrkiye Enfeksiyon Hastalıkları Derneği ve Klinik Mikrobiyoloji Derneğirsquonin
2009 Erişkin Bağışıklama Rehberirsquone goumlre oumlnerilen aşılama şeması Tablo 5rsquode
sunulmuştur
12
Tablo 5 Normal ve Riskli Yetişkinlerde Aşılama Şeması13
Aşı 18-49 yaş 50-64 yaş 65 ge yaş 1 Tetanoz difteri (Td) 10 yılda bir rapel 23Kızamık (K)Kızamık kızamıkccedilık kabakulak (KKK)
Bir veya iki doz
Hepatit B Uumlccedil doz (0 1 6 aylar) İnfluenza Yılda bir doz Yılda bir doz 4Pnoumlmokok (polisakkarit)
Bir doz
Hepatit A İki doz (0 6 ya da 18 aylar) 2Su ccediliccedileği İki doz (0 6 ya da 18 aylar) 5Meningokok Bir ya da daha fazla doz İmmuumlnitesi ve kontrendikasyonu olmayan tuumlm bireyleri kapsar
Risk faktoumlruuml olan ve kontrendikasyonu olmayan bireyleri kapsar
1 Tetanoz aşısı iccedilin primer immunizasyonu tamamlanmış kişilerdeki şemadır 2 Gebelikte kontrendikedir 3 B ir ya da iki doz kızamık aşısı yapıldı ise bir doz KKK aşısı yapılır İlk doz KKK aşısı
olarak yapıldı ise ikinci doz kızamık aşısı olarak yapılır İki doz KKK yapıldı ise tekrar
aşıya gerek yoktur 4 Beş yıl ara ile risk gruplarına yapılır (her risk grubu oumlzel olarak değerlendirilir) 5 Koruyuculuk suumlresi 2 yıldır
Aşılama oranını arttırmak iccedilin şu stratejiler oumlnerilmiştir12
v Birccedilok başarılı aşılama programı sağlık ccedilalışanlarının ve hedef popuumllasyonun
eğitimi tanıtım ve idari ve mali engellerin kaldırılmasıyla sağlanmıştır
v İnfluenza veya pnoumlmokok aşıları hakkında posta kartları aşılama oranını roumllatif
olarak arttırmıştır
v Buumlyuumlk kliniklerde influenza mevsiminde ldquowalk-inrdquo yetişkin aşılama istasyonları
kurulabilir Bu istasyon yazılı bir protokole goumlre youmlnetilmeli ve eğitimli hemşireler
atanmalıdır
v Hasta bekleme odalarında bilgilendirici posterler ve broşuumlrler yer almalıdır
13
v Hasta dosyalarına koruyucu hizmetlerle ilgili kontrol listesi veya hatırlatıcı liste
konması faydalı olabilir Hasta dosyalarında boumlyle etiketlerin yer almasının aşılama
oranlarını arttırdığı bildirilmiştir
v İnfluenza ve pnoumlmoniden oumllenlerin birccediloğu ( 39-45) oumlnceki yılda hastanede
yatmıştır bu da hastanede yatmanın ciddi influenza enfeksiyonu iccedilin artmış bir risk
olduğunu goumlsterir Eyluumll ve Mart aylarında hastaneden taburcu olan hastalara
influenza aşısı oumlnerilmelidir
225 Askerlik durumu
Guumlnuumlmuumlzde askerlik goumlrevinin yapılması sırasında yaşanan teroumlr olayları
psikiyatrik bozukluklara yol accedilabilir Evli olanların ailelerinden uzun suumlre uzak olması
krizlere yol accedilabilir Askerlik doumlnemi sırasında oumlluumlm ve engelliliklerr aileleri uumlzer Stres
nedeniyle sigara gibi alışkanlıklara da başlanabilir Bunun yanında askerlik doumlneminde
okuma-yazma veya ccedileşitli becerilerin kazanılması muumlmkuumlnduumlr Bu doumlnem eğitim ve
aşılama gibi kaccedilırılmış fırsatlar accedilısından yararlı olabilir
226 Engellilik
Oumlzellikle ortopedik engelli olmak bazı konjenital vakalar hariccedil genellikle kazalar
(trafik ve iş) sonucu olmaktadır Tuumlrkiye İstatistik Kurumu 2009 verilerine goumlre
Tuumlrkiyersquode ve Akdeniz Boumllgesirsquonde engelliğin tuumlruumlne goumlre engelli nuumlfus oranları Tablo
6rsquoda goumlsterilmiştir14
Tablo 6 Tuumlrkiyersquode ve Akdeniz Boumllgesinde engelliğin tuumlruumlne goumlre engelli nuumlfus oranları
Ortopedik
engelli ()
Goumlrme
engelli ()
İşitme
engelli ()
Dil ve
konuşma
engelli ()
Zihinsel
engelli ()
Tuumlrkiye 125 060 037 038 048
Akdeniz
Boumllgesi
122 058 034 038 050
Tuumlrkiye genelinde en fazla ortopedik engelli bulunmaktadır ( 125) Akdeniz
Boumllgesirsquonde de bu oran yakındır
14
Aşılama bazen sakat kalmayı da engellemektedir Oumlrneğin polio aşısının yaygın
kullanılması buna bağlı poliomyelit riskini azaltacaktır Trafik ve iş kazalarını oumlnlemek
ise ccedileşitli soysal kurumların halk eğitimiyle olabilir
227 Ateşli Silahlar
Evde ateşli silah bulundurulması ergenler arasında intihar oranlarını 10 kat ve
cinayet oranlarını doumlrt kat arttırmaktadır15
Hekimlerin ebeveynleri ve hastaları ateşli silahlara sahip olma konusunda
bilinccedillendirme sorumluluğu bulunmaktadır Bu sorumlulukları
(1) ateşli silaha sahip olmanın riskleri
(2) ateşli silah yaralanmasının ev halkına verebileceği zararlar
(3) alkolik veya mental retarde ergen veya 13-19 yaş arası kişilerin karşı karşıya
olabilecekleri riskler konusunda bilgilendirmeyi de iccedilermelidir Ebeveynlere en guumlvenli
yolun ateşli silahı ev ortamından uzaklaştırmak olduğu anlatılmalıdır Aile ateşli silahı
bulundurmakta ısrarlı olduğu takdirde ebeveynlere ateşli silahı oumlzel bir kasada ve kilit
altında mermilerinden ayrı bir şekilde muhafaza etmeleri oumlnerilmelidir15
23 Sağlıkta Risk Faktoumlrlerini Belirleme Youmlntemleri
Araştırmanın en oumlnemli aşamalarından biri de veri ve bilgi toplama youmlntem ve
aracının seccedililmesidir Sosyal konularda yapılan araştırmaların veri kaynağı insandır ve
onlardan doğrudan bilgi alma youmlntemlerinden biri de anket youmlntemidir Anket youmlntemi
birinci elden yani birincil kaynaktan veri toplama youmlntemidir16
Anket youmlnteminin temelini bir evren ya da oumlrneklemi oluşturan birimlerden
sistematik biccedilimde bilgi elde edebilmek oluşturur Bu amaccedilla yazılı ya da soumlzluuml sorular
sorarak bunların yanıtlarına ulaşılmaya ccedilalışılır Dikkat edilirse goumlruumlşmeci ile
yanıtlayıcı arasında bir tuumlr iletişimden soumlz edilmektedir ve veri toplama aracı anket
formu olarak adlandırılır Boumlyle bir iletişimin başarılı olabilmesi iccedilin anket formunda
yer alacak soruların yazılı ya da soumlzluuml sorulabilmesinde ccedileşitli faktoumlrler goumlz oumlnuumlnde
bulundurulmalıdır16
v Cevaplayıcıların kuumlltuumlr duumlzeyi
v Cevaplayıcıların taraf tutma eğilimi
v Boumllgesel davranışlar
15
v Cevap vereceklerin meslekleri
Eğitim ve kuumlltuumlr duumlzeyi duumlşuumlk olanlara anlaşılması zor olan sorular
sorulmamalıdır Okur-yazar olmayan bir kimseye internet hakkında soru sormak ve bu
konuda bilgiler istemek doğru değildir ve sorulsa bile guumlvenilir sonuccedillar elde edilemez
Ankete cevap vermesi istenen kişilerin meslekleri onların cevaplarının gerccedilekccedili ve
guumlvenilir olmasını da etkileyebilecektir Tıp alanındaki bir uumlruumln hakkında muumlhendise ya
da muhasebeciye soru sormak ve yanıt almak araştırmanın guumlvenilirliğine goumllge
duumlşuumlrebilecektir Anket youmlnteminin birincil kaynaktan veri elde etmenin diğer youmlntemi
olan goumlzlem youmlntemine goumlre uumlstuumln bir oumlzelliği vardır En yaygın ve sık kullanımı
olması bilinen uumlstuumln bir oumlzelliğidir Bu oumlzelliği ortaya ccedilıkaran oumlnemli konu goumlzlem
youmlnteminde soru sorulmamasına karşın anket youmlnteminde sorular sorulmasıdır Anket
formundaki sorular yazılı (mektupla anket) ve soumlzluuml (telefonla anket goumlruumlşme) olarak
sorulabilmektedir Diğer bir oumlzellik ise esneklik ve ccedileşitliliktir Anket youmlntemi ile pek
ccedilok ve ccedileşitte bilgiler toplamak olanaklıdır16
Cevaplayıcıların tutum ve davranışları demografik oumlzellikleri gibi değişik tuumlrde
bilgiler elde edilebilir Sorulacak sorulardaki esneklik ve ccedileşitlilik ile ccedilok ccedileşitli bilgiler
elde edilebilir Anket youmlnteminin bir diğer oumlnemli oumlzelliği de verilerin daha ccedilabuk ve
daha az maliyetle elde edilebilmesidir Bilgi toplanacak konuların ve kişilerin geniş bir
yelpazeye yayılabilmesi ve iletişim olanaklarının sunduğu hız ve duumlşuumlk maliyetle erişim
fırsatları anket youmlnteminin bu oumlzelliğini oluşturmaktadır16
231 Anket Youmlnteminin Tuumlrleri
Anket youmlnteminde kullanılacak iletişim biccedilimine goumlre anket tuumlrleri uumlccedile ayrılabilir
v Mektupla ya da postayla anket
v Telefonla anket
v Kişisel goumlruumlşme
Araştırmacı araştırmanın amacını ve araştırma problemini goumlz oumlnuumlnde tutarak
anket tuumlrlerinden hangisini kullanacağını belirlemelidir Anket youmlnteminde kullanılacak
tuumlrlerin her birinin uumlstuumln ve zayıf youmlnleri vardır Uygulanacak anket tuumlruuml
kararlaştırılırken bu youmlnleri dikkatlice değerlendirilmelidir16
16
232 Mektupla Anket
Anket tuumlrleri iccedilerisinde en yaygın olarak kullanılanıdır Bu tuumlruumln en oumlnemli
oumlzelliği goumlruumlşmecinin bulunmamasıdır Sorulan sorulara cevap vermek ve anket
formunu geri postalamak cevaplayıcıya duumlştuumlğuumlnden oluşturulacak işbirliği ve
cevaplamadaki olumlu ilgilenim başarıyı doğrudan etkileyebilecektir Mektupla anket
yazılı iletişimin tuumlm oumlzelliklerini kapsar Soruların oumlrneklemi oluşturan birimlerin
hepsinin anlayabileceği aynı duumlzeyde algılayabilecekleri soumlzcuumlklerden kavramlardan
oluşması gerekir16
233 Telefonla Anket
Telefon rehberi esas alınarak yapılan oumlrnek seccedilimi durumunda kullanılan bir anket
tuumlruumlduumlr Daha ccedilok gelişmiş uumllkeler ve youmlrelerde uygulanmasına rastlanır Bu tuumlr anketin
uygulanabilmesi iccedilin telefon kullanımının yaygın olması gereklidir Telefonla anket
uygulaması yazılı iletişimi temel almadığı gibi tam olarak kişisel iletişimi de temel
almaz İletişim tuumlruuml daha ccedilok bir araccedil yardımıyla gerccedilekleştirilen uzaktan iletişimdir Bu
tuumlr iletişimin olumlu ve olumsuz youmlnlerini taşır Telefonla anket youmlnteminde
cevaplayıcılarla telefon aracılığıyla iletişim kurularak sorulan sorulara alınan yanıtlar
anket formuna işlenir16
Bu tuumlr anketin başlıca uumlstuumln youmlnleri şoumlyle sıralanabilir
v Diğer anket tuumlrlerine goumlre daha duumlşuumlk maliyetlidir Tekrar aramaları da değişik
zamanlarda yapabilmek olanaklı olduğundan bunun da maliyeti ccedilok yuumlksek
değildir
v Kısa bir zaman iccedilerisinde daha fazla kişiye ulaşarak goumlruumlşme yapabilme olanağı
olduğundan en hızlı bilgi toplama youmlntemi olduğu gibi zaman tasarrufu da sağlayan
youmlntemdir
v Mektupla anket tuumlruumlne goumlre ccedilok guumlncel konular hakkında bilgi edinmede daha
esnektir
v Goumlruumlşmecinin yanıtlar uumlzerinde etkili olması bakımından mektupla anket ile kişisel
goumlruumlşme arasında yer alır Fiziksel goumlruumlnuumlmden anket formunun tasarımından
kaynaklanan etkiler bu youmlntemde soumlz konusu değildir Sadece sesin kullanılmış
olması bu etkileri en aza indirmektedir
17
v Telefonla goumlruumlşmelerde kişiselleşme soumlz konusu olduğundan insanlar kendileriyle
ilgili sorulara daha rahatlıkla ve iccediltenlikle yanıtlar verebilmektedirler
v Telefonla anket uygulaması sırasında bilgi toplama ile ilgili denetim oumlnlemleri
istenilen duumlzeyde ve biccedilimde uygulanabilir
Belirtilen uumlstuumln youmlnlerinin yanında telefonla anket youmlnteminin oumlnemli zayıf
yanları vardır
bull Sadece telefonu olanlarla goumlruumlşme yapılabilir Bu durum oumlrnek seccediliminde yanlılığa
neden olabilmekte ve oumlrneğe goumlre birimlerin araştırma evrenini temsil yeteneğini
azaltabilmektedir Oumlzellikle gelir duumlzeyi duumlşuumlk gecekondu sakinleri kiracılar yeni
taşınan aileler ve kırsal kesimde yaşayanlarla ilgili bilgi toplamada bu konu oumlnemli
sorun olarak ortaya ccedilıkabilmektedir Ancak uumllkemizde telefon sayısındaki artış ve
telefon sahipliği oranındaki gelişme bu sakıncayı ortadan kaldırmaya başlamıştır
bull Uzun goumlruumlşmelere fazla olanak sağlamadığından elde edilecek bilgilerin miktarı ve
ccedileşidi sınırlı kalabilmektedir
bull Goumlzlem olanağı yoktur Ses tonu ve konuşma biccedilimi ile birccedilok eğilim saptanmaya
ccedilalışılır
bull Goumlruumlşmelerde yardımcı araccedilların kullanılması olanaksızdır
Telefonla anket youmlnteminin uumlstuumln ve zayıf youmlnleri değerlendirildiğinde bu
youmlntemin gittikccedile buumlyuumlyen bir kullanım potansiyeline sahip olduğu soumlylenebilir En
kolay en hızlı ve en az maliyetli bilgi toplama youmlntemi olarak telefonla anket
youmlnteminin zayıf youmlnleri oumlnceden bilinerek ve yerinde kullanılması araştırmacılara
buumlyuumlk kolaylıklar getirmektedir16
234 Kişisel Goumlruumlşme
Bu tuumlr anket uygulamasında goumlruumlşmecinin (anketoumlr) bir ya da birden fazla
cevaplayıcı ile fiziksel olarak bir arada bulunduğu bir ortamda sorular sorarak bunlara
yanıtlar alması gerccedilekleştirilir Anket formunda bulunan sorulara verilen yanıtlar
genellikle goumlruumlşmeci tarafından doldurulur Goumlruumlşmeci cevaplayıcının bulunduğu yere
gider ve anketi uygular Gidilecek yer ya da bir araya gelinecek yer ev olabildiği gibi
işyeri ya da herhangi bir uygun ortam da olabilir16
18
235 Uygun Anket Tuumlruumlnuuml Belirleme
Araştırmanın amacı ve araştırma problemi goumlz oumlnuumlnde bulundurularak hangi tuumlr
anketin en uygun olduğunu belirlemede birccedilok kriter değerlendirilmeye ccedilalışılır Bunları
kısaca şoumlyle sıralayabiliriz16
v Soruların karmaşıklığı
v Arzulanan veri miktarı
v Arzulanan doğruluk
v Oumlrneklem denetimi
v Harcanabilecek zaman
v Kabullenilebilir cevaplamama oranı
v Maliyet
Tablo 7 Anket Tuumlrlerinin Karşılaştırılması16
Kriter Mektup Telefon Kişisel goumlruumlşme Karmaşık sorular Zayıf İyi Ccedilok iyi Veri miktarı Orta İyi Ccedilok iyi Duyarlı sorularda doğruluk
İyi Orta Orta
Goumlruumlşmeci etkilerinin denetimi
Ccedilok iyi Orta Zayıf
Oumlrneklem denetimi Orta Orta Orta Gereken zaman Zayıf Ccedilok iyi İyi Olası cevaplama oranı Orta Orta Orta Maliyet İyi İyi Orta
Hiccedilbir youmlntem her durumda en uygun youmlntem olamaz Oumlnemli olan konu
kullanılacak youmlntemin en uygun cevaplayıcılardan en duumlşuumlk maliyetle en uygun bilginin
elde edebilmesini sağlamasıdır16
24 Koruyucu Sağlık Hizmetinde İstatistiksel Kavramlar
Risk olgusunu anlayabilmek iccedilin bazı istatistiksel terimleri bilmek gerekir
Prevalans bir ccedilalışma nuumlfusunda hastalık sahibi olanların (herhangi bir yer veya
zamanda) oranıdır Eski ve yeni vakalar toplam nuumlfusa boumlluumlnuumlr İnsidans ise verilen bir
19
zamanda yeni hastalık geliştirenlerin oranıdır Verilen zaman boyunca yeni vakalar
toplam nuumlfusa boumlluumlnuumlr17
Roumllatif risk risk faktoumlruuml olmayan insanların hasta olma insidansı ile risk faktoumlruuml
olan insanların hasta olma insidansı oranıdır Kohort ccedilalışmaları veya klinik denemeler
iccedilin kullanılır Roumllatif Risk=1 ise riske maruziyet veya tedavi etkisizdir Roumllatif Risk lt1
ise riske maruziyet veya tedavi koruyucudur Roumllatif Risk gt1 ise riske maruziyet veya
tedavi hastalık olasılığını arttırmaktadır Odds Ratio ise vaka-kontrol ccedilalışmaları iccedilin
kullanılır Hasta olanlarda risk faktoumlruuml olma olasılığının hasta olmayanlarda risk faktoumlruuml
olma olasılığına oranıdır Odss Ratio gt1 ise risk faktoumlruuml artmış hastalık ile ilişkilidir17
İstatistiksel testin oumlnem duumlzeyi (alfa) gerccedilekte hiccedilbir bağlantı yokken rastlantı
sonucu tek başına istatistiksel bağlantı bulmadır (Tip 1 hata) Genellikle 005rsquodir Duumlşuumlk
alfa oumlzellikle bir bağlantıyı belirtirken oumlnemlidir Bir istatistiksel testin guumlcuuml (power) =
1-betarsquodır (Beta Gerccedilekte varken hiccedilbir bağlantı bulamama olasılığıdır Tip 2 hata) P
değeri bir bulgunun rastlantısal olarak tek başına olma olasılığıdır Eğer p değeri
oumlnceden belirlenmiş alfa (genellikle 005)rsquoden kuumlccediluumlkse bulgular gerccedilekten şans eseri
değildir denebilir 95 guumlven aralığı demek 95 olasılıkla belirtilen değer gerccedilektir
anlamına gelir Oumlrneklem buumlyuumlkluumlğuuml ise bir klinik ccedilalışmada yeterli yuumlksek power ve
yeterli duumlşuumlk alfa elde etmek iccedilin gerekli denek sayısıdır17
20
3 GERECcedil VE YOumlNTEM
31 Ccedilalışma Evreninin Belirlenmesi
Adana ili Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam ve Ccedilukurova ilccedilelerinde daha oumlnce bu ccedilalışma
yapıldığı iccedilin ccedilalışmamızda aranacak telefon numaraları Adana ili Aladağ Ceyhan
Feke İmamoğlu Karaisalı Karataş Kozan Pozantı Saimbeyli Tufanbeyli Yumurtalık
İlccedilelerindeki Tuumlrk Telekom santrallerinden seccedililmiştir Bu ilccedilelerde demografik veriler
astım diyabet ağız sağlığı aşılama askerlik durumu engellilik ve ateşli silahlar
başlıklarında davranışsal risk faktoumlrleri incelenmiştir
32 Adana İli İlccedileleri İle İlgili Genel Bilgiler
Ccedilalışma evreni Adana İli Aladağ Ceyhan Feke İmamoğlu Karaisalı Karataş
Kozan Pozantı Saimbeyli Tufanbeyli Yumurtalık İlccedilelerinden oluşmuştur Ccedilalışma
evrenini oluşturan ilccedileler hakkındaki bilgiler Tablo 8rsquode goumlruumllmektedir
Tablo 8 Adana İli İlccedilelerinin Oumlzellikleri18-19
Adana ili ilccedileleri Adanarsquoya uzaklık Koumly belde sayısı
Aladağ 99 km 26 koumly 1 belde
Ceyhan 47 km 70 koumly 11belde
Feke 119 km 39 koumly
İmamoğlu 44 km 19 koumly
Karaisalı 52 km 51 koumly
Karataş 49 km 37 koumly 2 belde
Kozan 68 km 87 koumly 1 belde
Pozantı 114 km 16 koumly 1 belde
Saimbeyli 153 km 25 koumly
Tufanbeyli 191 km 29 koumly 1 belde
Yumurtalık 81 km 16 koumly 3 belde
21
Aşağıda Adana il haritası ve ccedilalışmaya dahil edilen ilccedileler goumlruumllmektedir Adana
Merkez hariccedil ilccedileler ccedilalışma evrenimizdir
Şekil 1 Adana İl Haritası19
Bu ilccedilelerden Yumurtalık Karataş Ceyhan belde ve koumlyleri tuumlmuumlyle ovalıktır
Feke Saimbeyli Tufanbeyli Aladağ ve Pozantı belde ve koumlyleri ise Toros dağları
eteklerinde dağlık boumllgededir Kozan Karaisalı İmamoğlu belde ve koumlyleri ise kısmen
ovalık kısmen dağlıktır
22
33 Oumlrneklem Buumlyuumlkluumlğuumlnuumln Hesaplanması
Ccedilalışmamızda oumlrneklem buumlyuumlkluumlğuumlnuuml hesaplarken S=ZZ[P(1-P)](DD)
formuumlluumlnuuml kullandık Formuumlle goumlre evrenimizin buumlyuumlkluumlğuuml 91987 (Seyhan Yuumlreğir
Sarıccedilam ve Ccedilukurova hariccedil) telefon numarası olduğundan beklenen prevalansı 70
hata payını 14 dizayn etkisini 15 ve guumlven aralığını 95 olarak kabul ettiğimizde
Adana ili ilccedileleri iccedilin hesapladığımız oumlrneklem buumlyuumlkluumlğuuml 1888 kişidir
Tuumlrkiye İstatistik Kurumu 2009 verilerine goumlre Tuumlrkiye 2008 yılına ait hane
sayısı 17794238 ve sabit telefon sayısı 17502205rsquodir14 Buna goumlre hane başı telefon
sayısı 098 olmaktadır Adana iccedilin ise hane sayısı 402000rsquodir (Tuumlrkiye İstatistik Yıllığı
2009rsquoda 2008 verileri)14 Adana Valiliğirsquonin sitesinden elde ettiğimiz sabit telefon sayısı
454334rsquoduumlr (Eyluumll 2005 itibarıyla)20 Dolayısıyla Adana iccedilin hane başı telefon sayısı
113rsquoduumlr
34 Oumlrneklem Seccedilimi
Ccedilalışma evrenimizin buumlyuumlkluumlğuuml 91987 ve oumlrneklem buumlyuumlkluumlğuuml 1888 olarak kabul
edildiğinde telefon abonesi sayısına goumlre her ilccedilenin oumlrneklem sayısı Tablo 9rsquoda
goumlsterilmektedir
23
Tablo 9 Adana İlccedilelerine Goumlre Nuumlfus Telefon Abonesi Sayısı ve Oumlrneklem Sayısı Oranları
İlccedileler Nuumlfus (20 yaş uumlstuuml) Abone sayısı Oumlrneklem sayısı
n n n Aladağ 11402 362 2365 257 49 259
Ceyhan 108969 3470 29562 3214 606 3210
Feke 12418 395 3746 407 77 408
İmamoğlu 19437 619 5179 563 106 561
Karaisalı 15498 493 6044 658 124 657
Karataş 14469 461 5103 555 105 556
Kozan 81326 2590 22100 2402 454 2405
Pozantı 13789 439 7912 860 162 858
Saimbeyli 11044 351 2732 297 56 297
Tufanbeyli 12877 410 3517 382 72 381 Yumurtalık 12882 410 3727 405 77 408 Toplam 314111 10000 91987 10000 1888 10000
Nuumlfus Tuumlrkiye İstatistik Kurumu Adrese Dayalı Nuumlfus Kayıt Sistemi 200921 Abone Sayısı Adana Tuumlrk Telekom Boumllge Muumlduumlrluumlğuuml ile yapılan oumlzel goumlruumlşme22
Her ilccedile telefon santrali kapasitesine goumlre uumlccedil veya doumlrt haneli prefiksleri olan
numaralara sahiptir Her ilccedilede telefon numaralarının uumlccedil ve doumlrt haneli prefiksleri
belirlenmiştir ve her binlik gruptan oumlrneklem buumlyuumlkluumlğuuml oranında telefon seccedililmiştir
Oumlrneğin İmamoğlu iccedilin prefiksler 891 892 8962 8982 8972 8942 8978 8998
8952 idi Toplam abone sayısı 5179 ve nuumlfus 31257 idi Ccedilalışma evrenindeki toplam
abone sayısı (91987) İmamoğlursquondaki abone sayısı (5179) ile oranlandı (1776)
Toplam oumlrneklem sayısı 1888rsquoyi 1776rsquoya boumllduumlğuumlmuumlze yaklaşık 106 olan İmamoğlu
oumlrneklem sayısını hesapladık İmamoğlu iccedilin prefiksler iki adet uumlccedilluuml ve yedi adet
doumlrtluumlyduuml Uumlccedilluuml prefiksler 10000 doumlrtluuml prefiksler 1000 numara iccedilermekteydi
İmamoğlursquonda 27000 numara vardı (27 tane 1000rsquolik grup) ancak bunların hepsi dolu
değildi İmamoğlursquonun oumlrneklem sayısı olan 106rsquoyı 1000rsquolik grup sayısı 27rsquoye boumllerek
her binlik grup iccedilin rasgele doumlrt numara belirlememiz gerektiğini bulduk Her on binlik
grup iccedilin de rasgele 40 numara belirlememiz gerekir Her binlik gruptan (doumlrtluuml prefiksi
24
olanlar) rastgele doumlrt her on binlik gruptan (uumlccedilluuml prefiksi olanlar) rasgele kırk numara
seccedilerek aranacak numaraları belirledik
Aramalar sırasında bir gruptan seccedililen numara cevap vermezse aranan yer
mesken değilse veya değişik nedenlerle goumlruumlşme yapılamazsa o gruptaki bir sonraki
numara arandı Arka arkaya uumlccedil kez işyeri ccedilıktığında 100 numara atlandı
Belirlenen prefikslerdeki numaraların listelenmesi gruplara ayrılması ve her
gruptan rasgele olarak numaraların seccedililmesi işlemleri bilgisayar ile Uysal WebQ 1
anket youmlnetim yazılımının oumlrneklem seccedilim moduumlluuml23 ve Epi infoprogramı24 aracılığı
ile gerccedilekleştirildi
35 Anket Formunun Hazırlanması
Adana ili Aladağ Ceyhan Feke İmamoğlu Karaisalı Karataş Kozan Pozantı
Saimbeyli Tufanbeyli ilccedilelerinde ikamet eden erişkinlerin sağlıkla ilgili davranışları
ldquotelefonla anketrdquo youmlntemiyle araştırılmıştır Bunun iccedilin Amerika Birleşik Devletlerirsquonde
20 yılı aşkın suumlreden beri 40rsquodan fazla eyalette uygulanan lsquolsquoDavranışsal Risk Faktoumlrleri
Araştırma Sistemi (Behavioral Risk Factor Surveillance System BRFSS)25
kullanılmıştır 1980rsquoli yıllarda ABDrsquode telefonla anket youmlntemi kişinin bildirimine
goumlre ldquodavranışsal risk faktoumlrlerinirdquo belirlemek iccedilin guumlvenilir ve duumlşuumlk maliyetli bir
youmlntem olarak kullanılmaya başlandı Sistemin amacı halk sağlığı programlarını
planlamak uygulamak ve izlemek iccedilin veri elde etmekti 1984rsquoden sonra bu anket bir
araştırma sistemi oldu26 Orijinal ankette 1984 yılında sekiz ana boumlluumlm varken 2010
yılında 22 ana boumlluumlm ve 26 isteğe bağlı boumlluumlm bulunmaktadır Bunların her biri değişik
davranışsal risk faktoumlrlerini iccedilermektedir3
Orijinal anketteki sekiz boumlluumlm daha oumlnce Adanarsquonın merkez hariccedil ilccedilelerinde ve
16 boumlluumlm Adanarsquonın merkezinde uygulandı Buradaki ccedilalışmada ise Adanarsquonın merkez
hariccedil ilccedilelerinde demografik bilgiler astım diyabet ağız sağlığı aşılama askerlik
durumu engellilik ve ateşli silahlardan oluşan ve daha oumlnce uygulanmayan sekiz
davranışsal risk faktoumlruuml araştırıldı
36 Verilerin Toplanması
Telefon aramaları Ccedilukurova Uumlniversitesi Telefon ve İnternet ile Saha
Araştırmaları Birimi (TİSAB)rsquonde Ağustos 2008-Ocak 2009 arasında yapılmıştır
Anket telefona cevap veren konuşma veya zihinsel engeli bulunmayan 18 yaşından
25
buumlyuumlk bireylere uygulanmıştır Anket soruları sorulurken cevaplar aynı anda Uysal
WebQ 1 anket youmlnetim yazılımının veri toplama boumlluumlmuumlne kaydedilmiştir23
Tablo 10 Adana İli İlccedileleri (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Telefon Arama Sonuccedilları
Arama sonucu n
Meşgul 8 04
Cevap yok 327 174
Oumlzel konut değil 228 121
Kişi goumlruumlşmeyi kabul etmedi 149 79
Goumlruumlşme tamamlanamadı 80 42
Goumlruumlşme tamamlandı 1096 580
TOPLAM 1888 1000
Ccedilalışmamızda oumlrneklem buumlyuumlkluumlğuuml 1888 olarak hesaplanmıştı Ancak aranan
numaralarda ccedileşitli nedenlerle (meşgul cevap yok vb) 1096 kişi ile goumlruumlşme
tamamlanabilmiştir Dolayısıyla goumlruumlşmesi tamamlananların oranı 580rsquode kalmıştır
26
Tablo 11 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Goumlruumlşuumllen Kişilerin Katılım Yuumlzdeleri
İlccedileler Oumlrneklem sayısı Katılan Katılım yuumlzdesi
Aladağ 49 42 8571
Ceyhan 606 398 6568
Feke 77 40 5195
İmamoğlu 106 21 1981
Karaisalı 124 75 6048
Karataş 105 69 6571
Kozan 454 269 5925
Pozantı 162 48 2963
Saimbeyli 56 46 8214
Tufanbeyli 72 43 5972
Yumurtalık 77 45 5844
TOPLAM 1888 1096 5805
En yuumlksek katılım oranı Aladağ ilccedilesinde ( 8571) en duumlşuumlk katılım oranı ise
İmamoğlursquondadır ( 1981) Aramalar guumlnduumlz yapıldığı iccedilin oumlrneğe ccedilıkan telefon
numaraları defalarca aranmasına rağmen bazı boumllgelerde istenilen katılım yuumlzdesini elde
etmede zorluk ccedilekilmiştir
37 Verilerin Analiz Edilmesi ve Kullanılan İstatistik Youmlntemler
Veriler analiz edilirken oumlnce hatalı girişler duumlzeltildi minimum ve maksimum
kontrolleri yapıldı Kodlama hataları duumlzeltildi ve iccedil tutarlık youmlnuumlnden değerlendirildi
Veriler uygun şekilde gruplandırılıp kodlandıktan sonra frekans dağılımları ortalamalar
ve ccedilapraz tablolar yapıldı Ccedilapraz tablolarda x2 testi uygulandı
27
4 BULGULAR
41 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Goumlruumlşuumllen Kişilerin Sosyodemografik Oumlzellikleri
Ccedilalışmaya katılan kişilerin yaş grupları dengeli dağılmaktadır
Tablo 12 Adana ili ilccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Yaş grupları ve Cinsiyete goumlre Dağılımı
Yaş
grupları
Erkek Kadın TOPLAM
n + n + n
20-29 54 228 183 772 237 215
30-39 44 197 179 803 223 203
40-49 62 267 170 733 232 211
50-59 54 287 134 713 188 171
60 + 94 427 126 573 220 200
TOPLAM 308 280 792 720 1100 1000
suumltun yuumlzdesi +satır yuumlzdesi x2=3467 SD=4 p=00001
Tablo 12rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi cinsiyete bakılmaksızın her yaş grubundaki toplam
nuumlfusa bakıldığında yaş grupları arasında ciddi fark olmadığı yaş ve cinsiyete
bakıldığında ise erkek ve kadın arasında anlamlı fark olduğu goumlruumllmektedir (plt0001)
Telefon goumlruumlşmesi yapılan kişilerin 720ı kadın ve 280ı erkek idi Telefon
goumlruumlşmeleri mesai saatleri iccedilinde yapıldığı iccedilin kadınların sayısı erkeklerden fazlaydı
Ccedilalışmaya katılan erkek sayısını arttırmak iccedilin hafta sonları da telefon goumlruumlşmeleri
yapıldı Ancak buna rağmen sonuccedil değişmedi Ccedilalışmaya katılanların yaş ortalaması
4336plusmn1431 yıl erkeklerin yaş ortalaması 4718plusmn1489 yıl ve kadınların yaş ortalaması
4186plusmn1381 yıl olarak bulunmuştur
Goumlruumlşuumllen kişilerin medeni durumlarının dağılımı Tablo 13rsquode goumlsterilmiştir
28
Tablo 13 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Medeni Duruma Goumlre Dağılımı
Medeni durum
Erkek Kadın TOPLAM n n n
Evli 239 776 603 762 842 766
Bekacircr 62 201 104 131 166 151
Boşanmış veya eşi oumllmuumlş
7 23 84 107 91 83
TOPLAM 308 280+ 791 720+ 1099
1000
suumltun yuumlzdesi +satır yuumlzdesi x2=2586 SD=2 p=00001
En buumlyuumlk grubu evliler ( 766) ikinci buumlyuumlk grubu ise bekacircrlar ( 151)
oluşturmaktadır Boşanmış veya eşi oumllmuumlş kadınların oranı ( 106) erkeklerden (
23) anlamlı olarak fazladır (plt0001)
Ccedilalışmaya katılan kişilerin cinsiyete goumlre eğitim durumlarının dağılımları ise
Tablo 14rsquode goumlsterilmiştir
Tablo 14 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Cinsiyete Goumlre Eğitim Durumlarının Dağılımı
Eğitim
Erkek Kadın Toplam n + n + n
Okur-yazar değil
12 67 166 933 178 162
Okur-yazar 26 333 52 667 78 71 İlkokul 140 292 339 708 479 436 Ortaokul 33 333 66 667 99 90 Lise 66 335 131 665 197 179 Uumlniversite 31 456 37 544 68 62 TOPLAM 308 280 791 720 1099 1000
suumltun yuumlzdesi +satır yuumlzdesi x2=5612 SD=5 p= 00001
Okur-yazar olmayanlarda kadınların oranı 933 ile erkeklerden ( 67) oldukccedila
fazladır Eğitime goumlre dağılımda en buumlyuumlk grubu ilkokul mezunları oluşturmaktadır (
29
436) Tuumlm oumlrneklemin 62si uumlniversite mezunu olduklarını ifade etmişlerdir
Cinsiyet ve eğitim durumu arasındaki fark anlamlı bulunmuştur (plt 0001)
Yaş grubu ile eğitim arasındaki ilişki Şekil 2rsquode goumlsterilmiştir
Şekil 2 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Eğitim Durumu ve Yaş Grupları Dağılımı
Uumlniversite mezunlarının buumlyuumlk kısmı 20-29 yaş grubunda okur-yazar olmayanların buumlyuumlk kısmı ise 60 yaş ve uumlzeri gruptadır
42 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Goumlruumlşuumllen Kişilerin Astım Durumu
Goumlruumlştuumlğuumlmuumlz kişilere bir hekim tarafından astım tanısı alıp almadıkları ve şu an
astım olup olmadıkları soruldu
30
Şekil 3 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Astım Durumu
Astım olduğu soumlylenenler ile şu an astımı olanların oranları birbirine yakındır
(Şekil 3) Aslında astımı olduğu soumlylenenlerle şu an astımı olanların oranı aynı
olmalıdır Ccediluumlnkuuml astım kronik bir hastalıktır Bu farklılık iki nedenden olabilir Birincisi
başlangıccedilta konulan astım tanısı yanlış olabilir İkincisi aslında astımı vardır ama
sorduğumuzda bulguları olmadığından yok demiş olabilir
Astımla ilgili elde ettiğimiz bir diğer bulgu da beden kitle indeksi arttıkccedila astım
prevalansının artmasıydı
Boumllgelere goumlre astım durumu Tablo 15rsquode goumlsterilmiştir
31
Tablo 15 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerde Astım Durumu
İlccedileler Şu an astımı var mı
Evet Hayır TOPLAM
n + n + n
Aladağ 1 25 39 975 40 36
Ceyhan 17 43 382 957 399 365
Feke 2 50 38 950 40 37
İmamoğlu 2 95 19 905 21 19
Karaisalı 6 80 69 920 75 69
Karataş 7 101 62 899 69 63
Kozan 10 38 256 962 266 243
Pozantı 4 83 44 917 48 44
Saimbeyli 3 65 43 935 46 42
Tufanbeyli 2 47 41 953 43 39
Yumurtalık 1 21 46 979 47 43
TOPLAM 55 50 1039 950 1094 1000
Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=10138 SD=10 p=0428
Boumllgeler incelendiğinde en yuumlksek astım oranı 101 ile Karataşrsquota en duumlşuumlk
oran ise 21 ile Yumurtalıkrsquota bulunmuştur ancak bu fark anlamlı değildir ve diğer
ilccedilelerde oran dengeli dağılmıştır Toplam astım oranı 5rsquodir
Kadınlarda astım oranı ile erkeklerde astım oranı karşılaştırılmıştır (Tablo 16)
32
Tablo 16 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerde Cinsiyet ve Astım Durumu
Cinsiyet Şu an astımı var mı
Evet Hayır TOPLAM
n + n + n
Erkek 9 30 296 970 305 279
Kadın 46 58 743 942 789 721
TOPLAM 55 50 1039 950 1094 1000
Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=3819 SD=1 p=0051
Erkeklerde şu an astımı olma durumu 3 iken kadınlarda bu oran 58
bulunmuştur Ancak bu fark sınırda anlamlı bulunmuştur (p=0051)
Yaş grubu ile astım olma ilişkisi araştırılan bir diğer konudur
Tablo 17 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerde Yaş Gruplarına Goumlre Şu An Astım Olma Durumu
Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=10332 SD=4 p=0035
Yaş arttıkccedila astım olma durumu artmaktadır ve bu ilişki anlamlıdır (p=0035)
Yaş grubu Şu an astımı var mı
Evet Hayır TOPLAM
n + n + n
20-29 4 17 232 983 236 216
30-39 10 45 212 955 222 203
40-49 11 48 218 952 229 209
50-59 14 75 173 925 187 171
60+ 16 73 204 927 220 201
TOPLAM 55 50 1039 950 1094 1000
33
43 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Goumlruumlşuumllen Kişilerin Diyabet Durumu
Ccedilalışmamızda toplumdaki diyabet oranı 101 bulunmuştur (Şekil 4)
Şekil 4 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerde Diyabet Olma Durumu
Ccedilalışmaya katılanlar gebelikleri sırasında diyabet ve sınırda diyabeti ayrıca
belirtmişlerdir
Yaş grupları ve diyabet olduğu soumlylenme durumu da incelenmiştir
Tablo 18 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerde Yaş Grupları ve Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu
Yaş grubu (yıl)
Diyabet olduğu soumlylendi mi Evet Hayır TOPLAM
n + n + n 20-29 1 04 233 996 234 217 30-39 7 32 214 968 221 204 40-49 20 89 204 911 224 207 50-59 36 195 149 805 185 171 60+ 45 207 173 793 218 201 TOPLAM 109 101 973 899 1082 1000
Suumltun yuumlzdesi Satır yuumlzdesi x2=8086 SD=4 p=00001
34
Tablo 18rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi yaş grubu arttıkccedila diyabeti olanların sayısı
artmaktadır Yaş arttıkccedila insuumllin direncinin gelişmesi bunun hazırlayıcısıdır
bulgularımız bununla uyumludur ve anlamlıdır (p=00001)
Eğitim durumu ve diyabet ilişkisinde hiccedilbir okul bitirmeyenlerde diyabet daha sık
bulunmuştur (Tablo19)
Tablo 19 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerde Eğitim Durumu ve Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu
Eğitim durumu
Diyabet olduğu soumlylendi mi Evet Hayır TOPLAM n + n + n
Okul bitirmeyenler∆
43 170 210 830 253 234
Okul bitirenler
66 80 762 920 828 766
TOPLAM 109 101 972 899 1081 1000 ∆Okul bitirmeyenler Her hangi bir okul diploması olmayan Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=1741 SD=1 p=00001
Okul bitirmeyenlerde diyabet olduğu soumlylenme oranı 170 iken bir okul
bitirenlerde 80rsquodır Bu fark anlamlı bulunmuştur (p=00001)
Ccedilalışmamızda medeni durum ve diyabet ilişkisini de inceledik (Tablo 20)
Tablo 20 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Medeni Durum ve Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu
Medeni durum
Diyabet olduğu soumlylendi mi Evet Hayır TOPLAM n + n + n
Evli 92 111 735 889 827 765 Bekacircr 1 06 104 994 165 153 Boşanmış veya eşi oumllmuumlş
16 180 73 820 89 82
TOPLAM 109 101 972 899 1081 1000 Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=1556 SD=2 P=00004
Diyabet olduğu soumlylenme oranı en fazla boşanmış veya eşi oumllmuumlşlerde
bulunmuştur ( 180) Evli olanlarda oran 111 bekacircrlarda ise 06 olarak
35
bulunmuştur Ancak bekacircrların yaş grubunun genel olarak duumlşuumlk olacağı
duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde bulgular yine diyabetin yaşla beraber arttığını goumlstermektedir
İlccedilelere goumlre diyabet olduğu soumlylenme durumu Tablo 21rsquode goumlsterilmiştir
Tablo 21 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) İlccedilelere Goumlre Kişilerin Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu
İlccedileler Diyabet olduğu soumlylendi mi Evet
Hayır TOPLAM
n n + N Aladağ 4 105 34 895 38 35 Ceyhan 37 94 358 906 395 365 Feke 4 100 36 900 40 37 İmamoğlu 0 00 21 1000 21 19 Karaisalı 7 93 68 907 75 69 Karataş 12 174 57 826 69 64 Kozan 21 80 242 920 263 243 Pozantı 9 187 39 813 48 44 Saimbeyli 4 87 42 913 46 43 Tufanbeyli 2 47 41 953 43 40 Yumurtalık 9 204 35 796 44 41 TOPLAM 109 101 973 899 1082 1000
Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=1224 SD=10 p=0140
İmamoğlursquonda diyabet olduğunu soumlylenme oranının ( 0) ccedilok duumlşuumlk olması ve
Karataş ( 174) Pozantı ( 187) ve Yumurtalıkrsquota ( 204) bariz olarak yuumlksek
olması dikkat ccedilekmektedir Diğer ilccedilelerde diyabet olduğunu soumlylenenlerin oranı
dengeli dağılmaktadır Ancak farklar anlamlı değildir (p=0140)
Diyabet olduğu soumlylenenlerin cinsiyete goumlre dağılımı Tablo 22rsquodedir
Tablo 22 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Cinsiyet ve Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu
Cinsiyet Diyabet olduğu soumlylendi mi Evet Hayır TOPLAM n + n + n
Erkek 25 82 280 918 305 282 Kadın 84 108 693 892 777 718 TOPLAM 109 101 973 899 1082 1000
Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=165 SD=1 p=0198
36
Diyabet olduğu soumlylenenlerde cinsiyet accedilısından anlamlı bir fark bulunmamıştır
(p=0497) Erkeklerde diyabet olduğu soumlylenme oranı 82 ve kadınlarda 108
olarak bulunmuştur
Diyabetik hastalar genelde kilo fazlası veya obezitesi olan hastalardır
Ccedilalışmamızda diyabet ile BKİ ilişkisi Tablo 23rsquode goumlruumllmektedir Boy ve kilosunu
soumlylemeyenler tabloya dahil edilmemiştir
Tablo 23 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Beden Kitle İndeksi ve Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu
BKİ Diyabet olduğu soumlylendi mi Evet Hayır TOPLAM n + n + n
le25 14 38 535 962 369 475 25-30 28 108 231 892 259 334 ge30 24 162 124 838 148 191 TOPLAM 67 85 710 915 776 1000
Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=4231 SD=2 P=00001
Ccedilalışmamıza katılanlarda BKİ le 25 olanların 38rsquoi diyabet olduğunu
soumlylemişken BKİ normal olanlarda bu oran 109 ve BKİ ge30 olanlarda 163rsquotuumlr
BKİ arttıkccedila diyabet olduğu soumlylenenlerin oranı artmıştır Bu bulgu da anlamlı
bulunmuştur (p=00001)
44 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Goumlruumlşuumllen Kişilerin Ağız Sağlığı Durumu
Ccedilalışmamızda diş hekimine gitme durumu Şekil 5rsquode goumlsterilmiştir
37
Şekil 5 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) En Son Diş Hekimine Gitme Durumu
Goumlruumlşuumllen kişilerin 4016rsquosı (441 kişi) son bir yıl iccedilinde diş hekimine gitmişken
1183rsquouuml (43 kişi) hiccedil diş hekimine gitmediğini belirtmiştir Bu kişilerin yaş grubuna
goumlre en son diş hekimine gitme durumu ise Tablo 24rsquote goumlsterilmiştir
Tablo 24 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Yaş Grupları ve Diş Hekimine Gitme Durumları
Yaş Diş hekimine gitme durumu Son 1 yıl iccedilinde Son 2+ yılda giden Hiccedil gitmeyen TOPLAM n + n 0+ n + n
20-29 109 480 60 264 58 256 227 215 30-39 104 479 85 392 28 129 217 206 40-49 94 418 115 511 16 71 225 213 50-59 69 390 97 548 11 62 177 168 60 + 65 311 127 608 17 81 209 198 TOPLAM 441 418 484 459 130 123 1055 1000 + Satır yuumlzdesi Suumltun yuumlzdesi x2=91048 SD=8 p= 00001
Tablo 24rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi son bir yıl iccedilinde diş hekimine gitme durumu 20-29
yaş grubunda en yuumlksektir ( 48) Bu oran yaş grubu arttıkccedila azalmaktadır 60 yaş ve
uumlzerinde oran 311rsquodir Bulunan fark anlamlıdır (p=00001)
38
Tablo 25 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Eğitim ve Diş Hekimine Gitme Durumu
Eğitim durumu
Diş hekimine gitme durumu Son 1 yıl iccedilinde Son 2 artı
yıllarda giden Hiccedil gitmeyen TOPLAM
N + n + n + n Okur- yazar değil
57 343 89 536 20 121 166 157
Okur- yazar
28 384 36 493 9 123 73 69
İlkokul 180 388 221 476 63 136 464 440 Ortaokul 46 484 36 379 13 137 95 90 Lise 89 466 78 408 24 126 191 181 Uumlniversite 41 621 24 364 1 15 66 63 TOPLAM 441 418 484 459 130 123 1055 1000
+ Satır yuumlzdesi Suumltun yuumlzdesi x2=25345 SD=10 p=0005
Eğitim durumu ve diş hekimine gitme durumunda uumlniversite mezunlarında son bir yıl iccedilinde diş hekimine gitme oranı en yuumlksektir Ayrıca hiccedil gitmeyenlerin oranı uumlniversite mezunlarında en duumlşuumlktuumlr Aradaki fark anlamlı bulunmuştur (p=0005)
Tablo26 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Cinsiyet ve Diş Hekimine Gitme Durumu
Cinsiyet Diş hekimine gitme durumu Son 1 yıl iccedilinde Son 2 artı yıllarda
giden Hiccedil gitmeyen TOPLAM
N + n + n + n Erkek 108 366 154 522 33 112 295 280 Kadın 333 438 330 434 97 128 760 720 TOPLAM 441 418 484 459 130 123 1055 1000
+Satır yuumlzdesi Suumltun yuumlzdesi x2=6641 SD=2 p=0036
Son bir yıl iccedilinde diş hekimine gitme durumunda kadınların oranı daha yuumlksektir
ve aradaki fark anlamlıdır (p=0036)
39
Tablo 27 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Diş Ccediluumlruumlğuuml Nedeniyle Kaybedilen Diş Sayısı
Diş ccediluumlruumlğuuml nedeniyle
kaybedilen diş sayısı
n
Hiccedil kaybetmedim 203 186
1-5 diş kaybettim 427 391
6-10 diş kaybettim 157 144
11-15 diş kaybettim 136 124
Hepsini kaybettim 166 152
Bilmiyorum 3 03
TOPLAM 1092 1000
Diş sağlığı ile ilgili olarak goumlruumlştuumlğuumlmuumlz kişiler arasında hiccedil diş kaybı
olmayanların oranı 186 iken en buumlyuumlk grubun (391) 1-5 diş kaybı vardır
Dişlerimin hepsini kaybettim diyenlerin oranı ise 152rsquodir
Tablo 28 Adana İli İlccedilelerinde(Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Eğitim Durumu ve Diş Ccediluumlruumlğuuml Nedeniyle Kaybedilen Diş Sayısı
Eğitim durumu
Kaccedil diş kaybettiği Hiccedil 1-5 6-10 11-15 Tuumlmuumlnuuml TOPLAM n + n + n + n + n + n
Okul bitirmeyenler
18 71 47 186 41 162 40 158 107 423 253 233
Okul bitirenler
185 221 379 454 116 139 96 115 59 71 835 767
TOPLAM 203 187 426 392 157 144 136 125 166 153 1088 1000 +Satır yuumlzdesi Suumltun yuumlzdesi x2=22072 SD=4 p=00001
Goumlruumlşuumllen kişilerde tuumlm dişlerimi kaybettim diyenlerin 423rsquouuml okul
bitirmeyenler ve 71rsquoi okul bitirenler grubundadır (Tablo 28)
40
Tablo 29 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Cinsiyet ve Diş Ccediluumlruumlğuuml Nedeniyle Kaybedilen Diş Sayısı
Cinsiyet Kaccedil diş kaybettiği Hiccedil 1-5 6-10 11-15 Tuumlmuumlnuuml TOPLAM n + n + n + n + n + n
Erkek 47 156 124 411 47 156 39 129 45 149 302 277 Kadın 156 198 303 385 110 140 97 123 121 154 787 723 TOPLAM 203 187 427 392 157 144 136 125 166 152 1089 1000
+Satır yuumlzdesi Suumltun yuumlzdesi x2=2962 SD=4 p=0564
Ccedilalışmamızda cinsiyet ile kaybedilen diş sayısı arasında anlamlı ilişki
saptanmamıştır (p=0564) Diş kaybetme durumunu cevaplayan 1089 kişinin ortalama
diş kaybı sayısı ise 894plusmn1079rsquodur (minimum0 maksimum32)
Diş ccediluumlruumlğuuml oluşumunda diş plaklarının etkisi bilinmektedir Dişler fırccedilalanarak bu
engellenmediği zaman dişlerimizdeki bu plakların bir diş hekimi tarafından
temizlenmesi gerekir Goumlruumlştuumlğuumlmuumlz kişilere dişlerini en son ne zaman temizlettikleri
de sorulmuştur (Tablo 30)
Tablo 30 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Dişlerini Temizletme Zamanı
Dişlerini temizletme zamanı n Son 1 yıl iccedilinde 157 144 Son 2 yıl iccedilinde 55 51 Son 5 yıl iccedilinde 54 50 5 yıldan oumlnce 98 90 Hiccedil 661 608 Bilmiyorum 62 57 TOPLAM 1087 1000
Goumlruumlşuumllen kişilerin 60rsquo8rsquoi dişlerini hiccedil temizlettirmediklerini belirtmişlerdir
Son bir yılda dişlerini temizlettirenlerin oranı ise sadece 144rsquoduumlr
Dişlerini temizletme ile eğitim durumu arasında ilişki Tablo 31rsquode goumlsterilmiştir
41
Tablo 31 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Dişlerini Temizletme ve Eğitim Durumu
Eğitim durumu
Dişlerini temizletme zamanı Son 1-5 yıl iccedilinde
5 yıldan oumlnce Hiccedil TOPLAM
n + n + n + n Okul bitirmeyenler
33 141 24 103 177 756 234 229
Okul bitirenler
233 295 74 94 483 611 790 771
TOPLAM 266 260 98 96 660 644 1024 1000 Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=22500 SD=2 p=000001
Bir okul bitirmeyenlerde son 1-5 yıl iccedilinde dişlerini temizletme oranı 141 iken
okul bitirenlerde bu oran 295rsquodir ve bu fark anlamlıdır (p=000001)
45 Adana İli ilccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Goumlruumlşuumllen Kişilerin Aşılanma Durumu
Kişilere son bir yıl iccedilinde grip tetanoz ya da hepatit B aşısı olup olmadıkları
sorulmuştur (Tablo 32)
Tablo 32 Adana İli İlccedilelerinde ( Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Aşılanma Durumu
Aşı tipi Aşılanma durumu
Evet Hayır Bilmiyorum TOPLAM
N n n n
Grip 42 38 1054 961 1 01 1097 1000
Tetanoz 90 82 1006 917 1 01 1097 1000
Hepatit B 55 5 1025 934 17 15 1097 1000
Aşılanma oranları genel olarak ccedilok duumlşuumlktuumlr Grip aşısı iccedilin oran 38rsquodir
Ccedilalışma yaptığımız doumlnemde henuumlz grip pandemisi yoktu Tetanoz aşı oranının nisbi
yuumlksek olması ( 82) uumlcretsiz yapılıyor olmasından kaynaklanabilir Grip aşı oranının
duumlşuumlkluumlğuuml 65 yaş uumlstuuml risk faktoumlruuml olanlar ve daha duumlşuumlk yaş grubunda ise splenektomi
42
ve immuumln yetmezlik gibi risk faktoumlruuml olanlar hariccedil uumlcretli olmasından kaynaklanabilir
Daha oumlnce uumlccedil doz hepatit B aşısı yaptıranların oranı ise 5rsquotir
Uumllkemizde sporadik kuduz vakaları halen goumlruumllmektedir ve kuduz aşısı şuumlpheli
hayvanlarla şuumlpheli temasta uumlcretsiz olarak yapılmaktadır Goumlruumlştuumlğuumlmuumlz kişilerin
sadece ikisi son bir yıl iccedilinde kuduz aşısı yaptırmak zorunda kalmıştır
Tablo 33 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Cinsiyet ve Aşılanma Durumu
Aşılar
Evet Hayır Toplam P
Erkek Kadın+ Erkek Kadın+ Erkek Kadın+
n() n() n() n() n() n()
Grip 12(39) 30(38) 292(961) 762(962) 304(277) 792(723) 090
Tetanoz 15(49) 75(95) 290(951) 716(905) 305(278) 791(722) 001
Hepatit 13(44) 42(54) 283(956) 742(946) 296(274) 784(726) 052
Erkeklerin satır yuumlzdesi +Kadınların satır yuumlzdesi
Cinsiyet ve aşılanma ilişkisine baktığımızda sadece tetanoz aşısının kadınlarda
daha fazla yapıldığını goumlrmekteyiz (Erkeklerde 49 iken kadınlarda 95) Bu
istatistiksel olarak anlamlı bulunmuştur
Tablo 34 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Eğitim ve aşılanma durumu
Aşılar
Evet Hayır Toplam P
Okul
bitirmeyenler
Okul
bitirenler
Okul
bitirmeyenler
Okul
bitirenler
Okul
bitirmeyenler
Okul
bitirenler
n() n()+ n() n()+ n() n()+
Grip 11(43) 31(37) 244(957) 809(963) 255(233) 840(767) 065
Tetanoz 12(47) 78(93) 243(953) 762(907) 255(233) 840(767) 002
Hepatit 3(12) 52(63) 251(988) 773(937) 254(235) 825(765) 0001
Okul bitirmeyenlerin satır yuumlzdesi +Okul bitirenlerin satır yuumlzdesi Eğitim ve aşılanma durumuna baktığımızda okul bitirenlerde tetanoz ve hepatit aşılanma oranlarının yuumlksek olduğunu goumlruumlluumlyor ve bu fark istatistiksel olarak anlamlı bulunmuştur
43
Tablo 35 Adana İli İlccedilelerinde ( Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Yaş Gruplarına Goumlre Son 1 Yıl İccedilinde Tetanoz Aşısı Yapılma Durumu
Yaş grubu Son 1 yıl iccedilinde tetanoz aşısı yapıldı mı
Evet Hayır Toplam
n + n + n
20-29 35 148 201 852 236 215
30-39 26 117 197 883 223 203
40-49 17 74 212 926 229 209
50-59 9 48 179 952 188 172
60+ 3 14 217 986 220 201
TOPLAM 90 82 1006 918 1096 100
suumltun yuumlzdesi +satır yuumlzdesi x2=3403 SD=4 p=000000073
Tetanoz aşılaması ile ilgili olarak yaş grubu arttıkccedila aşılanma oranlarının duumlştuumlğuuml
saptanmıştır (Tablo 35)
Tablo 36 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Yaş Gruplarına Goumlre Daha Oumlnce Uumlccedil Doz Hepatit B Aşısı Yapılma Durumu
Yaş grubu Daha oumlnce uumlccedil doz hepatit B aşısı yapıldı mı
Evet Hayır Toplam
n + n + n
20-29 19 82 212 918 231 214
30-39 12 55 207 945 219 203
40-49 13 58 213 942 226 209
50-59 7 38 179 962 186 172
60+ 4 18 214 982 218 202
TOPLAM 55 51 1025 949 1080 1000
suumltun yuumlzdesi +satır yuumlzdesi x2=1043 SD=4 p=0033
Ccedilalışmaya katılan kişilere daha oumlnce uumlccedil doz hepatit aşısı olup olmadıkları
sorulduğunda tetanoz aşısına benzer şekilde yaş grubu arttıkccedila aşılanma oranlarının
azaldığı goumlruumllmektedir En yuumlksek Hepatit B aşılanma oranı 20-29 yaş grubundadır (
82)
44
46 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Goumlruumlşuumllen Kişilerin Askerlik Durumu
Erkekler katılımcılara askerlik yapma ve son 12 ayda TSKrsquolerine bağlı bir sağlık
karnesiyle muayene olma veya ilaccedil yazdırma durumları sorulmuştur
Tablo 37 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Erkeklerin Askerlerin Yapma Durumu
Askerlik yapma durumu n Evet 270 882 Hayır 36 118 TOPLAM 306 1000
Tablo 37rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi erkeklerin 882rsquosi askerliğini yapmıştı Bunların
TSKrsquoden yararlanma durumu ise Tablo 36rsquoda goumlsterilmiştir
Tablo 38 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Son 12 Ayda TSKlerine Bağlı Bir Sağlık Karnesi ile Muayene Olma veya İlaccedil Yazdırma Durumu
Son 12 ayda TSKrsquolerine bağlı bir sağlık karnesi ile muayene olma veya ilaccedil yazdırma durumu
n
Evet 7 23 Hayır 299 977 TOPLAM 306 1000
Son 12 ayda TSKrsquoe bağlı bir sağlık karnesi ile muayene olan veya ilaccedil
yazdıranların oranı 23 idi
47 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Goumlruumlşuumllen
Kişilerin Engellilik Durumu
Ccedilalışmamızda hem geccedilici veya kalıcı engellilik durumu hem de oumlzel bir alet
kullanma durumu araştırılmıştır
45
Tablo 39 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Fiziksel Ruhsal veya Duygusal Sorunlar Nedeniyle Herhangi Bir Aktiviteyi Yapamama (Engellilikdisability) ve Oumlzel Bir Alet (koltuk değneği tekerlekli sandalye oumlzel bir yatak oumlzel bir telefon vb) Kullanmasını Gerektirecek Herhangi Bir Sağlık Sorunu Olma Durumu
Geccedilici veya kalıcı engellilik Oumlzel bir alet kullanmayı gerektirecek engellilik
n n Evet 77 70 17 16 Hayır 1019 929 1079 984 TOPLAM 1096 1000 1096 1000
Goumlruumlştuumlğuumlmuumlz kişilerde fiziksel ruhsal duygusal sorunlar nedeniyle herhangi bir
aktiviteyi yapamayanların oranı (geccedilici veya kalıcı engellilik) 7 iken oumlzel bir alet
kullanmasını gerektirecek bir sağlık sorunu olanların oranı 16rsquodır (Tablo 39)
Tablo 40 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Fiziksel Ruhsal veya Duygusal Sorunlar Nedeniyle Bir Aktiviteyi Yapamama ve Eğitim Durumu
Eğitim durumu
Herhangi bir aktiviteden geri kalma durumu Evet Hayır TOPLAM
n + n + n Okul bitirmeyenler
27 105 229 895 256 234
Okul bitirenler
50 60 788 940 838 766
TOPLAM 77 70 1017 930 1094 1000 Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=628 SD=1 p=0012
Eğitim durumu ve goumlruumlştuumlğuumlmuumlz kişilerin fiziksel ruhsal veya duygusal sorunlar
nedeniyle bir aktiviteyi yapamama durumu değerlendirildiğinde okul bitirenlerde oran
6 iken okul bitirmeyenlerde oran 105rsquotir Bulgular anlamlıdır (p=0012)
46
Tablo 41 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Fiziksel Ruhsal veya Duygusal Sorunlar Nedeniyle Bir Aktiviteyi Yapamama Durumu ve Medeni Durum
Medeni durum
Herhangi bir aktiviteden geri kalma durumu Evet Hayır TOPLAM
n + n + n Evli 53 63 784 937 837 765 Bekar 12 72 154 928 166 152 Boşanmış veya eşi oumllmuumlş
12 132 79 868 91 83
TOPLAM 77 70 1017 930 1094 1000 Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=5905 SD=2 p=005
Tablo 41rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi evli olanların 63rsquouuml fiziksel ruhsal veya duygusal
sorunlar nedeniyle bir aktiviteyi yapamadıklarını belirtirken bu oran bekar olanlarda
72 ve boşanmış veya eşi oumllmuumlşlerde 132rsquodir Bu bulgular da sınırda anlamlıdır
(p=005)
48 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Goumlruumlşuumllen Kişilerin Evlerinde Ateşli Silah Bulundurma Durumları
Ccedilalışmamızda ayrıca ev kazaları accedilısından ateşli silah bulundurma durumu
araştırılmıştır Ateşli silah bulunduranlara silahın accedilıkta olup olmadığı ve dolu olup
olmadığı ayrıca sorulmuştur
Tablo 42 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Evlerinde Ateşli Silah Bulundurma Durumları
Ateşli silah bulundurma Ateşli silahın
accedilıkta olması
Ateşli silahın dolu
olması
n n n
Evet 160 146 10 09 14 13
Hayır 933 853 1083 991 1079 987
TOPLAM 1093 1000 1093 1000 1093 1000
47
Katılımcıların 146rsquosı evlerinde ateşli silah bulundurmaktadır ve bunların
091rsquoinde ateşli silah accedilıkta (ulaşılabilir) ve 128rsquoinde ateşli silah dolu olarak
bulunmaktadır
Tablo 43 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Ateşli Silah Bulundurma ve Eğitim Durumu
Eğitim
durumu
Ateşli silah bulundurma
Evet Hayır TOPLAM
n + n + n
Okul
bitirmeyenler
28 109 228 891 256 234
Okul
bitirenler
132 158 704 842 836 766
TOPLAM 160 147 932 853 1092 1000
Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi X2=36 SD=1 p=0055
Eğitim durumu ve ateşli silah bulundurma durumu ele alındığında okul
bitirenlerin ateşli silah bulundurma oranı 158 iken okul bitirmeyenlerde oran 109
bulunmuştur Bulgularımız sınırda anlamlıdır (p=005)
Boumllgelere goumlre ateşli silah bulundurma durumu Tablo 44rsquode goumlsterilmiştir
48
Tablo 44 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Ateşli Silah Bulundurma Durumu
İlccedileler Ateşli silah bulundurma Evet Hayır TOPLAM
n + n + n Aladağ 3 71 39 929 42 38 Ceyhan 40 100 359 900 399 365 Feke 8 200 32 800 40 37 İmamoğlu 1 48 20 952 21 19 Karaisalı 16 213 59 787 75 69 Karataş 14 203 55 797 69 63 Kozan 49 186 214 814 263 241 Pozantı 9 187 39 813 48 44 Saimbeyli 7 152 39 848 46 42 Tufanbeyli 6 140 37 860 43 39 Yumurtalık 7 149 40 851 47 43 TOPLAM 160 146 933 854 1093 1000
Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=1973 SD=10 p=032
En yuumlksek ateşli silah bulundurma oranları Karaisalı ( 213) ve Karataşrsquota
(203) bulunmuştur En duumlşuumlk oranlar ise İmamoğlu ( 48) ve Aladağrsquodadır ( 71)
Ancak bulgular anlamlı değildir (p=032) Genel olarak av amaccedillı bulundurulduğu
soumlylenmiştir
49
5 TARTIŞMA
Ccedilalışmamızda Adana ili ilccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
yaşayanlarında davranışsal risk faktoumlrlerinden bazılarını araştırmayı planladık Toplam
1096 kişiye ulaşıldı
Telefonla goumlruumlşme youmlntemini seccedilmemiz nedeniyle daha fazla sayıda kişiye daha
kısa zamanda ulaşabildik Ayrıca ccedilalışmamızın maliyeti daha duumlşuumlk duumlzeyde kaldı
Uygulama sırasında edindiğimiz izlenimlere goumlre sorduğumuz soruların anlaşılır ve accedilık
olduğunu duumlşuumlnuumlyoruz Bir kişi ile goumlruumlşme suumlremiz ortalama 10-15 dakikaydı Bazı
katılımcılar mevcut sağlık sorunları hakkında konuşmak istediler Bu hastalara
danışmanlık hizmeti verildi
2009 Tuumlrkiye İstatistik Yıllığırsquona goumlre Tuumlrkiyersquode hane başı telefon sayısı
098rsquodir14 Adanarsquoda ise hane başı telefon sayısı 113rsquoduumlr20 Bu durumda telefon
oumlrneklemi ile hanelerin tuumlmuumlnuuml temsil ettiğimizi ve sonuccedilları evrenimize
genelleyebileceğimizi soumlyleyebiliriz Ancak oumlrnekleme ccedilıkan 1888 kişiden 1096rsquosına
( 58) ulaşılmasından dolayı ortaya ccedilıkan kısıtlılığı sonuccedilların değerlendirilmesinde
dikkate almak gerekmektedir Bazı ilccedilelerde konutlarda ccedilalışma saatlerinde kimsenin
bulunmamasından kaynaklanan ulaşılamama sorunları yaşandı
Adana ili ilccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) goumlruumlşuumllen 1096
kişinin yaş grupları dağılımının Adana 2009 ADNKS (Adrese Dayalı Nuumlfus Kayıt
Sistemi) verileri ile uyumlu olduğu goumlruumllmektedir21
Oumlrneklemimizdeki kadınların oranı 72 erkeklerin oranı ise 28 bulunmuştur
Bu fark anlamlıdır Kadın ve erkek oranının farklı ccedilıkmasının nedeni ccedilalışma yaptığımız
saatlerde kadınların evde daha ccedilok bulunmasıdır Bu durum telefon goumlruumlşmelerinin
akşam ve hafta sonlarına kaydırılmasıyla aşılmaya ccedilalışılmıştır Ama istenilen duumlzeyde
bir dengeleme sağlanamamıştır Bu nedenle cinsiyete dayalı istatistikler bu kısıtlılık
dikkate alınarak değerlendirilmelidir
Ccedilalışmaya katılanların yaş grubu ve eğitim dağılımında uumlniversite mezunu
olanların 368rsquoi 20-29 yaş grubunda bulunmuştur Buna karşılık okur-yazar
olmayanların 511rsquoi ise 60 yaş ve uumlzerindedir Tuumlrkiye İstatistik Kurumu ADNKS
veri tabanındaki bilgiler bu durumla benzerdir21
50
Ccedilalışmamızda goumlruumlşuumllen kişilerde şu an astımı olanların oranı 5 bulunurken
astım olduğu soumlylenenlerin oranı 66 bulunmuştur Amerika Birleşik Devletlerirsquonde
benzer şekilde yapılan BRFSS 2008 anket sonuccedillarında şu an astımı olanlar 87 iken
astımı olduğu soumlylenenlerin oranı 136 bulunmuştur27 Gelişmiş uumllkelerde astım
prevalansının daha yuumlksek olduğu bilinmektedir Her iki ankette de goumlruumllduumlğuuml gibi
astım olduğu soumlylenenlerin oranı şu an astımı olanlardan daha yuumlksektir Bunun nedeni
kişilere yanlış astım tanısı konulmasından ya da bazılarının hastalık semptomlarının
ilaccedilsız kontrol altında olmasından kaynaklanabilir Aslında astım kronik bir hastalıktır
medikal tedaviye uyarak ve risk faktoumlrlerinden kaccedilınarak hastalık kontrol altına
alınabilir
Uumllkemizde astım prevalansı ccedilocuklarda 07-148 iken erişkinde 03-76
arasındadır Erişkinlerde astım kadınlarda daha ccedilok goumlruumllen bir hastalıktır Astımın
belirli yaş gruplarında uzun suumlreli bazen oumlmuumlr boyu remisyon doumlnemlerine girdiği
bilinmektedir Bir araştırmada hastaların 55rsquoinde astım semptomlarının 14 yaş
civarında tamamen kaybolduğu saptanmıştır28
Uysalrsquoın Seyhan ilccedilesinde yaptığı ccedilalışmada kendisine astım olduğu
soumlylenenlerin oranı 37 Arabacırsquonın Yuumlreğir ilccedilesinde yaptığı ccedilalışmada ise 56
olarak bulunmuştur2930 Astım olduğu soumlylenenlerin oranı boumllgemizdeki verilerle
uyumludur Nitekim Tuumlrkiyersquode astım prevalansı ortalama 6 olarak bildirilmektedir4
Ccedilalışmamızda şu an astım olduğu soumlylenenlerin oranı kadınlarda daha yuumlksektir
Bu durum da literatuumlr bilgileri ile uyumludur Geccedilen yuumlzyılda yuumlruumltuumllen 2005 kişinin
prospektif ccedilalışmasında ccedilocuklarda astım accedilısından erkeklerin daha fazla riske sahip
oldukları goumlsterilmiştir Buna karşın ergen ve yetişkinlerde kadınlar daha fazla risk
altındadır Bu konudaki bir hipotez erkek ccedilocukların kız ccedilocuklarına nazaran daha
kuumlccediluumlk havayollarına ve daha duumlşuumlk akım oranlarına sahip olmasıdır Gerccedilekte de erkek
ccedilocuklarda alt solunum yolu enfeksiyonları daha sık goumlruumllmektedir31
Ayrıca astım epidemiyolojisi ile ilgili duumlnyanın değişik boumllgelerindeki astım
prevalansı karşılaştırmasında Batıdaki yuumlksek ve artan prevalansın kentsel yaşam ve
maddi rahatlıkla ile ilişkili olduğu goumlsterilmektedir32
Ccedilalışmamızda diyabeti olduğu soumlylenenlerin oranı 84 ve gebeliği sırasında
diyabet oranı 02 sınırda diyabet ise 15 idi Birleşik Devletlerrsquode 2008 yılı BRFSS
51
verilerine goumlre diyabet olduğunu soumlyleyenlerin oranı 83 ve gebelik ilişkili diyabeti
olanlar 08 olup ccedilalışmamız sonuccedillarına ccedilok benzerdir27
Uysalrsquoın ccedilalışmasında Adana Seyhan ilccedilesinde diyabet prevalansı 47
Arabacırsquonın ccedilalışmasında Yuumlreğir ilccedilesinde diyabet prevalansı 63 bulunmuştur
Perifer ilccedilelerde diyabet prevalansı merkez ilccedilelere goumlre daha fazladır Goumlkccedilel ve
arkadaşlarının Adanarsquoda yaptığı bir araştırmada ise Adana ilindeki diyabet prevalansı
116 bulunmuştu33 Bizim sonuccedillarımız da bu bulgulara ccedilok benzerdir
ABDrsquode diabetes mellitus mortalite ve morbiditenin oumlnemli bir nedeni ve
buumlyuumlyen bir halk sağlığı sorunudur Diyabet yaşlı Amerikalılarda yaşam kalitesini
olumsuz etkilemektedir34
1995 ile 2025 yılları arasında diyabetli hasta sayısının gelişmiş uumllkelerde 42
artması beklenmekte fakat gelişmekte olan uumllkelerde 170 artacağı oumlngoumlruumllmektedir
2025 yılında en ccedilok diyabetli kişiye sahip olması beklenen uumllkeler Hindistan Ccedilin ve
ABDrsquodir35
Ağız sağlığı insan sağlığının ccedilok oumlnemli bir parccedilasıdır Ccedilalışmamızda son bir
yılda herhangi bir nedenle diş hekimine gitme oranı 40rsquodır Bu oran ABD 2008
BRFSS verilerinde 712rsquodir27 Bulgular uumllkemizde diş hekimine gitme alışkanlığının
ccedilok duumlşuumlk olduğunu goumlstermektedir Katılımcıların 152rsquosi tuumlm dişlerini diş ccediluumlruumlğuuml
nedeniyle kaybettiğini belirtirken en az bir diş kaybı olanların oranı 815rsquodir Bu
gerccedilekten ccedilok buumlyuumlk bir orandır ve diş sağlığı ile ilgili halk eğitiminin ve diş fırccedilalama
alışkanlığının ccedilok duumlşuumlk duumlzeyde olduğunu goumlstermektedir Uysalrsquoın ccedilalışmasında
Seyhan ilccedilesinde en az bir diş kaybı olanların oranı 48 bulunmuştur Diş sağlığı ile
ilgili ilccedile verileri Adana il merkezine goumlre daha koumltuumlduumlr Tuumlrk Diş Hekimleri Birliği
verilerine goumlre diş hekimine gitme sıklığı yılda 09 kezdir Bu oran Avruparsquoda yılda
5rsquodir36
Erişkin aşılaması uumllkemiz iccedilin ccedilok oumlnemlidir ve ihmal edilmiştir Sadece ccedilocuk
bağışıklanmasına odaklanılmıştır Katılımcılardan son bir yılda grip aşısı olanların oranı
38 idi (Ccedilalışmayı yaptığımız doumlnemde domuz gribi pandemisi yoktu) Uysalrsquoın
Adana merkez ilccedilelerde yaptığı araştırmada ise bu oran 84rsquoduumlr ABD 2008 BRFSS
verilerinde ise son bir yılda grip aşısı yaptıranların oranı 709rsquodur ABDrsquode erişkin
aşılama oranları bizden en az 10 kat daha fazladır Erişkin tetanoz aşı uygulama
oranlarının duumlşuumlk olmasının nedenlerinden birisi tetanoz aşısının on yıllık bağışıklık
52
suumlresinin olması bizim ise son bir yılı sorgulamış olmamız olabilir Ayrıca kadınların
gebelikte rutin tetanoz aşı uygulaması nedeniyle son bir yılda tetanoz aşılaması daha
yuumlksek bulunmuştur Yaşamları boyunca uumlccedil doz hepatit B aşısı yaptıranların oranı ise
5 bulunmuştur Uysalrsquoın ccedilalışmasında bu oran 67rsquodir
DSOuml (Duumlnya Sağlık Oumlrguumltuuml)rsquone goumlre Tuumlrkiyersquonin iccedilinde bulunduğu Akdenizrsquoe
komşu uumllkelerde hepatit B prevalansı 2-7 olup orta duumlzeydedir37 Hepatit B ccedilok ciddi
sağlık sorunlarına yol accedilarken ve tedavi maliyeti ccedilok yuumlksek bir hastalıkken aşılamaya
oumlnem verilmemesi duumlşuumlnduumlruumlcuumlduumlr
Goumlruumlştuumlğuumlmuumlz kişilerden 70rsquoı geccedilici veya kalıcı herhangi bir aktiviteyi
yapamama durumu (engellilikdisability) tanımlamışlardır Bu oran Seyhan ilccedilesinde
82 ve ABD BRFSS 2008 verilerinde 204rsquoduumlr27
Ccedilalışmamızda oumlzel alet (koltuk değneği tekerlekli sandalye oumlzel bir ayakkabı
vb) kullanmayı gerektirecek sakatlığı olanların oranı 16 olarak bulunmuştur ABD
2008 BRFSS verilerinde uumllkelerinin geneli iccedilin oran ise 72rsquodir Ccedilalışmaya katılan
kişilerin sosyokuumlltuumlrel duumlzeylerinin orta olması ve engelliğe bağlı oumlzel bir cihaz
kullanma gerekliliği bilincinin yeterince oluşmaması nedeniyle bu sorunun yanıtı
beklenenin altında bulunmuş olabilir Bu konuda hekimlerde hastalarını gerektiği
şekilde youmlnlendirmemiş de olabilirler Tuumlrkiye İstatistik Yıllığırsquonda ortopedik goumlrme
işitme dil ve konuşma ve zihinsel engelli toplamı 308rsquotir14
Anketimize katılanların 146rsquosı evinde ateşli silah bulundurduğunu bunların
13rsquouuml ateşli silahın dolu olduğunu belirtmişlerdir Seyhan ilccedilesinde evinde ateşli silah
bulunduranların oranı 75 ve bunların dolu olma oranı da 202 olarak bulunmuştur
Merkez ilccedilelerde perifere goumlre silah bulundurma oranları duumlşuumlkken bunların dolu olarak
bulundurulması ateşli silah yaralanmalarının buralarda daha fazla olmasına yol accedilabilir
Ccedilalışmamızda periferik ilccedilelerde bulundurulan silahların ccediloğunluğu av amaccedillı olarak
belirtilmiş ve ccedilok az bir kısmının dolu olduğu ifade edilmiştir
Buguumln Tuumlrkiyersquode yılda 3000 kişi ateşli silahlarla oumllmekte 700rsquouuml ise
yaralanmaktadır Cinayetlerin 60rsquoında ateşli silah kullanılmaktadır Her 10 kişiden
birinde ve her uumlccedil evden birinde ateşli silah vardır Bizim ccedilalışmamızda ise yaklaşık her
yedi evden birinde ateşli silah vardır Kişiler bulundurdukları silahları başka kaygıları
nedeniyle bize belirtmemiş olabilirler Silahın kolay ulaşılabilir olması cinayet intihar
gibi olayların her an meydana gelmesinin en oumlnemli nedenidir
53
Evde silah bulunması ev halkından birinin cinayet intihar kaza gibi nedenlerle
oumllme riskini 41 oranında arttırmaktadır38 ABDrsquode 8-12 yaş arası 64 erkek ccedilocuğuyla
yapılan bir araştırmada erkek ccedilocukların 76rsquosının evde bir silah bulduğunda eline
aldığı ve 48rsquoinin de tetiği ccedilektiği goumlruumllmuumlştuumlr39 Bu nedenlerden dolayı evlerde
bulundurulan ateşli silahlar ccedilocukların ulaşamayacağı yerde tutulmalıdır Alkol
alışkanlığı oumlfke kontroluumlnde başarısızlık madde bağımlılığı psikolojik rahatsızlıklar
gibi sorunları olanların hiccedilbir gerekccedileyle silahlanmaması oumlnemlidir
Ccedilalışmamızın zor yanı kişilere daha oumlnce haber verilmeden aranması ve
ccedilalışmaya katılmaları iccedilin rızalarının alınması olmuştur Goumlruumlşmeci olarak doktor
olmamız bu zorlukları biraz olsun azaltmıştır Tuumlrkiyersquode bu tuumlr telefonla anket
youmlntemine insanlar alışkın olmadığından bazıları goumlruumlşme yapmak istememiştir Hatta
bazı kişilere demografik bilgilerle ilgili soru sorduğumuzda bunların kendileri hakkında
koumltuumlye kullanılabileceğini soumlyleyerek ccedilalışmaya katılmamışlardır
Yaptığımız ccedilalışma hem maliyet etkin olmuş hem de bize az zamanda ccedilok sayıda
kişiye ulaşma olanağı sağlamıştır Amerika Birleşik Devletlerirsquonde CDC (Centers for
Disease Control and Prevention) her yıl buumltuumln eyaletlerde davranışsal risk faktoumlrlerini
araştırmakta ve verileri yayınlamaktadır Koruyucu ve tedavi edici sağlık hizmetlerinin
planlanmasında bu veriler kullanılmaktadır
Uumllkemizde de bu tuumlr ccedilalışmaların yaygınlaştırılarak Tuumlrkiyersquonin sağlık haritasının
ccedilıkarılmasının koruyucu sağlık hizmetlerinin planlanması ve sağlık politikalarının
oluşturulmasında faydalı olacağını duumlşuumlnuumlyoruz
BRFSS verileri mortalite ve morbiditeyi azaltma stratejilerini planlama youmlnetme
uygulama ve goumlzlemleme iccedilin kullanabilir BRFSS ABDrsquode 1984rsquoden beri bir veri
kaynağı olarak kullanılmaktadır Duumlnyada kesintisiz yuumlruumltuumllen en geniş telefonla
araştırma sistemidir Elde edilen bilgiler aylık olarak toplanmakta ve CDCrsquoye
guumlvenilirliği kontrol edilmek uumlzere goumlnderilmektedir40
Aile Hekimliği disiplininin temel ilkelerinden birisinde belirtildiği gibi aile
hekimi rahatsızlıkların toplum iccedilindeki prevalans ve insidansıyla belirlenen oumlzguumln karar
verme suumlrecini kullanabilmelidir Bunun iccedilin ccedilalıştığı toplumdaki hastalıklar hakkında
bilgi sahibi olmalıdır Aile hekimi sağlığın geliştirilmesi ve hastalıkların oumlnlenmesi iccedilin
koruyucu sağlık hizmetlerini planlamalı ve uygulamalıdır Topluma karşı da bir
sorumluluğu vardır41
54
51 Ccedilalışmanın Kısıtlılıkları
bull Ccedilalışmamızda kadınların sayısının yuumlksek erkeklerin sayısının duumlşuumlk olmasıdır
Bu tip ccedilalışmalar ya işyerlerini de kapsamalı ya da hafta sonlarını da
kapsamalıdır
bull Oumlrnekleme ccedilıkanların 58rsquosine ulaşılabilmiştir
bull Katılım yuumlzdesi bazı ilccedilelerde duumlşuumlk duumlzeyde kalmıştır
55
6 SONUCcedilLAR VE OumlNERİLER
61 Sonuccedillar
1-BRFSS ile telefonla anket youmlntemi kullanılmasının guumlvenirliliği kanıtlanmıştır42
BRFSS modelinde birccedilok sorunun en azından orta derecede guumlvenirliliği ve geccedilerliliği
goumlsterilmiştir43 Bizde aynı youmlntemi uygulayarak elde ettiğimiz veriler başka youmlntem
uygulanarak elde edilen bilgilere benzerdir
2-Aile hekimliğinde rahatsızlıkların goumlruumllme oranı toplumdaki goumlruumllme oranıyla
aynıdır Hiccedil bir oumln eleme olmadığı iccedilin rahatsızlıkların prevalans ve insidansı hastane
ortamından farklıdır ve ciddi rahatsızlıklar birinci basamakta hastanede olduğundan
daha az sıklıkla goumlruumlluumlr Elde ettiğimiz bu bulgular klinik karar verme suumlrecinde faydalı
olacaktır Ccediluumlnkuuml Aile hekiminin kendine oumlzguuml karar verme suumlreci vardır
3-Aile hekimliğinin 10 İlkesine goumlre Aile hekiminin toplum sağlığı iccedilin oumlzel bir
sorumluluk uumlstlenir Hem bireye hem de topluma karşı sorumluluk taşır Toplum iccedilin
risk faktoumlrlerini hastalık prevalanslarını bilmek ve oumlnlemler almak zorundadır
4-Koruyucu sağlık hizmetleri sağlığın geliştirilmesi iccedilin ve kaynakların etkin
kullanılması accedilısından ccedilok oumlnemlidir ve gereken oumlnem verilmelidir
5-Bu ccedilalışmada astım diyabet gibi kronik hastalıkların goumlruumllme oranlarında boumllgemizde
ve uumllkemizde yapılan prevalans ccedilalışmalarıyla uyumlu sonuccedillar elde edilmiştir
6-Ccedilalışma evrenimizde şu an astımı olanların oranı 5rsquotir diyabet prevalansı gebelik
sırasında ve sınırda diyabet dahil edildiğinde 101 bulunmuştur
7-Goumlruumlşuumllen kişilerde duumlzenli diş hekimine gitme alışkanlığının duumlşuumlk olduğu
goumlruumllmuumlştuumlr Katılımcıların sadece 40rsquoı son bir yıl iccedilinde diş hekimine gittiğini
belirtmiştir
8-Goumlruumlşuumllen kişilerde erişkin aşılama oranları ccedilok duumlşuumlktuumlr Bağışıklama kavramı ele
alındığında sadece ccedilocuklar akla gelmektedir Erişkin bağışıklamasına yeterince oumlnem
verilmemektedir
9-Ccedilalışmaya katılanlarda oumlzel alet kullanmayı gerektirecek sakatlığı olanların oranı
16 olup ABD genelindeki verilerden duumlşuumlktuumlr
56
10-Ccedilalışmaya katılanlarda yaklaşık her yedi evden birinde ateşli silah bulunmaktadır
Tuumlrkiye verilerine goumlre ise her uumlccedil evden birinde ateşli silah bulunmaktadır Bu da bizim
ccedilalıştığımız toplumda oranların duumlşuumlk olduğunu goumlstermektedir
62 Oumlneriler
1- Toplumdaki sağlık ile ilişkili olaylar duumlzenli olarak izlenmelidir
2- Bu izlem yuumlz yuumlze goumlruumlşme veya telefonla anket youmlntemiyle yapılabilir
3- Telefonla anket youmlnteminin geccedilerliliği ve guumlvenilirliği artık herkes tarafından kabul
edilmektedir Telefonla anket diğer youmlntemlere goumlre daha ucuz olduğundan bu tip
araştırmalarda tercih edilebilir
4- Sağlıkla ilgili ulusal ve boumllgesel planlamalar yapmak ve sağlık kaynaklarının uygun
dağılımını sağlamak iccedilin gerccedilek verilere ulaşılmalıdır Sadece hizmet sunumu sırasında
yapılan taramalar hizmete coğrafi ve ekonomik ulaşım zorluğu ccedilekmeyenleri
kapsamaktadır Bu nedenle hastanede yapılan ccedilalışmaların sonuccedilları rahatsızlıkların
toplumda goumlruumllme oranlarını yansıtamamaktadır Dolayısıyla birinci basamakta yapılan
ccedilalışmalar arttırılmalıdır
5-Astım boumllgemizde de oumlnemli bir sağlık sorunudur Sadece astımı olanlara değil risk
sahibi olup astımı olmayanlara da danışmanlık hizmeti verilmelidir
6- Astım hastalarına bulgu ve belirtilerine veya ekspiratuar akım oranlarına goumlre yazılı
bir hareket planı verilebilir Bu oumlzellikle orta ve ağır astım hastaları iccedilin ccedilok oumlnemlidir
Astım hastaları pnoumlmokok ve influenza aşısı olmalıdır44
7- Boumllgemizde diyabet prevalansı 101 olup primer korunma oumlnlemleri kişilere daha
fazla anlatılmalıdır
8-Astım ve diyabet kronik hastalıklardır Kronik bakımı iyileştirmek iccedilin hizmet sunan
kuruluşlar egzersiz programları yaşlılık merkezleri ve kendi kendine yardım grupları
gibi topluma dayalı kaynaklarla bağlantıda olmalıdır Hasta eğitimi yapan hastaneler
veya evde bakım hizmeti veren şirketler ile bağlantı kurulması oumlzellikle kısıtlı
kaynakları olan kuumlccediluumlk sağlık merkezleri iccedilin faydalıdır45
9-Kronik hastalığı olanlara kendi kendine youmlnetim desteğinin sağlanması oumlnemlidir
1989 yılında Ulusal Kanser Enstituumlsuuml hastaların sigarayı bırakmalarına yardım etmek
iccedilin hekimlere youmlnelik birccedilok bileşenli bir program geliştirdi Bu ccedilerccedileve zamanla
değişti buguumln 5A olarak bilinmektedir Değerlendir sor (Ask) oumlnerilerde bulun
(Advise) goumlruumlş birliğine var (Agree) yardım et (Assist) ve duumlzenle (Arrange) Birleşik
57
Devletler Koruyucu Hizmetler Ccedilalışma Grubu (The United States Preventive Services
Task Force) 5Arsquoyı sağlıkla ilgili davranışlarda danışmanlık muumldahalelerinde
kullanılacak birleştirici bir yapı olarak seccedilmiştir46
10-Tip 2 diyabette kendi kendine youmlnetim stratejileri iccedilinde gruba dayalı eğitim accedillık
kan glikozu gikolize hemoglobin diyabet bilgisi sistolik kan basıncı vuumlcut ağırlığı ve
diyabet tedavisinin iyileştirilmesinde etkilidir47
11-Ccedilalışmamızda diş ccediluumlruumlkleri oranı yuumlksek diş hekimine gitme oranları duumlşuumlk
bulunmuştur Ağız ve diş sağlığı iyileştirilmesi iccedilin hem ağız sağlığını iyileştirecek
oumlnlemlerin alınması hem de diş hekimine sağlıklı iken gidebilme alışkanlığı iccedilin
stratejiler geliştirilmesi gerekmektedir
12-Ağız ve diş sağlığının iyileştirilmesi ve geliştirilmesinde aile hekimliği ekibinde diş
hekiminin bulunması ve birinci basamak sağlık hizmetlerine ağız ve diş sağlığı
uygulamalarının entegre edilerek yuumlruumltuumllmesi bu konudaki eksikliğin giderilmesine
katkı sağlayabilir
13-Aile Hekimliği Pilot Uygulaması Hakkında Kanunrsquoun 7 maddesinin etkin bir
şekilde uygulamaya konulması sağlanabilir
14-Erişkin aşılama oranlarımız ccedilok duumlşuumlktuumlr Tuumlrkiye Enfeksiyon Hastalıkları ve Klinik
Mikrobiyoloji Derneğirsquonin Sağlık Bakanlığı ve diğer ilgili meslek oumlrguumltlerinin işbirliği
ile hazırladığı 2009 Erişkin bağışıklama rehberinde oumlnerilen aşıların hiccedilbir ek oumldeme
olmadan yapılabilir olması aşılama oranlarını arttıracaktır Erişkin aşılaması iccedilin
kişilere ccedileşitli youmlntemlerle hatırlatma yapılabilir
15-Kronik sağlık sorunları hiccedil de az değildir Kronik sağlık sorunlarının tespiti
izlenmesi ve bakımına doumlnuumlk stratejilerin ve eylem planlarının hazırlanması ve
uygulamaya konması yararlı olacaktır Hasta eğitimi de ccedilok oumlnemlidir
58
KAYNAKLAR
1 World Health Organization World Health Report Chapter 2 Defining and Assessing Risks to Health Erişim (httpwwwwhointwhr2002chapter2enindexhtml ) Erişim tarihi1102009
2 Guirguis ndashBlake J Meyers D Crichlow R Wilson J E Statistical concepts in prevention
Risk factors In Rakel R E Ed Textbook of Family Medicine 7thEd PhiladelphiaSaundersElsevier 2007162-163
3 CDC Behavioral Risk Factor Surveillance System Questionnaires English versions Centers for Disease Control and Prevention Erişim ( httpwwwcdcgovbrfssquestionnairesenglishhtm) Erişim tarihi1102009
4 Ediger D Bronşiyal Astım In Dolar E Ed İccedil Hastalıkları 1Baskı Ankara Nobel Kitabevi 2005 149-152
5 Mellins R B Evans D Clark N Zimmerman B Wiesemann S Developing and Communicating a Long ndashTerm Treatment Plan for Asthma Two Patient Information Handouts On Asthma Am Fam Physician 200061(8) 2427-2437
6 GINA (Global Initiative For Asthma) patient guide You can control your asthma Erişim (httpwwwginasthmacomUserfilesGINA_PatientGuide2007pdf ) Erişim tarihi 6102009
7 İmamoğlu Ş Diabetes Mellitus Tip 2 In Dolar EEd İccedil hastalıkları 1Baskı Ankara Nobel Kitabevi 2005692-694
8 Oumlzcan S Saatccedilı E Bozdemir N Akpınar E Egzersiz sağlık hastalık toplum ve hekim Ccedilukurova Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Arşiv Kaynak Tarama Dergisi 2002 11395-396
9 United States Preventive Services Task Force (USPSTF) Screening for Type 2 Diabetes Mellitus in adults Erişim(httpwwwahrqgovclinicuspstfuspsdiabhtm) Erişim tarihi5042010
10 Gonsalves W (Ccedileviri Oumlzdemir H) Ağız sağlığı In South-Paul J E Matheny S C Lewis E L (Ccedileviri editoumlrleriKut A Tokalak İ Eminsoy M G) Current Aile Hekimliği Tanı veTedavi 2Baskı Ankara Guumlneş Kitabevi 2010507-517
11 Samaranayake L Essential Microbiology for Dentistry 3th Ed Edinburgh Churcill Livingstore 2006265
12 Zimmerman R K Abwesb E R Adult Vaccination In Campos-Outcalt D Ed 20 Common Problems In Preventive Health Care 1Baskı USA McGraw-Hill Companies 2000431461
13 Tuumlrkiye Enfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji Uzmanlık Derneği Erişkin Bağışıklama Rehberi Ccedilalışma Grubu Erişkin Bağışıklama Rehberi 200936
14 Tuumlrkiye İstatistik Kurumu Tuumlrkiye İstatistik Yıllığı 2009103 275 401
15 McCarthy P L (CcedileviriBiccediler S ) Muayenehane ve Klinikte hasta ccedilocuğun değerlendirilmesi Ateşli silah yaralanmaları In Behrman R E Kliegman R M Jenson H B Eds (Ccedileviri editoumlruuml AkccedilayT) Nelson Pediatri 17th Ed USA Nobel Tıp Kitabevleri 2008262
59
16 Odabaş Y Anket youmlnetimi Anadolu Uumlniversitesi Erişim (wwwaofanadoluedutrkitapIOLTP2294unite05pdf ) Erişim tarihi 8102009
17 Siberry G K Conversion formulas and biostatistics In Siberry G K Iannor R Eds The Harriet Lane Handbook A manual for pediatric house officers 15thEd USA Mosby Inc 2000181-184
18 TCAdana Valiliği İl ve İlccedileler Arası Mesafeler Karayolları Genel Muumlduumlrluumlğuuml Erişim (httpwwwkgmgovtrSayfalarKGMSiteTrUzakliklarililcelerArasiMesafeaspx) Erişim tarihi3042010
19 TCAdana Valiliği İlccedilelerimiz Adana Valiliği Erişim ( httpwwwadanagovtrsayfa=4) Erişim tarihi 3042010
20 TCAdana Valiliği Sayılarla Tuumlrk Telekom Muumlduumlrluumlğuuml Tuumlrk Telekom Muumlduumlrluumlğuuml Erişim (httpwwwadanagovtrsayfa=5ampalt=turk_telekom) Erişim tarihi 3042010
21 Tuumlrkiye İstatistik Kurumu İlccedile yaş grubu ve cinsiyete goumlre nuumlfus 2009 eğitim duumlzeyi cinsiyet yaş grubuna goumlre ililccedile nuumlfusu 2009 Adrese Dayalı Nuumlfus Kayıt Sistemi (ADNKS) Veri Tabanı Erişim (httptuikapptuikgovtradnksdagitappadnkszul) Erişim tarihi3042010
22 Adana Tuumlrk Telekom Boumllge Muumlduumlrluumlğuuml telefonla oumlzel goumlruumlşme
23 Uysal Y Uysal Accedilık Kaynak Kodlu Veri Analiz Programları wwwwebdatanametr Erişim tarihi1022009
24 CDC Epi Info İstatistk Programı Centers for Disease Control and Prevention Erişim (httpwwwcdcgovepiinfo) Erişim tarihi2102009
25 CDC About the BRFSS Turning information into public health Centers for Disease Control and Prevention Erişim (httpwwwcdcgovbrfssabouthtm) Erişim tarihi 5022010
26 Remington P L Smith M Y Williamson D F Anda R F Gentry E M Hogelin G C Design characteristics and usefulness of state-based behavioral risk factor surveillance 1981ndash87 Public Health Reports 1988 103(4) 367
27 CDC Behavioral Risk Factor Surveillance System Prevalance and Trends Data Centers for Disease Control and Prevention Erişim (httpwwwappsnccdcdcgovBRFSS ) Erişim tarihi1022010
28 Gemicioğlu B Astım In Erol Ccedil Ed İccedil Hastalıkları 1Baskı Ankara MN Medikal δ Nobel 20082440
29 Uysal Y Seyhan ilccedilesinde davranışsal risk faktoumlrlerinin belirlenmesi projesi Uzmanlık tezi Ccedilukurova Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Adana 2007
30 Arabacı F Yuumlreğir ilccedilesinde davranışsal risk faktoumlrlerinin belirlenmesi projesi Uzmanlık tezi Ccedilukurova Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Adana 2007
31 Tang E A Matsui E Wiesch D G Samet J M Risk factors for asthma In Adkinson N F Bochner B Busse W W Holgate S T Lemonske R F F Estelle R Simons Eds Middletonrsquos Allergy Prinicples and Practice 7th Ed Philadelphia MosbyElsevier 2009735-737
32 Hopkin J M Prevalance of asthma In Warrell D A Cox T M Firth J D Benz J Oxford Textbook of Medicine 4th Ed NewYork Oxford Univ P 20031334-1335
60
33 Goumlkcel A Oumlzşahin K Sezgin N Karakoumlse H Ertoumlrer E Akbaba M Baklacı N Senguumll A Guumlvener N A High Prevalance of Diabetes in Adana Southern Province of Turkey Diabetes Care (Electronic Journal) 200326(11)3031-3034 Erişim (httpcarediabetesjournalsorgcontent26113031fullpdf+html) Erişim tarihi5012010
34 Brown D Balluz L Giles W Beckles G Moriarty D Ford E Mokdad A Diabetes Mellitus
and health related quality of life among older adults Findings from BRFSS Diabetes Research and Clinical Practice 200465(2)106-113
35 Narayan KM Gregg EW Fagot-Campagna A Engelgau MM Vinicor F Diabetes-a
commongrowing seriouscostlyand potentially preventable public health problem Diabetes Research and Clinical Practice50suppl2 200078
36 Tuumlrk Diş Hekimleri Birliği İstatistikler Ağız Diş Sağlığı ile ilgili goumlstergeler Genel durumTuumlrkiye ağız ve diş sağlığı profili Erişim (httpwwwtdborgtrtdbv2solmenu_gosterphpyer_id=7ampid=100 2004) Erişim tarihi10022010
37 World Health Organization Hepatitis B WHOcdscsrlyo20022Hepatitis B Department of Communicable Disease Surveillance and Responce 200238
38 Umut vakfıBireysel silahlanmaya ilişkin Tuumlrkiye verilerirsquodeki veriler Erişim (httpwwwumutorgtrpublicpageaspxid=19303) Erişim tarihi5032010
39 Jackman G A Farah M M Kellermann A L Simon H K Seeing Is Believing What Do Boys Do When They Find a Real Gun Pediatrics 107No6 2001 1247-1250
40 Kilmer G Roberts H PhD Hughes E Li Y Valluru B Fan A Giles W Mokdad A Jiles R Surveillance of Certain Health Behaviors and Conditions Among States and Selected Local Areas Behavioral Risk Factor Surveillance System (BRFSS) United States Mortality and morbidity weakly report 2006 57 (Electronic Journal) 20082-7 Erişim (wwwcdcgovmmwr) Erişim tarihi04032010
41 Evans P (Ccedileviri Başak O) Aile Hekimliği Genel Pratisyenlik Avrupa Tanımı Wonca 200215-19 Erişim (httpwwwwoncaeuropeorgWeb20documentsEuropean20Definition20of20family20medicineWONCA20definition20Turkish20versionpdf) Erişim tarihi1022010
42 Lederman R I Shea S Stein A D The Behavioral Risk Factor Surveillance System Questionnaire Its Reliability In a Statewide Sample American Journal of Public Health 199383(12)1768-1772
43 Nelson DE Holtzman D Bolen J Stanwyck CA Mack KA Reliability and validity of
measures from the Behavioral Risk Factor Surveillance System (BRFSS) Soz Praventivmed 200146 Suppl 1S3-42
44 Chesnutt M S Prendergast T JAsthma Assessment monitoring and preventationIn Mcphee
S J Papadakıs M A Tierrey L M EdsCurrrent Medical Diagnosis and Treatment 46th Ed New YorkMcGraw-Hill Medical 2007241
45 (CcedileviriOumlzşahin K) Kronik Hastalığı Olan Hastalara Sunulan Birinci Basamak Hizmetin İyileştirilmesiIn Bodenheimer T Grumbach K Eds (Ccedileviri Bozdemir N Saatccedilı E) Birinci Basamağın geliştirilmesi Daha iyi uygulamalar iccedilin stratejiler ve araccedillar 200955-78
46 (CcedileviriCcedilelik M) Kronik Hastalığı Olan Kişilerde Kendi Kendine Youmlnetme Desteği In Bodenheimer T Grumbach K Eds (Ccedileviri Bozdemir B Saatccedilı E) Birinci Basamağın Geliştirilmesi Daha İyi Uygulamalar İccedilin Stratejiler ve Araccedillar 200979-98
61
47 Deakın TA Mc Share CE Cade JE Williams R Group based training for self management
strategies in people with type 2 diabetes mellitus Cochraine Database of Systematic Reviews 2005 Issue2CD003417
62
EKLER
Davranışsal Risk Faktoumlrleri Araştırma Sistemi Anketi
Merhaba ben Dr Ufuk Guumllmen
CcedilUumlTF Aile Hekimliği Boumlluumlmuumlrsquonden arıyorum
Adanada yaşayanların sağlık durumlarıyla ilgili bir araştırma yapıyoruz
Eğer kabul ederseniz size sağlık durumunuz ve sağlıkla ilgili davranışlarınız hakkında birkaccedil soru sormak istiyorum
(Kişi ccedilalışmaya katılmak soruları yanıtlamak istemezse iyi guumlnler dileyerek TELEFONU KAPAT)
Orası oumlzel bir konut mu
Eğer cevap hayır ise
Teşekkuumlrler sadece oumlzel konuttaevde yaşayanlarla goumlruumlşme yapıyoruz (TELEFONU KAPAT)
Goumlruumlşuumllen numara oumlzel bir konuta aitse goumlruumlşuumllen kişi 18 yaşın uumlstuumlndeyse ve kişi goumlruumlşmeyi kabul ettiyse aşağıdaki boumlluumlm ile devam et
Bu goumlruumlşme iccedilin telefon numaranız rasgele olarak seccedilildi
Adınızı adresinizi veya buna benzer kişisel bilgilerinizi sormayacağım
Cevap vermek istemediğiniz sorulara cevap vermeyebilirsiniz ve istediğiniz an goumlruumlşmeyi bitirebilirsiniz
Bana verdiğiniz tuumlm bilgiler gizli kalacaktır
Eğer bu araştırma hakkında daha ayrıntılı bilgi edinmek isterseniz size vereceğim şu telefonu arayabilirsiniz (CcedilUumlTF Yalım Erez Aile Hekimliği Polikliniğirsquonin telefon numarasını ver)
Boumlluumlm 1 Demografik Bilgiler
11 Kaccedil yaşındasınız
[] (Yaşı yazınız)
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
12 Evli misiniz bekacircr mısınız
63
[ ] Evliyim ----gt Resmi nikahınız var mı [ ] Evet [ ] Hayır
[ ] Boşandım
[ ] Eşim vefat etti
[ ] Eşimden ayrı yaşıyorum
[ ] Hiccedil evlenmedim
[ ] Evli olmayan bir ccediliftiz
[ ] Cevap vermek istemiyorum
13 Evinizde 18 yaşın altında olup sizinle yaşayan ccedilocuğunuz var mı
(bu soruyu evli olmayanlara sorma)
[] Sayıda ccedilocuğum var
[ ] Hiccedil yok
[ ] Cevap vermek istemiyorum
14 Eğitim durumunuz nedir
[ ] Okur-yazar değilim
[ ] Okur-yazarım
[ ] İlkokul mezunuyum
[ ] Ortaokul mezunuyum
[ ] Lise mezunuyum
[ ] Uumlniversite mezunuyum
[ ] Cevap vermek istemiyorum
15 Ne iş yapıyorsunuz
[ ] Maaş karşılığı ccedilalışıyorum
[ ] Kendi işim
[ ] Bir yıldan fazla suumlredir işsizim
[ ] Bir yıldan kısa suumlredir işsizim
[ ] Ev kadınıyım
64
[ ] Oumlğrenciyim
[ ] Emekliyim
[ ] Ccedilalışamaz durumdayım
[ ] Cevap vermek istemiyorum
16 Cevap veren kişinin cinsiyetini belirtiniz
(sadece gerekliyse sorunuz)
[ ] Erkek
[ ] Kadın
17 Sizin bilginize goumlre şu anda gebe misiniz
(49 yaş uumlstuumlndeki kadınlara bu soruyu sorma)
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
18 Vuumlcut ağırlığınız ne kadar
[] kg
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
19 Boyunuz ne kadar
[] cm
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
110 Cep telefonu hariccedil evinizde birden fazla telefon hattı var mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
65
[ ] Cevap vermek istemiyorum
111 Geccediltiğimiz 12 ay iccedilerisinde bir hafta veya daha fazla suumlre iccedilin evinizde telefonunuzun kesildiği oldu mu
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
Boumlluumlm 2 Astım
91 Bir hekim tarafından astımınız olduğu soumlylendi mi
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
Boumlluumlm 3 Diyabet
101 Bir hekim tarafından şeker hastalığınız olduğu soumlylendi mi
[ ] Evet
[ ] Evet fakat sadece gebeliği sırasında
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
Boumlluumlm 4 Ağız Sağlığı
111 Herhangi bir nedenle diş hekimine veya diş kliniğine en son ne zaman gittiniz
[ ] Son bir yıl iccedilinde
[ ] Son iki yıl iccedilinde
66
[ ] Son beş yıl iccedilinde
[ ] Beş yıl veya daha uzun suumlre oumlnce
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Hiccedil
[ ] Cevap vermek istemiyorum
112 Diş ccediluumlruumlğuuml nedeniyle kaccedil dişinizi kaybettiniz
[] tane dişimi kaybettim
[ ] Hepsini kaybettim
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Hiccedilbirini kaybetmedim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
113 Dişlerinizi en son ne zaman temizlettiniz
[ ] Son bir yıl iccedilinde
[ ] Son iki yıl iccedilinde
[ ] Son beş yıl iccedilinde
[ ] Beş yıl veya daha uzun suumlre oumlnce
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Hiccedil
[ ] Cevap vermek istemiyorum
Boumlluumlm 5 Aşılama
121 Son 12 ay iccedilinde grip aşısı yaptırdınız mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
67
122 Son 12 ay iccedilinde tetanoz aşısı yaptırdınız mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
123 Daha oumlnce uumlccedil doz Hepatit-B aşısı yaptırdınız mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
124 Daha oumlnce hiccedil kuduz aşısı yaptırdınız mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
Boumlluumlm 6 Askerlik Durumu
131 Askerlik yaptınız mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bimiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
132 Son 12 ay iccedilerisinde Tuumlrk Silahlı Kuvvetlerirsquone bağlı bir sağlık karnesi ile muayene oldunuz mu veya ilaccedil yazdırdınız mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
68
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevaplamak istemiyor
Boumlluumlm 7 Engellilik
141 Fiziksel ruhsal veya duygusal sorunlar nedeniyle herhangi bir şekilde herhangi bir aktiviteden geri kaldınız mı (engellilikdisability)
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevaplamak istemiyorum
142 Oumlzel ekipman (koltuk değneği tekerlekli sandalye oumlzel bir yatak oumlzel bir telefon vs) kullanmanızı gerektirecek herhangi bir sağlık sorununuz var mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevaplamak istemiyorum
Boumlluumlm 8 Ateşli Silahlar
151 Evinizde ateşli silah bulunuyor mu
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevaplamak istemiyorum
152 Bu silahlardan herhangi biri şu anda dolu mu
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
69
[ ] Cevaplamak istemiyorum
153 Bu silahlardan herhangi biri şu anda accedilıkta mı ulaşılabilir bir yerde mi
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevaplamak istemiyorum
Bu son soruydu
Ccedilalışmamıza katıldığınız iccedilin teşekkuumlr ederiz
70
71
OumlZGECcedilMİŞ
Adı Soyadı Ufuk Guumllmen
Doğum yeritarihi Adana 1971
Medeni durumu Evli
Adres Toros mahallesi Mavi Bulvar Erciyes Plaza B Blok Kat3
Daire3 Ccedilukurova ADANA
Telefon 322-2279955
E-mail ufukgulmenhotmailcom
Mezun olduğu tıp fakuumlltesi İstanbul Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi
Goumlrev yerleri 2000-2002 TC Sağlık Bakanlığı Kuumlrtuumlncuuml Sağlık Ocağı
Musabeyli Kilis
2002-2003 TCSağlık Bakanlığı Elbeyli Sağlık Ocağı
Elbeyli Kilis
2003-2007 Başkent Uumlniversitesi Adana Uygulama ve
Araştırma Hastanesi
2007-2010 ndashCcedilukurova Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Aile
Hekimliği Anabilim Dalı Adana
Dernek Uumlyelikleri TAHUD
Yabancı diller İngilizce Almanca
ii
İCcedilİNDEKİLER
Sayfa
TEŞEKKUumlR i
İCcedilİNDEKİLER ii
TABLO LİSTESİ iv
ŞEKİL LİSTESİ vii
KISALTMALAR viii
OumlZET ix
ABSTRACT x
1 GİRİŞ ve AMACcedil 1
2 GENEL BİLGİLER 3
21 Sağlıkla İlgili Davranışsal Risk Faktoumlrlerini Belirlemede
Kullanılan Değişkenler 3
22 Davranışsal risk faktoumlrleri 4
221Astım 4
222Diyabet 6
223 Ağız sağlığı 8
224Aşılama 10
225Askerlik durumu 13
226Engelli 13
227Ateşli silahlar 14
23 Sağlıkta Risk Faktoumlrlerini Belirleme Youmlntemleri 14
231Anket Youmlnteminin Tuumlrleri 15
232Mektupla Anket 16
233Telefonla Anket 16
234Kişisel Goumlruumlşme 17
235Uygun Anket Tuumlruumlnuuml Belirleme 18
24 Oumlnleyici Sağlık Bakımında İstatistiksel Kavramlar 18
3 GERECcedil ve YOumlNTEMLER 20
31 Ccedilalışma Evreninin Belirlenmesi 20
iii
32 Adana İli İlccedileleri ile İlgili Genel Bilgiler 20
33 Oumlrneklem Buumlyuumlkluumlğuumlnuumln Hesaplanması 22
34 Oumlrneklem Seccedilimi 22
35 Anket Formunun Hazırlanması 24
36 Verilerin Toplanması 24
37 Verilerin Analiz Edilmesi ve Kullanılan İstatistik Youmlntemler 26
4 BULGULAR 27
41 Adana İli ilccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Goumlruumlşuumllen Kişilerin Sosyodemografik Oumlzellikleri 27
42 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Goumlruumlşuumllen Kişilerin Astım Durumu 29
43 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Goumlruumlşuumllen Kişilerin Diyabet Durumu 33
44 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Goumlruumlşuumllen Kişilerin Ağız Sağlığı Durumu 36
45 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Goumlruumlşuumllen Kişilerin Aşılanma Durumu 41
46 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Goumlruumlşuumllen Kişilerin Askerlik Durumu 44
47 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Goumlruumlşuumllen Kişilerin Engellilik Durumu 44
48 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Goumlruumlşuumllen Kişilerin Evlerinde Ateşli Silah Durumu 46
5 TARTIŞMA 49
51 Kısıtlılıklar 54
6 SONUCcedilLAR ve OumlNERİLER 55
61 Sonuccedillar 55
62 Oumlneriler 56
KAYNAKLAR 58
EKLER 62
OumlZGECcedilMİŞ 71
iv
TABLO LİSTESİ
Tablo No Tablo Başlığı Sayfa No
Tablo 1 Risk Ne Anlama Gelir 1
Tablo 2 Astım Gelişmesine Yol Accedilan Risk Faktoumlrleri 5
Tablo 3 Tip 2 Diyabetin Majoumlr Risk Faktoumlrleri 7
Tablo 4 Ek Olarak Verilecek Florid Miktarı 9
Tablo 5 Normal ve Risk grubu Yetişkinlerde Aşılama Şeması 12
Tablo 6 Oumlzruumln Tuumlruumlne ve Cinsiyete Goumlre Tuumlrkiyede Engelli Nuumlfus Oranı 13
Tablo 7 Anket Tuumlrlerinin Karşılaştırılması 18
Tablo 8 Adana İli İlccedilelerinin Oumlzellikleri 20
Tablo 9 Adana İli İlccedilelerine Goumlre Nuumlfus Abone Sayısı ve Oumlrneklem Sayısı
Oranları 23
Tablo 10 Adana İli İlccedileleri (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Arama
Sonuccedilları 25
Tablo 11 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Goumlruumlşuumllen Kişilerin Katılım Yuumlzdeleri 26
Tablo 12 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Yaş Grupları ve Cinsiyete Goumlre Dağılımı 27
Tablo 13 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Medeni Duruma Goumlre Dağılımı 28
Tablo 14 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Cinsiyete Goumlre Eğitim Durumlarının Dağılımı 28
Tablo 15 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Astım Olma Durumu 31
Tablo 16 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Cinsiyet ve Astım Olma Durumu 32
Tablo 17 Adana İli İlccedil elerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Yaş Gruplarına Goumlre Şu An Astım Olma Durumu 32
Tablo 18 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Yaş Grupları ve Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu 33
Tablo 19 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Eğitim durumu ve Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu 34
Tablo 20 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Medeni Durum ve Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu 34
Tablo 21 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu 35
v
Tablo 22 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Cinsiyet ve Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu 35
Tablo 23 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Beden Kitle İndeksi ve Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu 36
Tablo 24 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Yaş Grupları ve Diş Hekimine Gitme Durumları 37
Tablo 25 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Eğitim Grupları ve Diş Hekimine Gitme Durumu 38
Tablo 26 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Cinsiyet ve Diş Hekimine Gitme Durumu 38
Tablo 27 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Diş Ccediluumlruumlğuuml Nedeniyle Kaybettikleri Diş Sayısı Durumu 39
Tablo 28 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Eğitim Durumu ve Diş Ccediluumlruumlğuuml Nedeniyle Kaybedilen
Diş Sayısı 39
Tablo 29 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Cinsiyet ve Kaccedil Diş Kaybettiği Durumu 40
Tablo 30 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Dişlerini Temizletme Zamanı 40
Tablo 31 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Dişlerini Temizletme ve Eğitim Durumu 41
Tablo 32 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Aşılanma Durumu 41
Tablo 33 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Cinsiyet ve Aşılanma Durumu 42
Tablo 34 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Eğitim ve Aşılanma Durumu 42
Tablo 35 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Yaş Gruplarına Goumlre Son Bir Yıl İccedilinde Tetanoz Aşısı Yapılma
Durumu 43
Tablo 36 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Yaş Gruplarına Goumlre Daha Oumlnce Uumlccedil Doz Hepatit B Aşısı
Yapılma Durumu 43
Tablo 37 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Erkeklerin Askerlik Yapma durumu 44
Tablo 38 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Son 12 Ay İccedilerisinde TSKlerine Bağlı Bir Sağlık Karnesi ile
Muayene Olma veya İlaccedil Yazılma Durumu 44
vi
Tablo 39 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Fiziksel Ruhsal veya Duygusal Sorunlar Nedeniyle
Herhangi Bir Aktiviteyi Yapamama (EngellilikDisability) ve Oumlzel Bir
Alet (koltuk değneği tekerlekli sandalye oumlzel bir yatak oumlzel bir
telefon vb) Kullanılmasını Gerektirecek Herhangi Bir Sağlık
Sorunu Olma Durumu 45
Tablo 40 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Fiziksel Ruhsal veya Duygusal Sorunlar Nedeniyle
Bir Aktiviteyi Yapamama ve Eğitim Durumu 45
Tablo 41 Adana İli İlccedilelerinde ( Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Fiziksel Ruhsal veya Duygusal Sorunlar Nedeniyle Bir
Aktiviteyi Yapamama ve Medeni Durumu 46
Tablo 42 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Evlerinde Ateşli Silahların Durumu 46
Tablo 43 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Ateşli Silah Bulundurma ve Eğitim Durumu 47
Tablo 44 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Ateşli Silah Bulundurma Durumu 48
vii
ŞEKİL LİSTESİ
Şekil No Şekil Başlığı Sayfa No
Şekil 1 Adana İl Haritası 21
Şekil 2 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Eğitim Durumu ve Yaş Grupları Dağılımı 29
Şekil 3 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Astım Durumu 30
Şekil 4 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Diyabet Durumu 33
Şekil 5 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
En Son Diş Hekimine Gitme Durumu 37
viii
KISALTMALAR
ADNKS Adrese Dayalı Nuumlfus Kayıt Sistemi BKİ Beden Kitle İndeksi BRFSS Behavioral Risk Factor Surveillance System CDC Centers for Disease Control and Prevention DSOuml Duumlnya Sağlık Oumlrguumltuuml GINA Global Initiative for Asthma TİP 2 DM Tip 2 Diabetes Mellitus TİSAB Ccedilukurova Uumlniversitesi Telefon ve İnternet ile Saha Araştırmaları Birimi TSK Tuumlrk Silahlı Kuvvetleri TURDEP Turkish Diabetes Epidemiology Study USPSTF United States Preventive Services Task Force WHO World Health Organization
ix
OumlZET
Adana İli Ceyhan Karaisalı Pozantı Yumurtalık Kozan İmamoğlu Saimbeyli
Tufanbeyli Feke Aladağ Karataş İlccedilelerinde Yaşayan Bireylerin Davranışsal
Risk Faktoumlrlerinin Belirlenmesi
Giriş ve Amaccedil Bu ccedilalışmada Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam ve Ccedilukurova hariccedil) yaşayan bireylerin astım diyabet ağız sağlığı ve engellilik durumlarını araştırdık Gereccedil ve Youmlntem Veriler telefonla anket youmlntemin ile toplanmıştır Adana İli İlccedilelerindeki tuumlm sabit telefon numaraları arasından ldquosistematik kuumlme oumlrneklem youmlntemirdquo ile aranan numaralar belirlenmiştir Aranan telefonlarda sadece 18 yaşından buumlyuumlk kişilerle goumlruumlşuumllmuumlştuumlr Ccedilalışmada kullanılan anket formu Behavioral Risk Factor Surveillance Systemrsquoe ilişkin oumlzellikle telefonla uygulanmak uumlzere yapılandırılmış anketten uyarlanarak oluşturulmuştur Bilgisayar Destekli Telefon Goumlruumlşmesi kullanılmış ve goumlruumlşme sonuccedilları goumlruumlşme sırasında bilgisayara kaydedilmiştir Bu sistem Uysal WebQ10 anket youmlnetim yazılımı ve Epi info bilgisayar programı ile birlikte yuumlruumltuumllmuumlştuumlr Goumlruumlşmeler Ccedilukurova Uumlniversitesi Telefon ve İnternet ile Saha Araştırmaları Biriminde (TİSAB) gerccedilekleştirilmiştir Bulgular Oumlrnekleme ccedilıkan 1888 kişiden 1096rsquosı ( 580)rsquoi ile başarılı goumlruumlşme yapılmıştır Ccedilalışmamıza katılanlarda astım prevalansı 66 diyabet prevalansı 101 son bir yıl iccedilinde diş hekimine gidenlerin oranı 400 geccedilici veya kalıcı sakatlığı olanların oranı 70 bulunmuştur Sonuccedil Ccedilalışmadan elde edilen sonuccedillar ulusal ve boumllgesel ccedilalışmalarla uyumlu bulunmuştur Diyabet ve astım gibi kronik hastalıkların oumlnlenmesi iccedilin yeni stratejiler geliştirilmelidir Boumllgemizde ağız sağlığı koumltuumlduumlr ve ihmal edilmektedir Koruyucu hekimliğe ve birinci basamak sağlık hizmetlerine daha fazla oumlnem verilmelidir Anahtar kelimeler Adana davranışsal risk faktoumlrleri telefonla anket bilgisayar
destekli telefon goumlruumlşmesi
x
ABSTRACT
Determining the Behavioral Risk Factors in People Living in Adana Counties
Ceyhan Karaisalı Pozantı Yumurtalık Kozan İmamoğlu Saimbeyli Tufanbeyli
Feke Aladağ Karataş
Background and Aim In this study we searched for asthma diabetes oral health status and disability of people living in the counties of Adana city (excluding Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam and Ccedilukurova) Materials and Methods Data was collected by ldquotelephone interviewrdquo method The phone numbers were selected by ldquosystematic cluster sampling methodrdquo from the list of home phone numbers for the counties of Adana city Interviews were only with individuals gt18 years of age The questionnaire was modified from the structured questionnaire of Behavioral Risk Factor Surveillance System designed particularly for telephone interviewing Data was installed during the interview The Computer Assisted Telephone Interviewing was used The system was conducted using Uysal WebQ 1 and Epi Info softwares The interviews were held in ldquoCukurova University Field Research by Telephone and Internet (TISAB)rdquo Results The response rate was 58 (10961888) Prevalence for asthma was 66 for diabetes 101 Of the sample 400 stated that they had visited a dentist during the last year and the prevalence of disability (either permanent or temporary) was 70 Conclusion Our results were consistent with national and regional studies New strategies should be developed to prevent chronic disease including asthma and diabetes Oral health is poor and neglected in our region Preventive care and primary care should have more emphasis Keywords Adana behavioral risk factors telephone interview computer assisted
telephone interviewing
1
1 GİRİŞ VE AMACcedil
Risk değişik anlamlara gelebilir En sık kullanılan iki değişik anlamı olumsuz bir
durumla sonuccedillanma olasılığı veya bu olasılığı arttıran bir faktoumlrduumlr Riskle ilgili diğer
tanımlar Tablo 1rsquode oumlzetlenmiştir Sağlıkta risklere odaklanma hastalık ve
yaralanmalardan korunmada anahtardır Yaralanma ve hastalıkların oumlnlenmesi
sistematik değerlendirme ve nedenlerin azaltılmasını gerektirir1
Hastalığın nedenlerine odaklanırken birccedilok bilimsel etkinlik risk faktoumlrlerinin
varlığına youmlnelir ldquoElektromanyetik dalga radyasyonu loumlsemiye neden olur murdquo
ldquoEnfeksiyonlar kalp krizine yol accedilar mırdquo Bu değerlendirmeleri kişiler arasındaki risk
faktoumlrlerinin değerlendirilmesi izler1
Tablo 1 Risk Ne Anlama Gelir1
bull Risk olasılık anlamına gelebilir Kirli bir iğneden HIVAIDS olma riski gibi bull Risk olumsuz bir durumun olasılığını arttıran bir faktoumlr olabilir Oumlrneğin Koumltuuml
beslenme ev iccedili pis su ve evde sigara iccedililmesi ccedilocuk sağlığı riskleridir bull Risk bir sonuccedil anlamına da gelebilir Oumlrneğin iccedilkiliyken araba kullanmanın
riski araba kazası geccedilirmek olabilir bull Risk potansiyel olumsuz bir durum veya tehdit anlamına gelebilir Oumlrneğin
motor kullanmanın bir riski vardır Riskle İlgili Oumlnemli Diğer Tanımlamalar
bull Risk prevalansı Belli bir popuumllasyonda belli bir riske maruz kalanların oranıdır Oumlrneğin bir popuumllasyonda sigara iccedilme prevalansı 25 olabilir
bull Roumllatif Risk Belirli bir riske maruz kalanlar ile kalmayan insanlar karşılaştırıldığında muhtemel zararlı sağlık sonuccedillarının oluşma olasılığıdır
bull Tehlike Doğada olan bir oumlzelliktir Oumlrneğin Potansiyel zararlı iccedileren bir kimyasal madde
bull Nuumlfusa atfedilen risk Bir nuumlfusta belirli bir riskten dolayı oluşan hastalık oranı bull Atfedilen yuumlk Geccedilmiş bir karşılaşmadan kaynaklanan şimdiki hastalık veya
yaralanma yuumlkuuml oranı bull Kaccedilınabilen yuumlk Bazı alternatifler ve duumlzenlemelerle şimdi ve gelecekteki riske
maruziyet duumlzeyleri azaltılırsa gelecekte kaccedilınılabilecek hastalık veya yaralanma yuumlkuuml oranı
Risk faktoumlruuml ise bir hastalığın artmış olasılığı ile olan bir durumdur Oumlrneğin
obezite diyabet iccedilin bir risk faktoumlruumlduumlr Obez kişiler obez olmayan kişilere goumlre
2
yaşamları boyunca daha fazla diyabet geliştirme olasılığına sahip olacaktır Bazı risk
faktoumlrleri nedenseldir risk faktoumlruuml hastalığa neden olur Oumlrneğin sigara iccedilmek bir risk
faktoumlruumlduumlr ve akciğer kanserinin kanıtlanmış bir nedenidir Bir iccedilici yaşamı boyunca
akciğer kanseri geliştirmek iccedilin iccedilici olmayandan muhtemelen birccedilok kat daha fazla
olasılığa sahiptir2
Diğer risk faktoumlrleri birlikteliklerdir kuzey enlemlerde yaşayanların multiple
skleroza yakalanma olasılığı daha fazladır Yani bilinen hiccedilbir nedensel ilişki yoktur Bu
basit bir birlikteliktir Myokard enfarktuumlsuuml iccedilin risk faktoumlrleri cinsiyet yaş
hipertansiyon sigara iccedilme yuumlksek kolesterol duumlzeyleri sedanter yaşam obezite ve
diyabettir2
Bazı risk faktoumlrleri modifiye edilebilir Oumlrneğin sigara iccedilme fiziksel aktivite
duumlzeyi kolesterol duumlzeyi Diğerleri değiştirilemez Oumlrneğin yaş cinsiyet ırk aile
oumlykuumlsuuml
Bir oumlnleme programı planlanırken risk faktoumlruumlnuumln veya hastalığın olmadığı bir
nuumlfusu hedef almaktansa daha yuumlksek hastalık riski veya hastalığı olan bir nuumlfusu hedef
almak daha maliyet etkindir Oumlrneğin cinsel yolla bulaşan enfeksiyonlar genel nuumlfusta
nadirken bazı gruplarda daha yaygındır2
Davranışsal risk faktoumlrlerini belirleyerek değiştirilebilir olanlar iccedilin değiştirme
programları yapmak ve maliyet etkin oumlnlemler almak gerekir
Ccedilalışmamızın amacı Adanarsquonın ilccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova
hariccedil) yaşayan 18 yaşından buumlyuumlk erişkinlerde telefonla anket youmlntemiyle astım
diyabet ağız sağlığı aşılama askerlik durumu engellilik ve ateşli silahlar accedilısından
davranışsal risk faktoumlrlerinin araştırılmasıdır Bu risk faktoumlrleri iyileştirilebilir mi Evet
iyileştirilebilir hatta kazanıldıktan sonra da Hastalıkları tedavi etmek ikincil ve
uumlccediluumlncuumll koruma da tabi ki oumlnemlidir Ancak risk faktoumlrlerini belirleyerek hastalıklardan
korunma yollarını bilmek hem akılcı hem maliyet etkindir
3
2 GENEL BİLGİLER
21 Sağlıkla İlgili Davranışsal Risk Faktoumlrlerini Belirlemede Kullanılan
Değişkenler
Davranışsal risk faktoumlrlerini belirlemede kullanılan bazı değişkenler aşağıdadır3
bull Demografik bilgiler Kişinin yaş boy kilo ırk eğitim sosyoekonomik durum
gibi parametreleri
bull Sağlık durumu Kişinin genel sağlık durumunu nasıl tanımladığı
bull Sağlıklı guumlnler- Sağlıkla ilgili yaşam kalitesi Kişinin yaşamında belli bir suumlrede
fiziksel ve ruhsal olarak ldquoiyirdquo kabul etmediği suumlreler
bull Sağlık hizmetlerine erişim Kişinin sosyal guumlvence durumu ve ihtiyaccedil
duyduğunda sağlık hizmetlerine ulaşabilme durumu
bull Egzersiz Kişinin ev ve işi ile ilgili guumlnluumlk aktiviteleri dışında guumlnluumlk 30
dakikadan az olmamak uumlzere duumlzenli fizik egzersiz yapma durumu
bull Ccedilevresel faktoumlrler Başta sigara iccedilimi ve hava kirliliği olmak uumlzere kişinin
yaşadığı ortamda maruz kaldığı toz duman egzoz gazları vs kimyasallara
ilişkin durumlar
bull Aşırı guumlneş ışığına maruz kalma Pek ccedilok hastalık iccedilin bir risk faktoumlruuml olan aşırı
guumlneş ışığına maruz kalma durumu
bull Tuumltuumln kullanımı Başta sigara olmak uumlzere tuumlm tuumltuumln uumlruumlnlerini kullanım
durumu
bull Alkol tuumlketimi Alkolluuml iccedileceklerin miktar cins ve sıklık olarak tuumlketim durumu
bull Astım Araştırılan nuumlfustaki astım tanısı sıklığı
bull Diyabet Diyabet tanısı almış kişilerin oranı
bull Ağız sağlığı Kişilerin ağız ve diş sağlığı konusundaki duyarlılıkları
bull Aşılama Erişkinlerin aşılamaya ilişkin davranışları
bull Kadın sağlığı Meme sağlığı ve hastalıkları genitouumlriner sistem sağlığı ve
hastalıkları
bull Prostat kanser taraması Prostat kanseri accedilısından muayene olma ve test
yaptırma
4
bull Kolorektal kanser taraması Gaitada kan testi sigmoidoskopi kolonoskopi gibi
kolorektal kanser tarama youmlntemleri
bull Aile planlaması Kişinin veya eşinin doğum kontrol youmlntemi kullanma
konusundaki tutum davranış ve beklentileri
bull Engellilik durumu Herhangi bir sebeple kişinin iccedilinde bulunduğu
(engellilikyetersizlik) durumu
bull HIVAIDSCinsel yolla bulaşan enfeksiyonlar Kişinin başta HIV olmak uumlzere
cinsel yolla bulaşan hastalıklara karşı tutum ve riskli davranışları
bull Ateşli silahlar Kişinin ateşli silahlardan herhangi birine sahip olup olmadığı ve
bu konudaki tutum ve davranışları
bull Hipertansiyon Hipertansiyon tanısı almış kişilerin belirlenmesi ve bu kişilerin
kan basınccedillarının kontroluuml ve ilaccedil uyumları konusunda tutum ve davranışları
bull Kolesterol Kişinin kan kolesterol duumlzeyi konusundaki bilgisi ve yuumlksek kan
kolesteroluuml olan bireylerin kontrol ve ilaccedil uyum durumları
bull Ev yaşam koşulları Temiz iccedilme suyu durumu kanalizasyon ve atık su tahliye
koşulları ev ccedilevresindeki ccediloumlp bitki oumlrtuumlsuuml sinek boumlcek ve benzeri diğer
zararlılar ve bunlarla muumlcadele durumları
bull Myokard enfarktuumlsuuml ve strok Bulgular ve kişinin boumlyle bir olayla karşılaşması
halinde ilk olarak neler yapacağı konusundaki bilgisi
bull Artrit Kişinin artrit tanısı kontrol ve ilaccedil uyumu
bull İyot yetersizliği Kişinin iyot iccedileren gıdaları alım durumu
22 Davranışsal Risk Faktoumlrleri
Ccedilalışmamızda yer alan davranışsal risk faktoumlrleri hakkında genel bilgiler aşağıda
verilmiştir
221 Astım
Astım tamamen geri doumlnduumlruumllebilir epizodik tıkayıcı akciğer hastalığı olarak
tanımlanır Astım iccedilin en guumlccedilluuml risk faktoumlrleri evde sigara iccedilenlerin varlığı astım atopi
(astım atopik dermatit alerjik rinit) ve nazal polip veya aspirin aşırı duyarlılığı gibi aile
oumlykuumlsuumlduumlr Erken ccedilocuklukta ev ve ccediliftlik hayvanlarına ve bakteriyel antijenlere maruz
kalmanın paradoksal koruyucu etkisi tartışmalıdır4
5
Astım en sık goumlruumllen kronik hastalıklardan biri olup tuumlm duumlnyada yaklaşık 150
milyon kişiyi etkilemektedir Ccedilocuk ve genccedil erişkinlerde daha sık olmak uumlzere tuumlm yaş
gruplarında goumlruumllmektedir Uumllkeler arasında prevalans farklılıkları goumlze ccedilarpmaktadır
Eskimo toplumunda ccedilok seyrek rastlanırken ( 1) Yeni Zelanda Avustralya İngiltere
ve Venezuelarsquoda 7ndash8 civarında bir prevalansa sahiptir Uumllkemizde sıklığı Ankararsquoda
22 Trabzonrsquoda 83 İstanbulrsquoda ise 10-21 arasında olup ortalama 5-7 olarak
bildirilmiştir Seksenli yıllardan sonra tuumlm duumlnyada yapılan prevalans ve mortalite
ccedilalışmalarında astım prevalansının artış goumlsterdiği saptanmıştır Astım sanayileşmiş
uumllkelerde daha sık goumlruumllmektedir Ccedilok yuumlksek sağlık harcamaları gerektiren astım hafif
ve orta şiddette iş ve okul guumlnuuml kayıplarına neden olurken ağır şiddette mortalite riskini
arttırmaktadır4
Astım gelişmesindeki risk faktoumlrleri kişiye ait ve ccedilevresel faktoumlrler olarak ele
alınabilir (Tablo 2)
Tablo 2 Astım Gelişmesine Yol Accedilan Risk Faktoumlrleri4
Kişiye ait faktoumlrler Ccedilevresel faktoumlrler
Genetik yatkınlık İccedil ve dış ortam alerjenleri
Atopi Mesleksel duyarlandırıcılar
Havayolu aşırı duyarlılığı Sigara dumanı
Cinsiyet Hava kirliliği
IrkEtnik yapı Enfeksiyonlar (Solunum yolu)
Kronik uumlst solunum yolu hastalıkları
İlaccedillar
Sosyoekonomik faktoumlrler
Aile uumlyelerinin sayısı
Gıda
Obezite
Yaşam tarzının değişmesi astım gelişme riskini arttırabilmektedir Oumlrneğin Yeni
Ginersquode astım prevalansı 01 iken 70rsquoli yıllarda uumllkede battaniye kullanımının
yaygınlaşması ile astım prevalansı 73rsquoe ccedilıkmıştır Bu artış battaniyeler ile ev tozu
6
akarlarının evlere daha yoğun girmesine ve maruziyetin artmasına bağlanmıştır Diğer
bir ccedilevresel faktoumlr oumlrneği ise Doğu ve Batı Almanyarsquonın ayrılmasından sonra aynı
genetiğe sahip ama yaşam tarzları farklı olan iki toplumda astım ve atopi prevalansının
farklılaşmasıdır Batı Almanyarsquoda astım risk oranı 6 ve alerjik rinit risk oranı 86
iken Doğu Almanyarsquoda astım 4 rinit ise 27 oranında kalmıştır4
Amerikan Aile Hekimliği Akademisi ve GINA (Global Initiative for Asthma)
astımı kontrol etmeye yardım etmek iccedilin hastalara şu oumlnerilerde bulunmaktadır56
v Duumlzenli ilaccedil kullanımı oumlnemlidir Bunun yanında aşağıdaki oumlnlemlerin alınması da
astım ataklarını azaltmaya yardım edecektir
v Kilimlerin ve halıların kaldırılması (ccediluumlnkuuml tozlu ve kuumlfluuml olabilir)
v Yumuşak koltuk minder ve fazla yastıkların ccedilıkarılması (ccediluumlnkuuml toz tutabilir)
v Hayvanlara yatak uumlstuumlnde veya odada izin verilmemesi
v Yatak odasında sigara iccedilmeye veya guumlccedilluuml kokulara izin verilmemesi
v Yatak ve yastıklarda tozdan koruyucu fermuarlı oumlrtuuml kullanılması
v Sap veya kuştuumlyuumlnden yapılmış yorgan veya yastık kullanılmaması
v Ccedilarşaf ve battaniyelerin her hafta ccedilok sıcak suda yıkanması hatta perde ve storların
aralıklı olarak yıkanması
v İccedileri sıcak havasız veya yemek vs kokusu ile dolduğunda pencerelerin accedilılması
v Odun veya gaz dumanından korunmak iccedilin pencerenin aralık bırakılması
v Koşma spor yapma aşırı ccedilalışma astım belirtilerine yol accedilabilir fakat bu aktiviteler
yararlıdır ve aktivitelerden oumlnce kişinin doktorunun oumlnerdiği astım ilaccedillarını alması
oumlnemlidir
222 Diyabet
Diabetes mellitus pankreas beta huumlcresinden insuumllinin sekresyonunda veveya
insuumllinin periferik huumlcrelere etkisinde meydana gelen bozukluklar sonucu ortaya ccedilıkan
ve hiperglisemi ile karakterize bir grup Metabolik Sendromrsquoun adıdır7
Duumlnyada 150 milyon civarında diyabetik hastanın olduğu ve on yıl iccedilerisinde
bunun iki katına ccedilıkabileceği hesaplanmaktadır Diyabet insidansı boumllgeler ve uumllkeler
arasında farklılık goumlstermekle beraber genellikle tip 2 diyabet ortalama 5-10 tip 1
diyabet ise 05-1 civarındadır Tip 2 diyabet enduumlstriyel gelişim sonucu insanların
daha konforlu ortamlarda daha az hareket ederek ve daha fazla beslenerek yaşamaları
nedeni ile giderek yaygınlaşmakta ve eskiye oranla genccedil insanlarda daha sık
7
goumlruumllmektedir Tip 2 diyabet ileri yaşlarda daha sık goumlruumllduumlğuumlnden son yuumlzyılda tıbbi
gelişmelerle insan oumlmruumlnuumln uzaması da insidans artışında oumlnemli bir faktoumlr olmuştur
Diyabet risk faktoumlruuml (Tablo 3) olan bireylerde hastalığın ortaya ccedilıkma olasılığı
artmıştır7
Tablo 3 Tip 2 Diyabetin Majoumlr Risk Faktoumlrleri7
Obezite (beden kitle indeksi gt27 kgm2
Diyabet aile oumlykuumlsuuml (kardeş ya da anne-baba)
Irk Koumlk (Oumlrneğin Afrika koumlkenli Amerikalılar İspanyol veya Latin Amerika koumlkenliler Amerika yerlileri Asya koumlkenli Amerikalılar) Yaş ge 45
Sedanter yaşam
Oumlnceden bozulmuş accedillık glikozu veya bozulmuş glikoz toleransı tanısı almış olmak
Hipertansiyon ge 14090 mmHg
HDL le35 mgdl veya trigliserit ge250 mgdl
Gestasyonel diyabet oumlykuumlsuuml veya 4 kg veya daha ağır bebek doğurmuş olmak
Tuumlrkiye Diyabet Epidemiyoloji (TURDEP) Ccedilalışmasırsquona goumlre uumllkemizde 2002
yılı diyabet prevalansı 72 bozulmuş glikoz toleransı 67rsquodir (kadınlarda 8-
84 erkeklerde 62- 46) Tip 2 diabetes mellitus (DM)rsquolu erişkin sayısı sekiz yılda
bir milyondan 166 milyona ccedilıkmıştır Bunda nuumlfus artışı ve nuumlfusun yaşlanmasının
dışında şişmanlığın artması ve sedanter yaşam tarzının yaygınlaşması gibi ccedilevresel
faktoumlrlerin de roluuml vardır7
Fiziksel inaktivite ile Tip 2 DM arasındaki ilişkiyi destekleyen oldukccedila fazla kanıt
vardır En eski araştırmaların birinde West (1978) duumlzenli fiziksel aktivite iccedileren
geleneksel yaşam tarzlarını değiştirmiş toplumların Tip 2 DM prevalansında majoumlr bir
artışa maruz kaldıkları saptanmıştır Yaşam tarzının oumlnemini goumlsteren karşılaştırmalı
ccedilalışmalar teknolojik olarak daha ileri bir yere goumlccedil edenlerin memleketlerinde kalan
8
etnik akranlarına goumlre Tip 2 DM accedilısından daha yuumlksek prevalansa sahip olduklarını
goumlstermektedir8
Diyabette primer korunma oumlnemlidir Kolay ve ucuz olan bu tip korunma riskli
kişileri diyabet gelişiminden korur veya ortaya ccedilıkışını geciktirir Ccedilinrsquode diyabet
youmlnuumlnden riskli nuumlfusta yaşam tarzı değişikliği (uygun diyet artmış fizik aktivite ve kilo
kaybı) eğitici bir programla desteklenmiş ve altı yılda diyabet gelişiminde en az 13rsquoluumlk
bir azalma olduğu bulunmuştur8
Araştırmalar egzersizin insuumllin duyarlılığını arttırmak yoluyla Tip 2 DMrsquodan
korunmaya yardımcı olduğunu goumlstermektedir Egzersizin insuumllin miktarındaki
eksiklikten ziyade insuumllin rezistansı nedeniyle oluşan anormal glikoz toleransını
iyileştirebileceği ileri suumlruumllmuumlştuumlr Bu nedenle egzersiz Tip 2 DMrsquoda insuumllin tedavisi
gereksinimi olmadan oumlnceki erken doumlnemlerde koruyucu olarak daha yararlı olacaktır
Ccedilalışmalar insuumllin tedavisine ihtiyaccedil goumlsteren Tip 2 DM hastalarının henuumlz tedavi
almayan veya oral antidiyabetik alan hastalara goumlre diyet ve egzersizden daha az yarar
sağladığını goumlstermiştir8
United States Preventive Services Task Force (USPSTF)rsquoa goumlre kan basıncı
13580rsquonin uumlzerinde olan (tedavi edilmiş veya edilmemiş) yetişkinler diyabet accedilısından
taranmalıdır (Oumlneri duumlzeyi B) Asemptomatik yetişkinlerin kan basınccedilları 13580 veya
altında ise rutin taramanın yararı veya zararı lehine veya aleyhine yeterli kanıt yoktur9
223 Ağız Sağlığı
Ağız sağlığı ile ilgili olarak en sık goumlruumllen uumlccedil konu diş ccediluumlruumlkleri periodontal
hastalıklar ve ağız kanseridir10
Diş ccediluumlruumlkleri tek başına en sık goumlruumllen ccedilocukluk ccedilağı hastalığıdır Beş-yedi yaş
arasındaki ccedilocuklarda astımdan beş kez saman nezlesinden ise yedi kez daha fazla
goumlruumlluumlr Tuumlm yaşlar dikkate alındığında insanların 13rsquouumlnde tedavi edilmemiş bir ccediluumlruumlk
diş 35-44 yaşlar arasındaki erişkinlerin 23rsquouumlnde ccediluumlruumlk nedeniyle kaybedilmiş en az bir
kalıcı diş vardır ve daha yaşlı erişkinlerin pek ccediloğu koumlk ccediluumlruumlklerinden yakınmaktadır10
Diş ccediluumlruumlklerinin oluşması accedilısından ccedilocuklardaki risk etmenleri ile erişkinlerdeki
risk etmenleri birbirine benzer Ancak fiziksel ve mental yetersizlikler dişin yeniden
onarımları ağız iccedili aygıtları ve Sjoumlgren sendromu gibi iyi bir ağız bakımını tehdit eden
durumlar diş ccediluumlruumlğuuml riskini arttırır Ağız kuruluğuna neden olan ilaccedillar ve tuumlkuumlruumlk
akışını azaltan baş ve boyun boumllgesine uygulanan radyasyon tedavileri de ccediluumlruumlk riskini
9
arttırıcı unsurlardır Yaşlılarda gingiva ccedilekilmeleri koumlk ccediluumlruumlklerinin artmasına neden
olur Yaşlılarda aynı zamanda duumlşuumlk sosyoekonomik durum ile bunun sonucunda ortaya
ccedilıkan sağlık hizmetine ulaşma yetersizliği de ccediluumlruumlk oluşmasını arttırıcı etmenlerdir10
Diş ccediluumlruumlklerini oumlnlemenin bir yolu florlamadır Florid flor elementinin iyonik
şeklidir Florid var olan diş ccediluumlruumlklerinin gelişmesini yavaşlatır veya durdurur Destek
olarak flor reccediletesi yazılmadan oumlnce iccedilme suyundaki flor miktarı saptanmalıdır Eğer
topluma florlanmış şebeke suyu sağlanamıyorsa doğal olarak suda flor bulunup
bulunmadığı veya yeterli flor kapsayan topraklarda yetişen meyve ve sebzelerle de
gerekli florun karşılanabileceği dikkate alınmalıdır Yeterli miktarda flor iccedileren suyu
(07-12 ppm veya 06 mgLrsquoden ccedilok) tuumlketen kişilere ek olarak flor verilmesi
oumlnerilmez Pek ccedilok ailenin tuumlkettiği şişe sularında ise az miktarda flor vardır Sistematik
flor uygulamaları (tablet damla vb) ccediluumlruumlk geliştirme bakımından risk altında bulunan
altı aylıktan buumlyuumlk ccedilocuklar erken ccedilocukluk ccediluumlruumlğuuml olan bebekler ve florlanmamış su
kullanan erişkinler iccedilin oumlnerilmektedir Jel ve soluumlsyonlar gibi topikal flor preparatları
ise yuumlksek dozda flor kapsayan ve diş hekimleri tarafından uygulanabilen uumlruumlnlerdir
Soluumlsyonlar yılda bir veya iki kez uygulanır (Tablo 4)10
Tablo 4 Ek Olarak Verilecek Florid Miktarı10
İlk kez 1960rsquolı yıllarda kullanılmaya başlayan diş koruyucuları suumlt veya kalıcı
dişlerin ccediliğneme yuumlzeylerini oumlrten plastik maddelerdir Diş hekimleri bu maddeleri
topikal floridler ile birlikte kullanırlar ve bu maddeler dişlerin uumlzerindeki ccedilukur veya
fissuumlrlerde ccediluumlruumlk gelişmesini oumlnler Amerika Birleşik Devletlerirsquonde ccedilocukların
50rsquosinde bu koruyucular kullanılmaktadır10
Yaş Sudaki flor miktarı (ppm)
lt03 03-06 gt06
Doğum-6 ay 0 0 0
6ay-3 yaş 025 mg 0 0
3-6 yaş 050 mg 025 mg 0
10
Daha buumlyuumlk ccedilocukların ve erişkinlerin şekerli atıştırmalık yiyecekleri veya sıvıları
daha az tuumlketmeleri sağlanmalıdır Yemeklerden sonra şekersiz ccediliklet ccediliğnemek veya
peynir yemek tuumlkuumlruumlğuumln plak asiditesini tamponlayıcı etkisini arttırır10
Diş sağlığı iccedilin oumlnerilen beslenme şekline uyulmalıdır10
bull Şekerli yapışkan ya da asitli gıdalar uumlccedil ana oumlğuumln iccedilinde tuumlketilmelidir
bull Oumlğuumln aralarında elma havuccedil gibi dişleri temizleyip dişetine masaj yapacak sert
gıdalar yenmelidir
bull Şekerli yapışkan gıda yendikten sonra dişlerin fırccedilalanması muumlmkuumln değilse
ağız su ile ccedilalkalanmalı ya da bir bardak su iccedililmelidir
Periodontal hastalıklar erişkinlerde en sık goumlruumllen hastalıklardır Periodontal
hastalıklar kuumlccediluumlk ccedilocuklarda fazla goumlruumllmemesine karşın ergenlerin 60rsquoını etkiler
Tıpkı diş ccediluumlruumlklerinde olduğu gibi periodontal hastalıklar da diş plağındaki bakteriler
tarafından oluşturulur Periodontal hastalıkların oumlnlenmesi ve kontroluumlnde ağız
bakımının iyi olması esastır Periodontal hastalığın en hafif şekli olan gingivitis duumlzenli
diş fırccedilalama veya diş ipi kullanma ile iyileşir10
Oral ve orofarengeal kanserlerle ilgili olarak tuumltuumln kullanımı ve aşırı alkol
tuumlketimi en oumlnemli iki risk faktoumlruumlduumlr ve oral kanserlerin 75rsquoinden sorumludur Bu
nedenle birincil koruma alkol ve tuumltuumln kullanımını azaltmak veya ortadan kaldırmak
olmalıdır10
Yakın geccedilmişte plak ile ilişkili ağız hastalıklarının oumlzellikle periodontitisin bazı
durumların seyir ve patogenezini değiştirebileceği bulunmuştur Bunlar
kardiyovaskuumller hastalıklar bakteriyel pnoumlmoni diyabet ve duumlşuumlk doğum ağırlıklı
bebek doğurmadır Bunu doğrulamak iccedilin ileri araştırmalara gerek vardır ancak
şuumlphesiz iyi bir ağız sağlığı sadece ağız hastalıklarını oumlnlemek iccedilin değil genel sağlık
iccedilin de ccedilok oumlnemlidir11
224 Aşılama
Erişkin aşılaması yaşamları kurtarır ve maliyet etkindir İnfluenzaya karşı
aşılamanın maliyet etkinliğinin bir ccedilalışması aşılama ile bakım kurumlarında
yaşamayan yaşlılarda akut ve kronik solunum hastalıkları ve konjestif kalp yetmezliği
nedeni ile hastaneye yatışların azaldığını goumlstermiştir Aşılanan her kişi iccedilin direkt
kazanccedil 117 dolardır12
11
Daha buumlyuumlk ergenlerin ve yaşlıların aşı ile oumlnlenebilir hastalıklara karşı aşı
planlamasında yaş dışında birccedilok endikasyon vardır Oumlrneğin kronik obstruumlktif akciğer
hastalığı kardiyovaskuumller hastalığı ve diabetes mellitus gibi hastalıkları olanlarda
yaştan bağımsız olarak influenzadan oumllme riski artmıştır Influenza kronik sağlık
sorunu olan orta yaşlılarda 65 yaş ve uumlzerindeki sağlıklılardan daha yuumlksek oumlluumlm
oranına sahiptir12
Aşılama endikasyonları şunlardır (Yuumlksek riskli sağlık durumlarına goumlre)12
v Alkolik siroz ve kronik karaciğer hastalığı
v Aspleni
v Kronik kardiyak ve pulmoner durumlar ve diabetes mellitus
v Pıhtılaşma faktoumlr eksikliği olanlar
v Bağışık yetersizliği durumları
v Renal hastalık ve hemodiyaliz hastaları
Tuumlrkiye Enfeksiyon Hastalıkları Derneği ve Klinik Mikrobiyoloji Derneğirsquonin
2009 Erişkin Bağışıklama Rehberirsquone goumlre oumlnerilen aşılama şeması Tablo 5rsquode
sunulmuştur
12
Tablo 5 Normal ve Riskli Yetişkinlerde Aşılama Şeması13
Aşı 18-49 yaş 50-64 yaş 65 ge yaş 1 Tetanoz difteri (Td) 10 yılda bir rapel 23Kızamık (K)Kızamık kızamıkccedilık kabakulak (KKK)
Bir veya iki doz
Hepatit B Uumlccedil doz (0 1 6 aylar) İnfluenza Yılda bir doz Yılda bir doz 4Pnoumlmokok (polisakkarit)
Bir doz
Hepatit A İki doz (0 6 ya da 18 aylar) 2Su ccediliccedileği İki doz (0 6 ya da 18 aylar) 5Meningokok Bir ya da daha fazla doz İmmuumlnitesi ve kontrendikasyonu olmayan tuumlm bireyleri kapsar
Risk faktoumlruuml olan ve kontrendikasyonu olmayan bireyleri kapsar
1 Tetanoz aşısı iccedilin primer immunizasyonu tamamlanmış kişilerdeki şemadır 2 Gebelikte kontrendikedir 3 B ir ya da iki doz kızamık aşısı yapıldı ise bir doz KKK aşısı yapılır İlk doz KKK aşısı
olarak yapıldı ise ikinci doz kızamık aşısı olarak yapılır İki doz KKK yapıldı ise tekrar
aşıya gerek yoktur 4 Beş yıl ara ile risk gruplarına yapılır (her risk grubu oumlzel olarak değerlendirilir) 5 Koruyuculuk suumlresi 2 yıldır
Aşılama oranını arttırmak iccedilin şu stratejiler oumlnerilmiştir12
v Birccedilok başarılı aşılama programı sağlık ccedilalışanlarının ve hedef popuumllasyonun
eğitimi tanıtım ve idari ve mali engellerin kaldırılmasıyla sağlanmıştır
v İnfluenza veya pnoumlmokok aşıları hakkında posta kartları aşılama oranını roumllatif
olarak arttırmıştır
v Buumlyuumlk kliniklerde influenza mevsiminde ldquowalk-inrdquo yetişkin aşılama istasyonları
kurulabilir Bu istasyon yazılı bir protokole goumlre youmlnetilmeli ve eğitimli hemşireler
atanmalıdır
v Hasta bekleme odalarında bilgilendirici posterler ve broşuumlrler yer almalıdır
13
v Hasta dosyalarına koruyucu hizmetlerle ilgili kontrol listesi veya hatırlatıcı liste
konması faydalı olabilir Hasta dosyalarında boumlyle etiketlerin yer almasının aşılama
oranlarını arttırdığı bildirilmiştir
v İnfluenza ve pnoumlmoniden oumllenlerin birccediloğu ( 39-45) oumlnceki yılda hastanede
yatmıştır bu da hastanede yatmanın ciddi influenza enfeksiyonu iccedilin artmış bir risk
olduğunu goumlsterir Eyluumll ve Mart aylarında hastaneden taburcu olan hastalara
influenza aşısı oumlnerilmelidir
225 Askerlik durumu
Guumlnuumlmuumlzde askerlik goumlrevinin yapılması sırasında yaşanan teroumlr olayları
psikiyatrik bozukluklara yol accedilabilir Evli olanların ailelerinden uzun suumlre uzak olması
krizlere yol accedilabilir Askerlik doumlnemi sırasında oumlluumlm ve engelliliklerr aileleri uumlzer Stres
nedeniyle sigara gibi alışkanlıklara da başlanabilir Bunun yanında askerlik doumlneminde
okuma-yazma veya ccedileşitli becerilerin kazanılması muumlmkuumlnduumlr Bu doumlnem eğitim ve
aşılama gibi kaccedilırılmış fırsatlar accedilısından yararlı olabilir
226 Engellilik
Oumlzellikle ortopedik engelli olmak bazı konjenital vakalar hariccedil genellikle kazalar
(trafik ve iş) sonucu olmaktadır Tuumlrkiye İstatistik Kurumu 2009 verilerine goumlre
Tuumlrkiyersquode ve Akdeniz Boumllgesirsquonde engelliğin tuumlruumlne goumlre engelli nuumlfus oranları Tablo
6rsquoda goumlsterilmiştir14
Tablo 6 Tuumlrkiyersquode ve Akdeniz Boumllgesinde engelliğin tuumlruumlne goumlre engelli nuumlfus oranları
Ortopedik
engelli ()
Goumlrme
engelli ()
İşitme
engelli ()
Dil ve
konuşma
engelli ()
Zihinsel
engelli ()
Tuumlrkiye 125 060 037 038 048
Akdeniz
Boumllgesi
122 058 034 038 050
Tuumlrkiye genelinde en fazla ortopedik engelli bulunmaktadır ( 125) Akdeniz
Boumllgesirsquonde de bu oran yakındır
14
Aşılama bazen sakat kalmayı da engellemektedir Oumlrneğin polio aşısının yaygın
kullanılması buna bağlı poliomyelit riskini azaltacaktır Trafik ve iş kazalarını oumlnlemek
ise ccedileşitli soysal kurumların halk eğitimiyle olabilir
227 Ateşli Silahlar
Evde ateşli silah bulundurulması ergenler arasında intihar oranlarını 10 kat ve
cinayet oranlarını doumlrt kat arttırmaktadır15
Hekimlerin ebeveynleri ve hastaları ateşli silahlara sahip olma konusunda
bilinccedillendirme sorumluluğu bulunmaktadır Bu sorumlulukları
(1) ateşli silaha sahip olmanın riskleri
(2) ateşli silah yaralanmasının ev halkına verebileceği zararlar
(3) alkolik veya mental retarde ergen veya 13-19 yaş arası kişilerin karşı karşıya
olabilecekleri riskler konusunda bilgilendirmeyi de iccedilermelidir Ebeveynlere en guumlvenli
yolun ateşli silahı ev ortamından uzaklaştırmak olduğu anlatılmalıdır Aile ateşli silahı
bulundurmakta ısrarlı olduğu takdirde ebeveynlere ateşli silahı oumlzel bir kasada ve kilit
altında mermilerinden ayrı bir şekilde muhafaza etmeleri oumlnerilmelidir15
23 Sağlıkta Risk Faktoumlrlerini Belirleme Youmlntemleri
Araştırmanın en oumlnemli aşamalarından biri de veri ve bilgi toplama youmlntem ve
aracının seccedililmesidir Sosyal konularda yapılan araştırmaların veri kaynağı insandır ve
onlardan doğrudan bilgi alma youmlntemlerinden biri de anket youmlntemidir Anket youmlntemi
birinci elden yani birincil kaynaktan veri toplama youmlntemidir16
Anket youmlnteminin temelini bir evren ya da oumlrneklemi oluşturan birimlerden
sistematik biccedilimde bilgi elde edebilmek oluşturur Bu amaccedilla yazılı ya da soumlzluuml sorular
sorarak bunların yanıtlarına ulaşılmaya ccedilalışılır Dikkat edilirse goumlruumlşmeci ile
yanıtlayıcı arasında bir tuumlr iletişimden soumlz edilmektedir ve veri toplama aracı anket
formu olarak adlandırılır Boumlyle bir iletişimin başarılı olabilmesi iccedilin anket formunda
yer alacak soruların yazılı ya da soumlzluuml sorulabilmesinde ccedileşitli faktoumlrler goumlz oumlnuumlnde
bulundurulmalıdır16
v Cevaplayıcıların kuumlltuumlr duumlzeyi
v Cevaplayıcıların taraf tutma eğilimi
v Boumllgesel davranışlar
15
v Cevap vereceklerin meslekleri
Eğitim ve kuumlltuumlr duumlzeyi duumlşuumlk olanlara anlaşılması zor olan sorular
sorulmamalıdır Okur-yazar olmayan bir kimseye internet hakkında soru sormak ve bu
konuda bilgiler istemek doğru değildir ve sorulsa bile guumlvenilir sonuccedillar elde edilemez
Ankete cevap vermesi istenen kişilerin meslekleri onların cevaplarının gerccedilekccedili ve
guumlvenilir olmasını da etkileyebilecektir Tıp alanındaki bir uumlruumln hakkında muumlhendise ya
da muhasebeciye soru sormak ve yanıt almak araştırmanın guumlvenilirliğine goumllge
duumlşuumlrebilecektir Anket youmlnteminin birincil kaynaktan veri elde etmenin diğer youmlntemi
olan goumlzlem youmlntemine goumlre uumlstuumln bir oumlzelliği vardır En yaygın ve sık kullanımı
olması bilinen uumlstuumln bir oumlzelliğidir Bu oumlzelliği ortaya ccedilıkaran oumlnemli konu goumlzlem
youmlnteminde soru sorulmamasına karşın anket youmlnteminde sorular sorulmasıdır Anket
formundaki sorular yazılı (mektupla anket) ve soumlzluuml (telefonla anket goumlruumlşme) olarak
sorulabilmektedir Diğer bir oumlzellik ise esneklik ve ccedileşitliliktir Anket youmlntemi ile pek
ccedilok ve ccedileşitte bilgiler toplamak olanaklıdır16
Cevaplayıcıların tutum ve davranışları demografik oumlzellikleri gibi değişik tuumlrde
bilgiler elde edilebilir Sorulacak sorulardaki esneklik ve ccedileşitlilik ile ccedilok ccedileşitli bilgiler
elde edilebilir Anket youmlnteminin bir diğer oumlnemli oumlzelliği de verilerin daha ccedilabuk ve
daha az maliyetle elde edilebilmesidir Bilgi toplanacak konuların ve kişilerin geniş bir
yelpazeye yayılabilmesi ve iletişim olanaklarının sunduğu hız ve duumlşuumlk maliyetle erişim
fırsatları anket youmlnteminin bu oumlzelliğini oluşturmaktadır16
231 Anket Youmlnteminin Tuumlrleri
Anket youmlnteminde kullanılacak iletişim biccedilimine goumlre anket tuumlrleri uumlccedile ayrılabilir
v Mektupla ya da postayla anket
v Telefonla anket
v Kişisel goumlruumlşme
Araştırmacı araştırmanın amacını ve araştırma problemini goumlz oumlnuumlnde tutarak
anket tuumlrlerinden hangisini kullanacağını belirlemelidir Anket youmlnteminde kullanılacak
tuumlrlerin her birinin uumlstuumln ve zayıf youmlnleri vardır Uygulanacak anket tuumlruuml
kararlaştırılırken bu youmlnleri dikkatlice değerlendirilmelidir16
16
232 Mektupla Anket
Anket tuumlrleri iccedilerisinde en yaygın olarak kullanılanıdır Bu tuumlruumln en oumlnemli
oumlzelliği goumlruumlşmecinin bulunmamasıdır Sorulan sorulara cevap vermek ve anket
formunu geri postalamak cevaplayıcıya duumlştuumlğuumlnden oluşturulacak işbirliği ve
cevaplamadaki olumlu ilgilenim başarıyı doğrudan etkileyebilecektir Mektupla anket
yazılı iletişimin tuumlm oumlzelliklerini kapsar Soruların oumlrneklemi oluşturan birimlerin
hepsinin anlayabileceği aynı duumlzeyde algılayabilecekleri soumlzcuumlklerden kavramlardan
oluşması gerekir16
233 Telefonla Anket
Telefon rehberi esas alınarak yapılan oumlrnek seccedilimi durumunda kullanılan bir anket
tuumlruumlduumlr Daha ccedilok gelişmiş uumllkeler ve youmlrelerde uygulanmasına rastlanır Bu tuumlr anketin
uygulanabilmesi iccedilin telefon kullanımının yaygın olması gereklidir Telefonla anket
uygulaması yazılı iletişimi temel almadığı gibi tam olarak kişisel iletişimi de temel
almaz İletişim tuumlruuml daha ccedilok bir araccedil yardımıyla gerccedilekleştirilen uzaktan iletişimdir Bu
tuumlr iletişimin olumlu ve olumsuz youmlnlerini taşır Telefonla anket youmlnteminde
cevaplayıcılarla telefon aracılığıyla iletişim kurularak sorulan sorulara alınan yanıtlar
anket formuna işlenir16
Bu tuumlr anketin başlıca uumlstuumln youmlnleri şoumlyle sıralanabilir
v Diğer anket tuumlrlerine goumlre daha duumlşuumlk maliyetlidir Tekrar aramaları da değişik
zamanlarda yapabilmek olanaklı olduğundan bunun da maliyeti ccedilok yuumlksek
değildir
v Kısa bir zaman iccedilerisinde daha fazla kişiye ulaşarak goumlruumlşme yapabilme olanağı
olduğundan en hızlı bilgi toplama youmlntemi olduğu gibi zaman tasarrufu da sağlayan
youmlntemdir
v Mektupla anket tuumlruumlne goumlre ccedilok guumlncel konular hakkında bilgi edinmede daha
esnektir
v Goumlruumlşmecinin yanıtlar uumlzerinde etkili olması bakımından mektupla anket ile kişisel
goumlruumlşme arasında yer alır Fiziksel goumlruumlnuumlmden anket formunun tasarımından
kaynaklanan etkiler bu youmlntemde soumlz konusu değildir Sadece sesin kullanılmış
olması bu etkileri en aza indirmektedir
17
v Telefonla goumlruumlşmelerde kişiselleşme soumlz konusu olduğundan insanlar kendileriyle
ilgili sorulara daha rahatlıkla ve iccediltenlikle yanıtlar verebilmektedirler
v Telefonla anket uygulaması sırasında bilgi toplama ile ilgili denetim oumlnlemleri
istenilen duumlzeyde ve biccedilimde uygulanabilir
Belirtilen uumlstuumln youmlnlerinin yanında telefonla anket youmlnteminin oumlnemli zayıf
yanları vardır
bull Sadece telefonu olanlarla goumlruumlşme yapılabilir Bu durum oumlrnek seccediliminde yanlılığa
neden olabilmekte ve oumlrneğe goumlre birimlerin araştırma evrenini temsil yeteneğini
azaltabilmektedir Oumlzellikle gelir duumlzeyi duumlşuumlk gecekondu sakinleri kiracılar yeni
taşınan aileler ve kırsal kesimde yaşayanlarla ilgili bilgi toplamada bu konu oumlnemli
sorun olarak ortaya ccedilıkabilmektedir Ancak uumllkemizde telefon sayısındaki artış ve
telefon sahipliği oranındaki gelişme bu sakıncayı ortadan kaldırmaya başlamıştır
bull Uzun goumlruumlşmelere fazla olanak sağlamadığından elde edilecek bilgilerin miktarı ve
ccedileşidi sınırlı kalabilmektedir
bull Goumlzlem olanağı yoktur Ses tonu ve konuşma biccedilimi ile birccedilok eğilim saptanmaya
ccedilalışılır
bull Goumlruumlşmelerde yardımcı araccedilların kullanılması olanaksızdır
Telefonla anket youmlnteminin uumlstuumln ve zayıf youmlnleri değerlendirildiğinde bu
youmlntemin gittikccedile buumlyuumlyen bir kullanım potansiyeline sahip olduğu soumlylenebilir En
kolay en hızlı ve en az maliyetli bilgi toplama youmlntemi olarak telefonla anket
youmlnteminin zayıf youmlnleri oumlnceden bilinerek ve yerinde kullanılması araştırmacılara
buumlyuumlk kolaylıklar getirmektedir16
234 Kişisel Goumlruumlşme
Bu tuumlr anket uygulamasında goumlruumlşmecinin (anketoumlr) bir ya da birden fazla
cevaplayıcı ile fiziksel olarak bir arada bulunduğu bir ortamda sorular sorarak bunlara
yanıtlar alması gerccedilekleştirilir Anket formunda bulunan sorulara verilen yanıtlar
genellikle goumlruumlşmeci tarafından doldurulur Goumlruumlşmeci cevaplayıcının bulunduğu yere
gider ve anketi uygular Gidilecek yer ya da bir araya gelinecek yer ev olabildiği gibi
işyeri ya da herhangi bir uygun ortam da olabilir16
18
235 Uygun Anket Tuumlruumlnuuml Belirleme
Araştırmanın amacı ve araştırma problemi goumlz oumlnuumlnde bulundurularak hangi tuumlr
anketin en uygun olduğunu belirlemede birccedilok kriter değerlendirilmeye ccedilalışılır Bunları
kısaca şoumlyle sıralayabiliriz16
v Soruların karmaşıklığı
v Arzulanan veri miktarı
v Arzulanan doğruluk
v Oumlrneklem denetimi
v Harcanabilecek zaman
v Kabullenilebilir cevaplamama oranı
v Maliyet
Tablo 7 Anket Tuumlrlerinin Karşılaştırılması16
Kriter Mektup Telefon Kişisel goumlruumlşme Karmaşık sorular Zayıf İyi Ccedilok iyi Veri miktarı Orta İyi Ccedilok iyi Duyarlı sorularda doğruluk
İyi Orta Orta
Goumlruumlşmeci etkilerinin denetimi
Ccedilok iyi Orta Zayıf
Oumlrneklem denetimi Orta Orta Orta Gereken zaman Zayıf Ccedilok iyi İyi Olası cevaplama oranı Orta Orta Orta Maliyet İyi İyi Orta
Hiccedilbir youmlntem her durumda en uygun youmlntem olamaz Oumlnemli olan konu
kullanılacak youmlntemin en uygun cevaplayıcılardan en duumlşuumlk maliyetle en uygun bilginin
elde edebilmesini sağlamasıdır16
24 Koruyucu Sağlık Hizmetinde İstatistiksel Kavramlar
Risk olgusunu anlayabilmek iccedilin bazı istatistiksel terimleri bilmek gerekir
Prevalans bir ccedilalışma nuumlfusunda hastalık sahibi olanların (herhangi bir yer veya
zamanda) oranıdır Eski ve yeni vakalar toplam nuumlfusa boumlluumlnuumlr İnsidans ise verilen bir
19
zamanda yeni hastalık geliştirenlerin oranıdır Verilen zaman boyunca yeni vakalar
toplam nuumlfusa boumlluumlnuumlr17
Roumllatif risk risk faktoumlruuml olmayan insanların hasta olma insidansı ile risk faktoumlruuml
olan insanların hasta olma insidansı oranıdır Kohort ccedilalışmaları veya klinik denemeler
iccedilin kullanılır Roumllatif Risk=1 ise riske maruziyet veya tedavi etkisizdir Roumllatif Risk lt1
ise riske maruziyet veya tedavi koruyucudur Roumllatif Risk gt1 ise riske maruziyet veya
tedavi hastalık olasılığını arttırmaktadır Odds Ratio ise vaka-kontrol ccedilalışmaları iccedilin
kullanılır Hasta olanlarda risk faktoumlruuml olma olasılığının hasta olmayanlarda risk faktoumlruuml
olma olasılığına oranıdır Odss Ratio gt1 ise risk faktoumlruuml artmış hastalık ile ilişkilidir17
İstatistiksel testin oumlnem duumlzeyi (alfa) gerccedilekte hiccedilbir bağlantı yokken rastlantı
sonucu tek başına istatistiksel bağlantı bulmadır (Tip 1 hata) Genellikle 005rsquodir Duumlşuumlk
alfa oumlzellikle bir bağlantıyı belirtirken oumlnemlidir Bir istatistiksel testin guumlcuuml (power) =
1-betarsquodır (Beta Gerccedilekte varken hiccedilbir bağlantı bulamama olasılığıdır Tip 2 hata) P
değeri bir bulgunun rastlantısal olarak tek başına olma olasılığıdır Eğer p değeri
oumlnceden belirlenmiş alfa (genellikle 005)rsquoden kuumlccediluumlkse bulgular gerccedilekten şans eseri
değildir denebilir 95 guumlven aralığı demek 95 olasılıkla belirtilen değer gerccedilektir
anlamına gelir Oumlrneklem buumlyuumlkluumlğuuml ise bir klinik ccedilalışmada yeterli yuumlksek power ve
yeterli duumlşuumlk alfa elde etmek iccedilin gerekli denek sayısıdır17
20
3 GERECcedil VE YOumlNTEM
31 Ccedilalışma Evreninin Belirlenmesi
Adana ili Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam ve Ccedilukurova ilccedilelerinde daha oumlnce bu ccedilalışma
yapıldığı iccedilin ccedilalışmamızda aranacak telefon numaraları Adana ili Aladağ Ceyhan
Feke İmamoğlu Karaisalı Karataş Kozan Pozantı Saimbeyli Tufanbeyli Yumurtalık
İlccedilelerindeki Tuumlrk Telekom santrallerinden seccedililmiştir Bu ilccedilelerde demografik veriler
astım diyabet ağız sağlığı aşılama askerlik durumu engellilik ve ateşli silahlar
başlıklarında davranışsal risk faktoumlrleri incelenmiştir
32 Adana İli İlccedileleri İle İlgili Genel Bilgiler
Ccedilalışma evreni Adana İli Aladağ Ceyhan Feke İmamoğlu Karaisalı Karataş
Kozan Pozantı Saimbeyli Tufanbeyli Yumurtalık İlccedilelerinden oluşmuştur Ccedilalışma
evrenini oluşturan ilccedileler hakkındaki bilgiler Tablo 8rsquode goumlruumllmektedir
Tablo 8 Adana İli İlccedilelerinin Oumlzellikleri18-19
Adana ili ilccedileleri Adanarsquoya uzaklık Koumly belde sayısı
Aladağ 99 km 26 koumly 1 belde
Ceyhan 47 km 70 koumly 11belde
Feke 119 km 39 koumly
İmamoğlu 44 km 19 koumly
Karaisalı 52 km 51 koumly
Karataş 49 km 37 koumly 2 belde
Kozan 68 km 87 koumly 1 belde
Pozantı 114 km 16 koumly 1 belde
Saimbeyli 153 km 25 koumly
Tufanbeyli 191 km 29 koumly 1 belde
Yumurtalık 81 km 16 koumly 3 belde
21
Aşağıda Adana il haritası ve ccedilalışmaya dahil edilen ilccedileler goumlruumllmektedir Adana
Merkez hariccedil ilccedileler ccedilalışma evrenimizdir
Şekil 1 Adana İl Haritası19
Bu ilccedilelerden Yumurtalık Karataş Ceyhan belde ve koumlyleri tuumlmuumlyle ovalıktır
Feke Saimbeyli Tufanbeyli Aladağ ve Pozantı belde ve koumlyleri ise Toros dağları
eteklerinde dağlık boumllgededir Kozan Karaisalı İmamoğlu belde ve koumlyleri ise kısmen
ovalık kısmen dağlıktır
22
33 Oumlrneklem Buumlyuumlkluumlğuumlnuumln Hesaplanması
Ccedilalışmamızda oumlrneklem buumlyuumlkluumlğuumlnuuml hesaplarken S=ZZ[P(1-P)](DD)
formuumlluumlnuuml kullandık Formuumlle goumlre evrenimizin buumlyuumlkluumlğuuml 91987 (Seyhan Yuumlreğir
Sarıccedilam ve Ccedilukurova hariccedil) telefon numarası olduğundan beklenen prevalansı 70
hata payını 14 dizayn etkisini 15 ve guumlven aralığını 95 olarak kabul ettiğimizde
Adana ili ilccedileleri iccedilin hesapladığımız oumlrneklem buumlyuumlkluumlğuuml 1888 kişidir
Tuumlrkiye İstatistik Kurumu 2009 verilerine goumlre Tuumlrkiye 2008 yılına ait hane
sayısı 17794238 ve sabit telefon sayısı 17502205rsquodir14 Buna goumlre hane başı telefon
sayısı 098 olmaktadır Adana iccedilin ise hane sayısı 402000rsquodir (Tuumlrkiye İstatistik Yıllığı
2009rsquoda 2008 verileri)14 Adana Valiliğirsquonin sitesinden elde ettiğimiz sabit telefon sayısı
454334rsquoduumlr (Eyluumll 2005 itibarıyla)20 Dolayısıyla Adana iccedilin hane başı telefon sayısı
113rsquoduumlr
34 Oumlrneklem Seccedilimi
Ccedilalışma evrenimizin buumlyuumlkluumlğuuml 91987 ve oumlrneklem buumlyuumlkluumlğuuml 1888 olarak kabul
edildiğinde telefon abonesi sayısına goumlre her ilccedilenin oumlrneklem sayısı Tablo 9rsquoda
goumlsterilmektedir
23
Tablo 9 Adana İlccedilelerine Goumlre Nuumlfus Telefon Abonesi Sayısı ve Oumlrneklem Sayısı Oranları
İlccedileler Nuumlfus (20 yaş uumlstuuml) Abone sayısı Oumlrneklem sayısı
n n n Aladağ 11402 362 2365 257 49 259
Ceyhan 108969 3470 29562 3214 606 3210
Feke 12418 395 3746 407 77 408
İmamoğlu 19437 619 5179 563 106 561
Karaisalı 15498 493 6044 658 124 657
Karataş 14469 461 5103 555 105 556
Kozan 81326 2590 22100 2402 454 2405
Pozantı 13789 439 7912 860 162 858
Saimbeyli 11044 351 2732 297 56 297
Tufanbeyli 12877 410 3517 382 72 381 Yumurtalık 12882 410 3727 405 77 408 Toplam 314111 10000 91987 10000 1888 10000
Nuumlfus Tuumlrkiye İstatistik Kurumu Adrese Dayalı Nuumlfus Kayıt Sistemi 200921 Abone Sayısı Adana Tuumlrk Telekom Boumllge Muumlduumlrluumlğuuml ile yapılan oumlzel goumlruumlşme22
Her ilccedile telefon santrali kapasitesine goumlre uumlccedil veya doumlrt haneli prefiksleri olan
numaralara sahiptir Her ilccedilede telefon numaralarının uumlccedil ve doumlrt haneli prefiksleri
belirlenmiştir ve her binlik gruptan oumlrneklem buumlyuumlkluumlğuuml oranında telefon seccedililmiştir
Oumlrneğin İmamoğlu iccedilin prefiksler 891 892 8962 8982 8972 8942 8978 8998
8952 idi Toplam abone sayısı 5179 ve nuumlfus 31257 idi Ccedilalışma evrenindeki toplam
abone sayısı (91987) İmamoğlursquondaki abone sayısı (5179) ile oranlandı (1776)
Toplam oumlrneklem sayısı 1888rsquoyi 1776rsquoya boumllduumlğuumlmuumlze yaklaşık 106 olan İmamoğlu
oumlrneklem sayısını hesapladık İmamoğlu iccedilin prefiksler iki adet uumlccedilluuml ve yedi adet
doumlrtluumlyduuml Uumlccedilluuml prefiksler 10000 doumlrtluuml prefiksler 1000 numara iccedilermekteydi
İmamoğlursquonda 27000 numara vardı (27 tane 1000rsquolik grup) ancak bunların hepsi dolu
değildi İmamoğlursquonun oumlrneklem sayısı olan 106rsquoyı 1000rsquolik grup sayısı 27rsquoye boumllerek
her binlik grup iccedilin rasgele doumlrt numara belirlememiz gerektiğini bulduk Her on binlik
grup iccedilin de rasgele 40 numara belirlememiz gerekir Her binlik gruptan (doumlrtluuml prefiksi
24
olanlar) rastgele doumlrt her on binlik gruptan (uumlccedilluuml prefiksi olanlar) rasgele kırk numara
seccedilerek aranacak numaraları belirledik
Aramalar sırasında bir gruptan seccedililen numara cevap vermezse aranan yer
mesken değilse veya değişik nedenlerle goumlruumlşme yapılamazsa o gruptaki bir sonraki
numara arandı Arka arkaya uumlccedil kez işyeri ccedilıktığında 100 numara atlandı
Belirlenen prefikslerdeki numaraların listelenmesi gruplara ayrılması ve her
gruptan rasgele olarak numaraların seccedililmesi işlemleri bilgisayar ile Uysal WebQ 1
anket youmlnetim yazılımının oumlrneklem seccedilim moduumlluuml23 ve Epi infoprogramı24 aracılığı
ile gerccedilekleştirildi
35 Anket Formunun Hazırlanması
Adana ili Aladağ Ceyhan Feke İmamoğlu Karaisalı Karataş Kozan Pozantı
Saimbeyli Tufanbeyli ilccedilelerinde ikamet eden erişkinlerin sağlıkla ilgili davranışları
ldquotelefonla anketrdquo youmlntemiyle araştırılmıştır Bunun iccedilin Amerika Birleşik Devletlerirsquonde
20 yılı aşkın suumlreden beri 40rsquodan fazla eyalette uygulanan lsquolsquoDavranışsal Risk Faktoumlrleri
Araştırma Sistemi (Behavioral Risk Factor Surveillance System BRFSS)25
kullanılmıştır 1980rsquoli yıllarda ABDrsquode telefonla anket youmlntemi kişinin bildirimine
goumlre ldquodavranışsal risk faktoumlrlerinirdquo belirlemek iccedilin guumlvenilir ve duumlşuumlk maliyetli bir
youmlntem olarak kullanılmaya başlandı Sistemin amacı halk sağlığı programlarını
planlamak uygulamak ve izlemek iccedilin veri elde etmekti 1984rsquoden sonra bu anket bir
araştırma sistemi oldu26 Orijinal ankette 1984 yılında sekiz ana boumlluumlm varken 2010
yılında 22 ana boumlluumlm ve 26 isteğe bağlı boumlluumlm bulunmaktadır Bunların her biri değişik
davranışsal risk faktoumlrlerini iccedilermektedir3
Orijinal anketteki sekiz boumlluumlm daha oumlnce Adanarsquonın merkez hariccedil ilccedilelerinde ve
16 boumlluumlm Adanarsquonın merkezinde uygulandı Buradaki ccedilalışmada ise Adanarsquonın merkez
hariccedil ilccedilelerinde demografik bilgiler astım diyabet ağız sağlığı aşılama askerlik
durumu engellilik ve ateşli silahlardan oluşan ve daha oumlnce uygulanmayan sekiz
davranışsal risk faktoumlruuml araştırıldı
36 Verilerin Toplanması
Telefon aramaları Ccedilukurova Uumlniversitesi Telefon ve İnternet ile Saha
Araştırmaları Birimi (TİSAB)rsquonde Ağustos 2008-Ocak 2009 arasında yapılmıştır
Anket telefona cevap veren konuşma veya zihinsel engeli bulunmayan 18 yaşından
25
buumlyuumlk bireylere uygulanmıştır Anket soruları sorulurken cevaplar aynı anda Uysal
WebQ 1 anket youmlnetim yazılımının veri toplama boumlluumlmuumlne kaydedilmiştir23
Tablo 10 Adana İli İlccedileleri (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Telefon Arama Sonuccedilları
Arama sonucu n
Meşgul 8 04
Cevap yok 327 174
Oumlzel konut değil 228 121
Kişi goumlruumlşmeyi kabul etmedi 149 79
Goumlruumlşme tamamlanamadı 80 42
Goumlruumlşme tamamlandı 1096 580
TOPLAM 1888 1000
Ccedilalışmamızda oumlrneklem buumlyuumlkluumlğuuml 1888 olarak hesaplanmıştı Ancak aranan
numaralarda ccedileşitli nedenlerle (meşgul cevap yok vb) 1096 kişi ile goumlruumlşme
tamamlanabilmiştir Dolayısıyla goumlruumlşmesi tamamlananların oranı 580rsquode kalmıştır
26
Tablo 11 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Goumlruumlşuumllen Kişilerin Katılım Yuumlzdeleri
İlccedileler Oumlrneklem sayısı Katılan Katılım yuumlzdesi
Aladağ 49 42 8571
Ceyhan 606 398 6568
Feke 77 40 5195
İmamoğlu 106 21 1981
Karaisalı 124 75 6048
Karataş 105 69 6571
Kozan 454 269 5925
Pozantı 162 48 2963
Saimbeyli 56 46 8214
Tufanbeyli 72 43 5972
Yumurtalık 77 45 5844
TOPLAM 1888 1096 5805
En yuumlksek katılım oranı Aladağ ilccedilesinde ( 8571) en duumlşuumlk katılım oranı ise
İmamoğlursquondadır ( 1981) Aramalar guumlnduumlz yapıldığı iccedilin oumlrneğe ccedilıkan telefon
numaraları defalarca aranmasına rağmen bazı boumllgelerde istenilen katılım yuumlzdesini elde
etmede zorluk ccedilekilmiştir
37 Verilerin Analiz Edilmesi ve Kullanılan İstatistik Youmlntemler
Veriler analiz edilirken oumlnce hatalı girişler duumlzeltildi minimum ve maksimum
kontrolleri yapıldı Kodlama hataları duumlzeltildi ve iccedil tutarlık youmlnuumlnden değerlendirildi
Veriler uygun şekilde gruplandırılıp kodlandıktan sonra frekans dağılımları ortalamalar
ve ccedilapraz tablolar yapıldı Ccedilapraz tablolarda x2 testi uygulandı
27
4 BULGULAR
41 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Goumlruumlşuumllen Kişilerin Sosyodemografik Oumlzellikleri
Ccedilalışmaya katılan kişilerin yaş grupları dengeli dağılmaktadır
Tablo 12 Adana ili ilccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Yaş grupları ve Cinsiyete goumlre Dağılımı
Yaş
grupları
Erkek Kadın TOPLAM
n + n + n
20-29 54 228 183 772 237 215
30-39 44 197 179 803 223 203
40-49 62 267 170 733 232 211
50-59 54 287 134 713 188 171
60 + 94 427 126 573 220 200
TOPLAM 308 280 792 720 1100 1000
suumltun yuumlzdesi +satır yuumlzdesi x2=3467 SD=4 p=00001
Tablo 12rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi cinsiyete bakılmaksızın her yaş grubundaki toplam
nuumlfusa bakıldığında yaş grupları arasında ciddi fark olmadığı yaş ve cinsiyete
bakıldığında ise erkek ve kadın arasında anlamlı fark olduğu goumlruumllmektedir (plt0001)
Telefon goumlruumlşmesi yapılan kişilerin 720ı kadın ve 280ı erkek idi Telefon
goumlruumlşmeleri mesai saatleri iccedilinde yapıldığı iccedilin kadınların sayısı erkeklerden fazlaydı
Ccedilalışmaya katılan erkek sayısını arttırmak iccedilin hafta sonları da telefon goumlruumlşmeleri
yapıldı Ancak buna rağmen sonuccedil değişmedi Ccedilalışmaya katılanların yaş ortalaması
4336plusmn1431 yıl erkeklerin yaş ortalaması 4718plusmn1489 yıl ve kadınların yaş ortalaması
4186plusmn1381 yıl olarak bulunmuştur
Goumlruumlşuumllen kişilerin medeni durumlarının dağılımı Tablo 13rsquode goumlsterilmiştir
28
Tablo 13 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Medeni Duruma Goumlre Dağılımı
Medeni durum
Erkek Kadın TOPLAM n n n
Evli 239 776 603 762 842 766
Bekacircr 62 201 104 131 166 151
Boşanmış veya eşi oumllmuumlş
7 23 84 107 91 83
TOPLAM 308 280+ 791 720+ 1099
1000
suumltun yuumlzdesi +satır yuumlzdesi x2=2586 SD=2 p=00001
En buumlyuumlk grubu evliler ( 766) ikinci buumlyuumlk grubu ise bekacircrlar ( 151)
oluşturmaktadır Boşanmış veya eşi oumllmuumlş kadınların oranı ( 106) erkeklerden (
23) anlamlı olarak fazladır (plt0001)
Ccedilalışmaya katılan kişilerin cinsiyete goumlre eğitim durumlarının dağılımları ise
Tablo 14rsquode goumlsterilmiştir
Tablo 14 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Cinsiyete Goumlre Eğitim Durumlarının Dağılımı
Eğitim
Erkek Kadın Toplam n + n + n
Okur-yazar değil
12 67 166 933 178 162
Okur-yazar 26 333 52 667 78 71 İlkokul 140 292 339 708 479 436 Ortaokul 33 333 66 667 99 90 Lise 66 335 131 665 197 179 Uumlniversite 31 456 37 544 68 62 TOPLAM 308 280 791 720 1099 1000
suumltun yuumlzdesi +satır yuumlzdesi x2=5612 SD=5 p= 00001
Okur-yazar olmayanlarda kadınların oranı 933 ile erkeklerden ( 67) oldukccedila
fazladır Eğitime goumlre dağılımda en buumlyuumlk grubu ilkokul mezunları oluşturmaktadır (
29
436) Tuumlm oumlrneklemin 62si uumlniversite mezunu olduklarını ifade etmişlerdir
Cinsiyet ve eğitim durumu arasındaki fark anlamlı bulunmuştur (plt 0001)
Yaş grubu ile eğitim arasındaki ilişki Şekil 2rsquode goumlsterilmiştir
Şekil 2 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Eğitim Durumu ve Yaş Grupları Dağılımı
Uumlniversite mezunlarının buumlyuumlk kısmı 20-29 yaş grubunda okur-yazar olmayanların buumlyuumlk kısmı ise 60 yaş ve uumlzeri gruptadır
42 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Goumlruumlşuumllen Kişilerin Astım Durumu
Goumlruumlştuumlğuumlmuumlz kişilere bir hekim tarafından astım tanısı alıp almadıkları ve şu an
astım olup olmadıkları soruldu
30
Şekil 3 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Astım Durumu
Astım olduğu soumlylenenler ile şu an astımı olanların oranları birbirine yakındır
(Şekil 3) Aslında astımı olduğu soumlylenenlerle şu an astımı olanların oranı aynı
olmalıdır Ccediluumlnkuuml astım kronik bir hastalıktır Bu farklılık iki nedenden olabilir Birincisi
başlangıccedilta konulan astım tanısı yanlış olabilir İkincisi aslında astımı vardır ama
sorduğumuzda bulguları olmadığından yok demiş olabilir
Astımla ilgili elde ettiğimiz bir diğer bulgu da beden kitle indeksi arttıkccedila astım
prevalansının artmasıydı
Boumllgelere goumlre astım durumu Tablo 15rsquode goumlsterilmiştir
31
Tablo 15 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerde Astım Durumu
İlccedileler Şu an astımı var mı
Evet Hayır TOPLAM
n + n + n
Aladağ 1 25 39 975 40 36
Ceyhan 17 43 382 957 399 365
Feke 2 50 38 950 40 37
İmamoğlu 2 95 19 905 21 19
Karaisalı 6 80 69 920 75 69
Karataş 7 101 62 899 69 63
Kozan 10 38 256 962 266 243
Pozantı 4 83 44 917 48 44
Saimbeyli 3 65 43 935 46 42
Tufanbeyli 2 47 41 953 43 39
Yumurtalık 1 21 46 979 47 43
TOPLAM 55 50 1039 950 1094 1000
Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=10138 SD=10 p=0428
Boumllgeler incelendiğinde en yuumlksek astım oranı 101 ile Karataşrsquota en duumlşuumlk
oran ise 21 ile Yumurtalıkrsquota bulunmuştur ancak bu fark anlamlı değildir ve diğer
ilccedilelerde oran dengeli dağılmıştır Toplam astım oranı 5rsquodir
Kadınlarda astım oranı ile erkeklerde astım oranı karşılaştırılmıştır (Tablo 16)
32
Tablo 16 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerde Cinsiyet ve Astım Durumu
Cinsiyet Şu an astımı var mı
Evet Hayır TOPLAM
n + n + n
Erkek 9 30 296 970 305 279
Kadın 46 58 743 942 789 721
TOPLAM 55 50 1039 950 1094 1000
Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=3819 SD=1 p=0051
Erkeklerde şu an astımı olma durumu 3 iken kadınlarda bu oran 58
bulunmuştur Ancak bu fark sınırda anlamlı bulunmuştur (p=0051)
Yaş grubu ile astım olma ilişkisi araştırılan bir diğer konudur
Tablo 17 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerde Yaş Gruplarına Goumlre Şu An Astım Olma Durumu
Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=10332 SD=4 p=0035
Yaş arttıkccedila astım olma durumu artmaktadır ve bu ilişki anlamlıdır (p=0035)
Yaş grubu Şu an astımı var mı
Evet Hayır TOPLAM
n + n + n
20-29 4 17 232 983 236 216
30-39 10 45 212 955 222 203
40-49 11 48 218 952 229 209
50-59 14 75 173 925 187 171
60+ 16 73 204 927 220 201
TOPLAM 55 50 1039 950 1094 1000
33
43 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Goumlruumlşuumllen Kişilerin Diyabet Durumu
Ccedilalışmamızda toplumdaki diyabet oranı 101 bulunmuştur (Şekil 4)
Şekil 4 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerde Diyabet Olma Durumu
Ccedilalışmaya katılanlar gebelikleri sırasında diyabet ve sınırda diyabeti ayrıca
belirtmişlerdir
Yaş grupları ve diyabet olduğu soumlylenme durumu da incelenmiştir
Tablo 18 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerde Yaş Grupları ve Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu
Yaş grubu (yıl)
Diyabet olduğu soumlylendi mi Evet Hayır TOPLAM
n + n + n 20-29 1 04 233 996 234 217 30-39 7 32 214 968 221 204 40-49 20 89 204 911 224 207 50-59 36 195 149 805 185 171 60+ 45 207 173 793 218 201 TOPLAM 109 101 973 899 1082 1000
Suumltun yuumlzdesi Satır yuumlzdesi x2=8086 SD=4 p=00001
34
Tablo 18rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi yaş grubu arttıkccedila diyabeti olanların sayısı
artmaktadır Yaş arttıkccedila insuumllin direncinin gelişmesi bunun hazırlayıcısıdır
bulgularımız bununla uyumludur ve anlamlıdır (p=00001)
Eğitim durumu ve diyabet ilişkisinde hiccedilbir okul bitirmeyenlerde diyabet daha sık
bulunmuştur (Tablo19)
Tablo 19 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerde Eğitim Durumu ve Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu
Eğitim durumu
Diyabet olduğu soumlylendi mi Evet Hayır TOPLAM n + n + n
Okul bitirmeyenler∆
43 170 210 830 253 234
Okul bitirenler
66 80 762 920 828 766
TOPLAM 109 101 972 899 1081 1000 ∆Okul bitirmeyenler Her hangi bir okul diploması olmayan Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=1741 SD=1 p=00001
Okul bitirmeyenlerde diyabet olduğu soumlylenme oranı 170 iken bir okul
bitirenlerde 80rsquodır Bu fark anlamlı bulunmuştur (p=00001)
Ccedilalışmamızda medeni durum ve diyabet ilişkisini de inceledik (Tablo 20)
Tablo 20 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Medeni Durum ve Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu
Medeni durum
Diyabet olduğu soumlylendi mi Evet Hayır TOPLAM n + n + n
Evli 92 111 735 889 827 765 Bekacircr 1 06 104 994 165 153 Boşanmış veya eşi oumllmuumlş
16 180 73 820 89 82
TOPLAM 109 101 972 899 1081 1000 Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=1556 SD=2 P=00004
Diyabet olduğu soumlylenme oranı en fazla boşanmış veya eşi oumllmuumlşlerde
bulunmuştur ( 180) Evli olanlarda oran 111 bekacircrlarda ise 06 olarak
35
bulunmuştur Ancak bekacircrların yaş grubunun genel olarak duumlşuumlk olacağı
duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde bulgular yine diyabetin yaşla beraber arttığını goumlstermektedir
İlccedilelere goumlre diyabet olduğu soumlylenme durumu Tablo 21rsquode goumlsterilmiştir
Tablo 21 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) İlccedilelere Goumlre Kişilerin Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu
İlccedileler Diyabet olduğu soumlylendi mi Evet
Hayır TOPLAM
n n + N Aladağ 4 105 34 895 38 35 Ceyhan 37 94 358 906 395 365 Feke 4 100 36 900 40 37 İmamoğlu 0 00 21 1000 21 19 Karaisalı 7 93 68 907 75 69 Karataş 12 174 57 826 69 64 Kozan 21 80 242 920 263 243 Pozantı 9 187 39 813 48 44 Saimbeyli 4 87 42 913 46 43 Tufanbeyli 2 47 41 953 43 40 Yumurtalık 9 204 35 796 44 41 TOPLAM 109 101 973 899 1082 1000
Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=1224 SD=10 p=0140
İmamoğlursquonda diyabet olduğunu soumlylenme oranının ( 0) ccedilok duumlşuumlk olması ve
Karataş ( 174) Pozantı ( 187) ve Yumurtalıkrsquota ( 204) bariz olarak yuumlksek
olması dikkat ccedilekmektedir Diğer ilccedilelerde diyabet olduğunu soumlylenenlerin oranı
dengeli dağılmaktadır Ancak farklar anlamlı değildir (p=0140)
Diyabet olduğu soumlylenenlerin cinsiyete goumlre dağılımı Tablo 22rsquodedir
Tablo 22 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Cinsiyet ve Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu
Cinsiyet Diyabet olduğu soumlylendi mi Evet Hayır TOPLAM n + n + n
Erkek 25 82 280 918 305 282 Kadın 84 108 693 892 777 718 TOPLAM 109 101 973 899 1082 1000
Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=165 SD=1 p=0198
36
Diyabet olduğu soumlylenenlerde cinsiyet accedilısından anlamlı bir fark bulunmamıştır
(p=0497) Erkeklerde diyabet olduğu soumlylenme oranı 82 ve kadınlarda 108
olarak bulunmuştur
Diyabetik hastalar genelde kilo fazlası veya obezitesi olan hastalardır
Ccedilalışmamızda diyabet ile BKİ ilişkisi Tablo 23rsquode goumlruumllmektedir Boy ve kilosunu
soumlylemeyenler tabloya dahil edilmemiştir
Tablo 23 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Beden Kitle İndeksi ve Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu
BKİ Diyabet olduğu soumlylendi mi Evet Hayır TOPLAM n + n + n
le25 14 38 535 962 369 475 25-30 28 108 231 892 259 334 ge30 24 162 124 838 148 191 TOPLAM 67 85 710 915 776 1000
Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=4231 SD=2 P=00001
Ccedilalışmamıza katılanlarda BKİ le 25 olanların 38rsquoi diyabet olduğunu
soumlylemişken BKİ normal olanlarda bu oran 109 ve BKİ ge30 olanlarda 163rsquotuumlr
BKİ arttıkccedila diyabet olduğu soumlylenenlerin oranı artmıştır Bu bulgu da anlamlı
bulunmuştur (p=00001)
44 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Goumlruumlşuumllen Kişilerin Ağız Sağlığı Durumu
Ccedilalışmamızda diş hekimine gitme durumu Şekil 5rsquode goumlsterilmiştir
37
Şekil 5 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) En Son Diş Hekimine Gitme Durumu
Goumlruumlşuumllen kişilerin 4016rsquosı (441 kişi) son bir yıl iccedilinde diş hekimine gitmişken
1183rsquouuml (43 kişi) hiccedil diş hekimine gitmediğini belirtmiştir Bu kişilerin yaş grubuna
goumlre en son diş hekimine gitme durumu ise Tablo 24rsquote goumlsterilmiştir
Tablo 24 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Yaş Grupları ve Diş Hekimine Gitme Durumları
Yaş Diş hekimine gitme durumu Son 1 yıl iccedilinde Son 2+ yılda giden Hiccedil gitmeyen TOPLAM n + n 0+ n + n
20-29 109 480 60 264 58 256 227 215 30-39 104 479 85 392 28 129 217 206 40-49 94 418 115 511 16 71 225 213 50-59 69 390 97 548 11 62 177 168 60 + 65 311 127 608 17 81 209 198 TOPLAM 441 418 484 459 130 123 1055 1000 + Satır yuumlzdesi Suumltun yuumlzdesi x2=91048 SD=8 p= 00001
Tablo 24rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi son bir yıl iccedilinde diş hekimine gitme durumu 20-29
yaş grubunda en yuumlksektir ( 48) Bu oran yaş grubu arttıkccedila azalmaktadır 60 yaş ve
uumlzerinde oran 311rsquodir Bulunan fark anlamlıdır (p=00001)
38
Tablo 25 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Eğitim ve Diş Hekimine Gitme Durumu
Eğitim durumu
Diş hekimine gitme durumu Son 1 yıl iccedilinde Son 2 artı
yıllarda giden Hiccedil gitmeyen TOPLAM
N + n + n + n Okur- yazar değil
57 343 89 536 20 121 166 157
Okur- yazar
28 384 36 493 9 123 73 69
İlkokul 180 388 221 476 63 136 464 440 Ortaokul 46 484 36 379 13 137 95 90 Lise 89 466 78 408 24 126 191 181 Uumlniversite 41 621 24 364 1 15 66 63 TOPLAM 441 418 484 459 130 123 1055 1000
+ Satır yuumlzdesi Suumltun yuumlzdesi x2=25345 SD=10 p=0005
Eğitim durumu ve diş hekimine gitme durumunda uumlniversite mezunlarında son bir yıl iccedilinde diş hekimine gitme oranı en yuumlksektir Ayrıca hiccedil gitmeyenlerin oranı uumlniversite mezunlarında en duumlşuumlktuumlr Aradaki fark anlamlı bulunmuştur (p=0005)
Tablo26 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Cinsiyet ve Diş Hekimine Gitme Durumu
Cinsiyet Diş hekimine gitme durumu Son 1 yıl iccedilinde Son 2 artı yıllarda
giden Hiccedil gitmeyen TOPLAM
N + n + n + n Erkek 108 366 154 522 33 112 295 280 Kadın 333 438 330 434 97 128 760 720 TOPLAM 441 418 484 459 130 123 1055 1000
+Satır yuumlzdesi Suumltun yuumlzdesi x2=6641 SD=2 p=0036
Son bir yıl iccedilinde diş hekimine gitme durumunda kadınların oranı daha yuumlksektir
ve aradaki fark anlamlıdır (p=0036)
39
Tablo 27 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Diş Ccediluumlruumlğuuml Nedeniyle Kaybedilen Diş Sayısı
Diş ccediluumlruumlğuuml nedeniyle
kaybedilen diş sayısı
n
Hiccedil kaybetmedim 203 186
1-5 diş kaybettim 427 391
6-10 diş kaybettim 157 144
11-15 diş kaybettim 136 124
Hepsini kaybettim 166 152
Bilmiyorum 3 03
TOPLAM 1092 1000
Diş sağlığı ile ilgili olarak goumlruumlştuumlğuumlmuumlz kişiler arasında hiccedil diş kaybı
olmayanların oranı 186 iken en buumlyuumlk grubun (391) 1-5 diş kaybı vardır
Dişlerimin hepsini kaybettim diyenlerin oranı ise 152rsquodir
Tablo 28 Adana İli İlccedilelerinde(Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Eğitim Durumu ve Diş Ccediluumlruumlğuuml Nedeniyle Kaybedilen Diş Sayısı
Eğitim durumu
Kaccedil diş kaybettiği Hiccedil 1-5 6-10 11-15 Tuumlmuumlnuuml TOPLAM n + n + n + n + n + n
Okul bitirmeyenler
18 71 47 186 41 162 40 158 107 423 253 233
Okul bitirenler
185 221 379 454 116 139 96 115 59 71 835 767
TOPLAM 203 187 426 392 157 144 136 125 166 153 1088 1000 +Satır yuumlzdesi Suumltun yuumlzdesi x2=22072 SD=4 p=00001
Goumlruumlşuumllen kişilerde tuumlm dişlerimi kaybettim diyenlerin 423rsquouuml okul
bitirmeyenler ve 71rsquoi okul bitirenler grubundadır (Tablo 28)
40
Tablo 29 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Cinsiyet ve Diş Ccediluumlruumlğuuml Nedeniyle Kaybedilen Diş Sayısı
Cinsiyet Kaccedil diş kaybettiği Hiccedil 1-5 6-10 11-15 Tuumlmuumlnuuml TOPLAM n + n + n + n + n + n
Erkek 47 156 124 411 47 156 39 129 45 149 302 277 Kadın 156 198 303 385 110 140 97 123 121 154 787 723 TOPLAM 203 187 427 392 157 144 136 125 166 152 1089 1000
+Satır yuumlzdesi Suumltun yuumlzdesi x2=2962 SD=4 p=0564
Ccedilalışmamızda cinsiyet ile kaybedilen diş sayısı arasında anlamlı ilişki
saptanmamıştır (p=0564) Diş kaybetme durumunu cevaplayan 1089 kişinin ortalama
diş kaybı sayısı ise 894plusmn1079rsquodur (minimum0 maksimum32)
Diş ccediluumlruumlğuuml oluşumunda diş plaklarının etkisi bilinmektedir Dişler fırccedilalanarak bu
engellenmediği zaman dişlerimizdeki bu plakların bir diş hekimi tarafından
temizlenmesi gerekir Goumlruumlştuumlğuumlmuumlz kişilere dişlerini en son ne zaman temizlettikleri
de sorulmuştur (Tablo 30)
Tablo 30 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Dişlerini Temizletme Zamanı
Dişlerini temizletme zamanı n Son 1 yıl iccedilinde 157 144 Son 2 yıl iccedilinde 55 51 Son 5 yıl iccedilinde 54 50 5 yıldan oumlnce 98 90 Hiccedil 661 608 Bilmiyorum 62 57 TOPLAM 1087 1000
Goumlruumlşuumllen kişilerin 60rsquo8rsquoi dişlerini hiccedil temizlettirmediklerini belirtmişlerdir
Son bir yılda dişlerini temizlettirenlerin oranı ise sadece 144rsquoduumlr
Dişlerini temizletme ile eğitim durumu arasında ilişki Tablo 31rsquode goumlsterilmiştir
41
Tablo 31 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Dişlerini Temizletme ve Eğitim Durumu
Eğitim durumu
Dişlerini temizletme zamanı Son 1-5 yıl iccedilinde
5 yıldan oumlnce Hiccedil TOPLAM
n + n + n + n Okul bitirmeyenler
33 141 24 103 177 756 234 229
Okul bitirenler
233 295 74 94 483 611 790 771
TOPLAM 266 260 98 96 660 644 1024 1000 Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=22500 SD=2 p=000001
Bir okul bitirmeyenlerde son 1-5 yıl iccedilinde dişlerini temizletme oranı 141 iken
okul bitirenlerde bu oran 295rsquodir ve bu fark anlamlıdır (p=000001)
45 Adana İli ilccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Goumlruumlşuumllen Kişilerin Aşılanma Durumu
Kişilere son bir yıl iccedilinde grip tetanoz ya da hepatit B aşısı olup olmadıkları
sorulmuştur (Tablo 32)
Tablo 32 Adana İli İlccedilelerinde ( Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Aşılanma Durumu
Aşı tipi Aşılanma durumu
Evet Hayır Bilmiyorum TOPLAM
N n n n
Grip 42 38 1054 961 1 01 1097 1000
Tetanoz 90 82 1006 917 1 01 1097 1000
Hepatit B 55 5 1025 934 17 15 1097 1000
Aşılanma oranları genel olarak ccedilok duumlşuumlktuumlr Grip aşısı iccedilin oran 38rsquodir
Ccedilalışma yaptığımız doumlnemde henuumlz grip pandemisi yoktu Tetanoz aşı oranının nisbi
yuumlksek olması ( 82) uumlcretsiz yapılıyor olmasından kaynaklanabilir Grip aşı oranının
duumlşuumlkluumlğuuml 65 yaş uumlstuuml risk faktoumlruuml olanlar ve daha duumlşuumlk yaş grubunda ise splenektomi
42
ve immuumln yetmezlik gibi risk faktoumlruuml olanlar hariccedil uumlcretli olmasından kaynaklanabilir
Daha oumlnce uumlccedil doz hepatit B aşısı yaptıranların oranı ise 5rsquotir
Uumllkemizde sporadik kuduz vakaları halen goumlruumllmektedir ve kuduz aşısı şuumlpheli
hayvanlarla şuumlpheli temasta uumlcretsiz olarak yapılmaktadır Goumlruumlştuumlğuumlmuumlz kişilerin
sadece ikisi son bir yıl iccedilinde kuduz aşısı yaptırmak zorunda kalmıştır
Tablo 33 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Cinsiyet ve Aşılanma Durumu
Aşılar
Evet Hayır Toplam P
Erkek Kadın+ Erkek Kadın+ Erkek Kadın+
n() n() n() n() n() n()
Grip 12(39) 30(38) 292(961) 762(962) 304(277) 792(723) 090
Tetanoz 15(49) 75(95) 290(951) 716(905) 305(278) 791(722) 001
Hepatit 13(44) 42(54) 283(956) 742(946) 296(274) 784(726) 052
Erkeklerin satır yuumlzdesi +Kadınların satır yuumlzdesi
Cinsiyet ve aşılanma ilişkisine baktığımızda sadece tetanoz aşısının kadınlarda
daha fazla yapıldığını goumlrmekteyiz (Erkeklerde 49 iken kadınlarda 95) Bu
istatistiksel olarak anlamlı bulunmuştur
Tablo 34 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Eğitim ve aşılanma durumu
Aşılar
Evet Hayır Toplam P
Okul
bitirmeyenler
Okul
bitirenler
Okul
bitirmeyenler
Okul
bitirenler
Okul
bitirmeyenler
Okul
bitirenler
n() n()+ n() n()+ n() n()+
Grip 11(43) 31(37) 244(957) 809(963) 255(233) 840(767) 065
Tetanoz 12(47) 78(93) 243(953) 762(907) 255(233) 840(767) 002
Hepatit 3(12) 52(63) 251(988) 773(937) 254(235) 825(765) 0001
Okul bitirmeyenlerin satır yuumlzdesi +Okul bitirenlerin satır yuumlzdesi Eğitim ve aşılanma durumuna baktığımızda okul bitirenlerde tetanoz ve hepatit aşılanma oranlarının yuumlksek olduğunu goumlruumlluumlyor ve bu fark istatistiksel olarak anlamlı bulunmuştur
43
Tablo 35 Adana İli İlccedilelerinde ( Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Yaş Gruplarına Goumlre Son 1 Yıl İccedilinde Tetanoz Aşısı Yapılma Durumu
Yaş grubu Son 1 yıl iccedilinde tetanoz aşısı yapıldı mı
Evet Hayır Toplam
n + n + n
20-29 35 148 201 852 236 215
30-39 26 117 197 883 223 203
40-49 17 74 212 926 229 209
50-59 9 48 179 952 188 172
60+ 3 14 217 986 220 201
TOPLAM 90 82 1006 918 1096 100
suumltun yuumlzdesi +satır yuumlzdesi x2=3403 SD=4 p=000000073
Tetanoz aşılaması ile ilgili olarak yaş grubu arttıkccedila aşılanma oranlarının duumlştuumlğuuml
saptanmıştır (Tablo 35)
Tablo 36 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Yaş Gruplarına Goumlre Daha Oumlnce Uumlccedil Doz Hepatit B Aşısı Yapılma Durumu
Yaş grubu Daha oumlnce uumlccedil doz hepatit B aşısı yapıldı mı
Evet Hayır Toplam
n + n + n
20-29 19 82 212 918 231 214
30-39 12 55 207 945 219 203
40-49 13 58 213 942 226 209
50-59 7 38 179 962 186 172
60+ 4 18 214 982 218 202
TOPLAM 55 51 1025 949 1080 1000
suumltun yuumlzdesi +satır yuumlzdesi x2=1043 SD=4 p=0033
Ccedilalışmaya katılan kişilere daha oumlnce uumlccedil doz hepatit aşısı olup olmadıkları
sorulduğunda tetanoz aşısına benzer şekilde yaş grubu arttıkccedila aşılanma oranlarının
azaldığı goumlruumllmektedir En yuumlksek Hepatit B aşılanma oranı 20-29 yaş grubundadır (
82)
44
46 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Goumlruumlşuumllen Kişilerin Askerlik Durumu
Erkekler katılımcılara askerlik yapma ve son 12 ayda TSKrsquolerine bağlı bir sağlık
karnesiyle muayene olma veya ilaccedil yazdırma durumları sorulmuştur
Tablo 37 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Erkeklerin Askerlerin Yapma Durumu
Askerlik yapma durumu n Evet 270 882 Hayır 36 118 TOPLAM 306 1000
Tablo 37rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi erkeklerin 882rsquosi askerliğini yapmıştı Bunların
TSKrsquoden yararlanma durumu ise Tablo 36rsquoda goumlsterilmiştir
Tablo 38 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Son 12 Ayda TSKlerine Bağlı Bir Sağlık Karnesi ile Muayene Olma veya İlaccedil Yazdırma Durumu
Son 12 ayda TSKrsquolerine bağlı bir sağlık karnesi ile muayene olma veya ilaccedil yazdırma durumu
n
Evet 7 23 Hayır 299 977 TOPLAM 306 1000
Son 12 ayda TSKrsquoe bağlı bir sağlık karnesi ile muayene olan veya ilaccedil
yazdıranların oranı 23 idi
47 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Goumlruumlşuumllen
Kişilerin Engellilik Durumu
Ccedilalışmamızda hem geccedilici veya kalıcı engellilik durumu hem de oumlzel bir alet
kullanma durumu araştırılmıştır
45
Tablo 39 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Fiziksel Ruhsal veya Duygusal Sorunlar Nedeniyle Herhangi Bir Aktiviteyi Yapamama (Engellilikdisability) ve Oumlzel Bir Alet (koltuk değneği tekerlekli sandalye oumlzel bir yatak oumlzel bir telefon vb) Kullanmasını Gerektirecek Herhangi Bir Sağlık Sorunu Olma Durumu
Geccedilici veya kalıcı engellilik Oumlzel bir alet kullanmayı gerektirecek engellilik
n n Evet 77 70 17 16 Hayır 1019 929 1079 984 TOPLAM 1096 1000 1096 1000
Goumlruumlştuumlğuumlmuumlz kişilerde fiziksel ruhsal duygusal sorunlar nedeniyle herhangi bir
aktiviteyi yapamayanların oranı (geccedilici veya kalıcı engellilik) 7 iken oumlzel bir alet
kullanmasını gerektirecek bir sağlık sorunu olanların oranı 16rsquodır (Tablo 39)
Tablo 40 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Fiziksel Ruhsal veya Duygusal Sorunlar Nedeniyle Bir Aktiviteyi Yapamama ve Eğitim Durumu
Eğitim durumu
Herhangi bir aktiviteden geri kalma durumu Evet Hayır TOPLAM
n + n + n Okul bitirmeyenler
27 105 229 895 256 234
Okul bitirenler
50 60 788 940 838 766
TOPLAM 77 70 1017 930 1094 1000 Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=628 SD=1 p=0012
Eğitim durumu ve goumlruumlştuumlğuumlmuumlz kişilerin fiziksel ruhsal veya duygusal sorunlar
nedeniyle bir aktiviteyi yapamama durumu değerlendirildiğinde okul bitirenlerde oran
6 iken okul bitirmeyenlerde oran 105rsquotir Bulgular anlamlıdır (p=0012)
46
Tablo 41 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Fiziksel Ruhsal veya Duygusal Sorunlar Nedeniyle Bir Aktiviteyi Yapamama Durumu ve Medeni Durum
Medeni durum
Herhangi bir aktiviteden geri kalma durumu Evet Hayır TOPLAM
n + n + n Evli 53 63 784 937 837 765 Bekar 12 72 154 928 166 152 Boşanmış veya eşi oumllmuumlş
12 132 79 868 91 83
TOPLAM 77 70 1017 930 1094 1000 Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=5905 SD=2 p=005
Tablo 41rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi evli olanların 63rsquouuml fiziksel ruhsal veya duygusal
sorunlar nedeniyle bir aktiviteyi yapamadıklarını belirtirken bu oran bekar olanlarda
72 ve boşanmış veya eşi oumllmuumlşlerde 132rsquodir Bu bulgular da sınırda anlamlıdır
(p=005)
48 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Goumlruumlşuumllen Kişilerin Evlerinde Ateşli Silah Bulundurma Durumları
Ccedilalışmamızda ayrıca ev kazaları accedilısından ateşli silah bulundurma durumu
araştırılmıştır Ateşli silah bulunduranlara silahın accedilıkta olup olmadığı ve dolu olup
olmadığı ayrıca sorulmuştur
Tablo 42 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Evlerinde Ateşli Silah Bulundurma Durumları
Ateşli silah bulundurma Ateşli silahın
accedilıkta olması
Ateşli silahın dolu
olması
n n n
Evet 160 146 10 09 14 13
Hayır 933 853 1083 991 1079 987
TOPLAM 1093 1000 1093 1000 1093 1000
47
Katılımcıların 146rsquosı evlerinde ateşli silah bulundurmaktadır ve bunların
091rsquoinde ateşli silah accedilıkta (ulaşılabilir) ve 128rsquoinde ateşli silah dolu olarak
bulunmaktadır
Tablo 43 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Ateşli Silah Bulundurma ve Eğitim Durumu
Eğitim
durumu
Ateşli silah bulundurma
Evet Hayır TOPLAM
n + n + n
Okul
bitirmeyenler
28 109 228 891 256 234
Okul
bitirenler
132 158 704 842 836 766
TOPLAM 160 147 932 853 1092 1000
Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi X2=36 SD=1 p=0055
Eğitim durumu ve ateşli silah bulundurma durumu ele alındığında okul
bitirenlerin ateşli silah bulundurma oranı 158 iken okul bitirmeyenlerde oran 109
bulunmuştur Bulgularımız sınırda anlamlıdır (p=005)
Boumllgelere goumlre ateşli silah bulundurma durumu Tablo 44rsquode goumlsterilmiştir
48
Tablo 44 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Ateşli Silah Bulundurma Durumu
İlccedileler Ateşli silah bulundurma Evet Hayır TOPLAM
n + n + n Aladağ 3 71 39 929 42 38 Ceyhan 40 100 359 900 399 365 Feke 8 200 32 800 40 37 İmamoğlu 1 48 20 952 21 19 Karaisalı 16 213 59 787 75 69 Karataş 14 203 55 797 69 63 Kozan 49 186 214 814 263 241 Pozantı 9 187 39 813 48 44 Saimbeyli 7 152 39 848 46 42 Tufanbeyli 6 140 37 860 43 39 Yumurtalık 7 149 40 851 47 43 TOPLAM 160 146 933 854 1093 1000
Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=1973 SD=10 p=032
En yuumlksek ateşli silah bulundurma oranları Karaisalı ( 213) ve Karataşrsquota
(203) bulunmuştur En duumlşuumlk oranlar ise İmamoğlu ( 48) ve Aladağrsquodadır ( 71)
Ancak bulgular anlamlı değildir (p=032) Genel olarak av amaccedillı bulundurulduğu
soumlylenmiştir
49
5 TARTIŞMA
Ccedilalışmamızda Adana ili ilccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
yaşayanlarında davranışsal risk faktoumlrlerinden bazılarını araştırmayı planladık Toplam
1096 kişiye ulaşıldı
Telefonla goumlruumlşme youmlntemini seccedilmemiz nedeniyle daha fazla sayıda kişiye daha
kısa zamanda ulaşabildik Ayrıca ccedilalışmamızın maliyeti daha duumlşuumlk duumlzeyde kaldı
Uygulama sırasında edindiğimiz izlenimlere goumlre sorduğumuz soruların anlaşılır ve accedilık
olduğunu duumlşuumlnuumlyoruz Bir kişi ile goumlruumlşme suumlremiz ortalama 10-15 dakikaydı Bazı
katılımcılar mevcut sağlık sorunları hakkında konuşmak istediler Bu hastalara
danışmanlık hizmeti verildi
2009 Tuumlrkiye İstatistik Yıllığırsquona goumlre Tuumlrkiyersquode hane başı telefon sayısı
098rsquodir14 Adanarsquoda ise hane başı telefon sayısı 113rsquoduumlr20 Bu durumda telefon
oumlrneklemi ile hanelerin tuumlmuumlnuuml temsil ettiğimizi ve sonuccedilları evrenimize
genelleyebileceğimizi soumlyleyebiliriz Ancak oumlrnekleme ccedilıkan 1888 kişiden 1096rsquosına
( 58) ulaşılmasından dolayı ortaya ccedilıkan kısıtlılığı sonuccedilların değerlendirilmesinde
dikkate almak gerekmektedir Bazı ilccedilelerde konutlarda ccedilalışma saatlerinde kimsenin
bulunmamasından kaynaklanan ulaşılamama sorunları yaşandı
Adana ili ilccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) goumlruumlşuumllen 1096
kişinin yaş grupları dağılımının Adana 2009 ADNKS (Adrese Dayalı Nuumlfus Kayıt
Sistemi) verileri ile uyumlu olduğu goumlruumllmektedir21
Oumlrneklemimizdeki kadınların oranı 72 erkeklerin oranı ise 28 bulunmuştur
Bu fark anlamlıdır Kadın ve erkek oranının farklı ccedilıkmasının nedeni ccedilalışma yaptığımız
saatlerde kadınların evde daha ccedilok bulunmasıdır Bu durum telefon goumlruumlşmelerinin
akşam ve hafta sonlarına kaydırılmasıyla aşılmaya ccedilalışılmıştır Ama istenilen duumlzeyde
bir dengeleme sağlanamamıştır Bu nedenle cinsiyete dayalı istatistikler bu kısıtlılık
dikkate alınarak değerlendirilmelidir
Ccedilalışmaya katılanların yaş grubu ve eğitim dağılımında uumlniversite mezunu
olanların 368rsquoi 20-29 yaş grubunda bulunmuştur Buna karşılık okur-yazar
olmayanların 511rsquoi ise 60 yaş ve uumlzerindedir Tuumlrkiye İstatistik Kurumu ADNKS
veri tabanındaki bilgiler bu durumla benzerdir21
50
Ccedilalışmamızda goumlruumlşuumllen kişilerde şu an astımı olanların oranı 5 bulunurken
astım olduğu soumlylenenlerin oranı 66 bulunmuştur Amerika Birleşik Devletlerirsquonde
benzer şekilde yapılan BRFSS 2008 anket sonuccedillarında şu an astımı olanlar 87 iken
astımı olduğu soumlylenenlerin oranı 136 bulunmuştur27 Gelişmiş uumllkelerde astım
prevalansının daha yuumlksek olduğu bilinmektedir Her iki ankette de goumlruumllduumlğuuml gibi
astım olduğu soumlylenenlerin oranı şu an astımı olanlardan daha yuumlksektir Bunun nedeni
kişilere yanlış astım tanısı konulmasından ya da bazılarının hastalık semptomlarının
ilaccedilsız kontrol altında olmasından kaynaklanabilir Aslında astım kronik bir hastalıktır
medikal tedaviye uyarak ve risk faktoumlrlerinden kaccedilınarak hastalık kontrol altına
alınabilir
Uumllkemizde astım prevalansı ccedilocuklarda 07-148 iken erişkinde 03-76
arasındadır Erişkinlerde astım kadınlarda daha ccedilok goumlruumllen bir hastalıktır Astımın
belirli yaş gruplarında uzun suumlreli bazen oumlmuumlr boyu remisyon doumlnemlerine girdiği
bilinmektedir Bir araştırmada hastaların 55rsquoinde astım semptomlarının 14 yaş
civarında tamamen kaybolduğu saptanmıştır28
Uysalrsquoın Seyhan ilccedilesinde yaptığı ccedilalışmada kendisine astım olduğu
soumlylenenlerin oranı 37 Arabacırsquonın Yuumlreğir ilccedilesinde yaptığı ccedilalışmada ise 56
olarak bulunmuştur2930 Astım olduğu soumlylenenlerin oranı boumllgemizdeki verilerle
uyumludur Nitekim Tuumlrkiyersquode astım prevalansı ortalama 6 olarak bildirilmektedir4
Ccedilalışmamızda şu an astım olduğu soumlylenenlerin oranı kadınlarda daha yuumlksektir
Bu durum da literatuumlr bilgileri ile uyumludur Geccedilen yuumlzyılda yuumlruumltuumllen 2005 kişinin
prospektif ccedilalışmasında ccedilocuklarda astım accedilısından erkeklerin daha fazla riske sahip
oldukları goumlsterilmiştir Buna karşın ergen ve yetişkinlerde kadınlar daha fazla risk
altındadır Bu konudaki bir hipotez erkek ccedilocukların kız ccedilocuklarına nazaran daha
kuumlccediluumlk havayollarına ve daha duumlşuumlk akım oranlarına sahip olmasıdır Gerccedilekte de erkek
ccedilocuklarda alt solunum yolu enfeksiyonları daha sık goumlruumllmektedir31
Ayrıca astım epidemiyolojisi ile ilgili duumlnyanın değişik boumllgelerindeki astım
prevalansı karşılaştırmasında Batıdaki yuumlksek ve artan prevalansın kentsel yaşam ve
maddi rahatlıkla ile ilişkili olduğu goumlsterilmektedir32
Ccedilalışmamızda diyabeti olduğu soumlylenenlerin oranı 84 ve gebeliği sırasında
diyabet oranı 02 sınırda diyabet ise 15 idi Birleşik Devletlerrsquode 2008 yılı BRFSS
51
verilerine goumlre diyabet olduğunu soumlyleyenlerin oranı 83 ve gebelik ilişkili diyabeti
olanlar 08 olup ccedilalışmamız sonuccedillarına ccedilok benzerdir27
Uysalrsquoın ccedilalışmasında Adana Seyhan ilccedilesinde diyabet prevalansı 47
Arabacırsquonın ccedilalışmasında Yuumlreğir ilccedilesinde diyabet prevalansı 63 bulunmuştur
Perifer ilccedilelerde diyabet prevalansı merkez ilccedilelere goumlre daha fazladır Goumlkccedilel ve
arkadaşlarının Adanarsquoda yaptığı bir araştırmada ise Adana ilindeki diyabet prevalansı
116 bulunmuştu33 Bizim sonuccedillarımız da bu bulgulara ccedilok benzerdir
ABDrsquode diabetes mellitus mortalite ve morbiditenin oumlnemli bir nedeni ve
buumlyuumlyen bir halk sağlığı sorunudur Diyabet yaşlı Amerikalılarda yaşam kalitesini
olumsuz etkilemektedir34
1995 ile 2025 yılları arasında diyabetli hasta sayısının gelişmiş uumllkelerde 42
artması beklenmekte fakat gelişmekte olan uumllkelerde 170 artacağı oumlngoumlruumllmektedir
2025 yılında en ccedilok diyabetli kişiye sahip olması beklenen uumllkeler Hindistan Ccedilin ve
ABDrsquodir35
Ağız sağlığı insan sağlığının ccedilok oumlnemli bir parccedilasıdır Ccedilalışmamızda son bir
yılda herhangi bir nedenle diş hekimine gitme oranı 40rsquodır Bu oran ABD 2008
BRFSS verilerinde 712rsquodir27 Bulgular uumllkemizde diş hekimine gitme alışkanlığının
ccedilok duumlşuumlk olduğunu goumlstermektedir Katılımcıların 152rsquosi tuumlm dişlerini diş ccediluumlruumlğuuml
nedeniyle kaybettiğini belirtirken en az bir diş kaybı olanların oranı 815rsquodir Bu
gerccedilekten ccedilok buumlyuumlk bir orandır ve diş sağlığı ile ilgili halk eğitiminin ve diş fırccedilalama
alışkanlığının ccedilok duumlşuumlk duumlzeyde olduğunu goumlstermektedir Uysalrsquoın ccedilalışmasında
Seyhan ilccedilesinde en az bir diş kaybı olanların oranı 48 bulunmuştur Diş sağlığı ile
ilgili ilccedile verileri Adana il merkezine goumlre daha koumltuumlduumlr Tuumlrk Diş Hekimleri Birliği
verilerine goumlre diş hekimine gitme sıklığı yılda 09 kezdir Bu oran Avruparsquoda yılda
5rsquodir36
Erişkin aşılaması uumllkemiz iccedilin ccedilok oumlnemlidir ve ihmal edilmiştir Sadece ccedilocuk
bağışıklanmasına odaklanılmıştır Katılımcılardan son bir yılda grip aşısı olanların oranı
38 idi (Ccedilalışmayı yaptığımız doumlnemde domuz gribi pandemisi yoktu) Uysalrsquoın
Adana merkez ilccedilelerde yaptığı araştırmada ise bu oran 84rsquoduumlr ABD 2008 BRFSS
verilerinde ise son bir yılda grip aşısı yaptıranların oranı 709rsquodur ABDrsquode erişkin
aşılama oranları bizden en az 10 kat daha fazladır Erişkin tetanoz aşı uygulama
oranlarının duumlşuumlk olmasının nedenlerinden birisi tetanoz aşısının on yıllık bağışıklık
52
suumlresinin olması bizim ise son bir yılı sorgulamış olmamız olabilir Ayrıca kadınların
gebelikte rutin tetanoz aşı uygulaması nedeniyle son bir yılda tetanoz aşılaması daha
yuumlksek bulunmuştur Yaşamları boyunca uumlccedil doz hepatit B aşısı yaptıranların oranı ise
5 bulunmuştur Uysalrsquoın ccedilalışmasında bu oran 67rsquodir
DSOuml (Duumlnya Sağlık Oumlrguumltuuml)rsquone goumlre Tuumlrkiyersquonin iccedilinde bulunduğu Akdenizrsquoe
komşu uumllkelerde hepatit B prevalansı 2-7 olup orta duumlzeydedir37 Hepatit B ccedilok ciddi
sağlık sorunlarına yol accedilarken ve tedavi maliyeti ccedilok yuumlksek bir hastalıkken aşılamaya
oumlnem verilmemesi duumlşuumlnduumlruumlcuumlduumlr
Goumlruumlştuumlğuumlmuumlz kişilerden 70rsquoı geccedilici veya kalıcı herhangi bir aktiviteyi
yapamama durumu (engellilikdisability) tanımlamışlardır Bu oran Seyhan ilccedilesinde
82 ve ABD BRFSS 2008 verilerinde 204rsquoduumlr27
Ccedilalışmamızda oumlzel alet (koltuk değneği tekerlekli sandalye oumlzel bir ayakkabı
vb) kullanmayı gerektirecek sakatlığı olanların oranı 16 olarak bulunmuştur ABD
2008 BRFSS verilerinde uumllkelerinin geneli iccedilin oran ise 72rsquodir Ccedilalışmaya katılan
kişilerin sosyokuumlltuumlrel duumlzeylerinin orta olması ve engelliğe bağlı oumlzel bir cihaz
kullanma gerekliliği bilincinin yeterince oluşmaması nedeniyle bu sorunun yanıtı
beklenenin altında bulunmuş olabilir Bu konuda hekimlerde hastalarını gerektiği
şekilde youmlnlendirmemiş de olabilirler Tuumlrkiye İstatistik Yıllığırsquonda ortopedik goumlrme
işitme dil ve konuşma ve zihinsel engelli toplamı 308rsquotir14
Anketimize katılanların 146rsquosı evinde ateşli silah bulundurduğunu bunların
13rsquouuml ateşli silahın dolu olduğunu belirtmişlerdir Seyhan ilccedilesinde evinde ateşli silah
bulunduranların oranı 75 ve bunların dolu olma oranı da 202 olarak bulunmuştur
Merkez ilccedilelerde perifere goumlre silah bulundurma oranları duumlşuumlkken bunların dolu olarak
bulundurulması ateşli silah yaralanmalarının buralarda daha fazla olmasına yol accedilabilir
Ccedilalışmamızda periferik ilccedilelerde bulundurulan silahların ccediloğunluğu av amaccedillı olarak
belirtilmiş ve ccedilok az bir kısmının dolu olduğu ifade edilmiştir
Buguumln Tuumlrkiyersquode yılda 3000 kişi ateşli silahlarla oumllmekte 700rsquouuml ise
yaralanmaktadır Cinayetlerin 60rsquoında ateşli silah kullanılmaktadır Her 10 kişiden
birinde ve her uumlccedil evden birinde ateşli silah vardır Bizim ccedilalışmamızda ise yaklaşık her
yedi evden birinde ateşli silah vardır Kişiler bulundurdukları silahları başka kaygıları
nedeniyle bize belirtmemiş olabilirler Silahın kolay ulaşılabilir olması cinayet intihar
gibi olayların her an meydana gelmesinin en oumlnemli nedenidir
53
Evde silah bulunması ev halkından birinin cinayet intihar kaza gibi nedenlerle
oumllme riskini 41 oranında arttırmaktadır38 ABDrsquode 8-12 yaş arası 64 erkek ccedilocuğuyla
yapılan bir araştırmada erkek ccedilocukların 76rsquosının evde bir silah bulduğunda eline
aldığı ve 48rsquoinin de tetiği ccedilektiği goumlruumllmuumlştuumlr39 Bu nedenlerden dolayı evlerde
bulundurulan ateşli silahlar ccedilocukların ulaşamayacağı yerde tutulmalıdır Alkol
alışkanlığı oumlfke kontroluumlnde başarısızlık madde bağımlılığı psikolojik rahatsızlıklar
gibi sorunları olanların hiccedilbir gerekccedileyle silahlanmaması oumlnemlidir
Ccedilalışmamızın zor yanı kişilere daha oumlnce haber verilmeden aranması ve
ccedilalışmaya katılmaları iccedilin rızalarının alınması olmuştur Goumlruumlşmeci olarak doktor
olmamız bu zorlukları biraz olsun azaltmıştır Tuumlrkiyersquode bu tuumlr telefonla anket
youmlntemine insanlar alışkın olmadığından bazıları goumlruumlşme yapmak istememiştir Hatta
bazı kişilere demografik bilgilerle ilgili soru sorduğumuzda bunların kendileri hakkında
koumltuumlye kullanılabileceğini soumlyleyerek ccedilalışmaya katılmamışlardır
Yaptığımız ccedilalışma hem maliyet etkin olmuş hem de bize az zamanda ccedilok sayıda
kişiye ulaşma olanağı sağlamıştır Amerika Birleşik Devletlerirsquonde CDC (Centers for
Disease Control and Prevention) her yıl buumltuumln eyaletlerde davranışsal risk faktoumlrlerini
araştırmakta ve verileri yayınlamaktadır Koruyucu ve tedavi edici sağlık hizmetlerinin
planlanmasında bu veriler kullanılmaktadır
Uumllkemizde de bu tuumlr ccedilalışmaların yaygınlaştırılarak Tuumlrkiyersquonin sağlık haritasının
ccedilıkarılmasının koruyucu sağlık hizmetlerinin planlanması ve sağlık politikalarının
oluşturulmasında faydalı olacağını duumlşuumlnuumlyoruz
BRFSS verileri mortalite ve morbiditeyi azaltma stratejilerini planlama youmlnetme
uygulama ve goumlzlemleme iccedilin kullanabilir BRFSS ABDrsquode 1984rsquoden beri bir veri
kaynağı olarak kullanılmaktadır Duumlnyada kesintisiz yuumlruumltuumllen en geniş telefonla
araştırma sistemidir Elde edilen bilgiler aylık olarak toplanmakta ve CDCrsquoye
guumlvenilirliği kontrol edilmek uumlzere goumlnderilmektedir40
Aile Hekimliği disiplininin temel ilkelerinden birisinde belirtildiği gibi aile
hekimi rahatsızlıkların toplum iccedilindeki prevalans ve insidansıyla belirlenen oumlzguumln karar
verme suumlrecini kullanabilmelidir Bunun iccedilin ccedilalıştığı toplumdaki hastalıklar hakkında
bilgi sahibi olmalıdır Aile hekimi sağlığın geliştirilmesi ve hastalıkların oumlnlenmesi iccedilin
koruyucu sağlık hizmetlerini planlamalı ve uygulamalıdır Topluma karşı da bir
sorumluluğu vardır41
54
51 Ccedilalışmanın Kısıtlılıkları
bull Ccedilalışmamızda kadınların sayısının yuumlksek erkeklerin sayısının duumlşuumlk olmasıdır
Bu tip ccedilalışmalar ya işyerlerini de kapsamalı ya da hafta sonlarını da
kapsamalıdır
bull Oumlrnekleme ccedilıkanların 58rsquosine ulaşılabilmiştir
bull Katılım yuumlzdesi bazı ilccedilelerde duumlşuumlk duumlzeyde kalmıştır
55
6 SONUCcedilLAR VE OumlNERİLER
61 Sonuccedillar
1-BRFSS ile telefonla anket youmlntemi kullanılmasının guumlvenirliliği kanıtlanmıştır42
BRFSS modelinde birccedilok sorunun en azından orta derecede guumlvenirliliği ve geccedilerliliği
goumlsterilmiştir43 Bizde aynı youmlntemi uygulayarak elde ettiğimiz veriler başka youmlntem
uygulanarak elde edilen bilgilere benzerdir
2-Aile hekimliğinde rahatsızlıkların goumlruumllme oranı toplumdaki goumlruumllme oranıyla
aynıdır Hiccedil bir oumln eleme olmadığı iccedilin rahatsızlıkların prevalans ve insidansı hastane
ortamından farklıdır ve ciddi rahatsızlıklar birinci basamakta hastanede olduğundan
daha az sıklıkla goumlruumlluumlr Elde ettiğimiz bu bulgular klinik karar verme suumlrecinde faydalı
olacaktır Ccediluumlnkuuml Aile hekiminin kendine oumlzguuml karar verme suumlreci vardır
3-Aile hekimliğinin 10 İlkesine goumlre Aile hekiminin toplum sağlığı iccedilin oumlzel bir
sorumluluk uumlstlenir Hem bireye hem de topluma karşı sorumluluk taşır Toplum iccedilin
risk faktoumlrlerini hastalık prevalanslarını bilmek ve oumlnlemler almak zorundadır
4-Koruyucu sağlık hizmetleri sağlığın geliştirilmesi iccedilin ve kaynakların etkin
kullanılması accedilısından ccedilok oumlnemlidir ve gereken oumlnem verilmelidir
5-Bu ccedilalışmada astım diyabet gibi kronik hastalıkların goumlruumllme oranlarında boumllgemizde
ve uumllkemizde yapılan prevalans ccedilalışmalarıyla uyumlu sonuccedillar elde edilmiştir
6-Ccedilalışma evrenimizde şu an astımı olanların oranı 5rsquotir diyabet prevalansı gebelik
sırasında ve sınırda diyabet dahil edildiğinde 101 bulunmuştur
7-Goumlruumlşuumllen kişilerde duumlzenli diş hekimine gitme alışkanlığının duumlşuumlk olduğu
goumlruumllmuumlştuumlr Katılımcıların sadece 40rsquoı son bir yıl iccedilinde diş hekimine gittiğini
belirtmiştir
8-Goumlruumlşuumllen kişilerde erişkin aşılama oranları ccedilok duumlşuumlktuumlr Bağışıklama kavramı ele
alındığında sadece ccedilocuklar akla gelmektedir Erişkin bağışıklamasına yeterince oumlnem
verilmemektedir
9-Ccedilalışmaya katılanlarda oumlzel alet kullanmayı gerektirecek sakatlığı olanların oranı
16 olup ABD genelindeki verilerden duumlşuumlktuumlr
56
10-Ccedilalışmaya katılanlarda yaklaşık her yedi evden birinde ateşli silah bulunmaktadır
Tuumlrkiye verilerine goumlre ise her uumlccedil evden birinde ateşli silah bulunmaktadır Bu da bizim
ccedilalıştığımız toplumda oranların duumlşuumlk olduğunu goumlstermektedir
62 Oumlneriler
1- Toplumdaki sağlık ile ilişkili olaylar duumlzenli olarak izlenmelidir
2- Bu izlem yuumlz yuumlze goumlruumlşme veya telefonla anket youmlntemiyle yapılabilir
3- Telefonla anket youmlnteminin geccedilerliliği ve guumlvenilirliği artık herkes tarafından kabul
edilmektedir Telefonla anket diğer youmlntemlere goumlre daha ucuz olduğundan bu tip
araştırmalarda tercih edilebilir
4- Sağlıkla ilgili ulusal ve boumllgesel planlamalar yapmak ve sağlık kaynaklarının uygun
dağılımını sağlamak iccedilin gerccedilek verilere ulaşılmalıdır Sadece hizmet sunumu sırasında
yapılan taramalar hizmete coğrafi ve ekonomik ulaşım zorluğu ccedilekmeyenleri
kapsamaktadır Bu nedenle hastanede yapılan ccedilalışmaların sonuccedilları rahatsızlıkların
toplumda goumlruumllme oranlarını yansıtamamaktadır Dolayısıyla birinci basamakta yapılan
ccedilalışmalar arttırılmalıdır
5-Astım boumllgemizde de oumlnemli bir sağlık sorunudur Sadece astımı olanlara değil risk
sahibi olup astımı olmayanlara da danışmanlık hizmeti verilmelidir
6- Astım hastalarına bulgu ve belirtilerine veya ekspiratuar akım oranlarına goumlre yazılı
bir hareket planı verilebilir Bu oumlzellikle orta ve ağır astım hastaları iccedilin ccedilok oumlnemlidir
Astım hastaları pnoumlmokok ve influenza aşısı olmalıdır44
7- Boumllgemizde diyabet prevalansı 101 olup primer korunma oumlnlemleri kişilere daha
fazla anlatılmalıdır
8-Astım ve diyabet kronik hastalıklardır Kronik bakımı iyileştirmek iccedilin hizmet sunan
kuruluşlar egzersiz programları yaşlılık merkezleri ve kendi kendine yardım grupları
gibi topluma dayalı kaynaklarla bağlantıda olmalıdır Hasta eğitimi yapan hastaneler
veya evde bakım hizmeti veren şirketler ile bağlantı kurulması oumlzellikle kısıtlı
kaynakları olan kuumlccediluumlk sağlık merkezleri iccedilin faydalıdır45
9-Kronik hastalığı olanlara kendi kendine youmlnetim desteğinin sağlanması oumlnemlidir
1989 yılında Ulusal Kanser Enstituumlsuuml hastaların sigarayı bırakmalarına yardım etmek
iccedilin hekimlere youmlnelik birccedilok bileşenli bir program geliştirdi Bu ccedilerccedileve zamanla
değişti buguumln 5A olarak bilinmektedir Değerlendir sor (Ask) oumlnerilerde bulun
(Advise) goumlruumlş birliğine var (Agree) yardım et (Assist) ve duumlzenle (Arrange) Birleşik
57
Devletler Koruyucu Hizmetler Ccedilalışma Grubu (The United States Preventive Services
Task Force) 5Arsquoyı sağlıkla ilgili davranışlarda danışmanlık muumldahalelerinde
kullanılacak birleştirici bir yapı olarak seccedilmiştir46
10-Tip 2 diyabette kendi kendine youmlnetim stratejileri iccedilinde gruba dayalı eğitim accedillık
kan glikozu gikolize hemoglobin diyabet bilgisi sistolik kan basıncı vuumlcut ağırlığı ve
diyabet tedavisinin iyileştirilmesinde etkilidir47
11-Ccedilalışmamızda diş ccediluumlruumlkleri oranı yuumlksek diş hekimine gitme oranları duumlşuumlk
bulunmuştur Ağız ve diş sağlığı iyileştirilmesi iccedilin hem ağız sağlığını iyileştirecek
oumlnlemlerin alınması hem de diş hekimine sağlıklı iken gidebilme alışkanlığı iccedilin
stratejiler geliştirilmesi gerekmektedir
12-Ağız ve diş sağlığının iyileştirilmesi ve geliştirilmesinde aile hekimliği ekibinde diş
hekiminin bulunması ve birinci basamak sağlık hizmetlerine ağız ve diş sağlığı
uygulamalarının entegre edilerek yuumlruumltuumllmesi bu konudaki eksikliğin giderilmesine
katkı sağlayabilir
13-Aile Hekimliği Pilot Uygulaması Hakkında Kanunrsquoun 7 maddesinin etkin bir
şekilde uygulamaya konulması sağlanabilir
14-Erişkin aşılama oranlarımız ccedilok duumlşuumlktuumlr Tuumlrkiye Enfeksiyon Hastalıkları ve Klinik
Mikrobiyoloji Derneğirsquonin Sağlık Bakanlığı ve diğer ilgili meslek oumlrguumltlerinin işbirliği
ile hazırladığı 2009 Erişkin bağışıklama rehberinde oumlnerilen aşıların hiccedilbir ek oumldeme
olmadan yapılabilir olması aşılama oranlarını arttıracaktır Erişkin aşılaması iccedilin
kişilere ccedileşitli youmlntemlerle hatırlatma yapılabilir
15-Kronik sağlık sorunları hiccedil de az değildir Kronik sağlık sorunlarının tespiti
izlenmesi ve bakımına doumlnuumlk stratejilerin ve eylem planlarının hazırlanması ve
uygulamaya konması yararlı olacaktır Hasta eğitimi de ccedilok oumlnemlidir
58
KAYNAKLAR
1 World Health Organization World Health Report Chapter 2 Defining and Assessing Risks to Health Erişim (httpwwwwhointwhr2002chapter2enindexhtml ) Erişim tarihi1102009
2 Guirguis ndashBlake J Meyers D Crichlow R Wilson J E Statistical concepts in prevention
Risk factors In Rakel R E Ed Textbook of Family Medicine 7thEd PhiladelphiaSaundersElsevier 2007162-163
3 CDC Behavioral Risk Factor Surveillance System Questionnaires English versions Centers for Disease Control and Prevention Erişim ( httpwwwcdcgovbrfssquestionnairesenglishhtm) Erişim tarihi1102009
4 Ediger D Bronşiyal Astım In Dolar E Ed İccedil Hastalıkları 1Baskı Ankara Nobel Kitabevi 2005 149-152
5 Mellins R B Evans D Clark N Zimmerman B Wiesemann S Developing and Communicating a Long ndashTerm Treatment Plan for Asthma Two Patient Information Handouts On Asthma Am Fam Physician 200061(8) 2427-2437
6 GINA (Global Initiative For Asthma) patient guide You can control your asthma Erişim (httpwwwginasthmacomUserfilesGINA_PatientGuide2007pdf ) Erişim tarihi 6102009
7 İmamoğlu Ş Diabetes Mellitus Tip 2 In Dolar EEd İccedil hastalıkları 1Baskı Ankara Nobel Kitabevi 2005692-694
8 Oumlzcan S Saatccedilı E Bozdemir N Akpınar E Egzersiz sağlık hastalık toplum ve hekim Ccedilukurova Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Arşiv Kaynak Tarama Dergisi 2002 11395-396
9 United States Preventive Services Task Force (USPSTF) Screening for Type 2 Diabetes Mellitus in adults Erişim(httpwwwahrqgovclinicuspstfuspsdiabhtm) Erişim tarihi5042010
10 Gonsalves W (Ccedileviri Oumlzdemir H) Ağız sağlığı In South-Paul J E Matheny S C Lewis E L (Ccedileviri editoumlrleriKut A Tokalak İ Eminsoy M G) Current Aile Hekimliği Tanı veTedavi 2Baskı Ankara Guumlneş Kitabevi 2010507-517
11 Samaranayake L Essential Microbiology for Dentistry 3th Ed Edinburgh Churcill Livingstore 2006265
12 Zimmerman R K Abwesb E R Adult Vaccination In Campos-Outcalt D Ed 20 Common Problems In Preventive Health Care 1Baskı USA McGraw-Hill Companies 2000431461
13 Tuumlrkiye Enfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji Uzmanlık Derneği Erişkin Bağışıklama Rehberi Ccedilalışma Grubu Erişkin Bağışıklama Rehberi 200936
14 Tuumlrkiye İstatistik Kurumu Tuumlrkiye İstatistik Yıllığı 2009103 275 401
15 McCarthy P L (CcedileviriBiccediler S ) Muayenehane ve Klinikte hasta ccedilocuğun değerlendirilmesi Ateşli silah yaralanmaları In Behrman R E Kliegman R M Jenson H B Eds (Ccedileviri editoumlruuml AkccedilayT) Nelson Pediatri 17th Ed USA Nobel Tıp Kitabevleri 2008262
59
16 Odabaş Y Anket youmlnetimi Anadolu Uumlniversitesi Erişim (wwwaofanadoluedutrkitapIOLTP2294unite05pdf ) Erişim tarihi 8102009
17 Siberry G K Conversion formulas and biostatistics In Siberry G K Iannor R Eds The Harriet Lane Handbook A manual for pediatric house officers 15thEd USA Mosby Inc 2000181-184
18 TCAdana Valiliği İl ve İlccedileler Arası Mesafeler Karayolları Genel Muumlduumlrluumlğuuml Erişim (httpwwwkgmgovtrSayfalarKGMSiteTrUzakliklarililcelerArasiMesafeaspx) Erişim tarihi3042010
19 TCAdana Valiliği İlccedilelerimiz Adana Valiliği Erişim ( httpwwwadanagovtrsayfa=4) Erişim tarihi 3042010
20 TCAdana Valiliği Sayılarla Tuumlrk Telekom Muumlduumlrluumlğuuml Tuumlrk Telekom Muumlduumlrluumlğuuml Erişim (httpwwwadanagovtrsayfa=5ampalt=turk_telekom) Erişim tarihi 3042010
21 Tuumlrkiye İstatistik Kurumu İlccedile yaş grubu ve cinsiyete goumlre nuumlfus 2009 eğitim duumlzeyi cinsiyet yaş grubuna goumlre ililccedile nuumlfusu 2009 Adrese Dayalı Nuumlfus Kayıt Sistemi (ADNKS) Veri Tabanı Erişim (httptuikapptuikgovtradnksdagitappadnkszul) Erişim tarihi3042010
22 Adana Tuumlrk Telekom Boumllge Muumlduumlrluumlğuuml telefonla oumlzel goumlruumlşme
23 Uysal Y Uysal Accedilık Kaynak Kodlu Veri Analiz Programları wwwwebdatanametr Erişim tarihi1022009
24 CDC Epi Info İstatistk Programı Centers for Disease Control and Prevention Erişim (httpwwwcdcgovepiinfo) Erişim tarihi2102009
25 CDC About the BRFSS Turning information into public health Centers for Disease Control and Prevention Erişim (httpwwwcdcgovbrfssabouthtm) Erişim tarihi 5022010
26 Remington P L Smith M Y Williamson D F Anda R F Gentry E M Hogelin G C Design characteristics and usefulness of state-based behavioral risk factor surveillance 1981ndash87 Public Health Reports 1988 103(4) 367
27 CDC Behavioral Risk Factor Surveillance System Prevalance and Trends Data Centers for Disease Control and Prevention Erişim (httpwwwappsnccdcdcgovBRFSS ) Erişim tarihi1022010
28 Gemicioğlu B Astım In Erol Ccedil Ed İccedil Hastalıkları 1Baskı Ankara MN Medikal δ Nobel 20082440
29 Uysal Y Seyhan ilccedilesinde davranışsal risk faktoumlrlerinin belirlenmesi projesi Uzmanlık tezi Ccedilukurova Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Adana 2007
30 Arabacı F Yuumlreğir ilccedilesinde davranışsal risk faktoumlrlerinin belirlenmesi projesi Uzmanlık tezi Ccedilukurova Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Adana 2007
31 Tang E A Matsui E Wiesch D G Samet J M Risk factors for asthma In Adkinson N F Bochner B Busse W W Holgate S T Lemonske R F F Estelle R Simons Eds Middletonrsquos Allergy Prinicples and Practice 7th Ed Philadelphia MosbyElsevier 2009735-737
32 Hopkin J M Prevalance of asthma In Warrell D A Cox T M Firth J D Benz J Oxford Textbook of Medicine 4th Ed NewYork Oxford Univ P 20031334-1335
60
33 Goumlkcel A Oumlzşahin K Sezgin N Karakoumlse H Ertoumlrer E Akbaba M Baklacı N Senguumll A Guumlvener N A High Prevalance of Diabetes in Adana Southern Province of Turkey Diabetes Care (Electronic Journal) 200326(11)3031-3034 Erişim (httpcarediabetesjournalsorgcontent26113031fullpdf+html) Erişim tarihi5012010
34 Brown D Balluz L Giles W Beckles G Moriarty D Ford E Mokdad A Diabetes Mellitus
and health related quality of life among older adults Findings from BRFSS Diabetes Research and Clinical Practice 200465(2)106-113
35 Narayan KM Gregg EW Fagot-Campagna A Engelgau MM Vinicor F Diabetes-a
commongrowing seriouscostlyand potentially preventable public health problem Diabetes Research and Clinical Practice50suppl2 200078
36 Tuumlrk Diş Hekimleri Birliği İstatistikler Ağız Diş Sağlığı ile ilgili goumlstergeler Genel durumTuumlrkiye ağız ve diş sağlığı profili Erişim (httpwwwtdborgtrtdbv2solmenu_gosterphpyer_id=7ampid=100 2004) Erişim tarihi10022010
37 World Health Organization Hepatitis B WHOcdscsrlyo20022Hepatitis B Department of Communicable Disease Surveillance and Responce 200238
38 Umut vakfıBireysel silahlanmaya ilişkin Tuumlrkiye verilerirsquodeki veriler Erişim (httpwwwumutorgtrpublicpageaspxid=19303) Erişim tarihi5032010
39 Jackman G A Farah M M Kellermann A L Simon H K Seeing Is Believing What Do Boys Do When They Find a Real Gun Pediatrics 107No6 2001 1247-1250
40 Kilmer G Roberts H PhD Hughes E Li Y Valluru B Fan A Giles W Mokdad A Jiles R Surveillance of Certain Health Behaviors and Conditions Among States and Selected Local Areas Behavioral Risk Factor Surveillance System (BRFSS) United States Mortality and morbidity weakly report 2006 57 (Electronic Journal) 20082-7 Erişim (wwwcdcgovmmwr) Erişim tarihi04032010
41 Evans P (Ccedileviri Başak O) Aile Hekimliği Genel Pratisyenlik Avrupa Tanımı Wonca 200215-19 Erişim (httpwwwwoncaeuropeorgWeb20documentsEuropean20Definition20of20family20medicineWONCA20definition20Turkish20versionpdf) Erişim tarihi1022010
42 Lederman R I Shea S Stein A D The Behavioral Risk Factor Surveillance System Questionnaire Its Reliability In a Statewide Sample American Journal of Public Health 199383(12)1768-1772
43 Nelson DE Holtzman D Bolen J Stanwyck CA Mack KA Reliability and validity of
measures from the Behavioral Risk Factor Surveillance System (BRFSS) Soz Praventivmed 200146 Suppl 1S3-42
44 Chesnutt M S Prendergast T JAsthma Assessment monitoring and preventationIn Mcphee
S J Papadakıs M A Tierrey L M EdsCurrrent Medical Diagnosis and Treatment 46th Ed New YorkMcGraw-Hill Medical 2007241
45 (CcedileviriOumlzşahin K) Kronik Hastalığı Olan Hastalara Sunulan Birinci Basamak Hizmetin İyileştirilmesiIn Bodenheimer T Grumbach K Eds (Ccedileviri Bozdemir N Saatccedilı E) Birinci Basamağın geliştirilmesi Daha iyi uygulamalar iccedilin stratejiler ve araccedillar 200955-78
46 (CcedileviriCcedilelik M) Kronik Hastalığı Olan Kişilerde Kendi Kendine Youmlnetme Desteği In Bodenheimer T Grumbach K Eds (Ccedileviri Bozdemir B Saatccedilı E) Birinci Basamağın Geliştirilmesi Daha İyi Uygulamalar İccedilin Stratejiler ve Araccedillar 200979-98
61
47 Deakın TA Mc Share CE Cade JE Williams R Group based training for self management
strategies in people with type 2 diabetes mellitus Cochraine Database of Systematic Reviews 2005 Issue2CD003417
62
EKLER
Davranışsal Risk Faktoumlrleri Araştırma Sistemi Anketi
Merhaba ben Dr Ufuk Guumllmen
CcedilUumlTF Aile Hekimliği Boumlluumlmuumlrsquonden arıyorum
Adanada yaşayanların sağlık durumlarıyla ilgili bir araştırma yapıyoruz
Eğer kabul ederseniz size sağlık durumunuz ve sağlıkla ilgili davranışlarınız hakkında birkaccedil soru sormak istiyorum
(Kişi ccedilalışmaya katılmak soruları yanıtlamak istemezse iyi guumlnler dileyerek TELEFONU KAPAT)
Orası oumlzel bir konut mu
Eğer cevap hayır ise
Teşekkuumlrler sadece oumlzel konuttaevde yaşayanlarla goumlruumlşme yapıyoruz (TELEFONU KAPAT)
Goumlruumlşuumllen numara oumlzel bir konuta aitse goumlruumlşuumllen kişi 18 yaşın uumlstuumlndeyse ve kişi goumlruumlşmeyi kabul ettiyse aşağıdaki boumlluumlm ile devam et
Bu goumlruumlşme iccedilin telefon numaranız rasgele olarak seccedilildi
Adınızı adresinizi veya buna benzer kişisel bilgilerinizi sormayacağım
Cevap vermek istemediğiniz sorulara cevap vermeyebilirsiniz ve istediğiniz an goumlruumlşmeyi bitirebilirsiniz
Bana verdiğiniz tuumlm bilgiler gizli kalacaktır
Eğer bu araştırma hakkında daha ayrıntılı bilgi edinmek isterseniz size vereceğim şu telefonu arayabilirsiniz (CcedilUumlTF Yalım Erez Aile Hekimliği Polikliniğirsquonin telefon numarasını ver)
Boumlluumlm 1 Demografik Bilgiler
11 Kaccedil yaşındasınız
[] (Yaşı yazınız)
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
12 Evli misiniz bekacircr mısınız
63
[ ] Evliyim ----gt Resmi nikahınız var mı [ ] Evet [ ] Hayır
[ ] Boşandım
[ ] Eşim vefat etti
[ ] Eşimden ayrı yaşıyorum
[ ] Hiccedil evlenmedim
[ ] Evli olmayan bir ccediliftiz
[ ] Cevap vermek istemiyorum
13 Evinizde 18 yaşın altında olup sizinle yaşayan ccedilocuğunuz var mı
(bu soruyu evli olmayanlara sorma)
[] Sayıda ccedilocuğum var
[ ] Hiccedil yok
[ ] Cevap vermek istemiyorum
14 Eğitim durumunuz nedir
[ ] Okur-yazar değilim
[ ] Okur-yazarım
[ ] İlkokul mezunuyum
[ ] Ortaokul mezunuyum
[ ] Lise mezunuyum
[ ] Uumlniversite mezunuyum
[ ] Cevap vermek istemiyorum
15 Ne iş yapıyorsunuz
[ ] Maaş karşılığı ccedilalışıyorum
[ ] Kendi işim
[ ] Bir yıldan fazla suumlredir işsizim
[ ] Bir yıldan kısa suumlredir işsizim
[ ] Ev kadınıyım
64
[ ] Oumlğrenciyim
[ ] Emekliyim
[ ] Ccedilalışamaz durumdayım
[ ] Cevap vermek istemiyorum
16 Cevap veren kişinin cinsiyetini belirtiniz
(sadece gerekliyse sorunuz)
[ ] Erkek
[ ] Kadın
17 Sizin bilginize goumlre şu anda gebe misiniz
(49 yaş uumlstuumlndeki kadınlara bu soruyu sorma)
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
18 Vuumlcut ağırlığınız ne kadar
[] kg
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
19 Boyunuz ne kadar
[] cm
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
110 Cep telefonu hariccedil evinizde birden fazla telefon hattı var mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
65
[ ] Cevap vermek istemiyorum
111 Geccediltiğimiz 12 ay iccedilerisinde bir hafta veya daha fazla suumlre iccedilin evinizde telefonunuzun kesildiği oldu mu
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
Boumlluumlm 2 Astım
91 Bir hekim tarafından astımınız olduğu soumlylendi mi
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
Boumlluumlm 3 Diyabet
101 Bir hekim tarafından şeker hastalığınız olduğu soumlylendi mi
[ ] Evet
[ ] Evet fakat sadece gebeliği sırasında
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
Boumlluumlm 4 Ağız Sağlığı
111 Herhangi bir nedenle diş hekimine veya diş kliniğine en son ne zaman gittiniz
[ ] Son bir yıl iccedilinde
[ ] Son iki yıl iccedilinde
66
[ ] Son beş yıl iccedilinde
[ ] Beş yıl veya daha uzun suumlre oumlnce
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Hiccedil
[ ] Cevap vermek istemiyorum
112 Diş ccediluumlruumlğuuml nedeniyle kaccedil dişinizi kaybettiniz
[] tane dişimi kaybettim
[ ] Hepsini kaybettim
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Hiccedilbirini kaybetmedim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
113 Dişlerinizi en son ne zaman temizlettiniz
[ ] Son bir yıl iccedilinde
[ ] Son iki yıl iccedilinde
[ ] Son beş yıl iccedilinde
[ ] Beş yıl veya daha uzun suumlre oumlnce
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Hiccedil
[ ] Cevap vermek istemiyorum
Boumlluumlm 5 Aşılama
121 Son 12 ay iccedilinde grip aşısı yaptırdınız mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
67
122 Son 12 ay iccedilinde tetanoz aşısı yaptırdınız mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
123 Daha oumlnce uumlccedil doz Hepatit-B aşısı yaptırdınız mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
124 Daha oumlnce hiccedil kuduz aşısı yaptırdınız mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
Boumlluumlm 6 Askerlik Durumu
131 Askerlik yaptınız mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bimiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
132 Son 12 ay iccedilerisinde Tuumlrk Silahlı Kuvvetlerirsquone bağlı bir sağlık karnesi ile muayene oldunuz mu veya ilaccedil yazdırdınız mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
68
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevaplamak istemiyor
Boumlluumlm 7 Engellilik
141 Fiziksel ruhsal veya duygusal sorunlar nedeniyle herhangi bir şekilde herhangi bir aktiviteden geri kaldınız mı (engellilikdisability)
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevaplamak istemiyorum
142 Oumlzel ekipman (koltuk değneği tekerlekli sandalye oumlzel bir yatak oumlzel bir telefon vs) kullanmanızı gerektirecek herhangi bir sağlık sorununuz var mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevaplamak istemiyorum
Boumlluumlm 8 Ateşli Silahlar
151 Evinizde ateşli silah bulunuyor mu
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevaplamak istemiyorum
152 Bu silahlardan herhangi biri şu anda dolu mu
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
69
[ ] Cevaplamak istemiyorum
153 Bu silahlardan herhangi biri şu anda accedilıkta mı ulaşılabilir bir yerde mi
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevaplamak istemiyorum
Bu son soruydu
Ccedilalışmamıza katıldığınız iccedilin teşekkuumlr ederiz
70
71
OumlZGECcedilMİŞ
Adı Soyadı Ufuk Guumllmen
Doğum yeritarihi Adana 1971
Medeni durumu Evli
Adres Toros mahallesi Mavi Bulvar Erciyes Plaza B Blok Kat3
Daire3 Ccedilukurova ADANA
Telefon 322-2279955
E-mail ufukgulmenhotmailcom
Mezun olduğu tıp fakuumlltesi İstanbul Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi
Goumlrev yerleri 2000-2002 TC Sağlık Bakanlığı Kuumlrtuumlncuuml Sağlık Ocağı
Musabeyli Kilis
2002-2003 TCSağlık Bakanlığı Elbeyli Sağlık Ocağı
Elbeyli Kilis
2003-2007 Başkent Uumlniversitesi Adana Uygulama ve
Araştırma Hastanesi
2007-2010 ndashCcedilukurova Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Aile
Hekimliği Anabilim Dalı Adana
Dernek Uumlyelikleri TAHUD
Yabancı diller İngilizce Almanca
iii
32 Adana İli İlccedileleri ile İlgili Genel Bilgiler 20
33 Oumlrneklem Buumlyuumlkluumlğuumlnuumln Hesaplanması 22
34 Oumlrneklem Seccedilimi 22
35 Anket Formunun Hazırlanması 24
36 Verilerin Toplanması 24
37 Verilerin Analiz Edilmesi ve Kullanılan İstatistik Youmlntemler 26
4 BULGULAR 27
41 Adana İli ilccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Goumlruumlşuumllen Kişilerin Sosyodemografik Oumlzellikleri 27
42 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Goumlruumlşuumllen Kişilerin Astım Durumu 29
43 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Goumlruumlşuumllen Kişilerin Diyabet Durumu 33
44 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Goumlruumlşuumllen Kişilerin Ağız Sağlığı Durumu 36
45 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Goumlruumlşuumllen Kişilerin Aşılanma Durumu 41
46 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Goumlruumlşuumllen Kişilerin Askerlik Durumu 44
47 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Goumlruumlşuumllen Kişilerin Engellilik Durumu 44
48 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Goumlruumlşuumllen Kişilerin Evlerinde Ateşli Silah Durumu 46
5 TARTIŞMA 49
51 Kısıtlılıklar 54
6 SONUCcedilLAR ve OumlNERİLER 55
61 Sonuccedillar 55
62 Oumlneriler 56
KAYNAKLAR 58
EKLER 62
OumlZGECcedilMİŞ 71
iv
TABLO LİSTESİ
Tablo No Tablo Başlığı Sayfa No
Tablo 1 Risk Ne Anlama Gelir 1
Tablo 2 Astım Gelişmesine Yol Accedilan Risk Faktoumlrleri 5
Tablo 3 Tip 2 Diyabetin Majoumlr Risk Faktoumlrleri 7
Tablo 4 Ek Olarak Verilecek Florid Miktarı 9
Tablo 5 Normal ve Risk grubu Yetişkinlerde Aşılama Şeması 12
Tablo 6 Oumlzruumln Tuumlruumlne ve Cinsiyete Goumlre Tuumlrkiyede Engelli Nuumlfus Oranı 13
Tablo 7 Anket Tuumlrlerinin Karşılaştırılması 18
Tablo 8 Adana İli İlccedilelerinin Oumlzellikleri 20
Tablo 9 Adana İli İlccedilelerine Goumlre Nuumlfus Abone Sayısı ve Oumlrneklem Sayısı
Oranları 23
Tablo 10 Adana İli İlccedileleri (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Arama
Sonuccedilları 25
Tablo 11 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Goumlruumlşuumllen Kişilerin Katılım Yuumlzdeleri 26
Tablo 12 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Yaş Grupları ve Cinsiyete Goumlre Dağılımı 27
Tablo 13 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Medeni Duruma Goumlre Dağılımı 28
Tablo 14 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Cinsiyete Goumlre Eğitim Durumlarının Dağılımı 28
Tablo 15 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Astım Olma Durumu 31
Tablo 16 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Cinsiyet ve Astım Olma Durumu 32
Tablo 17 Adana İli İlccedil elerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Yaş Gruplarına Goumlre Şu An Astım Olma Durumu 32
Tablo 18 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Yaş Grupları ve Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu 33
Tablo 19 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Eğitim durumu ve Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu 34
Tablo 20 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Medeni Durum ve Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu 34
Tablo 21 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu 35
v
Tablo 22 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Cinsiyet ve Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu 35
Tablo 23 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Beden Kitle İndeksi ve Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu 36
Tablo 24 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Yaş Grupları ve Diş Hekimine Gitme Durumları 37
Tablo 25 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Eğitim Grupları ve Diş Hekimine Gitme Durumu 38
Tablo 26 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Cinsiyet ve Diş Hekimine Gitme Durumu 38
Tablo 27 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Diş Ccediluumlruumlğuuml Nedeniyle Kaybettikleri Diş Sayısı Durumu 39
Tablo 28 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Eğitim Durumu ve Diş Ccediluumlruumlğuuml Nedeniyle Kaybedilen
Diş Sayısı 39
Tablo 29 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Cinsiyet ve Kaccedil Diş Kaybettiği Durumu 40
Tablo 30 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Dişlerini Temizletme Zamanı 40
Tablo 31 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Dişlerini Temizletme ve Eğitim Durumu 41
Tablo 32 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Aşılanma Durumu 41
Tablo 33 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Cinsiyet ve Aşılanma Durumu 42
Tablo 34 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Eğitim ve Aşılanma Durumu 42
Tablo 35 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Yaş Gruplarına Goumlre Son Bir Yıl İccedilinde Tetanoz Aşısı Yapılma
Durumu 43
Tablo 36 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Yaş Gruplarına Goumlre Daha Oumlnce Uumlccedil Doz Hepatit B Aşısı
Yapılma Durumu 43
Tablo 37 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Erkeklerin Askerlik Yapma durumu 44
Tablo 38 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Son 12 Ay İccedilerisinde TSKlerine Bağlı Bir Sağlık Karnesi ile
Muayene Olma veya İlaccedil Yazılma Durumu 44
vi
Tablo 39 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Fiziksel Ruhsal veya Duygusal Sorunlar Nedeniyle
Herhangi Bir Aktiviteyi Yapamama (EngellilikDisability) ve Oumlzel Bir
Alet (koltuk değneği tekerlekli sandalye oumlzel bir yatak oumlzel bir
telefon vb) Kullanılmasını Gerektirecek Herhangi Bir Sağlık
Sorunu Olma Durumu 45
Tablo 40 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Fiziksel Ruhsal veya Duygusal Sorunlar Nedeniyle
Bir Aktiviteyi Yapamama ve Eğitim Durumu 45
Tablo 41 Adana İli İlccedilelerinde ( Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Fiziksel Ruhsal veya Duygusal Sorunlar Nedeniyle Bir
Aktiviteyi Yapamama ve Medeni Durumu 46
Tablo 42 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Evlerinde Ateşli Silahların Durumu 46
Tablo 43 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Ateşli Silah Bulundurma ve Eğitim Durumu 47
Tablo 44 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Ateşli Silah Bulundurma Durumu 48
vii
ŞEKİL LİSTESİ
Şekil No Şekil Başlığı Sayfa No
Şekil 1 Adana İl Haritası 21
Şekil 2 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Eğitim Durumu ve Yaş Grupları Dağılımı 29
Şekil 3 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Astım Durumu 30
Şekil 4 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Diyabet Durumu 33
Şekil 5 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
En Son Diş Hekimine Gitme Durumu 37
viii
KISALTMALAR
ADNKS Adrese Dayalı Nuumlfus Kayıt Sistemi BKİ Beden Kitle İndeksi BRFSS Behavioral Risk Factor Surveillance System CDC Centers for Disease Control and Prevention DSOuml Duumlnya Sağlık Oumlrguumltuuml GINA Global Initiative for Asthma TİP 2 DM Tip 2 Diabetes Mellitus TİSAB Ccedilukurova Uumlniversitesi Telefon ve İnternet ile Saha Araştırmaları Birimi TSK Tuumlrk Silahlı Kuvvetleri TURDEP Turkish Diabetes Epidemiology Study USPSTF United States Preventive Services Task Force WHO World Health Organization
ix
OumlZET
Adana İli Ceyhan Karaisalı Pozantı Yumurtalık Kozan İmamoğlu Saimbeyli
Tufanbeyli Feke Aladağ Karataş İlccedilelerinde Yaşayan Bireylerin Davranışsal
Risk Faktoumlrlerinin Belirlenmesi
Giriş ve Amaccedil Bu ccedilalışmada Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam ve Ccedilukurova hariccedil) yaşayan bireylerin astım diyabet ağız sağlığı ve engellilik durumlarını araştırdık Gereccedil ve Youmlntem Veriler telefonla anket youmlntemin ile toplanmıştır Adana İli İlccedilelerindeki tuumlm sabit telefon numaraları arasından ldquosistematik kuumlme oumlrneklem youmlntemirdquo ile aranan numaralar belirlenmiştir Aranan telefonlarda sadece 18 yaşından buumlyuumlk kişilerle goumlruumlşuumllmuumlştuumlr Ccedilalışmada kullanılan anket formu Behavioral Risk Factor Surveillance Systemrsquoe ilişkin oumlzellikle telefonla uygulanmak uumlzere yapılandırılmış anketten uyarlanarak oluşturulmuştur Bilgisayar Destekli Telefon Goumlruumlşmesi kullanılmış ve goumlruumlşme sonuccedilları goumlruumlşme sırasında bilgisayara kaydedilmiştir Bu sistem Uysal WebQ10 anket youmlnetim yazılımı ve Epi info bilgisayar programı ile birlikte yuumlruumltuumllmuumlştuumlr Goumlruumlşmeler Ccedilukurova Uumlniversitesi Telefon ve İnternet ile Saha Araştırmaları Biriminde (TİSAB) gerccedilekleştirilmiştir Bulgular Oumlrnekleme ccedilıkan 1888 kişiden 1096rsquosı ( 580)rsquoi ile başarılı goumlruumlşme yapılmıştır Ccedilalışmamıza katılanlarda astım prevalansı 66 diyabet prevalansı 101 son bir yıl iccedilinde diş hekimine gidenlerin oranı 400 geccedilici veya kalıcı sakatlığı olanların oranı 70 bulunmuştur Sonuccedil Ccedilalışmadan elde edilen sonuccedillar ulusal ve boumllgesel ccedilalışmalarla uyumlu bulunmuştur Diyabet ve astım gibi kronik hastalıkların oumlnlenmesi iccedilin yeni stratejiler geliştirilmelidir Boumllgemizde ağız sağlığı koumltuumlduumlr ve ihmal edilmektedir Koruyucu hekimliğe ve birinci basamak sağlık hizmetlerine daha fazla oumlnem verilmelidir Anahtar kelimeler Adana davranışsal risk faktoumlrleri telefonla anket bilgisayar
destekli telefon goumlruumlşmesi
x
ABSTRACT
Determining the Behavioral Risk Factors in People Living in Adana Counties
Ceyhan Karaisalı Pozantı Yumurtalık Kozan İmamoğlu Saimbeyli Tufanbeyli
Feke Aladağ Karataş
Background and Aim In this study we searched for asthma diabetes oral health status and disability of people living in the counties of Adana city (excluding Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam and Ccedilukurova) Materials and Methods Data was collected by ldquotelephone interviewrdquo method The phone numbers were selected by ldquosystematic cluster sampling methodrdquo from the list of home phone numbers for the counties of Adana city Interviews were only with individuals gt18 years of age The questionnaire was modified from the structured questionnaire of Behavioral Risk Factor Surveillance System designed particularly for telephone interviewing Data was installed during the interview The Computer Assisted Telephone Interviewing was used The system was conducted using Uysal WebQ 1 and Epi Info softwares The interviews were held in ldquoCukurova University Field Research by Telephone and Internet (TISAB)rdquo Results The response rate was 58 (10961888) Prevalence for asthma was 66 for diabetes 101 Of the sample 400 stated that they had visited a dentist during the last year and the prevalence of disability (either permanent or temporary) was 70 Conclusion Our results were consistent with national and regional studies New strategies should be developed to prevent chronic disease including asthma and diabetes Oral health is poor and neglected in our region Preventive care and primary care should have more emphasis Keywords Adana behavioral risk factors telephone interview computer assisted
telephone interviewing
1
1 GİRİŞ VE AMACcedil
Risk değişik anlamlara gelebilir En sık kullanılan iki değişik anlamı olumsuz bir
durumla sonuccedillanma olasılığı veya bu olasılığı arttıran bir faktoumlrduumlr Riskle ilgili diğer
tanımlar Tablo 1rsquode oumlzetlenmiştir Sağlıkta risklere odaklanma hastalık ve
yaralanmalardan korunmada anahtardır Yaralanma ve hastalıkların oumlnlenmesi
sistematik değerlendirme ve nedenlerin azaltılmasını gerektirir1
Hastalığın nedenlerine odaklanırken birccedilok bilimsel etkinlik risk faktoumlrlerinin
varlığına youmlnelir ldquoElektromanyetik dalga radyasyonu loumlsemiye neden olur murdquo
ldquoEnfeksiyonlar kalp krizine yol accedilar mırdquo Bu değerlendirmeleri kişiler arasındaki risk
faktoumlrlerinin değerlendirilmesi izler1
Tablo 1 Risk Ne Anlama Gelir1
bull Risk olasılık anlamına gelebilir Kirli bir iğneden HIVAIDS olma riski gibi bull Risk olumsuz bir durumun olasılığını arttıran bir faktoumlr olabilir Oumlrneğin Koumltuuml
beslenme ev iccedili pis su ve evde sigara iccedililmesi ccedilocuk sağlığı riskleridir bull Risk bir sonuccedil anlamına da gelebilir Oumlrneğin iccedilkiliyken araba kullanmanın
riski araba kazası geccedilirmek olabilir bull Risk potansiyel olumsuz bir durum veya tehdit anlamına gelebilir Oumlrneğin
motor kullanmanın bir riski vardır Riskle İlgili Oumlnemli Diğer Tanımlamalar
bull Risk prevalansı Belli bir popuumllasyonda belli bir riske maruz kalanların oranıdır Oumlrneğin bir popuumllasyonda sigara iccedilme prevalansı 25 olabilir
bull Roumllatif Risk Belirli bir riske maruz kalanlar ile kalmayan insanlar karşılaştırıldığında muhtemel zararlı sağlık sonuccedillarının oluşma olasılığıdır
bull Tehlike Doğada olan bir oumlzelliktir Oumlrneğin Potansiyel zararlı iccedileren bir kimyasal madde
bull Nuumlfusa atfedilen risk Bir nuumlfusta belirli bir riskten dolayı oluşan hastalık oranı bull Atfedilen yuumlk Geccedilmiş bir karşılaşmadan kaynaklanan şimdiki hastalık veya
yaralanma yuumlkuuml oranı bull Kaccedilınabilen yuumlk Bazı alternatifler ve duumlzenlemelerle şimdi ve gelecekteki riske
maruziyet duumlzeyleri azaltılırsa gelecekte kaccedilınılabilecek hastalık veya yaralanma yuumlkuuml oranı
Risk faktoumlruuml ise bir hastalığın artmış olasılığı ile olan bir durumdur Oumlrneğin
obezite diyabet iccedilin bir risk faktoumlruumlduumlr Obez kişiler obez olmayan kişilere goumlre
2
yaşamları boyunca daha fazla diyabet geliştirme olasılığına sahip olacaktır Bazı risk
faktoumlrleri nedenseldir risk faktoumlruuml hastalığa neden olur Oumlrneğin sigara iccedilmek bir risk
faktoumlruumlduumlr ve akciğer kanserinin kanıtlanmış bir nedenidir Bir iccedilici yaşamı boyunca
akciğer kanseri geliştirmek iccedilin iccedilici olmayandan muhtemelen birccedilok kat daha fazla
olasılığa sahiptir2
Diğer risk faktoumlrleri birlikteliklerdir kuzey enlemlerde yaşayanların multiple
skleroza yakalanma olasılığı daha fazladır Yani bilinen hiccedilbir nedensel ilişki yoktur Bu
basit bir birlikteliktir Myokard enfarktuumlsuuml iccedilin risk faktoumlrleri cinsiyet yaş
hipertansiyon sigara iccedilme yuumlksek kolesterol duumlzeyleri sedanter yaşam obezite ve
diyabettir2
Bazı risk faktoumlrleri modifiye edilebilir Oumlrneğin sigara iccedilme fiziksel aktivite
duumlzeyi kolesterol duumlzeyi Diğerleri değiştirilemez Oumlrneğin yaş cinsiyet ırk aile
oumlykuumlsuuml
Bir oumlnleme programı planlanırken risk faktoumlruumlnuumln veya hastalığın olmadığı bir
nuumlfusu hedef almaktansa daha yuumlksek hastalık riski veya hastalığı olan bir nuumlfusu hedef
almak daha maliyet etkindir Oumlrneğin cinsel yolla bulaşan enfeksiyonlar genel nuumlfusta
nadirken bazı gruplarda daha yaygındır2
Davranışsal risk faktoumlrlerini belirleyerek değiştirilebilir olanlar iccedilin değiştirme
programları yapmak ve maliyet etkin oumlnlemler almak gerekir
Ccedilalışmamızın amacı Adanarsquonın ilccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova
hariccedil) yaşayan 18 yaşından buumlyuumlk erişkinlerde telefonla anket youmlntemiyle astım
diyabet ağız sağlığı aşılama askerlik durumu engellilik ve ateşli silahlar accedilısından
davranışsal risk faktoumlrlerinin araştırılmasıdır Bu risk faktoumlrleri iyileştirilebilir mi Evet
iyileştirilebilir hatta kazanıldıktan sonra da Hastalıkları tedavi etmek ikincil ve
uumlccediluumlncuumll koruma da tabi ki oumlnemlidir Ancak risk faktoumlrlerini belirleyerek hastalıklardan
korunma yollarını bilmek hem akılcı hem maliyet etkindir
3
2 GENEL BİLGİLER
21 Sağlıkla İlgili Davranışsal Risk Faktoumlrlerini Belirlemede Kullanılan
Değişkenler
Davranışsal risk faktoumlrlerini belirlemede kullanılan bazı değişkenler aşağıdadır3
bull Demografik bilgiler Kişinin yaş boy kilo ırk eğitim sosyoekonomik durum
gibi parametreleri
bull Sağlık durumu Kişinin genel sağlık durumunu nasıl tanımladığı
bull Sağlıklı guumlnler- Sağlıkla ilgili yaşam kalitesi Kişinin yaşamında belli bir suumlrede
fiziksel ve ruhsal olarak ldquoiyirdquo kabul etmediği suumlreler
bull Sağlık hizmetlerine erişim Kişinin sosyal guumlvence durumu ve ihtiyaccedil
duyduğunda sağlık hizmetlerine ulaşabilme durumu
bull Egzersiz Kişinin ev ve işi ile ilgili guumlnluumlk aktiviteleri dışında guumlnluumlk 30
dakikadan az olmamak uumlzere duumlzenli fizik egzersiz yapma durumu
bull Ccedilevresel faktoumlrler Başta sigara iccedilimi ve hava kirliliği olmak uumlzere kişinin
yaşadığı ortamda maruz kaldığı toz duman egzoz gazları vs kimyasallara
ilişkin durumlar
bull Aşırı guumlneş ışığına maruz kalma Pek ccedilok hastalık iccedilin bir risk faktoumlruuml olan aşırı
guumlneş ışığına maruz kalma durumu
bull Tuumltuumln kullanımı Başta sigara olmak uumlzere tuumlm tuumltuumln uumlruumlnlerini kullanım
durumu
bull Alkol tuumlketimi Alkolluuml iccedileceklerin miktar cins ve sıklık olarak tuumlketim durumu
bull Astım Araştırılan nuumlfustaki astım tanısı sıklığı
bull Diyabet Diyabet tanısı almış kişilerin oranı
bull Ağız sağlığı Kişilerin ağız ve diş sağlığı konusundaki duyarlılıkları
bull Aşılama Erişkinlerin aşılamaya ilişkin davranışları
bull Kadın sağlığı Meme sağlığı ve hastalıkları genitouumlriner sistem sağlığı ve
hastalıkları
bull Prostat kanser taraması Prostat kanseri accedilısından muayene olma ve test
yaptırma
4
bull Kolorektal kanser taraması Gaitada kan testi sigmoidoskopi kolonoskopi gibi
kolorektal kanser tarama youmlntemleri
bull Aile planlaması Kişinin veya eşinin doğum kontrol youmlntemi kullanma
konusundaki tutum davranış ve beklentileri
bull Engellilik durumu Herhangi bir sebeple kişinin iccedilinde bulunduğu
(engellilikyetersizlik) durumu
bull HIVAIDSCinsel yolla bulaşan enfeksiyonlar Kişinin başta HIV olmak uumlzere
cinsel yolla bulaşan hastalıklara karşı tutum ve riskli davranışları
bull Ateşli silahlar Kişinin ateşli silahlardan herhangi birine sahip olup olmadığı ve
bu konudaki tutum ve davranışları
bull Hipertansiyon Hipertansiyon tanısı almış kişilerin belirlenmesi ve bu kişilerin
kan basınccedillarının kontroluuml ve ilaccedil uyumları konusunda tutum ve davranışları
bull Kolesterol Kişinin kan kolesterol duumlzeyi konusundaki bilgisi ve yuumlksek kan
kolesteroluuml olan bireylerin kontrol ve ilaccedil uyum durumları
bull Ev yaşam koşulları Temiz iccedilme suyu durumu kanalizasyon ve atık su tahliye
koşulları ev ccedilevresindeki ccediloumlp bitki oumlrtuumlsuuml sinek boumlcek ve benzeri diğer
zararlılar ve bunlarla muumlcadele durumları
bull Myokard enfarktuumlsuuml ve strok Bulgular ve kişinin boumlyle bir olayla karşılaşması
halinde ilk olarak neler yapacağı konusundaki bilgisi
bull Artrit Kişinin artrit tanısı kontrol ve ilaccedil uyumu
bull İyot yetersizliği Kişinin iyot iccedileren gıdaları alım durumu
22 Davranışsal Risk Faktoumlrleri
Ccedilalışmamızda yer alan davranışsal risk faktoumlrleri hakkında genel bilgiler aşağıda
verilmiştir
221 Astım
Astım tamamen geri doumlnduumlruumllebilir epizodik tıkayıcı akciğer hastalığı olarak
tanımlanır Astım iccedilin en guumlccedilluuml risk faktoumlrleri evde sigara iccedilenlerin varlığı astım atopi
(astım atopik dermatit alerjik rinit) ve nazal polip veya aspirin aşırı duyarlılığı gibi aile
oumlykuumlsuumlduumlr Erken ccedilocuklukta ev ve ccediliftlik hayvanlarına ve bakteriyel antijenlere maruz
kalmanın paradoksal koruyucu etkisi tartışmalıdır4
5
Astım en sık goumlruumllen kronik hastalıklardan biri olup tuumlm duumlnyada yaklaşık 150
milyon kişiyi etkilemektedir Ccedilocuk ve genccedil erişkinlerde daha sık olmak uumlzere tuumlm yaş
gruplarında goumlruumllmektedir Uumllkeler arasında prevalans farklılıkları goumlze ccedilarpmaktadır
Eskimo toplumunda ccedilok seyrek rastlanırken ( 1) Yeni Zelanda Avustralya İngiltere
ve Venezuelarsquoda 7ndash8 civarında bir prevalansa sahiptir Uumllkemizde sıklığı Ankararsquoda
22 Trabzonrsquoda 83 İstanbulrsquoda ise 10-21 arasında olup ortalama 5-7 olarak
bildirilmiştir Seksenli yıllardan sonra tuumlm duumlnyada yapılan prevalans ve mortalite
ccedilalışmalarında astım prevalansının artış goumlsterdiği saptanmıştır Astım sanayileşmiş
uumllkelerde daha sık goumlruumllmektedir Ccedilok yuumlksek sağlık harcamaları gerektiren astım hafif
ve orta şiddette iş ve okul guumlnuuml kayıplarına neden olurken ağır şiddette mortalite riskini
arttırmaktadır4
Astım gelişmesindeki risk faktoumlrleri kişiye ait ve ccedilevresel faktoumlrler olarak ele
alınabilir (Tablo 2)
Tablo 2 Astım Gelişmesine Yol Accedilan Risk Faktoumlrleri4
Kişiye ait faktoumlrler Ccedilevresel faktoumlrler
Genetik yatkınlık İccedil ve dış ortam alerjenleri
Atopi Mesleksel duyarlandırıcılar
Havayolu aşırı duyarlılığı Sigara dumanı
Cinsiyet Hava kirliliği
IrkEtnik yapı Enfeksiyonlar (Solunum yolu)
Kronik uumlst solunum yolu hastalıkları
İlaccedillar
Sosyoekonomik faktoumlrler
Aile uumlyelerinin sayısı
Gıda
Obezite
Yaşam tarzının değişmesi astım gelişme riskini arttırabilmektedir Oumlrneğin Yeni
Ginersquode astım prevalansı 01 iken 70rsquoli yıllarda uumllkede battaniye kullanımının
yaygınlaşması ile astım prevalansı 73rsquoe ccedilıkmıştır Bu artış battaniyeler ile ev tozu
6
akarlarının evlere daha yoğun girmesine ve maruziyetin artmasına bağlanmıştır Diğer
bir ccedilevresel faktoumlr oumlrneği ise Doğu ve Batı Almanyarsquonın ayrılmasından sonra aynı
genetiğe sahip ama yaşam tarzları farklı olan iki toplumda astım ve atopi prevalansının
farklılaşmasıdır Batı Almanyarsquoda astım risk oranı 6 ve alerjik rinit risk oranı 86
iken Doğu Almanyarsquoda astım 4 rinit ise 27 oranında kalmıştır4
Amerikan Aile Hekimliği Akademisi ve GINA (Global Initiative for Asthma)
astımı kontrol etmeye yardım etmek iccedilin hastalara şu oumlnerilerde bulunmaktadır56
v Duumlzenli ilaccedil kullanımı oumlnemlidir Bunun yanında aşağıdaki oumlnlemlerin alınması da
astım ataklarını azaltmaya yardım edecektir
v Kilimlerin ve halıların kaldırılması (ccediluumlnkuuml tozlu ve kuumlfluuml olabilir)
v Yumuşak koltuk minder ve fazla yastıkların ccedilıkarılması (ccediluumlnkuuml toz tutabilir)
v Hayvanlara yatak uumlstuumlnde veya odada izin verilmemesi
v Yatak odasında sigara iccedilmeye veya guumlccedilluuml kokulara izin verilmemesi
v Yatak ve yastıklarda tozdan koruyucu fermuarlı oumlrtuuml kullanılması
v Sap veya kuştuumlyuumlnden yapılmış yorgan veya yastık kullanılmaması
v Ccedilarşaf ve battaniyelerin her hafta ccedilok sıcak suda yıkanması hatta perde ve storların
aralıklı olarak yıkanması
v İccedileri sıcak havasız veya yemek vs kokusu ile dolduğunda pencerelerin accedilılması
v Odun veya gaz dumanından korunmak iccedilin pencerenin aralık bırakılması
v Koşma spor yapma aşırı ccedilalışma astım belirtilerine yol accedilabilir fakat bu aktiviteler
yararlıdır ve aktivitelerden oumlnce kişinin doktorunun oumlnerdiği astım ilaccedillarını alması
oumlnemlidir
222 Diyabet
Diabetes mellitus pankreas beta huumlcresinden insuumllinin sekresyonunda veveya
insuumllinin periferik huumlcrelere etkisinde meydana gelen bozukluklar sonucu ortaya ccedilıkan
ve hiperglisemi ile karakterize bir grup Metabolik Sendromrsquoun adıdır7
Duumlnyada 150 milyon civarında diyabetik hastanın olduğu ve on yıl iccedilerisinde
bunun iki katına ccedilıkabileceği hesaplanmaktadır Diyabet insidansı boumllgeler ve uumllkeler
arasında farklılık goumlstermekle beraber genellikle tip 2 diyabet ortalama 5-10 tip 1
diyabet ise 05-1 civarındadır Tip 2 diyabet enduumlstriyel gelişim sonucu insanların
daha konforlu ortamlarda daha az hareket ederek ve daha fazla beslenerek yaşamaları
nedeni ile giderek yaygınlaşmakta ve eskiye oranla genccedil insanlarda daha sık
7
goumlruumllmektedir Tip 2 diyabet ileri yaşlarda daha sık goumlruumllduumlğuumlnden son yuumlzyılda tıbbi
gelişmelerle insan oumlmruumlnuumln uzaması da insidans artışında oumlnemli bir faktoumlr olmuştur
Diyabet risk faktoumlruuml (Tablo 3) olan bireylerde hastalığın ortaya ccedilıkma olasılığı
artmıştır7
Tablo 3 Tip 2 Diyabetin Majoumlr Risk Faktoumlrleri7
Obezite (beden kitle indeksi gt27 kgm2
Diyabet aile oumlykuumlsuuml (kardeş ya da anne-baba)
Irk Koumlk (Oumlrneğin Afrika koumlkenli Amerikalılar İspanyol veya Latin Amerika koumlkenliler Amerika yerlileri Asya koumlkenli Amerikalılar) Yaş ge 45
Sedanter yaşam
Oumlnceden bozulmuş accedillık glikozu veya bozulmuş glikoz toleransı tanısı almış olmak
Hipertansiyon ge 14090 mmHg
HDL le35 mgdl veya trigliserit ge250 mgdl
Gestasyonel diyabet oumlykuumlsuuml veya 4 kg veya daha ağır bebek doğurmuş olmak
Tuumlrkiye Diyabet Epidemiyoloji (TURDEP) Ccedilalışmasırsquona goumlre uumllkemizde 2002
yılı diyabet prevalansı 72 bozulmuş glikoz toleransı 67rsquodir (kadınlarda 8-
84 erkeklerde 62- 46) Tip 2 diabetes mellitus (DM)rsquolu erişkin sayısı sekiz yılda
bir milyondan 166 milyona ccedilıkmıştır Bunda nuumlfus artışı ve nuumlfusun yaşlanmasının
dışında şişmanlığın artması ve sedanter yaşam tarzının yaygınlaşması gibi ccedilevresel
faktoumlrlerin de roluuml vardır7
Fiziksel inaktivite ile Tip 2 DM arasındaki ilişkiyi destekleyen oldukccedila fazla kanıt
vardır En eski araştırmaların birinde West (1978) duumlzenli fiziksel aktivite iccedileren
geleneksel yaşam tarzlarını değiştirmiş toplumların Tip 2 DM prevalansında majoumlr bir
artışa maruz kaldıkları saptanmıştır Yaşam tarzının oumlnemini goumlsteren karşılaştırmalı
ccedilalışmalar teknolojik olarak daha ileri bir yere goumlccedil edenlerin memleketlerinde kalan
8
etnik akranlarına goumlre Tip 2 DM accedilısından daha yuumlksek prevalansa sahip olduklarını
goumlstermektedir8
Diyabette primer korunma oumlnemlidir Kolay ve ucuz olan bu tip korunma riskli
kişileri diyabet gelişiminden korur veya ortaya ccedilıkışını geciktirir Ccedilinrsquode diyabet
youmlnuumlnden riskli nuumlfusta yaşam tarzı değişikliği (uygun diyet artmış fizik aktivite ve kilo
kaybı) eğitici bir programla desteklenmiş ve altı yılda diyabet gelişiminde en az 13rsquoluumlk
bir azalma olduğu bulunmuştur8
Araştırmalar egzersizin insuumllin duyarlılığını arttırmak yoluyla Tip 2 DMrsquodan
korunmaya yardımcı olduğunu goumlstermektedir Egzersizin insuumllin miktarındaki
eksiklikten ziyade insuumllin rezistansı nedeniyle oluşan anormal glikoz toleransını
iyileştirebileceği ileri suumlruumllmuumlştuumlr Bu nedenle egzersiz Tip 2 DMrsquoda insuumllin tedavisi
gereksinimi olmadan oumlnceki erken doumlnemlerde koruyucu olarak daha yararlı olacaktır
Ccedilalışmalar insuumllin tedavisine ihtiyaccedil goumlsteren Tip 2 DM hastalarının henuumlz tedavi
almayan veya oral antidiyabetik alan hastalara goumlre diyet ve egzersizden daha az yarar
sağladığını goumlstermiştir8
United States Preventive Services Task Force (USPSTF)rsquoa goumlre kan basıncı
13580rsquonin uumlzerinde olan (tedavi edilmiş veya edilmemiş) yetişkinler diyabet accedilısından
taranmalıdır (Oumlneri duumlzeyi B) Asemptomatik yetişkinlerin kan basınccedilları 13580 veya
altında ise rutin taramanın yararı veya zararı lehine veya aleyhine yeterli kanıt yoktur9
223 Ağız Sağlığı
Ağız sağlığı ile ilgili olarak en sık goumlruumllen uumlccedil konu diş ccediluumlruumlkleri periodontal
hastalıklar ve ağız kanseridir10
Diş ccediluumlruumlkleri tek başına en sık goumlruumllen ccedilocukluk ccedilağı hastalığıdır Beş-yedi yaş
arasındaki ccedilocuklarda astımdan beş kez saman nezlesinden ise yedi kez daha fazla
goumlruumlluumlr Tuumlm yaşlar dikkate alındığında insanların 13rsquouumlnde tedavi edilmemiş bir ccediluumlruumlk
diş 35-44 yaşlar arasındaki erişkinlerin 23rsquouumlnde ccediluumlruumlk nedeniyle kaybedilmiş en az bir
kalıcı diş vardır ve daha yaşlı erişkinlerin pek ccediloğu koumlk ccediluumlruumlklerinden yakınmaktadır10
Diş ccediluumlruumlklerinin oluşması accedilısından ccedilocuklardaki risk etmenleri ile erişkinlerdeki
risk etmenleri birbirine benzer Ancak fiziksel ve mental yetersizlikler dişin yeniden
onarımları ağız iccedili aygıtları ve Sjoumlgren sendromu gibi iyi bir ağız bakımını tehdit eden
durumlar diş ccediluumlruumlğuuml riskini arttırır Ağız kuruluğuna neden olan ilaccedillar ve tuumlkuumlruumlk
akışını azaltan baş ve boyun boumllgesine uygulanan radyasyon tedavileri de ccediluumlruumlk riskini
9
arttırıcı unsurlardır Yaşlılarda gingiva ccedilekilmeleri koumlk ccediluumlruumlklerinin artmasına neden
olur Yaşlılarda aynı zamanda duumlşuumlk sosyoekonomik durum ile bunun sonucunda ortaya
ccedilıkan sağlık hizmetine ulaşma yetersizliği de ccediluumlruumlk oluşmasını arttırıcı etmenlerdir10
Diş ccediluumlruumlklerini oumlnlemenin bir yolu florlamadır Florid flor elementinin iyonik
şeklidir Florid var olan diş ccediluumlruumlklerinin gelişmesini yavaşlatır veya durdurur Destek
olarak flor reccediletesi yazılmadan oumlnce iccedilme suyundaki flor miktarı saptanmalıdır Eğer
topluma florlanmış şebeke suyu sağlanamıyorsa doğal olarak suda flor bulunup
bulunmadığı veya yeterli flor kapsayan topraklarda yetişen meyve ve sebzelerle de
gerekli florun karşılanabileceği dikkate alınmalıdır Yeterli miktarda flor iccedileren suyu
(07-12 ppm veya 06 mgLrsquoden ccedilok) tuumlketen kişilere ek olarak flor verilmesi
oumlnerilmez Pek ccedilok ailenin tuumlkettiği şişe sularında ise az miktarda flor vardır Sistematik
flor uygulamaları (tablet damla vb) ccediluumlruumlk geliştirme bakımından risk altında bulunan
altı aylıktan buumlyuumlk ccedilocuklar erken ccedilocukluk ccediluumlruumlğuuml olan bebekler ve florlanmamış su
kullanan erişkinler iccedilin oumlnerilmektedir Jel ve soluumlsyonlar gibi topikal flor preparatları
ise yuumlksek dozda flor kapsayan ve diş hekimleri tarafından uygulanabilen uumlruumlnlerdir
Soluumlsyonlar yılda bir veya iki kez uygulanır (Tablo 4)10
Tablo 4 Ek Olarak Verilecek Florid Miktarı10
İlk kez 1960rsquolı yıllarda kullanılmaya başlayan diş koruyucuları suumlt veya kalıcı
dişlerin ccediliğneme yuumlzeylerini oumlrten plastik maddelerdir Diş hekimleri bu maddeleri
topikal floridler ile birlikte kullanırlar ve bu maddeler dişlerin uumlzerindeki ccedilukur veya
fissuumlrlerde ccediluumlruumlk gelişmesini oumlnler Amerika Birleşik Devletlerirsquonde ccedilocukların
50rsquosinde bu koruyucular kullanılmaktadır10
Yaş Sudaki flor miktarı (ppm)
lt03 03-06 gt06
Doğum-6 ay 0 0 0
6ay-3 yaş 025 mg 0 0
3-6 yaş 050 mg 025 mg 0
10
Daha buumlyuumlk ccedilocukların ve erişkinlerin şekerli atıştırmalık yiyecekleri veya sıvıları
daha az tuumlketmeleri sağlanmalıdır Yemeklerden sonra şekersiz ccediliklet ccediliğnemek veya
peynir yemek tuumlkuumlruumlğuumln plak asiditesini tamponlayıcı etkisini arttırır10
Diş sağlığı iccedilin oumlnerilen beslenme şekline uyulmalıdır10
bull Şekerli yapışkan ya da asitli gıdalar uumlccedil ana oumlğuumln iccedilinde tuumlketilmelidir
bull Oumlğuumln aralarında elma havuccedil gibi dişleri temizleyip dişetine masaj yapacak sert
gıdalar yenmelidir
bull Şekerli yapışkan gıda yendikten sonra dişlerin fırccedilalanması muumlmkuumln değilse
ağız su ile ccedilalkalanmalı ya da bir bardak su iccedililmelidir
Periodontal hastalıklar erişkinlerde en sık goumlruumllen hastalıklardır Periodontal
hastalıklar kuumlccediluumlk ccedilocuklarda fazla goumlruumllmemesine karşın ergenlerin 60rsquoını etkiler
Tıpkı diş ccediluumlruumlklerinde olduğu gibi periodontal hastalıklar da diş plağındaki bakteriler
tarafından oluşturulur Periodontal hastalıkların oumlnlenmesi ve kontroluumlnde ağız
bakımının iyi olması esastır Periodontal hastalığın en hafif şekli olan gingivitis duumlzenli
diş fırccedilalama veya diş ipi kullanma ile iyileşir10
Oral ve orofarengeal kanserlerle ilgili olarak tuumltuumln kullanımı ve aşırı alkol
tuumlketimi en oumlnemli iki risk faktoumlruumlduumlr ve oral kanserlerin 75rsquoinden sorumludur Bu
nedenle birincil koruma alkol ve tuumltuumln kullanımını azaltmak veya ortadan kaldırmak
olmalıdır10
Yakın geccedilmişte plak ile ilişkili ağız hastalıklarının oumlzellikle periodontitisin bazı
durumların seyir ve patogenezini değiştirebileceği bulunmuştur Bunlar
kardiyovaskuumller hastalıklar bakteriyel pnoumlmoni diyabet ve duumlşuumlk doğum ağırlıklı
bebek doğurmadır Bunu doğrulamak iccedilin ileri araştırmalara gerek vardır ancak
şuumlphesiz iyi bir ağız sağlığı sadece ağız hastalıklarını oumlnlemek iccedilin değil genel sağlık
iccedilin de ccedilok oumlnemlidir11
224 Aşılama
Erişkin aşılaması yaşamları kurtarır ve maliyet etkindir İnfluenzaya karşı
aşılamanın maliyet etkinliğinin bir ccedilalışması aşılama ile bakım kurumlarında
yaşamayan yaşlılarda akut ve kronik solunum hastalıkları ve konjestif kalp yetmezliği
nedeni ile hastaneye yatışların azaldığını goumlstermiştir Aşılanan her kişi iccedilin direkt
kazanccedil 117 dolardır12
11
Daha buumlyuumlk ergenlerin ve yaşlıların aşı ile oumlnlenebilir hastalıklara karşı aşı
planlamasında yaş dışında birccedilok endikasyon vardır Oumlrneğin kronik obstruumlktif akciğer
hastalığı kardiyovaskuumller hastalığı ve diabetes mellitus gibi hastalıkları olanlarda
yaştan bağımsız olarak influenzadan oumllme riski artmıştır Influenza kronik sağlık
sorunu olan orta yaşlılarda 65 yaş ve uumlzerindeki sağlıklılardan daha yuumlksek oumlluumlm
oranına sahiptir12
Aşılama endikasyonları şunlardır (Yuumlksek riskli sağlık durumlarına goumlre)12
v Alkolik siroz ve kronik karaciğer hastalığı
v Aspleni
v Kronik kardiyak ve pulmoner durumlar ve diabetes mellitus
v Pıhtılaşma faktoumlr eksikliği olanlar
v Bağışık yetersizliği durumları
v Renal hastalık ve hemodiyaliz hastaları
Tuumlrkiye Enfeksiyon Hastalıkları Derneği ve Klinik Mikrobiyoloji Derneğirsquonin
2009 Erişkin Bağışıklama Rehberirsquone goumlre oumlnerilen aşılama şeması Tablo 5rsquode
sunulmuştur
12
Tablo 5 Normal ve Riskli Yetişkinlerde Aşılama Şeması13
Aşı 18-49 yaş 50-64 yaş 65 ge yaş 1 Tetanoz difteri (Td) 10 yılda bir rapel 23Kızamık (K)Kızamık kızamıkccedilık kabakulak (KKK)
Bir veya iki doz
Hepatit B Uumlccedil doz (0 1 6 aylar) İnfluenza Yılda bir doz Yılda bir doz 4Pnoumlmokok (polisakkarit)
Bir doz
Hepatit A İki doz (0 6 ya da 18 aylar) 2Su ccediliccedileği İki doz (0 6 ya da 18 aylar) 5Meningokok Bir ya da daha fazla doz İmmuumlnitesi ve kontrendikasyonu olmayan tuumlm bireyleri kapsar
Risk faktoumlruuml olan ve kontrendikasyonu olmayan bireyleri kapsar
1 Tetanoz aşısı iccedilin primer immunizasyonu tamamlanmış kişilerdeki şemadır 2 Gebelikte kontrendikedir 3 B ir ya da iki doz kızamık aşısı yapıldı ise bir doz KKK aşısı yapılır İlk doz KKK aşısı
olarak yapıldı ise ikinci doz kızamık aşısı olarak yapılır İki doz KKK yapıldı ise tekrar
aşıya gerek yoktur 4 Beş yıl ara ile risk gruplarına yapılır (her risk grubu oumlzel olarak değerlendirilir) 5 Koruyuculuk suumlresi 2 yıldır
Aşılama oranını arttırmak iccedilin şu stratejiler oumlnerilmiştir12
v Birccedilok başarılı aşılama programı sağlık ccedilalışanlarının ve hedef popuumllasyonun
eğitimi tanıtım ve idari ve mali engellerin kaldırılmasıyla sağlanmıştır
v İnfluenza veya pnoumlmokok aşıları hakkında posta kartları aşılama oranını roumllatif
olarak arttırmıştır
v Buumlyuumlk kliniklerde influenza mevsiminde ldquowalk-inrdquo yetişkin aşılama istasyonları
kurulabilir Bu istasyon yazılı bir protokole goumlre youmlnetilmeli ve eğitimli hemşireler
atanmalıdır
v Hasta bekleme odalarında bilgilendirici posterler ve broşuumlrler yer almalıdır
13
v Hasta dosyalarına koruyucu hizmetlerle ilgili kontrol listesi veya hatırlatıcı liste
konması faydalı olabilir Hasta dosyalarında boumlyle etiketlerin yer almasının aşılama
oranlarını arttırdığı bildirilmiştir
v İnfluenza ve pnoumlmoniden oumllenlerin birccediloğu ( 39-45) oumlnceki yılda hastanede
yatmıştır bu da hastanede yatmanın ciddi influenza enfeksiyonu iccedilin artmış bir risk
olduğunu goumlsterir Eyluumll ve Mart aylarında hastaneden taburcu olan hastalara
influenza aşısı oumlnerilmelidir
225 Askerlik durumu
Guumlnuumlmuumlzde askerlik goumlrevinin yapılması sırasında yaşanan teroumlr olayları
psikiyatrik bozukluklara yol accedilabilir Evli olanların ailelerinden uzun suumlre uzak olması
krizlere yol accedilabilir Askerlik doumlnemi sırasında oumlluumlm ve engelliliklerr aileleri uumlzer Stres
nedeniyle sigara gibi alışkanlıklara da başlanabilir Bunun yanında askerlik doumlneminde
okuma-yazma veya ccedileşitli becerilerin kazanılması muumlmkuumlnduumlr Bu doumlnem eğitim ve
aşılama gibi kaccedilırılmış fırsatlar accedilısından yararlı olabilir
226 Engellilik
Oumlzellikle ortopedik engelli olmak bazı konjenital vakalar hariccedil genellikle kazalar
(trafik ve iş) sonucu olmaktadır Tuumlrkiye İstatistik Kurumu 2009 verilerine goumlre
Tuumlrkiyersquode ve Akdeniz Boumllgesirsquonde engelliğin tuumlruumlne goumlre engelli nuumlfus oranları Tablo
6rsquoda goumlsterilmiştir14
Tablo 6 Tuumlrkiyersquode ve Akdeniz Boumllgesinde engelliğin tuumlruumlne goumlre engelli nuumlfus oranları
Ortopedik
engelli ()
Goumlrme
engelli ()
İşitme
engelli ()
Dil ve
konuşma
engelli ()
Zihinsel
engelli ()
Tuumlrkiye 125 060 037 038 048
Akdeniz
Boumllgesi
122 058 034 038 050
Tuumlrkiye genelinde en fazla ortopedik engelli bulunmaktadır ( 125) Akdeniz
Boumllgesirsquonde de bu oran yakındır
14
Aşılama bazen sakat kalmayı da engellemektedir Oumlrneğin polio aşısının yaygın
kullanılması buna bağlı poliomyelit riskini azaltacaktır Trafik ve iş kazalarını oumlnlemek
ise ccedileşitli soysal kurumların halk eğitimiyle olabilir
227 Ateşli Silahlar
Evde ateşli silah bulundurulması ergenler arasında intihar oranlarını 10 kat ve
cinayet oranlarını doumlrt kat arttırmaktadır15
Hekimlerin ebeveynleri ve hastaları ateşli silahlara sahip olma konusunda
bilinccedillendirme sorumluluğu bulunmaktadır Bu sorumlulukları
(1) ateşli silaha sahip olmanın riskleri
(2) ateşli silah yaralanmasının ev halkına verebileceği zararlar
(3) alkolik veya mental retarde ergen veya 13-19 yaş arası kişilerin karşı karşıya
olabilecekleri riskler konusunda bilgilendirmeyi de iccedilermelidir Ebeveynlere en guumlvenli
yolun ateşli silahı ev ortamından uzaklaştırmak olduğu anlatılmalıdır Aile ateşli silahı
bulundurmakta ısrarlı olduğu takdirde ebeveynlere ateşli silahı oumlzel bir kasada ve kilit
altında mermilerinden ayrı bir şekilde muhafaza etmeleri oumlnerilmelidir15
23 Sağlıkta Risk Faktoumlrlerini Belirleme Youmlntemleri
Araştırmanın en oumlnemli aşamalarından biri de veri ve bilgi toplama youmlntem ve
aracının seccedililmesidir Sosyal konularda yapılan araştırmaların veri kaynağı insandır ve
onlardan doğrudan bilgi alma youmlntemlerinden biri de anket youmlntemidir Anket youmlntemi
birinci elden yani birincil kaynaktan veri toplama youmlntemidir16
Anket youmlnteminin temelini bir evren ya da oumlrneklemi oluşturan birimlerden
sistematik biccedilimde bilgi elde edebilmek oluşturur Bu amaccedilla yazılı ya da soumlzluuml sorular
sorarak bunların yanıtlarına ulaşılmaya ccedilalışılır Dikkat edilirse goumlruumlşmeci ile
yanıtlayıcı arasında bir tuumlr iletişimden soumlz edilmektedir ve veri toplama aracı anket
formu olarak adlandırılır Boumlyle bir iletişimin başarılı olabilmesi iccedilin anket formunda
yer alacak soruların yazılı ya da soumlzluuml sorulabilmesinde ccedileşitli faktoumlrler goumlz oumlnuumlnde
bulundurulmalıdır16
v Cevaplayıcıların kuumlltuumlr duumlzeyi
v Cevaplayıcıların taraf tutma eğilimi
v Boumllgesel davranışlar
15
v Cevap vereceklerin meslekleri
Eğitim ve kuumlltuumlr duumlzeyi duumlşuumlk olanlara anlaşılması zor olan sorular
sorulmamalıdır Okur-yazar olmayan bir kimseye internet hakkında soru sormak ve bu
konuda bilgiler istemek doğru değildir ve sorulsa bile guumlvenilir sonuccedillar elde edilemez
Ankete cevap vermesi istenen kişilerin meslekleri onların cevaplarının gerccedilekccedili ve
guumlvenilir olmasını da etkileyebilecektir Tıp alanındaki bir uumlruumln hakkında muumlhendise ya
da muhasebeciye soru sormak ve yanıt almak araştırmanın guumlvenilirliğine goumllge
duumlşuumlrebilecektir Anket youmlnteminin birincil kaynaktan veri elde etmenin diğer youmlntemi
olan goumlzlem youmlntemine goumlre uumlstuumln bir oumlzelliği vardır En yaygın ve sık kullanımı
olması bilinen uumlstuumln bir oumlzelliğidir Bu oumlzelliği ortaya ccedilıkaran oumlnemli konu goumlzlem
youmlnteminde soru sorulmamasına karşın anket youmlnteminde sorular sorulmasıdır Anket
formundaki sorular yazılı (mektupla anket) ve soumlzluuml (telefonla anket goumlruumlşme) olarak
sorulabilmektedir Diğer bir oumlzellik ise esneklik ve ccedileşitliliktir Anket youmlntemi ile pek
ccedilok ve ccedileşitte bilgiler toplamak olanaklıdır16
Cevaplayıcıların tutum ve davranışları demografik oumlzellikleri gibi değişik tuumlrde
bilgiler elde edilebilir Sorulacak sorulardaki esneklik ve ccedileşitlilik ile ccedilok ccedileşitli bilgiler
elde edilebilir Anket youmlnteminin bir diğer oumlnemli oumlzelliği de verilerin daha ccedilabuk ve
daha az maliyetle elde edilebilmesidir Bilgi toplanacak konuların ve kişilerin geniş bir
yelpazeye yayılabilmesi ve iletişim olanaklarının sunduğu hız ve duumlşuumlk maliyetle erişim
fırsatları anket youmlnteminin bu oumlzelliğini oluşturmaktadır16
231 Anket Youmlnteminin Tuumlrleri
Anket youmlnteminde kullanılacak iletişim biccedilimine goumlre anket tuumlrleri uumlccedile ayrılabilir
v Mektupla ya da postayla anket
v Telefonla anket
v Kişisel goumlruumlşme
Araştırmacı araştırmanın amacını ve araştırma problemini goumlz oumlnuumlnde tutarak
anket tuumlrlerinden hangisini kullanacağını belirlemelidir Anket youmlnteminde kullanılacak
tuumlrlerin her birinin uumlstuumln ve zayıf youmlnleri vardır Uygulanacak anket tuumlruuml
kararlaştırılırken bu youmlnleri dikkatlice değerlendirilmelidir16
16
232 Mektupla Anket
Anket tuumlrleri iccedilerisinde en yaygın olarak kullanılanıdır Bu tuumlruumln en oumlnemli
oumlzelliği goumlruumlşmecinin bulunmamasıdır Sorulan sorulara cevap vermek ve anket
formunu geri postalamak cevaplayıcıya duumlştuumlğuumlnden oluşturulacak işbirliği ve
cevaplamadaki olumlu ilgilenim başarıyı doğrudan etkileyebilecektir Mektupla anket
yazılı iletişimin tuumlm oumlzelliklerini kapsar Soruların oumlrneklemi oluşturan birimlerin
hepsinin anlayabileceği aynı duumlzeyde algılayabilecekleri soumlzcuumlklerden kavramlardan
oluşması gerekir16
233 Telefonla Anket
Telefon rehberi esas alınarak yapılan oumlrnek seccedilimi durumunda kullanılan bir anket
tuumlruumlduumlr Daha ccedilok gelişmiş uumllkeler ve youmlrelerde uygulanmasına rastlanır Bu tuumlr anketin
uygulanabilmesi iccedilin telefon kullanımının yaygın olması gereklidir Telefonla anket
uygulaması yazılı iletişimi temel almadığı gibi tam olarak kişisel iletişimi de temel
almaz İletişim tuumlruuml daha ccedilok bir araccedil yardımıyla gerccedilekleştirilen uzaktan iletişimdir Bu
tuumlr iletişimin olumlu ve olumsuz youmlnlerini taşır Telefonla anket youmlnteminde
cevaplayıcılarla telefon aracılığıyla iletişim kurularak sorulan sorulara alınan yanıtlar
anket formuna işlenir16
Bu tuumlr anketin başlıca uumlstuumln youmlnleri şoumlyle sıralanabilir
v Diğer anket tuumlrlerine goumlre daha duumlşuumlk maliyetlidir Tekrar aramaları da değişik
zamanlarda yapabilmek olanaklı olduğundan bunun da maliyeti ccedilok yuumlksek
değildir
v Kısa bir zaman iccedilerisinde daha fazla kişiye ulaşarak goumlruumlşme yapabilme olanağı
olduğundan en hızlı bilgi toplama youmlntemi olduğu gibi zaman tasarrufu da sağlayan
youmlntemdir
v Mektupla anket tuumlruumlne goumlre ccedilok guumlncel konular hakkında bilgi edinmede daha
esnektir
v Goumlruumlşmecinin yanıtlar uumlzerinde etkili olması bakımından mektupla anket ile kişisel
goumlruumlşme arasında yer alır Fiziksel goumlruumlnuumlmden anket formunun tasarımından
kaynaklanan etkiler bu youmlntemde soumlz konusu değildir Sadece sesin kullanılmış
olması bu etkileri en aza indirmektedir
17
v Telefonla goumlruumlşmelerde kişiselleşme soumlz konusu olduğundan insanlar kendileriyle
ilgili sorulara daha rahatlıkla ve iccediltenlikle yanıtlar verebilmektedirler
v Telefonla anket uygulaması sırasında bilgi toplama ile ilgili denetim oumlnlemleri
istenilen duumlzeyde ve biccedilimde uygulanabilir
Belirtilen uumlstuumln youmlnlerinin yanında telefonla anket youmlnteminin oumlnemli zayıf
yanları vardır
bull Sadece telefonu olanlarla goumlruumlşme yapılabilir Bu durum oumlrnek seccediliminde yanlılığa
neden olabilmekte ve oumlrneğe goumlre birimlerin araştırma evrenini temsil yeteneğini
azaltabilmektedir Oumlzellikle gelir duumlzeyi duumlşuumlk gecekondu sakinleri kiracılar yeni
taşınan aileler ve kırsal kesimde yaşayanlarla ilgili bilgi toplamada bu konu oumlnemli
sorun olarak ortaya ccedilıkabilmektedir Ancak uumllkemizde telefon sayısındaki artış ve
telefon sahipliği oranındaki gelişme bu sakıncayı ortadan kaldırmaya başlamıştır
bull Uzun goumlruumlşmelere fazla olanak sağlamadığından elde edilecek bilgilerin miktarı ve
ccedileşidi sınırlı kalabilmektedir
bull Goumlzlem olanağı yoktur Ses tonu ve konuşma biccedilimi ile birccedilok eğilim saptanmaya
ccedilalışılır
bull Goumlruumlşmelerde yardımcı araccedilların kullanılması olanaksızdır
Telefonla anket youmlnteminin uumlstuumln ve zayıf youmlnleri değerlendirildiğinde bu
youmlntemin gittikccedile buumlyuumlyen bir kullanım potansiyeline sahip olduğu soumlylenebilir En
kolay en hızlı ve en az maliyetli bilgi toplama youmlntemi olarak telefonla anket
youmlnteminin zayıf youmlnleri oumlnceden bilinerek ve yerinde kullanılması araştırmacılara
buumlyuumlk kolaylıklar getirmektedir16
234 Kişisel Goumlruumlşme
Bu tuumlr anket uygulamasında goumlruumlşmecinin (anketoumlr) bir ya da birden fazla
cevaplayıcı ile fiziksel olarak bir arada bulunduğu bir ortamda sorular sorarak bunlara
yanıtlar alması gerccedilekleştirilir Anket formunda bulunan sorulara verilen yanıtlar
genellikle goumlruumlşmeci tarafından doldurulur Goumlruumlşmeci cevaplayıcının bulunduğu yere
gider ve anketi uygular Gidilecek yer ya da bir araya gelinecek yer ev olabildiği gibi
işyeri ya da herhangi bir uygun ortam da olabilir16
18
235 Uygun Anket Tuumlruumlnuuml Belirleme
Araştırmanın amacı ve araştırma problemi goumlz oumlnuumlnde bulundurularak hangi tuumlr
anketin en uygun olduğunu belirlemede birccedilok kriter değerlendirilmeye ccedilalışılır Bunları
kısaca şoumlyle sıralayabiliriz16
v Soruların karmaşıklığı
v Arzulanan veri miktarı
v Arzulanan doğruluk
v Oumlrneklem denetimi
v Harcanabilecek zaman
v Kabullenilebilir cevaplamama oranı
v Maliyet
Tablo 7 Anket Tuumlrlerinin Karşılaştırılması16
Kriter Mektup Telefon Kişisel goumlruumlşme Karmaşık sorular Zayıf İyi Ccedilok iyi Veri miktarı Orta İyi Ccedilok iyi Duyarlı sorularda doğruluk
İyi Orta Orta
Goumlruumlşmeci etkilerinin denetimi
Ccedilok iyi Orta Zayıf
Oumlrneklem denetimi Orta Orta Orta Gereken zaman Zayıf Ccedilok iyi İyi Olası cevaplama oranı Orta Orta Orta Maliyet İyi İyi Orta
Hiccedilbir youmlntem her durumda en uygun youmlntem olamaz Oumlnemli olan konu
kullanılacak youmlntemin en uygun cevaplayıcılardan en duumlşuumlk maliyetle en uygun bilginin
elde edebilmesini sağlamasıdır16
24 Koruyucu Sağlık Hizmetinde İstatistiksel Kavramlar
Risk olgusunu anlayabilmek iccedilin bazı istatistiksel terimleri bilmek gerekir
Prevalans bir ccedilalışma nuumlfusunda hastalık sahibi olanların (herhangi bir yer veya
zamanda) oranıdır Eski ve yeni vakalar toplam nuumlfusa boumlluumlnuumlr İnsidans ise verilen bir
19
zamanda yeni hastalık geliştirenlerin oranıdır Verilen zaman boyunca yeni vakalar
toplam nuumlfusa boumlluumlnuumlr17
Roumllatif risk risk faktoumlruuml olmayan insanların hasta olma insidansı ile risk faktoumlruuml
olan insanların hasta olma insidansı oranıdır Kohort ccedilalışmaları veya klinik denemeler
iccedilin kullanılır Roumllatif Risk=1 ise riske maruziyet veya tedavi etkisizdir Roumllatif Risk lt1
ise riske maruziyet veya tedavi koruyucudur Roumllatif Risk gt1 ise riske maruziyet veya
tedavi hastalık olasılığını arttırmaktadır Odds Ratio ise vaka-kontrol ccedilalışmaları iccedilin
kullanılır Hasta olanlarda risk faktoumlruuml olma olasılığının hasta olmayanlarda risk faktoumlruuml
olma olasılığına oranıdır Odss Ratio gt1 ise risk faktoumlruuml artmış hastalık ile ilişkilidir17
İstatistiksel testin oumlnem duumlzeyi (alfa) gerccedilekte hiccedilbir bağlantı yokken rastlantı
sonucu tek başına istatistiksel bağlantı bulmadır (Tip 1 hata) Genellikle 005rsquodir Duumlşuumlk
alfa oumlzellikle bir bağlantıyı belirtirken oumlnemlidir Bir istatistiksel testin guumlcuuml (power) =
1-betarsquodır (Beta Gerccedilekte varken hiccedilbir bağlantı bulamama olasılığıdır Tip 2 hata) P
değeri bir bulgunun rastlantısal olarak tek başına olma olasılığıdır Eğer p değeri
oumlnceden belirlenmiş alfa (genellikle 005)rsquoden kuumlccediluumlkse bulgular gerccedilekten şans eseri
değildir denebilir 95 guumlven aralığı demek 95 olasılıkla belirtilen değer gerccedilektir
anlamına gelir Oumlrneklem buumlyuumlkluumlğuuml ise bir klinik ccedilalışmada yeterli yuumlksek power ve
yeterli duumlşuumlk alfa elde etmek iccedilin gerekli denek sayısıdır17
20
3 GERECcedil VE YOumlNTEM
31 Ccedilalışma Evreninin Belirlenmesi
Adana ili Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam ve Ccedilukurova ilccedilelerinde daha oumlnce bu ccedilalışma
yapıldığı iccedilin ccedilalışmamızda aranacak telefon numaraları Adana ili Aladağ Ceyhan
Feke İmamoğlu Karaisalı Karataş Kozan Pozantı Saimbeyli Tufanbeyli Yumurtalık
İlccedilelerindeki Tuumlrk Telekom santrallerinden seccedililmiştir Bu ilccedilelerde demografik veriler
astım diyabet ağız sağlığı aşılama askerlik durumu engellilik ve ateşli silahlar
başlıklarında davranışsal risk faktoumlrleri incelenmiştir
32 Adana İli İlccedileleri İle İlgili Genel Bilgiler
Ccedilalışma evreni Adana İli Aladağ Ceyhan Feke İmamoğlu Karaisalı Karataş
Kozan Pozantı Saimbeyli Tufanbeyli Yumurtalık İlccedilelerinden oluşmuştur Ccedilalışma
evrenini oluşturan ilccedileler hakkındaki bilgiler Tablo 8rsquode goumlruumllmektedir
Tablo 8 Adana İli İlccedilelerinin Oumlzellikleri18-19
Adana ili ilccedileleri Adanarsquoya uzaklık Koumly belde sayısı
Aladağ 99 km 26 koumly 1 belde
Ceyhan 47 km 70 koumly 11belde
Feke 119 km 39 koumly
İmamoğlu 44 km 19 koumly
Karaisalı 52 km 51 koumly
Karataş 49 km 37 koumly 2 belde
Kozan 68 km 87 koumly 1 belde
Pozantı 114 km 16 koumly 1 belde
Saimbeyli 153 km 25 koumly
Tufanbeyli 191 km 29 koumly 1 belde
Yumurtalık 81 km 16 koumly 3 belde
21
Aşağıda Adana il haritası ve ccedilalışmaya dahil edilen ilccedileler goumlruumllmektedir Adana
Merkez hariccedil ilccedileler ccedilalışma evrenimizdir
Şekil 1 Adana İl Haritası19
Bu ilccedilelerden Yumurtalık Karataş Ceyhan belde ve koumlyleri tuumlmuumlyle ovalıktır
Feke Saimbeyli Tufanbeyli Aladağ ve Pozantı belde ve koumlyleri ise Toros dağları
eteklerinde dağlık boumllgededir Kozan Karaisalı İmamoğlu belde ve koumlyleri ise kısmen
ovalık kısmen dağlıktır
22
33 Oumlrneklem Buumlyuumlkluumlğuumlnuumln Hesaplanması
Ccedilalışmamızda oumlrneklem buumlyuumlkluumlğuumlnuuml hesaplarken S=ZZ[P(1-P)](DD)
formuumlluumlnuuml kullandık Formuumlle goumlre evrenimizin buumlyuumlkluumlğuuml 91987 (Seyhan Yuumlreğir
Sarıccedilam ve Ccedilukurova hariccedil) telefon numarası olduğundan beklenen prevalansı 70
hata payını 14 dizayn etkisini 15 ve guumlven aralığını 95 olarak kabul ettiğimizde
Adana ili ilccedileleri iccedilin hesapladığımız oumlrneklem buumlyuumlkluumlğuuml 1888 kişidir
Tuumlrkiye İstatistik Kurumu 2009 verilerine goumlre Tuumlrkiye 2008 yılına ait hane
sayısı 17794238 ve sabit telefon sayısı 17502205rsquodir14 Buna goumlre hane başı telefon
sayısı 098 olmaktadır Adana iccedilin ise hane sayısı 402000rsquodir (Tuumlrkiye İstatistik Yıllığı
2009rsquoda 2008 verileri)14 Adana Valiliğirsquonin sitesinden elde ettiğimiz sabit telefon sayısı
454334rsquoduumlr (Eyluumll 2005 itibarıyla)20 Dolayısıyla Adana iccedilin hane başı telefon sayısı
113rsquoduumlr
34 Oumlrneklem Seccedilimi
Ccedilalışma evrenimizin buumlyuumlkluumlğuuml 91987 ve oumlrneklem buumlyuumlkluumlğuuml 1888 olarak kabul
edildiğinde telefon abonesi sayısına goumlre her ilccedilenin oumlrneklem sayısı Tablo 9rsquoda
goumlsterilmektedir
23
Tablo 9 Adana İlccedilelerine Goumlre Nuumlfus Telefon Abonesi Sayısı ve Oumlrneklem Sayısı Oranları
İlccedileler Nuumlfus (20 yaş uumlstuuml) Abone sayısı Oumlrneklem sayısı
n n n Aladağ 11402 362 2365 257 49 259
Ceyhan 108969 3470 29562 3214 606 3210
Feke 12418 395 3746 407 77 408
İmamoğlu 19437 619 5179 563 106 561
Karaisalı 15498 493 6044 658 124 657
Karataş 14469 461 5103 555 105 556
Kozan 81326 2590 22100 2402 454 2405
Pozantı 13789 439 7912 860 162 858
Saimbeyli 11044 351 2732 297 56 297
Tufanbeyli 12877 410 3517 382 72 381 Yumurtalık 12882 410 3727 405 77 408 Toplam 314111 10000 91987 10000 1888 10000
Nuumlfus Tuumlrkiye İstatistik Kurumu Adrese Dayalı Nuumlfus Kayıt Sistemi 200921 Abone Sayısı Adana Tuumlrk Telekom Boumllge Muumlduumlrluumlğuuml ile yapılan oumlzel goumlruumlşme22
Her ilccedile telefon santrali kapasitesine goumlre uumlccedil veya doumlrt haneli prefiksleri olan
numaralara sahiptir Her ilccedilede telefon numaralarının uumlccedil ve doumlrt haneli prefiksleri
belirlenmiştir ve her binlik gruptan oumlrneklem buumlyuumlkluumlğuuml oranında telefon seccedililmiştir
Oumlrneğin İmamoğlu iccedilin prefiksler 891 892 8962 8982 8972 8942 8978 8998
8952 idi Toplam abone sayısı 5179 ve nuumlfus 31257 idi Ccedilalışma evrenindeki toplam
abone sayısı (91987) İmamoğlursquondaki abone sayısı (5179) ile oranlandı (1776)
Toplam oumlrneklem sayısı 1888rsquoyi 1776rsquoya boumllduumlğuumlmuumlze yaklaşık 106 olan İmamoğlu
oumlrneklem sayısını hesapladık İmamoğlu iccedilin prefiksler iki adet uumlccedilluuml ve yedi adet
doumlrtluumlyduuml Uumlccedilluuml prefiksler 10000 doumlrtluuml prefiksler 1000 numara iccedilermekteydi
İmamoğlursquonda 27000 numara vardı (27 tane 1000rsquolik grup) ancak bunların hepsi dolu
değildi İmamoğlursquonun oumlrneklem sayısı olan 106rsquoyı 1000rsquolik grup sayısı 27rsquoye boumllerek
her binlik grup iccedilin rasgele doumlrt numara belirlememiz gerektiğini bulduk Her on binlik
grup iccedilin de rasgele 40 numara belirlememiz gerekir Her binlik gruptan (doumlrtluuml prefiksi
24
olanlar) rastgele doumlrt her on binlik gruptan (uumlccedilluuml prefiksi olanlar) rasgele kırk numara
seccedilerek aranacak numaraları belirledik
Aramalar sırasında bir gruptan seccedililen numara cevap vermezse aranan yer
mesken değilse veya değişik nedenlerle goumlruumlşme yapılamazsa o gruptaki bir sonraki
numara arandı Arka arkaya uumlccedil kez işyeri ccedilıktığında 100 numara atlandı
Belirlenen prefikslerdeki numaraların listelenmesi gruplara ayrılması ve her
gruptan rasgele olarak numaraların seccedililmesi işlemleri bilgisayar ile Uysal WebQ 1
anket youmlnetim yazılımının oumlrneklem seccedilim moduumlluuml23 ve Epi infoprogramı24 aracılığı
ile gerccedilekleştirildi
35 Anket Formunun Hazırlanması
Adana ili Aladağ Ceyhan Feke İmamoğlu Karaisalı Karataş Kozan Pozantı
Saimbeyli Tufanbeyli ilccedilelerinde ikamet eden erişkinlerin sağlıkla ilgili davranışları
ldquotelefonla anketrdquo youmlntemiyle araştırılmıştır Bunun iccedilin Amerika Birleşik Devletlerirsquonde
20 yılı aşkın suumlreden beri 40rsquodan fazla eyalette uygulanan lsquolsquoDavranışsal Risk Faktoumlrleri
Araştırma Sistemi (Behavioral Risk Factor Surveillance System BRFSS)25
kullanılmıştır 1980rsquoli yıllarda ABDrsquode telefonla anket youmlntemi kişinin bildirimine
goumlre ldquodavranışsal risk faktoumlrlerinirdquo belirlemek iccedilin guumlvenilir ve duumlşuumlk maliyetli bir
youmlntem olarak kullanılmaya başlandı Sistemin amacı halk sağlığı programlarını
planlamak uygulamak ve izlemek iccedilin veri elde etmekti 1984rsquoden sonra bu anket bir
araştırma sistemi oldu26 Orijinal ankette 1984 yılında sekiz ana boumlluumlm varken 2010
yılında 22 ana boumlluumlm ve 26 isteğe bağlı boumlluumlm bulunmaktadır Bunların her biri değişik
davranışsal risk faktoumlrlerini iccedilermektedir3
Orijinal anketteki sekiz boumlluumlm daha oumlnce Adanarsquonın merkez hariccedil ilccedilelerinde ve
16 boumlluumlm Adanarsquonın merkezinde uygulandı Buradaki ccedilalışmada ise Adanarsquonın merkez
hariccedil ilccedilelerinde demografik bilgiler astım diyabet ağız sağlığı aşılama askerlik
durumu engellilik ve ateşli silahlardan oluşan ve daha oumlnce uygulanmayan sekiz
davranışsal risk faktoumlruuml araştırıldı
36 Verilerin Toplanması
Telefon aramaları Ccedilukurova Uumlniversitesi Telefon ve İnternet ile Saha
Araştırmaları Birimi (TİSAB)rsquonde Ağustos 2008-Ocak 2009 arasında yapılmıştır
Anket telefona cevap veren konuşma veya zihinsel engeli bulunmayan 18 yaşından
25
buumlyuumlk bireylere uygulanmıştır Anket soruları sorulurken cevaplar aynı anda Uysal
WebQ 1 anket youmlnetim yazılımının veri toplama boumlluumlmuumlne kaydedilmiştir23
Tablo 10 Adana İli İlccedileleri (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Telefon Arama Sonuccedilları
Arama sonucu n
Meşgul 8 04
Cevap yok 327 174
Oumlzel konut değil 228 121
Kişi goumlruumlşmeyi kabul etmedi 149 79
Goumlruumlşme tamamlanamadı 80 42
Goumlruumlşme tamamlandı 1096 580
TOPLAM 1888 1000
Ccedilalışmamızda oumlrneklem buumlyuumlkluumlğuuml 1888 olarak hesaplanmıştı Ancak aranan
numaralarda ccedileşitli nedenlerle (meşgul cevap yok vb) 1096 kişi ile goumlruumlşme
tamamlanabilmiştir Dolayısıyla goumlruumlşmesi tamamlananların oranı 580rsquode kalmıştır
26
Tablo 11 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Goumlruumlşuumllen Kişilerin Katılım Yuumlzdeleri
İlccedileler Oumlrneklem sayısı Katılan Katılım yuumlzdesi
Aladağ 49 42 8571
Ceyhan 606 398 6568
Feke 77 40 5195
İmamoğlu 106 21 1981
Karaisalı 124 75 6048
Karataş 105 69 6571
Kozan 454 269 5925
Pozantı 162 48 2963
Saimbeyli 56 46 8214
Tufanbeyli 72 43 5972
Yumurtalık 77 45 5844
TOPLAM 1888 1096 5805
En yuumlksek katılım oranı Aladağ ilccedilesinde ( 8571) en duumlşuumlk katılım oranı ise
İmamoğlursquondadır ( 1981) Aramalar guumlnduumlz yapıldığı iccedilin oumlrneğe ccedilıkan telefon
numaraları defalarca aranmasına rağmen bazı boumllgelerde istenilen katılım yuumlzdesini elde
etmede zorluk ccedilekilmiştir
37 Verilerin Analiz Edilmesi ve Kullanılan İstatistik Youmlntemler
Veriler analiz edilirken oumlnce hatalı girişler duumlzeltildi minimum ve maksimum
kontrolleri yapıldı Kodlama hataları duumlzeltildi ve iccedil tutarlık youmlnuumlnden değerlendirildi
Veriler uygun şekilde gruplandırılıp kodlandıktan sonra frekans dağılımları ortalamalar
ve ccedilapraz tablolar yapıldı Ccedilapraz tablolarda x2 testi uygulandı
27
4 BULGULAR
41 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Goumlruumlşuumllen Kişilerin Sosyodemografik Oumlzellikleri
Ccedilalışmaya katılan kişilerin yaş grupları dengeli dağılmaktadır
Tablo 12 Adana ili ilccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Yaş grupları ve Cinsiyete goumlre Dağılımı
Yaş
grupları
Erkek Kadın TOPLAM
n + n + n
20-29 54 228 183 772 237 215
30-39 44 197 179 803 223 203
40-49 62 267 170 733 232 211
50-59 54 287 134 713 188 171
60 + 94 427 126 573 220 200
TOPLAM 308 280 792 720 1100 1000
suumltun yuumlzdesi +satır yuumlzdesi x2=3467 SD=4 p=00001
Tablo 12rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi cinsiyete bakılmaksızın her yaş grubundaki toplam
nuumlfusa bakıldığında yaş grupları arasında ciddi fark olmadığı yaş ve cinsiyete
bakıldığında ise erkek ve kadın arasında anlamlı fark olduğu goumlruumllmektedir (plt0001)
Telefon goumlruumlşmesi yapılan kişilerin 720ı kadın ve 280ı erkek idi Telefon
goumlruumlşmeleri mesai saatleri iccedilinde yapıldığı iccedilin kadınların sayısı erkeklerden fazlaydı
Ccedilalışmaya katılan erkek sayısını arttırmak iccedilin hafta sonları da telefon goumlruumlşmeleri
yapıldı Ancak buna rağmen sonuccedil değişmedi Ccedilalışmaya katılanların yaş ortalaması
4336plusmn1431 yıl erkeklerin yaş ortalaması 4718plusmn1489 yıl ve kadınların yaş ortalaması
4186plusmn1381 yıl olarak bulunmuştur
Goumlruumlşuumllen kişilerin medeni durumlarının dağılımı Tablo 13rsquode goumlsterilmiştir
28
Tablo 13 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Medeni Duruma Goumlre Dağılımı
Medeni durum
Erkek Kadın TOPLAM n n n
Evli 239 776 603 762 842 766
Bekacircr 62 201 104 131 166 151
Boşanmış veya eşi oumllmuumlş
7 23 84 107 91 83
TOPLAM 308 280+ 791 720+ 1099
1000
suumltun yuumlzdesi +satır yuumlzdesi x2=2586 SD=2 p=00001
En buumlyuumlk grubu evliler ( 766) ikinci buumlyuumlk grubu ise bekacircrlar ( 151)
oluşturmaktadır Boşanmış veya eşi oumllmuumlş kadınların oranı ( 106) erkeklerden (
23) anlamlı olarak fazladır (plt0001)
Ccedilalışmaya katılan kişilerin cinsiyete goumlre eğitim durumlarının dağılımları ise
Tablo 14rsquode goumlsterilmiştir
Tablo 14 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Cinsiyete Goumlre Eğitim Durumlarının Dağılımı
Eğitim
Erkek Kadın Toplam n + n + n
Okur-yazar değil
12 67 166 933 178 162
Okur-yazar 26 333 52 667 78 71 İlkokul 140 292 339 708 479 436 Ortaokul 33 333 66 667 99 90 Lise 66 335 131 665 197 179 Uumlniversite 31 456 37 544 68 62 TOPLAM 308 280 791 720 1099 1000
suumltun yuumlzdesi +satır yuumlzdesi x2=5612 SD=5 p= 00001
Okur-yazar olmayanlarda kadınların oranı 933 ile erkeklerden ( 67) oldukccedila
fazladır Eğitime goumlre dağılımda en buumlyuumlk grubu ilkokul mezunları oluşturmaktadır (
29
436) Tuumlm oumlrneklemin 62si uumlniversite mezunu olduklarını ifade etmişlerdir
Cinsiyet ve eğitim durumu arasındaki fark anlamlı bulunmuştur (plt 0001)
Yaş grubu ile eğitim arasındaki ilişki Şekil 2rsquode goumlsterilmiştir
Şekil 2 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Eğitim Durumu ve Yaş Grupları Dağılımı
Uumlniversite mezunlarının buumlyuumlk kısmı 20-29 yaş grubunda okur-yazar olmayanların buumlyuumlk kısmı ise 60 yaş ve uumlzeri gruptadır
42 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Goumlruumlşuumllen Kişilerin Astım Durumu
Goumlruumlştuumlğuumlmuumlz kişilere bir hekim tarafından astım tanısı alıp almadıkları ve şu an
astım olup olmadıkları soruldu
30
Şekil 3 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Astım Durumu
Astım olduğu soumlylenenler ile şu an astımı olanların oranları birbirine yakındır
(Şekil 3) Aslında astımı olduğu soumlylenenlerle şu an astımı olanların oranı aynı
olmalıdır Ccediluumlnkuuml astım kronik bir hastalıktır Bu farklılık iki nedenden olabilir Birincisi
başlangıccedilta konulan astım tanısı yanlış olabilir İkincisi aslında astımı vardır ama
sorduğumuzda bulguları olmadığından yok demiş olabilir
Astımla ilgili elde ettiğimiz bir diğer bulgu da beden kitle indeksi arttıkccedila astım
prevalansının artmasıydı
Boumllgelere goumlre astım durumu Tablo 15rsquode goumlsterilmiştir
31
Tablo 15 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerde Astım Durumu
İlccedileler Şu an astımı var mı
Evet Hayır TOPLAM
n + n + n
Aladağ 1 25 39 975 40 36
Ceyhan 17 43 382 957 399 365
Feke 2 50 38 950 40 37
İmamoğlu 2 95 19 905 21 19
Karaisalı 6 80 69 920 75 69
Karataş 7 101 62 899 69 63
Kozan 10 38 256 962 266 243
Pozantı 4 83 44 917 48 44
Saimbeyli 3 65 43 935 46 42
Tufanbeyli 2 47 41 953 43 39
Yumurtalık 1 21 46 979 47 43
TOPLAM 55 50 1039 950 1094 1000
Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=10138 SD=10 p=0428
Boumllgeler incelendiğinde en yuumlksek astım oranı 101 ile Karataşrsquota en duumlşuumlk
oran ise 21 ile Yumurtalıkrsquota bulunmuştur ancak bu fark anlamlı değildir ve diğer
ilccedilelerde oran dengeli dağılmıştır Toplam astım oranı 5rsquodir
Kadınlarda astım oranı ile erkeklerde astım oranı karşılaştırılmıştır (Tablo 16)
32
Tablo 16 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerde Cinsiyet ve Astım Durumu
Cinsiyet Şu an astımı var mı
Evet Hayır TOPLAM
n + n + n
Erkek 9 30 296 970 305 279
Kadın 46 58 743 942 789 721
TOPLAM 55 50 1039 950 1094 1000
Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=3819 SD=1 p=0051
Erkeklerde şu an astımı olma durumu 3 iken kadınlarda bu oran 58
bulunmuştur Ancak bu fark sınırda anlamlı bulunmuştur (p=0051)
Yaş grubu ile astım olma ilişkisi araştırılan bir diğer konudur
Tablo 17 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerde Yaş Gruplarına Goumlre Şu An Astım Olma Durumu
Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=10332 SD=4 p=0035
Yaş arttıkccedila astım olma durumu artmaktadır ve bu ilişki anlamlıdır (p=0035)
Yaş grubu Şu an astımı var mı
Evet Hayır TOPLAM
n + n + n
20-29 4 17 232 983 236 216
30-39 10 45 212 955 222 203
40-49 11 48 218 952 229 209
50-59 14 75 173 925 187 171
60+ 16 73 204 927 220 201
TOPLAM 55 50 1039 950 1094 1000
33
43 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Goumlruumlşuumllen Kişilerin Diyabet Durumu
Ccedilalışmamızda toplumdaki diyabet oranı 101 bulunmuştur (Şekil 4)
Şekil 4 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerde Diyabet Olma Durumu
Ccedilalışmaya katılanlar gebelikleri sırasında diyabet ve sınırda diyabeti ayrıca
belirtmişlerdir
Yaş grupları ve diyabet olduğu soumlylenme durumu da incelenmiştir
Tablo 18 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerde Yaş Grupları ve Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu
Yaş grubu (yıl)
Diyabet olduğu soumlylendi mi Evet Hayır TOPLAM
n + n + n 20-29 1 04 233 996 234 217 30-39 7 32 214 968 221 204 40-49 20 89 204 911 224 207 50-59 36 195 149 805 185 171 60+ 45 207 173 793 218 201 TOPLAM 109 101 973 899 1082 1000
Suumltun yuumlzdesi Satır yuumlzdesi x2=8086 SD=4 p=00001
34
Tablo 18rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi yaş grubu arttıkccedila diyabeti olanların sayısı
artmaktadır Yaş arttıkccedila insuumllin direncinin gelişmesi bunun hazırlayıcısıdır
bulgularımız bununla uyumludur ve anlamlıdır (p=00001)
Eğitim durumu ve diyabet ilişkisinde hiccedilbir okul bitirmeyenlerde diyabet daha sık
bulunmuştur (Tablo19)
Tablo 19 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerde Eğitim Durumu ve Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu
Eğitim durumu
Diyabet olduğu soumlylendi mi Evet Hayır TOPLAM n + n + n
Okul bitirmeyenler∆
43 170 210 830 253 234
Okul bitirenler
66 80 762 920 828 766
TOPLAM 109 101 972 899 1081 1000 ∆Okul bitirmeyenler Her hangi bir okul diploması olmayan Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=1741 SD=1 p=00001
Okul bitirmeyenlerde diyabet olduğu soumlylenme oranı 170 iken bir okul
bitirenlerde 80rsquodır Bu fark anlamlı bulunmuştur (p=00001)
Ccedilalışmamızda medeni durum ve diyabet ilişkisini de inceledik (Tablo 20)
Tablo 20 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Medeni Durum ve Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu
Medeni durum
Diyabet olduğu soumlylendi mi Evet Hayır TOPLAM n + n + n
Evli 92 111 735 889 827 765 Bekacircr 1 06 104 994 165 153 Boşanmış veya eşi oumllmuumlş
16 180 73 820 89 82
TOPLAM 109 101 972 899 1081 1000 Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=1556 SD=2 P=00004
Diyabet olduğu soumlylenme oranı en fazla boşanmış veya eşi oumllmuumlşlerde
bulunmuştur ( 180) Evli olanlarda oran 111 bekacircrlarda ise 06 olarak
35
bulunmuştur Ancak bekacircrların yaş grubunun genel olarak duumlşuumlk olacağı
duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde bulgular yine diyabetin yaşla beraber arttığını goumlstermektedir
İlccedilelere goumlre diyabet olduğu soumlylenme durumu Tablo 21rsquode goumlsterilmiştir
Tablo 21 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) İlccedilelere Goumlre Kişilerin Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu
İlccedileler Diyabet olduğu soumlylendi mi Evet
Hayır TOPLAM
n n + N Aladağ 4 105 34 895 38 35 Ceyhan 37 94 358 906 395 365 Feke 4 100 36 900 40 37 İmamoğlu 0 00 21 1000 21 19 Karaisalı 7 93 68 907 75 69 Karataş 12 174 57 826 69 64 Kozan 21 80 242 920 263 243 Pozantı 9 187 39 813 48 44 Saimbeyli 4 87 42 913 46 43 Tufanbeyli 2 47 41 953 43 40 Yumurtalık 9 204 35 796 44 41 TOPLAM 109 101 973 899 1082 1000
Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=1224 SD=10 p=0140
İmamoğlursquonda diyabet olduğunu soumlylenme oranının ( 0) ccedilok duumlşuumlk olması ve
Karataş ( 174) Pozantı ( 187) ve Yumurtalıkrsquota ( 204) bariz olarak yuumlksek
olması dikkat ccedilekmektedir Diğer ilccedilelerde diyabet olduğunu soumlylenenlerin oranı
dengeli dağılmaktadır Ancak farklar anlamlı değildir (p=0140)
Diyabet olduğu soumlylenenlerin cinsiyete goumlre dağılımı Tablo 22rsquodedir
Tablo 22 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Cinsiyet ve Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu
Cinsiyet Diyabet olduğu soumlylendi mi Evet Hayır TOPLAM n + n + n
Erkek 25 82 280 918 305 282 Kadın 84 108 693 892 777 718 TOPLAM 109 101 973 899 1082 1000
Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=165 SD=1 p=0198
36
Diyabet olduğu soumlylenenlerde cinsiyet accedilısından anlamlı bir fark bulunmamıştır
(p=0497) Erkeklerde diyabet olduğu soumlylenme oranı 82 ve kadınlarda 108
olarak bulunmuştur
Diyabetik hastalar genelde kilo fazlası veya obezitesi olan hastalardır
Ccedilalışmamızda diyabet ile BKİ ilişkisi Tablo 23rsquode goumlruumllmektedir Boy ve kilosunu
soumlylemeyenler tabloya dahil edilmemiştir
Tablo 23 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Beden Kitle İndeksi ve Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu
BKİ Diyabet olduğu soumlylendi mi Evet Hayır TOPLAM n + n + n
le25 14 38 535 962 369 475 25-30 28 108 231 892 259 334 ge30 24 162 124 838 148 191 TOPLAM 67 85 710 915 776 1000
Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=4231 SD=2 P=00001
Ccedilalışmamıza katılanlarda BKİ le 25 olanların 38rsquoi diyabet olduğunu
soumlylemişken BKİ normal olanlarda bu oran 109 ve BKİ ge30 olanlarda 163rsquotuumlr
BKİ arttıkccedila diyabet olduğu soumlylenenlerin oranı artmıştır Bu bulgu da anlamlı
bulunmuştur (p=00001)
44 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Goumlruumlşuumllen Kişilerin Ağız Sağlığı Durumu
Ccedilalışmamızda diş hekimine gitme durumu Şekil 5rsquode goumlsterilmiştir
37
Şekil 5 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) En Son Diş Hekimine Gitme Durumu
Goumlruumlşuumllen kişilerin 4016rsquosı (441 kişi) son bir yıl iccedilinde diş hekimine gitmişken
1183rsquouuml (43 kişi) hiccedil diş hekimine gitmediğini belirtmiştir Bu kişilerin yaş grubuna
goumlre en son diş hekimine gitme durumu ise Tablo 24rsquote goumlsterilmiştir
Tablo 24 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Yaş Grupları ve Diş Hekimine Gitme Durumları
Yaş Diş hekimine gitme durumu Son 1 yıl iccedilinde Son 2+ yılda giden Hiccedil gitmeyen TOPLAM n + n 0+ n + n
20-29 109 480 60 264 58 256 227 215 30-39 104 479 85 392 28 129 217 206 40-49 94 418 115 511 16 71 225 213 50-59 69 390 97 548 11 62 177 168 60 + 65 311 127 608 17 81 209 198 TOPLAM 441 418 484 459 130 123 1055 1000 + Satır yuumlzdesi Suumltun yuumlzdesi x2=91048 SD=8 p= 00001
Tablo 24rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi son bir yıl iccedilinde diş hekimine gitme durumu 20-29
yaş grubunda en yuumlksektir ( 48) Bu oran yaş grubu arttıkccedila azalmaktadır 60 yaş ve
uumlzerinde oran 311rsquodir Bulunan fark anlamlıdır (p=00001)
38
Tablo 25 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Eğitim ve Diş Hekimine Gitme Durumu
Eğitim durumu
Diş hekimine gitme durumu Son 1 yıl iccedilinde Son 2 artı
yıllarda giden Hiccedil gitmeyen TOPLAM
N + n + n + n Okur- yazar değil
57 343 89 536 20 121 166 157
Okur- yazar
28 384 36 493 9 123 73 69
İlkokul 180 388 221 476 63 136 464 440 Ortaokul 46 484 36 379 13 137 95 90 Lise 89 466 78 408 24 126 191 181 Uumlniversite 41 621 24 364 1 15 66 63 TOPLAM 441 418 484 459 130 123 1055 1000
+ Satır yuumlzdesi Suumltun yuumlzdesi x2=25345 SD=10 p=0005
Eğitim durumu ve diş hekimine gitme durumunda uumlniversite mezunlarında son bir yıl iccedilinde diş hekimine gitme oranı en yuumlksektir Ayrıca hiccedil gitmeyenlerin oranı uumlniversite mezunlarında en duumlşuumlktuumlr Aradaki fark anlamlı bulunmuştur (p=0005)
Tablo26 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Cinsiyet ve Diş Hekimine Gitme Durumu
Cinsiyet Diş hekimine gitme durumu Son 1 yıl iccedilinde Son 2 artı yıllarda
giden Hiccedil gitmeyen TOPLAM
N + n + n + n Erkek 108 366 154 522 33 112 295 280 Kadın 333 438 330 434 97 128 760 720 TOPLAM 441 418 484 459 130 123 1055 1000
+Satır yuumlzdesi Suumltun yuumlzdesi x2=6641 SD=2 p=0036
Son bir yıl iccedilinde diş hekimine gitme durumunda kadınların oranı daha yuumlksektir
ve aradaki fark anlamlıdır (p=0036)
39
Tablo 27 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Diş Ccediluumlruumlğuuml Nedeniyle Kaybedilen Diş Sayısı
Diş ccediluumlruumlğuuml nedeniyle
kaybedilen diş sayısı
n
Hiccedil kaybetmedim 203 186
1-5 diş kaybettim 427 391
6-10 diş kaybettim 157 144
11-15 diş kaybettim 136 124
Hepsini kaybettim 166 152
Bilmiyorum 3 03
TOPLAM 1092 1000
Diş sağlığı ile ilgili olarak goumlruumlştuumlğuumlmuumlz kişiler arasında hiccedil diş kaybı
olmayanların oranı 186 iken en buumlyuumlk grubun (391) 1-5 diş kaybı vardır
Dişlerimin hepsini kaybettim diyenlerin oranı ise 152rsquodir
Tablo 28 Adana İli İlccedilelerinde(Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Eğitim Durumu ve Diş Ccediluumlruumlğuuml Nedeniyle Kaybedilen Diş Sayısı
Eğitim durumu
Kaccedil diş kaybettiği Hiccedil 1-5 6-10 11-15 Tuumlmuumlnuuml TOPLAM n + n + n + n + n + n
Okul bitirmeyenler
18 71 47 186 41 162 40 158 107 423 253 233
Okul bitirenler
185 221 379 454 116 139 96 115 59 71 835 767
TOPLAM 203 187 426 392 157 144 136 125 166 153 1088 1000 +Satır yuumlzdesi Suumltun yuumlzdesi x2=22072 SD=4 p=00001
Goumlruumlşuumllen kişilerde tuumlm dişlerimi kaybettim diyenlerin 423rsquouuml okul
bitirmeyenler ve 71rsquoi okul bitirenler grubundadır (Tablo 28)
40
Tablo 29 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Cinsiyet ve Diş Ccediluumlruumlğuuml Nedeniyle Kaybedilen Diş Sayısı
Cinsiyet Kaccedil diş kaybettiği Hiccedil 1-5 6-10 11-15 Tuumlmuumlnuuml TOPLAM n + n + n + n + n + n
Erkek 47 156 124 411 47 156 39 129 45 149 302 277 Kadın 156 198 303 385 110 140 97 123 121 154 787 723 TOPLAM 203 187 427 392 157 144 136 125 166 152 1089 1000
+Satır yuumlzdesi Suumltun yuumlzdesi x2=2962 SD=4 p=0564
Ccedilalışmamızda cinsiyet ile kaybedilen diş sayısı arasında anlamlı ilişki
saptanmamıştır (p=0564) Diş kaybetme durumunu cevaplayan 1089 kişinin ortalama
diş kaybı sayısı ise 894plusmn1079rsquodur (minimum0 maksimum32)
Diş ccediluumlruumlğuuml oluşumunda diş plaklarının etkisi bilinmektedir Dişler fırccedilalanarak bu
engellenmediği zaman dişlerimizdeki bu plakların bir diş hekimi tarafından
temizlenmesi gerekir Goumlruumlştuumlğuumlmuumlz kişilere dişlerini en son ne zaman temizlettikleri
de sorulmuştur (Tablo 30)
Tablo 30 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Dişlerini Temizletme Zamanı
Dişlerini temizletme zamanı n Son 1 yıl iccedilinde 157 144 Son 2 yıl iccedilinde 55 51 Son 5 yıl iccedilinde 54 50 5 yıldan oumlnce 98 90 Hiccedil 661 608 Bilmiyorum 62 57 TOPLAM 1087 1000
Goumlruumlşuumllen kişilerin 60rsquo8rsquoi dişlerini hiccedil temizlettirmediklerini belirtmişlerdir
Son bir yılda dişlerini temizlettirenlerin oranı ise sadece 144rsquoduumlr
Dişlerini temizletme ile eğitim durumu arasında ilişki Tablo 31rsquode goumlsterilmiştir
41
Tablo 31 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Dişlerini Temizletme ve Eğitim Durumu
Eğitim durumu
Dişlerini temizletme zamanı Son 1-5 yıl iccedilinde
5 yıldan oumlnce Hiccedil TOPLAM
n + n + n + n Okul bitirmeyenler
33 141 24 103 177 756 234 229
Okul bitirenler
233 295 74 94 483 611 790 771
TOPLAM 266 260 98 96 660 644 1024 1000 Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=22500 SD=2 p=000001
Bir okul bitirmeyenlerde son 1-5 yıl iccedilinde dişlerini temizletme oranı 141 iken
okul bitirenlerde bu oran 295rsquodir ve bu fark anlamlıdır (p=000001)
45 Adana İli ilccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Goumlruumlşuumllen Kişilerin Aşılanma Durumu
Kişilere son bir yıl iccedilinde grip tetanoz ya da hepatit B aşısı olup olmadıkları
sorulmuştur (Tablo 32)
Tablo 32 Adana İli İlccedilelerinde ( Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Aşılanma Durumu
Aşı tipi Aşılanma durumu
Evet Hayır Bilmiyorum TOPLAM
N n n n
Grip 42 38 1054 961 1 01 1097 1000
Tetanoz 90 82 1006 917 1 01 1097 1000
Hepatit B 55 5 1025 934 17 15 1097 1000
Aşılanma oranları genel olarak ccedilok duumlşuumlktuumlr Grip aşısı iccedilin oran 38rsquodir
Ccedilalışma yaptığımız doumlnemde henuumlz grip pandemisi yoktu Tetanoz aşı oranının nisbi
yuumlksek olması ( 82) uumlcretsiz yapılıyor olmasından kaynaklanabilir Grip aşı oranının
duumlşuumlkluumlğuuml 65 yaş uumlstuuml risk faktoumlruuml olanlar ve daha duumlşuumlk yaş grubunda ise splenektomi
42
ve immuumln yetmezlik gibi risk faktoumlruuml olanlar hariccedil uumlcretli olmasından kaynaklanabilir
Daha oumlnce uumlccedil doz hepatit B aşısı yaptıranların oranı ise 5rsquotir
Uumllkemizde sporadik kuduz vakaları halen goumlruumllmektedir ve kuduz aşısı şuumlpheli
hayvanlarla şuumlpheli temasta uumlcretsiz olarak yapılmaktadır Goumlruumlştuumlğuumlmuumlz kişilerin
sadece ikisi son bir yıl iccedilinde kuduz aşısı yaptırmak zorunda kalmıştır
Tablo 33 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Cinsiyet ve Aşılanma Durumu
Aşılar
Evet Hayır Toplam P
Erkek Kadın+ Erkek Kadın+ Erkek Kadın+
n() n() n() n() n() n()
Grip 12(39) 30(38) 292(961) 762(962) 304(277) 792(723) 090
Tetanoz 15(49) 75(95) 290(951) 716(905) 305(278) 791(722) 001
Hepatit 13(44) 42(54) 283(956) 742(946) 296(274) 784(726) 052
Erkeklerin satır yuumlzdesi +Kadınların satır yuumlzdesi
Cinsiyet ve aşılanma ilişkisine baktığımızda sadece tetanoz aşısının kadınlarda
daha fazla yapıldığını goumlrmekteyiz (Erkeklerde 49 iken kadınlarda 95) Bu
istatistiksel olarak anlamlı bulunmuştur
Tablo 34 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Eğitim ve aşılanma durumu
Aşılar
Evet Hayır Toplam P
Okul
bitirmeyenler
Okul
bitirenler
Okul
bitirmeyenler
Okul
bitirenler
Okul
bitirmeyenler
Okul
bitirenler
n() n()+ n() n()+ n() n()+
Grip 11(43) 31(37) 244(957) 809(963) 255(233) 840(767) 065
Tetanoz 12(47) 78(93) 243(953) 762(907) 255(233) 840(767) 002
Hepatit 3(12) 52(63) 251(988) 773(937) 254(235) 825(765) 0001
Okul bitirmeyenlerin satır yuumlzdesi +Okul bitirenlerin satır yuumlzdesi Eğitim ve aşılanma durumuna baktığımızda okul bitirenlerde tetanoz ve hepatit aşılanma oranlarının yuumlksek olduğunu goumlruumlluumlyor ve bu fark istatistiksel olarak anlamlı bulunmuştur
43
Tablo 35 Adana İli İlccedilelerinde ( Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Yaş Gruplarına Goumlre Son 1 Yıl İccedilinde Tetanoz Aşısı Yapılma Durumu
Yaş grubu Son 1 yıl iccedilinde tetanoz aşısı yapıldı mı
Evet Hayır Toplam
n + n + n
20-29 35 148 201 852 236 215
30-39 26 117 197 883 223 203
40-49 17 74 212 926 229 209
50-59 9 48 179 952 188 172
60+ 3 14 217 986 220 201
TOPLAM 90 82 1006 918 1096 100
suumltun yuumlzdesi +satır yuumlzdesi x2=3403 SD=4 p=000000073
Tetanoz aşılaması ile ilgili olarak yaş grubu arttıkccedila aşılanma oranlarının duumlştuumlğuuml
saptanmıştır (Tablo 35)
Tablo 36 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Yaş Gruplarına Goumlre Daha Oumlnce Uumlccedil Doz Hepatit B Aşısı Yapılma Durumu
Yaş grubu Daha oumlnce uumlccedil doz hepatit B aşısı yapıldı mı
Evet Hayır Toplam
n + n + n
20-29 19 82 212 918 231 214
30-39 12 55 207 945 219 203
40-49 13 58 213 942 226 209
50-59 7 38 179 962 186 172
60+ 4 18 214 982 218 202
TOPLAM 55 51 1025 949 1080 1000
suumltun yuumlzdesi +satır yuumlzdesi x2=1043 SD=4 p=0033
Ccedilalışmaya katılan kişilere daha oumlnce uumlccedil doz hepatit aşısı olup olmadıkları
sorulduğunda tetanoz aşısına benzer şekilde yaş grubu arttıkccedila aşılanma oranlarının
azaldığı goumlruumllmektedir En yuumlksek Hepatit B aşılanma oranı 20-29 yaş grubundadır (
82)
44
46 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Goumlruumlşuumllen Kişilerin Askerlik Durumu
Erkekler katılımcılara askerlik yapma ve son 12 ayda TSKrsquolerine bağlı bir sağlık
karnesiyle muayene olma veya ilaccedil yazdırma durumları sorulmuştur
Tablo 37 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Erkeklerin Askerlerin Yapma Durumu
Askerlik yapma durumu n Evet 270 882 Hayır 36 118 TOPLAM 306 1000
Tablo 37rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi erkeklerin 882rsquosi askerliğini yapmıştı Bunların
TSKrsquoden yararlanma durumu ise Tablo 36rsquoda goumlsterilmiştir
Tablo 38 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Son 12 Ayda TSKlerine Bağlı Bir Sağlık Karnesi ile Muayene Olma veya İlaccedil Yazdırma Durumu
Son 12 ayda TSKrsquolerine bağlı bir sağlık karnesi ile muayene olma veya ilaccedil yazdırma durumu
n
Evet 7 23 Hayır 299 977 TOPLAM 306 1000
Son 12 ayda TSKrsquoe bağlı bir sağlık karnesi ile muayene olan veya ilaccedil
yazdıranların oranı 23 idi
47 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Goumlruumlşuumllen
Kişilerin Engellilik Durumu
Ccedilalışmamızda hem geccedilici veya kalıcı engellilik durumu hem de oumlzel bir alet
kullanma durumu araştırılmıştır
45
Tablo 39 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Fiziksel Ruhsal veya Duygusal Sorunlar Nedeniyle Herhangi Bir Aktiviteyi Yapamama (Engellilikdisability) ve Oumlzel Bir Alet (koltuk değneği tekerlekli sandalye oumlzel bir yatak oumlzel bir telefon vb) Kullanmasını Gerektirecek Herhangi Bir Sağlık Sorunu Olma Durumu
Geccedilici veya kalıcı engellilik Oumlzel bir alet kullanmayı gerektirecek engellilik
n n Evet 77 70 17 16 Hayır 1019 929 1079 984 TOPLAM 1096 1000 1096 1000
Goumlruumlştuumlğuumlmuumlz kişilerde fiziksel ruhsal duygusal sorunlar nedeniyle herhangi bir
aktiviteyi yapamayanların oranı (geccedilici veya kalıcı engellilik) 7 iken oumlzel bir alet
kullanmasını gerektirecek bir sağlık sorunu olanların oranı 16rsquodır (Tablo 39)
Tablo 40 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Fiziksel Ruhsal veya Duygusal Sorunlar Nedeniyle Bir Aktiviteyi Yapamama ve Eğitim Durumu
Eğitim durumu
Herhangi bir aktiviteden geri kalma durumu Evet Hayır TOPLAM
n + n + n Okul bitirmeyenler
27 105 229 895 256 234
Okul bitirenler
50 60 788 940 838 766
TOPLAM 77 70 1017 930 1094 1000 Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=628 SD=1 p=0012
Eğitim durumu ve goumlruumlştuumlğuumlmuumlz kişilerin fiziksel ruhsal veya duygusal sorunlar
nedeniyle bir aktiviteyi yapamama durumu değerlendirildiğinde okul bitirenlerde oran
6 iken okul bitirmeyenlerde oran 105rsquotir Bulgular anlamlıdır (p=0012)
46
Tablo 41 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Fiziksel Ruhsal veya Duygusal Sorunlar Nedeniyle Bir Aktiviteyi Yapamama Durumu ve Medeni Durum
Medeni durum
Herhangi bir aktiviteden geri kalma durumu Evet Hayır TOPLAM
n + n + n Evli 53 63 784 937 837 765 Bekar 12 72 154 928 166 152 Boşanmış veya eşi oumllmuumlş
12 132 79 868 91 83
TOPLAM 77 70 1017 930 1094 1000 Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=5905 SD=2 p=005
Tablo 41rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi evli olanların 63rsquouuml fiziksel ruhsal veya duygusal
sorunlar nedeniyle bir aktiviteyi yapamadıklarını belirtirken bu oran bekar olanlarda
72 ve boşanmış veya eşi oumllmuumlşlerde 132rsquodir Bu bulgular da sınırda anlamlıdır
(p=005)
48 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Goumlruumlşuumllen Kişilerin Evlerinde Ateşli Silah Bulundurma Durumları
Ccedilalışmamızda ayrıca ev kazaları accedilısından ateşli silah bulundurma durumu
araştırılmıştır Ateşli silah bulunduranlara silahın accedilıkta olup olmadığı ve dolu olup
olmadığı ayrıca sorulmuştur
Tablo 42 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Evlerinde Ateşli Silah Bulundurma Durumları
Ateşli silah bulundurma Ateşli silahın
accedilıkta olması
Ateşli silahın dolu
olması
n n n
Evet 160 146 10 09 14 13
Hayır 933 853 1083 991 1079 987
TOPLAM 1093 1000 1093 1000 1093 1000
47
Katılımcıların 146rsquosı evlerinde ateşli silah bulundurmaktadır ve bunların
091rsquoinde ateşli silah accedilıkta (ulaşılabilir) ve 128rsquoinde ateşli silah dolu olarak
bulunmaktadır
Tablo 43 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Ateşli Silah Bulundurma ve Eğitim Durumu
Eğitim
durumu
Ateşli silah bulundurma
Evet Hayır TOPLAM
n + n + n
Okul
bitirmeyenler
28 109 228 891 256 234
Okul
bitirenler
132 158 704 842 836 766
TOPLAM 160 147 932 853 1092 1000
Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi X2=36 SD=1 p=0055
Eğitim durumu ve ateşli silah bulundurma durumu ele alındığında okul
bitirenlerin ateşli silah bulundurma oranı 158 iken okul bitirmeyenlerde oran 109
bulunmuştur Bulgularımız sınırda anlamlıdır (p=005)
Boumllgelere goumlre ateşli silah bulundurma durumu Tablo 44rsquode goumlsterilmiştir
48
Tablo 44 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Ateşli Silah Bulundurma Durumu
İlccedileler Ateşli silah bulundurma Evet Hayır TOPLAM
n + n + n Aladağ 3 71 39 929 42 38 Ceyhan 40 100 359 900 399 365 Feke 8 200 32 800 40 37 İmamoğlu 1 48 20 952 21 19 Karaisalı 16 213 59 787 75 69 Karataş 14 203 55 797 69 63 Kozan 49 186 214 814 263 241 Pozantı 9 187 39 813 48 44 Saimbeyli 7 152 39 848 46 42 Tufanbeyli 6 140 37 860 43 39 Yumurtalık 7 149 40 851 47 43 TOPLAM 160 146 933 854 1093 1000
Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=1973 SD=10 p=032
En yuumlksek ateşli silah bulundurma oranları Karaisalı ( 213) ve Karataşrsquota
(203) bulunmuştur En duumlşuumlk oranlar ise İmamoğlu ( 48) ve Aladağrsquodadır ( 71)
Ancak bulgular anlamlı değildir (p=032) Genel olarak av amaccedillı bulundurulduğu
soumlylenmiştir
49
5 TARTIŞMA
Ccedilalışmamızda Adana ili ilccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
yaşayanlarında davranışsal risk faktoumlrlerinden bazılarını araştırmayı planladık Toplam
1096 kişiye ulaşıldı
Telefonla goumlruumlşme youmlntemini seccedilmemiz nedeniyle daha fazla sayıda kişiye daha
kısa zamanda ulaşabildik Ayrıca ccedilalışmamızın maliyeti daha duumlşuumlk duumlzeyde kaldı
Uygulama sırasında edindiğimiz izlenimlere goumlre sorduğumuz soruların anlaşılır ve accedilık
olduğunu duumlşuumlnuumlyoruz Bir kişi ile goumlruumlşme suumlremiz ortalama 10-15 dakikaydı Bazı
katılımcılar mevcut sağlık sorunları hakkında konuşmak istediler Bu hastalara
danışmanlık hizmeti verildi
2009 Tuumlrkiye İstatistik Yıllığırsquona goumlre Tuumlrkiyersquode hane başı telefon sayısı
098rsquodir14 Adanarsquoda ise hane başı telefon sayısı 113rsquoduumlr20 Bu durumda telefon
oumlrneklemi ile hanelerin tuumlmuumlnuuml temsil ettiğimizi ve sonuccedilları evrenimize
genelleyebileceğimizi soumlyleyebiliriz Ancak oumlrnekleme ccedilıkan 1888 kişiden 1096rsquosına
( 58) ulaşılmasından dolayı ortaya ccedilıkan kısıtlılığı sonuccedilların değerlendirilmesinde
dikkate almak gerekmektedir Bazı ilccedilelerde konutlarda ccedilalışma saatlerinde kimsenin
bulunmamasından kaynaklanan ulaşılamama sorunları yaşandı
Adana ili ilccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) goumlruumlşuumllen 1096
kişinin yaş grupları dağılımının Adana 2009 ADNKS (Adrese Dayalı Nuumlfus Kayıt
Sistemi) verileri ile uyumlu olduğu goumlruumllmektedir21
Oumlrneklemimizdeki kadınların oranı 72 erkeklerin oranı ise 28 bulunmuştur
Bu fark anlamlıdır Kadın ve erkek oranının farklı ccedilıkmasının nedeni ccedilalışma yaptığımız
saatlerde kadınların evde daha ccedilok bulunmasıdır Bu durum telefon goumlruumlşmelerinin
akşam ve hafta sonlarına kaydırılmasıyla aşılmaya ccedilalışılmıştır Ama istenilen duumlzeyde
bir dengeleme sağlanamamıştır Bu nedenle cinsiyete dayalı istatistikler bu kısıtlılık
dikkate alınarak değerlendirilmelidir
Ccedilalışmaya katılanların yaş grubu ve eğitim dağılımında uumlniversite mezunu
olanların 368rsquoi 20-29 yaş grubunda bulunmuştur Buna karşılık okur-yazar
olmayanların 511rsquoi ise 60 yaş ve uumlzerindedir Tuumlrkiye İstatistik Kurumu ADNKS
veri tabanındaki bilgiler bu durumla benzerdir21
50
Ccedilalışmamızda goumlruumlşuumllen kişilerde şu an astımı olanların oranı 5 bulunurken
astım olduğu soumlylenenlerin oranı 66 bulunmuştur Amerika Birleşik Devletlerirsquonde
benzer şekilde yapılan BRFSS 2008 anket sonuccedillarında şu an astımı olanlar 87 iken
astımı olduğu soumlylenenlerin oranı 136 bulunmuştur27 Gelişmiş uumllkelerde astım
prevalansının daha yuumlksek olduğu bilinmektedir Her iki ankette de goumlruumllduumlğuuml gibi
astım olduğu soumlylenenlerin oranı şu an astımı olanlardan daha yuumlksektir Bunun nedeni
kişilere yanlış astım tanısı konulmasından ya da bazılarının hastalık semptomlarının
ilaccedilsız kontrol altında olmasından kaynaklanabilir Aslında astım kronik bir hastalıktır
medikal tedaviye uyarak ve risk faktoumlrlerinden kaccedilınarak hastalık kontrol altına
alınabilir
Uumllkemizde astım prevalansı ccedilocuklarda 07-148 iken erişkinde 03-76
arasındadır Erişkinlerde astım kadınlarda daha ccedilok goumlruumllen bir hastalıktır Astımın
belirli yaş gruplarında uzun suumlreli bazen oumlmuumlr boyu remisyon doumlnemlerine girdiği
bilinmektedir Bir araştırmada hastaların 55rsquoinde astım semptomlarının 14 yaş
civarında tamamen kaybolduğu saptanmıştır28
Uysalrsquoın Seyhan ilccedilesinde yaptığı ccedilalışmada kendisine astım olduğu
soumlylenenlerin oranı 37 Arabacırsquonın Yuumlreğir ilccedilesinde yaptığı ccedilalışmada ise 56
olarak bulunmuştur2930 Astım olduğu soumlylenenlerin oranı boumllgemizdeki verilerle
uyumludur Nitekim Tuumlrkiyersquode astım prevalansı ortalama 6 olarak bildirilmektedir4
Ccedilalışmamızda şu an astım olduğu soumlylenenlerin oranı kadınlarda daha yuumlksektir
Bu durum da literatuumlr bilgileri ile uyumludur Geccedilen yuumlzyılda yuumlruumltuumllen 2005 kişinin
prospektif ccedilalışmasında ccedilocuklarda astım accedilısından erkeklerin daha fazla riske sahip
oldukları goumlsterilmiştir Buna karşın ergen ve yetişkinlerde kadınlar daha fazla risk
altındadır Bu konudaki bir hipotez erkek ccedilocukların kız ccedilocuklarına nazaran daha
kuumlccediluumlk havayollarına ve daha duumlşuumlk akım oranlarına sahip olmasıdır Gerccedilekte de erkek
ccedilocuklarda alt solunum yolu enfeksiyonları daha sık goumlruumllmektedir31
Ayrıca astım epidemiyolojisi ile ilgili duumlnyanın değişik boumllgelerindeki astım
prevalansı karşılaştırmasında Batıdaki yuumlksek ve artan prevalansın kentsel yaşam ve
maddi rahatlıkla ile ilişkili olduğu goumlsterilmektedir32
Ccedilalışmamızda diyabeti olduğu soumlylenenlerin oranı 84 ve gebeliği sırasında
diyabet oranı 02 sınırda diyabet ise 15 idi Birleşik Devletlerrsquode 2008 yılı BRFSS
51
verilerine goumlre diyabet olduğunu soumlyleyenlerin oranı 83 ve gebelik ilişkili diyabeti
olanlar 08 olup ccedilalışmamız sonuccedillarına ccedilok benzerdir27
Uysalrsquoın ccedilalışmasında Adana Seyhan ilccedilesinde diyabet prevalansı 47
Arabacırsquonın ccedilalışmasında Yuumlreğir ilccedilesinde diyabet prevalansı 63 bulunmuştur
Perifer ilccedilelerde diyabet prevalansı merkez ilccedilelere goumlre daha fazladır Goumlkccedilel ve
arkadaşlarının Adanarsquoda yaptığı bir araştırmada ise Adana ilindeki diyabet prevalansı
116 bulunmuştu33 Bizim sonuccedillarımız da bu bulgulara ccedilok benzerdir
ABDrsquode diabetes mellitus mortalite ve morbiditenin oumlnemli bir nedeni ve
buumlyuumlyen bir halk sağlığı sorunudur Diyabet yaşlı Amerikalılarda yaşam kalitesini
olumsuz etkilemektedir34
1995 ile 2025 yılları arasında diyabetli hasta sayısının gelişmiş uumllkelerde 42
artması beklenmekte fakat gelişmekte olan uumllkelerde 170 artacağı oumlngoumlruumllmektedir
2025 yılında en ccedilok diyabetli kişiye sahip olması beklenen uumllkeler Hindistan Ccedilin ve
ABDrsquodir35
Ağız sağlığı insan sağlığının ccedilok oumlnemli bir parccedilasıdır Ccedilalışmamızda son bir
yılda herhangi bir nedenle diş hekimine gitme oranı 40rsquodır Bu oran ABD 2008
BRFSS verilerinde 712rsquodir27 Bulgular uumllkemizde diş hekimine gitme alışkanlığının
ccedilok duumlşuumlk olduğunu goumlstermektedir Katılımcıların 152rsquosi tuumlm dişlerini diş ccediluumlruumlğuuml
nedeniyle kaybettiğini belirtirken en az bir diş kaybı olanların oranı 815rsquodir Bu
gerccedilekten ccedilok buumlyuumlk bir orandır ve diş sağlığı ile ilgili halk eğitiminin ve diş fırccedilalama
alışkanlığının ccedilok duumlşuumlk duumlzeyde olduğunu goumlstermektedir Uysalrsquoın ccedilalışmasında
Seyhan ilccedilesinde en az bir diş kaybı olanların oranı 48 bulunmuştur Diş sağlığı ile
ilgili ilccedile verileri Adana il merkezine goumlre daha koumltuumlduumlr Tuumlrk Diş Hekimleri Birliği
verilerine goumlre diş hekimine gitme sıklığı yılda 09 kezdir Bu oran Avruparsquoda yılda
5rsquodir36
Erişkin aşılaması uumllkemiz iccedilin ccedilok oumlnemlidir ve ihmal edilmiştir Sadece ccedilocuk
bağışıklanmasına odaklanılmıştır Katılımcılardan son bir yılda grip aşısı olanların oranı
38 idi (Ccedilalışmayı yaptığımız doumlnemde domuz gribi pandemisi yoktu) Uysalrsquoın
Adana merkez ilccedilelerde yaptığı araştırmada ise bu oran 84rsquoduumlr ABD 2008 BRFSS
verilerinde ise son bir yılda grip aşısı yaptıranların oranı 709rsquodur ABDrsquode erişkin
aşılama oranları bizden en az 10 kat daha fazladır Erişkin tetanoz aşı uygulama
oranlarının duumlşuumlk olmasının nedenlerinden birisi tetanoz aşısının on yıllık bağışıklık
52
suumlresinin olması bizim ise son bir yılı sorgulamış olmamız olabilir Ayrıca kadınların
gebelikte rutin tetanoz aşı uygulaması nedeniyle son bir yılda tetanoz aşılaması daha
yuumlksek bulunmuştur Yaşamları boyunca uumlccedil doz hepatit B aşısı yaptıranların oranı ise
5 bulunmuştur Uysalrsquoın ccedilalışmasında bu oran 67rsquodir
DSOuml (Duumlnya Sağlık Oumlrguumltuuml)rsquone goumlre Tuumlrkiyersquonin iccedilinde bulunduğu Akdenizrsquoe
komşu uumllkelerde hepatit B prevalansı 2-7 olup orta duumlzeydedir37 Hepatit B ccedilok ciddi
sağlık sorunlarına yol accedilarken ve tedavi maliyeti ccedilok yuumlksek bir hastalıkken aşılamaya
oumlnem verilmemesi duumlşuumlnduumlruumlcuumlduumlr
Goumlruumlştuumlğuumlmuumlz kişilerden 70rsquoı geccedilici veya kalıcı herhangi bir aktiviteyi
yapamama durumu (engellilikdisability) tanımlamışlardır Bu oran Seyhan ilccedilesinde
82 ve ABD BRFSS 2008 verilerinde 204rsquoduumlr27
Ccedilalışmamızda oumlzel alet (koltuk değneği tekerlekli sandalye oumlzel bir ayakkabı
vb) kullanmayı gerektirecek sakatlığı olanların oranı 16 olarak bulunmuştur ABD
2008 BRFSS verilerinde uumllkelerinin geneli iccedilin oran ise 72rsquodir Ccedilalışmaya katılan
kişilerin sosyokuumlltuumlrel duumlzeylerinin orta olması ve engelliğe bağlı oumlzel bir cihaz
kullanma gerekliliği bilincinin yeterince oluşmaması nedeniyle bu sorunun yanıtı
beklenenin altında bulunmuş olabilir Bu konuda hekimlerde hastalarını gerektiği
şekilde youmlnlendirmemiş de olabilirler Tuumlrkiye İstatistik Yıllığırsquonda ortopedik goumlrme
işitme dil ve konuşma ve zihinsel engelli toplamı 308rsquotir14
Anketimize katılanların 146rsquosı evinde ateşli silah bulundurduğunu bunların
13rsquouuml ateşli silahın dolu olduğunu belirtmişlerdir Seyhan ilccedilesinde evinde ateşli silah
bulunduranların oranı 75 ve bunların dolu olma oranı da 202 olarak bulunmuştur
Merkez ilccedilelerde perifere goumlre silah bulundurma oranları duumlşuumlkken bunların dolu olarak
bulundurulması ateşli silah yaralanmalarının buralarda daha fazla olmasına yol accedilabilir
Ccedilalışmamızda periferik ilccedilelerde bulundurulan silahların ccediloğunluğu av amaccedillı olarak
belirtilmiş ve ccedilok az bir kısmının dolu olduğu ifade edilmiştir
Buguumln Tuumlrkiyersquode yılda 3000 kişi ateşli silahlarla oumllmekte 700rsquouuml ise
yaralanmaktadır Cinayetlerin 60rsquoında ateşli silah kullanılmaktadır Her 10 kişiden
birinde ve her uumlccedil evden birinde ateşli silah vardır Bizim ccedilalışmamızda ise yaklaşık her
yedi evden birinde ateşli silah vardır Kişiler bulundurdukları silahları başka kaygıları
nedeniyle bize belirtmemiş olabilirler Silahın kolay ulaşılabilir olması cinayet intihar
gibi olayların her an meydana gelmesinin en oumlnemli nedenidir
53
Evde silah bulunması ev halkından birinin cinayet intihar kaza gibi nedenlerle
oumllme riskini 41 oranında arttırmaktadır38 ABDrsquode 8-12 yaş arası 64 erkek ccedilocuğuyla
yapılan bir araştırmada erkek ccedilocukların 76rsquosının evde bir silah bulduğunda eline
aldığı ve 48rsquoinin de tetiği ccedilektiği goumlruumllmuumlştuumlr39 Bu nedenlerden dolayı evlerde
bulundurulan ateşli silahlar ccedilocukların ulaşamayacağı yerde tutulmalıdır Alkol
alışkanlığı oumlfke kontroluumlnde başarısızlık madde bağımlılığı psikolojik rahatsızlıklar
gibi sorunları olanların hiccedilbir gerekccedileyle silahlanmaması oumlnemlidir
Ccedilalışmamızın zor yanı kişilere daha oumlnce haber verilmeden aranması ve
ccedilalışmaya katılmaları iccedilin rızalarının alınması olmuştur Goumlruumlşmeci olarak doktor
olmamız bu zorlukları biraz olsun azaltmıştır Tuumlrkiyersquode bu tuumlr telefonla anket
youmlntemine insanlar alışkın olmadığından bazıları goumlruumlşme yapmak istememiştir Hatta
bazı kişilere demografik bilgilerle ilgili soru sorduğumuzda bunların kendileri hakkında
koumltuumlye kullanılabileceğini soumlyleyerek ccedilalışmaya katılmamışlardır
Yaptığımız ccedilalışma hem maliyet etkin olmuş hem de bize az zamanda ccedilok sayıda
kişiye ulaşma olanağı sağlamıştır Amerika Birleşik Devletlerirsquonde CDC (Centers for
Disease Control and Prevention) her yıl buumltuumln eyaletlerde davranışsal risk faktoumlrlerini
araştırmakta ve verileri yayınlamaktadır Koruyucu ve tedavi edici sağlık hizmetlerinin
planlanmasında bu veriler kullanılmaktadır
Uumllkemizde de bu tuumlr ccedilalışmaların yaygınlaştırılarak Tuumlrkiyersquonin sağlık haritasının
ccedilıkarılmasının koruyucu sağlık hizmetlerinin planlanması ve sağlık politikalarının
oluşturulmasında faydalı olacağını duumlşuumlnuumlyoruz
BRFSS verileri mortalite ve morbiditeyi azaltma stratejilerini planlama youmlnetme
uygulama ve goumlzlemleme iccedilin kullanabilir BRFSS ABDrsquode 1984rsquoden beri bir veri
kaynağı olarak kullanılmaktadır Duumlnyada kesintisiz yuumlruumltuumllen en geniş telefonla
araştırma sistemidir Elde edilen bilgiler aylık olarak toplanmakta ve CDCrsquoye
guumlvenilirliği kontrol edilmek uumlzere goumlnderilmektedir40
Aile Hekimliği disiplininin temel ilkelerinden birisinde belirtildiği gibi aile
hekimi rahatsızlıkların toplum iccedilindeki prevalans ve insidansıyla belirlenen oumlzguumln karar
verme suumlrecini kullanabilmelidir Bunun iccedilin ccedilalıştığı toplumdaki hastalıklar hakkında
bilgi sahibi olmalıdır Aile hekimi sağlığın geliştirilmesi ve hastalıkların oumlnlenmesi iccedilin
koruyucu sağlık hizmetlerini planlamalı ve uygulamalıdır Topluma karşı da bir
sorumluluğu vardır41
54
51 Ccedilalışmanın Kısıtlılıkları
bull Ccedilalışmamızda kadınların sayısının yuumlksek erkeklerin sayısının duumlşuumlk olmasıdır
Bu tip ccedilalışmalar ya işyerlerini de kapsamalı ya da hafta sonlarını da
kapsamalıdır
bull Oumlrnekleme ccedilıkanların 58rsquosine ulaşılabilmiştir
bull Katılım yuumlzdesi bazı ilccedilelerde duumlşuumlk duumlzeyde kalmıştır
55
6 SONUCcedilLAR VE OumlNERİLER
61 Sonuccedillar
1-BRFSS ile telefonla anket youmlntemi kullanılmasının guumlvenirliliği kanıtlanmıştır42
BRFSS modelinde birccedilok sorunun en azından orta derecede guumlvenirliliği ve geccedilerliliği
goumlsterilmiştir43 Bizde aynı youmlntemi uygulayarak elde ettiğimiz veriler başka youmlntem
uygulanarak elde edilen bilgilere benzerdir
2-Aile hekimliğinde rahatsızlıkların goumlruumllme oranı toplumdaki goumlruumllme oranıyla
aynıdır Hiccedil bir oumln eleme olmadığı iccedilin rahatsızlıkların prevalans ve insidansı hastane
ortamından farklıdır ve ciddi rahatsızlıklar birinci basamakta hastanede olduğundan
daha az sıklıkla goumlruumlluumlr Elde ettiğimiz bu bulgular klinik karar verme suumlrecinde faydalı
olacaktır Ccediluumlnkuuml Aile hekiminin kendine oumlzguuml karar verme suumlreci vardır
3-Aile hekimliğinin 10 İlkesine goumlre Aile hekiminin toplum sağlığı iccedilin oumlzel bir
sorumluluk uumlstlenir Hem bireye hem de topluma karşı sorumluluk taşır Toplum iccedilin
risk faktoumlrlerini hastalık prevalanslarını bilmek ve oumlnlemler almak zorundadır
4-Koruyucu sağlık hizmetleri sağlığın geliştirilmesi iccedilin ve kaynakların etkin
kullanılması accedilısından ccedilok oumlnemlidir ve gereken oumlnem verilmelidir
5-Bu ccedilalışmada astım diyabet gibi kronik hastalıkların goumlruumllme oranlarında boumllgemizde
ve uumllkemizde yapılan prevalans ccedilalışmalarıyla uyumlu sonuccedillar elde edilmiştir
6-Ccedilalışma evrenimizde şu an astımı olanların oranı 5rsquotir diyabet prevalansı gebelik
sırasında ve sınırda diyabet dahil edildiğinde 101 bulunmuştur
7-Goumlruumlşuumllen kişilerde duumlzenli diş hekimine gitme alışkanlığının duumlşuumlk olduğu
goumlruumllmuumlştuumlr Katılımcıların sadece 40rsquoı son bir yıl iccedilinde diş hekimine gittiğini
belirtmiştir
8-Goumlruumlşuumllen kişilerde erişkin aşılama oranları ccedilok duumlşuumlktuumlr Bağışıklama kavramı ele
alındığında sadece ccedilocuklar akla gelmektedir Erişkin bağışıklamasına yeterince oumlnem
verilmemektedir
9-Ccedilalışmaya katılanlarda oumlzel alet kullanmayı gerektirecek sakatlığı olanların oranı
16 olup ABD genelindeki verilerden duumlşuumlktuumlr
56
10-Ccedilalışmaya katılanlarda yaklaşık her yedi evden birinde ateşli silah bulunmaktadır
Tuumlrkiye verilerine goumlre ise her uumlccedil evden birinde ateşli silah bulunmaktadır Bu da bizim
ccedilalıştığımız toplumda oranların duumlşuumlk olduğunu goumlstermektedir
62 Oumlneriler
1- Toplumdaki sağlık ile ilişkili olaylar duumlzenli olarak izlenmelidir
2- Bu izlem yuumlz yuumlze goumlruumlşme veya telefonla anket youmlntemiyle yapılabilir
3- Telefonla anket youmlnteminin geccedilerliliği ve guumlvenilirliği artık herkes tarafından kabul
edilmektedir Telefonla anket diğer youmlntemlere goumlre daha ucuz olduğundan bu tip
araştırmalarda tercih edilebilir
4- Sağlıkla ilgili ulusal ve boumllgesel planlamalar yapmak ve sağlık kaynaklarının uygun
dağılımını sağlamak iccedilin gerccedilek verilere ulaşılmalıdır Sadece hizmet sunumu sırasında
yapılan taramalar hizmete coğrafi ve ekonomik ulaşım zorluğu ccedilekmeyenleri
kapsamaktadır Bu nedenle hastanede yapılan ccedilalışmaların sonuccedilları rahatsızlıkların
toplumda goumlruumllme oranlarını yansıtamamaktadır Dolayısıyla birinci basamakta yapılan
ccedilalışmalar arttırılmalıdır
5-Astım boumllgemizde de oumlnemli bir sağlık sorunudur Sadece astımı olanlara değil risk
sahibi olup astımı olmayanlara da danışmanlık hizmeti verilmelidir
6- Astım hastalarına bulgu ve belirtilerine veya ekspiratuar akım oranlarına goumlre yazılı
bir hareket planı verilebilir Bu oumlzellikle orta ve ağır astım hastaları iccedilin ccedilok oumlnemlidir
Astım hastaları pnoumlmokok ve influenza aşısı olmalıdır44
7- Boumllgemizde diyabet prevalansı 101 olup primer korunma oumlnlemleri kişilere daha
fazla anlatılmalıdır
8-Astım ve diyabet kronik hastalıklardır Kronik bakımı iyileştirmek iccedilin hizmet sunan
kuruluşlar egzersiz programları yaşlılık merkezleri ve kendi kendine yardım grupları
gibi topluma dayalı kaynaklarla bağlantıda olmalıdır Hasta eğitimi yapan hastaneler
veya evde bakım hizmeti veren şirketler ile bağlantı kurulması oumlzellikle kısıtlı
kaynakları olan kuumlccediluumlk sağlık merkezleri iccedilin faydalıdır45
9-Kronik hastalığı olanlara kendi kendine youmlnetim desteğinin sağlanması oumlnemlidir
1989 yılında Ulusal Kanser Enstituumlsuuml hastaların sigarayı bırakmalarına yardım etmek
iccedilin hekimlere youmlnelik birccedilok bileşenli bir program geliştirdi Bu ccedilerccedileve zamanla
değişti buguumln 5A olarak bilinmektedir Değerlendir sor (Ask) oumlnerilerde bulun
(Advise) goumlruumlş birliğine var (Agree) yardım et (Assist) ve duumlzenle (Arrange) Birleşik
57
Devletler Koruyucu Hizmetler Ccedilalışma Grubu (The United States Preventive Services
Task Force) 5Arsquoyı sağlıkla ilgili davranışlarda danışmanlık muumldahalelerinde
kullanılacak birleştirici bir yapı olarak seccedilmiştir46
10-Tip 2 diyabette kendi kendine youmlnetim stratejileri iccedilinde gruba dayalı eğitim accedillık
kan glikozu gikolize hemoglobin diyabet bilgisi sistolik kan basıncı vuumlcut ağırlığı ve
diyabet tedavisinin iyileştirilmesinde etkilidir47
11-Ccedilalışmamızda diş ccediluumlruumlkleri oranı yuumlksek diş hekimine gitme oranları duumlşuumlk
bulunmuştur Ağız ve diş sağlığı iyileştirilmesi iccedilin hem ağız sağlığını iyileştirecek
oumlnlemlerin alınması hem de diş hekimine sağlıklı iken gidebilme alışkanlığı iccedilin
stratejiler geliştirilmesi gerekmektedir
12-Ağız ve diş sağlığının iyileştirilmesi ve geliştirilmesinde aile hekimliği ekibinde diş
hekiminin bulunması ve birinci basamak sağlık hizmetlerine ağız ve diş sağlığı
uygulamalarının entegre edilerek yuumlruumltuumllmesi bu konudaki eksikliğin giderilmesine
katkı sağlayabilir
13-Aile Hekimliği Pilot Uygulaması Hakkında Kanunrsquoun 7 maddesinin etkin bir
şekilde uygulamaya konulması sağlanabilir
14-Erişkin aşılama oranlarımız ccedilok duumlşuumlktuumlr Tuumlrkiye Enfeksiyon Hastalıkları ve Klinik
Mikrobiyoloji Derneğirsquonin Sağlık Bakanlığı ve diğer ilgili meslek oumlrguumltlerinin işbirliği
ile hazırladığı 2009 Erişkin bağışıklama rehberinde oumlnerilen aşıların hiccedilbir ek oumldeme
olmadan yapılabilir olması aşılama oranlarını arttıracaktır Erişkin aşılaması iccedilin
kişilere ccedileşitli youmlntemlerle hatırlatma yapılabilir
15-Kronik sağlık sorunları hiccedil de az değildir Kronik sağlık sorunlarının tespiti
izlenmesi ve bakımına doumlnuumlk stratejilerin ve eylem planlarının hazırlanması ve
uygulamaya konması yararlı olacaktır Hasta eğitimi de ccedilok oumlnemlidir
58
KAYNAKLAR
1 World Health Organization World Health Report Chapter 2 Defining and Assessing Risks to Health Erişim (httpwwwwhointwhr2002chapter2enindexhtml ) Erişim tarihi1102009
2 Guirguis ndashBlake J Meyers D Crichlow R Wilson J E Statistical concepts in prevention
Risk factors In Rakel R E Ed Textbook of Family Medicine 7thEd PhiladelphiaSaundersElsevier 2007162-163
3 CDC Behavioral Risk Factor Surveillance System Questionnaires English versions Centers for Disease Control and Prevention Erişim ( httpwwwcdcgovbrfssquestionnairesenglishhtm) Erişim tarihi1102009
4 Ediger D Bronşiyal Astım In Dolar E Ed İccedil Hastalıkları 1Baskı Ankara Nobel Kitabevi 2005 149-152
5 Mellins R B Evans D Clark N Zimmerman B Wiesemann S Developing and Communicating a Long ndashTerm Treatment Plan for Asthma Two Patient Information Handouts On Asthma Am Fam Physician 200061(8) 2427-2437
6 GINA (Global Initiative For Asthma) patient guide You can control your asthma Erişim (httpwwwginasthmacomUserfilesGINA_PatientGuide2007pdf ) Erişim tarihi 6102009
7 İmamoğlu Ş Diabetes Mellitus Tip 2 In Dolar EEd İccedil hastalıkları 1Baskı Ankara Nobel Kitabevi 2005692-694
8 Oumlzcan S Saatccedilı E Bozdemir N Akpınar E Egzersiz sağlık hastalık toplum ve hekim Ccedilukurova Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Arşiv Kaynak Tarama Dergisi 2002 11395-396
9 United States Preventive Services Task Force (USPSTF) Screening for Type 2 Diabetes Mellitus in adults Erişim(httpwwwahrqgovclinicuspstfuspsdiabhtm) Erişim tarihi5042010
10 Gonsalves W (Ccedileviri Oumlzdemir H) Ağız sağlığı In South-Paul J E Matheny S C Lewis E L (Ccedileviri editoumlrleriKut A Tokalak İ Eminsoy M G) Current Aile Hekimliği Tanı veTedavi 2Baskı Ankara Guumlneş Kitabevi 2010507-517
11 Samaranayake L Essential Microbiology for Dentistry 3th Ed Edinburgh Churcill Livingstore 2006265
12 Zimmerman R K Abwesb E R Adult Vaccination In Campos-Outcalt D Ed 20 Common Problems In Preventive Health Care 1Baskı USA McGraw-Hill Companies 2000431461
13 Tuumlrkiye Enfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji Uzmanlık Derneği Erişkin Bağışıklama Rehberi Ccedilalışma Grubu Erişkin Bağışıklama Rehberi 200936
14 Tuumlrkiye İstatistik Kurumu Tuumlrkiye İstatistik Yıllığı 2009103 275 401
15 McCarthy P L (CcedileviriBiccediler S ) Muayenehane ve Klinikte hasta ccedilocuğun değerlendirilmesi Ateşli silah yaralanmaları In Behrman R E Kliegman R M Jenson H B Eds (Ccedileviri editoumlruuml AkccedilayT) Nelson Pediatri 17th Ed USA Nobel Tıp Kitabevleri 2008262
59
16 Odabaş Y Anket youmlnetimi Anadolu Uumlniversitesi Erişim (wwwaofanadoluedutrkitapIOLTP2294unite05pdf ) Erişim tarihi 8102009
17 Siberry G K Conversion formulas and biostatistics In Siberry G K Iannor R Eds The Harriet Lane Handbook A manual for pediatric house officers 15thEd USA Mosby Inc 2000181-184
18 TCAdana Valiliği İl ve İlccedileler Arası Mesafeler Karayolları Genel Muumlduumlrluumlğuuml Erişim (httpwwwkgmgovtrSayfalarKGMSiteTrUzakliklarililcelerArasiMesafeaspx) Erişim tarihi3042010
19 TCAdana Valiliği İlccedilelerimiz Adana Valiliği Erişim ( httpwwwadanagovtrsayfa=4) Erişim tarihi 3042010
20 TCAdana Valiliği Sayılarla Tuumlrk Telekom Muumlduumlrluumlğuuml Tuumlrk Telekom Muumlduumlrluumlğuuml Erişim (httpwwwadanagovtrsayfa=5ampalt=turk_telekom) Erişim tarihi 3042010
21 Tuumlrkiye İstatistik Kurumu İlccedile yaş grubu ve cinsiyete goumlre nuumlfus 2009 eğitim duumlzeyi cinsiyet yaş grubuna goumlre ililccedile nuumlfusu 2009 Adrese Dayalı Nuumlfus Kayıt Sistemi (ADNKS) Veri Tabanı Erişim (httptuikapptuikgovtradnksdagitappadnkszul) Erişim tarihi3042010
22 Adana Tuumlrk Telekom Boumllge Muumlduumlrluumlğuuml telefonla oumlzel goumlruumlşme
23 Uysal Y Uysal Accedilık Kaynak Kodlu Veri Analiz Programları wwwwebdatanametr Erişim tarihi1022009
24 CDC Epi Info İstatistk Programı Centers for Disease Control and Prevention Erişim (httpwwwcdcgovepiinfo) Erişim tarihi2102009
25 CDC About the BRFSS Turning information into public health Centers for Disease Control and Prevention Erişim (httpwwwcdcgovbrfssabouthtm) Erişim tarihi 5022010
26 Remington P L Smith M Y Williamson D F Anda R F Gentry E M Hogelin G C Design characteristics and usefulness of state-based behavioral risk factor surveillance 1981ndash87 Public Health Reports 1988 103(4) 367
27 CDC Behavioral Risk Factor Surveillance System Prevalance and Trends Data Centers for Disease Control and Prevention Erişim (httpwwwappsnccdcdcgovBRFSS ) Erişim tarihi1022010
28 Gemicioğlu B Astım In Erol Ccedil Ed İccedil Hastalıkları 1Baskı Ankara MN Medikal δ Nobel 20082440
29 Uysal Y Seyhan ilccedilesinde davranışsal risk faktoumlrlerinin belirlenmesi projesi Uzmanlık tezi Ccedilukurova Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Adana 2007
30 Arabacı F Yuumlreğir ilccedilesinde davranışsal risk faktoumlrlerinin belirlenmesi projesi Uzmanlık tezi Ccedilukurova Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Adana 2007
31 Tang E A Matsui E Wiesch D G Samet J M Risk factors for asthma In Adkinson N F Bochner B Busse W W Holgate S T Lemonske R F F Estelle R Simons Eds Middletonrsquos Allergy Prinicples and Practice 7th Ed Philadelphia MosbyElsevier 2009735-737
32 Hopkin J M Prevalance of asthma In Warrell D A Cox T M Firth J D Benz J Oxford Textbook of Medicine 4th Ed NewYork Oxford Univ P 20031334-1335
60
33 Goumlkcel A Oumlzşahin K Sezgin N Karakoumlse H Ertoumlrer E Akbaba M Baklacı N Senguumll A Guumlvener N A High Prevalance of Diabetes in Adana Southern Province of Turkey Diabetes Care (Electronic Journal) 200326(11)3031-3034 Erişim (httpcarediabetesjournalsorgcontent26113031fullpdf+html) Erişim tarihi5012010
34 Brown D Balluz L Giles W Beckles G Moriarty D Ford E Mokdad A Diabetes Mellitus
and health related quality of life among older adults Findings from BRFSS Diabetes Research and Clinical Practice 200465(2)106-113
35 Narayan KM Gregg EW Fagot-Campagna A Engelgau MM Vinicor F Diabetes-a
commongrowing seriouscostlyand potentially preventable public health problem Diabetes Research and Clinical Practice50suppl2 200078
36 Tuumlrk Diş Hekimleri Birliği İstatistikler Ağız Diş Sağlığı ile ilgili goumlstergeler Genel durumTuumlrkiye ağız ve diş sağlığı profili Erişim (httpwwwtdborgtrtdbv2solmenu_gosterphpyer_id=7ampid=100 2004) Erişim tarihi10022010
37 World Health Organization Hepatitis B WHOcdscsrlyo20022Hepatitis B Department of Communicable Disease Surveillance and Responce 200238
38 Umut vakfıBireysel silahlanmaya ilişkin Tuumlrkiye verilerirsquodeki veriler Erişim (httpwwwumutorgtrpublicpageaspxid=19303) Erişim tarihi5032010
39 Jackman G A Farah M M Kellermann A L Simon H K Seeing Is Believing What Do Boys Do When They Find a Real Gun Pediatrics 107No6 2001 1247-1250
40 Kilmer G Roberts H PhD Hughes E Li Y Valluru B Fan A Giles W Mokdad A Jiles R Surveillance of Certain Health Behaviors and Conditions Among States and Selected Local Areas Behavioral Risk Factor Surveillance System (BRFSS) United States Mortality and morbidity weakly report 2006 57 (Electronic Journal) 20082-7 Erişim (wwwcdcgovmmwr) Erişim tarihi04032010
41 Evans P (Ccedileviri Başak O) Aile Hekimliği Genel Pratisyenlik Avrupa Tanımı Wonca 200215-19 Erişim (httpwwwwoncaeuropeorgWeb20documentsEuropean20Definition20of20family20medicineWONCA20definition20Turkish20versionpdf) Erişim tarihi1022010
42 Lederman R I Shea S Stein A D The Behavioral Risk Factor Surveillance System Questionnaire Its Reliability In a Statewide Sample American Journal of Public Health 199383(12)1768-1772
43 Nelson DE Holtzman D Bolen J Stanwyck CA Mack KA Reliability and validity of
measures from the Behavioral Risk Factor Surveillance System (BRFSS) Soz Praventivmed 200146 Suppl 1S3-42
44 Chesnutt M S Prendergast T JAsthma Assessment monitoring and preventationIn Mcphee
S J Papadakıs M A Tierrey L M EdsCurrrent Medical Diagnosis and Treatment 46th Ed New YorkMcGraw-Hill Medical 2007241
45 (CcedileviriOumlzşahin K) Kronik Hastalığı Olan Hastalara Sunulan Birinci Basamak Hizmetin İyileştirilmesiIn Bodenheimer T Grumbach K Eds (Ccedileviri Bozdemir N Saatccedilı E) Birinci Basamağın geliştirilmesi Daha iyi uygulamalar iccedilin stratejiler ve araccedillar 200955-78
46 (CcedileviriCcedilelik M) Kronik Hastalığı Olan Kişilerde Kendi Kendine Youmlnetme Desteği In Bodenheimer T Grumbach K Eds (Ccedileviri Bozdemir B Saatccedilı E) Birinci Basamağın Geliştirilmesi Daha İyi Uygulamalar İccedilin Stratejiler ve Araccedillar 200979-98
61
47 Deakın TA Mc Share CE Cade JE Williams R Group based training for self management
strategies in people with type 2 diabetes mellitus Cochraine Database of Systematic Reviews 2005 Issue2CD003417
62
EKLER
Davranışsal Risk Faktoumlrleri Araştırma Sistemi Anketi
Merhaba ben Dr Ufuk Guumllmen
CcedilUumlTF Aile Hekimliği Boumlluumlmuumlrsquonden arıyorum
Adanada yaşayanların sağlık durumlarıyla ilgili bir araştırma yapıyoruz
Eğer kabul ederseniz size sağlık durumunuz ve sağlıkla ilgili davranışlarınız hakkında birkaccedil soru sormak istiyorum
(Kişi ccedilalışmaya katılmak soruları yanıtlamak istemezse iyi guumlnler dileyerek TELEFONU KAPAT)
Orası oumlzel bir konut mu
Eğer cevap hayır ise
Teşekkuumlrler sadece oumlzel konuttaevde yaşayanlarla goumlruumlşme yapıyoruz (TELEFONU KAPAT)
Goumlruumlşuumllen numara oumlzel bir konuta aitse goumlruumlşuumllen kişi 18 yaşın uumlstuumlndeyse ve kişi goumlruumlşmeyi kabul ettiyse aşağıdaki boumlluumlm ile devam et
Bu goumlruumlşme iccedilin telefon numaranız rasgele olarak seccedilildi
Adınızı adresinizi veya buna benzer kişisel bilgilerinizi sormayacağım
Cevap vermek istemediğiniz sorulara cevap vermeyebilirsiniz ve istediğiniz an goumlruumlşmeyi bitirebilirsiniz
Bana verdiğiniz tuumlm bilgiler gizli kalacaktır
Eğer bu araştırma hakkında daha ayrıntılı bilgi edinmek isterseniz size vereceğim şu telefonu arayabilirsiniz (CcedilUumlTF Yalım Erez Aile Hekimliği Polikliniğirsquonin telefon numarasını ver)
Boumlluumlm 1 Demografik Bilgiler
11 Kaccedil yaşındasınız
[] (Yaşı yazınız)
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
12 Evli misiniz bekacircr mısınız
63
[ ] Evliyim ----gt Resmi nikahınız var mı [ ] Evet [ ] Hayır
[ ] Boşandım
[ ] Eşim vefat etti
[ ] Eşimden ayrı yaşıyorum
[ ] Hiccedil evlenmedim
[ ] Evli olmayan bir ccediliftiz
[ ] Cevap vermek istemiyorum
13 Evinizde 18 yaşın altında olup sizinle yaşayan ccedilocuğunuz var mı
(bu soruyu evli olmayanlara sorma)
[] Sayıda ccedilocuğum var
[ ] Hiccedil yok
[ ] Cevap vermek istemiyorum
14 Eğitim durumunuz nedir
[ ] Okur-yazar değilim
[ ] Okur-yazarım
[ ] İlkokul mezunuyum
[ ] Ortaokul mezunuyum
[ ] Lise mezunuyum
[ ] Uumlniversite mezunuyum
[ ] Cevap vermek istemiyorum
15 Ne iş yapıyorsunuz
[ ] Maaş karşılığı ccedilalışıyorum
[ ] Kendi işim
[ ] Bir yıldan fazla suumlredir işsizim
[ ] Bir yıldan kısa suumlredir işsizim
[ ] Ev kadınıyım
64
[ ] Oumlğrenciyim
[ ] Emekliyim
[ ] Ccedilalışamaz durumdayım
[ ] Cevap vermek istemiyorum
16 Cevap veren kişinin cinsiyetini belirtiniz
(sadece gerekliyse sorunuz)
[ ] Erkek
[ ] Kadın
17 Sizin bilginize goumlre şu anda gebe misiniz
(49 yaş uumlstuumlndeki kadınlara bu soruyu sorma)
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
18 Vuumlcut ağırlığınız ne kadar
[] kg
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
19 Boyunuz ne kadar
[] cm
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
110 Cep telefonu hariccedil evinizde birden fazla telefon hattı var mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
65
[ ] Cevap vermek istemiyorum
111 Geccediltiğimiz 12 ay iccedilerisinde bir hafta veya daha fazla suumlre iccedilin evinizde telefonunuzun kesildiği oldu mu
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
Boumlluumlm 2 Astım
91 Bir hekim tarafından astımınız olduğu soumlylendi mi
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
Boumlluumlm 3 Diyabet
101 Bir hekim tarafından şeker hastalığınız olduğu soumlylendi mi
[ ] Evet
[ ] Evet fakat sadece gebeliği sırasında
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
Boumlluumlm 4 Ağız Sağlığı
111 Herhangi bir nedenle diş hekimine veya diş kliniğine en son ne zaman gittiniz
[ ] Son bir yıl iccedilinde
[ ] Son iki yıl iccedilinde
66
[ ] Son beş yıl iccedilinde
[ ] Beş yıl veya daha uzun suumlre oumlnce
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Hiccedil
[ ] Cevap vermek istemiyorum
112 Diş ccediluumlruumlğuuml nedeniyle kaccedil dişinizi kaybettiniz
[] tane dişimi kaybettim
[ ] Hepsini kaybettim
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Hiccedilbirini kaybetmedim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
113 Dişlerinizi en son ne zaman temizlettiniz
[ ] Son bir yıl iccedilinde
[ ] Son iki yıl iccedilinde
[ ] Son beş yıl iccedilinde
[ ] Beş yıl veya daha uzun suumlre oumlnce
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Hiccedil
[ ] Cevap vermek istemiyorum
Boumlluumlm 5 Aşılama
121 Son 12 ay iccedilinde grip aşısı yaptırdınız mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
67
122 Son 12 ay iccedilinde tetanoz aşısı yaptırdınız mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
123 Daha oumlnce uumlccedil doz Hepatit-B aşısı yaptırdınız mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
124 Daha oumlnce hiccedil kuduz aşısı yaptırdınız mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
Boumlluumlm 6 Askerlik Durumu
131 Askerlik yaptınız mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bimiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
132 Son 12 ay iccedilerisinde Tuumlrk Silahlı Kuvvetlerirsquone bağlı bir sağlık karnesi ile muayene oldunuz mu veya ilaccedil yazdırdınız mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
68
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevaplamak istemiyor
Boumlluumlm 7 Engellilik
141 Fiziksel ruhsal veya duygusal sorunlar nedeniyle herhangi bir şekilde herhangi bir aktiviteden geri kaldınız mı (engellilikdisability)
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevaplamak istemiyorum
142 Oumlzel ekipman (koltuk değneği tekerlekli sandalye oumlzel bir yatak oumlzel bir telefon vs) kullanmanızı gerektirecek herhangi bir sağlık sorununuz var mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevaplamak istemiyorum
Boumlluumlm 8 Ateşli Silahlar
151 Evinizde ateşli silah bulunuyor mu
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevaplamak istemiyorum
152 Bu silahlardan herhangi biri şu anda dolu mu
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
69
[ ] Cevaplamak istemiyorum
153 Bu silahlardan herhangi biri şu anda accedilıkta mı ulaşılabilir bir yerde mi
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevaplamak istemiyorum
Bu son soruydu
Ccedilalışmamıza katıldığınız iccedilin teşekkuumlr ederiz
70
71
OumlZGECcedilMİŞ
Adı Soyadı Ufuk Guumllmen
Doğum yeritarihi Adana 1971
Medeni durumu Evli
Adres Toros mahallesi Mavi Bulvar Erciyes Plaza B Blok Kat3
Daire3 Ccedilukurova ADANA
Telefon 322-2279955
E-mail ufukgulmenhotmailcom
Mezun olduğu tıp fakuumlltesi İstanbul Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi
Goumlrev yerleri 2000-2002 TC Sağlık Bakanlığı Kuumlrtuumlncuuml Sağlık Ocağı
Musabeyli Kilis
2002-2003 TCSağlık Bakanlığı Elbeyli Sağlık Ocağı
Elbeyli Kilis
2003-2007 Başkent Uumlniversitesi Adana Uygulama ve
Araştırma Hastanesi
2007-2010 ndashCcedilukurova Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Aile
Hekimliği Anabilim Dalı Adana
Dernek Uumlyelikleri TAHUD
Yabancı diller İngilizce Almanca
iv
TABLO LİSTESİ
Tablo No Tablo Başlığı Sayfa No
Tablo 1 Risk Ne Anlama Gelir 1
Tablo 2 Astım Gelişmesine Yol Accedilan Risk Faktoumlrleri 5
Tablo 3 Tip 2 Diyabetin Majoumlr Risk Faktoumlrleri 7
Tablo 4 Ek Olarak Verilecek Florid Miktarı 9
Tablo 5 Normal ve Risk grubu Yetişkinlerde Aşılama Şeması 12
Tablo 6 Oumlzruumln Tuumlruumlne ve Cinsiyete Goumlre Tuumlrkiyede Engelli Nuumlfus Oranı 13
Tablo 7 Anket Tuumlrlerinin Karşılaştırılması 18
Tablo 8 Adana İli İlccedilelerinin Oumlzellikleri 20
Tablo 9 Adana İli İlccedilelerine Goumlre Nuumlfus Abone Sayısı ve Oumlrneklem Sayısı
Oranları 23
Tablo 10 Adana İli İlccedileleri (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Arama
Sonuccedilları 25
Tablo 11 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Goumlruumlşuumllen Kişilerin Katılım Yuumlzdeleri 26
Tablo 12 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Yaş Grupları ve Cinsiyete Goumlre Dağılımı 27
Tablo 13 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Medeni Duruma Goumlre Dağılımı 28
Tablo 14 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Cinsiyete Goumlre Eğitim Durumlarının Dağılımı 28
Tablo 15 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Astım Olma Durumu 31
Tablo 16 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Cinsiyet ve Astım Olma Durumu 32
Tablo 17 Adana İli İlccedil elerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Yaş Gruplarına Goumlre Şu An Astım Olma Durumu 32
Tablo 18 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Yaş Grupları ve Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu 33
Tablo 19 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Eğitim durumu ve Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu 34
Tablo 20 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Medeni Durum ve Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu 34
Tablo 21 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu 35
v
Tablo 22 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Cinsiyet ve Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu 35
Tablo 23 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Beden Kitle İndeksi ve Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu 36
Tablo 24 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Yaş Grupları ve Diş Hekimine Gitme Durumları 37
Tablo 25 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Eğitim Grupları ve Diş Hekimine Gitme Durumu 38
Tablo 26 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Cinsiyet ve Diş Hekimine Gitme Durumu 38
Tablo 27 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Diş Ccediluumlruumlğuuml Nedeniyle Kaybettikleri Diş Sayısı Durumu 39
Tablo 28 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Eğitim Durumu ve Diş Ccediluumlruumlğuuml Nedeniyle Kaybedilen
Diş Sayısı 39
Tablo 29 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Cinsiyet ve Kaccedil Diş Kaybettiği Durumu 40
Tablo 30 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Dişlerini Temizletme Zamanı 40
Tablo 31 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Dişlerini Temizletme ve Eğitim Durumu 41
Tablo 32 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Aşılanma Durumu 41
Tablo 33 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Cinsiyet ve Aşılanma Durumu 42
Tablo 34 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Eğitim ve Aşılanma Durumu 42
Tablo 35 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Yaş Gruplarına Goumlre Son Bir Yıl İccedilinde Tetanoz Aşısı Yapılma
Durumu 43
Tablo 36 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Yaş Gruplarına Goumlre Daha Oumlnce Uumlccedil Doz Hepatit B Aşısı
Yapılma Durumu 43
Tablo 37 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Erkeklerin Askerlik Yapma durumu 44
Tablo 38 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Son 12 Ay İccedilerisinde TSKlerine Bağlı Bir Sağlık Karnesi ile
Muayene Olma veya İlaccedil Yazılma Durumu 44
vi
Tablo 39 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Fiziksel Ruhsal veya Duygusal Sorunlar Nedeniyle
Herhangi Bir Aktiviteyi Yapamama (EngellilikDisability) ve Oumlzel Bir
Alet (koltuk değneği tekerlekli sandalye oumlzel bir yatak oumlzel bir
telefon vb) Kullanılmasını Gerektirecek Herhangi Bir Sağlık
Sorunu Olma Durumu 45
Tablo 40 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Fiziksel Ruhsal veya Duygusal Sorunlar Nedeniyle
Bir Aktiviteyi Yapamama ve Eğitim Durumu 45
Tablo 41 Adana İli İlccedilelerinde ( Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Fiziksel Ruhsal veya Duygusal Sorunlar Nedeniyle Bir
Aktiviteyi Yapamama ve Medeni Durumu 46
Tablo 42 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Evlerinde Ateşli Silahların Durumu 46
Tablo 43 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Ateşli Silah Bulundurma ve Eğitim Durumu 47
Tablo 44 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Ateşli Silah Bulundurma Durumu 48
vii
ŞEKİL LİSTESİ
Şekil No Şekil Başlığı Sayfa No
Şekil 1 Adana İl Haritası 21
Şekil 2 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Eğitim Durumu ve Yaş Grupları Dağılımı 29
Şekil 3 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Astım Durumu 30
Şekil 4 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Diyabet Durumu 33
Şekil 5 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
En Son Diş Hekimine Gitme Durumu 37
viii
KISALTMALAR
ADNKS Adrese Dayalı Nuumlfus Kayıt Sistemi BKİ Beden Kitle İndeksi BRFSS Behavioral Risk Factor Surveillance System CDC Centers for Disease Control and Prevention DSOuml Duumlnya Sağlık Oumlrguumltuuml GINA Global Initiative for Asthma TİP 2 DM Tip 2 Diabetes Mellitus TİSAB Ccedilukurova Uumlniversitesi Telefon ve İnternet ile Saha Araştırmaları Birimi TSK Tuumlrk Silahlı Kuvvetleri TURDEP Turkish Diabetes Epidemiology Study USPSTF United States Preventive Services Task Force WHO World Health Organization
ix
OumlZET
Adana İli Ceyhan Karaisalı Pozantı Yumurtalık Kozan İmamoğlu Saimbeyli
Tufanbeyli Feke Aladağ Karataş İlccedilelerinde Yaşayan Bireylerin Davranışsal
Risk Faktoumlrlerinin Belirlenmesi
Giriş ve Amaccedil Bu ccedilalışmada Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam ve Ccedilukurova hariccedil) yaşayan bireylerin astım diyabet ağız sağlığı ve engellilik durumlarını araştırdık Gereccedil ve Youmlntem Veriler telefonla anket youmlntemin ile toplanmıştır Adana İli İlccedilelerindeki tuumlm sabit telefon numaraları arasından ldquosistematik kuumlme oumlrneklem youmlntemirdquo ile aranan numaralar belirlenmiştir Aranan telefonlarda sadece 18 yaşından buumlyuumlk kişilerle goumlruumlşuumllmuumlştuumlr Ccedilalışmada kullanılan anket formu Behavioral Risk Factor Surveillance Systemrsquoe ilişkin oumlzellikle telefonla uygulanmak uumlzere yapılandırılmış anketten uyarlanarak oluşturulmuştur Bilgisayar Destekli Telefon Goumlruumlşmesi kullanılmış ve goumlruumlşme sonuccedilları goumlruumlşme sırasında bilgisayara kaydedilmiştir Bu sistem Uysal WebQ10 anket youmlnetim yazılımı ve Epi info bilgisayar programı ile birlikte yuumlruumltuumllmuumlştuumlr Goumlruumlşmeler Ccedilukurova Uumlniversitesi Telefon ve İnternet ile Saha Araştırmaları Biriminde (TİSAB) gerccedilekleştirilmiştir Bulgular Oumlrnekleme ccedilıkan 1888 kişiden 1096rsquosı ( 580)rsquoi ile başarılı goumlruumlşme yapılmıştır Ccedilalışmamıza katılanlarda astım prevalansı 66 diyabet prevalansı 101 son bir yıl iccedilinde diş hekimine gidenlerin oranı 400 geccedilici veya kalıcı sakatlığı olanların oranı 70 bulunmuştur Sonuccedil Ccedilalışmadan elde edilen sonuccedillar ulusal ve boumllgesel ccedilalışmalarla uyumlu bulunmuştur Diyabet ve astım gibi kronik hastalıkların oumlnlenmesi iccedilin yeni stratejiler geliştirilmelidir Boumllgemizde ağız sağlığı koumltuumlduumlr ve ihmal edilmektedir Koruyucu hekimliğe ve birinci basamak sağlık hizmetlerine daha fazla oumlnem verilmelidir Anahtar kelimeler Adana davranışsal risk faktoumlrleri telefonla anket bilgisayar
destekli telefon goumlruumlşmesi
x
ABSTRACT
Determining the Behavioral Risk Factors in People Living in Adana Counties
Ceyhan Karaisalı Pozantı Yumurtalık Kozan İmamoğlu Saimbeyli Tufanbeyli
Feke Aladağ Karataş
Background and Aim In this study we searched for asthma diabetes oral health status and disability of people living in the counties of Adana city (excluding Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam and Ccedilukurova) Materials and Methods Data was collected by ldquotelephone interviewrdquo method The phone numbers were selected by ldquosystematic cluster sampling methodrdquo from the list of home phone numbers for the counties of Adana city Interviews were only with individuals gt18 years of age The questionnaire was modified from the structured questionnaire of Behavioral Risk Factor Surveillance System designed particularly for telephone interviewing Data was installed during the interview The Computer Assisted Telephone Interviewing was used The system was conducted using Uysal WebQ 1 and Epi Info softwares The interviews were held in ldquoCukurova University Field Research by Telephone and Internet (TISAB)rdquo Results The response rate was 58 (10961888) Prevalence for asthma was 66 for diabetes 101 Of the sample 400 stated that they had visited a dentist during the last year and the prevalence of disability (either permanent or temporary) was 70 Conclusion Our results were consistent with national and regional studies New strategies should be developed to prevent chronic disease including asthma and diabetes Oral health is poor and neglected in our region Preventive care and primary care should have more emphasis Keywords Adana behavioral risk factors telephone interview computer assisted
telephone interviewing
1
1 GİRİŞ VE AMACcedil
Risk değişik anlamlara gelebilir En sık kullanılan iki değişik anlamı olumsuz bir
durumla sonuccedillanma olasılığı veya bu olasılığı arttıran bir faktoumlrduumlr Riskle ilgili diğer
tanımlar Tablo 1rsquode oumlzetlenmiştir Sağlıkta risklere odaklanma hastalık ve
yaralanmalardan korunmada anahtardır Yaralanma ve hastalıkların oumlnlenmesi
sistematik değerlendirme ve nedenlerin azaltılmasını gerektirir1
Hastalığın nedenlerine odaklanırken birccedilok bilimsel etkinlik risk faktoumlrlerinin
varlığına youmlnelir ldquoElektromanyetik dalga radyasyonu loumlsemiye neden olur murdquo
ldquoEnfeksiyonlar kalp krizine yol accedilar mırdquo Bu değerlendirmeleri kişiler arasındaki risk
faktoumlrlerinin değerlendirilmesi izler1
Tablo 1 Risk Ne Anlama Gelir1
bull Risk olasılık anlamına gelebilir Kirli bir iğneden HIVAIDS olma riski gibi bull Risk olumsuz bir durumun olasılığını arttıran bir faktoumlr olabilir Oumlrneğin Koumltuuml
beslenme ev iccedili pis su ve evde sigara iccedililmesi ccedilocuk sağlığı riskleridir bull Risk bir sonuccedil anlamına da gelebilir Oumlrneğin iccedilkiliyken araba kullanmanın
riski araba kazası geccedilirmek olabilir bull Risk potansiyel olumsuz bir durum veya tehdit anlamına gelebilir Oumlrneğin
motor kullanmanın bir riski vardır Riskle İlgili Oumlnemli Diğer Tanımlamalar
bull Risk prevalansı Belli bir popuumllasyonda belli bir riske maruz kalanların oranıdır Oumlrneğin bir popuumllasyonda sigara iccedilme prevalansı 25 olabilir
bull Roumllatif Risk Belirli bir riske maruz kalanlar ile kalmayan insanlar karşılaştırıldığında muhtemel zararlı sağlık sonuccedillarının oluşma olasılığıdır
bull Tehlike Doğada olan bir oumlzelliktir Oumlrneğin Potansiyel zararlı iccedileren bir kimyasal madde
bull Nuumlfusa atfedilen risk Bir nuumlfusta belirli bir riskten dolayı oluşan hastalık oranı bull Atfedilen yuumlk Geccedilmiş bir karşılaşmadan kaynaklanan şimdiki hastalık veya
yaralanma yuumlkuuml oranı bull Kaccedilınabilen yuumlk Bazı alternatifler ve duumlzenlemelerle şimdi ve gelecekteki riske
maruziyet duumlzeyleri azaltılırsa gelecekte kaccedilınılabilecek hastalık veya yaralanma yuumlkuuml oranı
Risk faktoumlruuml ise bir hastalığın artmış olasılığı ile olan bir durumdur Oumlrneğin
obezite diyabet iccedilin bir risk faktoumlruumlduumlr Obez kişiler obez olmayan kişilere goumlre
2
yaşamları boyunca daha fazla diyabet geliştirme olasılığına sahip olacaktır Bazı risk
faktoumlrleri nedenseldir risk faktoumlruuml hastalığa neden olur Oumlrneğin sigara iccedilmek bir risk
faktoumlruumlduumlr ve akciğer kanserinin kanıtlanmış bir nedenidir Bir iccedilici yaşamı boyunca
akciğer kanseri geliştirmek iccedilin iccedilici olmayandan muhtemelen birccedilok kat daha fazla
olasılığa sahiptir2
Diğer risk faktoumlrleri birlikteliklerdir kuzey enlemlerde yaşayanların multiple
skleroza yakalanma olasılığı daha fazladır Yani bilinen hiccedilbir nedensel ilişki yoktur Bu
basit bir birlikteliktir Myokard enfarktuumlsuuml iccedilin risk faktoumlrleri cinsiyet yaş
hipertansiyon sigara iccedilme yuumlksek kolesterol duumlzeyleri sedanter yaşam obezite ve
diyabettir2
Bazı risk faktoumlrleri modifiye edilebilir Oumlrneğin sigara iccedilme fiziksel aktivite
duumlzeyi kolesterol duumlzeyi Diğerleri değiştirilemez Oumlrneğin yaş cinsiyet ırk aile
oumlykuumlsuuml
Bir oumlnleme programı planlanırken risk faktoumlruumlnuumln veya hastalığın olmadığı bir
nuumlfusu hedef almaktansa daha yuumlksek hastalık riski veya hastalığı olan bir nuumlfusu hedef
almak daha maliyet etkindir Oumlrneğin cinsel yolla bulaşan enfeksiyonlar genel nuumlfusta
nadirken bazı gruplarda daha yaygındır2
Davranışsal risk faktoumlrlerini belirleyerek değiştirilebilir olanlar iccedilin değiştirme
programları yapmak ve maliyet etkin oumlnlemler almak gerekir
Ccedilalışmamızın amacı Adanarsquonın ilccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova
hariccedil) yaşayan 18 yaşından buumlyuumlk erişkinlerde telefonla anket youmlntemiyle astım
diyabet ağız sağlığı aşılama askerlik durumu engellilik ve ateşli silahlar accedilısından
davranışsal risk faktoumlrlerinin araştırılmasıdır Bu risk faktoumlrleri iyileştirilebilir mi Evet
iyileştirilebilir hatta kazanıldıktan sonra da Hastalıkları tedavi etmek ikincil ve
uumlccediluumlncuumll koruma da tabi ki oumlnemlidir Ancak risk faktoumlrlerini belirleyerek hastalıklardan
korunma yollarını bilmek hem akılcı hem maliyet etkindir
3
2 GENEL BİLGİLER
21 Sağlıkla İlgili Davranışsal Risk Faktoumlrlerini Belirlemede Kullanılan
Değişkenler
Davranışsal risk faktoumlrlerini belirlemede kullanılan bazı değişkenler aşağıdadır3
bull Demografik bilgiler Kişinin yaş boy kilo ırk eğitim sosyoekonomik durum
gibi parametreleri
bull Sağlık durumu Kişinin genel sağlık durumunu nasıl tanımladığı
bull Sağlıklı guumlnler- Sağlıkla ilgili yaşam kalitesi Kişinin yaşamında belli bir suumlrede
fiziksel ve ruhsal olarak ldquoiyirdquo kabul etmediği suumlreler
bull Sağlık hizmetlerine erişim Kişinin sosyal guumlvence durumu ve ihtiyaccedil
duyduğunda sağlık hizmetlerine ulaşabilme durumu
bull Egzersiz Kişinin ev ve işi ile ilgili guumlnluumlk aktiviteleri dışında guumlnluumlk 30
dakikadan az olmamak uumlzere duumlzenli fizik egzersiz yapma durumu
bull Ccedilevresel faktoumlrler Başta sigara iccedilimi ve hava kirliliği olmak uumlzere kişinin
yaşadığı ortamda maruz kaldığı toz duman egzoz gazları vs kimyasallara
ilişkin durumlar
bull Aşırı guumlneş ışığına maruz kalma Pek ccedilok hastalık iccedilin bir risk faktoumlruuml olan aşırı
guumlneş ışığına maruz kalma durumu
bull Tuumltuumln kullanımı Başta sigara olmak uumlzere tuumlm tuumltuumln uumlruumlnlerini kullanım
durumu
bull Alkol tuumlketimi Alkolluuml iccedileceklerin miktar cins ve sıklık olarak tuumlketim durumu
bull Astım Araştırılan nuumlfustaki astım tanısı sıklığı
bull Diyabet Diyabet tanısı almış kişilerin oranı
bull Ağız sağlığı Kişilerin ağız ve diş sağlığı konusundaki duyarlılıkları
bull Aşılama Erişkinlerin aşılamaya ilişkin davranışları
bull Kadın sağlığı Meme sağlığı ve hastalıkları genitouumlriner sistem sağlığı ve
hastalıkları
bull Prostat kanser taraması Prostat kanseri accedilısından muayene olma ve test
yaptırma
4
bull Kolorektal kanser taraması Gaitada kan testi sigmoidoskopi kolonoskopi gibi
kolorektal kanser tarama youmlntemleri
bull Aile planlaması Kişinin veya eşinin doğum kontrol youmlntemi kullanma
konusundaki tutum davranış ve beklentileri
bull Engellilik durumu Herhangi bir sebeple kişinin iccedilinde bulunduğu
(engellilikyetersizlik) durumu
bull HIVAIDSCinsel yolla bulaşan enfeksiyonlar Kişinin başta HIV olmak uumlzere
cinsel yolla bulaşan hastalıklara karşı tutum ve riskli davranışları
bull Ateşli silahlar Kişinin ateşli silahlardan herhangi birine sahip olup olmadığı ve
bu konudaki tutum ve davranışları
bull Hipertansiyon Hipertansiyon tanısı almış kişilerin belirlenmesi ve bu kişilerin
kan basınccedillarının kontroluuml ve ilaccedil uyumları konusunda tutum ve davranışları
bull Kolesterol Kişinin kan kolesterol duumlzeyi konusundaki bilgisi ve yuumlksek kan
kolesteroluuml olan bireylerin kontrol ve ilaccedil uyum durumları
bull Ev yaşam koşulları Temiz iccedilme suyu durumu kanalizasyon ve atık su tahliye
koşulları ev ccedilevresindeki ccediloumlp bitki oumlrtuumlsuuml sinek boumlcek ve benzeri diğer
zararlılar ve bunlarla muumlcadele durumları
bull Myokard enfarktuumlsuuml ve strok Bulgular ve kişinin boumlyle bir olayla karşılaşması
halinde ilk olarak neler yapacağı konusundaki bilgisi
bull Artrit Kişinin artrit tanısı kontrol ve ilaccedil uyumu
bull İyot yetersizliği Kişinin iyot iccedileren gıdaları alım durumu
22 Davranışsal Risk Faktoumlrleri
Ccedilalışmamızda yer alan davranışsal risk faktoumlrleri hakkında genel bilgiler aşağıda
verilmiştir
221 Astım
Astım tamamen geri doumlnduumlruumllebilir epizodik tıkayıcı akciğer hastalığı olarak
tanımlanır Astım iccedilin en guumlccedilluuml risk faktoumlrleri evde sigara iccedilenlerin varlığı astım atopi
(astım atopik dermatit alerjik rinit) ve nazal polip veya aspirin aşırı duyarlılığı gibi aile
oumlykuumlsuumlduumlr Erken ccedilocuklukta ev ve ccediliftlik hayvanlarına ve bakteriyel antijenlere maruz
kalmanın paradoksal koruyucu etkisi tartışmalıdır4
5
Astım en sık goumlruumllen kronik hastalıklardan biri olup tuumlm duumlnyada yaklaşık 150
milyon kişiyi etkilemektedir Ccedilocuk ve genccedil erişkinlerde daha sık olmak uumlzere tuumlm yaş
gruplarında goumlruumllmektedir Uumllkeler arasında prevalans farklılıkları goumlze ccedilarpmaktadır
Eskimo toplumunda ccedilok seyrek rastlanırken ( 1) Yeni Zelanda Avustralya İngiltere
ve Venezuelarsquoda 7ndash8 civarında bir prevalansa sahiptir Uumllkemizde sıklığı Ankararsquoda
22 Trabzonrsquoda 83 İstanbulrsquoda ise 10-21 arasında olup ortalama 5-7 olarak
bildirilmiştir Seksenli yıllardan sonra tuumlm duumlnyada yapılan prevalans ve mortalite
ccedilalışmalarında astım prevalansının artış goumlsterdiği saptanmıştır Astım sanayileşmiş
uumllkelerde daha sık goumlruumllmektedir Ccedilok yuumlksek sağlık harcamaları gerektiren astım hafif
ve orta şiddette iş ve okul guumlnuuml kayıplarına neden olurken ağır şiddette mortalite riskini
arttırmaktadır4
Astım gelişmesindeki risk faktoumlrleri kişiye ait ve ccedilevresel faktoumlrler olarak ele
alınabilir (Tablo 2)
Tablo 2 Astım Gelişmesine Yol Accedilan Risk Faktoumlrleri4
Kişiye ait faktoumlrler Ccedilevresel faktoumlrler
Genetik yatkınlık İccedil ve dış ortam alerjenleri
Atopi Mesleksel duyarlandırıcılar
Havayolu aşırı duyarlılığı Sigara dumanı
Cinsiyet Hava kirliliği
IrkEtnik yapı Enfeksiyonlar (Solunum yolu)
Kronik uumlst solunum yolu hastalıkları
İlaccedillar
Sosyoekonomik faktoumlrler
Aile uumlyelerinin sayısı
Gıda
Obezite
Yaşam tarzının değişmesi astım gelişme riskini arttırabilmektedir Oumlrneğin Yeni
Ginersquode astım prevalansı 01 iken 70rsquoli yıllarda uumllkede battaniye kullanımının
yaygınlaşması ile astım prevalansı 73rsquoe ccedilıkmıştır Bu artış battaniyeler ile ev tozu
6
akarlarının evlere daha yoğun girmesine ve maruziyetin artmasına bağlanmıştır Diğer
bir ccedilevresel faktoumlr oumlrneği ise Doğu ve Batı Almanyarsquonın ayrılmasından sonra aynı
genetiğe sahip ama yaşam tarzları farklı olan iki toplumda astım ve atopi prevalansının
farklılaşmasıdır Batı Almanyarsquoda astım risk oranı 6 ve alerjik rinit risk oranı 86
iken Doğu Almanyarsquoda astım 4 rinit ise 27 oranında kalmıştır4
Amerikan Aile Hekimliği Akademisi ve GINA (Global Initiative for Asthma)
astımı kontrol etmeye yardım etmek iccedilin hastalara şu oumlnerilerde bulunmaktadır56
v Duumlzenli ilaccedil kullanımı oumlnemlidir Bunun yanında aşağıdaki oumlnlemlerin alınması da
astım ataklarını azaltmaya yardım edecektir
v Kilimlerin ve halıların kaldırılması (ccediluumlnkuuml tozlu ve kuumlfluuml olabilir)
v Yumuşak koltuk minder ve fazla yastıkların ccedilıkarılması (ccediluumlnkuuml toz tutabilir)
v Hayvanlara yatak uumlstuumlnde veya odada izin verilmemesi
v Yatak odasında sigara iccedilmeye veya guumlccedilluuml kokulara izin verilmemesi
v Yatak ve yastıklarda tozdan koruyucu fermuarlı oumlrtuuml kullanılması
v Sap veya kuştuumlyuumlnden yapılmış yorgan veya yastık kullanılmaması
v Ccedilarşaf ve battaniyelerin her hafta ccedilok sıcak suda yıkanması hatta perde ve storların
aralıklı olarak yıkanması
v İccedileri sıcak havasız veya yemek vs kokusu ile dolduğunda pencerelerin accedilılması
v Odun veya gaz dumanından korunmak iccedilin pencerenin aralık bırakılması
v Koşma spor yapma aşırı ccedilalışma astım belirtilerine yol accedilabilir fakat bu aktiviteler
yararlıdır ve aktivitelerden oumlnce kişinin doktorunun oumlnerdiği astım ilaccedillarını alması
oumlnemlidir
222 Diyabet
Diabetes mellitus pankreas beta huumlcresinden insuumllinin sekresyonunda veveya
insuumllinin periferik huumlcrelere etkisinde meydana gelen bozukluklar sonucu ortaya ccedilıkan
ve hiperglisemi ile karakterize bir grup Metabolik Sendromrsquoun adıdır7
Duumlnyada 150 milyon civarında diyabetik hastanın olduğu ve on yıl iccedilerisinde
bunun iki katına ccedilıkabileceği hesaplanmaktadır Diyabet insidansı boumllgeler ve uumllkeler
arasında farklılık goumlstermekle beraber genellikle tip 2 diyabet ortalama 5-10 tip 1
diyabet ise 05-1 civarındadır Tip 2 diyabet enduumlstriyel gelişim sonucu insanların
daha konforlu ortamlarda daha az hareket ederek ve daha fazla beslenerek yaşamaları
nedeni ile giderek yaygınlaşmakta ve eskiye oranla genccedil insanlarda daha sık
7
goumlruumllmektedir Tip 2 diyabet ileri yaşlarda daha sık goumlruumllduumlğuumlnden son yuumlzyılda tıbbi
gelişmelerle insan oumlmruumlnuumln uzaması da insidans artışında oumlnemli bir faktoumlr olmuştur
Diyabet risk faktoumlruuml (Tablo 3) olan bireylerde hastalığın ortaya ccedilıkma olasılığı
artmıştır7
Tablo 3 Tip 2 Diyabetin Majoumlr Risk Faktoumlrleri7
Obezite (beden kitle indeksi gt27 kgm2
Diyabet aile oumlykuumlsuuml (kardeş ya da anne-baba)
Irk Koumlk (Oumlrneğin Afrika koumlkenli Amerikalılar İspanyol veya Latin Amerika koumlkenliler Amerika yerlileri Asya koumlkenli Amerikalılar) Yaş ge 45
Sedanter yaşam
Oumlnceden bozulmuş accedillık glikozu veya bozulmuş glikoz toleransı tanısı almış olmak
Hipertansiyon ge 14090 mmHg
HDL le35 mgdl veya trigliserit ge250 mgdl
Gestasyonel diyabet oumlykuumlsuuml veya 4 kg veya daha ağır bebek doğurmuş olmak
Tuumlrkiye Diyabet Epidemiyoloji (TURDEP) Ccedilalışmasırsquona goumlre uumllkemizde 2002
yılı diyabet prevalansı 72 bozulmuş glikoz toleransı 67rsquodir (kadınlarda 8-
84 erkeklerde 62- 46) Tip 2 diabetes mellitus (DM)rsquolu erişkin sayısı sekiz yılda
bir milyondan 166 milyona ccedilıkmıştır Bunda nuumlfus artışı ve nuumlfusun yaşlanmasının
dışında şişmanlığın artması ve sedanter yaşam tarzının yaygınlaşması gibi ccedilevresel
faktoumlrlerin de roluuml vardır7
Fiziksel inaktivite ile Tip 2 DM arasındaki ilişkiyi destekleyen oldukccedila fazla kanıt
vardır En eski araştırmaların birinde West (1978) duumlzenli fiziksel aktivite iccedileren
geleneksel yaşam tarzlarını değiştirmiş toplumların Tip 2 DM prevalansında majoumlr bir
artışa maruz kaldıkları saptanmıştır Yaşam tarzının oumlnemini goumlsteren karşılaştırmalı
ccedilalışmalar teknolojik olarak daha ileri bir yere goumlccedil edenlerin memleketlerinde kalan
8
etnik akranlarına goumlre Tip 2 DM accedilısından daha yuumlksek prevalansa sahip olduklarını
goumlstermektedir8
Diyabette primer korunma oumlnemlidir Kolay ve ucuz olan bu tip korunma riskli
kişileri diyabet gelişiminden korur veya ortaya ccedilıkışını geciktirir Ccedilinrsquode diyabet
youmlnuumlnden riskli nuumlfusta yaşam tarzı değişikliği (uygun diyet artmış fizik aktivite ve kilo
kaybı) eğitici bir programla desteklenmiş ve altı yılda diyabet gelişiminde en az 13rsquoluumlk
bir azalma olduğu bulunmuştur8
Araştırmalar egzersizin insuumllin duyarlılığını arttırmak yoluyla Tip 2 DMrsquodan
korunmaya yardımcı olduğunu goumlstermektedir Egzersizin insuumllin miktarındaki
eksiklikten ziyade insuumllin rezistansı nedeniyle oluşan anormal glikoz toleransını
iyileştirebileceği ileri suumlruumllmuumlştuumlr Bu nedenle egzersiz Tip 2 DMrsquoda insuumllin tedavisi
gereksinimi olmadan oumlnceki erken doumlnemlerde koruyucu olarak daha yararlı olacaktır
Ccedilalışmalar insuumllin tedavisine ihtiyaccedil goumlsteren Tip 2 DM hastalarının henuumlz tedavi
almayan veya oral antidiyabetik alan hastalara goumlre diyet ve egzersizden daha az yarar
sağladığını goumlstermiştir8
United States Preventive Services Task Force (USPSTF)rsquoa goumlre kan basıncı
13580rsquonin uumlzerinde olan (tedavi edilmiş veya edilmemiş) yetişkinler diyabet accedilısından
taranmalıdır (Oumlneri duumlzeyi B) Asemptomatik yetişkinlerin kan basınccedilları 13580 veya
altında ise rutin taramanın yararı veya zararı lehine veya aleyhine yeterli kanıt yoktur9
223 Ağız Sağlığı
Ağız sağlığı ile ilgili olarak en sık goumlruumllen uumlccedil konu diş ccediluumlruumlkleri periodontal
hastalıklar ve ağız kanseridir10
Diş ccediluumlruumlkleri tek başına en sık goumlruumllen ccedilocukluk ccedilağı hastalığıdır Beş-yedi yaş
arasındaki ccedilocuklarda astımdan beş kez saman nezlesinden ise yedi kez daha fazla
goumlruumlluumlr Tuumlm yaşlar dikkate alındığında insanların 13rsquouumlnde tedavi edilmemiş bir ccediluumlruumlk
diş 35-44 yaşlar arasındaki erişkinlerin 23rsquouumlnde ccediluumlruumlk nedeniyle kaybedilmiş en az bir
kalıcı diş vardır ve daha yaşlı erişkinlerin pek ccediloğu koumlk ccediluumlruumlklerinden yakınmaktadır10
Diş ccediluumlruumlklerinin oluşması accedilısından ccedilocuklardaki risk etmenleri ile erişkinlerdeki
risk etmenleri birbirine benzer Ancak fiziksel ve mental yetersizlikler dişin yeniden
onarımları ağız iccedili aygıtları ve Sjoumlgren sendromu gibi iyi bir ağız bakımını tehdit eden
durumlar diş ccediluumlruumlğuuml riskini arttırır Ağız kuruluğuna neden olan ilaccedillar ve tuumlkuumlruumlk
akışını azaltan baş ve boyun boumllgesine uygulanan radyasyon tedavileri de ccediluumlruumlk riskini
9
arttırıcı unsurlardır Yaşlılarda gingiva ccedilekilmeleri koumlk ccediluumlruumlklerinin artmasına neden
olur Yaşlılarda aynı zamanda duumlşuumlk sosyoekonomik durum ile bunun sonucunda ortaya
ccedilıkan sağlık hizmetine ulaşma yetersizliği de ccediluumlruumlk oluşmasını arttırıcı etmenlerdir10
Diş ccediluumlruumlklerini oumlnlemenin bir yolu florlamadır Florid flor elementinin iyonik
şeklidir Florid var olan diş ccediluumlruumlklerinin gelişmesini yavaşlatır veya durdurur Destek
olarak flor reccediletesi yazılmadan oumlnce iccedilme suyundaki flor miktarı saptanmalıdır Eğer
topluma florlanmış şebeke suyu sağlanamıyorsa doğal olarak suda flor bulunup
bulunmadığı veya yeterli flor kapsayan topraklarda yetişen meyve ve sebzelerle de
gerekli florun karşılanabileceği dikkate alınmalıdır Yeterli miktarda flor iccedileren suyu
(07-12 ppm veya 06 mgLrsquoden ccedilok) tuumlketen kişilere ek olarak flor verilmesi
oumlnerilmez Pek ccedilok ailenin tuumlkettiği şişe sularında ise az miktarda flor vardır Sistematik
flor uygulamaları (tablet damla vb) ccediluumlruumlk geliştirme bakımından risk altında bulunan
altı aylıktan buumlyuumlk ccedilocuklar erken ccedilocukluk ccediluumlruumlğuuml olan bebekler ve florlanmamış su
kullanan erişkinler iccedilin oumlnerilmektedir Jel ve soluumlsyonlar gibi topikal flor preparatları
ise yuumlksek dozda flor kapsayan ve diş hekimleri tarafından uygulanabilen uumlruumlnlerdir
Soluumlsyonlar yılda bir veya iki kez uygulanır (Tablo 4)10
Tablo 4 Ek Olarak Verilecek Florid Miktarı10
İlk kez 1960rsquolı yıllarda kullanılmaya başlayan diş koruyucuları suumlt veya kalıcı
dişlerin ccediliğneme yuumlzeylerini oumlrten plastik maddelerdir Diş hekimleri bu maddeleri
topikal floridler ile birlikte kullanırlar ve bu maddeler dişlerin uumlzerindeki ccedilukur veya
fissuumlrlerde ccediluumlruumlk gelişmesini oumlnler Amerika Birleşik Devletlerirsquonde ccedilocukların
50rsquosinde bu koruyucular kullanılmaktadır10
Yaş Sudaki flor miktarı (ppm)
lt03 03-06 gt06
Doğum-6 ay 0 0 0
6ay-3 yaş 025 mg 0 0
3-6 yaş 050 mg 025 mg 0
10
Daha buumlyuumlk ccedilocukların ve erişkinlerin şekerli atıştırmalık yiyecekleri veya sıvıları
daha az tuumlketmeleri sağlanmalıdır Yemeklerden sonra şekersiz ccediliklet ccediliğnemek veya
peynir yemek tuumlkuumlruumlğuumln plak asiditesini tamponlayıcı etkisini arttırır10
Diş sağlığı iccedilin oumlnerilen beslenme şekline uyulmalıdır10
bull Şekerli yapışkan ya da asitli gıdalar uumlccedil ana oumlğuumln iccedilinde tuumlketilmelidir
bull Oumlğuumln aralarında elma havuccedil gibi dişleri temizleyip dişetine masaj yapacak sert
gıdalar yenmelidir
bull Şekerli yapışkan gıda yendikten sonra dişlerin fırccedilalanması muumlmkuumln değilse
ağız su ile ccedilalkalanmalı ya da bir bardak su iccedililmelidir
Periodontal hastalıklar erişkinlerde en sık goumlruumllen hastalıklardır Periodontal
hastalıklar kuumlccediluumlk ccedilocuklarda fazla goumlruumllmemesine karşın ergenlerin 60rsquoını etkiler
Tıpkı diş ccediluumlruumlklerinde olduğu gibi periodontal hastalıklar da diş plağındaki bakteriler
tarafından oluşturulur Periodontal hastalıkların oumlnlenmesi ve kontroluumlnde ağız
bakımının iyi olması esastır Periodontal hastalığın en hafif şekli olan gingivitis duumlzenli
diş fırccedilalama veya diş ipi kullanma ile iyileşir10
Oral ve orofarengeal kanserlerle ilgili olarak tuumltuumln kullanımı ve aşırı alkol
tuumlketimi en oumlnemli iki risk faktoumlruumlduumlr ve oral kanserlerin 75rsquoinden sorumludur Bu
nedenle birincil koruma alkol ve tuumltuumln kullanımını azaltmak veya ortadan kaldırmak
olmalıdır10
Yakın geccedilmişte plak ile ilişkili ağız hastalıklarının oumlzellikle periodontitisin bazı
durumların seyir ve patogenezini değiştirebileceği bulunmuştur Bunlar
kardiyovaskuumller hastalıklar bakteriyel pnoumlmoni diyabet ve duumlşuumlk doğum ağırlıklı
bebek doğurmadır Bunu doğrulamak iccedilin ileri araştırmalara gerek vardır ancak
şuumlphesiz iyi bir ağız sağlığı sadece ağız hastalıklarını oumlnlemek iccedilin değil genel sağlık
iccedilin de ccedilok oumlnemlidir11
224 Aşılama
Erişkin aşılaması yaşamları kurtarır ve maliyet etkindir İnfluenzaya karşı
aşılamanın maliyet etkinliğinin bir ccedilalışması aşılama ile bakım kurumlarında
yaşamayan yaşlılarda akut ve kronik solunum hastalıkları ve konjestif kalp yetmezliği
nedeni ile hastaneye yatışların azaldığını goumlstermiştir Aşılanan her kişi iccedilin direkt
kazanccedil 117 dolardır12
11
Daha buumlyuumlk ergenlerin ve yaşlıların aşı ile oumlnlenebilir hastalıklara karşı aşı
planlamasında yaş dışında birccedilok endikasyon vardır Oumlrneğin kronik obstruumlktif akciğer
hastalığı kardiyovaskuumller hastalığı ve diabetes mellitus gibi hastalıkları olanlarda
yaştan bağımsız olarak influenzadan oumllme riski artmıştır Influenza kronik sağlık
sorunu olan orta yaşlılarda 65 yaş ve uumlzerindeki sağlıklılardan daha yuumlksek oumlluumlm
oranına sahiptir12
Aşılama endikasyonları şunlardır (Yuumlksek riskli sağlık durumlarına goumlre)12
v Alkolik siroz ve kronik karaciğer hastalığı
v Aspleni
v Kronik kardiyak ve pulmoner durumlar ve diabetes mellitus
v Pıhtılaşma faktoumlr eksikliği olanlar
v Bağışık yetersizliği durumları
v Renal hastalık ve hemodiyaliz hastaları
Tuumlrkiye Enfeksiyon Hastalıkları Derneği ve Klinik Mikrobiyoloji Derneğirsquonin
2009 Erişkin Bağışıklama Rehberirsquone goumlre oumlnerilen aşılama şeması Tablo 5rsquode
sunulmuştur
12
Tablo 5 Normal ve Riskli Yetişkinlerde Aşılama Şeması13
Aşı 18-49 yaş 50-64 yaş 65 ge yaş 1 Tetanoz difteri (Td) 10 yılda bir rapel 23Kızamık (K)Kızamık kızamıkccedilık kabakulak (KKK)
Bir veya iki doz
Hepatit B Uumlccedil doz (0 1 6 aylar) İnfluenza Yılda bir doz Yılda bir doz 4Pnoumlmokok (polisakkarit)
Bir doz
Hepatit A İki doz (0 6 ya da 18 aylar) 2Su ccediliccedileği İki doz (0 6 ya da 18 aylar) 5Meningokok Bir ya da daha fazla doz İmmuumlnitesi ve kontrendikasyonu olmayan tuumlm bireyleri kapsar
Risk faktoumlruuml olan ve kontrendikasyonu olmayan bireyleri kapsar
1 Tetanoz aşısı iccedilin primer immunizasyonu tamamlanmış kişilerdeki şemadır 2 Gebelikte kontrendikedir 3 B ir ya da iki doz kızamık aşısı yapıldı ise bir doz KKK aşısı yapılır İlk doz KKK aşısı
olarak yapıldı ise ikinci doz kızamık aşısı olarak yapılır İki doz KKK yapıldı ise tekrar
aşıya gerek yoktur 4 Beş yıl ara ile risk gruplarına yapılır (her risk grubu oumlzel olarak değerlendirilir) 5 Koruyuculuk suumlresi 2 yıldır
Aşılama oranını arttırmak iccedilin şu stratejiler oumlnerilmiştir12
v Birccedilok başarılı aşılama programı sağlık ccedilalışanlarının ve hedef popuumllasyonun
eğitimi tanıtım ve idari ve mali engellerin kaldırılmasıyla sağlanmıştır
v İnfluenza veya pnoumlmokok aşıları hakkında posta kartları aşılama oranını roumllatif
olarak arttırmıştır
v Buumlyuumlk kliniklerde influenza mevsiminde ldquowalk-inrdquo yetişkin aşılama istasyonları
kurulabilir Bu istasyon yazılı bir protokole goumlre youmlnetilmeli ve eğitimli hemşireler
atanmalıdır
v Hasta bekleme odalarında bilgilendirici posterler ve broşuumlrler yer almalıdır
13
v Hasta dosyalarına koruyucu hizmetlerle ilgili kontrol listesi veya hatırlatıcı liste
konması faydalı olabilir Hasta dosyalarında boumlyle etiketlerin yer almasının aşılama
oranlarını arttırdığı bildirilmiştir
v İnfluenza ve pnoumlmoniden oumllenlerin birccediloğu ( 39-45) oumlnceki yılda hastanede
yatmıştır bu da hastanede yatmanın ciddi influenza enfeksiyonu iccedilin artmış bir risk
olduğunu goumlsterir Eyluumll ve Mart aylarında hastaneden taburcu olan hastalara
influenza aşısı oumlnerilmelidir
225 Askerlik durumu
Guumlnuumlmuumlzde askerlik goumlrevinin yapılması sırasında yaşanan teroumlr olayları
psikiyatrik bozukluklara yol accedilabilir Evli olanların ailelerinden uzun suumlre uzak olması
krizlere yol accedilabilir Askerlik doumlnemi sırasında oumlluumlm ve engelliliklerr aileleri uumlzer Stres
nedeniyle sigara gibi alışkanlıklara da başlanabilir Bunun yanında askerlik doumlneminde
okuma-yazma veya ccedileşitli becerilerin kazanılması muumlmkuumlnduumlr Bu doumlnem eğitim ve
aşılama gibi kaccedilırılmış fırsatlar accedilısından yararlı olabilir
226 Engellilik
Oumlzellikle ortopedik engelli olmak bazı konjenital vakalar hariccedil genellikle kazalar
(trafik ve iş) sonucu olmaktadır Tuumlrkiye İstatistik Kurumu 2009 verilerine goumlre
Tuumlrkiyersquode ve Akdeniz Boumllgesirsquonde engelliğin tuumlruumlne goumlre engelli nuumlfus oranları Tablo
6rsquoda goumlsterilmiştir14
Tablo 6 Tuumlrkiyersquode ve Akdeniz Boumllgesinde engelliğin tuumlruumlne goumlre engelli nuumlfus oranları
Ortopedik
engelli ()
Goumlrme
engelli ()
İşitme
engelli ()
Dil ve
konuşma
engelli ()
Zihinsel
engelli ()
Tuumlrkiye 125 060 037 038 048
Akdeniz
Boumllgesi
122 058 034 038 050
Tuumlrkiye genelinde en fazla ortopedik engelli bulunmaktadır ( 125) Akdeniz
Boumllgesirsquonde de bu oran yakındır
14
Aşılama bazen sakat kalmayı da engellemektedir Oumlrneğin polio aşısının yaygın
kullanılması buna bağlı poliomyelit riskini azaltacaktır Trafik ve iş kazalarını oumlnlemek
ise ccedileşitli soysal kurumların halk eğitimiyle olabilir
227 Ateşli Silahlar
Evde ateşli silah bulundurulması ergenler arasında intihar oranlarını 10 kat ve
cinayet oranlarını doumlrt kat arttırmaktadır15
Hekimlerin ebeveynleri ve hastaları ateşli silahlara sahip olma konusunda
bilinccedillendirme sorumluluğu bulunmaktadır Bu sorumlulukları
(1) ateşli silaha sahip olmanın riskleri
(2) ateşli silah yaralanmasının ev halkına verebileceği zararlar
(3) alkolik veya mental retarde ergen veya 13-19 yaş arası kişilerin karşı karşıya
olabilecekleri riskler konusunda bilgilendirmeyi de iccedilermelidir Ebeveynlere en guumlvenli
yolun ateşli silahı ev ortamından uzaklaştırmak olduğu anlatılmalıdır Aile ateşli silahı
bulundurmakta ısrarlı olduğu takdirde ebeveynlere ateşli silahı oumlzel bir kasada ve kilit
altında mermilerinden ayrı bir şekilde muhafaza etmeleri oumlnerilmelidir15
23 Sağlıkta Risk Faktoumlrlerini Belirleme Youmlntemleri
Araştırmanın en oumlnemli aşamalarından biri de veri ve bilgi toplama youmlntem ve
aracının seccedililmesidir Sosyal konularda yapılan araştırmaların veri kaynağı insandır ve
onlardan doğrudan bilgi alma youmlntemlerinden biri de anket youmlntemidir Anket youmlntemi
birinci elden yani birincil kaynaktan veri toplama youmlntemidir16
Anket youmlnteminin temelini bir evren ya da oumlrneklemi oluşturan birimlerden
sistematik biccedilimde bilgi elde edebilmek oluşturur Bu amaccedilla yazılı ya da soumlzluuml sorular
sorarak bunların yanıtlarına ulaşılmaya ccedilalışılır Dikkat edilirse goumlruumlşmeci ile
yanıtlayıcı arasında bir tuumlr iletişimden soumlz edilmektedir ve veri toplama aracı anket
formu olarak adlandırılır Boumlyle bir iletişimin başarılı olabilmesi iccedilin anket formunda
yer alacak soruların yazılı ya da soumlzluuml sorulabilmesinde ccedileşitli faktoumlrler goumlz oumlnuumlnde
bulundurulmalıdır16
v Cevaplayıcıların kuumlltuumlr duumlzeyi
v Cevaplayıcıların taraf tutma eğilimi
v Boumllgesel davranışlar
15
v Cevap vereceklerin meslekleri
Eğitim ve kuumlltuumlr duumlzeyi duumlşuumlk olanlara anlaşılması zor olan sorular
sorulmamalıdır Okur-yazar olmayan bir kimseye internet hakkında soru sormak ve bu
konuda bilgiler istemek doğru değildir ve sorulsa bile guumlvenilir sonuccedillar elde edilemez
Ankete cevap vermesi istenen kişilerin meslekleri onların cevaplarının gerccedilekccedili ve
guumlvenilir olmasını da etkileyebilecektir Tıp alanındaki bir uumlruumln hakkında muumlhendise ya
da muhasebeciye soru sormak ve yanıt almak araştırmanın guumlvenilirliğine goumllge
duumlşuumlrebilecektir Anket youmlnteminin birincil kaynaktan veri elde etmenin diğer youmlntemi
olan goumlzlem youmlntemine goumlre uumlstuumln bir oumlzelliği vardır En yaygın ve sık kullanımı
olması bilinen uumlstuumln bir oumlzelliğidir Bu oumlzelliği ortaya ccedilıkaran oumlnemli konu goumlzlem
youmlnteminde soru sorulmamasına karşın anket youmlnteminde sorular sorulmasıdır Anket
formundaki sorular yazılı (mektupla anket) ve soumlzluuml (telefonla anket goumlruumlşme) olarak
sorulabilmektedir Diğer bir oumlzellik ise esneklik ve ccedileşitliliktir Anket youmlntemi ile pek
ccedilok ve ccedileşitte bilgiler toplamak olanaklıdır16
Cevaplayıcıların tutum ve davranışları demografik oumlzellikleri gibi değişik tuumlrde
bilgiler elde edilebilir Sorulacak sorulardaki esneklik ve ccedileşitlilik ile ccedilok ccedileşitli bilgiler
elde edilebilir Anket youmlnteminin bir diğer oumlnemli oumlzelliği de verilerin daha ccedilabuk ve
daha az maliyetle elde edilebilmesidir Bilgi toplanacak konuların ve kişilerin geniş bir
yelpazeye yayılabilmesi ve iletişim olanaklarının sunduğu hız ve duumlşuumlk maliyetle erişim
fırsatları anket youmlnteminin bu oumlzelliğini oluşturmaktadır16
231 Anket Youmlnteminin Tuumlrleri
Anket youmlnteminde kullanılacak iletişim biccedilimine goumlre anket tuumlrleri uumlccedile ayrılabilir
v Mektupla ya da postayla anket
v Telefonla anket
v Kişisel goumlruumlşme
Araştırmacı araştırmanın amacını ve araştırma problemini goumlz oumlnuumlnde tutarak
anket tuumlrlerinden hangisini kullanacağını belirlemelidir Anket youmlnteminde kullanılacak
tuumlrlerin her birinin uumlstuumln ve zayıf youmlnleri vardır Uygulanacak anket tuumlruuml
kararlaştırılırken bu youmlnleri dikkatlice değerlendirilmelidir16
16
232 Mektupla Anket
Anket tuumlrleri iccedilerisinde en yaygın olarak kullanılanıdır Bu tuumlruumln en oumlnemli
oumlzelliği goumlruumlşmecinin bulunmamasıdır Sorulan sorulara cevap vermek ve anket
formunu geri postalamak cevaplayıcıya duumlştuumlğuumlnden oluşturulacak işbirliği ve
cevaplamadaki olumlu ilgilenim başarıyı doğrudan etkileyebilecektir Mektupla anket
yazılı iletişimin tuumlm oumlzelliklerini kapsar Soruların oumlrneklemi oluşturan birimlerin
hepsinin anlayabileceği aynı duumlzeyde algılayabilecekleri soumlzcuumlklerden kavramlardan
oluşması gerekir16
233 Telefonla Anket
Telefon rehberi esas alınarak yapılan oumlrnek seccedilimi durumunda kullanılan bir anket
tuumlruumlduumlr Daha ccedilok gelişmiş uumllkeler ve youmlrelerde uygulanmasına rastlanır Bu tuumlr anketin
uygulanabilmesi iccedilin telefon kullanımının yaygın olması gereklidir Telefonla anket
uygulaması yazılı iletişimi temel almadığı gibi tam olarak kişisel iletişimi de temel
almaz İletişim tuumlruuml daha ccedilok bir araccedil yardımıyla gerccedilekleştirilen uzaktan iletişimdir Bu
tuumlr iletişimin olumlu ve olumsuz youmlnlerini taşır Telefonla anket youmlnteminde
cevaplayıcılarla telefon aracılığıyla iletişim kurularak sorulan sorulara alınan yanıtlar
anket formuna işlenir16
Bu tuumlr anketin başlıca uumlstuumln youmlnleri şoumlyle sıralanabilir
v Diğer anket tuumlrlerine goumlre daha duumlşuumlk maliyetlidir Tekrar aramaları da değişik
zamanlarda yapabilmek olanaklı olduğundan bunun da maliyeti ccedilok yuumlksek
değildir
v Kısa bir zaman iccedilerisinde daha fazla kişiye ulaşarak goumlruumlşme yapabilme olanağı
olduğundan en hızlı bilgi toplama youmlntemi olduğu gibi zaman tasarrufu da sağlayan
youmlntemdir
v Mektupla anket tuumlruumlne goumlre ccedilok guumlncel konular hakkında bilgi edinmede daha
esnektir
v Goumlruumlşmecinin yanıtlar uumlzerinde etkili olması bakımından mektupla anket ile kişisel
goumlruumlşme arasında yer alır Fiziksel goumlruumlnuumlmden anket formunun tasarımından
kaynaklanan etkiler bu youmlntemde soumlz konusu değildir Sadece sesin kullanılmış
olması bu etkileri en aza indirmektedir
17
v Telefonla goumlruumlşmelerde kişiselleşme soumlz konusu olduğundan insanlar kendileriyle
ilgili sorulara daha rahatlıkla ve iccediltenlikle yanıtlar verebilmektedirler
v Telefonla anket uygulaması sırasında bilgi toplama ile ilgili denetim oumlnlemleri
istenilen duumlzeyde ve biccedilimde uygulanabilir
Belirtilen uumlstuumln youmlnlerinin yanında telefonla anket youmlnteminin oumlnemli zayıf
yanları vardır
bull Sadece telefonu olanlarla goumlruumlşme yapılabilir Bu durum oumlrnek seccediliminde yanlılığa
neden olabilmekte ve oumlrneğe goumlre birimlerin araştırma evrenini temsil yeteneğini
azaltabilmektedir Oumlzellikle gelir duumlzeyi duumlşuumlk gecekondu sakinleri kiracılar yeni
taşınan aileler ve kırsal kesimde yaşayanlarla ilgili bilgi toplamada bu konu oumlnemli
sorun olarak ortaya ccedilıkabilmektedir Ancak uumllkemizde telefon sayısındaki artış ve
telefon sahipliği oranındaki gelişme bu sakıncayı ortadan kaldırmaya başlamıştır
bull Uzun goumlruumlşmelere fazla olanak sağlamadığından elde edilecek bilgilerin miktarı ve
ccedileşidi sınırlı kalabilmektedir
bull Goumlzlem olanağı yoktur Ses tonu ve konuşma biccedilimi ile birccedilok eğilim saptanmaya
ccedilalışılır
bull Goumlruumlşmelerde yardımcı araccedilların kullanılması olanaksızdır
Telefonla anket youmlnteminin uumlstuumln ve zayıf youmlnleri değerlendirildiğinde bu
youmlntemin gittikccedile buumlyuumlyen bir kullanım potansiyeline sahip olduğu soumlylenebilir En
kolay en hızlı ve en az maliyetli bilgi toplama youmlntemi olarak telefonla anket
youmlnteminin zayıf youmlnleri oumlnceden bilinerek ve yerinde kullanılması araştırmacılara
buumlyuumlk kolaylıklar getirmektedir16
234 Kişisel Goumlruumlşme
Bu tuumlr anket uygulamasında goumlruumlşmecinin (anketoumlr) bir ya da birden fazla
cevaplayıcı ile fiziksel olarak bir arada bulunduğu bir ortamda sorular sorarak bunlara
yanıtlar alması gerccedilekleştirilir Anket formunda bulunan sorulara verilen yanıtlar
genellikle goumlruumlşmeci tarafından doldurulur Goumlruumlşmeci cevaplayıcının bulunduğu yere
gider ve anketi uygular Gidilecek yer ya da bir araya gelinecek yer ev olabildiği gibi
işyeri ya da herhangi bir uygun ortam da olabilir16
18
235 Uygun Anket Tuumlruumlnuuml Belirleme
Araştırmanın amacı ve araştırma problemi goumlz oumlnuumlnde bulundurularak hangi tuumlr
anketin en uygun olduğunu belirlemede birccedilok kriter değerlendirilmeye ccedilalışılır Bunları
kısaca şoumlyle sıralayabiliriz16
v Soruların karmaşıklığı
v Arzulanan veri miktarı
v Arzulanan doğruluk
v Oumlrneklem denetimi
v Harcanabilecek zaman
v Kabullenilebilir cevaplamama oranı
v Maliyet
Tablo 7 Anket Tuumlrlerinin Karşılaştırılması16
Kriter Mektup Telefon Kişisel goumlruumlşme Karmaşık sorular Zayıf İyi Ccedilok iyi Veri miktarı Orta İyi Ccedilok iyi Duyarlı sorularda doğruluk
İyi Orta Orta
Goumlruumlşmeci etkilerinin denetimi
Ccedilok iyi Orta Zayıf
Oumlrneklem denetimi Orta Orta Orta Gereken zaman Zayıf Ccedilok iyi İyi Olası cevaplama oranı Orta Orta Orta Maliyet İyi İyi Orta
Hiccedilbir youmlntem her durumda en uygun youmlntem olamaz Oumlnemli olan konu
kullanılacak youmlntemin en uygun cevaplayıcılardan en duumlşuumlk maliyetle en uygun bilginin
elde edebilmesini sağlamasıdır16
24 Koruyucu Sağlık Hizmetinde İstatistiksel Kavramlar
Risk olgusunu anlayabilmek iccedilin bazı istatistiksel terimleri bilmek gerekir
Prevalans bir ccedilalışma nuumlfusunda hastalık sahibi olanların (herhangi bir yer veya
zamanda) oranıdır Eski ve yeni vakalar toplam nuumlfusa boumlluumlnuumlr İnsidans ise verilen bir
19
zamanda yeni hastalık geliştirenlerin oranıdır Verilen zaman boyunca yeni vakalar
toplam nuumlfusa boumlluumlnuumlr17
Roumllatif risk risk faktoumlruuml olmayan insanların hasta olma insidansı ile risk faktoumlruuml
olan insanların hasta olma insidansı oranıdır Kohort ccedilalışmaları veya klinik denemeler
iccedilin kullanılır Roumllatif Risk=1 ise riske maruziyet veya tedavi etkisizdir Roumllatif Risk lt1
ise riske maruziyet veya tedavi koruyucudur Roumllatif Risk gt1 ise riske maruziyet veya
tedavi hastalık olasılığını arttırmaktadır Odds Ratio ise vaka-kontrol ccedilalışmaları iccedilin
kullanılır Hasta olanlarda risk faktoumlruuml olma olasılığının hasta olmayanlarda risk faktoumlruuml
olma olasılığına oranıdır Odss Ratio gt1 ise risk faktoumlruuml artmış hastalık ile ilişkilidir17
İstatistiksel testin oumlnem duumlzeyi (alfa) gerccedilekte hiccedilbir bağlantı yokken rastlantı
sonucu tek başına istatistiksel bağlantı bulmadır (Tip 1 hata) Genellikle 005rsquodir Duumlşuumlk
alfa oumlzellikle bir bağlantıyı belirtirken oumlnemlidir Bir istatistiksel testin guumlcuuml (power) =
1-betarsquodır (Beta Gerccedilekte varken hiccedilbir bağlantı bulamama olasılığıdır Tip 2 hata) P
değeri bir bulgunun rastlantısal olarak tek başına olma olasılığıdır Eğer p değeri
oumlnceden belirlenmiş alfa (genellikle 005)rsquoden kuumlccediluumlkse bulgular gerccedilekten şans eseri
değildir denebilir 95 guumlven aralığı demek 95 olasılıkla belirtilen değer gerccedilektir
anlamına gelir Oumlrneklem buumlyuumlkluumlğuuml ise bir klinik ccedilalışmada yeterli yuumlksek power ve
yeterli duumlşuumlk alfa elde etmek iccedilin gerekli denek sayısıdır17
20
3 GERECcedil VE YOumlNTEM
31 Ccedilalışma Evreninin Belirlenmesi
Adana ili Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam ve Ccedilukurova ilccedilelerinde daha oumlnce bu ccedilalışma
yapıldığı iccedilin ccedilalışmamızda aranacak telefon numaraları Adana ili Aladağ Ceyhan
Feke İmamoğlu Karaisalı Karataş Kozan Pozantı Saimbeyli Tufanbeyli Yumurtalık
İlccedilelerindeki Tuumlrk Telekom santrallerinden seccedililmiştir Bu ilccedilelerde demografik veriler
astım diyabet ağız sağlığı aşılama askerlik durumu engellilik ve ateşli silahlar
başlıklarında davranışsal risk faktoumlrleri incelenmiştir
32 Adana İli İlccedileleri İle İlgili Genel Bilgiler
Ccedilalışma evreni Adana İli Aladağ Ceyhan Feke İmamoğlu Karaisalı Karataş
Kozan Pozantı Saimbeyli Tufanbeyli Yumurtalık İlccedilelerinden oluşmuştur Ccedilalışma
evrenini oluşturan ilccedileler hakkındaki bilgiler Tablo 8rsquode goumlruumllmektedir
Tablo 8 Adana İli İlccedilelerinin Oumlzellikleri18-19
Adana ili ilccedileleri Adanarsquoya uzaklık Koumly belde sayısı
Aladağ 99 km 26 koumly 1 belde
Ceyhan 47 km 70 koumly 11belde
Feke 119 km 39 koumly
İmamoğlu 44 km 19 koumly
Karaisalı 52 km 51 koumly
Karataş 49 km 37 koumly 2 belde
Kozan 68 km 87 koumly 1 belde
Pozantı 114 km 16 koumly 1 belde
Saimbeyli 153 km 25 koumly
Tufanbeyli 191 km 29 koumly 1 belde
Yumurtalık 81 km 16 koumly 3 belde
21
Aşağıda Adana il haritası ve ccedilalışmaya dahil edilen ilccedileler goumlruumllmektedir Adana
Merkez hariccedil ilccedileler ccedilalışma evrenimizdir
Şekil 1 Adana İl Haritası19
Bu ilccedilelerden Yumurtalık Karataş Ceyhan belde ve koumlyleri tuumlmuumlyle ovalıktır
Feke Saimbeyli Tufanbeyli Aladağ ve Pozantı belde ve koumlyleri ise Toros dağları
eteklerinde dağlık boumllgededir Kozan Karaisalı İmamoğlu belde ve koumlyleri ise kısmen
ovalık kısmen dağlıktır
22
33 Oumlrneklem Buumlyuumlkluumlğuumlnuumln Hesaplanması
Ccedilalışmamızda oumlrneklem buumlyuumlkluumlğuumlnuuml hesaplarken S=ZZ[P(1-P)](DD)
formuumlluumlnuuml kullandık Formuumlle goumlre evrenimizin buumlyuumlkluumlğuuml 91987 (Seyhan Yuumlreğir
Sarıccedilam ve Ccedilukurova hariccedil) telefon numarası olduğundan beklenen prevalansı 70
hata payını 14 dizayn etkisini 15 ve guumlven aralığını 95 olarak kabul ettiğimizde
Adana ili ilccedileleri iccedilin hesapladığımız oumlrneklem buumlyuumlkluumlğuuml 1888 kişidir
Tuumlrkiye İstatistik Kurumu 2009 verilerine goumlre Tuumlrkiye 2008 yılına ait hane
sayısı 17794238 ve sabit telefon sayısı 17502205rsquodir14 Buna goumlre hane başı telefon
sayısı 098 olmaktadır Adana iccedilin ise hane sayısı 402000rsquodir (Tuumlrkiye İstatistik Yıllığı
2009rsquoda 2008 verileri)14 Adana Valiliğirsquonin sitesinden elde ettiğimiz sabit telefon sayısı
454334rsquoduumlr (Eyluumll 2005 itibarıyla)20 Dolayısıyla Adana iccedilin hane başı telefon sayısı
113rsquoduumlr
34 Oumlrneklem Seccedilimi
Ccedilalışma evrenimizin buumlyuumlkluumlğuuml 91987 ve oumlrneklem buumlyuumlkluumlğuuml 1888 olarak kabul
edildiğinde telefon abonesi sayısına goumlre her ilccedilenin oumlrneklem sayısı Tablo 9rsquoda
goumlsterilmektedir
23
Tablo 9 Adana İlccedilelerine Goumlre Nuumlfus Telefon Abonesi Sayısı ve Oumlrneklem Sayısı Oranları
İlccedileler Nuumlfus (20 yaş uumlstuuml) Abone sayısı Oumlrneklem sayısı
n n n Aladağ 11402 362 2365 257 49 259
Ceyhan 108969 3470 29562 3214 606 3210
Feke 12418 395 3746 407 77 408
İmamoğlu 19437 619 5179 563 106 561
Karaisalı 15498 493 6044 658 124 657
Karataş 14469 461 5103 555 105 556
Kozan 81326 2590 22100 2402 454 2405
Pozantı 13789 439 7912 860 162 858
Saimbeyli 11044 351 2732 297 56 297
Tufanbeyli 12877 410 3517 382 72 381 Yumurtalık 12882 410 3727 405 77 408 Toplam 314111 10000 91987 10000 1888 10000
Nuumlfus Tuumlrkiye İstatistik Kurumu Adrese Dayalı Nuumlfus Kayıt Sistemi 200921 Abone Sayısı Adana Tuumlrk Telekom Boumllge Muumlduumlrluumlğuuml ile yapılan oumlzel goumlruumlşme22
Her ilccedile telefon santrali kapasitesine goumlre uumlccedil veya doumlrt haneli prefiksleri olan
numaralara sahiptir Her ilccedilede telefon numaralarının uumlccedil ve doumlrt haneli prefiksleri
belirlenmiştir ve her binlik gruptan oumlrneklem buumlyuumlkluumlğuuml oranında telefon seccedililmiştir
Oumlrneğin İmamoğlu iccedilin prefiksler 891 892 8962 8982 8972 8942 8978 8998
8952 idi Toplam abone sayısı 5179 ve nuumlfus 31257 idi Ccedilalışma evrenindeki toplam
abone sayısı (91987) İmamoğlursquondaki abone sayısı (5179) ile oranlandı (1776)
Toplam oumlrneklem sayısı 1888rsquoyi 1776rsquoya boumllduumlğuumlmuumlze yaklaşık 106 olan İmamoğlu
oumlrneklem sayısını hesapladık İmamoğlu iccedilin prefiksler iki adet uumlccedilluuml ve yedi adet
doumlrtluumlyduuml Uumlccedilluuml prefiksler 10000 doumlrtluuml prefiksler 1000 numara iccedilermekteydi
İmamoğlursquonda 27000 numara vardı (27 tane 1000rsquolik grup) ancak bunların hepsi dolu
değildi İmamoğlursquonun oumlrneklem sayısı olan 106rsquoyı 1000rsquolik grup sayısı 27rsquoye boumllerek
her binlik grup iccedilin rasgele doumlrt numara belirlememiz gerektiğini bulduk Her on binlik
grup iccedilin de rasgele 40 numara belirlememiz gerekir Her binlik gruptan (doumlrtluuml prefiksi
24
olanlar) rastgele doumlrt her on binlik gruptan (uumlccedilluuml prefiksi olanlar) rasgele kırk numara
seccedilerek aranacak numaraları belirledik
Aramalar sırasında bir gruptan seccedililen numara cevap vermezse aranan yer
mesken değilse veya değişik nedenlerle goumlruumlşme yapılamazsa o gruptaki bir sonraki
numara arandı Arka arkaya uumlccedil kez işyeri ccedilıktığında 100 numara atlandı
Belirlenen prefikslerdeki numaraların listelenmesi gruplara ayrılması ve her
gruptan rasgele olarak numaraların seccedililmesi işlemleri bilgisayar ile Uysal WebQ 1
anket youmlnetim yazılımının oumlrneklem seccedilim moduumlluuml23 ve Epi infoprogramı24 aracılığı
ile gerccedilekleştirildi
35 Anket Formunun Hazırlanması
Adana ili Aladağ Ceyhan Feke İmamoğlu Karaisalı Karataş Kozan Pozantı
Saimbeyli Tufanbeyli ilccedilelerinde ikamet eden erişkinlerin sağlıkla ilgili davranışları
ldquotelefonla anketrdquo youmlntemiyle araştırılmıştır Bunun iccedilin Amerika Birleşik Devletlerirsquonde
20 yılı aşkın suumlreden beri 40rsquodan fazla eyalette uygulanan lsquolsquoDavranışsal Risk Faktoumlrleri
Araştırma Sistemi (Behavioral Risk Factor Surveillance System BRFSS)25
kullanılmıştır 1980rsquoli yıllarda ABDrsquode telefonla anket youmlntemi kişinin bildirimine
goumlre ldquodavranışsal risk faktoumlrlerinirdquo belirlemek iccedilin guumlvenilir ve duumlşuumlk maliyetli bir
youmlntem olarak kullanılmaya başlandı Sistemin amacı halk sağlığı programlarını
planlamak uygulamak ve izlemek iccedilin veri elde etmekti 1984rsquoden sonra bu anket bir
araştırma sistemi oldu26 Orijinal ankette 1984 yılında sekiz ana boumlluumlm varken 2010
yılında 22 ana boumlluumlm ve 26 isteğe bağlı boumlluumlm bulunmaktadır Bunların her biri değişik
davranışsal risk faktoumlrlerini iccedilermektedir3
Orijinal anketteki sekiz boumlluumlm daha oumlnce Adanarsquonın merkez hariccedil ilccedilelerinde ve
16 boumlluumlm Adanarsquonın merkezinde uygulandı Buradaki ccedilalışmada ise Adanarsquonın merkez
hariccedil ilccedilelerinde demografik bilgiler astım diyabet ağız sağlığı aşılama askerlik
durumu engellilik ve ateşli silahlardan oluşan ve daha oumlnce uygulanmayan sekiz
davranışsal risk faktoumlruuml araştırıldı
36 Verilerin Toplanması
Telefon aramaları Ccedilukurova Uumlniversitesi Telefon ve İnternet ile Saha
Araştırmaları Birimi (TİSAB)rsquonde Ağustos 2008-Ocak 2009 arasında yapılmıştır
Anket telefona cevap veren konuşma veya zihinsel engeli bulunmayan 18 yaşından
25
buumlyuumlk bireylere uygulanmıştır Anket soruları sorulurken cevaplar aynı anda Uysal
WebQ 1 anket youmlnetim yazılımının veri toplama boumlluumlmuumlne kaydedilmiştir23
Tablo 10 Adana İli İlccedileleri (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Telefon Arama Sonuccedilları
Arama sonucu n
Meşgul 8 04
Cevap yok 327 174
Oumlzel konut değil 228 121
Kişi goumlruumlşmeyi kabul etmedi 149 79
Goumlruumlşme tamamlanamadı 80 42
Goumlruumlşme tamamlandı 1096 580
TOPLAM 1888 1000
Ccedilalışmamızda oumlrneklem buumlyuumlkluumlğuuml 1888 olarak hesaplanmıştı Ancak aranan
numaralarda ccedileşitli nedenlerle (meşgul cevap yok vb) 1096 kişi ile goumlruumlşme
tamamlanabilmiştir Dolayısıyla goumlruumlşmesi tamamlananların oranı 580rsquode kalmıştır
26
Tablo 11 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Goumlruumlşuumllen Kişilerin Katılım Yuumlzdeleri
İlccedileler Oumlrneklem sayısı Katılan Katılım yuumlzdesi
Aladağ 49 42 8571
Ceyhan 606 398 6568
Feke 77 40 5195
İmamoğlu 106 21 1981
Karaisalı 124 75 6048
Karataş 105 69 6571
Kozan 454 269 5925
Pozantı 162 48 2963
Saimbeyli 56 46 8214
Tufanbeyli 72 43 5972
Yumurtalık 77 45 5844
TOPLAM 1888 1096 5805
En yuumlksek katılım oranı Aladağ ilccedilesinde ( 8571) en duumlşuumlk katılım oranı ise
İmamoğlursquondadır ( 1981) Aramalar guumlnduumlz yapıldığı iccedilin oumlrneğe ccedilıkan telefon
numaraları defalarca aranmasına rağmen bazı boumllgelerde istenilen katılım yuumlzdesini elde
etmede zorluk ccedilekilmiştir
37 Verilerin Analiz Edilmesi ve Kullanılan İstatistik Youmlntemler
Veriler analiz edilirken oumlnce hatalı girişler duumlzeltildi minimum ve maksimum
kontrolleri yapıldı Kodlama hataları duumlzeltildi ve iccedil tutarlık youmlnuumlnden değerlendirildi
Veriler uygun şekilde gruplandırılıp kodlandıktan sonra frekans dağılımları ortalamalar
ve ccedilapraz tablolar yapıldı Ccedilapraz tablolarda x2 testi uygulandı
27
4 BULGULAR
41 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Goumlruumlşuumllen Kişilerin Sosyodemografik Oumlzellikleri
Ccedilalışmaya katılan kişilerin yaş grupları dengeli dağılmaktadır
Tablo 12 Adana ili ilccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Yaş grupları ve Cinsiyete goumlre Dağılımı
Yaş
grupları
Erkek Kadın TOPLAM
n + n + n
20-29 54 228 183 772 237 215
30-39 44 197 179 803 223 203
40-49 62 267 170 733 232 211
50-59 54 287 134 713 188 171
60 + 94 427 126 573 220 200
TOPLAM 308 280 792 720 1100 1000
suumltun yuumlzdesi +satır yuumlzdesi x2=3467 SD=4 p=00001
Tablo 12rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi cinsiyete bakılmaksızın her yaş grubundaki toplam
nuumlfusa bakıldığında yaş grupları arasında ciddi fark olmadığı yaş ve cinsiyete
bakıldığında ise erkek ve kadın arasında anlamlı fark olduğu goumlruumllmektedir (plt0001)
Telefon goumlruumlşmesi yapılan kişilerin 720ı kadın ve 280ı erkek idi Telefon
goumlruumlşmeleri mesai saatleri iccedilinde yapıldığı iccedilin kadınların sayısı erkeklerden fazlaydı
Ccedilalışmaya katılan erkek sayısını arttırmak iccedilin hafta sonları da telefon goumlruumlşmeleri
yapıldı Ancak buna rağmen sonuccedil değişmedi Ccedilalışmaya katılanların yaş ortalaması
4336plusmn1431 yıl erkeklerin yaş ortalaması 4718plusmn1489 yıl ve kadınların yaş ortalaması
4186plusmn1381 yıl olarak bulunmuştur
Goumlruumlşuumllen kişilerin medeni durumlarının dağılımı Tablo 13rsquode goumlsterilmiştir
28
Tablo 13 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Medeni Duruma Goumlre Dağılımı
Medeni durum
Erkek Kadın TOPLAM n n n
Evli 239 776 603 762 842 766
Bekacircr 62 201 104 131 166 151
Boşanmış veya eşi oumllmuumlş
7 23 84 107 91 83
TOPLAM 308 280+ 791 720+ 1099
1000
suumltun yuumlzdesi +satır yuumlzdesi x2=2586 SD=2 p=00001
En buumlyuumlk grubu evliler ( 766) ikinci buumlyuumlk grubu ise bekacircrlar ( 151)
oluşturmaktadır Boşanmış veya eşi oumllmuumlş kadınların oranı ( 106) erkeklerden (
23) anlamlı olarak fazladır (plt0001)
Ccedilalışmaya katılan kişilerin cinsiyete goumlre eğitim durumlarının dağılımları ise
Tablo 14rsquode goumlsterilmiştir
Tablo 14 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Cinsiyete Goumlre Eğitim Durumlarının Dağılımı
Eğitim
Erkek Kadın Toplam n + n + n
Okur-yazar değil
12 67 166 933 178 162
Okur-yazar 26 333 52 667 78 71 İlkokul 140 292 339 708 479 436 Ortaokul 33 333 66 667 99 90 Lise 66 335 131 665 197 179 Uumlniversite 31 456 37 544 68 62 TOPLAM 308 280 791 720 1099 1000
suumltun yuumlzdesi +satır yuumlzdesi x2=5612 SD=5 p= 00001
Okur-yazar olmayanlarda kadınların oranı 933 ile erkeklerden ( 67) oldukccedila
fazladır Eğitime goumlre dağılımda en buumlyuumlk grubu ilkokul mezunları oluşturmaktadır (
29
436) Tuumlm oumlrneklemin 62si uumlniversite mezunu olduklarını ifade etmişlerdir
Cinsiyet ve eğitim durumu arasındaki fark anlamlı bulunmuştur (plt 0001)
Yaş grubu ile eğitim arasındaki ilişki Şekil 2rsquode goumlsterilmiştir
Şekil 2 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Eğitim Durumu ve Yaş Grupları Dağılımı
Uumlniversite mezunlarının buumlyuumlk kısmı 20-29 yaş grubunda okur-yazar olmayanların buumlyuumlk kısmı ise 60 yaş ve uumlzeri gruptadır
42 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Goumlruumlşuumllen Kişilerin Astım Durumu
Goumlruumlştuumlğuumlmuumlz kişilere bir hekim tarafından astım tanısı alıp almadıkları ve şu an
astım olup olmadıkları soruldu
30
Şekil 3 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Astım Durumu
Astım olduğu soumlylenenler ile şu an astımı olanların oranları birbirine yakındır
(Şekil 3) Aslında astımı olduğu soumlylenenlerle şu an astımı olanların oranı aynı
olmalıdır Ccediluumlnkuuml astım kronik bir hastalıktır Bu farklılık iki nedenden olabilir Birincisi
başlangıccedilta konulan astım tanısı yanlış olabilir İkincisi aslında astımı vardır ama
sorduğumuzda bulguları olmadığından yok demiş olabilir
Astımla ilgili elde ettiğimiz bir diğer bulgu da beden kitle indeksi arttıkccedila astım
prevalansının artmasıydı
Boumllgelere goumlre astım durumu Tablo 15rsquode goumlsterilmiştir
31
Tablo 15 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerde Astım Durumu
İlccedileler Şu an astımı var mı
Evet Hayır TOPLAM
n + n + n
Aladağ 1 25 39 975 40 36
Ceyhan 17 43 382 957 399 365
Feke 2 50 38 950 40 37
İmamoğlu 2 95 19 905 21 19
Karaisalı 6 80 69 920 75 69
Karataş 7 101 62 899 69 63
Kozan 10 38 256 962 266 243
Pozantı 4 83 44 917 48 44
Saimbeyli 3 65 43 935 46 42
Tufanbeyli 2 47 41 953 43 39
Yumurtalık 1 21 46 979 47 43
TOPLAM 55 50 1039 950 1094 1000
Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=10138 SD=10 p=0428
Boumllgeler incelendiğinde en yuumlksek astım oranı 101 ile Karataşrsquota en duumlşuumlk
oran ise 21 ile Yumurtalıkrsquota bulunmuştur ancak bu fark anlamlı değildir ve diğer
ilccedilelerde oran dengeli dağılmıştır Toplam astım oranı 5rsquodir
Kadınlarda astım oranı ile erkeklerde astım oranı karşılaştırılmıştır (Tablo 16)
32
Tablo 16 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerde Cinsiyet ve Astım Durumu
Cinsiyet Şu an astımı var mı
Evet Hayır TOPLAM
n + n + n
Erkek 9 30 296 970 305 279
Kadın 46 58 743 942 789 721
TOPLAM 55 50 1039 950 1094 1000
Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=3819 SD=1 p=0051
Erkeklerde şu an astımı olma durumu 3 iken kadınlarda bu oran 58
bulunmuştur Ancak bu fark sınırda anlamlı bulunmuştur (p=0051)
Yaş grubu ile astım olma ilişkisi araştırılan bir diğer konudur
Tablo 17 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerde Yaş Gruplarına Goumlre Şu An Astım Olma Durumu
Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=10332 SD=4 p=0035
Yaş arttıkccedila astım olma durumu artmaktadır ve bu ilişki anlamlıdır (p=0035)
Yaş grubu Şu an astımı var mı
Evet Hayır TOPLAM
n + n + n
20-29 4 17 232 983 236 216
30-39 10 45 212 955 222 203
40-49 11 48 218 952 229 209
50-59 14 75 173 925 187 171
60+ 16 73 204 927 220 201
TOPLAM 55 50 1039 950 1094 1000
33
43 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Goumlruumlşuumllen Kişilerin Diyabet Durumu
Ccedilalışmamızda toplumdaki diyabet oranı 101 bulunmuştur (Şekil 4)
Şekil 4 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerde Diyabet Olma Durumu
Ccedilalışmaya katılanlar gebelikleri sırasında diyabet ve sınırda diyabeti ayrıca
belirtmişlerdir
Yaş grupları ve diyabet olduğu soumlylenme durumu da incelenmiştir
Tablo 18 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerde Yaş Grupları ve Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu
Yaş grubu (yıl)
Diyabet olduğu soumlylendi mi Evet Hayır TOPLAM
n + n + n 20-29 1 04 233 996 234 217 30-39 7 32 214 968 221 204 40-49 20 89 204 911 224 207 50-59 36 195 149 805 185 171 60+ 45 207 173 793 218 201 TOPLAM 109 101 973 899 1082 1000
Suumltun yuumlzdesi Satır yuumlzdesi x2=8086 SD=4 p=00001
34
Tablo 18rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi yaş grubu arttıkccedila diyabeti olanların sayısı
artmaktadır Yaş arttıkccedila insuumllin direncinin gelişmesi bunun hazırlayıcısıdır
bulgularımız bununla uyumludur ve anlamlıdır (p=00001)
Eğitim durumu ve diyabet ilişkisinde hiccedilbir okul bitirmeyenlerde diyabet daha sık
bulunmuştur (Tablo19)
Tablo 19 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerde Eğitim Durumu ve Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu
Eğitim durumu
Diyabet olduğu soumlylendi mi Evet Hayır TOPLAM n + n + n
Okul bitirmeyenler∆
43 170 210 830 253 234
Okul bitirenler
66 80 762 920 828 766
TOPLAM 109 101 972 899 1081 1000 ∆Okul bitirmeyenler Her hangi bir okul diploması olmayan Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=1741 SD=1 p=00001
Okul bitirmeyenlerde diyabet olduğu soumlylenme oranı 170 iken bir okul
bitirenlerde 80rsquodır Bu fark anlamlı bulunmuştur (p=00001)
Ccedilalışmamızda medeni durum ve diyabet ilişkisini de inceledik (Tablo 20)
Tablo 20 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Medeni Durum ve Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu
Medeni durum
Diyabet olduğu soumlylendi mi Evet Hayır TOPLAM n + n + n
Evli 92 111 735 889 827 765 Bekacircr 1 06 104 994 165 153 Boşanmış veya eşi oumllmuumlş
16 180 73 820 89 82
TOPLAM 109 101 972 899 1081 1000 Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=1556 SD=2 P=00004
Diyabet olduğu soumlylenme oranı en fazla boşanmış veya eşi oumllmuumlşlerde
bulunmuştur ( 180) Evli olanlarda oran 111 bekacircrlarda ise 06 olarak
35
bulunmuştur Ancak bekacircrların yaş grubunun genel olarak duumlşuumlk olacağı
duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde bulgular yine diyabetin yaşla beraber arttığını goumlstermektedir
İlccedilelere goumlre diyabet olduğu soumlylenme durumu Tablo 21rsquode goumlsterilmiştir
Tablo 21 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) İlccedilelere Goumlre Kişilerin Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu
İlccedileler Diyabet olduğu soumlylendi mi Evet
Hayır TOPLAM
n n + N Aladağ 4 105 34 895 38 35 Ceyhan 37 94 358 906 395 365 Feke 4 100 36 900 40 37 İmamoğlu 0 00 21 1000 21 19 Karaisalı 7 93 68 907 75 69 Karataş 12 174 57 826 69 64 Kozan 21 80 242 920 263 243 Pozantı 9 187 39 813 48 44 Saimbeyli 4 87 42 913 46 43 Tufanbeyli 2 47 41 953 43 40 Yumurtalık 9 204 35 796 44 41 TOPLAM 109 101 973 899 1082 1000
Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=1224 SD=10 p=0140
İmamoğlursquonda diyabet olduğunu soumlylenme oranının ( 0) ccedilok duumlşuumlk olması ve
Karataş ( 174) Pozantı ( 187) ve Yumurtalıkrsquota ( 204) bariz olarak yuumlksek
olması dikkat ccedilekmektedir Diğer ilccedilelerde diyabet olduğunu soumlylenenlerin oranı
dengeli dağılmaktadır Ancak farklar anlamlı değildir (p=0140)
Diyabet olduğu soumlylenenlerin cinsiyete goumlre dağılımı Tablo 22rsquodedir
Tablo 22 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Cinsiyet ve Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu
Cinsiyet Diyabet olduğu soumlylendi mi Evet Hayır TOPLAM n + n + n
Erkek 25 82 280 918 305 282 Kadın 84 108 693 892 777 718 TOPLAM 109 101 973 899 1082 1000
Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=165 SD=1 p=0198
36
Diyabet olduğu soumlylenenlerde cinsiyet accedilısından anlamlı bir fark bulunmamıştır
(p=0497) Erkeklerde diyabet olduğu soumlylenme oranı 82 ve kadınlarda 108
olarak bulunmuştur
Diyabetik hastalar genelde kilo fazlası veya obezitesi olan hastalardır
Ccedilalışmamızda diyabet ile BKİ ilişkisi Tablo 23rsquode goumlruumllmektedir Boy ve kilosunu
soumlylemeyenler tabloya dahil edilmemiştir
Tablo 23 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Beden Kitle İndeksi ve Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu
BKİ Diyabet olduğu soumlylendi mi Evet Hayır TOPLAM n + n + n
le25 14 38 535 962 369 475 25-30 28 108 231 892 259 334 ge30 24 162 124 838 148 191 TOPLAM 67 85 710 915 776 1000
Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=4231 SD=2 P=00001
Ccedilalışmamıza katılanlarda BKİ le 25 olanların 38rsquoi diyabet olduğunu
soumlylemişken BKİ normal olanlarda bu oran 109 ve BKİ ge30 olanlarda 163rsquotuumlr
BKİ arttıkccedila diyabet olduğu soumlylenenlerin oranı artmıştır Bu bulgu da anlamlı
bulunmuştur (p=00001)
44 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Goumlruumlşuumllen Kişilerin Ağız Sağlığı Durumu
Ccedilalışmamızda diş hekimine gitme durumu Şekil 5rsquode goumlsterilmiştir
37
Şekil 5 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) En Son Diş Hekimine Gitme Durumu
Goumlruumlşuumllen kişilerin 4016rsquosı (441 kişi) son bir yıl iccedilinde diş hekimine gitmişken
1183rsquouuml (43 kişi) hiccedil diş hekimine gitmediğini belirtmiştir Bu kişilerin yaş grubuna
goumlre en son diş hekimine gitme durumu ise Tablo 24rsquote goumlsterilmiştir
Tablo 24 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Yaş Grupları ve Diş Hekimine Gitme Durumları
Yaş Diş hekimine gitme durumu Son 1 yıl iccedilinde Son 2+ yılda giden Hiccedil gitmeyen TOPLAM n + n 0+ n + n
20-29 109 480 60 264 58 256 227 215 30-39 104 479 85 392 28 129 217 206 40-49 94 418 115 511 16 71 225 213 50-59 69 390 97 548 11 62 177 168 60 + 65 311 127 608 17 81 209 198 TOPLAM 441 418 484 459 130 123 1055 1000 + Satır yuumlzdesi Suumltun yuumlzdesi x2=91048 SD=8 p= 00001
Tablo 24rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi son bir yıl iccedilinde diş hekimine gitme durumu 20-29
yaş grubunda en yuumlksektir ( 48) Bu oran yaş grubu arttıkccedila azalmaktadır 60 yaş ve
uumlzerinde oran 311rsquodir Bulunan fark anlamlıdır (p=00001)
38
Tablo 25 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Eğitim ve Diş Hekimine Gitme Durumu
Eğitim durumu
Diş hekimine gitme durumu Son 1 yıl iccedilinde Son 2 artı
yıllarda giden Hiccedil gitmeyen TOPLAM
N + n + n + n Okur- yazar değil
57 343 89 536 20 121 166 157
Okur- yazar
28 384 36 493 9 123 73 69
İlkokul 180 388 221 476 63 136 464 440 Ortaokul 46 484 36 379 13 137 95 90 Lise 89 466 78 408 24 126 191 181 Uumlniversite 41 621 24 364 1 15 66 63 TOPLAM 441 418 484 459 130 123 1055 1000
+ Satır yuumlzdesi Suumltun yuumlzdesi x2=25345 SD=10 p=0005
Eğitim durumu ve diş hekimine gitme durumunda uumlniversite mezunlarında son bir yıl iccedilinde diş hekimine gitme oranı en yuumlksektir Ayrıca hiccedil gitmeyenlerin oranı uumlniversite mezunlarında en duumlşuumlktuumlr Aradaki fark anlamlı bulunmuştur (p=0005)
Tablo26 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Cinsiyet ve Diş Hekimine Gitme Durumu
Cinsiyet Diş hekimine gitme durumu Son 1 yıl iccedilinde Son 2 artı yıllarda
giden Hiccedil gitmeyen TOPLAM
N + n + n + n Erkek 108 366 154 522 33 112 295 280 Kadın 333 438 330 434 97 128 760 720 TOPLAM 441 418 484 459 130 123 1055 1000
+Satır yuumlzdesi Suumltun yuumlzdesi x2=6641 SD=2 p=0036
Son bir yıl iccedilinde diş hekimine gitme durumunda kadınların oranı daha yuumlksektir
ve aradaki fark anlamlıdır (p=0036)
39
Tablo 27 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Diş Ccediluumlruumlğuuml Nedeniyle Kaybedilen Diş Sayısı
Diş ccediluumlruumlğuuml nedeniyle
kaybedilen diş sayısı
n
Hiccedil kaybetmedim 203 186
1-5 diş kaybettim 427 391
6-10 diş kaybettim 157 144
11-15 diş kaybettim 136 124
Hepsini kaybettim 166 152
Bilmiyorum 3 03
TOPLAM 1092 1000
Diş sağlığı ile ilgili olarak goumlruumlştuumlğuumlmuumlz kişiler arasında hiccedil diş kaybı
olmayanların oranı 186 iken en buumlyuumlk grubun (391) 1-5 diş kaybı vardır
Dişlerimin hepsini kaybettim diyenlerin oranı ise 152rsquodir
Tablo 28 Adana İli İlccedilelerinde(Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Eğitim Durumu ve Diş Ccediluumlruumlğuuml Nedeniyle Kaybedilen Diş Sayısı
Eğitim durumu
Kaccedil diş kaybettiği Hiccedil 1-5 6-10 11-15 Tuumlmuumlnuuml TOPLAM n + n + n + n + n + n
Okul bitirmeyenler
18 71 47 186 41 162 40 158 107 423 253 233
Okul bitirenler
185 221 379 454 116 139 96 115 59 71 835 767
TOPLAM 203 187 426 392 157 144 136 125 166 153 1088 1000 +Satır yuumlzdesi Suumltun yuumlzdesi x2=22072 SD=4 p=00001
Goumlruumlşuumllen kişilerde tuumlm dişlerimi kaybettim diyenlerin 423rsquouuml okul
bitirmeyenler ve 71rsquoi okul bitirenler grubundadır (Tablo 28)
40
Tablo 29 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Cinsiyet ve Diş Ccediluumlruumlğuuml Nedeniyle Kaybedilen Diş Sayısı
Cinsiyet Kaccedil diş kaybettiği Hiccedil 1-5 6-10 11-15 Tuumlmuumlnuuml TOPLAM n + n + n + n + n + n
Erkek 47 156 124 411 47 156 39 129 45 149 302 277 Kadın 156 198 303 385 110 140 97 123 121 154 787 723 TOPLAM 203 187 427 392 157 144 136 125 166 152 1089 1000
+Satır yuumlzdesi Suumltun yuumlzdesi x2=2962 SD=4 p=0564
Ccedilalışmamızda cinsiyet ile kaybedilen diş sayısı arasında anlamlı ilişki
saptanmamıştır (p=0564) Diş kaybetme durumunu cevaplayan 1089 kişinin ortalama
diş kaybı sayısı ise 894plusmn1079rsquodur (minimum0 maksimum32)
Diş ccediluumlruumlğuuml oluşumunda diş plaklarının etkisi bilinmektedir Dişler fırccedilalanarak bu
engellenmediği zaman dişlerimizdeki bu plakların bir diş hekimi tarafından
temizlenmesi gerekir Goumlruumlştuumlğuumlmuumlz kişilere dişlerini en son ne zaman temizlettikleri
de sorulmuştur (Tablo 30)
Tablo 30 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Dişlerini Temizletme Zamanı
Dişlerini temizletme zamanı n Son 1 yıl iccedilinde 157 144 Son 2 yıl iccedilinde 55 51 Son 5 yıl iccedilinde 54 50 5 yıldan oumlnce 98 90 Hiccedil 661 608 Bilmiyorum 62 57 TOPLAM 1087 1000
Goumlruumlşuumllen kişilerin 60rsquo8rsquoi dişlerini hiccedil temizlettirmediklerini belirtmişlerdir
Son bir yılda dişlerini temizlettirenlerin oranı ise sadece 144rsquoduumlr
Dişlerini temizletme ile eğitim durumu arasında ilişki Tablo 31rsquode goumlsterilmiştir
41
Tablo 31 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Dişlerini Temizletme ve Eğitim Durumu
Eğitim durumu
Dişlerini temizletme zamanı Son 1-5 yıl iccedilinde
5 yıldan oumlnce Hiccedil TOPLAM
n + n + n + n Okul bitirmeyenler
33 141 24 103 177 756 234 229
Okul bitirenler
233 295 74 94 483 611 790 771
TOPLAM 266 260 98 96 660 644 1024 1000 Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=22500 SD=2 p=000001
Bir okul bitirmeyenlerde son 1-5 yıl iccedilinde dişlerini temizletme oranı 141 iken
okul bitirenlerde bu oran 295rsquodir ve bu fark anlamlıdır (p=000001)
45 Adana İli ilccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Goumlruumlşuumllen Kişilerin Aşılanma Durumu
Kişilere son bir yıl iccedilinde grip tetanoz ya da hepatit B aşısı olup olmadıkları
sorulmuştur (Tablo 32)
Tablo 32 Adana İli İlccedilelerinde ( Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Aşılanma Durumu
Aşı tipi Aşılanma durumu
Evet Hayır Bilmiyorum TOPLAM
N n n n
Grip 42 38 1054 961 1 01 1097 1000
Tetanoz 90 82 1006 917 1 01 1097 1000
Hepatit B 55 5 1025 934 17 15 1097 1000
Aşılanma oranları genel olarak ccedilok duumlşuumlktuumlr Grip aşısı iccedilin oran 38rsquodir
Ccedilalışma yaptığımız doumlnemde henuumlz grip pandemisi yoktu Tetanoz aşı oranının nisbi
yuumlksek olması ( 82) uumlcretsiz yapılıyor olmasından kaynaklanabilir Grip aşı oranının
duumlşuumlkluumlğuuml 65 yaş uumlstuuml risk faktoumlruuml olanlar ve daha duumlşuumlk yaş grubunda ise splenektomi
42
ve immuumln yetmezlik gibi risk faktoumlruuml olanlar hariccedil uumlcretli olmasından kaynaklanabilir
Daha oumlnce uumlccedil doz hepatit B aşısı yaptıranların oranı ise 5rsquotir
Uumllkemizde sporadik kuduz vakaları halen goumlruumllmektedir ve kuduz aşısı şuumlpheli
hayvanlarla şuumlpheli temasta uumlcretsiz olarak yapılmaktadır Goumlruumlştuumlğuumlmuumlz kişilerin
sadece ikisi son bir yıl iccedilinde kuduz aşısı yaptırmak zorunda kalmıştır
Tablo 33 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Cinsiyet ve Aşılanma Durumu
Aşılar
Evet Hayır Toplam P
Erkek Kadın+ Erkek Kadın+ Erkek Kadın+
n() n() n() n() n() n()
Grip 12(39) 30(38) 292(961) 762(962) 304(277) 792(723) 090
Tetanoz 15(49) 75(95) 290(951) 716(905) 305(278) 791(722) 001
Hepatit 13(44) 42(54) 283(956) 742(946) 296(274) 784(726) 052
Erkeklerin satır yuumlzdesi +Kadınların satır yuumlzdesi
Cinsiyet ve aşılanma ilişkisine baktığımızda sadece tetanoz aşısının kadınlarda
daha fazla yapıldığını goumlrmekteyiz (Erkeklerde 49 iken kadınlarda 95) Bu
istatistiksel olarak anlamlı bulunmuştur
Tablo 34 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Eğitim ve aşılanma durumu
Aşılar
Evet Hayır Toplam P
Okul
bitirmeyenler
Okul
bitirenler
Okul
bitirmeyenler
Okul
bitirenler
Okul
bitirmeyenler
Okul
bitirenler
n() n()+ n() n()+ n() n()+
Grip 11(43) 31(37) 244(957) 809(963) 255(233) 840(767) 065
Tetanoz 12(47) 78(93) 243(953) 762(907) 255(233) 840(767) 002
Hepatit 3(12) 52(63) 251(988) 773(937) 254(235) 825(765) 0001
Okul bitirmeyenlerin satır yuumlzdesi +Okul bitirenlerin satır yuumlzdesi Eğitim ve aşılanma durumuna baktığımızda okul bitirenlerde tetanoz ve hepatit aşılanma oranlarının yuumlksek olduğunu goumlruumlluumlyor ve bu fark istatistiksel olarak anlamlı bulunmuştur
43
Tablo 35 Adana İli İlccedilelerinde ( Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Yaş Gruplarına Goumlre Son 1 Yıl İccedilinde Tetanoz Aşısı Yapılma Durumu
Yaş grubu Son 1 yıl iccedilinde tetanoz aşısı yapıldı mı
Evet Hayır Toplam
n + n + n
20-29 35 148 201 852 236 215
30-39 26 117 197 883 223 203
40-49 17 74 212 926 229 209
50-59 9 48 179 952 188 172
60+ 3 14 217 986 220 201
TOPLAM 90 82 1006 918 1096 100
suumltun yuumlzdesi +satır yuumlzdesi x2=3403 SD=4 p=000000073
Tetanoz aşılaması ile ilgili olarak yaş grubu arttıkccedila aşılanma oranlarının duumlştuumlğuuml
saptanmıştır (Tablo 35)
Tablo 36 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Yaş Gruplarına Goumlre Daha Oumlnce Uumlccedil Doz Hepatit B Aşısı Yapılma Durumu
Yaş grubu Daha oumlnce uumlccedil doz hepatit B aşısı yapıldı mı
Evet Hayır Toplam
n + n + n
20-29 19 82 212 918 231 214
30-39 12 55 207 945 219 203
40-49 13 58 213 942 226 209
50-59 7 38 179 962 186 172
60+ 4 18 214 982 218 202
TOPLAM 55 51 1025 949 1080 1000
suumltun yuumlzdesi +satır yuumlzdesi x2=1043 SD=4 p=0033
Ccedilalışmaya katılan kişilere daha oumlnce uumlccedil doz hepatit aşısı olup olmadıkları
sorulduğunda tetanoz aşısına benzer şekilde yaş grubu arttıkccedila aşılanma oranlarının
azaldığı goumlruumllmektedir En yuumlksek Hepatit B aşılanma oranı 20-29 yaş grubundadır (
82)
44
46 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Goumlruumlşuumllen Kişilerin Askerlik Durumu
Erkekler katılımcılara askerlik yapma ve son 12 ayda TSKrsquolerine bağlı bir sağlık
karnesiyle muayene olma veya ilaccedil yazdırma durumları sorulmuştur
Tablo 37 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Erkeklerin Askerlerin Yapma Durumu
Askerlik yapma durumu n Evet 270 882 Hayır 36 118 TOPLAM 306 1000
Tablo 37rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi erkeklerin 882rsquosi askerliğini yapmıştı Bunların
TSKrsquoden yararlanma durumu ise Tablo 36rsquoda goumlsterilmiştir
Tablo 38 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Son 12 Ayda TSKlerine Bağlı Bir Sağlık Karnesi ile Muayene Olma veya İlaccedil Yazdırma Durumu
Son 12 ayda TSKrsquolerine bağlı bir sağlık karnesi ile muayene olma veya ilaccedil yazdırma durumu
n
Evet 7 23 Hayır 299 977 TOPLAM 306 1000
Son 12 ayda TSKrsquoe bağlı bir sağlık karnesi ile muayene olan veya ilaccedil
yazdıranların oranı 23 idi
47 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Goumlruumlşuumllen
Kişilerin Engellilik Durumu
Ccedilalışmamızda hem geccedilici veya kalıcı engellilik durumu hem de oumlzel bir alet
kullanma durumu araştırılmıştır
45
Tablo 39 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Fiziksel Ruhsal veya Duygusal Sorunlar Nedeniyle Herhangi Bir Aktiviteyi Yapamama (Engellilikdisability) ve Oumlzel Bir Alet (koltuk değneği tekerlekli sandalye oumlzel bir yatak oumlzel bir telefon vb) Kullanmasını Gerektirecek Herhangi Bir Sağlık Sorunu Olma Durumu
Geccedilici veya kalıcı engellilik Oumlzel bir alet kullanmayı gerektirecek engellilik
n n Evet 77 70 17 16 Hayır 1019 929 1079 984 TOPLAM 1096 1000 1096 1000
Goumlruumlştuumlğuumlmuumlz kişilerde fiziksel ruhsal duygusal sorunlar nedeniyle herhangi bir
aktiviteyi yapamayanların oranı (geccedilici veya kalıcı engellilik) 7 iken oumlzel bir alet
kullanmasını gerektirecek bir sağlık sorunu olanların oranı 16rsquodır (Tablo 39)
Tablo 40 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Fiziksel Ruhsal veya Duygusal Sorunlar Nedeniyle Bir Aktiviteyi Yapamama ve Eğitim Durumu
Eğitim durumu
Herhangi bir aktiviteden geri kalma durumu Evet Hayır TOPLAM
n + n + n Okul bitirmeyenler
27 105 229 895 256 234
Okul bitirenler
50 60 788 940 838 766
TOPLAM 77 70 1017 930 1094 1000 Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=628 SD=1 p=0012
Eğitim durumu ve goumlruumlştuumlğuumlmuumlz kişilerin fiziksel ruhsal veya duygusal sorunlar
nedeniyle bir aktiviteyi yapamama durumu değerlendirildiğinde okul bitirenlerde oran
6 iken okul bitirmeyenlerde oran 105rsquotir Bulgular anlamlıdır (p=0012)
46
Tablo 41 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Fiziksel Ruhsal veya Duygusal Sorunlar Nedeniyle Bir Aktiviteyi Yapamama Durumu ve Medeni Durum
Medeni durum
Herhangi bir aktiviteden geri kalma durumu Evet Hayır TOPLAM
n + n + n Evli 53 63 784 937 837 765 Bekar 12 72 154 928 166 152 Boşanmış veya eşi oumllmuumlş
12 132 79 868 91 83
TOPLAM 77 70 1017 930 1094 1000 Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=5905 SD=2 p=005
Tablo 41rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi evli olanların 63rsquouuml fiziksel ruhsal veya duygusal
sorunlar nedeniyle bir aktiviteyi yapamadıklarını belirtirken bu oran bekar olanlarda
72 ve boşanmış veya eşi oumllmuumlşlerde 132rsquodir Bu bulgular da sınırda anlamlıdır
(p=005)
48 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Goumlruumlşuumllen Kişilerin Evlerinde Ateşli Silah Bulundurma Durumları
Ccedilalışmamızda ayrıca ev kazaları accedilısından ateşli silah bulundurma durumu
araştırılmıştır Ateşli silah bulunduranlara silahın accedilıkta olup olmadığı ve dolu olup
olmadığı ayrıca sorulmuştur
Tablo 42 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Evlerinde Ateşli Silah Bulundurma Durumları
Ateşli silah bulundurma Ateşli silahın
accedilıkta olması
Ateşli silahın dolu
olması
n n n
Evet 160 146 10 09 14 13
Hayır 933 853 1083 991 1079 987
TOPLAM 1093 1000 1093 1000 1093 1000
47
Katılımcıların 146rsquosı evlerinde ateşli silah bulundurmaktadır ve bunların
091rsquoinde ateşli silah accedilıkta (ulaşılabilir) ve 128rsquoinde ateşli silah dolu olarak
bulunmaktadır
Tablo 43 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Ateşli Silah Bulundurma ve Eğitim Durumu
Eğitim
durumu
Ateşli silah bulundurma
Evet Hayır TOPLAM
n + n + n
Okul
bitirmeyenler
28 109 228 891 256 234
Okul
bitirenler
132 158 704 842 836 766
TOPLAM 160 147 932 853 1092 1000
Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi X2=36 SD=1 p=0055
Eğitim durumu ve ateşli silah bulundurma durumu ele alındığında okul
bitirenlerin ateşli silah bulundurma oranı 158 iken okul bitirmeyenlerde oran 109
bulunmuştur Bulgularımız sınırda anlamlıdır (p=005)
Boumllgelere goumlre ateşli silah bulundurma durumu Tablo 44rsquode goumlsterilmiştir
48
Tablo 44 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Ateşli Silah Bulundurma Durumu
İlccedileler Ateşli silah bulundurma Evet Hayır TOPLAM
n + n + n Aladağ 3 71 39 929 42 38 Ceyhan 40 100 359 900 399 365 Feke 8 200 32 800 40 37 İmamoğlu 1 48 20 952 21 19 Karaisalı 16 213 59 787 75 69 Karataş 14 203 55 797 69 63 Kozan 49 186 214 814 263 241 Pozantı 9 187 39 813 48 44 Saimbeyli 7 152 39 848 46 42 Tufanbeyli 6 140 37 860 43 39 Yumurtalık 7 149 40 851 47 43 TOPLAM 160 146 933 854 1093 1000
Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=1973 SD=10 p=032
En yuumlksek ateşli silah bulundurma oranları Karaisalı ( 213) ve Karataşrsquota
(203) bulunmuştur En duumlşuumlk oranlar ise İmamoğlu ( 48) ve Aladağrsquodadır ( 71)
Ancak bulgular anlamlı değildir (p=032) Genel olarak av amaccedillı bulundurulduğu
soumlylenmiştir
49
5 TARTIŞMA
Ccedilalışmamızda Adana ili ilccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
yaşayanlarında davranışsal risk faktoumlrlerinden bazılarını araştırmayı planladık Toplam
1096 kişiye ulaşıldı
Telefonla goumlruumlşme youmlntemini seccedilmemiz nedeniyle daha fazla sayıda kişiye daha
kısa zamanda ulaşabildik Ayrıca ccedilalışmamızın maliyeti daha duumlşuumlk duumlzeyde kaldı
Uygulama sırasında edindiğimiz izlenimlere goumlre sorduğumuz soruların anlaşılır ve accedilık
olduğunu duumlşuumlnuumlyoruz Bir kişi ile goumlruumlşme suumlremiz ortalama 10-15 dakikaydı Bazı
katılımcılar mevcut sağlık sorunları hakkında konuşmak istediler Bu hastalara
danışmanlık hizmeti verildi
2009 Tuumlrkiye İstatistik Yıllığırsquona goumlre Tuumlrkiyersquode hane başı telefon sayısı
098rsquodir14 Adanarsquoda ise hane başı telefon sayısı 113rsquoduumlr20 Bu durumda telefon
oumlrneklemi ile hanelerin tuumlmuumlnuuml temsil ettiğimizi ve sonuccedilları evrenimize
genelleyebileceğimizi soumlyleyebiliriz Ancak oumlrnekleme ccedilıkan 1888 kişiden 1096rsquosına
( 58) ulaşılmasından dolayı ortaya ccedilıkan kısıtlılığı sonuccedilların değerlendirilmesinde
dikkate almak gerekmektedir Bazı ilccedilelerde konutlarda ccedilalışma saatlerinde kimsenin
bulunmamasından kaynaklanan ulaşılamama sorunları yaşandı
Adana ili ilccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) goumlruumlşuumllen 1096
kişinin yaş grupları dağılımının Adana 2009 ADNKS (Adrese Dayalı Nuumlfus Kayıt
Sistemi) verileri ile uyumlu olduğu goumlruumllmektedir21
Oumlrneklemimizdeki kadınların oranı 72 erkeklerin oranı ise 28 bulunmuştur
Bu fark anlamlıdır Kadın ve erkek oranının farklı ccedilıkmasının nedeni ccedilalışma yaptığımız
saatlerde kadınların evde daha ccedilok bulunmasıdır Bu durum telefon goumlruumlşmelerinin
akşam ve hafta sonlarına kaydırılmasıyla aşılmaya ccedilalışılmıştır Ama istenilen duumlzeyde
bir dengeleme sağlanamamıştır Bu nedenle cinsiyete dayalı istatistikler bu kısıtlılık
dikkate alınarak değerlendirilmelidir
Ccedilalışmaya katılanların yaş grubu ve eğitim dağılımında uumlniversite mezunu
olanların 368rsquoi 20-29 yaş grubunda bulunmuştur Buna karşılık okur-yazar
olmayanların 511rsquoi ise 60 yaş ve uumlzerindedir Tuumlrkiye İstatistik Kurumu ADNKS
veri tabanındaki bilgiler bu durumla benzerdir21
50
Ccedilalışmamızda goumlruumlşuumllen kişilerde şu an astımı olanların oranı 5 bulunurken
astım olduğu soumlylenenlerin oranı 66 bulunmuştur Amerika Birleşik Devletlerirsquonde
benzer şekilde yapılan BRFSS 2008 anket sonuccedillarında şu an astımı olanlar 87 iken
astımı olduğu soumlylenenlerin oranı 136 bulunmuştur27 Gelişmiş uumllkelerde astım
prevalansının daha yuumlksek olduğu bilinmektedir Her iki ankette de goumlruumllduumlğuuml gibi
astım olduğu soumlylenenlerin oranı şu an astımı olanlardan daha yuumlksektir Bunun nedeni
kişilere yanlış astım tanısı konulmasından ya da bazılarının hastalık semptomlarının
ilaccedilsız kontrol altında olmasından kaynaklanabilir Aslında astım kronik bir hastalıktır
medikal tedaviye uyarak ve risk faktoumlrlerinden kaccedilınarak hastalık kontrol altına
alınabilir
Uumllkemizde astım prevalansı ccedilocuklarda 07-148 iken erişkinde 03-76
arasındadır Erişkinlerde astım kadınlarda daha ccedilok goumlruumllen bir hastalıktır Astımın
belirli yaş gruplarında uzun suumlreli bazen oumlmuumlr boyu remisyon doumlnemlerine girdiği
bilinmektedir Bir araştırmada hastaların 55rsquoinde astım semptomlarının 14 yaş
civarında tamamen kaybolduğu saptanmıştır28
Uysalrsquoın Seyhan ilccedilesinde yaptığı ccedilalışmada kendisine astım olduğu
soumlylenenlerin oranı 37 Arabacırsquonın Yuumlreğir ilccedilesinde yaptığı ccedilalışmada ise 56
olarak bulunmuştur2930 Astım olduğu soumlylenenlerin oranı boumllgemizdeki verilerle
uyumludur Nitekim Tuumlrkiyersquode astım prevalansı ortalama 6 olarak bildirilmektedir4
Ccedilalışmamızda şu an astım olduğu soumlylenenlerin oranı kadınlarda daha yuumlksektir
Bu durum da literatuumlr bilgileri ile uyumludur Geccedilen yuumlzyılda yuumlruumltuumllen 2005 kişinin
prospektif ccedilalışmasında ccedilocuklarda astım accedilısından erkeklerin daha fazla riske sahip
oldukları goumlsterilmiştir Buna karşın ergen ve yetişkinlerde kadınlar daha fazla risk
altındadır Bu konudaki bir hipotez erkek ccedilocukların kız ccedilocuklarına nazaran daha
kuumlccediluumlk havayollarına ve daha duumlşuumlk akım oranlarına sahip olmasıdır Gerccedilekte de erkek
ccedilocuklarda alt solunum yolu enfeksiyonları daha sık goumlruumllmektedir31
Ayrıca astım epidemiyolojisi ile ilgili duumlnyanın değişik boumllgelerindeki astım
prevalansı karşılaştırmasında Batıdaki yuumlksek ve artan prevalansın kentsel yaşam ve
maddi rahatlıkla ile ilişkili olduğu goumlsterilmektedir32
Ccedilalışmamızda diyabeti olduğu soumlylenenlerin oranı 84 ve gebeliği sırasında
diyabet oranı 02 sınırda diyabet ise 15 idi Birleşik Devletlerrsquode 2008 yılı BRFSS
51
verilerine goumlre diyabet olduğunu soumlyleyenlerin oranı 83 ve gebelik ilişkili diyabeti
olanlar 08 olup ccedilalışmamız sonuccedillarına ccedilok benzerdir27
Uysalrsquoın ccedilalışmasında Adana Seyhan ilccedilesinde diyabet prevalansı 47
Arabacırsquonın ccedilalışmasında Yuumlreğir ilccedilesinde diyabet prevalansı 63 bulunmuştur
Perifer ilccedilelerde diyabet prevalansı merkez ilccedilelere goumlre daha fazladır Goumlkccedilel ve
arkadaşlarının Adanarsquoda yaptığı bir araştırmada ise Adana ilindeki diyabet prevalansı
116 bulunmuştu33 Bizim sonuccedillarımız da bu bulgulara ccedilok benzerdir
ABDrsquode diabetes mellitus mortalite ve morbiditenin oumlnemli bir nedeni ve
buumlyuumlyen bir halk sağlığı sorunudur Diyabet yaşlı Amerikalılarda yaşam kalitesini
olumsuz etkilemektedir34
1995 ile 2025 yılları arasında diyabetli hasta sayısının gelişmiş uumllkelerde 42
artması beklenmekte fakat gelişmekte olan uumllkelerde 170 artacağı oumlngoumlruumllmektedir
2025 yılında en ccedilok diyabetli kişiye sahip olması beklenen uumllkeler Hindistan Ccedilin ve
ABDrsquodir35
Ağız sağlığı insan sağlığının ccedilok oumlnemli bir parccedilasıdır Ccedilalışmamızda son bir
yılda herhangi bir nedenle diş hekimine gitme oranı 40rsquodır Bu oran ABD 2008
BRFSS verilerinde 712rsquodir27 Bulgular uumllkemizde diş hekimine gitme alışkanlığının
ccedilok duumlşuumlk olduğunu goumlstermektedir Katılımcıların 152rsquosi tuumlm dişlerini diş ccediluumlruumlğuuml
nedeniyle kaybettiğini belirtirken en az bir diş kaybı olanların oranı 815rsquodir Bu
gerccedilekten ccedilok buumlyuumlk bir orandır ve diş sağlığı ile ilgili halk eğitiminin ve diş fırccedilalama
alışkanlığının ccedilok duumlşuumlk duumlzeyde olduğunu goumlstermektedir Uysalrsquoın ccedilalışmasında
Seyhan ilccedilesinde en az bir diş kaybı olanların oranı 48 bulunmuştur Diş sağlığı ile
ilgili ilccedile verileri Adana il merkezine goumlre daha koumltuumlduumlr Tuumlrk Diş Hekimleri Birliği
verilerine goumlre diş hekimine gitme sıklığı yılda 09 kezdir Bu oran Avruparsquoda yılda
5rsquodir36
Erişkin aşılaması uumllkemiz iccedilin ccedilok oumlnemlidir ve ihmal edilmiştir Sadece ccedilocuk
bağışıklanmasına odaklanılmıştır Katılımcılardan son bir yılda grip aşısı olanların oranı
38 idi (Ccedilalışmayı yaptığımız doumlnemde domuz gribi pandemisi yoktu) Uysalrsquoın
Adana merkez ilccedilelerde yaptığı araştırmada ise bu oran 84rsquoduumlr ABD 2008 BRFSS
verilerinde ise son bir yılda grip aşısı yaptıranların oranı 709rsquodur ABDrsquode erişkin
aşılama oranları bizden en az 10 kat daha fazladır Erişkin tetanoz aşı uygulama
oranlarının duumlşuumlk olmasının nedenlerinden birisi tetanoz aşısının on yıllık bağışıklık
52
suumlresinin olması bizim ise son bir yılı sorgulamış olmamız olabilir Ayrıca kadınların
gebelikte rutin tetanoz aşı uygulaması nedeniyle son bir yılda tetanoz aşılaması daha
yuumlksek bulunmuştur Yaşamları boyunca uumlccedil doz hepatit B aşısı yaptıranların oranı ise
5 bulunmuştur Uysalrsquoın ccedilalışmasında bu oran 67rsquodir
DSOuml (Duumlnya Sağlık Oumlrguumltuuml)rsquone goumlre Tuumlrkiyersquonin iccedilinde bulunduğu Akdenizrsquoe
komşu uumllkelerde hepatit B prevalansı 2-7 olup orta duumlzeydedir37 Hepatit B ccedilok ciddi
sağlık sorunlarına yol accedilarken ve tedavi maliyeti ccedilok yuumlksek bir hastalıkken aşılamaya
oumlnem verilmemesi duumlşuumlnduumlruumlcuumlduumlr
Goumlruumlştuumlğuumlmuumlz kişilerden 70rsquoı geccedilici veya kalıcı herhangi bir aktiviteyi
yapamama durumu (engellilikdisability) tanımlamışlardır Bu oran Seyhan ilccedilesinde
82 ve ABD BRFSS 2008 verilerinde 204rsquoduumlr27
Ccedilalışmamızda oumlzel alet (koltuk değneği tekerlekli sandalye oumlzel bir ayakkabı
vb) kullanmayı gerektirecek sakatlığı olanların oranı 16 olarak bulunmuştur ABD
2008 BRFSS verilerinde uumllkelerinin geneli iccedilin oran ise 72rsquodir Ccedilalışmaya katılan
kişilerin sosyokuumlltuumlrel duumlzeylerinin orta olması ve engelliğe bağlı oumlzel bir cihaz
kullanma gerekliliği bilincinin yeterince oluşmaması nedeniyle bu sorunun yanıtı
beklenenin altında bulunmuş olabilir Bu konuda hekimlerde hastalarını gerektiği
şekilde youmlnlendirmemiş de olabilirler Tuumlrkiye İstatistik Yıllığırsquonda ortopedik goumlrme
işitme dil ve konuşma ve zihinsel engelli toplamı 308rsquotir14
Anketimize katılanların 146rsquosı evinde ateşli silah bulundurduğunu bunların
13rsquouuml ateşli silahın dolu olduğunu belirtmişlerdir Seyhan ilccedilesinde evinde ateşli silah
bulunduranların oranı 75 ve bunların dolu olma oranı da 202 olarak bulunmuştur
Merkez ilccedilelerde perifere goumlre silah bulundurma oranları duumlşuumlkken bunların dolu olarak
bulundurulması ateşli silah yaralanmalarının buralarda daha fazla olmasına yol accedilabilir
Ccedilalışmamızda periferik ilccedilelerde bulundurulan silahların ccediloğunluğu av amaccedillı olarak
belirtilmiş ve ccedilok az bir kısmının dolu olduğu ifade edilmiştir
Buguumln Tuumlrkiyersquode yılda 3000 kişi ateşli silahlarla oumllmekte 700rsquouuml ise
yaralanmaktadır Cinayetlerin 60rsquoında ateşli silah kullanılmaktadır Her 10 kişiden
birinde ve her uumlccedil evden birinde ateşli silah vardır Bizim ccedilalışmamızda ise yaklaşık her
yedi evden birinde ateşli silah vardır Kişiler bulundurdukları silahları başka kaygıları
nedeniyle bize belirtmemiş olabilirler Silahın kolay ulaşılabilir olması cinayet intihar
gibi olayların her an meydana gelmesinin en oumlnemli nedenidir
53
Evde silah bulunması ev halkından birinin cinayet intihar kaza gibi nedenlerle
oumllme riskini 41 oranında arttırmaktadır38 ABDrsquode 8-12 yaş arası 64 erkek ccedilocuğuyla
yapılan bir araştırmada erkek ccedilocukların 76rsquosının evde bir silah bulduğunda eline
aldığı ve 48rsquoinin de tetiği ccedilektiği goumlruumllmuumlştuumlr39 Bu nedenlerden dolayı evlerde
bulundurulan ateşli silahlar ccedilocukların ulaşamayacağı yerde tutulmalıdır Alkol
alışkanlığı oumlfke kontroluumlnde başarısızlık madde bağımlılığı psikolojik rahatsızlıklar
gibi sorunları olanların hiccedilbir gerekccedileyle silahlanmaması oumlnemlidir
Ccedilalışmamızın zor yanı kişilere daha oumlnce haber verilmeden aranması ve
ccedilalışmaya katılmaları iccedilin rızalarının alınması olmuştur Goumlruumlşmeci olarak doktor
olmamız bu zorlukları biraz olsun azaltmıştır Tuumlrkiyersquode bu tuumlr telefonla anket
youmlntemine insanlar alışkın olmadığından bazıları goumlruumlşme yapmak istememiştir Hatta
bazı kişilere demografik bilgilerle ilgili soru sorduğumuzda bunların kendileri hakkında
koumltuumlye kullanılabileceğini soumlyleyerek ccedilalışmaya katılmamışlardır
Yaptığımız ccedilalışma hem maliyet etkin olmuş hem de bize az zamanda ccedilok sayıda
kişiye ulaşma olanağı sağlamıştır Amerika Birleşik Devletlerirsquonde CDC (Centers for
Disease Control and Prevention) her yıl buumltuumln eyaletlerde davranışsal risk faktoumlrlerini
araştırmakta ve verileri yayınlamaktadır Koruyucu ve tedavi edici sağlık hizmetlerinin
planlanmasında bu veriler kullanılmaktadır
Uumllkemizde de bu tuumlr ccedilalışmaların yaygınlaştırılarak Tuumlrkiyersquonin sağlık haritasının
ccedilıkarılmasının koruyucu sağlık hizmetlerinin planlanması ve sağlık politikalarının
oluşturulmasında faydalı olacağını duumlşuumlnuumlyoruz
BRFSS verileri mortalite ve morbiditeyi azaltma stratejilerini planlama youmlnetme
uygulama ve goumlzlemleme iccedilin kullanabilir BRFSS ABDrsquode 1984rsquoden beri bir veri
kaynağı olarak kullanılmaktadır Duumlnyada kesintisiz yuumlruumltuumllen en geniş telefonla
araştırma sistemidir Elde edilen bilgiler aylık olarak toplanmakta ve CDCrsquoye
guumlvenilirliği kontrol edilmek uumlzere goumlnderilmektedir40
Aile Hekimliği disiplininin temel ilkelerinden birisinde belirtildiği gibi aile
hekimi rahatsızlıkların toplum iccedilindeki prevalans ve insidansıyla belirlenen oumlzguumln karar
verme suumlrecini kullanabilmelidir Bunun iccedilin ccedilalıştığı toplumdaki hastalıklar hakkında
bilgi sahibi olmalıdır Aile hekimi sağlığın geliştirilmesi ve hastalıkların oumlnlenmesi iccedilin
koruyucu sağlık hizmetlerini planlamalı ve uygulamalıdır Topluma karşı da bir
sorumluluğu vardır41
54
51 Ccedilalışmanın Kısıtlılıkları
bull Ccedilalışmamızda kadınların sayısının yuumlksek erkeklerin sayısının duumlşuumlk olmasıdır
Bu tip ccedilalışmalar ya işyerlerini de kapsamalı ya da hafta sonlarını da
kapsamalıdır
bull Oumlrnekleme ccedilıkanların 58rsquosine ulaşılabilmiştir
bull Katılım yuumlzdesi bazı ilccedilelerde duumlşuumlk duumlzeyde kalmıştır
55
6 SONUCcedilLAR VE OumlNERİLER
61 Sonuccedillar
1-BRFSS ile telefonla anket youmlntemi kullanılmasının guumlvenirliliği kanıtlanmıştır42
BRFSS modelinde birccedilok sorunun en azından orta derecede guumlvenirliliği ve geccedilerliliği
goumlsterilmiştir43 Bizde aynı youmlntemi uygulayarak elde ettiğimiz veriler başka youmlntem
uygulanarak elde edilen bilgilere benzerdir
2-Aile hekimliğinde rahatsızlıkların goumlruumllme oranı toplumdaki goumlruumllme oranıyla
aynıdır Hiccedil bir oumln eleme olmadığı iccedilin rahatsızlıkların prevalans ve insidansı hastane
ortamından farklıdır ve ciddi rahatsızlıklar birinci basamakta hastanede olduğundan
daha az sıklıkla goumlruumlluumlr Elde ettiğimiz bu bulgular klinik karar verme suumlrecinde faydalı
olacaktır Ccediluumlnkuuml Aile hekiminin kendine oumlzguuml karar verme suumlreci vardır
3-Aile hekimliğinin 10 İlkesine goumlre Aile hekiminin toplum sağlığı iccedilin oumlzel bir
sorumluluk uumlstlenir Hem bireye hem de topluma karşı sorumluluk taşır Toplum iccedilin
risk faktoumlrlerini hastalık prevalanslarını bilmek ve oumlnlemler almak zorundadır
4-Koruyucu sağlık hizmetleri sağlığın geliştirilmesi iccedilin ve kaynakların etkin
kullanılması accedilısından ccedilok oumlnemlidir ve gereken oumlnem verilmelidir
5-Bu ccedilalışmada astım diyabet gibi kronik hastalıkların goumlruumllme oranlarında boumllgemizde
ve uumllkemizde yapılan prevalans ccedilalışmalarıyla uyumlu sonuccedillar elde edilmiştir
6-Ccedilalışma evrenimizde şu an astımı olanların oranı 5rsquotir diyabet prevalansı gebelik
sırasında ve sınırda diyabet dahil edildiğinde 101 bulunmuştur
7-Goumlruumlşuumllen kişilerde duumlzenli diş hekimine gitme alışkanlığının duumlşuumlk olduğu
goumlruumllmuumlştuumlr Katılımcıların sadece 40rsquoı son bir yıl iccedilinde diş hekimine gittiğini
belirtmiştir
8-Goumlruumlşuumllen kişilerde erişkin aşılama oranları ccedilok duumlşuumlktuumlr Bağışıklama kavramı ele
alındığında sadece ccedilocuklar akla gelmektedir Erişkin bağışıklamasına yeterince oumlnem
verilmemektedir
9-Ccedilalışmaya katılanlarda oumlzel alet kullanmayı gerektirecek sakatlığı olanların oranı
16 olup ABD genelindeki verilerden duumlşuumlktuumlr
56
10-Ccedilalışmaya katılanlarda yaklaşık her yedi evden birinde ateşli silah bulunmaktadır
Tuumlrkiye verilerine goumlre ise her uumlccedil evden birinde ateşli silah bulunmaktadır Bu da bizim
ccedilalıştığımız toplumda oranların duumlşuumlk olduğunu goumlstermektedir
62 Oumlneriler
1- Toplumdaki sağlık ile ilişkili olaylar duumlzenli olarak izlenmelidir
2- Bu izlem yuumlz yuumlze goumlruumlşme veya telefonla anket youmlntemiyle yapılabilir
3- Telefonla anket youmlnteminin geccedilerliliği ve guumlvenilirliği artık herkes tarafından kabul
edilmektedir Telefonla anket diğer youmlntemlere goumlre daha ucuz olduğundan bu tip
araştırmalarda tercih edilebilir
4- Sağlıkla ilgili ulusal ve boumllgesel planlamalar yapmak ve sağlık kaynaklarının uygun
dağılımını sağlamak iccedilin gerccedilek verilere ulaşılmalıdır Sadece hizmet sunumu sırasında
yapılan taramalar hizmete coğrafi ve ekonomik ulaşım zorluğu ccedilekmeyenleri
kapsamaktadır Bu nedenle hastanede yapılan ccedilalışmaların sonuccedilları rahatsızlıkların
toplumda goumlruumllme oranlarını yansıtamamaktadır Dolayısıyla birinci basamakta yapılan
ccedilalışmalar arttırılmalıdır
5-Astım boumllgemizde de oumlnemli bir sağlık sorunudur Sadece astımı olanlara değil risk
sahibi olup astımı olmayanlara da danışmanlık hizmeti verilmelidir
6- Astım hastalarına bulgu ve belirtilerine veya ekspiratuar akım oranlarına goumlre yazılı
bir hareket planı verilebilir Bu oumlzellikle orta ve ağır astım hastaları iccedilin ccedilok oumlnemlidir
Astım hastaları pnoumlmokok ve influenza aşısı olmalıdır44
7- Boumllgemizde diyabet prevalansı 101 olup primer korunma oumlnlemleri kişilere daha
fazla anlatılmalıdır
8-Astım ve diyabet kronik hastalıklardır Kronik bakımı iyileştirmek iccedilin hizmet sunan
kuruluşlar egzersiz programları yaşlılık merkezleri ve kendi kendine yardım grupları
gibi topluma dayalı kaynaklarla bağlantıda olmalıdır Hasta eğitimi yapan hastaneler
veya evde bakım hizmeti veren şirketler ile bağlantı kurulması oumlzellikle kısıtlı
kaynakları olan kuumlccediluumlk sağlık merkezleri iccedilin faydalıdır45
9-Kronik hastalığı olanlara kendi kendine youmlnetim desteğinin sağlanması oumlnemlidir
1989 yılında Ulusal Kanser Enstituumlsuuml hastaların sigarayı bırakmalarına yardım etmek
iccedilin hekimlere youmlnelik birccedilok bileşenli bir program geliştirdi Bu ccedilerccedileve zamanla
değişti buguumln 5A olarak bilinmektedir Değerlendir sor (Ask) oumlnerilerde bulun
(Advise) goumlruumlş birliğine var (Agree) yardım et (Assist) ve duumlzenle (Arrange) Birleşik
57
Devletler Koruyucu Hizmetler Ccedilalışma Grubu (The United States Preventive Services
Task Force) 5Arsquoyı sağlıkla ilgili davranışlarda danışmanlık muumldahalelerinde
kullanılacak birleştirici bir yapı olarak seccedilmiştir46
10-Tip 2 diyabette kendi kendine youmlnetim stratejileri iccedilinde gruba dayalı eğitim accedillık
kan glikozu gikolize hemoglobin diyabet bilgisi sistolik kan basıncı vuumlcut ağırlığı ve
diyabet tedavisinin iyileştirilmesinde etkilidir47
11-Ccedilalışmamızda diş ccediluumlruumlkleri oranı yuumlksek diş hekimine gitme oranları duumlşuumlk
bulunmuştur Ağız ve diş sağlığı iyileştirilmesi iccedilin hem ağız sağlığını iyileştirecek
oumlnlemlerin alınması hem de diş hekimine sağlıklı iken gidebilme alışkanlığı iccedilin
stratejiler geliştirilmesi gerekmektedir
12-Ağız ve diş sağlığının iyileştirilmesi ve geliştirilmesinde aile hekimliği ekibinde diş
hekiminin bulunması ve birinci basamak sağlık hizmetlerine ağız ve diş sağlığı
uygulamalarının entegre edilerek yuumlruumltuumllmesi bu konudaki eksikliğin giderilmesine
katkı sağlayabilir
13-Aile Hekimliği Pilot Uygulaması Hakkında Kanunrsquoun 7 maddesinin etkin bir
şekilde uygulamaya konulması sağlanabilir
14-Erişkin aşılama oranlarımız ccedilok duumlşuumlktuumlr Tuumlrkiye Enfeksiyon Hastalıkları ve Klinik
Mikrobiyoloji Derneğirsquonin Sağlık Bakanlığı ve diğer ilgili meslek oumlrguumltlerinin işbirliği
ile hazırladığı 2009 Erişkin bağışıklama rehberinde oumlnerilen aşıların hiccedilbir ek oumldeme
olmadan yapılabilir olması aşılama oranlarını arttıracaktır Erişkin aşılaması iccedilin
kişilere ccedileşitli youmlntemlerle hatırlatma yapılabilir
15-Kronik sağlık sorunları hiccedil de az değildir Kronik sağlık sorunlarının tespiti
izlenmesi ve bakımına doumlnuumlk stratejilerin ve eylem planlarının hazırlanması ve
uygulamaya konması yararlı olacaktır Hasta eğitimi de ccedilok oumlnemlidir
58
KAYNAKLAR
1 World Health Organization World Health Report Chapter 2 Defining and Assessing Risks to Health Erişim (httpwwwwhointwhr2002chapter2enindexhtml ) Erişim tarihi1102009
2 Guirguis ndashBlake J Meyers D Crichlow R Wilson J E Statistical concepts in prevention
Risk factors In Rakel R E Ed Textbook of Family Medicine 7thEd PhiladelphiaSaundersElsevier 2007162-163
3 CDC Behavioral Risk Factor Surveillance System Questionnaires English versions Centers for Disease Control and Prevention Erişim ( httpwwwcdcgovbrfssquestionnairesenglishhtm) Erişim tarihi1102009
4 Ediger D Bronşiyal Astım In Dolar E Ed İccedil Hastalıkları 1Baskı Ankara Nobel Kitabevi 2005 149-152
5 Mellins R B Evans D Clark N Zimmerman B Wiesemann S Developing and Communicating a Long ndashTerm Treatment Plan for Asthma Two Patient Information Handouts On Asthma Am Fam Physician 200061(8) 2427-2437
6 GINA (Global Initiative For Asthma) patient guide You can control your asthma Erişim (httpwwwginasthmacomUserfilesGINA_PatientGuide2007pdf ) Erişim tarihi 6102009
7 İmamoğlu Ş Diabetes Mellitus Tip 2 In Dolar EEd İccedil hastalıkları 1Baskı Ankara Nobel Kitabevi 2005692-694
8 Oumlzcan S Saatccedilı E Bozdemir N Akpınar E Egzersiz sağlık hastalık toplum ve hekim Ccedilukurova Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Arşiv Kaynak Tarama Dergisi 2002 11395-396
9 United States Preventive Services Task Force (USPSTF) Screening for Type 2 Diabetes Mellitus in adults Erişim(httpwwwahrqgovclinicuspstfuspsdiabhtm) Erişim tarihi5042010
10 Gonsalves W (Ccedileviri Oumlzdemir H) Ağız sağlığı In South-Paul J E Matheny S C Lewis E L (Ccedileviri editoumlrleriKut A Tokalak İ Eminsoy M G) Current Aile Hekimliği Tanı veTedavi 2Baskı Ankara Guumlneş Kitabevi 2010507-517
11 Samaranayake L Essential Microbiology for Dentistry 3th Ed Edinburgh Churcill Livingstore 2006265
12 Zimmerman R K Abwesb E R Adult Vaccination In Campos-Outcalt D Ed 20 Common Problems In Preventive Health Care 1Baskı USA McGraw-Hill Companies 2000431461
13 Tuumlrkiye Enfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji Uzmanlık Derneği Erişkin Bağışıklama Rehberi Ccedilalışma Grubu Erişkin Bağışıklama Rehberi 200936
14 Tuumlrkiye İstatistik Kurumu Tuumlrkiye İstatistik Yıllığı 2009103 275 401
15 McCarthy P L (CcedileviriBiccediler S ) Muayenehane ve Klinikte hasta ccedilocuğun değerlendirilmesi Ateşli silah yaralanmaları In Behrman R E Kliegman R M Jenson H B Eds (Ccedileviri editoumlruuml AkccedilayT) Nelson Pediatri 17th Ed USA Nobel Tıp Kitabevleri 2008262
59
16 Odabaş Y Anket youmlnetimi Anadolu Uumlniversitesi Erişim (wwwaofanadoluedutrkitapIOLTP2294unite05pdf ) Erişim tarihi 8102009
17 Siberry G K Conversion formulas and biostatistics In Siberry G K Iannor R Eds The Harriet Lane Handbook A manual for pediatric house officers 15thEd USA Mosby Inc 2000181-184
18 TCAdana Valiliği İl ve İlccedileler Arası Mesafeler Karayolları Genel Muumlduumlrluumlğuuml Erişim (httpwwwkgmgovtrSayfalarKGMSiteTrUzakliklarililcelerArasiMesafeaspx) Erişim tarihi3042010
19 TCAdana Valiliği İlccedilelerimiz Adana Valiliği Erişim ( httpwwwadanagovtrsayfa=4) Erişim tarihi 3042010
20 TCAdana Valiliği Sayılarla Tuumlrk Telekom Muumlduumlrluumlğuuml Tuumlrk Telekom Muumlduumlrluumlğuuml Erişim (httpwwwadanagovtrsayfa=5ampalt=turk_telekom) Erişim tarihi 3042010
21 Tuumlrkiye İstatistik Kurumu İlccedile yaş grubu ve cinsiyete goumlre nuumlfus 2009 eğitim duumlzeyi cinsiyet yaş grubuna goumlre ililccedile nuumlfusu 2009 Adrese Dayalı Nuumlfus Kayıt Sistemi (ADNKS) Veri Tabanı Erişim (httptuikapptuikgovtradnksdagitappadnkszul) Erişim tarihi3042010
22 Adana Tuumlrk Telekom Boumllge Muumlduumlrluumlğuuml telefonla oumlzel goumlruumlşme
23 Uysal Y Uysal Accedilık Kaynak Kodlu Veri Analiz Programları wwwwebdatanametr Erişim tarihi1022009
24 CDC Epi Info İstatistk Programı Centers for Disease Control and Prevention Erişim (httpwwwcdcgovepiinfo) Erişim tarihi2102009
25 CDC About the BRFSS Turning information into public health Centers for Disease Control and Prevention Erişim (httpwwwcdcgovbrfssabouthtm) Erişim tarihi 5022010
26 Remington P L Smith M Y Williamson D F Anda R F Gentry E M Hogelin G C Design characteristics and usefulness of state-based behavioral risk factor surveillance 1981ndash87 Public Health Reports 1988 103(4) 367
27 CDC Behavioral Risk Factor Surveillance System Prevalance and Trends Data Centers for Disease Control and Prevention Erişim (httpwwwappsnccdcdcgovBRFSS ) Erişim tarihi1022010
28 Gemicioğlu B Astım In Erol Ccedil Ed İccedil Hastalıkları 1Baskı Ankara MN Medikal δ Nobel 20082440
29 Uysal Y Seyhan ilccedilesinde davranışsal risk faktoumlrlerinin belirlenmesi projesi Uzmanlık tezi Ccedilukurova Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Adana 2007
30 Arabacı F Yuumlreğir ilccedilesinde davranışsal risk faktoumlrlerinin belirlenmesi projesi Uzmanlık tezi Ccedilukurova Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Adana 2007
31 Tang E A Matsui E Wiesch D G Samet J M Risk factors for asthma In Adkinson N F Bochner B Busse W W Holgate S T Lemonske R F F Estelle R Simons Eds Middletonrsquos Allergy Prinicples and Practice 7th Ed Philadelphia MosbyElsevier 2009735-737
32 Hopkin J M Prevalance of asthma In Warrell D A Cox T M Firth J D Benz J Oxford Textbook of Medicine 4th Ed NewYork Oxford Univ P 20031334-1335
60
33 Goumlkcel A Oumlzşahin K Sezgin N Karakoumlse H Ertoumlrer E Akbaba M Baklacı N Senguumll A Guumlvener N A High Prevalance of Diabetes in Adana Southern Province of Turkey Diabetes Care (Electronic Journal) 200326(11)3031-3034 Erişim (httpcarediabetesjournalsorgcontent26113031fullpdf+html) Erişim tarihi5012010
34 Brown D Balluz L Giles W Beckles G Moriarty D Ford E Mokdad A Diabetes Mellitus
and health related quality of life among older adults Findings from BRFSS Diabetes Research and Clinical Practice 200465(2)106-113
35 Narayan KM Gregg EW Fagot-Campagna A Engelgau MM Vinicor F Diabetes-a
commongrowing seriouscostlyand potentially preventable public health problem Diabetes Research and Clinical Practice50suppl2 200078
36 Tuumlrk Diş Hekimleri Birliği İstatistikler Ağız Diş Sağlığı ile ilgili goumlstergeler Genel durumTuumlrkiye ağız ve diş sağlığı profili Erişim (httpwwwtdborgtrtdbv2solmenu_gosterphpyer_id=7ampid=100 2004) Erişim tarihi10022010
37 World Health Organization Hepatitis B WHOcdscsrlyo20022Hepatitis B Department of Communicable Disease Surveillance and Responce 200238
38 Umut vakfıBireysel silahlanmaya ilişkin Tuumlrkiye verilerirsquodeki veriler Erişim (httpwwwumutorgtrpublicpageaspxid=19303) Erişim tarihi5032010
39 Jackman G A Farah M M Kellermann A L Simon H K Seeing Is Believing What Do Boys Do When They Find a Real Gun Pediatrics 107No6 2001 1247-1250
40 Kilmer G Roberts H PhD Hughes E Li Y Valluru B Fan A Giles W Mokdad A Jiles R Surveillance of Certain Health Behaviors and Conditions Among States and Selected Local Areas Behavioral Risk Factor Surveillance System (BRFSS) United States Mortality and morbidity weakly report 2006 57 (Electronic Journal) 20082-7 Erişim (wwwcdcgovmmwr) Erişim tarihi04032010
41 Evans P (Ccedileviri Başak O) Aile Hekimliği Genel Pratisyenlik Avrupa Tanımı Wonca 200215-19 Erişim (httpwwwwoncaeuropeorgWeb20documentsEuropean20Definition20of20family20medicineWONCA20definition20Turkish20versionpdf) Erişim tarihi1022010
42 Lederman R I Shea S Stein A D The Behavioral Risk Factor Surveillance System Questionnaire Its Reliability In a Statewide Sample American Journal of Public Health 199383(12)1768-1772
43 Nelson DE Holtzman D Bolen J Stanwyck CA Mack KA Reliability and validity of
measures from the Behavioral Risk Factor Surveillance System (BRFSS) Soz Praventivmed 200146 Suppl 1S3-42
44 Chesnutt M S Prendergast T JAsthma Assessment monitoring and preventationIn Mcphee
S J Papadakıs M A Tierrey L M EdsCurrrent Medical Diagnosis and Treatment 46th Ed New YorkMcGraw-Hill Medical 2007241
45 (CcedileviriOumlzşahin K) Kronik Hastalığı Olan Hastalara Sunulan Birinci Basamak Hizmetin İyileştirilmesiIn Bodenheimer T Grumbach K Eds (Ccedileviri Bozdemir N Saatccedilı E) Birinci Basamağın geliştirilmesi Daha iyi uygulamalar iccedilin stratejiler ve araccedillar 200955-78
46 (CcedileviriCcedilelik M) Kronik Hastalığı Olan Kişilerde Kendi Kendine Youmlnetme Desteği In Bodenheimer T Grumbach K Eds (Ccedileviri Bozdemir B Saatccedilı E) Birinci Basamağın Geliştirilmesi Daha İyi Uygulamalar İccedilin Stratejiler ve Araccedillar 200979-98
61
47 Deakın TA Mc Share CE Cade JE Williams R Group based training for self management
strategies in people with type 2 diabetes mellitus Cochraine Database of Systematic Reviews 2005 Issue2CD003417
62
EKLER
Davranışsal Risk Faktoumlrleri Araştırma Sistemi Anketi
Merhaba ben Dr Ufuk Guumllmen
CcedilUumlTF Aile Hekimliği Boumlluumlmuumlrsquonden arıyorum
Adanada yaşayanların sağlık durumlarıyla ilgili bir araştırma yapıyoruz
Eğer kabul ederseniz size sağlık durumunuz ve sağlıkla ilgili davranışlarınız hakkında birkaccedil soru sormak istiyorum
(Kişi ccedilalışmaya katılmak soruları yanıtlamak istemezse iyi guumlnler dileyerek TELEFONU KAPAT)
Orası oumlzel bir konut mu
Eğer cevap hayır ise
Teşekkuumlrler sadece oumlzel konuttaevde yaşayanlarla goumlruumlşme yapıyoruz (TELEFONU KAPAT)
Goumlruumlşuumllen numara oumlzel bir konuta aitse goumlruumlşuumllen kişi 18 yaşın uumlstuumlndeyse ve kişi goumlruumlşmeyi kabul ettiyse aşağıdaki boumlluumlm ile devam et
Bu goumlruumlşme iccedilin telefon numaranız rasgele olarak seccedilildi
Adınızı adresinizi veya buna benzer kişisel bilgilerinizi sormayacağım
Cevap vermek istemediğiniz sorulara cevap vermeyebilirsiniz ve istediğiniz an goumlruumlşmeyi bitirebilirsiniz
Bana verdiğiniz tuumlm bilgiler gizli kalacaktır
Eğer bu araştırma hakkında daha ayrıntılı bilgi edinmek isterseniz size vereceğim şu telefonu arayabilirsiniz (CcedilUumlTF Yalım Erez Aile Hekimliği Polikliniğirsquonin telefon numarasını ver)
Boumlluumlm 1 Demografik Bilgiler
11 Kaccedil yaşındasınız
[] (Yaşı yazınız)
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
12 Evli misiniz bekacircr mısınız
63
[ ] Evliyim ----gt Resmi nikahınız var mı [ ] Evet [ ] Hayır
[ ] Boşandım
[ ] Eşim vefat etti
[ ] Eşimden ayrı yaşıyorum
[ ] Hiccedil evlenmedim
[ ] Evli olmayan bir ccediliftiz
[ ] Cevap vermek istemiyorum
13 Evinizde 18 yaşın altında olup sizinle yaşayan ccedilocuğunuz var mı
(bu soruyu evli olmayanlara sorma)
[] Sayıda ccedilocuğum var
[ ] Hiccedil yok
[ ] Cevap vermek istemiyorum
14 Eğitim durumunuz nedir
[ ] Okur-yazar değilim
[ ] Okur-yazarım
[ ] İlkokul mezunuyum
[ ] Ortaokul mezunuyum
[ ] Lise mezunuyum
[ ] Uumlniversite mezunuyum
[ ] Cevap vermek istemiyorum
15 Ne iş yapıyorsunuz
[ ] Maaş karşılığı ccedilalışıyorum
[ ] Kendi işim
[ ] Bir yıldan fazla suumlredir işsizim
[ ] Bir yıldan kısa suumlredir işsizim
[ ] Ev kadınıyım
64
[ ] Oumlğrenciyim
[ ] Emekliyim
[ ] Ccedilalışamaz durumdayım
[ ] Cevap vermek istemiyorum
16 Cevap veren kişinin cinsiyetini belirtiniz
(sadece gerekliyse sorunuz)
[ ] Erkek
[ ] Kadın
17 Sizin bilginize goumlre şu anda gebe misiniz
(49 yaş uumlstuumlndeki kadınlara bu soruyu sorma)
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
18 Vuumlcut ağırlığınız ne kadar
[] kg
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
19 Boyunuz ne kadar
[] cm
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
110 Cep telefonu hariccedil evinizde birden fazla telefon hattı var mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
65
[ ] Cevap vermek istemiyorum
111 Geccediltiğimiz 12 ay iccedilerisinde bir hafta veya daha fazla suumlre iccedilin evinizde telefonunuzun kesildiği oldu mu
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
Boumlluumlm 2 Astım
91 Bir hekim tarafından astımınız olduğu soumlylendi mi
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
Boumlluumlm 3 Diyabet
101 Bir hekim tarafından şeker hastalığınız olduğu soumlylendi mi
[ ] Evet
[ ] Evet fakat sadece gebeliği sırasında
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
Boumlluumlm 4 Ağız Sağlığı
111 Herhangi bir nedenle diş hekimine veya diş kliniğine en son ne zaman gittiniz
[ ] Son bir yıl iccedilinde
[ ] Son iki yıl iccedilinde
66
[ ] Son beş yıl iccedilinde
[ ] Beş yıl veya daha uzun suumlre oumlnce
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Hiccedil
[ ] Cevap vermek istemiyorum
112 Diş ccediluumlruumlğuuml nedeniyle kaccedil dişinizi kaybettiniz
[] tane dişimi kaybettim
[ ] Hepsini kaybettim
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Hiccedilbirini kaybetmedim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
113 Dişlerinizi en son ne zaman temizlettiniz
[ ] Son bir yıl iccedilinde
[ ] Son iki yıl iccedilinde
[ ] Son beş yıl iccedilinde
[ ] Beş yıl veya daha uzun suumlre oumlnce
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Hiccedil
[ ] Cevap vermek istemiyorum
Boumlluumlm 5 Aşılama
121 Son 12 ay iccedilinde grip aşısı yaptırdınız mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
67
122 Son 12 ay iccedilinde tetanoz aşısı yaptırdınız mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
123 Daha oumlnce uumlccedil doz Hepatit-B aşısı yaptırdınız mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
124 Daha oumlnce hiccedil kuduz aşısı yaptırdınız mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
Boumlluumlm 6 Askerlik Durumu
131 Askerlik yaptınız mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bimiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
132 Son 12 ay iccedilerisinde Tuumlrk Silahlı Kuvvetlerirsquone bağlı bir sağlık karnesi ile muayene oldunuz mu veya ilaccedil yazdırdınız mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
68
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevaplamak istemiyor
Boumlluumlm 7 Engellilik
141 Fiziksel ruhsal veya duygusal sorunlar nedeniyle herhangi bir şekilde herhangi bir aktiviteden geri kaldınız mı (engellilikdisability)
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevaplamak istemiyorum
142 Oumlzel ekipman (koltuk değneği tekerlekli sandalye oumlzel bir yatak oumlzel bir telefon vs) kullanmanızı gerektirecek herhangi bir sağlık sorununuz var mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevaplamak istemiyorum
Boumlluumlm 8 Ateşli Silahlar
151 Evinizde ateşli silah bulunuyor mu
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevaplamak istemiyorum
152 Bu silahlardan herhangi biri şu anda dolu mu
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
69
[ ] Cevaplamak istemiyorum
153 Bu silahlardan herhangi biri şu anda accedilıkta mı ulaşılabilir bir yerde mi
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevaplamak istemiyorum
Bu son soruydu
Ccedilalışmamıza katıldığınız iccedilin teşekkuumlr ederiz
70
71
OumlZGECcedilMİŞ
Adı Soyadı Ufuk Guumllmen
Doğum yeritarihi Adana 1971
Medeni durumu Evli
Adres Toros mahallesi Mavi Bulvar Erciyes Plaza B Blok Kat3
Daire3 Ccedilukurova ADANA
Telefon 322-2279955
E-mail ufukgulmenhotmailcom
Mezun olduğu tıp fakuumlltesi İstanbul Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi
Goumlrev yerleri 2000-2002 TC Sağlık Bakanlığı Kuumlrtuumlncuuml Sağlık Ocağı
Musabeyli Kilis
2002-2003 TCSağlık Bakanlığı Elbeyli Sağlık Ocağı
Elbeyli Kilis
2003-2007 Başkent Uumlniversitesi Adana Uygulama ve
Araştırma Hastanesi
2007-2010 ndashCcedilukurova Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Aile
Hekimliği Anabilim Dalı Adana
Dernek Uumlyelikleri TAHUD
Yabancı diller İngilizce Almanca
v
Tablo 22 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Cinsiyet ve Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu 35
Tablo 23 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Beden Kitle İndeksi ve Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu 36
Tablo 24 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Yaş Grupları ve Diş Hekimine Gitme Durumları 37
Tablo 25 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Eğitim Grupları ve Diş Hekimine Gitme Durumu 38
Tablo 26 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Cinsiyet ve Diş Hekimine Gitme Durumu 38
Tablo 27 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Diş Ccediluumlruumlğuuml Nedeniyle Kaybettikleri Diş Sayısı Durumu 39
Tablo 28 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Eğitim Durumu ve Diş Ccediluumlruumlğuuml Nedeniyle Kaybedilen
Diş Sayısı 39
Tablo 29 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Cinsiyet ve Kaccedil Diş Kaybettiği Durumu 40
Tablo 30 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Dişlerini Temizletme Zamanı 40
Tablo 31 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Dişlerini Temizletme ve Eğitim Durumu 41
Tablo 32 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Aşılanma Durumu 41
Tablo 33 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Cinsiyet ve Aşılanma Durumu 42
Tablo 34 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Eğitim ve Aşılanma Durumu 42
Tablo 35 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Yaş Gruplarına Goumlre Son Bir Yıl İccedilinde Tetanoz Aşısı Yapılma
Durumu 43
Tablo 36 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Yaş Gruplarına Goumlre Daha Oumlnce Uumlccedil Doz Hepatit B Aşısı
Yapılma Durumu 43
Tablo 37 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Erkeklerin Askerlik Yapma durumu 44
Tablo 38 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Son 12 Ay İccedilerisinde TSKlerine Bağlı Bir Sağlık Karnesi ile
Muayene Olma veya İlaccedil Yazılma Durumu 44
vi
Tablo 39 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Fiziksel Ruhsal veya Duygusal Sorunlar Nedeniyle
Herhangi Bir Aktiviteyi Yapamama (EngellilikDisability) ve Oumlzel Bir
Alet (koltuk değneği tekerlekli sandalye oumlzel bir yatak oumlzel bir
telefon vb) Kullanılmasını Gerektirecek Herhangi Bir Sağlık
Sorunu Olma Durumu 45
Tablo 40 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Fiziksel Ruhsal veya Duygusal Sorunlar Nedeniyle
Bir Aktiviteyi Yapamama ve Eğitim Durumu 45
Tablo 41 Adana İli İlccedilelerinde ( Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Fiziksel Ruhsal veya Duygusal Sorunlar Nedeniyle Bir
Aktiviteyi Yapamama ve Medeni Durumu 46
Tablo 42 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Evlerinde Ateşli Silahların Durumu 46
Tablo 43 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Ateşli Silah Bulundurma ve Eğitim Durumu 47
Tablo 44 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Ateşli Silah Bulundurma Durumu 48
vii
ŞEKİL LİSTESİ
Şekil No Şekil Başlığı Sayfa No
Şekil 1 Adana İl Haritası 21
Şekil 2 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Eğitim Durumu ve Yaş Grupları Dağılımı 29
Şekil 3 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Astım Durumu 30
Şekil 4 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Diyabet Durumu 33
Şekil 5 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
En Son Diş Hekimine Gitme Durumu 37
viii
KISALTMALAR
ADNKS Adrese Dayalı Nuumlfus Kayıt Sistemi BKİ Beden Kitle İndeksi BRFSS Behavioral Risk Factor Surveillance System CDC Centers for Disease Control and Prevention DSOuml Duumlnya Sağlık Oumlrguumltuuml GINA Global Initiative for Asthma TİP 2 DM Tip 2 Diabetes Mellitus TİSAB Ccedilukurova Uumlniversitesi Telefon ve İnternet ile Saha Araştırmaları Birimi TSK Tuumlrk Silahlı Kuvvetleri TURDEP Turkish Diabetes Epidemiology Study USPSTF United States Preventive Services Task Force WHO World Health Organization
ix
OumlZET
Adana İli Ceyhan Karaisalı Pozantı Yumurtalık Kozan İmamoğlu Saimbeyli
Tufanbeyli Feke Aladağ Karataş İlccedilelerinde Yaşayan Bireylerin Davranışsal
Risk Faktoumlrlerinin Belirlenmesi
Giriş ve Amaccedil Bu ccedilalışmada Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam ve Ccedilukurova hariccedil) yaşayan bireylerin astım diyabet ağız sağlığı ve engellilik durumlarını araştırdık Gereccedil ve Youmlntem Veriler telefonla anket youmlntemin ile toplanmıştır Adana İli İlccedilelerindeki tuumlm sabit telefon numaraları arasından ldquosistematik kuumlme oumlrneklem youmlntemirdquo ile aranan numaralar belirlenmiştir Aranan telefonlarda sadece 18 yaşından buumlyuumlk kişilerle goumlruumlşuumllmuumlştuumlr Ccedilalışmada kullanılan anket formu Behavioral Risk Factor Surveillance Systemrsquoe ilişkin oumlzellikle telefonla uygulanmak uumlzere yapılandırılmış anketten uyarlanarak oluşturulmuştur Bilgisayar Destekli Telefon Goumlruumlşmesi kullanılmış ve goumlruumlşme sonuccedilları goumlruumlşme sırasında bilgisayara kaydedilmiştir Bu sistem Uysal WebQ10 anket youmlnetim yazılımı ve Epi info bilgisayar programı ile birlikte yuumlruumltuumllmuumlştuumlr Goumlruumlşmeler Ccedilukurova Uumlniversitesi Telefon ve İnternet ile Saha Araştırmaları Biriminde (TİSAB) gerccedilekleştirilmiştir Bulgular Oumlrnekleme ccedilıkan 1888 kişiden 1096rsquosı ( 580)rsquoi ile başarılı goumlruumlşme yapılmıştır Ccedilalışmamıza katılanlarda astım prevalansı 66 diyabet prevalansı 101 son bir yıl iccedilinde diş hekimine gidenlerin oranı 400 geccedilici veya kalıcı sakatlığı olanların oranı 70 bulunmuştur Sonuccedil Ccedilalışmadan elde edilen sonuccedillar ulusal ve boumllgesel ccedilalışmalarla uyumlu bulunmuştur Diyabet ve astım gibi kronik hastalıkların oumlnlenmesi iccedilin yeni stratejiler geliştirilmelidir Boumllgemizde ağız sağlığı koumltuumlduumlr ve ihmal edilmektedir Koruyucu hekimliğe ve birinci basamak sağlık hizmetlerine daha fazla oumlnem verilmelidir Anahtar kelimeler Adana davranışsal risk faktoumlrleri telefonla anket bilgisayar
destekli telefon goumlruumlşmesi
x
ABSTRACT
Determining the Behavioral Risk Factors in People Living in Adana Counties
Ceyhan Karaisalı Pozantı Yumurtalık Kozan İmamoğlu Saimbeyli Tufanbeyli
Feke Aladağ Karataş
Background and Aim In this study we searched for asthma diabetes oral health status and disability of people living in the counties of Adana city (excluding Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam and Ccedilukurova) Materials and Methods Data was collected by ldquotelephone interviewrdquo method The phone numbers were selected by ldquosystematic cluster sampling methodrdquo from the list of home phone numbers for the counties of Adana city Interviews were only with individuals gt18 years of age The questionnaire was modified from the structured questionnaire of Behavioral Risk Factor Surveillance System designed particularly for telephone interviewing Data was installed during the interview The Computer Assisted Telephone Interviewing was used The system was conducted using Uysal WebQ 1 and Epi Info softwares The interviews were held in ldquoCukurova University Field Research by Telephone and Internet (TISAB)rdquo Results The response rate was 58 (10961888) Prevalence for asthma was 66 for diabetes 101 Of the sample 400 stated that they had visited a dentist during the last year and the prevalence of disability (either permanent or temporary) was 70 Conclusion Our results were consistent with national and regional studies New strategies should be developed to prevent chronic disease including asthma and diabetes Oral health is poor and neglected in our region Preventive care and primary care should have more emphasis Keywords Adana behavioral risk factors telephone interview computer assisted
telephone interviewing
1
1 GİRİŞ VE AMACcedil
Risk değişik anlamlara gelebilir En sık kullanılan iki değişik anlamı olumsuz bir
durumla sonuccedillanma olasılığı veya bu olasılığı arttıran bir faktoumlrduumlr Riskle ilgili diğer
tanımlar Tablo 1rsquode oumlzetlenmiştir Sağlıkta risklere odaklanma hastalık ve
yaralanmalardan korunmada anahtardır Yaralanma ve hastalıkların oumlnlenmesi
sistematik değerlendirme ve nedenlerin azaltılmasını gerektirir1
Hastalığın nedenlerine odaklanırken birccedilok bilimsel etkinlik risk faktoumlrlerinin
varlığına youmlnelir ldquoElektromanyetik dalga radyasyonu loumlsemiye neden olur murdquo
ldquoEnfeksiyonlar kalp krizine yol accedilar mırdquo Bu değerlendirmeleri kişiler arasındaki risk
faktoumlrlerinin değerlendirilmesi izler1
Tablo 1 Risk Ne Anlama Gelir1
bull Risk olasılık anlamına gelebilir Kirli bir iğneden HIVAIDS olma riski gibi bull Risk olumsuz bir durumun olasılığını arttıran bir faktoumlr olabilir Oumlrneğin Koumltuuml
beslenme ev iccedili pis su ve evde sigara iccedililmesi ccedilocuk sağlığı riskleridir bull Risk bir sonuccedil anlamına da gelebilir Oumlrneğin iccedilkiliyken araba kullanmanın
riski araba kazası geccedilirmek olabilir bull Risk potansiyel olumsuz bir durum veya tehdit anlamına gelebilir Oumlrneğin
motor kullanmanın bir riski vardır Riskle İlgili Oumlnemli Diğer Tanımlamalar
bull Risk prevalansı Belli bir popuumllasyonda belli bir riske maruz kalanların oranıdır Oumlrneğin bir popuumllasyonda sigara iccedilme prevalansı 25 olabilir
bull Roumllatif Risk Belirli bir riske maruz kalanlar ile kalmayan insanlar karşılaştırıldığında muhtemel zararlı sağlık sonuccedillarının oluşma olasılığıdır
bull Tehlike Doğada olan bir oumlzelliktir Oumlrneğin Potansiyel zararlı iccedileren bir kimyasal madde
bull Nuumlfusa atfedilen risk Bir nuumlfusta belirli bir riskten dolayı oluşan hastalık oranı bull Atfedilen yuumlk Geccedilmiş bir karşılaşmadan kaynaklanan şimdiki hastalık veya
yaralanma yuumlkuuml oranı bull Kaccedilınabilen yuumlk Bazı alternatifler ve duumlzenlemelerle şimdi ve gelecekteki riske
maruziyet duumlzeyleri azaltılırsa gelecekte kaccedilınılabilecek hastalık veya yaralanma yuumlkuuml oranı
Risk faktoumlruuml ise bir hastalığın artmış olasılığı ile olan bir durumdur Oumlrneğin
obezite diyabet iccedilin bir risk faktoumlruumlduumlr Obez kişiler obez olmayan kişilere goumlre
2
yaşamları boyunca daha fazla diyabet geliştirme olasılığına sahip olacaktır Bazı risk
faktoumlrleri nedenseldir risk faktoumlruuml hastalığa neden olur Oumlrneğin sigara iccedilmek bir risk
faktoumlruumlduumlr ve akciğer kanserinin kanıtlanmış bir nedenidir Bir iccedilici yaşamı boyunca
akciğer kanseri geliştirmek iccedilin iccedilici olmayandan muhtemelen birccedilok kat daha fazla
olasılığa sahiptir2
Diğer risk faktoumlrleri birlikteliklerdir kuzey enlemlerde yaşayanların multiple
skleroza yakalanma olasılığı daha fazladır Yani bilinen hiccedilbir nedensel ilişki yoktur Bu
basit bir birlikteliktir Myokard enfarktuumlsuuml iccedilin risk faktoumlrleri cinsiyet yaş
hipertansiyon sigara iccedilme yuumlksek kolesterol duumlzeyleri sedanter yaşam obezite ve
diyabettir2
Bazı risk faktoumlrleri modifiye edilebilir Oumlrneğin sigara iccedilme fiziksel aktivite
duumlzeyi kolesterol duumlzeyi Diğerleri değiştirilemez Oumlrneğin yaş cinsiyet ırk aile
oumlykuumlsuuml
Bir oumlnleme programı planlanırken risk faktoumlruumlnuumln veya hastalığın olmadığı bir
nuumlfusu hedef almaktansa daha yuumlksek hastalık riski veya hastalığı olan bir nuumlfusu hedef
almak daha maliyet etkindir Oumlrneğin cinsel yolla bulaşan enfeksiyonlar genel nuumlfusta
nadirken bazı gruplarda daha yaygındır2
Davranışsal risk faktoumlrlerini belirleyerek değiştirilebilir olanlar iccedilin değiştirme
programları yapmak ve maliyet etkin oumlnlemler almak gerekir
Ccedilalışmamızın amacı Adanarsquonın ilccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova
hariccedil) yaşayan 18 yaşından buumlyuumlk erişkinlerde telefonla anket youmlntemiyle astım
diyabet ağız sağlığı aşılama askerlik durumu engellilik ve ateşli silahlar accedilısından
davranışsal risk faktoumlrlerinin araştırılmasıdır Bu risk faktoumlrleri iyileştirilebilir mi Evet
iyileştirilebilir hatta kazanıldıktan sonra da Hastalıkları tedavi etmek ikincil ve
uumlccediluumlncuumll koruma da tabi ki oumlnemlidir Ancak risk faktoumlrlerini belirleyerek hastalıklardan
korunma yollarını bilmek hem akılcı hem maliyet etkindir
3
2 GENEL BİLGİLER
21 Sağlıkla İlgili Davranışsal Risk Faktoumlrlerini Belirlemede Kullanılan
Değişkenler
Davranışsal risk faktoumlrlerini belirlemede kullanılan bazı değişkenler aşağıdadır3
bull Demografik bilgiler Kişinin yaş boy kilo ırk eğitim sosyoekonomik durum
gibi parametreleri
bull Sağlık durumu Kişinin genel sağlık durumunu nasıl tanımladığı
bull Sağlıklı guumlnler- Sağlıkla ilgili yaşam kalitesi Kişinin yaşamında belli bir suumlrede
fiziksel ve ruhsal olarak ldquoiyirdquo kabul etmediği suumlreler
bull Sağlık hizmetlerine erişim Kişinin sosyal guumlvence durumu ve ihtiyaccedil
duyduğunda sağlık hizmetlerine ulaşabilme durumu
bull Egzersiz Kişinin ev ve işi ile ilgili guumlnluumlk aktiviteleri dışında guumlnluumlk 30
dakikadan az olmamak uumlzere duumlzenli fizik egzersiz yapma durumu
bull Ccedilevresel faktoumlrler Başta sigara iccedilimi ve hava kirliliği olmak uumlzere kişinin
yaşadığı ortamda maruz kaldığı toz duman egzoz gazları vs kimyasallara
ilişkin durumlar
bull Aşırı guumlneş ışığına maruz kalma Pek ccedilok hastalık iccedilin bir risk faktoumlruuml olan aşırı
guumlneş ışığına maruz kalma durumu
bull Tuumltuumln kullanımı Başta sigara olmak uumlzere tuumlm tuumltuumln uumlruumlnlerini kullanım
durumu
bull Alkol tuumlketimi Alkolluuml iccedileceklerin miktar cins ve sıklık olarak tuumlketim durumu
bull Astım Araştırılan nuumlfustaki astım tanısı sıklığı
bull Diyabet Diyabet tanısı almış kişilerin oranı
bull Ağız sağlığı Kişilerin ağız ve diş sağlığı konusundaki duyarlılıkları
bull Aşılama Erişkinlerin aşılamaya ilişkin davranışları
bull Kadın sağlığı Meme sağlığı ve hastalıkları genitouumlriner sistem sağlığı ve
hastalıkları
bull Prostat kanser taraması Prostat kanseri accedilısından muayene olma ve test
yaptırma
4
bull Kolorektal kanser taraması Gaitada kan testi sigmoidoskopi kolonoskopi gibi
kolorektal kanser tarama youmlntemleri
bull Aile planlaması Kişinin veya eşinin doğum kontrol youmlntemi kullanma
konusundaki tutum davranış ve beklentileri
bull Engellilik durumu Herhangi bir sebeple kişinin iccedilinde bulunduğu
(engellilikyetersizlik) durumu
bull HIVAIDSCinsel yolla bulaşan enfeksiyonlar Kişinin başta HIV olmak uumlzere
cinsel yolla bulaşan hastalıklara karşı tutum ve riskli davranışları
bull Ateşli silahlar Kişinin ateşli silahlardan herhangi birine sahip olup olmadığı ve
bu konudaki tutum ve davranışları
bull Hipertansiyon Hipertansiyon tanısı almış kişilerin belirlenmesi ve bu kişilerin
kan basınccedillarının kontroluuml ve ilaccedil uyumları konusunda tutum ve davranışları
bull Kolesterol Kişinin kan kolesterol duumlzeyi konusundaki bilgisi ve yuumlksek kan
kolesteroluuml olan bireylerin kontrol ve ilaccedil uyum durumları
bull Ev yaşam koşulları Temiz iccedilme suyu durumu kanalizasyon ve atık su tahliye
koşulları ev ccedilevresindeki ccediloumlp bitki oumlrtuumlsuuml sinek boumlcek ve benzeri diğer
zararlılar ve bunlarla muumlcadele durumları
bull Myokard enfarktuumlsuuml ve strok Bulgular ve kişinin boumlyle bir olayla karşılaşması
halinde ilk olarak neler yapacağı konusundaki bilgisi
bull Artrit Kişinin artrit tanısı kontrol ve ilaccedil uyumu
bull İyot yetersizliği Kişinin iyot iccedileren gıdaları alım durumu
22 Davranışsal Risk Faktoumlrleri
Ccedilalışmamızda yer alan davranışsal risk faktoumlrleri hakkında genel bilgiler aşağıda
verilmiştir
221 Astım
Astım tamamen geri doumlnduumlruumllebilir epizodik tıkayıcı akciğer hastalığı olarak
tanımlanır Astım iccedilin en guumlccedilluuml risk faktoumlrleri evde sigara iccedilenlerin varlığı astım atopi
(astım atopik dermatit alerjik rinit) ve nazal polip veya aspirin aşırı duyarlılığı gibi aile
oumlykuumlsuumlduumlr Erken ccedilocuklukta ev ve ccediliftlik hayvanlarına ve bakteriyel antijenlere maruz
kalmanın paradoksal koruyucu etkisi tartışmalıdır4
5
Astım en sık goumlruumllen kronik hastalıklardan biri olup tuumlm duumlnyada yaklaşık 150
milyon kişiyi etkilemektedir Ccedilocuk ve genccedil erişkinlerde daha sık olmak uumlzere tuumlm yaş
gruplarında goumlruumllmektedir Uumllkeler arasında prevalans farklılıkları goumlze ccedilarpmaktadır
Eskimo toplumunda ccedilok seyrek rastlanırken ( 1) Yeni Zelanda Avustralya İngiltere
ve Venezuelarsquoda 7ndash8 civarında bir prevalansa sahiptir Uumllkemizde sıklığı Ankararsquoda
22 Trabzonrsquoda 83 İstanbulrsquoda ise 10-21 arasında olup ortalama 5-7 olarak
bildirilmiştir Seksenli yıllardan sonra tuumlm duumlnyada yapılan prevalans ve mortalite
ccedilalışmalarında astım prevalansının artış goumlsterdiği saptanmıştır Astım sanayileşmiş
uumllkelerde daha sık goumlruumllmektedir Ccedilok yuumlksek sağlık harcamaları gerektiren astım hafif
ve orta şiddette iş ve okul guumlnuuml kayıplarına neden olurken ağır şiddette mortalite riskini
arttırmaktadır4
Astım gelişmesindeki risk faktoumlrleri kişiye ait ve ccedilevresel faktoumlrler olarak ele
alınabilir (Tablo 2)
Tablo 2 Astım Gelişmesine Yol Accedilan Risk Faktoumlrleri4
Kişiye ait faktoumlrler Ccedilevresel faktoumlrler
Genetik yatkınlık İccedil ve dış ortam alerjenleri
Atopi Mesleksel duyarlandırıcılar
Havayolu aşırı duyarlılığı Sigara dumanı
Cinsiyet Hava kirliliği
IrkEtnik yapı Enfeksiyonlar (Solunum yolu)
Kronik uumlst solunum yolu hastalıkları
İlaccedillar
Sosyoekonomik faktoumlrler
Aile uumlyelerinin sayısı
Gıda
Obezite
Yaşam tarzının değişmesi astım gelişme riskini arttırabilmektedir Oumlrneğin Yeni
Ginersquode astım prevalansı 01 iken 70rsquoli yıllarda uumllkede battaniye kullanımının
yaygınlaşması ile astım prevalansı 73rsquoe ccedilıkmıştır Bu artış battaniyeler ile ev tozu
6
akarlarının evlere daha yoğun girmesine ve maruziyetin artmasına bağlanmıştır Diğer
bir ccedilevresel faktoumlr oumlrneği ise Doğu ve Batı Almanyarsquonın ayrılmasından sonra aynı
genetiğe sahip ama yaşam tarzları farklı olan iki toplumda astım ve atopi prevalansının
farklılaşmasıdır Batı Almanyarsquoda astım risk oranı 6 ve alerjik rinit risk oranı 86
iken Doğu Almanyarsquoda astım 4 rinit ise 27 oranında kalmıştır4
Amerikan Aile Hekimliği Akademisi ve GINA (Global Initiative for Asthma)
astımı kontrol etmeye yardım etmek iccedilin hastalara şu oumlnerilerde bulunmaktadır56
v Duumlzenli ilaccedil kullanımı oumlnemlidir Bunun yanında aşağıdaki oumlnlemlerin alınması da
astım ataklarını azaltmaya yardım edecektir
v Kilimlerin ve halıların kaldırılması (ccediluumlnkuuml tozlu ve kuumlfluuml olabilir)
v Yumuşak koltuk minder ve fazla yastıkların ccedilıkarılması (ccediluumlnkuuml toz tutabilir)
v Hayvanlara yatak uumlstuumlnde veya odada izin verilmemesi
v Yatak odasında sigara iccedilmeye veya guumlccedilluuml kokulara izin verilmemesi
v Yatak ve yastıklarda tozdan koruyucu fermuarlı oumlrtuuml kullanılması
v Sap veya kuştuumlyuumlnden yapılmış yorgan veya yastık kullanılmaması
v Ccedilarşaf ve battaniyelerin her hafta ccedilok sıcak suda yıkanması hatta perde ve storların
aralıklı olarak yıkanması
v İccedileri sıcak havasız veya yemek vs kokusu ile dolduğunda pencerelerin accedilılması
v Odun veya gaz dumanından korunmak iccedilin pencerenin aralık bırakılması
v Koşma spor yapma aşırı ccedilalışma astım belirtilerine yol accedilabilir fakat bu aktiviteler
yararlıdır ve aktivitelerden oumlnce kişinin doktorunun oumlnerdiği astım ilaccedillarını alması
oumlnemlidir
222 Diyabet
Diabetes mellitus pankreas beta huumlcresinden insuumllinin sekresyonunda veveya
insuumllinin periferik huumlcrelere etkisinde meydana gelen bozukluklar sonucu ortaya ccedilıkan
ve hiperglisemi ile karakterize bir grup Metabolik Sendromrsquoun adıdır7
Duumlnyada 150 milyon civarında diyabetik hastanın olduğu ve on yıl iccedilerisinde
bunun iki katına ccedilıkabileceği hesaplanmaktadır Diyabet insidansı boumllgeler ve uumllkeler
arasında farklılık goumlstermekle beraber genellikle tip 2 diyabet ortalama 5-10 tip 1
diyabet ise 05-1 civarındadır Tip 2 diyabet enduumlstriyel gelişim sonucu insanların
daha konforlu ortamlarda daha az hareket ederek ve daha fazla beslenerek yaşamaları
nedeni ile giderek yaygınlaşmakta ve eskiye oranla genccedil insanlarda daha sık
7
goumlruumllmektedir Tip 2 diyabet ileri yaşlarda daha sık goumlruumllduumlğuumlnden son yuumlzyılda tıbbi
gelişmelerle insan oumlmruumlnuumln uzaması da insidans artışında oumlnemli bir faktoumlr olmuştur
Diyabet risk faktoumlruuml (Tablo 3) olan bireylerde hastalığın ortaya ccedilıkma olasılığı
artmıştır7
Tablo 3 Tip 2 Diyabetin Majoumlr Risk Faktoumlrleri7
Obezite (beden kitle indeksi gt27 kgm2
Diyabet aile oumlykuumlsuuml (kardeş ya da anne-baba)
Irk Koumlk (Oumlrneğin Afrika koumlkenli Amerikalılar İspanyol veya Latin Amerika koumlkenliler Amerika yerlileri Asya koumlkenli Amerikalılar) Yaş ge 45
Sedanter yaşam
Oumlnceden bozulmuş accedillık glikozu veya bozulmuş glikoz toleransı tanısı almış olmak
Hipertansiyon ge 14090 mmHg
HDL le35 mgdl veya trigliserit ge250 mgdl
Gestasyonel diyabet oumlykuumlsuuml veya 4 kg veya daha ağır bebek doğurmuş olmak
Tuumlrkiye Diyabet Epidemiyoloji (TURDEP) Ccedilalışmasırsquona goumlre uumllkemizde 2002
yılı diyabet prevalansı 72 bozulmuş glikoz toleransı 67rsquodir (kadınlarda 8-
84 erkeklerde 62- 46) Tip 2 diabetes mellitus (DM)rsquolu erişkin sayısı sekiz yılda
bir milyondan 166 milyona ccedilıkmıştır Bunda nuumlfus artışı ve nuumlfusun yaşlanmasının
dışında şişmanlığın artması ve sedanter yaşam tarzının yaygınlaşması gibi ccedilevresel
faktoumlrlerin de roluuml vardır7
Fiziksel inaktivite ile Tip 2 DM arasındaki ilişkiyi destekleyen oldukccedila fazla kanıt
vardır En eski araştırmaların birinde West (1978) duumlzenli fiziksel aktivite iccedileren
geleneksel yaşam tarzlarını değiştirmiş toplumların Tip 2 DM prevalansında majoumlr bir
artışa maruz kaldıkları saptanmıştır Yaşam tarzının oumlnemini goumlsteren karşılaştırmalı
ccedilalışmalar teknolojik olarak daha ileri bir yere goumlccedil edenlerin memleketlerinde kalan
8
etnik akranlarına goumlre Tip 2 DM accedilısından daha yuumlksek prevalansa sahip olduklarını
goumlstermektedir8
Diyabette primer korunma oumlnemlidir Kolay ve ucuz olan bu tip korunma riskli
kişileri diyabet gelişiminden korur veya ortaya ccedilıkışını geciktirir Ccedilinrsquode diyabet
youmlnuumlnden riskli nuumlfusta yaşam tarzı değişikliği (uygun diyet artmış fizik aktivite ve kilo
kaybı) eğitici bir programla desteklenmiş ve altı yılda diyabet gelişiminde en az 13rsquoluumlk
bir azalma olduğu bulunmuştur8
Araştırmalar egzersizin insuumllin duyarlılığını arttırmak yoluyla Tip 2 DMrsquodan
korunmaya yardımcı olduğunu goumlstermektedir Egzersizin insuumllin miktarındaki
eksiklikten ziyade insuumllin rezistansı nedeniyle oluşan anormal glikoz toleransını
iyileştirebileceği ileri suumlruumllmuumlştuumlr Bu nedenle egzersiz Tip 2 DMrsquoda insuumllin tedavisi
gereksinimi olmadan oumlnceki erken doumlnemlerde koruyucu olarak daha yararlı olacaktır
Ccedilalışmalar insuumllin tedavisine ihtiyaccedil goumlsteren Tip 2 DM hastalarının henuumlz tedavi
almayan veya oral antidiyabetik alan hastalara goumlre diyet ve egzersizden daha az yarar
sağladığını goumlstermiştir8
United States Preventive Services Task Force (USPSTF)rsquoa goumlre kan basıncı
13580rsquonin uumlzerinde olan (tedavi edilmiş veya edilmemiş) yetişkinler diyabet accedilısından
taranmalıdır (Oumlneri duumlzeyi B) Asemptomatik yetişkinlerin kan basınccedilları 13580 veya
altında ise rutin taramanın yararı veya zararı lehine veya aleyhine yeterli kanıt yoktur9
223 Ağız Sağlığı
Ağız sağlığı ile ilgili olarak en sık goumlruumllen uumlccedil konu diş ccediluumlruumlkleri periodontal
hastalıklar ve ağız kanseridir10
Diş ccediluumlruumlkleri tek başına en sık goumlruumllen ccedilocukluk ccedilağı hastalığıdır Beş-yedi yaş
arasındaki ccedilocuklarda astımdan beş kez saman nezlesinden ise yedi kez daha fazla
goumlruumlluumlr Tuumlm yaşlar dikkate alındığında insanların 13rsquouumlnde tedavi edilmemiş bir ccediluumlruumlk
diş 35-44 yaşlar arasındaki erişkinlerin 23rsquouumlnde ccediluumlruumlk nedeniyle kaybedilmiş en az bir
kalıcı diş vardır ve daha yaşlı erişkinlerin pek ccediloğu koumlk ccediluumlruumlklerinden yakınmaktadır10
Diş ccediluumlruumlklerinin oluşması accedilısından ccedilocuklardaki risk etmenleri ile erişkinlerdeki
risk etmenleri birbirine benzer Ancak fiziksel ve mental yetersizlikler dişin yeniden
onarımları ağız iccedili aygıtları ve Sjoumlgren sendromu gibi iyi bir ağız bakımını tehdit eden
durumlar diş ccediluumlruumlğuuml riskini arttırır Ağız kuruluğuna neden olan ilaccedillar ve tuumlkuumlruumlk
akışını azaltan baş ve boyun boumllgesine uygulanan radyasyon tedavileri de ccediluumlruumlk riskini
9
arttırıcı unsurlardır Yaşlılarda gingiva ccedilekilmeleri koumlk ccediluumlruumlklerinin artmasına neden
olur Yaşlılarda aynı zamanda duumlşuumlk sosyoekonomik durum ile bunun sonucunda ortaya
ccedilıkan sağlık hizmetine ulaşma yetersizliği de ccediluumlruumlk oluşmasını arttırıcı etmenlerdir10
Diş ccediluumlruumlklerini oumlnlemenin bir yolu florlamadır Florid flor elementinin iyonik
şeklidir Florid var olan diş ccediluumlruumlklerinin gelişmesini yavaşlatır veya durdurur Destek
olarak flor reccediletesi yazılmadan oumlnce iccedilme suyundaki flor miktarı saptanmalıdır Eğer
topluma florlanmış şebeke suyu sağlanamıyorsa doğal olarak suda flor bulunup
bulunmadığı veya yeterli flor kapsayan topraklarda yetişen meyve ve sebzelerle de
gerekli florun karşılanabileceği dikkate alınmalıdır Yeterli miktarda flor iccedileren suyu
(07-12 ppm veya 06 mgLrsquoden ccedilok) tuumlketen kişilere ek olarak flor verilmesi
oumlnerilmez Pek ccedilok ailenin tuumlkettiği şişe sularında ise az miktarda flor vardır Sistematik
flor uygulamaları (tablet damla vb) ccediluumlruumlk geliştirme bakımından risk altında bulunan
altı aylıktan buumlyuumlk ccedilocuklar erken ccedilocukluk ccediluumlruumlğuuml olan bebekler ve florlanmamış su
kullanan erişkinler iccedilin oumlnerilmektedir Jel ve soluumlsyonlar gibi topikal flor preparatları
ise yuumlksek dozda flor kapsayan ve diş hekimleri tarafından uygulanabilen uumlruumlnlerdir
Soluumlsyonlar yılda bir veya iki kez uygulanır (Tablo 4)10
Tablo 4 Ek Olarak Verilecek Florid Miktarı10
İlk kez 1960rsquolı yıllarda kullanılmaya başlayan diş koruyucuları suumlt veya kalıcı
dişlerin ccediliğneme yuumlzeylerini oumlrten plastik maddelerdir Diş hekimleri bu maddeleri
topikal floridler ile birlikte kullanırlar ve bu maddeler dişlerin uumlzerindeki ccedilukur veya
fissuumlrlerde ccediluumlruumlk gelişmesini oumlnler Amerika Birleşik Devletlerirsquonde ccedilocukların
50rsquosinde bu koruyucular kullanılmaktadır10
Yaş Sudaki flor miktarı (ppm)
lt03 03-06 gt06
Doğum-6 ay 0 0 0
6ay-3 yaş 025 mg 0 0
3-6 yaş 050 mg 025 mg 0
10
Daha buumlyuumlk ccedilocukların ve erişkinlerin şekerli atıştırmalık yiyecekleri veya sıvıları
daha az tuumlketmeleri sağlanmalıdır Yemeklerden sonra şekersiz ccediliklet ccediliğnemek veya
peynir yemek tuumlkuumlruumlğuumln plak asiditesini tamponlayıcı etkisini arttırır10
Diş sağlığı iccedilin oumlnerilen beslenme şekline uyulmalıdır10
bull Şekerli yapışkan ya da asitli gıdalar uumlccedil ana oumlğuumln iccedilinde tuumlketilmelidir
bull Oumlğuumln aralarında elma havuccedil gibi dişleri temizleyip dişetine masaj yapacak sert
gıdalar yenmelidir
bull Şekerli yapışkan gıda yendikten sonra dişlerin fırccedilalanması muumlmkuumln değilse
ağız su ile ccedilalkalanmalı ya da bir bardak su iccedililmelidir
Periodontal hastalıklar erişkinlerde en sık goumlruumllen hastalıklardır Periodontal
hastalıklar kuumlccediluumlk ccedilocuklarda fazla goumlruumllmemesine karşın ergenlerin 60rsquoını etkiler
Tıpkı diş ccediluumlruumlklerinde olduğu gibi periodontal hastalıklar da diş plağındaki bakteriler
tarafından oluşturulur Periodontal hastalıkların oumlnlenmesi ve kontroluumlnde ağız
bakımının iyi olması esastır Periodontal hastalığın en hafif şekli olan gingivitis duumlzenli
diş fırccedilalama veya diş ipi kullanma ile iyileşir10
Oral ve orofarengeal kanserlerle ilgili olarak tuumltuumln kullanımı ve aşırı alkol
tuumlketimi en oumlnemli iki risk faktoumlruumlduumlr ve oral kanserlerin 75rsquoinden sorumludur Bu
nedenle birincil koruma alkol ve tuumltuumln kullanımını azaltmak veya ortadan kaldırmak
olmalıdır10
Yakın geccedilmişte plak ile ilişkili ağız hastalıklarının oumlzellikle periodontitisin bazı
durumların seyir ve patogenezini değiştirebileceği bulunmuştur Bunlar
kardiyovaskuumller hastalıklar bakteriyel pnoumlmoni diyabet ve duumlşuumlk doğum ağırlıklı
bebek doğurmadır Bunu doğrulamak iccedilin ileri araştırmalara gerek vardır ancak
şuumlphesiz iyi bir ağız sağlığı sadece ağız hastalıklarını oumlnlemek iccedilin değil genel sağlık
iccedilin de ccedilok oumlnemlidir11
224 Aşılama
Erişkin aşılaması yaşamları kurtarır ve maliyet etkindir İnfluenzaya karşı
aşılamanın maliyet etkinliğinin bir ccedilalışması aşılama ile bakım kurumlarında
yaşamayan yaşlılarda akut ve kronik solunum hastalıkları ve konjestif kalp yetmezliği
nedeni ile hastaneye yatışların azaldığını goumlstermiştir Aşılanan her kişi iccedilin direkt
kazanccedil 117 dolardır12
11
Daha buumlyuumlk ergenlerin ve yaşlıların aşı ile oumlnlenebilir hastalıklara karşı aşı
planlamasında yaş dışında birccedilok endikasyon vardır Oumlrneğin kronik obstruumlktif akciğer
hastalığı kardiyovaskuumller hastalığı ve diabetes mellitus gibi hastalıkları olanlarda
yaştan bağımsız olarak influenzadan oumllme riski artmıştır Influenza kronik sağlık
sorunu olan orta yaşlılarda 65 yaş ve uumlzerindeki sağlıklılardan daha yuumlksek oumlluumlm
oranına sahiptir12
Aşılama endikasyonları şunlardır (Yuumlksek riskli sağlık durumlarına goumlre)12
v Alkolik siroz ve kronik karaciğer hastalığı
v Aspleni
v Kronik kardiyak ve pulmoner durumlar ve diabetes mellitus
v Pıhtılaşma faktoumlr eksikliği olanlar
v Bağışık yetersizliği durumları
v Renal hastalık ve hemodiyaliz hastaları
Tuumlrkiye Enfeksiyon Hastalıkları Derneği ve Klinik Mikrobiyoloji Derneğirsquonin
2009 Erişkin Bağışıklama Rehberirsquone goumlre oumlnerilen aşılama şeması Tablo 5rsquode
sunulmuştur
12
Tablo 5 Normal ve Riskli Yetişkinlerde Aşılama Şeması13
Aşı 18-49 yaş 50-64 yaş 65 ge yaş 1 Tetanoz difteri (Td) 10 yılda bir rapel 23Kızamık (K)Kızamık kızamıkccedilık kabakulak (KKK)
Bir veya iki doz
Hepatit B Uumlccedil doz (0 1 6 aylar) İnfluenza Yılda bir doz Yılda bir doz 4Pnoumlmokok (polisakkarit)
Bir doz
Hepatit A İki doz (0 6 ya da 18 aylar) 2Su ccediliccedileği İki doz (0 6 ya da 18 aylar) 5Meningokok Bir ya da daha fazla doz İmmuumlnitesi ve kontrendikasyonu olmayan tuumlm bireyleri kapsar
Risk faktoumlruuml olan ve kontrendikasyonu olmayan bireyleri kapsar
1 Tetanoz aşısı iccedilin primer immunizasyonu tamamlanmış kişilerdeki şemadır 2 Gebelikte kontrendikedir 3 B ir ya da iki doz kızamık aşısı yapıldı ise bir doz KKK aşısı yapılır İlk doz KKK aşısı
olarak yapıldı ise ikinci doz kızamık aşısı olarak yapılır İki doz KKK yapıldı ise tekrar
aşıya gerek yoktur 4 Beş yıl ara ile risk gruplarına yapılır (her risk grubu oumlzel olarak değerlendirilir) 5 Koruyuculuk suumlresi 2 yıldır
Aşılama oranını arttırmak iccedilin şu stratejiler oumlnerilmiştir12
v Birccedilok başarılı aşılama programı sağlık ccedilalışanlarının ve hedef popuumllasyonun
eğitimi tanıtım ve idari ve mali engellerin kaldırılmasıyla sağlanmıştır
v İnfluenza veya pnoumlmokok aşıları hakkında posta kartları aşılama oranını roumllatif
olarak arttırmıştır
v Buumlyuumlk kliniklerde influenza mevsiminde ldquowalk-inrdquo yetişkin aşılama istasyonları
kurulabilir Bu istasyon yazılı bir protokole goumlre youmlnetilmeli ve eğitimli hemşireler
atanmalıdır
v Hasta bekleme odalarında bilgilendirici posterler ve broşuumlrler yer almalıdır
13
v Hasta dosyalarına koruyucu hizmetlerle ilgili kontrol listesi veya hatırlatıcı liste
konması faydalı olabilir Hasta dosyalarında boumlyle etiketlerin yer almasının aşılama
oranlarını arttırdığı bildirilmiştir
v İnfluenza ve pnoumlmoniden oumllenlerin birccediloğu ( 39-45) oumlnceki yılda hastanede
yatmıştır bu da hastanede yatmanın ciddi influenza enfeksiyonu iccedilin artmış bir risk
olduğunu goumlsterir Eyluumll ve Mart aylarında hastaneden taburcu olan hastalara
influenza aşısı oumlnerilmelidir
225 Askerlik durumu
Guumlnuumlmuumlzde askerlik goumlrevinin yapılması sırasında yaşanan teroumlr olayları
psikiyatrik bozukluklara yol accedilabilir Evli olanların ailelerinden uzun suumlre uzak olması
krizlere yol accedilabilir Askerlik doumlnemi sırasında oumlluumlm ve engelliliklerr aileleri uumlzer Stres
nedeniyle sigara gibi alışkanlıklara da başlanabilir Bunun yanında askerlik doumlneminde
okuma-yazma veya ccedileşitli becerilerin kazanılması muumlmkuumlnduumlr Bu doumlnem eğitim ve
aşılama gibi kaccedilırılmış fırsatlar accedilısından yararlı olabilir
226 Engellilik
Oumlzellikle ortopedik engelli olmak bazı konjenital vakalar hariccedil genellikle kazalar
(trafik ve iş) sonucu olmaktadır Tuumlrkiye İstatistik Kurumu 2009 verilerine goumlre
Tuumlrkiyersquode ve Akdeniz Boumllgesirsquonde engelliğin tuumlruumlne goumlre engelli nuumlfus oranları Tablo
6rsquoda goumlsterilmiştir14
Tablo 6 Tuumlrkiyersquode ve Akdeniz Boumllgesinde engelliğin tuumlruumlne goumlre engelli nuumlfus oranları
Ortopedik
engelli ()
Goumlrme
engelli ()
İşitme
engelli ()
Dil ve
konuşma
engelli ()
Zihinsel
engelli ()
Tuumlrkiye 125 060 037 038 048
Akdeniz
Boumllgesi
122 058 034 038 050
Tuumlrkiye genelinde en fazla ortopedik engelli bulunmaktadır ( 125) Akdeniz
Boumllgesirsquonde de bu oran yakındır
14
Aşılama bazen sakat kalmayı da engellemektedir Oumlrneğin polio aşısının yaygın
kullanılması buna bağlı poliomyelit riskini azaltacaktır Trafik ve iş kazalarını oumlnlemek
ise ccedileşitli soysal kurumların halk eğitimiyle olabilir
227 Ateşli Silahlar
Evde ateşli silah bulundurulması ergenler arasında intihar oranlarını 10 kat ve
cinayet oranlarını doumlrt kat arttırmaktadır15
Hekimlerin ebeveynleri ve hastaları ateşli silahlara sahip olma konusunda
bilinccedillendirme sorumluluğu bulunmaktadır Bu sorumlulukları
(1) ateşli silaha sahip olmanın riskleri
(2) ateşli silah yaralanmasının ev halkına verebileceği zararlar
(3) alkolik veya mental retarde ergen veya 13-19 yaş arası kişilerin karşı karşıya
olabilecekleri riskler konusunda bilgilendirmeyi de iccedilermelidir Ebeveynlere en guumlvenli
yolun ateşli silahı ev ortamından uzaklaştırmak olduğu anlatılmalıdır Aile ateşli silahı
bulundurmakta ısrarlı olduğu takdirde ebeveynlere ateşli silahı oumlzel bir kasada ve kilit
altında mermilerinden ayrı bir şekilde muhafaza etmeleri oumlnerilmelidir15
23 Sağlıkta Risk Faktoumlrlerini Belirleme Youmlntemleri
Araştırmanın en oumlnemli aşamalarından biri de veri ve bilgi toplama youmlntem ve
aracının seccedililmesidir Sosyal konularda yapılan araştırmaların veri kaynağı insandır ve
onlardan doğrudan bilgi alma youmlntemlerinden biri de anket youmlntemidir Anket youmlntemi
birinci elden yani birincil kaynaktan veri toplama youmlntemidir16
Anket youmlnteminin temelini bir evren ya da oumlrneklemi oluşturan birimlerden
sistematik biccedilimde bilgi elde edebilmek oluşturur Bu amaccedilla yazılı ya da soumlzluuml sorular
sorarak bunların yanıtlarına ulaşılmaya ccedilalışılır Dikkat edilirse goumlruumlşmeci ile
yanıtlayıcı arasında bir tuumlr iletişimden soumlz edilmektedir ve veri toplama aracı anket
formu olarak adlandırılır Boumlyle bir iletişimin başarılı olabilmesi iccedilin anket formunda
yer alacak soruların yazılı ya da soumlzluuml sorulabilmesinde ccedileşitli faktoumlrler goumlz oumlnuumlnde
bulundurulmalıdır16
v Cevaplayıcıların kuumlltuumlr duumlzeyi
v Cevaplayıcıların taraf tutma eğilimi
v Boumllgesel davranışlar
15
v Cevap vereceklerin meslekleri
Eğitim ve kuumlltuumlr duumlzeyi duumlşuumlk olanlara anlaşılması zor olan sorular
sorulmamalıdır Okur-yazar olmayan bir kimseye internet hakkında soru sormak ve bu
konuda bilgiler istemek doğru değildir ve sorulsa bile guumlvenilir sonuccedillar elde edilemez
Ankete cevap vermesi istenen kişilerin meslekleri onların cevaplarının gerccedilekccedili ve
guumlvenilir olmasını da etkileyebilecektir Tıp alanındaki bir uumlruumln hakkında muumlhendise ya
da muhasebeciye soru sormak ve yanıt almak araştırmanın guumlvenilirliğine goumllge
duumlşuumlrebilecektir Anket youmlnteminin birincil kaynaktan veri elde etmenin diğer youmlntemi
olan goumlzlem youmlntemine goumlre uumlstuumln bir oumlzelliği vardır En yaygın ve sık kullanımı
olması bilinen uumlstuumln bir oumlzelliğidir Bu oumlzelliği ortaya ccedilıkaran oumlnemli konu goumlzlem
youmlnteminde soru sorulmamasına karşın anket youmlnteminde sorular sorulmasıdır Anket
formundaki sorular yazılı (mektupla anket) ve soumlzluuml (telefonla anket goumlruumlşme) olarak
sorulabilmektedir Diğer bir oumlzellik ise esneklik ve ccedileşitliliktir Anket youmlntemi ile pek
ccedilok ve ccedileşitte bilgiler toplamak olanaklıdır16
Cevaplayıcıların tutum ve davranışları demografik oumlzellikleri gibi değişik tuumlrde
bilgiler elde edilebilir Sorulacak sorulardaki esneklik ve ccedileşitlilik ile ccedilok ccedileşitli bilgiler
elde edilebilir Anket youmlnteminin bir diğer oumlnemli oumlzelliği de verilerin daha ccedilabuk ve
daha az maliyetle elde edilebilmesidir Bilgi toplanacak konuların ve kişilerin geniş bir
yelpazeye yayılabilmesi ve iletişim olanaklarının sunduğu hız ve duumlşuumlk maliyetle erişim
fırsatları anket youmlnteminin bu oumlzelliğini oluşturmaktadır16
231 Anket Youmlnteminin Tuumlrleri
Anket youmlnteminde kullanılacak iletişim biccedilimine goumlre anket tuumlrleri uumlccedile ayrılabilir
v Mektupla ya da postayla anket
v Telefonla anket
v Kişisel goumlruumlşme
Araştırmacı araştırmanın amacını ve araştırma problemini goumlz oumlnuumlnde tutarak
anket tuumlrlerinden hangisini kullanacağını belirlemelidir Anket youmlnteminde kullanılacak
tuumlrlerin her birinin uumlstuumln ve zayıf youmlnleri vardır Uygulanacak anket tuumlruuml
kararlaştırılırken bu youmlnleri dikkatlice değerlendirilmelidir16
16
232 Mektupla Anket
Anket tuumlrleri iccedilerisinde en yaygın olarak kullanılanıdır Bu tuumlruumln en oumlnemli
oumlzelliği goumlruumlşmecinin bulunmamasıdır Sorulan sorulara cevap vermek ve anket
formunu geri postalamak cevaplayıcıya duumlştuumlğuumlnden oluşturulacak işbirliği ve
cevaplamadaki olumlu ilgilenim başarıyı doğrudan etkileyebilecektir Mektupla anket
yazılı iletişimin tuumlm oumlzelliklerini kapsar Soruların oumlrneklemi oluşturan birimlerin
hepsinin anlayabileceği aynı duumlzeyde algılayabilecekleri soumlzcuumlklerden kavramlardan
oluşması gerekir16
233 Telefonla Anket
Telefon rehberi esas alınarak yapılan oumlrnek seccedilimi durumunda kullanılan bir anket
tuumlruumlduumlr Daha ccedilok gelişmiş uumllkeler ve youmlrelerde uygulanmasına rastlanır Bu tuumlr anketin
uygulanabilmesi iccedilin telefon kullanımının yaygın olması gereklidir Telefonla anket
uygulaması yazılı iletişimi temel almadığı gibi tam olarak kişisel iletişimi de temel
almaz İletişim tuumlruuml daha ccedilok bir araccedil yardımıyla gerccedilekleştirilen uzaktan iletişimdir Bu
tuumlr iletişimin olumlu ve olumsuz youmlnlerini taşır Telefonla anket youmlnteminde
cevaplayıcılarla telefon aracılığıyla iletişim kurularak sorulan sorulara alınan yanıtlar
anket formuna işlenir16
Bu tuumlr anketin başlıca uumlstuumln youmlnleri şoumlyle sıralanabilir
v Diğer anket tuumlrlerine goumlre daha duumlşuumlk maliyetlidir Tekrar aramaları da değişik
zamanlarda yapabilmek olanaklı olduğundan bunun da maliyeti ccedilok yuumlksek
değildir
v Kısa bir zaman iccedilerisinde daha fazla kişiye ulaşarak goumlruumlşme yapabilme olanağı
olduğundan en hızlı bilgi toplama youmlntemi olduğu gibi zaman tasarrufu da sağlayan
youmlntemdir
v Mektupla anket tuumlruumlne goumlre ccedilok guumlncel konular hakkında bilgi edinmede daha
esnektir
v Goumlruumlşmecinin yanıtlar uumlzerinde etkili olması bakımından mektupla anket ile kişisel
goumlruumlşme arasında yer alır Fiziksel goumlruumlnuumlmden anket formunun tasarımından
kaynaklanan etkiler bu youmlntemde soumlz konusu değildir Sadece sesin kullanılmış
olması bu etkileri en aza indirmektedir
17
v Telefonla goumlruumlşmelerde kişiselleşme soumlz konusu olduğundan insanlar kendileriyle
ilgili sorulara daha rahatlıkla ve iccediltenlikle yanıtlar verebilmektedirler
v Telefonla anket uygulaması sırasında bilgi toplama ile ilgili denetim oumlnlemleri
istenilen duumlzeyde ve biccedilimde uygulanabilir
Belirtilen uumlstuumln youmlnlerinin yanında telefonla anket youmlnteminin oumlnemli zayıf
yanları vardır
bull Sadece telefonu olanlarla goumlruumlşme yapılabilir Bu durum oumlrnek seccediliminde yanlılığa
neden olabilmekte ve oumlrneğe goumlre birimlerin araştırma evrenini temsil yeteneğini
azaltabilmektedir Oumlzellikle gelir duumlzeyi duumlşuumlk gecekondu sakinleri kiracılar yeni
taşınan aileler ve kırsal kesimde yaşayanlarla ilgili bilgi toplamada bu konu oumlnemli
sorun olarak ortaya ccedilıkabilmektedir Ancak uumllkemizde telefon sayısındaki artış ve
telefon sahipliği oranındaki gelişme bu sakıncayı ortadan kaldırmaya başlamıştır
bull Uzun goumlruumlşmelere fazla olanak sağlamadığından elde edilecek bilgilerin miktarı ve
ccedileşidi sınırlı kalabilmektedir
bull Goumlzlem olanağı yoktur Ses tonu ve konuşma biccedilimi ile birccedilok eğilim saptanmaya
ccedilalışılır
bull Goumlruumlşmelerde yardımcı araccedilların kullanılması olanaksızdır
Telefonla anket youmlnteminin uumlstuumln ve zayıf youmlnleri değerlendirildiğinde bu
youmlntemin gittikccedile buumlyuumlyen bir kullanım potansiyeline sahip olduğu soumlylenebilir En
kolay en hızlı ve en az maliyetli bilgi toplama youmlntemi olarak telefonla anket
youmlnteminin zayıf youmlnleri oumlnceden bilinerek ve yerinde kullanılması araştırmacılara
buumlyuumlk kolaylıklar getirmektedir16
234 Kişisel Goumlruumlşme
Bu tuumlr anket uygulamasında goumlruumlşmecinin (anketoumlr) bir ya da birden fazla
cevaplayıcı ile fiziksel olarak bir arada bulunduğu bir ortamda sorular sorarak bunlara
yanıtlar alması gerccedilekleştirilir Anket formunda bulunan sorulara verilen yanıtlar
genellikle goumlruumlşmeci tarafından doldurulur Goumlruumlşmeci cevaplayıcının bulunduğu yere
gider ve anketi uygular Gidilecek yer ya da bir araya gelinecek yer ev olabildiği gibi
işyeri ya da herhangi bir uygun ortam da olabilir16
18
235 Uygun Anket Tuumlruumlnuuml Belirleme
Araştırmanın amacı ve araştırma problemi goumlz oumlnuumlnde bulundurularak hangi tuumlr
anketin en uygun olduğunu belirlemede birccedilok kriter değerlendirilmeye ccedilalışılır Bunları
kısaca şoumlyle sıralayabiliriz16
v Soruların karmaşıklığı
v Arzulanan veri miktarı
v Arzulanan doğruluk
v Oumlrneklem denetimi
v Harcanabilecek zaman
v Kabullenilebilir cevaplamama oranı
v Maliyet
Tablo 7 Anket Tuumlrlerinin Karşılaştırılması16
Kriter Mektup Telefon Kişisel goumlruumlşme Karmaşık sorular Zayıf İyi Ccedilok iyi Veri miktarı Orta İyi Ccedilok iyi Duyarlı sorularda doğruluk
İyi Orta Orta
Goumlruumlşmeci etkilerinin denetimi
Ccedilok iyi Orta Zayıf
Oumlrneklem denetimi Orta Orta Orta Gereken zaman Zayıf Ccedilok iyi İyi Olası cevaplama oranı Orta Orta Orta Maliyet İyi İyi Orta
Hiccedilbir youmlntem her durumda en uygun youmlntem olamaz Oumlnemli olan konu
kullanılacak youmlntemin en uygun cevaplayıcılardan en duumlşuumlk maliyetle en uygun bilginin
elde edebilmesini sağlamasıdır16
24 Koruyucu Sağlık Hizmetinde İstatistiksel Kavramlar
Risk olgusunu anlayabilmek iccedilin bazı istatistiksel terimleri bilmek gerekir
Prevalans bir ccedilalışma nuumlfusunda hastalık sahibi olanların (herhangi bir yer veya
zamanda) oranıdır Eski ve yeni vakalar toplam nuumlfusa boumlluumlnuumlr İnsidans ise verilen bir
19
zamanda yeni hastalık geliştirenlerin oranıdır Verilen zaman boyunca yeni vakalar
toplam nuumlfusa boumlluumlnuumlr17
Roumllatif risk risk faktoumlruuml olmayan insanların hasta olma insidansı ile risk faktoumlruuml
olan insanların hasta olma insidansı oranıdır Kohort ccedilalışmaları veya klinik denemeler
iccedilin kullanılır Roumllatif Risk=1 ise riske maruziyet veya tedavi etkisizdir Roumllatif Risk lt1
ise riske maruziyet veya tedavi koruyucudur Roumllatif Risk gt1 ise riske maruziyet veya
tedavi hastalık olasılığını arttırmaktadır Odds Ratio ise vaka-kontrol ccedilalışmaları iccedilin
kullanılır Hasta olanlarda risk faktoumlruuml olma olasılığının hasta olmayanlarda risk faktoumlruuml
olma olasılığına oranıdır Odss Ratio gt1 ise risk faktoumlruuml artmış hastalık ile ilişkilidir17
İstatistiksel testin oumlnem duumlzeyi (alfa) gerccedilekte hiccedilbir bağlantı yokken rastlantı
sonucu tek başına istatistiksel bağlantı bulmadır (Tip 1 hata) Genellikle 005rsquodir Duumlşuumlk
alfa oumlzellikle bir bağlantıyı belirtirken oumlnemlidir Bir istatistiksel testin guumlcuuml (power) =
1-betarsquodır (Beta Gerccedilekte varken hiccedilbir bağlantı bulamama olasılığıdır Tip 2 hata) P
değeri bir bulgunun rastlantısal olarak tek başına olma olasılığıdır Eğer p değeri
oumlnceden belirlenmiş alfa (genellikle 005)rsquoden kuumlccediluumlkse bulgular gerccedilekten şans eseri
değildir denebilir 95 guumlven aralığı demek 95 olasılıkla belirtilen değer gerccedilektir
anlamına gelir Oumlrneklem buumlyuumlkluumlğuuml ise bir klinik ccedilalışmada yeterli yuumlksek power ve
yeterli duumlşuumlk alfa elde etmek iccedilin gerekli denek sayısıdır17
20
3 GERECcedil VE YOumlNTEM
31 Ccedilalışma Evreninin Belirlenmesi
Adana ili Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam ve Ccedilukurova ilccedilelerinde daha oumlnce bu ccedilalışma
yapıldığı iccedilin ccedilalışmamızda aranacak telefon numaraları Adana ili Aladağ Ceyhan
Feke İmamoğlu Karaisalı Karataş Kozan Pozantı Saimbeyli Tufanbeyli Yumurtalık
İlccedilelerindeki Tuumlrk Telekom santrallerinden seccedililmiştir Bu ilccedilelerde demografik veriler
astım diyabet ağız sağlığı aşılama askerlik durumu engellilik ve ateşli silahlar
başlıklarında davranışsal risk faktoumlrleri incelenmiştir
32 Adana İli İlccedileleri İle İlgili Genel Bilgiler
Ccedilalışma evreni Adana İli Aladağ Ceyhan Feke İmamoğlu Karaisalı Karataş
Kozan Pozantı Saimbeyli Tufanbeyli Yumurtalık İlccedilelerinden oluşmuştur Ccedilalışma
evrenini oluşturan ilccedileler hakkındaki bilgiler Tablo 8rsquode goumlruumllmektedir
Tablo 8 Adana İli İlccedilelerinin Oumlzellikleri18-19
Adana ili ilccedileleri Adanarsquoya uzaklık Koumly belde sayısı
Aladağ 99 km 26 koumly 1 belde
Ceyhan 47 km 70 koumly 11belde
Feke 119 km 39 koumly
İmamoğlu 44 km 19 koumly
Karaisalı 52 km 51 koumly
Karataş 49 km 37 koumly 2 belde
Kozan 68 km 87 koumly 1 belde
Pozantı 114 km 16 koumly 1 belde
Saimbeyli 153 km 25 koumly
Tufanbeyli 191 km 29 koumly 1 belde
Yumurtalık 81 km 16 koumly 3 belde
21
Aşağıda Adana il haritası ve ccedilalışmaya dahil edilen ilccedileler goumlruumllmektedir Adana
Merkez hariccedil ilccedileler ccedilalışma evrenimizdir
Şekil 1 Adana İl Haritası19
Bu ilccedilelerden Yumurtalık Karataş Ceyhan belde ve koumlyleri tuumlmuumlyle ovalıktır
Feke Saimbeyli Tufanbeyli Aladağ ve Pozantı belde ve koumlyleri ise Toros dağları
eteklerinde dağlık boumllgededir Kozan Karaisalı İmamoğlu belde ve koumlyleri ise kısmen
ovalık kısmen dağlıktır
22
33 Oumlrneklem Buumlyuumlkluumlğuumlnuumln Hesaplanması
Ccedilalışmamızda oumlrneklem buumlyuumlkluumlğuumlnuuml hesaplarken S=ZZ[P(1-P)](DD)
formuumlluumlnuuml kullandık Formuumlle goumlre evrenimizin buumlyuumlkluumlğuuml 91987 (Seyhan Yuumlreğir
Sarıccedilam ve Ccedilukurova hariccedil) telefon numarası olduğundan beklenen prevalansı 70
hata payını 14 dizayn etkisini 15 ve guumlven aralığını 95 olarak kabul ettiğimizde
Adana ili ilccedileleri iccedilin hesapladığımız oumlrneklem buumlyuumlkluumlğuuml 1888 kişidir
Tuumlrkiye İstatistik Kurumu 2009 verilerine goumlre Tuumlrkiye 2008 yılına ait hane
sayısı 17794238 ve sabit telefon sayısı 17502205rsquodir14 Buna goumlre hane başı telefon
sayısı 098 olmaktadır Adana iccedilin ise hane sayısı 402000rsquodir (Tuumlrkiye İstatistik Yıllığı
2009rsquoda 2008 verileri)14 Adana Valiliğirsquonin sitesinden elde ettiğimiz sabit telefon sayısı
454334rsquoduumlr (Eyluumll 2005 itibarıyla)20 Dolayısıyla Adana iccedilin hane başı telefon sayısı
113rsquoduumlr
34 Oumlrneklem Seccedilimi
Ccedilalışma evrenimizin buumlyuumlkluumlğuuml 91987 ve oumlrneklem buumlyuumlkluumlğuuml 1888 olarak kabul
edildiğinde telefon abonesi sayısına goumlre her ilccedilenin oumlrneklem sayısı Tablo 9rsquoda
goumlsterilmektedir
23
Tablo 9 Adana İlccedilelerine Goumlre Nuumlfus Telefon Abonesi Sayısı ve Oumlrneklem Sayısı Oranları
İlccedileler Nuumlfus (20 yaş uumlstuuml) Abone sayısı Oumlrneklem sayısı
n n n Aladağ 11402 362 2365 257 49 259
Ceyhan 108969 3470 29562 3214 606 3210
Feke 12418 395 3746 407 77 408
İmamoğlu 19437 619 5179 563 106 561
Karaisalı 15498 493 6044 658 124 657
Karataş 14469 461 5103 555 105 556
Kozan 81326 2590 22100 2402 454 2405
Pozantı 13789 439 7912 860 162 858
Saimbeyli 11044 351 2732 297 56 297
Tufanbeyli 12877 410 3517 382 72 381 Yumurtalık 12882 410 3727 405 77 408 Toplam 314111 10000 91987 10000 1888 10000
Nuumlfus Tuumlrkiye İstatistik Kurumu Adrese Dayalı Nuumlfus Kayıt Sistemi 200921 Abone Sayısı Adana Tuumlrk Telekom Boumllge Muumlduumlrluumlğuuml ile yapılan oumlzel goumlruumlşme22
Her ilccedile telefon santrali kapasitesine goumlre uumlccedil veya doumlrt haneli prefiksleri olan
numaralara sahiptir Her ilccedilede telefon numaralarının uumlccedil ve doumlrt haneli prefiksleri
belirlenmiştir ve her binlik gruptan oumlrneklem buumlyuumlkluumlğuuml oranında telefon seccedililmiştir
Oumlrneğin İmamoğlu iccedilin prefiksler 891 892 8962 8982 8972 8942 8978 8998
8952 idi Toplam abone sayısı 5179 ve nuumlfus 31257 idi Ccedilalışma evrenindeki toplam
abone sayısı (91987) İmamoğlursquondaki abone sayısı (5179) ile oranlandı (1776)
Toplam oumlrneklem sayısı 1888rsquoyi 1776rsquoya boumllduumlğuumlmuumlze yaklaşık 106 olan İmamoğlu
oumlrneklem sayısını hesapladık İmamoğlu iccedilin prefiksler iki adet uumlccedilluuml ve yedi adet
doumlrtluumlyduuml Uumlccedilluuml prefiksler 10000 doumlrtluuml prefiksler 1000 numara iccedilermekteydi
İmamoğlursquonda 27000 numara vardı (27 tane 1000rsquolik grup) ancak bunların hepsi dolu
değildi İmamoğlursquonun oumlrneklem sayısı olan 106rsquoyı 1000rsquolik grup sayısı 27rsquoye boumllerek
her binlik grup iccedilin rasgele doumlrt numara belirlememiz gerektiğini bulduk Her on binlik
grup iccedilin de rasgele 40 numara belirlememiz gerekir Her binlik gruptan (doumlrtluuml prefiksi
24
olanlar) rastgele doumlrt her on binlik gruptan (uumlccedilluuml prefiksi olanlar) rasgele kırk numara
seccedilerek aranacak numaraları belirledik
Aramalar sırasında bir gruptan seccedililen numara cevap vermezse aranan yer
mesken değilse veya değişik nedenlerle goumlruumlşme yapılamazsa o gruptaki bir sonraki
numara arandı Arka arkaya uumlccedil kez işyeri ccedilıktığında 100 numara atlandı
Belirlenen prefikslerdeki numaraların listelenmesi gruplara ayrılması ve her
gruptan rasgele olarak numaraların seccedililmesi işlemleri bilgisayar ile Uysal WebQ 1
anket youmlnetim yazılımının oumlrneklem seccedilim moduumlluuml23 ve Epi infoprogramı24 aracılığı
ile gerccedilekleştirildi
35 Anket Formunun Hazırlanması
Adana ili Aladağ Ceyhan Feke İmamoğlu Karaisalı Karataş Kozan Pozantı
Saimbeyli Tufanbeyli ilccedilelerinde ikamet eden erişkinlerin sağlıkla ilgili davranışları
ldquotelefonla anketrdquo youmlntemiyle araştırılmıştır Bunun iccedilin Amerika Birleşik Devletlerirsquonde
20 yılı aşkın suumlreden beri 40rsquodan fazla eyalette uygulanan lsquolsquoDavranışsal Risk Faktoumlrleri
Araştırma Sistemi (Behavioral Risk Factor Surveillance System BRFSS)25
kullanılmıştır 1980rsquoli yıllarda ABDrsquode telefonla anket youmlntemi kişinin bildirimine
goumlre ldquodavranışsal risk faktoumlrlerinirdquo belirlemek iccedilin guumlvenilir ve duumlşuumlk maliyetli bir
youmlntem olarak kullanılmaya başlandı Sistemin amacı halk sağlığı programlarını
planlamak uygulamak ve izlemek iccedilin veri elde etmekti 1984rsquoden sonra bu anket bir
araştırma sistemi oldu26 Orijinal ankette 1984 yılında sekiz ana boumlluumlm varken 2010
yılında 22 ana boumlluumlm ve 26 isteğe bağlı boumlluumlm bulunmaktadır Bunların her biri değişik
davranışsal risk faktoumlrlerini iccedilermektedir3
Orijinal anketteki sekiz boumlluumlm daha oumlnce Adanarsquonın merkez hariccedil ilccedilelerinde ve
16 boumlluumlm Adanarsquonın merkezinde uygulandı Buradaki ccedilalışmada ise Adanarsquonın merkez
hariccedil ilccedilelerinde demografik bilgiler astım diyabet ağız sağlığı aşılama askerlik
durumu engellilik ve ateşli silahlardan oluşan ve daha oumlnce uygulanmayan sekiz
davranışsal risk faktoumlruuml araştırıldı
36 Verilerin Toplanması
Telefon aramaları Ccedilukurova Uumlniversitesi Telefon ve İnternet ile Saha
Araştırmaları Birimi (TİSAB)rsquonde Ağustos 2008-Ocak 2009 arasında yapılmıştır
Anket telefona cevap veren konuşma veya zihinsel engeli bulunmayan 18 yaşından
25
buumlyuumlk bireylere uygulanmıştır Anket soruları sorulurken cevaplar aynı anda Uysal
WebQ 1 anket youmlnetim yazılımının veri toplama boumlluumlmuumlne kaydedilmiştir23
Tablo 10 Adana İli İlccedileleri (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Telefon Arama Sonuccedilları
Arama sonucu n
Meşgul 8 04
Cevap yok 327 174
Oumlzel konut değil 228 121
Kişi goumlruumlşmeyi kabul etmedi 149 79
Goumlruumlşme tamamlanamadı 80 42
Goumlruumlşme tamamlandı 1096 580
TOPLAM 1888 1000
Ccedilalışmamızda oumlrneklem buumlyuumlkluumlğuuml 1888 olarak hesaplanmıştı Ancak aranan
numaralarda ccedileşitli nedenlerle (meşgul cevap yok vb) 1096 kişi ile goumlruumlşme
tamamlanabilmiştir Dolayısıyla goumlruumlşmesi tamamlananların oranı 580rsquode kalmıştır
26
Tablo 11 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Goumlruumlşuumllen Kişilerin Katılım Yuumlzdeleri
İlccedileler Oumlrneklem sayısı Katılan Katılım yuumlzdesi
Aladağ 49 42 8571
Ceyhan 606 398 6568
Feke 77 40 5195
İmamoğlu 106 21 1981
Karaisalı 124 75 6048
Karataş 105 69 6571
Kozan 454 269 5925
Pozantı 162 48 2963
Saimbeyli 56 46 8214
Tufanbeyli 72 43 5972
Yumurtalık 77 45 5844
TOPLAM 1888 1096 5805
En yuumlksek katılım oranı Aladağ ilccedilesinde ( 8571) en duumlşuumlk katılım oranı ise
İmamoğlursquondadır ( 1981) Aramalar guumlnduumlz yapıldığı iccedilin oumlrneğe ccedilıkan telefon
numaraları defalarca aranmasına rağmen bazı boumllgelerde istenilen katılım yuumlzdesini elde
etmede zorluk ccedilekilmiştir
37 Verilerin Analiz Edilmesi ve Kullanılan İstatistik Youmlntemler
Veriler analiz edilirken oumlnce hatalı girişler duumlzeltildi minimum ve maksimum
kontrolleri yapıldı Kodlama hataları duumlzeltildi ve iccedil tutarlık youmlnuumlnden değerlendirildi
Veriler uygun şekilde gruplandırılıp kodlandıktan sonra frekans dağılımları ortalamalar
ve ccedilapraz tablolar yapıldı Ccedilapraz tablolarda x2 testi uygulandı
27
4 BULGULAR
41 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Goumlruumlşuumllen Kişilerin Sosyodemografik Oumlzellikleri
Ccedilalışmaya katılan kişilerin yaş grupları dengeli dağılmaktadır
Tablo 12 Adana ili ilccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Yaş grupları ve Cinsiyete goumlre Dağılımı
Yaş
grupları
Erkek Kadın TOPLAM
n + n + n
20-29 54 228 183 772 237 215
30-39 44 197 179 803 223 203
40-49 62 267 170 733 232 211
50-59 54 287 134 713 188 171
60 + 94 427 126 573 220 200
TOPLAM 308 280 792 720 1100 1000
suumltun yuumlzdesi +satır yuumlzdesi x2=3467 SD=4 p=00001
Tablo 12rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi cinsiyete bakılmaksızın her yaş grubundaki toplam
nuumlfusa bakıldığında yaş grupları arasında ciddi fark olmadığı yaş ve cinsiyete
bakıldığında ise erkek ve kadın arasında anlamlı fark olduğu goumlruumllmektedir (plt0001)
Telefon goumlruumlşmesi yapılan kişilerin 720ı kadın ve 280ı erkek idi Telefon
goumlruumlşmeleri mesai saatleri iccedilinde yapıldığı iccedilin kadınların sayısı erkeklerden fazlaydı
Ccedilalışmaya katılan erkek sayısını arttırmak iccedilin hafta sonları da telefon goumlruumlşmeleri
yapıldı Ancak buna rağmen sonuccedil değişmedi Ccedilalışmaya katılanların yaş ortalaması
4336plusmn1431 yıl erkeklerin yaş ortalaması 4718plusmn1489 yıl ve kadınların yaş ortalaması
4186plusmn1381 yıl olarak bulunmuştur
Goumlruumlşuumllen kişilerin medeni durumlarının dağılımı Tablo 13rsquode goumlsterilmiştir
28
Tablo 13 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Medeni Duruma Goumlre Dağılımı
Medeni durum
Erkek Kadın TOPLAM n n n
Evli 239 776 603 762 842 766
Bekacircr 62 201 104 131 166 151
Boşanmış veya eşi oumllmuumlş
7 23 84 107 91 83
TOPLAM 308 280+ 791 720+ 1099
1000
suumltun yuumlzdesi +satır yuumlzdesi x2=2586 SD=2 p=00001
En buumlyuumlk grubu evliler ( 766) ikinci buumlyuumlk grubu ise bekacircrlar ( 151)
oluşturmaktadır Boşanmış veya eşi oumllmuumlş kadınların oranı ( 106) erkeklerden (
23) anlamlı olarak fazladır (plt0001)
Ccedilalışmaya katılan kişilerin cinsiyete goumlre eğitim durumlarının dağılımları ise
Tablo 14rsquode goumlsterilmiştir
Tablo 14 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Cinsiyete Goumlre Eğitim Durumlarının Dağılımı
Eğitim
Erkek Kadın Toplam n + n + n
Okur-yazar değil
12 67 166 933 178 162
Okur-yazar 26 333 52 667 78 71 İlkokul 140 292 339 708 479 436 Ortaokul 33 333 66 667 99 90 Lise 66 335 131 665 197 179 Uumlniversite 31 456 37 544 68 62 TOPLAM 308 280 791 720 1099 1000
suumltun yuumlzdesi +satır yuumlzdesi x2=5612 SD=5 p= 00001
Okur-yazar olmayanlarda kadınların oranı 933 ile erkeklerden ( 67) oldukccedila
fazladır Eğitime goumlre dağılımda en buumlyuumlk grubu ilkokul mezunları oluşturmaktadır (
29
436) Tuumlm oumlrneklemin 62si uumlniversite mezunu olduklarını ifade etmişlerdir
Cinsiyet ve eğitim durumu arasındaki fark anlamlı bulunmuştur (plt 0001)
Yaş grubu ile eğitim arasındaki ilişki Şekil 2rsquode goumlsterilmiştir
Şekil 2 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Eğitim Durumu ve Yaş Grupları Dağılımı
Uumlniversite mezunlarının buumlyuumlk kısmı 20-29 yaş grubunda okur-yazar olmayanların buumlyuumlk kısmı ise 60 yaş ve uumlzeri gruptadır
42 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Goumlruumlşuumllen Kişilerin Astım Durumu
Goumlruumlştuumlğuumlmuumlz kişilere bir hekim tarafından astım tanısı alıp almadıkları ve şu an
astım olup olmadıkları soruldu
30
Şekil 3 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Astım Durumu
Astım olduğu soumlylenenler ile şu an astımı olanların oranları birbirine yakındır
(Şekil 3) Aslında astımı olduğu soumlylenenlerle şu an astımı olanların oranı aynı
olmalıdır Ccediluumlnkuuml astım kronik bir hastalıktır Bu farklılık iki nedenden olabilir Birincisi
başlangıccedilta konulan astım tanısı yanlış olabilir İkincisi aslında astımı vardır ama
sorduğumuzda bulguları olmadığından yok demiş olabilir
Astımla ilgili elde ettiğimiz bir diğer bulgu da beden kitle indeksi arttıkccedila astım
prevalansının artmasıydı
Boumllgelere goumlre astım durumu Tablo 15rsquode goumlsterilmiştir
31
Tablo 15 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerde Astım Durumu
İlccedileler Şu an astımı var mı
Evet Hayır TOPLAM
n + n + n
Aladağ 1 25 39 975 40 36
Ceyhan 17 43 382 957 399 365
Feke 2 50 38 950 40 37
İmamoğlu 2 95 19 905 21 19
Karaisalı 6 80 69 920 75 69
Karataş 7 101 62 899 69 63
Kozan 10 38 256 962 266 243
Pozantı 4 83 44 917 48 44
Saimbeyli 3 65 43 935 46 42
Tufanbeyli 2 47 41 953 43 39
Yumurtalık 1 21 46 979 47 43
TOPLAM 55 50 1039 950 1094 1000
Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=10138 SD=10 p=0428
Boumllgeler incelendiğinde en yuumlksek astım oranı 101 ile Karataşrsquota en duumlşuumlk
oran ise 21 ile Yumurtalıkrsquota bulunmuştur ancak bu fark anlamlı değildir ve diğer
ilccedilelerde oran dengeli dağılmıştır Toplam astım oranı 5rsquodir
Kadınlarda astım oranı ile erkeklerde astım oranı karşılaştırılmıştır (Tablo 16)
32
Tablo 16 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerde Cinsiyet ve Astım Durumu
Cinsiyet Şu an astımı var mı
Evet Hayır TOPLAM
n + n + n
Erkek 9 30 296 970 305 279
Kadın 46 58 743 942 789 721
TOPLAM 55 50 1039 950 1094 1000
Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=3819 SD=1 p=0051
Erkeklerde şu an astımı olma durumu 3 iken kadınlarda bu oran 58
bulunmuştur Ancak bu fark sınırda anlamlı bulunmuştur (p=0051)
Yaş grubu ile astım olma ilişkisi araştırılan bir diğer konudur
Tablo 17 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerde Yaş Gruplarına Goumlre Şu An Astım Olma Durumu
Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=10332 SD=4 p=0035
Yaş arttıkccedila astım olma durumu artmaktadır ve bu ilişki anlamlıdır (p=0035)
Yaş grubu Şu an astımı var mı
Evet Hayır TOPLAM
n + n + n
20-29 4 17 232 983 236 216
30-39 10 45 212 955 222 203
40-49 11 48 218 952 229 209
50-59 14 75 173 925 187 171
60+ 16 73 204 927 220 201
TOPLAM 55 50 1039 950 1094 1000
33
43 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Goumlruumlşuumllen Kişilerin Diyabet Durumu
Ccedilalışmamızda toplumdaki diyabet oranı 101 bulunmuştur (Şekil 4)
Şekil 4 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerde Diyabet Olma Durumu
Ccedilalışmaya katılanlar gebelikleri sırasında diyabet ve sınırda diyabeti ayrıca
belirtmişlerdir
Yaş grupları ve diyabet olduğu soumlylenme durumu da incelenmiştir
Tablo 18 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerde Yaş Grupları ve Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu
Yaş grubu (yıl)
Diyabet olduğu soumlylendi mi Evet Hayır TOPLAM
n + n + n 20-29 1 04 233 996 234 217 30-39 7 32 214 968 221 204 40-49 20 89 204 911 224 207 50-59 36 195 149 805 185 171 60+ 45 207 173 793 218 201 TOPLAM 109 101 973 899 1082 1000
Suumltun yuumlzdesi Satır yuumlzdesi x2=8086 SD=4 p=00001
34
Tablo 18rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi yaş grubu arttıkccedila diyabeti olanların sayısı
artmaktadır Yaş arttıkccedila insuumllin direncinin gelişmesi bunun hazırlayıcısıdır
bulgularımız bununla uyumludur ve anlamlıdır (p=00001)
Eğitim durumu ve diyabet ilişkisinde hiccedilbir okul bitirmeyenlerde diyabet daha sık
bulunmuştur (Tablo19)
Tablo 19 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerde Eğitim Durumu ve Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu
Eğitim durumu
Diyabet olduğu soumlylendi mi Evet Hayır TOPLAM n + n + n
Okul bitirmeyenler∆
43 170 210 830 253 234
Okul bitirenler
66 80 762 920 828 766
TOPLAM 109 101 972 899 1081 1000 ∆Okul bitirmeyenler Her hangi bir okul diploması olmayan Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=1741 SD=1 p=00001
Okul bitirmeyenlerde diyabet olduğu soumlylenme oranı 170 iken bir okul
bitirenlerde 80rsquodır Bu fark anlamlı bulunmuştur (p=00001)
Ccedilalışmamızda medeni durum ve diyabet ilişkisini de inceledik (Tablo 20)
Tablo 20 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Medeni Durum ve Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu
Medeni durum
Diyabet olduğu soumlylendi mi Evet Hayır TOPLAM n + n + n
Evli 92 111 735 889 827 765 Bekacircr 1 06 104 994 165 153 Boşanmış veya eşi oumllmuumlş
16 180 73 820 89 82
TOPLAM 109 101 972 899 1081 1000 Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=1556 SD=2 P=00004
Diyabet olduğu soumlylenme oranı en fazla boşanmış veya eşi oumllmuumlşlerde
bulunmuştur ( 180) Evli olanlarda oran 111 bekacircrlarda ise 06 olarak
35
bulunmuştur Ancak bekacircrların yaş grubunun genel olarak duumlşuumlk olacağı
duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde bulgular yine diyabetin yaşla beraber arttığını goumlstermektedir
İlccedilelere goumlre diyabet olduğu soumlylenme durumu Tablo 21rsquode goumlsterilmiştir
Tablo 21 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) İlccedilelere Goumlre Kişilerin Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu
İlccedileler Diyabet olduğu soumlylendi mi Evet
Hayır TOPLAM
n n + N Aladağ 4 105 34 895 38 35 Ceyhan 37 94 358 906 395 365 Feke 4 100 36 900 40 37 İmamoğlu 0 00 21 1000 21 19 Karaisalı 7 93 68 907 75 69 Karataş 12 174 57 826 69 64 Kozan 21 80 242 920 263 243 Pozantı 9 187 39 813 48 44 Saimbeyli 4 87 42 913 46 43 Tufanbeyli 2 47 41 953 43 40 Yumurtalık 9 204 35 796 44 41 TOPLAM 109 101 973 899 1082 1000
Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=1224 SD=10 p=0140
İmamoğlursquonda diyabet olduğunu soumlylenme oranının ( 0) ccedilok duumlşuumlk olması ve
Karataş ( 174) Pozantı ( 187) ve Yumurtalıkrsquota ( 204) bariz olarak yuumlksek
olması dikkat ccedilekmektedir Diğer ilccedilelerde diyabet olduğunu soumlylenenlerin oranı
dengeli dağılmaktadır Ancak farklar anlamlı değildir (p=0140)
Diyabet olduğu soumlylenenlerin cinsiyete goumlre dağılımı Tablo 22rsquodedir
Tablo 22 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Cinsiyet ve Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu
Cinsiyet Diyabet olduğu soumlylendi mi Evet Hayır TOPLAM n + n + n
Erkek 25 82 280 918 305 282 Kadın 84 108 693 892 777 718 TOPLAM 109 101 973 899 1082 1000
Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=165 SD=1 p=0198
36
Diyabet olduğu soumlylenenlerde cinsiyet accedilısından anlamlı bir fark bulunmamıştır
(p=0497) Erkeklerde diyabet olduğu soumlylenme oranı 82 ve kadınlarda 108
olarak bulunmuştur
Diyabetik hastalar genelde kilo fazlası veya obezitesi olan hastalardır
Ccedilalışmamızda diyabet ile BKİ ilişkisi Tablo 23rsquode goumlruumllmektedir Boy ve kilosunu
soumlylemeyenler tabloya dahil edilmemiştir
Tablo 23 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Beden Kitle İndeksi ve Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu
BKİ Diyabet olduğu soumlylendi mi Evet Hayır TOPLAM n + n + n
le25 14 38 535 962 369 475 25-30 28 108 231 892 259 334 ge30 24 162 124 838 148 191 TOPLAM 67 85 710 915 776 1000
Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=4231 SD=2 P=00001
Ccedilalışmamıza katılanlarda BKİ le 25 olanların 38rsquoi diyabet olduğunu
soumlylemişken BKİ normal olanlarda bu oran 109 ve BKİ ge30 olanlarda 163rsquotuumlr
BKİ arttıkccedila diyabet olduğu soumlylenenlerin oranı artmıştır Bu bulgu da anlamlı
bulunmuştur (p=00001)
44 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Goumlruumlşuumllen Kişilerin Ağız Sağlığı Durumu
Ccedilalışmamızda diş hekimine gitme durumu Şekil 5rsquode goumlsterilmiştir
37
Şekil 5 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) En Son Diş Hekimine Gitme Durumu
Goumlruumlşuumllen kişilerin 4016rsquosı (441 kişi) son bir yıl iccedilinde diş hekimine gitmişken
1183rsquouuml (43 kişi) hiccedil diş hekimine gitmediğini belirtmiştir Bu kişilerin yaş grubuna
goumlre en son diş hekimine gitme durumu ise Tablo 24rsquote goumlsterilmiştir
Tablo 24 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Yaş Grupları ve Diş Hekimine Gitme Durumları
Yaş Diş hekimine gitme durumu Son 1 yıl iccedilinde Son 2+ yılda giden Hiccedil gitmeyen TOPLAM n + n 0+ n + n
20-29 109 480 60 264 58 256 227 215 30-39 104 479 85 392 28 129 217 206 40-49 94 418 115 511 16 71 225 213 50-59 69 390 97 548 11 62 177 168 60 + 65 311 127 608 17 81 209 198 TOPLAM 441 418 484 459 130 123 1055 1000 + Satır yuumlzdesi Suumltun yuumlzdesi x2=91048 SD=8 p= 00001
Tablo 24rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi son bir yıl iccedilinde diş hekimine gitme durumu 20-29
yaş grubunda en yuumlksektir ( 48) Bu oran yaş grubu arttıkccedila azalmaktadır 60 yaş ve
uumlzerinde oran 311rsquodir Bulunan fark anlamlıdır (p=00001)
38
Tablo 25 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Eğitim ve Diş Hekimine Gitme Durumu
Eğitim durumu
Diş hekimine gitme durumu Son 1 yıl iccedilinde Son 2 artı
yıllarda giden Hiccedil gitmeyen TOPLAM
N + n + n + n Okur- yazar değil
57 343 89 536 20 121 166 157
Okur- yazar
28 384 36 493 9 123 73 69
İlkokul 180 388 221 476 63 136 464 440 Ortaokul 46 484 36 379 13 137 95 90 Lise 89 466 78 408 24 126 191 181 Uumlniversite 41 621 24 364 1 15 66 63 TOPLAM 441 418 484 459 130 123 1055 1000
+ Satır yuumlzdesi Suumltun yuumlzdesi x2=25345 SD=10 p=0005
Eğitim durumu ve diş hekimine gitme durumunda uumlniversite mezunlarında son bir yıl iccedilinde diş hekimine gitme oranı en yuumlksektir Ayrıca hiccedil gitmeyenlerin oranı uumlniversite mezunlarında en duumlşuumlktuumlr Aradaki fark anlamlı bulunmuştur (p=0005)
Tablo26 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Cinsiyet ve Diş Hekimine Gitme Durumu
Cinsiyet Diş hekimine gitme durumu Son 1 yıl iccedilinde Son 2 artı yıllarda
giden Hiccedil gitmeyen TOPLAM
N + n + n + n Erkek 108 366 154 522 33 112 295 280 Kadın 333 438 330 434 97 128 760 720 TOPLAM 441 418 484 459 130 123 1055 1000
+Satır yuumlzdesi Suumltun yuumlzdesi x2=6641 SD=2 p=0036
Son bir yıl iccedilinde diş hekimine gitme durumunda kadınların oranı daha yuumlksektir
ve aradaki fark anlamlıdır (p=0036)
39
Tablo 27 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Diş Ccediluumlruumlğuuml Nedeniyle Kaybedilen Diş Sayısı
Diş ccediluumlruumlğuuml nedeniyle
kaybedilen diş sayısı
n
Hiccedil kaybetmedim 203 186
1-5 diş kaybettim 427 391
6-10 diş kaybettim 157 144
11-15 diş kaybettim 136 124
Hepsini kaybettim 166 152
Bilmiyorum 3 03
TOPLAM 1092 1000
Diş sağlığı ile ilgili olarak goumlruumlştuumlğuumlmuumlz kişiler arasında hiccedil diş kaybı
olmayanların oranı 186 iken en buumlyuumlk grubun (391) 1-5 diş kaybı vardır
Dişlerimin hepsini kaybettim diyenlerin oranı ise 152rsquodir
Tablo 28 Adana İli İlccedilelerinde(Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Eğitim Durumu ve Diş Ccediluumlruumlğuuml Nedeniyle Kaybedilen Diş Sayısı
Eğitim durumu
Kaccedil diş kaybettiği Hiccedil 1-5 6-10 11-15 Tuumlmuumlnuuml TOPLAM n + n + n + n + n + n
Okul bitirmeyenler
18 71 47 186 41 162 40 158 107 423 253 233
Okul bitirenler
185 221 379 454 116 139 96 115 59 71 835 767
TOPLAM 203 187 426 392 157 144 136 125 166 153 1088 1000 +Satır yuumlzdesi Suumltun yuumlzdesi x2=22072 SD=4 p=00001
Goumlruumlşuumllen kişilerde tuumlm dişlerimi kaybettim diyenlerin 423rsquouuml okul
bitirmeyenler ve 71rsquoi okul bitirenler grubundadır (Tablo 28)
40
Tablo 29 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Cinsiyet ve Diş Ccediluumlruumlğuuml Nedeniyle Kaybedilen Diş Sayısı
Cinsiyet Kaccedil diş kaybettiği Hiccedil 1-5 6-10 11-15 Tuumlmuumlnuuml TOPLAM n + n + n + n + n + n
Erkek 47 156 124 411 47 156 39 129 45 149 302 277 Kadın 156 198 303 385 110 140 97 123 121 154 787 723 TOPLAM 203 187 427 392 157 144 136 125 166 152 1089 1000
+Satır yuumlzdesi Suumltun yuumlzdesi x2=2962 SD=4 p=0564
Ccedilalışmamızda cinsiyet ile kaybedilen diş sayısı arasında anlamlı ilişki
saptanmamıştır (p=0564) Diş kaybetme durumunu cevaplayan 1089 kişinin ortalama
diş kaybı sayısı ise 894plusmn1079rsquodur (minimum0 maksimum32)
Diş ccediluumlruumlğuuml oluşumunda diş plaklarının etkisi bilinmektedir Dişler fırccedilalanarak bu
engellenmediği zaman dişlerimizdeki bu plakların bir diş hekimi tarafından
temizlenmesi gerekir Goumlruumlştuumlğuumlmuumlz kişilere dişlerini en son ne zaman temizlettikleri
de sorulmuştur (Tablo 30)
Tablo 30 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Dişlerini Temizletme Zamanı
Dişlerini temizletme zamanı n Son 1 yıl iccedilinde 157 144 Son 2 yıl iccedilinde 55 51 Son 5 yıl iccedilinde 54 50 5 yıldan oumlnce 98 90 Hiccedil 661 608 Bilmiyorum 62 57 TOPLAM 1087 1000
Goumlruumlşuumllen kişilerin 60rsquo8rsquoi dişlerini hiccedil temizlettirmediklerini belirtmişlerdir
Son bir yılda dişlerini temizlettirenlerin oranı ise sadece 144rsquoduumlr
Dişlerini temizletme ile eğitim durumu arasında ilişki Tablo 31rsquode goumlsterilmiştir
41
Tablo 31 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Dişlerini Temizletme ve Eğitim Durumu
Eğitim durumu
Dişlerini temizletme zamanı Son 1-5 yıl iccedilinde
5 yıldan oumlnce Hiccedil TOPLAM
n + n + n + n Okul bitirmeyenler
33 141 24 103 177 756 234 229
Okul bitirenler
233 295 74 94 483 611 790 771
TOPLAM 266 260 98 96 660 644 1024 1000 Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=22500 SD=2 p=000001
Bir okul bitirmeyenlerde son 1-5 yıl iccedilinde dişlerini temizletme oranı 141 iken
okul bitirenlerde bu oran 295rsquodir ve bu fark anlamlıdır (p=000001)
45 Adana İli ilccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Goumlruumlşuumllen Kişilerin Aşılanma Durumu
Kişilere son bir yıl iccedilinde grip tetanoz ya da hepatit B aşısı olup olmadıkları
sorulmuştur (Tablo 32)
Tablo 32 Adana İli İlccedilelerinde ( Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Aşılanma Durumu
Aşı tipi Aşılanma durumu
Evet Hayır Bilmiyorum TOPLAM
N n n n
Grip 42 38 1054 961 1 01 1097 1000
Tetanoz 90 82 1006 917 1 01 1097 1000
Hepatit B 55 5 1025 934 17 15 1097 1000
Aşılanma oranları genel olarak ccedilok duumlşuumlktuumlr Grip aşısı iccedilin oran 38rsquodir
Ccedilalışma yaptığımız doumlnemde henuumlz grip pandemisi yoktu Tetanoz aşı oranının nisbi
yuumlksek olması ( 82) uumlcretsiz yapılıyor olmasından kaynaklanabilir Grip aşı oranının
duumlşuumlkluumlğuuml 65 yaş uumlstuuml risk faktoumlruuml olanlar ve daha duumlşuumlk yaş grubunda ise splenektomi
42
ve immuumln yetmezlik gibi risk faktoumlruuml olanlar hariccedil uumlcretli olmasından kaynaklanabilir
Daha oumlnce uumlccedil doz hepatit B aşısı yaptıranların oranı ise 5rsquotir
Uumllkemizde sporadik kuduz vakaları halen goumlruumllmektedir ve kuduz aşısı şuumlpheli
hayvanlarla şuumlpheli temasta uumlcretsiz olarak yapılmaktadır Goumlruumlştuumlğuumlmuumlz kişilerin
sadece ikisi son bir yıl iccedilinde kuduz aşısı yaptırmak zorunda kalmıştır
Tablo 33 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Cinsiyet ve Aşılanma Durumu
Aşılar
Evet Hayır Toplam P
Erkek Kadın+ Erkek Kadın+ Erkek Kadın+
n() n() n() n() n() n()
Grip 12(39) 30(38) 292(961) 762(962) 304(277) 792(723) 090
Tetanoz 15(49) 75(95) 290(951) 716(905) 305(278) 791(722) 001
Hepatit 13(44) 42(54) 283(956) 742(946) 296(274) 784(726) 052
Erkeklerin satır yuumlzdesi +Kadınların satır yuumlzdesi
Cinsiyet ve aşılanma ilişkisine baktığımızda sadece tetanoz aşısının kadınlarda
daha fazla yapıldığını goumlrmekteyiz (Erkeklerde 49 iken kadınlarda 95) Bu
istatistiksel olarak anlamlı bulunmuştur
Tablo 34 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Eğitim ve aşılanma durumu
Aşılar
Evet Hayır Toplam P
Okul
bitirmeyenler
Okul
bitirenler
Okul
bitirmeyenler
Okul
bitirenler
Okul
bitirmeyenler
Okul
bitirenler
n() n()+ n() n()+ n() n()+
Grip 11(43) 31(37) 244(957) 809(963) 255(233) 840(767) 065
Tetanoz 12(47) 78(93) 243(953) 762(907) 255(233) 840(767) 002
Hepatit 3(12) 52(63) 251(988) 773(937) 254(235) 825(765) 0001
Okul bitirmeyenlerin satır yuumlzdesi +Okul bitirenlerin satır yuumlzdesi Eğitim ve aşılanma durumuna baktığımızda okul bitirenlerde tetanoz ve hepatit aşılanma oranlarının yuumlksek olduğunu goumlruumlluumlyor ve bu fark istatistiksel olarak anlamlı bulunmuştur
43
Tablo 35 Adana İli İlccedilelerinde ( Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Yaş Gruplarına Goumlre Son 1 Yıl İccedilinde Tetanoz Aşısı Yapılma Durumu
Yaş grubu Son 1 yıl iccedilinde tetanoz aşısı yapıldı mı
Evet Hayır Toplam
n + n + n
20-29 35 148 201 852 236 215
30-39 26 117 197 883 223 203
40-49 17 74 212 926 229 209
50-59 9 48 179 952 188 172
60+ 3 14 217 986 220 201
TOPLAM 90 82 1006 918 1096 100
suumltun yuumlzdesi +satır yuumlzdesi x2=3403 SD=4 p=000000073
Tetanoz aşılaması ile ilgili olarak yaş grubu arttıkccedila aşılanma oranlarının duumlştuumlğuuml
saptanmıştır (Tablo 35)
Tablo 36 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Yaş Gruplarına Goumlre Daha Oumlnce Uumlccedil Doz Hepatit B Aşısı Yapılma Durumu
Yaş grubu Daha oumlnce uumlccedil doz hepatit B aşısı yapıldı mı
Evet Hayır Toplam
n + n + n
20-29 19 82 212 918 231 214
30-39 12 55 207 945 219 203
40-49 13 58 213 942 226 209
50-59 7 38 179 962 186 172
60+ 4 18 214 982 218 202
TOPLAM 55 51 1025 949 1080 1000
suumltun yuumlzdesi +satır yuumlzdesi x2=1043 SD=4 p=0033
Ccedilalışmaya katılan kişilere daha oumlnce uumlccedil doz hepatit aşısı olup olmadıkları
sorulduğunda tetanoz aşısına benzer şekilde yaş grubu arttıkccedila aşılanma oranlarının
azaldığı goumlruumllmektedir En yuumlksek Hepatit B aşılanma oranı 20-29 yaş grubundadır (
82)
44
46 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Goumlruumlşuumllen Kişilerin Askerlik Durumu
Erkekler katılımcılara askerlik yapma ve son 12 ayda TSKrsquolerine bağlı bir sağlık
karnesiyle muayene olma veya ilaccedil yazdırma durumları sorulmuştur
Tablo 37 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Erkeklerin Askerlerin Yapma Durumu
Askerlik yapma durumu n Evet 270 882 Hayır 36 118 TOPLAM 306 1000
Tablo 37rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi erkeklerin 882rsquosi askerliğini yapmıştı Bunların
TSKrsquoden yararlanma durumu ise Tablo 36rsquoda goumlsterilmiştir
Tablo 38 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Son 12 Ayda TSKlerine Bağlı Bir Sağlık Karnesi ile Muayene Olma veya İlaccedil Yazdırma Durumu
Son 12 ayda TSKrsquolerine bağlı bir sağlık karnesi ile muayene olma veya ilaccedil yazdırma durumu
n
Evet 7 23 Hayır 299 977 TOPLAM 306 1000
Son 12 ayda TSKrsquoe bağlı bir sağlık karnesi ile muayene olan veya ilaccedil
yazdıranların oranı 23 idi
47 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Goumlruumlşuumllen
Kişilerin Engellilik Durumu
Ccedilalışmamızda hem geccedilici veya kalıcı engellilik durumu hem de oumlzel bir alet
kullanma durumu araştırılmıştır
45
Tablo 39 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Fiziksel Ruhsal veya Duygusal Sorunlar Nedeniyle Herhangi Bir Aktiviteyi Yapamama (Engellilikdisability) ve Oumlzel Bir Alet (koltuk değneği tekerlekli sandalye oumlzel bir yatak oumlzel bir telefon vb) Kullanmasını Gerektirecek Herhangi Bir Sağlık Sorunu Olma Durumu
Geccedilici veya kalıcı engellilik Oumlzel bir alet kullanmayı gerektirecek engellilik
n n Evet 77 70 17 16 Hayır 1019 929 1079 984 TOPLAM 1096 1000 1096 1000
Goumlruumlştuumlğuumlmuumlz kişilerde fiziksel ruhsal duygusal sorunlar nedeniyle herhangi bir
aktiviteyi yapamayanların oranı (geccedilici veya kalıcı engellilik) 7 iken oumlzel bir alet
kullanmasını gerektirecek bir sağlık sorunu olanların oranı 16rsquodır (Tablo 39)
Tablo 40 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Fiziksel Ruhsal veya Duygusal Sorunlar Nedeniyle Bir Aktiviteyi Yapamama ve Eğitim Durumu
Eğitim durumu
Herhangi bir aktiviteden geri kalma durumu Evet Hayır TOPLAM
n + n + n Okul bitirmeyenler
27 105 229 895 256 234
Okul bitirenler
50 60 788 940 838 766
TOPLAM 77 70 1017 930 1094 1000 Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=628 SD=1 p=0012
Eğitim durumu ve goumlruumlştuumlğuumlmuumlz kişilerin fiziksel ruhsal veya duygusal sorunlar
nedeniyle bir aktiviteyi yapamama durumu değerlendirildiğinde okul bitirenlerde oran
6 iken okul bitirmeyenlerde oran 105rsquotir Bulgular anlamlıdır (p=0012)
46
Tablo 41 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Fiziksel Ruhsal veya Duygusal Sorunlar Nedeniyle Bir Aktiviteyi Yapamama Durumu ve Medeni Durum
Medeni durum
Herhangi bir aktiviteden geri kalma durumu Evet Hayır TOPLAM
n + n + n Evli 53 63 784 937 837 765 Bekar 12 72 154 928 166 152 Boşanmış veya eşi oumllmuumlş
12 132 79 868 91 83
TOPLAM 77 70 1017 930 1094 1000 Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=5905 SD=2 p=005
Tablo 41rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi evli olanların 63rsquouuml fiziksel ruhsal veya duygusal
sorunlar nedeniyle bir aktiviteyi yapamadıklarını belirtirken bu oran bekar olanlarda
72 ve boşanmış veya eşi oumllmuumlşlerde 132rsquodir Bu bulgular da sınırda anlamlıdır
(p=005)
48 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Goumlruumlşuumllen Kişilerin Evlerinde Ateşli Silah Bulundurma Durumları
Ccedilalışmamızda ayrıca ev kazaları accedilısından ateşli silah bulundurma durumu
araştırılmıştır Ateşli silah bulunduranlara silahın accedilıkta olup olmadığı ve dolu olup
olmadığı ayrıca sorulmuştur
Tablo 42 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Evlerinde Ateşli Silah Bulundurma Durumları
Ateşli silah bulundurma Ateşli silahın
accedilıkta olması
Ateşli silahın dolu
olması
n n n
Evet 160 146 10 09 14 13
Hayır 933 853 1083 991 1079 987
TOPLAM 1093 1000 1093 1000 1093 1000
47
Katılımcıların 146rsquosı evlerinde ateşli silah bulundurmaktadır ve bunların
091rsquoinde ateşli silah accedilıkta (ulaşılabilir) ve 128rsquoinde ateşli silah dolu olarak
bulunmaktadır
Tablo 43 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Ateşli Silah Bulundurma ve Eğitim Durumu
Eğitim
durumu
Ateşli silah bulundurma
Evet Hayır TOPLAM
n + n + n
Okul
bitirmeyenler
28 109 228 891 256 234
Okul
bitirenler
132 158 704 842 836 766
TOPLAM 160 147 932 853 1092 1000
Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi X2=36 SD=1 p=0055
Eğitim durumu ve ateşli silah bulundurma durumu ele alındığında okul
bitirenlerin ateşli silah bulundurma oranı 158 iken okul bitirmeyenlerde oran 109
bulunmuştur Bulgularımız sınırda anlamlıdır (p=005)
Boumllgelere goumlre ateşli silah bulundurma durumu Tablo 44rsquode goumlsterilmiştir
48
Tablo 44 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Ateşli Silah Bulundurma Durumu
İlccedileler Ateşli silah bulundurma Evet Hayır TOPLAM
n + n + n Aladağ 3 71 39 929 42 38 Ceyhan 40 100 359 900 399 365 Feke 8 200 32 800 40 37 İmamoğlu 1 48 20 952 21 19 Karaisalı 16 213 59 787 75 69 Karataş 14 203 55 797 69 63 Kozan 49 186 214 814 263 241 Pozantı 9 187 39 813 48 44 Saimbeyli 7 152 39 848 46 42 Tufanbeyli 6 140 37 860 43 39 Yumurtalık 7 149 40 851 47 43 TOPLAM 160 146 933 854 1093 1000
Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=1973 SD=10 p=032
En yuumlksek ateşli silah bulundurma oranları Karaisalı ( 213) ve Karataşrsquota
(203) bulunmuştur En duumlşuumlk oranlar ise İmamoğlu ( 48) ve Aladağrsquodadır ( 71)
Ancak bulgular anlamlı değildir (p=032) Genel olarak av amaccedillı bulundurulduğu
soumlylenmiştir
49
5 TARTIŞMA
Ccedilalışmamızda Adana ili ilccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
yaşayanlarında davranışsal risk faktoumlrlerinden bazılarını araştırmayı planladık Toplam
1096 kişiye ulaşıldı
Telefonla goumlruumlşme youmlntemini seccedilmemiz nedeniyle daha fazla sayıda kişiye daha
kısa zamanda ulaşabildik Ayrıca ccedilalışmamızın maliyeti daha duumlşuumlk duumlzeyde kaldı
Uygulama sırasında edindiğimiz izlenimlere goumlre sorduğumuz soruların anlaşılır ve accedilık
olduğunu duumlşuumlnuumlyoruz Bir kişi ile goumlruumlşme suumlremiz ortalama 10-15 dakikaydı Bazı
katılımcılar mevcut sağlık sorunları hakkında konuşmak istediler Bu hastalara
danışmanlık hizmeti verildi
2009 Tuumlrkiye İstatistik Yıllığırsquona goumlre Tuumlrkiyersquode hane başı telefon sayısı
098rsquodir14 Adanarsquoda ise hane başı telefon sayısı 113rsquoduumlr20 Bu durumda telefon
oumlrneklemi ile hanelerin tuumlmuumlnuuml temsil ettiğimizi ve sonuccedilları evrenimize
genelleyebileceğimizi soumlyleyebiliriz Ancak oumlrnekleme ccedilıkan 1888 kişiden 1096rsquosına
( 58) ulaşılmasından dolayı ortaya ccedilıkan kısıtlılığı sonuccedilların değerlendirilmesinde
dikkate almak gerekmektedir Bazı ilccedilelerde konutlarda ccedilalışma saatlerinde kimsenin
bulunmamasından kaynaklanan ulaşılamama sorunları yaşandı
Adana ili ilccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) goumlruumlşuumllen 1096
kişinin yaş grupları dağılımının Adana 2009 ADNKS (Adrese Dayalı Nuumlfus Kayıt
Sistemi) verileri ile uyumlu olduğu goumlruumllmektedir21
Oumlrneklemimizdeki kadınların oranı 72 erkeklerin oranı ise 28 bulunmuştur
Bu fark anlamlıdır Kadın ve erkek oranının farklı ccedilıkmasının nedeni ccedilalışma yaptığımız
saatlerde kadınların evde daha ccedilok bulunmasıdır Bu durum telefon goumlruumlşmelerinin
akşam ve hafta sonlarına kaydırılmasıyla aşılmaya ccedilalışılmıştır Ama istenilen duumlzeyde
bir dengeleme sağlanamamıştır Bu nedenle cinsiyete dayalı istatistikler bu kısıtlılık
dikkate alınarak değerlendirilmelidir
Ccedilalışmaya katılanların yaş grubu ve eğitim dağılımında uumlniversite mezunu
olanların 368rsquoi 20-29 yaş grubunda bulunmuştur Buna karşılık okur-yazar
olmayanların 511rsquoi ise 60 yaş ve uumlzerindedir Tuumlrkiye İstatistik Kurumu ADNKS
veri tabanındaki bilgiler bu durumla benzerdir21
50
Ccedilalışmamızda goumlruumlşuumllen kişilerde şu an astımı olanların oranı 5 bulunurken
astım olduğu soumlylenenlerin oranı 66 bulunmuştur Amerika Birleşik Devletlerirsquonde
benzer şekilde yapılan BRFSS 2008 anket sonuccedillarında şu an astımı olanlar 87 iken
astımı olduğu soumlylenenlerin oranı 136 bulunmuştur27 Gelişmiş uumllkelerde astım
prevalansının daha yuumlksek olduğu bilinmektedir Her iki ankette de goumlruumllduumlğuuml gibi
astım olduğu soumlylenenlerin oranı şu an astımı olanlardan daha yuumlksektir Bunun nedeni
kişilere yanlış astım tanısı konulmasından ya da bazılarının hastalık semptomlarının
ilaccedilsız kontrol altında olmasından kaynaklanabilir Aslında astım kronik bir hastalıktır
medikal tedaviye uyarak ve risk faktoumlrlerinden kaccedilınarak hastalık kontrol altına
alınabilir
Uumllkemizde astım prevalansı ccedilocuklarda 07-148 iken erişkinde 03-76
arasındadır Erişkinlerde astım kadınlarda daha ccedilok goumlruumllen bir hastalıktır Astımın
belirli yaş gruplarında uzun suumlreli bazen oumlmuumlr boyu remisyon doumlnemlerine girdiği
bilinmektedir Bir araştırmada hastaların 55rsquoinde astım semptomlarının 14 yaş
civarında tamamen kaybolduğu saptanmıştır28
Uysalrsquoın Seyhan ilccedilesinde yaptığı ccedilalışmada kendisine astım olduğu
soumlylenenlerin oranı 37 Arabacırsquonın Yuumlreğir ilccedilesinde yaptığı ccedilalışmada ise 56
olarak bulunmuştur2930 Astım olduğu soumlylenenlerin oranı boumllgemizdeki verilerle
uyumludur Nitekim Tuumlrkiyersquode astım prevalansı ortalama 6 olarak bildirilmektedir4
Ccedilalışmamızda şu an astım olduğu soumlylenenlerin oranı kadınlarda daha yuumlksektir
Bu durum da literatuumlr bilgileri ile uyumludur Geccedilen yuumlzyılda yuumlruumltuumllen 2005 kişinin
prospektif ccedilalışmasında ccedilocuklarda astım accedilısından erkeklerin daha fazla riske sahip
oldukları goumlsterilmiştir Buna karşın ergen ve yetişkinlerde kadınlar daha fazla risk
altındadır Bu konudaki bir hipotez erkek ccedilocukların kız ccedilocuklarına nazaran daha
kuumlccediluumlk havayollarına ve daha duumlşuumlk akım oranlarına sahip olmasıdır Gerccedilekte de erkek
ccedilocuklarda alt solunum yolu enfeksiyonları daha sık goumlruumllmektedir31
Ayrıca astım epidemiyolojisi ile ilgili duumlnyanın değişik boumllgelerindeki astım
prevalansı karşılaştırmasında Batıdaki yuumlksek ve artan prevalansın kentsel yaşam ve
maddi rahatlıkla ile ilişkili olduğu goumlsterilmektedir32
Ccedilalışmamızda diyabeti olduğu soumlylenenlerin oranı 84 ve gebeliği sırasında
diyabet oranı 02 sınırda diyabet ise 15 idi Birleşik Devletlerrsquode 2008 yılı BRFSS
51
verilerine goumlre diyabet olduğunu soumlyleyenlerin oranı 83 ve gebelik ilişkili diyabeti
olanlar 08 olup ccedilalışmamız sonuccedillarına ccedilok benzerdir27
Uysalrsquoın ccedilalışmasında Adana Seyhan ilccedilesinde diyabet prevalansı 47
Arabacırsquonın ccedilalışmasında Yuumlreğir ilccedilesinde diyabet prevalansı 63 bulunmuştur
Perifer ilccedilelerde diyabet prevalansı merkez ilccedilelere goumlre daha fazladır Goumlkccedilel ve
arkadaşlarının Adanarsquoda yaptığı bir araştırmada ise Adana ilindeki diyabet prevalansı
116 bulunmuştu33 Bizim sonuccedillarımız da bu bulgulara ccedilok benzerdir
ABDrsquode diabetes mellitus mortalite ve morbiditenin oumlnemli bir nedeni ve
buumlyuumlyen bir halk sağlığı sorunudur Diyabet yaşlı Amerikalılarda yaşam kalitesini
olumsuz etkilemektedir34
1995 ile 2025 yılları arasında diyabetli hasta sayısının gelişmiş uumllkelerde 42
artması beklenmekte fakat gelişmekte olan uumllkelerde 170 artacağı oumlngoumlruumllmektedir
2025 yılında en ccedilok diyabetli kişiye sahip olması beklenen uumllkeler Hindistan Ccedilin ve
ABDrsquodir35
Ağız sağlığı insan sağlığının ccedilok oumlnemli bir parccedilasıdır Ccedilalışmamızda son bir
yılda herhangi bir nedenle diş hekimine gitme oranı 40rsquodır Bu oran ABD 2008
BRFSS verilerinde 712rsquodir27 Bulgular uumllkemizde diş hekimine gitme alışkanlığının
ccedilok duumlşuumlk olduğunu goumlstermektedir Katılımcıların 152rsquosi tuumlm dişlerini diş ccediluumlruumlğuuml
nedeniyle kaybettiğini belirtirken en az bir diş kaybı olanların oranı 815rsquodir Bu
gerccedilekten ccedilok buumlyuumlk bir orandır ve diş sağlığı ile ilgili halk eğitiminin ve diş fırccedilalama
alışkanlığının ccedilok duumlşuumlk duumlzeyde olduğunu goumlstermektedir Uysalrsquoın ccedilalışmasında
Seyhan ilccedilesinde en az bir diş kaybı olanların oranı 48 bulunmuştur Diş sağlığı ile
ilgili ilccedile verileri Adana il merkezine goumlre daha koumltuumlduumlr Tuumlrk Diş Hekimleri Birliği
verilerine goumlre diş hekimine gitme sıklığı yılda 09 kezdir Bu oran Avruparsquoda yılda
5rsquodir36
Erişkin aşılaması uumllkemiz iccedilin ccedilok oumlnemlidir ve ihmal edilmiştir Sadece ccedilocuk
bağışıklanmasına odaklanılmıştır Katılımcılardan son bir yılda grip aşısı olanların oranı
38 idi (Ccedilalışmayı yaptığımız doumlnemde domuz gribi pandemisi yoktu) Uysalrsquoın
Adana merkez ilccedilelerde yaptığı araştırmada ise bu oran 84rsquoduumlr ABD 2008 BRFSS
verilerinde ise son bir yılda grip aşısı yaptıranların oranı 709rsquodur ABDrsquode erişkin
aşılama oranları bizden en az 10 kat daha fazladır Erişkin tetanoz aşı uygulama
oranlarının duumlşuumlk olmasının nedenlerinden birisi tetanoz aşısının on yıllık bağışıklık
52
suumlresinin olması bizim ise son bir yılı sorgulamış olmamız olabilir Ayrıca kadınların
gebelikte rutin tetanoz aşı uygulaması nedeniyle son bir yılda tetanoz aşılaması daha
yuumlksek bulunmuştur Yaşamları boyunca uumlccedil doz hepatit B aşısı yaptıranların oranı ise
5 bulunmuştur Uysalrsquoın ccedilalışmasında bu oran 67rsquodir
DSOuml (Duumlnya Sağlık Oumlrguumltuuml)rsquone goumlre Tuumlrkiyersquonin iccedilinde bulunduğu Akdenizrsquoe
komşu uumllkelerde hepatit B prevalansı 2-7 olup orta duumlzeydedir37 Hepatit B ccedilok ciddi
sağlık sorunlarına yol accedilarken ve tedavi maliyeti ccedilok yuumlksek bir hastalıkken aşılamaya
oumlnem verilmemesi duumlşuumlnduumlruumlcuumlduumlr
Goumlruumlştuumlğuumlmuumlz kişilerden 70rsquoı geccedilici veya kalıcı herhangi bir aktiviteyi
yapamama durumu (engellilikdisability) tanımlamışlardır Bu oran Seyhan ilccedilesinde
82 ve ABD BRFSS 2008 verilerinde 204rsquoduumlr27
Ccedilalışmamızda oumlzel alet (koltuk değneği tekerlekli sandalye oumlzel bir ayakkabı
vb) kullanmayı gerektirecek sakatlığı olanların oranı 16 olarak bulunmuştur ABD
2008 BRFSS verilerinde uumllkelerinin geneli iccedilin oran ise 72rsquodir Ccedilalışmaya katılan
kişilerin sosyokuumlltuumlrel duumlzeylerinin orta olması ve engelliğe bağlı oumlzel bir cihaz
kullanma gerekliliği bilincinin yeterince oluşmaması nedeniyle bu sorunun yanıtı
beklenenin altında bulunmuş olabilir Bu konuda hekimlerde hastalarını gerektiği
şekilde youmlnlendirmemiş de olabilirler Tuumlrkiye İstatistik Yıllığırsquonda ortopedik goumlrme
işitme dil ve konuşma ve zihinsel engelli toplamı 308rsquotir14
Anketimize katılanların 146rsquosı evinde ateşli silah bulundurduğunu bunların
13rsquouuml ateşli silahın dolu olduğunu belirtmişlerdir Seyhan ilccedilesinde evinde ateşli silah
bulunduranların oranı 75 ve bunların dolu olma oranı da 202 olarak bulunmuştur
Merkez ilccedilelerde perifere goumlre silah bulundurma oranları duumlşuumlkken bunların dolu olarak
bulundurulması ateşli silah yaralanmalarının buralarda daha fazla olmasına yol accedilabilir
Ccedilalışmamızda periferik ilccedilelerde bulundurulan silahların ccediloğunluğu av amaccedillı olarak
belirtilmiş ve ccedilok az bir kısmının dolu olduğu ifade edilmiştir
Buguumln Tuumlrkiyersquode yılda 3000 kişi ateşli silahlarla oumllmekte 700rsquouuml ise
yaralanmaktadır Cinayetlerin 60rsquoında ateşli silah kullanılmaktadır Her 10 kişiden
birinde ve her uumlccedil evden birinde ateşli silah vardır Bizim ccedilalışmamızda ise yaklaşık her
yedi evden birinde ateşli silah vardır Kişiler bulundurdukları silahları başka kaygıları
nedeniyle bize belirtmemiş olabilirler Silahın kolay ulaşılabilir olması cinayet intihar
gibi olayların her an meydana gelmesinin en oumlnemli nedenidir
53
Evde silah bulunması ev halkından birinin cinayet intihar kaza gibi nedenlerle
oumllme riskini 41 oranında arttırmaktadır38 ABDrsquode 8-12 yaş arası 64 erkek ccedilocuğuyla
yapılan bir araştırmada erkek ccedilocukların 76rsquosının evde bir silah bulduğunda eline
aldığı ve 48rsquoinin de tetiği ccedilektiği goumlruumllmuumlştuumlr39 Bu nedenlerden dolayı evlerde
bulundurulan ateşli silahlar ccedilocukların ulaşamayacağı yerde tutulmalıdır Alkol
alışkanlığı oumlfke kontroluumlnde başarısızlık madde bağımlılığı psikolojik rahatsızlıklar
gibi sorunları olanların hiccedilbir gerekccedileyle silahlanmaması oumlnemlidir
Ccedilalışmamızın zor yanı kişilere daha oumlnce haber verilmeden aranması ve
ccedilalışmaya katılmaları iccedilin rızalarının alınması olmuştur Goumlruumlşmeci olarak doktor
olmamız bu zorlukları biraz olsun azaltmıştır Tuumlrkiyersquode bu tuumlr telefonla anket
youmlntemine insanlar alışkın olmadığından bazıları goumlruumlşme yapmak istememiştir Hatta
bazı kişilere demografik bilgilerle ilgili soru sorduğumuzda bunların kendileri hakkında
koumltuumlye kullanılabileceğini soumlyleyerek ccedilalışmaya katılmamışlardır
Yaptığımız ccedilalışma hem maliyet etkin olmuş hem de bize az zamanda ccedilok sayıda
kişiye ulaşma olanağı sağlamıştır Amerika Birleşik Devletlerirsquonde CDC (Centers for
Disease Control and Prevention) her yıl buumltuumln eyaletlerde davranışsal risk faktoumlrlerini
araştırmakta ve verileri yayınlamaktadır Koruyucu ve tedavi edici sağlık hizmetlerinin
planlanmasında bu veriler kullanılmaktadır
Uumllkemizde de bu tuumlr ccedilalışmaların yaygınlaştırılarak Tuumlrkiyersquonin sağlık haritasının
ccedilıkarılmasının koruyucu sağlık hizmetlerinin planlanması ve sağlık politikalarının
oluşturulmasında faydalı olacağını duumlşuumlnuumlyoruz
BRFSS verileri mortalite ve morbiditeyi azaltma stratejilerini planlama youmlnetme
uygulama ve goumlzlemleme iccedilin kullanabilir BRFSS ABDrsquode 1984rsquoden beri bir veri
kaynağı olarak kullanılmaktadır Duumlnyada kesintisiz yuumlruumltuumllen en geniş telefonla
araştırma sistemidir Elde edilen bilgiler aylık olarak toplanmakta ve CDCrsquoye
guumlvenilirliği kontrol edilmek uumlzere goumlnderilmektedir40
Aile Hekimliği disiplininin temel ilkelerinden birisinde belirtildiği gibi aile
hekimi rahatsızlıkların toplum iccedilindeki prevalans ve insidansıyla belirlenen oumlzguumln karar
verme suumlrecini kullanabilmelidir Bunun iccedilin ccedilalıştığı toplumdaki hastalıklar hakkında
bilgi sahibi olmalıdır Aile hekimi sağlığın geliştirilmesi ve hastalıkların oumlnlenmesi iccedilin
koruyucu sağlık hizmetlerini planlamalı ve uygulamalıdır Topluma karşı da bir
sorumluluğu vardır41
54
51 Ccedilalışmanın Kısıtlılıkları
bull Ccedilalışmamızda kadınların sayısının yuumlksek erkeklerin sayısının duumlşuumlk olmasıdır
Bu tip ccedilalışmalar ya işyerlerini de kapsamalı ya da hafta sonlarını da
kapsamalıdır
bull Oumlrnekleme ccedilıkanların 58rsquosine ulaşılabilmiştir
bull Katılım yuumlzdesi bazı ilccedilelerde duumlşuumlk duumlzeyde kalmıştır
55
6 SONUCcedilLAR VE OumlNERİLER
61 Sonuccedillar
1-BRFSS ile telefonla anket youmlntemi kullanılmasının guumlvenirliliği kanıtlanmıştır42
BRFSS modelinde birccedilok sorunun en azından orta derecede guumlvenirliliği ve geccedilerliliği
goumlsterilmiştir43 Bizde aynı youmlntemi uygulayarak elde ettiğimiz veriler başka youmlntem
uygulanarak elde edilen bilgilere benzerdir
2-Aile hekimliğinde rahatsızlıkların goumlruumllme oranı toplumdaki goumlruumllme oranıyla
aynıdır Hiccedil bir oumln eleme olmadığı iccedilin rahatsızlıkların prevalans ve insidansı hastane
ortamından farklıdır ve ciddi rahatsızlıklar birinci basamakta hastanede olduğundan
daha az sıklıkla goumlruumlluumlr Elde ettiğimiz bu bulgular klinik karar verme suumlrecinde faydalı
olacaktır Ccediluumlnkuuml Aile hekiminin kendine oumlzguuml karar verme suumlreci vardır
3-Aile hekimliğinin 10 İlkesine goumlre Aile hekiminin toplum sağlığı iccedilin oumlzel bir
sorumluluk uumlstlenir Hem bireye hem de topluma karşı sorumluluk taşır Toplum iccedilin
risk faktoumlrlerini hastalık prevalanslarını bilmek ve oumlnlemler almak zorundadır
4-Koruyucu sağlık hizmetleri sağlığın geliştirilmesi iccedilin ve kaynakların etkin
kullanılması accedilısından ccedilok oumlnemlidir ve gereken oumlnem verilmelidir
5-Bu ccedilalışmada astım diyabet gibi kronik hastalıkların goumlruumllme oranlarında boumllgemizde
ve uumllkemizde yapılan prevalans ccedilalışmalarıyla uyumlu sonuccedillar elde edilmiştir
6-Ccedilalışma evrenimizde şu an astımı olanların oranı 5rsquotir diyabet prevalansı gebelik
sırasında ve sınırda diyabet dahil edildiğinde 101 bulunmuştur
7-Goumlruumlşuumllen kişilerde duumlzenli diş hekimine gitme alışkanlığının duumlşuumlk olduğu
goumlruumllmuumlştuumlr Katılımcıların sadece 40rsquoı son bir yıl iccedilinde diş hekimine gittiğini
belirtmiştir
8-Goumlruumlşuumllen kişilerde erişkin aşılama oranları ccedilok duumlşuumlktuumlr Bağışıklama kavramı ele
alındığında sadece ccedilocuklar akla gelmektedir Erişkin bağışıklamasına yeterince oumlnem
verilmemektedir
9-Ccedilalışmaya katılanlarda oumlzel alet kullanmayı gerektirecek sakatlığı olanların oranı
16 olup ABD genelindeki verilerden duumlşuumlktuumlr
56
10-Ccedilalışmaya katılanlarda yaklaşık her yedi evden birinde ateşli silah bulunmaktadır
Tuumlrkiye verilerine goumlre ise her uumlccedil evden birinde ateşli silah bulunmaktadır Bu da bizim
ccedilalıştığımız toplumda oranların duumlşuumlk olduğunu goumlstermektedir
62 Oumlneriler
1- Toplumdaki sağlık ile ilişkili olaylar duumlzenli olarak izlenmelidir
2- Bu izlem yuumlz yuumlze goumlruumlşme veya telefonla anket youmlntemiyle yapılabilir
3- Telefonla anket youmlnteminin geccedilerliliği ve guumlvenilirliği artık herkes tarafından kabul
edilmektedir Telefonla anket diğer youmlntemlere goumlre daha ucuz olduğundan bu tip
araştırmalarda tercih edilebilir
4- Sağlıkla ilgili ulusal ve boumllgesel planlamalar yapmak ve sağlık kaynaklarının uygun
dağılımını sağlamak iccedilin gerccedilek verilere ulaşılmalıdır Sadece hizmet sunumu sırasında
yapılan taramalar hizmete coğrafi ve ekonomik ulaşım zorluğu ccedilekmeyenleri
kapsamaktadır Bu nedenle hastanede yapılan ccedilalışmaların sonuccedilları rahatsızlıkların
toplumda goumlruumllme oranlarını yansıtamamaktadır Dolayısıyla birinci basamakta yapılan
ccedilalışmalar arttırılmalıdır
5-Astım boumllgemizde de oumlnemli bir sağlık sorunudur Sadece astımı olanlara değil risk
sahibi olup astımı olmayanlara da danışmanlık hizmeti verilmelidir
6- Astım hastalarına bulgu ve belirtilerine veya ekspiratuar akım oranlarına goumlre yazılı
bir hareket planı verilebilir Bu oumlzellikle orta ve ağır astım hastaları iccedilin ccedilok oumlnemlidir
Astım hastaları pnoumlmokok ve influenza aşısı olmalıdır44
7- Boumllgemizde diyabet prevalansı 101 olup primer korunma oumlnlemleri kişilere daha
fazla anlatılmalıdır
8-Astım ve diyabet kronik hastalıklardır Kronik bakımı iyileştirmek iccedilin hizmet sunan
kuruluşlar egzersiz programları yaşlılık merkezleri ve kendi kendine yardım grupları
gibi topluma dayalı kaynaklarla bağlantıda olmalıdır Hasta eğitimi yapan hastaneler
veya evde bakım hizmeti veren şirketler ile bağlantı kurulması oumlzellikle kısıtlı
kaynakları olan kuumlccediluumlk sağlık merkezleri iccedilin faydalıdır45
9-Kronik hastalığı olanlara kendi kendine youmlnetim desteğinin sağlanması oumlnemlidir
1989 yılında Ulusal Kanser Enstituumlsuuml hastaların sigarayı bırakmalarına yardım etmek
iccedilin hekimlere youmlnelik birccedilok bileşenli bir program geliştirdi Bu ccedilerccedileve zamanla
değişti buguumln 5A olarak bilinmektedir Değerlendir sor (Ask) oumlnerilerde bulun
(Advise) goumlruumlş birliğine var (Agree) yardım et (Assist) ve duumlzenle (Arrange) Birleşik
57
Devletler Koruyucu Hizmetler Ccedilalışma Grubu (The United States Preventive Services
Task Force) 5Arsquoyı sağlıkla ilgili davranışlarda danışmanlık muumldahalelerinde
kullanılacak birleştirici bir yapı olarak seccedilmiştir46
10-Tip 2 diyabette kendi kendine youmlnetim stratejileri iccedilinde gruba dayalı eğitim accedillık
kan glikozu gikolize hemoglobin diyabet bilgisi sistolik kan basıncı vuumlcut ağırlığı ve
diyabet tedavisinin iyileştirilmesinde etkilidir47
11-Ccedilalışmamızda diş ccediluumlruumlkleri oranı yuumlksek diş hekimine gitme oranları duumlşuumlk
bulunmuştur Ağız ve diş sağlığı iyileştirilmesi iccedilin hem ağız sağlığını iyileştirecek
oumlnlemlerin alınması hem de diş hekimine sağlıklı iken gidebilme alışkanlığı iccedilin
stratejiler geliştirilmesi gerekmektedir
12-Ağız ve diş sağlığının iyileştirilmesi ve geliştirilmesinde aile hekimliği ekibinde diş
hekiminin bulunması ve birinci basamak sağlık hizmetlerine ağız ve diş sağlığı
uygulamalarının entegre edilerek yuumlruumltuumllmesi bu konudaki eksikliğin giderilmesine
katkı sağlayabilir
13-Aile Hekimliği Pilot Uygulaması Hakkında Kanunrsquoun 7 maddesinin etkin bir
şekilde uygulamaya konulması sağlanabilir
14-Erişkin aşılama oranlarımız ccedilok duumlşuumlktuumlr Tuumlrkiye Enfeksiyon Hastalıkları ve Klinik
Mikrobiyoloji Derneğirsquonin Sağlık Bakanlığı ve diğer ilgili meslek oumlrguumltlerinin işbirliği
ile hazırladığı 2009 Erişkin bağışıklama rehberinde oumlnerilen aşıların hiccedilbir ek oumldeme
olmadan yapılabilir olması aşılama oranlarını arttıracaktır Erişkin aşılaması iccedilin
kişilere ccedileşitli youmlntemlerle hatırlatma yapılabilir
15-Kronik sağlık sorunları hiccedil de az değildir Kronik sağlık sorunlarının tespiti
izlenmesi ve bakımına doumlnuumlk stratejilerin ve eylem planlarının hazırlanması ve
uygulamaya konması yararlı olacaktır Hasta eğitimi de ccedilok oumlnemlidir
58
KAYNAKLAR
1 World Health Organization World Health Report Chapter 2 Defining and Assessing Risks to Health Erişim (httpwwwwhointwhr2002chapter2enindexhtml ) Erişim tarihi1102009
2 Guirguis ndashBlake J Meyers D Crichlow R Wilson J E Statistical concepts in prevention
Risk factors In Rakel R E Ed Textbook of Family Medicine 7thEd PhiladelphiaSaundersElsevier 2007162-163
3 CDC Behavioral Risk Factor Surveillance System Questionnaires English versions Centers for Disease Control and Prevention Erişim ( httpwwwcdcgovbrfssquestionnairesenglishhtm) Erişim tarihi1102009
4 Ediger D Bronşiyal Astım In Dolar E Ed İccedil Hastalıkları 1Baskı Ankara Nobel Kitabevi 2005 149-152
5 Mellins R B Evans D Clark N Zimmerman B Wiesemann S Developing and Communicating a Long ndashTerm Treatment Plan for Asthma Two Patient Information Handouts On Asthma Am Fam Physician 200061(8) 2427-2437
6 GINA (Global Initiative For Asthma) patient guide You can control your asthma Erişim (httpwwwginasthmacomUserfilesGINA_PatientGuide2007pdf ) Erişim tarihi 6102009
7 İmamoğlu Ş Diabetes Mellitus Tip 2 In Dolar EEd İccedil hastalıkları 1Baskı Ankara Nobel Kitabevi 2005692-694
8 Oumlzcan S Saatccedilı E Bozdemir N Akpınar E Egzersiz sağlık hastalık toplum ve hekim Ccedilukurova Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Arşiv Kaynak Tarama Dergisi 2002 11395-396
9 United States Preventive Services Task Force (USPSTF) Screening for Type 2 Diabetes Mellitus in adults Erişim(httpwwwahrqgovclinicuspstfuspsdiabhtm) Erişim tarihi5042010
10 Gonsalves W (Ccedileviri Oumlzdemir H) Ağız sağlığı In South-Paul J E Matheny S C Lewis E L (Ccedileviri editoumlrleriKut A Tokalak İ Eminsoy M G) Current Aile Hekimliği Tanı veTedavi 2Baskı Ankara Guumlneş Kitabevi 2010507-517
11 Samaranayake L Essential Microbiology for Dentistry 3th Ed Edinburgh Churcill Livingstore 2006265
12 Zimmerman R K Abwesb E R Adult Vaccination In Campos-Outcalt D Ed 20 Common Problems In Preventive Health Care 1Baskı USA McGraw-Hill Companies 2000431461
13 Tuumlrkiye Enfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji Uzmanlık Derneği Erişkin Bağışıklama Rehberi Ccedilalışma Grubu Erişkin Bağışıklama Rehberi 200936
14 Tuumlrkiye İstatistik Kurumu Tuumlrkiye İstatistik Yıllığı 2009103 275 401
15 McCarthy P L (CcedileviriBiccediler S ) Muayenehane ve Klinikte hasta ccedilocuğun değerlendirilmesi Ateşli silah yaralanmaları In Behrman R E Kliegman R M Jenson H B Eds (Ccedileviri editoumlruuml AkccedilayT) Nelson Pediatri 17th Ed USA Nobel Tıp Kitabevleri 2008262
59
16 Odabaş Y Anket youmlnetimi Anadolu Uumlniversitesi Erişim (wwwaofanadoluedutrkitapIOLTP2294unite05pdf ) Erişim tarihi 8102009
17 Siberry G K Conversion formulas and biostatistics In Siberry G K Iannor R Eds The Harriet Lane Handbook A manual for pediatric house officers 15thEd USA Mosby Inc 2000181-184
18 TCAdana Valiliği İl ve İlccedileler Arası Mesafeler Karayolları Genel Muumlduumlrluumlğuuml Erişim (httpwwwkgmgovtrSayfalarKGMSiteTrUzakliklarililcelerArasiMesafeaspx) Erişim tarihi3042010
19 TCAdana Valiliği İlccedilelerimiz Adana Valiliği Erişim ( httpwwwadanagovtrsayfa=4) Erişim tarihi 3042010
20 TCAdana Valiliği Sayılarla Tuumlrk Telekom Muumlduumlrluumlğuuml Tuumlrk Telekom Muumlduumlrluumlğuuml Erişim (httpwwwadanagovtrsayfa=5ampalt=turk_telekom) Erişim tarihi 3042010
21 Tuumlrkiye İstatistik Kurumu İlccedile yaş grubu ve cinsiyete goumlre nuumlfus 2009 eğitim duumlzeyi cinsiyet yaş grubuna goumlre ililccedile nuumlfusu 2009 Adrese Dayalı Nuumlfus Kayıt Sistemi (ADNKS) Veri Tabanı Erişim (httptuikapptuikgovtradnksdagitappadnkszul) Erişim tarihi3042010
22 Adana Tuumlrk Telekom Boumllge Muumlduumlrluumlğuuml telefonla oumlzel goumlruumlşme
23 Uysal Y Uysal Accedilık Kaynak Kodlu Veri Analiz Programları wwwwebdatanametr Erişim tarihi1022009
24 CDC Epi Info İstatistk Programı Centers for Disease Control and Prevention Erişim (httpwwwcdcgovepiinfo) Erişim tarihi2102009
25 CDC About the BRFSS Turning information into public health Centers for Disease Control and Prevention Erişim (httpwwwcdcgovbrfssabouthtm) Erişim tarihi 5022010
26 Remington P L Smith M Y Williamson D F Anda R F Gentry E M Hogelin G C Design characteristics and usefulness of state-based behavioral risk factor surveillance 1981ndash87 Public Health Reports 1988 103(4) 367
27 CDC Behavioral Risk Factor Surveillance System Prevalance and Trends Data Centers for Disease Control and Prevention Erişim (httpwwwappsnccdcdcgovBRFSS ) Erişim tarihi1022010
28 Gemicioğlu B Astım In Erol Ccedil Ed İccedil Hastalıkları 1Baskı Ankara MN Medikal δ Nobel 20082440
29 Uysal Y Seyhan ilccedilesinde davranışsal risk faktoumlrlerinin belirlenmesi projesi Uzmanlık tezi Ccedilukurova Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Adana 2007
30 Arabacı F Yuumlreğir ilccedilesinde davranışsal risk faktoumlrlerinin belirlenmesi projesi Uzmanlık tezi Ccedilukurova Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Adana 2007
31 Tang E A Matsui E Wiesch D G Samet J M Risk factors for asthma In Adkinson N F Bochner B Busse W W Holgate S T Lemonske R F F Estelle R Simons Eds Middletonrsquos Allergy Prinicples and Practice 7th Ed Philadelphia MosbyElsevier 2009735-737
32 Hopkin J M Prevalance of asthma In Warrell D A Cox T M Firth J D Benz J Oxford Textbook of Medicine 4th Ed NewYork Oxford Univ P 20031334-1335
60
33 Goumlkcel A Oumlzşahin K Sezgin N Karakoumlse H Ertoumlrer E Akbaba M Baklacı N Senguumll A Guumlvener N A High Prevalance of Diabetes in Adana Southern Province of Turkey Diabetes Care (Electronic Journal) 200326(11)3031-3034 Erişim (httpcarediabetesjournalsorgcontent26113031fullpdf+html) Erişim tarihi5012010
34 Brown D Balluz L Giles W Beckles G Moriarty D Ford E Mokdad A Diabetes Mellitus
and health related quality of life among older adults Findings from BRFSS Diabetes Research and Clinical Practice 200465(2)106-113
35 Narayan KM Gregg EW Fagot-Campagna A Engelgau MM Vinicor F Diabetes-a
commongrowing seriouscostlyand potentially preventable public health problem Diabetes Research and Clinical Practice50suppl2 200078
36 Tuumlrk Diş Hekimleri Birliği İstatistikler Ağız Diş Sağlığı ile ilgili goumlstergeler Genel durumTuumlrkiye ağız ve diş sağlığı profili Erişim (httpwwwtdborgtrtdbv2solmenu_gosterphpyer_id=7ampid=100 2004) Erişim tarihi10022010
37 World Health Organization Hepatitis B WHOcdscsrlyo20022Hepatitis B Department of Communicable Disease Surveillance and Responce 200238
38 Umut vakfıBireysel silahlanmaya ilişkin Tuumlrkiye verilerirsquodeki veriler Erişim (httpwwwumutorgtrpublicpageaspxid=19303) Erişim tarihi5032010
39 Jackman G A Farah M M Kellermann A L Simon H K Seeing Is Believing What Do Boys Do When They Find a Real Gun Pediatrics 107No6 2001 1247-1250
40 Kilmer G Roberts H PhD Hughes E Li Y Valluru B Fan A Giles W Mokdad A Jiles R Surveillance of Certain Health Behaviors and Conditions Among States and Selected Local Areas Behavioral Risk Factor Surveillance System (BRFSS) United States Mortality and morbidity weakly report 2006 57 (Electronic Journal) 20082-7 Erişim (wwwcdcgovmmwr) Erişim tarihi04032010
41 Evans P (Ccedileviri Başak O) Aile Hekimliği Genel Pratisyenlik Avrupa Tanımı Wonca 200215-19 Erişim (httpwwwwoncaeuropeorgWeb20documentsEuropean20Definition20of20family20medicineWONCA20definition20Turkish20versionpdf) Erişim tarihi1022010
42 Lederman R I Shea S Stein A D The Behavioral Risk Factor Surveillance System Questionnaire Its Reliability In a Statewide Sample American Journal of Public Health 199383(12)1768-1772
43 Nelson DE Holtzman D Bolen J Stanwyck CA Mack KA Reliability and validity of
measures from the Behavioral Risk Factor Surveillance System (BRFSS) Soz Praventivmed 200146 Suppl 1S3-42
44 Chesnutt M S Prendergast T JAsthma Assessment monitoring and preventationIn Mcphee
S J Papadakıs M A Tierrey L M EdsCurrrent Medical Diagnosis and Treatment 46th Ed New YorkMcGraw-Hill Medical 2007241
45 (CcedileviriOumlzşahin K) Kronik Hastalığı Olan Hastalara Sunulan Birinci Basamak Hizmetin İyileştirilmesiIn Bodenheimer T Grumbach K Eds (Ccedileviri Bozdemir N Saatccedilı E) Birinci Basamağın geliştirilmesi Daha iyi uygulamalar iccedilin stratejiler ve araccedillar 200955-78
46 (CcedileviriCcedilelik M) Kronik Hastalığı Olan Kişilerde Kendi Kendine Youmlnetme Desteği In Bodenheimer T Grumbach K Eds (Ccedileviri Bozdemir B Saatccedilı E) Birinci Basamağın Geliştirilmesi Daha İyi Uygulamalar İccedilin Stratejiler ve Araccedillar 200979-98
61
47 Deakın TA Mc Share CE Cade JE Williams R Group based training for self management
strategies in people with type 2 diabetes mellitus Cochraine Database of Systematic Reviews 2005 Issue2CD003417
62
EKLER
Davranışsal Risk Faktoumlrleri Araştırma Sistemi Anketi
Merhaba ben Dr Ufuk Guumllmen
CcedilUumlTF Aile Hekimliği Boumlluumlmuumlrsquonden arıyorum
Adanada yaşayanların sağlık durumlarıyla ilgili bir araştırma yapıyoruz
Eğer kabul ederseniz size sağlık durumunuz ve sağlıkla ilgili davranışlarınız hakkında birkaccedil soru sormak istiyorum
(Kişi ccedilalışmaya katılmak soruları yanıtlamak istemezse iyi guumlnler dileyerek TELEFONU KAPAT)
Orası oumlzel bir konut mu
Eğer cevap hayır ise
Teşekkuumlrler sadece oumlzel konuttaevde yaşayanlarla goumlruumlşme yapıyoruz (TELEFONU KAPAT)
Goumlruumlşuumllen numara oumlzel bir konuta aitse goumlruumlşuumllen kişi 18 yaşın uumlstuumlndeyse ve kişi goumlruumlşmeyi kabul ettiyse aşağıdaki boumlluumlm ile devam et
Bu goumlruumlşme iccedilin telefon numaranız rasgele olarak seccedilildi
Adınızı adresinizi veya buna benzer kişisel bilgilerinizi sormayacağım
Cevap vermek istemediğiniz sorulara cevap vermeyebilirsiniz ve istediğiniz an goumlruumlşmeyi bitirebilirsiniz
Bana verdiğiniz tuumlm bilgiler gizli kalacaktır
Eğer bu araştırma hakkında daha ayrıntılı bilgi edinmek isterseniz size vereceğim şu telefonu arayabilirsiniz (CcedilUumlTF Yalım Erez Aile Hekimliği Polikliniğirsquonin telefon numarasını ver)
Boumlluumlm 1 Demografik Bilgiler
11 Kaccedil yaşındasınız
[] (Yaşı yazınız)
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
12 Evli misiniz bekacircr mısınız
63
[ ] Evliyim ----gt Resmi nikahınız var mı [ ] Evet [ ] Hayır
[ ] Boşandım
[ ] Eşim vefat etti
[ ] Eşimden ayrı yaşıyorum
[ ] Hiccedil evlenmedim
[ ] Evli olmayan bir ccediliftiz
[ ] Cevap vermek istemiyorum
13 Evinizde 18 yaşın altında olup sizinle yaşayan ccedilocuğunuz var mı
(bu soruyu evli olmayanlara sorma)
[] Sayıda ccedilocuğum var
[ ] Hiccedil yok
[ ] Cevap vermek istemiyorum
14 Eğitim durumunuz nedir
[ ] Okur-yazar değilim
[ ] Okur-yazarım
[ ] İlkokul mezunuyum
[ ] Ortaokul mezunuyum
[ ] Lise mezunuyum
[ ] Uumlniversite mezunuyum
[ ] Cevap vermek istemiyorum
15 Ne iş yapıyorsunuz
[ ] Maaş karşılığı ccedilalışıyorum
[ ] Kendi işim
[ ] Bir yıldan fazla suumlredir işsizim
[ ] Bir yıldan kısa suumlredir işsizim
[ ] Ev kadınıyım
64
[ ] Oumlğrenciyim
[ ] Emekliyim
[ ] Ccedilalışamaz durumdayım
[ ] Cevap vermek istemiyorum
16 Cevap veren kişinin cinsiyetini belirtiniz
(sadece gerekliyse sorunuz)
[ ] Erkek
[ ] Kadın
17 Sizin bilginize goumlre şu anda gebe misiniz
(49 yaş uumlstuumlndeki kadınlara bu soruyu sorma)
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
18 Vuumlcut ağırlığınız ne kadar
[] kg
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
19 Boyunuz ne kadar
[] cm
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
110 Cep telefonu hariccedil evinizde birden fazla telefon hattı var mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
65
[ ] Cevap vermek istemiyorum
111 Geccediltiğimiz 12 ay iccedilerisinde bir hafta veya daha fazla suumlre iccedilin evinizde telefonunuzun kesildiği oldu mu
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
Boumlluumlm 2 Astım
91 Bir hekim tarafından astımınız olduğu soumlylendi mi
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
Boumlluumlm 3 Diyabet
101 Bir hekim tarafından şeker hastalığınız olduğu soumlylendi mi
[ ] Evet
[ ] Evet fakat sadece gebeliği sırasında
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
Boumlluumlm 4 Ağız Sağlığı
111 Herhangi bir nedenle diş hekimine veya diş kliniğine en son ne zaman gittiniz
[ ] Son bir yıl iccedilinde
[ ] Son iki yıl iccedilinde
66
[ ] Son beş yıl iccedilinde
[ ] Beş yıl veya daha uzun suumlre oumlnce
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Hiccedil
[ ] Cevap vermek istemiyorum
112 Diş ccediluumlruumlğuuml nedeniyle kaccedil dişinizi kaybettiniz
[] tane dişimi kaybettim
[ ] Hepsini kaybettim
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Hiccedilbirini kaybetmedim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
113 Dişlerinizi en son ne zaman temizlettiniz
[ ] Son bir yıl iccedilinde
[ ] Son iki yıl iccedilinde
[ ] Son beş yıl iccedilinde
[ ] Beş yıl veya daha uzun suumlre oumlnce
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Hiccedil
[ ] Cevap vermek istemiyorum
Boumlluumlm 5 Aşılama
121 Son 12 ay iccedilinde grip aşısı yaptırdınız mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
67
122 Son 12 ay iccedilinde tetanoz aşısı yaptırdınız mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
123 Daha oumlnce uumlccedil doz Hepatit-B aşısı yaptırdınız mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
124 Daha oumlnce hiccedil kuduz aşısı yaptırdınız mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
Boumlluumlm 6 Askerlik Durumu
131 Askerlik yaptınız mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bimiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
132 Son 12 ay iccedilerisinde Tuumlrk Silahlı Kuvvetlerirsquone bağlı bir sağlık karnesi ile muayene oldunuz mu veya ilaccedil yazdırdınız mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
68
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevaplamak istemiyor
Boumlluumlm 7 Engellilik
141 Fiziksel ruhsal veya duygusal sorunlar nedeniyle herhangi bir şekilde herhangi bir aktiviteden geri kaldınız mı (engellilikdisability)
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevaplamak istemiyorum
142 Oumlzel ekipman (koltuk değneği tekerlekli sandalye oumlzel bir yatak oumlzel bir telefon vs) kullanmanızı gerektirecek herhangi bir sağlık sorununuz var mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevaplamak istemiyorum
Boumlluumlm 8 Ateşli Silahlar
151 Evinizde ateşli silah bulunuyor mu
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevaplamak istemiyorum
152 Bu silahlardan herhangi biri şu anda dolu mu
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
69
[ ] Cevaplamak istemiyorum
153 Bu silahlardan herhangi biri şu anda accedilıkta mı ulaşılabilir bir yerde mi
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevaplamak istemiyorum
Bu son soruydu
Ccedilalışmamıza katıldığınız iccedilin teşekkuumlr ederiz
70
71
OumlZGECcedilMİŞ
Adı Soyadı Ufuk Guumllmen
Doğum yeritarihi Adana 1971
Medeni durumu Evli
Adres Toros mahallesi Mavi Bulvar Erciyes Plaza B Blok Kat3
Daire3 Ccedilukurova ADANA
Telefon 322-2279955
E-mail ufukgulmenhotmailcom
Mezun olduğu tıp fakuumlltesi İstanbul Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi
Goumlrev yerleri 2000-2002 TC Sağlık Bakanlığı Kuumlrtuumlncuuml Sağlık Ocağı
Musabeyli Kilis
2002-2003 TCSağlık Bakanlığı Elbeyli Sağlık Ocağı
Elbeyli Kilis
2003-2007 Başkent Uumlniversitesi Adana Uygulama ve
Araştırma Hastanesi
2007-2010 ndashCcedilukurova Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Aile
Hekimliği Anabilim Dalı Adana
Dernek Uumlyelikleri TAHUD
Yabancı diller İngilizce Almanca
vi
Tablo 39 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Fiziksel Ruhsal veya Duygusal Sorunlar Nedeniyle
Herhangi Bir Aktiviteyi Yapamama (EngellilikDisability) ve Oumlzel Bir
Alet (koltuk değneği tekerlekli sandalye oumlzel bir yatak oumlzel bir
telefon vb) Kullanılmasını Gerektirecek Herhangi Bir Sağlık
Sorunu Olma Durumu 45
Tablo 40 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Fiziksel Ruhsal veya Duygusal Sorunlar Nedeniyle
Bir Aktiviteyi Yapamama ve Eğitim Durumu 45
Tablo 41 Adana İli İlccedilelerinde ( Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Fiziksel Ruhsal veya Duygusal Sorunlar Nedeniyle Bir
Aktiviteyi Yapamama ve Medeni Durumu 46
Tablo 42 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Evlerinde Ateşli Silahların Durumu 46
Tablo 43 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Ateşli Silah Bulundurma ve Eğitim Durumu 47
Tablo 44 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Ateşli Silah Bulundurma Durumu 48
vii
ŞEKİL LİSTESİ
Şekil No Şekil Başlığı Sayfa No
Şekil 1 Adana İl Haritası 21
Şekil 2 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Eğitim Durumu ve Yaş Grupları Dağılımı 29
Şekil 3 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Astım Durumu 30
Şekil 4 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Diyabet Durumu 33
Şekil 5 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
En Son Diş Hekimine Gitme Durumu 37
viii
KISALTMALAR
ADNKS Adrese Dayalı Nuumlfus Kayıt Sistemi BKİ Beden Kitle İndeksi BRFSS Behavioral Risk Factor Surveillance System CDC Centers for Disease Control and Prevention DSOuml Duumlnya Sağlık Oumlrguumltuuml GINA Global Initiative for Asthma TİP 2 DM Tip 2 Diabetes Mellitus TİSAB Ccedilukurova Uumlniversitesi Telefon ve İnternet ile Saha Araştırmaları Birimi TSK Tuumlrk Silahlı Kuvvetleri TURDEP Turkish Diabetes Epidemiology Study USPSTF United States Preventive Services Task Force WHO World Health Organization
ix
OumlZET
Adana İli Ceyhan Karaisalı Pozantı Yumurtalık Kozan İmamoğlu Saimbeyli
Tufanbeyli Feke Aladağ Karataş İlccedilelerinde Yaşayan Bireylerin Davranışsal
Risk Faktoumlrlerinin Belirlenmesi
Giriş ve Amaccedil Bu ccedilalışmada Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam ve Ccedilukurova hariccedil) yaşayan bireylerin astım diyabet ağız sağlığı ve engellilik durumlarını araştırdık Gereccedil ve Youmlntem Veriler telefonla anket youmlntemin ile toplanmıştır Adana İli İlccedilelerindeki tuumlm sabit telefon numaraları arasından ldquosistematik kuumlme oumlrneklem youmlntemirdquo ile aranan numaralar belirlenmiştir Aranan telefonlarda sadece 18 yaşından buumlyuumlk kişilerle goumlruumlşuumllmuumlştuumlr Ccedilalışmada kullanılan anket formu Behavioral Risk Factor Surveillance Systemrsquoe ilişkin oumlzellikle telefonla uygulanmak uumlzere yapılandırılmış anketten uyarlanarak oluşturulmuştur Bilgisayar Destekli Telefon Goumlruumlşmesi kullanılmış ve goumlruumlşme sonuccedilları goumlruumlşme sırasında bilgisayara kaydedilmiştir Bu sistem Uysal WebQ10 anket youmlnetim yazılımı ve Epi info bilgisayar programı ile birlikte yuumlruumltuumllmuumlştuumlr Goumlruumlşmeler Ccedilukurova Uumlniversitesi Telefon ve İnternet ile Saha Araştırmaları Biriminde (TİSAB) gerccedilekleştirilmiştir Bulgular Oumlrnekleme ccedilıkan 1888 kişiden 1096rsquosı ( 580)rsquoi ile başarılı goumlruumlşme yapılmıştır Ccedilalışmamıza katılanlarda astım prevalansı 66 diyabet prevalansı 101 son bir yıl iccedilinde diş hekimine gidenlerin oranı 400 geccedilici veya kalıcı sakatlığı olanların oranı 70 bulunmuştur Sonuccedil Ccedilalışmadan elde edilen sonuccedillar ulusal ve boumllgesel ccedilalışmalarla uyumlu bulunmuştur Diyabet ve astım gibi kronik hastalıkların oumlnlenmesi iccedilin yeni stratejiler geliştirilmelidir Boumllgemizde ağız sağlığı koumltuumlduumlr ve ihmal edilmektedir Koruyucu hekimliğe ve birinci basamak sağlık hizmetlerine daha fazla oumlnem verilmelidir Anahtar kelimeler Adana davranışsal risk faktoumlrleri telefonla anket bilgisayar
destekli telefon goumlruumlşmesi
x
ABSTRACT
Determining the Behavioral Risk Factors in People Living in Adana Counties
Ceyhan Karaisalı Pozantı Yumurtalık Kozan İmamoğlu Saimbeyli Tufanbeyli
Feke Aladağ Karataş
Background and Aim In this study we searched for asthma diabetes oral health status and disability of people living in the counties of Adana city (excluding Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam and Ccedilukurova) Materials and Methods Data was collected by ldquotelephone interviewrdquo method The phone numbers were selected by ldquosystematic cluster sampling methodrdquo from the list of home phone numbers for the counties of Adana city Interviews were only with individuals gt18 years of age The questionnaire was modified from the structured questionnaire of Behavioral Risk Factor Surveillance System designed particularly for telephone interviewing Data was installed during the interview The Computer Assisted Telephone Interviewing was used The system was conducted using Uysal WebQ 1 and Epi Info softwares The interviews were held in ldquoCukurova University Field Research by Telephone and Internet (TISAB)rdquo Results The response rate was 58 (10961888) Prevalence for asthma was 66 for diabetes 101 Of the sample 400 stated that they had visited a dentist during the last year and the prevalence of disability (either permanent or temporary) was 70 Conclusion Our results were consistent with national and regional studies New strategies should be developed to prevent chronic disease including asthma and diabetes Oral health is poor and neglected in our region Preventive care and primary care should have more emphasis Keywords Adana behavioral risk factors telephone interview computer assisted
telephone interviewing
1
1 GİRİŞ VE AMACcedil
Risk değişik anlamlara gelebilir En sık kullanılan iki değişik anlamı olumsuz bir
durumla sonuccedillanma olasılığı veya bu olasılığı arttıran bir faktoumlrduumlr Riskle ilgili diğer
tanımlar Tablo 1rsquode oumlzetlenmiştir Sağlıkta risklere odaklanma hastalık ve
yaralanmalardan korunmada anahtardır Yaralanma ve hastalıkların oumlnlenmesi
sistematik değerlendirme ve nedenlerin azaltılmasını gerektirir1
Hastalığın nedenlerine odaklanırken birccedilok bilimsel etkinlik risk faktoumlrlerinin
varlığına youmlnelir ldquoElektromanyetik dalga radyasyonu loumlsemiye neden olur murdquo
ldquoEnfeksiyonlar kalp krizine yol accedilar mırdquo Bu değerlendirmeleri kişiler arasındaki risk
faktoumlrlerinin değerlendirilmesi izler1
Tablo 1 Risk Ne Anlama Gelir1
bull Risk olasılık anlamına gelebilir Kirli bir iğneden HIVAIDS olma riski gibi bull Risk olumsuz bir durumun olasılığını arttıran bir faktoumlr olabilir Oumlrneğin Koumltuuml
beslenme ev iccedili pis su ve evde sigara iccedililmesi ccedilocuk sağlığı riskleridir bull Risk bir sonuccedil anlamına da gelebilir Oumlrneğin iccedilkiliyken araba kullanmanın
riski araba kazası geccedilirmek olabilir bull Risk potansiyel olumsuz bir durum veya tehdit anlamına gelebilir Oumlrneğin
motor kullanmanın bir riski vardır Riskle İlgili Oumlnemli Diğer Tanımlamalar
bull Risk prevalansı Belli bir popuumllasyonda belli bir riske maruz kalanların oranıdır Oumlrneğin bir popuumllasyonda sigara iccedilme prevalansı 25 olabilir
bull Roumllatif Risk Belirli bir riske maruz kalanlar ile kalmayan insanlar karşılaştırıldığında muhtemel zararlı sağlık sonuccedillarının oluşma olasılığıdır
bull Tehlike Doğada olan bir oumlzelliktir Oumlrneğin Potansiyel zararlı iccedileren bir kimyasal madde
bull Nuumlfusa atfedilen risk Bir nuumlfusta belirli bir riskten dolayı oluşan hastalık oranı bull Atfedilen yuumlk Geccedilmiş bir karşılaşmadan kaynaklanan şimdiki hastalık veya
yaralanma yuumlkuuml oranı bull Kaccedilınabilen yuumlk Bazı alternatifler ve duumlzenlemelerle şimdi ve gelecekteki riske
maruziyet duumlzeyleri azaltılırsa gelecekte kaccedilınılabilecek hastalık veya yaralanma yuumlkuuml oranı
Risk faktoumlruuml ise bir hastalığın artmış olasılığı ile olan bir durumdur Oumlrneğin
obezite diyabet iccedilin bir risk faktoumlruumlduumlr Obez kişiler obez olmayan kişilere goumlre
2
yaşamları boyunca daha fazla diyabet geliştirme olasılığına sahip olacaktır Bazı risk
faktoumlrleri nedenseldir risk faktoumlruuml hastalığa neden olur Oumlrneğin sigara iccedilmek bir risk
faktoumlruumlduumlr ve akciğer kanserinin kanıtlanmış bir nedenidir Bir iccedilici yaşamı boyunca
akciğer kanseri geliştirmek iccedilin iccedilici olmayandan muhtemelen birccedilok kat daha fazla
olasılığa sahiptir2
Diğer risk faktoumlrleri birlikteliklerdir kuzey enlemlerde yaşayanların multiple
skleroza yakalanma olasılığı daha fazladır Yani bilinen hiccedilbir nedensel ilişki yoktur Bu
basit bir birlikteliktir Myokard enfarktuumlsuuml iccedilin risk faktoumlrleri cinsiyet yaş
hipertansiyon sigara iccedilme yuumlksek kolesterol duumlzeyleri sedanter yaşam obezite ve
diyabettir2
Bazı risk faktoumlrleri modifiye edilebilir Oumlrneğin sigara iccedilme fiziksel aktivite
duumlzeyi kolesterol duumlzeyi Diğerleri değiştirilemez Oumlrneğin yaş cinsiyet ırk aile
oumlykuumlsuuml
Bir oumlnleme programı planlanırken risk faktoumlruumlnuumln veya hastalığın olmadığı bir
nuumlfusu hedef almaktansa daha yuumlksek hastalık riski veya hastalığı olan bir nuumlfusu hedef
almak daha maliyet etkindir Oumlrneğin cinsel yolla bulaşan enfeksiyonlar genel nuumlfusta
nadirken bazı gruplarda daha yaygındır2
Davranışsal risk faktoumlrlerini belirleyerek değiştirilebilir olanlar iccedilin değiştirme
programları yapmak ve maliyet etkin oumlnlemler almak gerekir
Ccedilalışmamızın amacı Adanarsquonın ilccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova
hariccedil) yaşayan 18 yaşından buumlyuumlk erişkinlerde telefonla anket youmlntemiyle astım
diyabet ağız sağlığı aşılama askerlik durumu engellilik ve ateşli silahlar accedilısından
davranışsal risk faktoumlrlerinin araştırılmasıdır Bu risk faktoumlrleri iyileştirilebilir mi Evet
iyileştirilebilir hatta kazanıldıktan sonra da Hastalıkları tedavi etmek ikincil ve
uumlccediluumlncuumll koruma da tabi ki oumlnemlidir Ancak risk faktoumlrlerini belirleyerek hastalıklardan
korunma yollarını bilmek hem akılcı hem maliyet etkindir
3
2 GENEL BİLGİLER
21 Sağlıkla İlgili Davranışsal Risk Faktoumlrlerini Belirlemede Kullanılan
Değişkenler
Davranışsal risk faktoumlrlerini belirlemede kullanılan bazı değişkenler aşağıdadır3
bull Demografik bilgiler Kişinin yaş boy kilo ırk eğitim sosyoekonomik durum
gibi parametreleri
bull Sağlık durumu Kişinin genel sağlık durumunu nasıl tanımladığı
bull Sağlıklı guumlnler- Sağlıkla ilgili yaşam kalitesi Kişinin yaşamında belli bir suumlrede
fiziksel ve ruhsal olarak ldquoiyirdquo kabul etmediği suumlreler
bull Sağlık hizmetlerine erişim Kişinin sosyal guumlvence durumu ve ihtiyaccedil
duyduğunda sağlık hizmetlerine ulaşabilme durumu
bull Egzersiz Kişinin ev ve işi ile ilgili guumlnluumlk aktiviteleri dışında guumlnluumlk 30
dakikadan az olmamak uumlzere duumlzenli fizik egzersiz yapma durumu
bull Ccedilevresel faktoumlrler Başta sigara iccedilimi ve hava kirliliği olmak uumlzere kişinin
yaşadığı ortamda maruz kaldığı toz duman egzoz gazları vs kimyasallara
ilişkin durumlar
bull Aşırı guumlneş ışığına maruz kalma Pek ccedilok hastalık iccedilin bir risk faktoumlruuml olan aşırı
guumlneş ışığına maruz kalma durumu
bull Tuumltuumln kullanımı Başta sigara olmak uumlzere tuumlm tuumltuumln uumlruumlnlerini kullanım
durumu
bull Alkol tuumlketimi Alkolluuml iccedileceklerin miktar cins ve sıklık olarak tuumlketim durumu
bull Astım Araştırılan nuumlfustaki astım tanısı sıklığı
bull Diyabet Diyabet tanısı almış kişilerin oranı
bull Ağız sağlığı Kişilerin ağız ve diş sağlığı konusundaki duyarlılıkları
bull Aşılama Erişkinlerin aşılamaya ilişkin davranışları
bull Kadın sağlığı Meme sağlığı ve hastalıkları genitouumlriner sistem sağlığı ve
hastalıkları
bull Prostat kanser taraması Prostat kanseri accedilısından muayene olma ve test
yaptırma
4
bull Kolorektal kanser taraması Gaitada kan testi sigmoidoskopi kolonoskopi gibi
kolorektal kanser tarama youmlntemleri
bull Aile planlaması Kişinin veya eşinin doğum kontrol youmlntemi kullanma
konusundaki tutum davranış ve beklentileri
bull Engellilik durumu Herhangi bir sebeple kişinin iccedilinde bulunduğu
(engellilikyetersizlik) durumu
bull HIVAIDSCinsel yolla bulaşan enfeksiyonlar Kişinin başta HIV olmak uumlzere
cinsel yolla bulaşan hastalıklara karşı tutum ve riskli davranışları
bull Ateşli silahlar Kişinin ateşli silahlardan herhangi birine sahip olup olmadığı ve
bu konudaki tutum ve davranışları
bull Hipertansiyon Hipertansiyon tanısı almış kişilerin belirlenmesi ve bu kişilerin
kan basınccedillarının kontroluuml ve ilaccedil uyumları konusunda tutum ve davranışları
bull Kolesterol Kişinin kan kolesterol duumlzeyi konusundaki bilgisi ve yuumlksek kan
kolesteroluuml olan bireylerin kontrol ve ilaccedil uyum durumları
bull Ev yaşam koşulları Temiz iccedilme suyu durumu kanalizasyon ve atık su tahliye
koşulları ev ccedilevresindeki ccediloumlp bitki oumlrtuumlsuuml sinek boumlcek ve benzeri diğer
zararlılar ve bunlarla muumlcadele durumları
bull Myokard enfarktuumlsuuml ve strok Bulgular ve kişinin boumlyle bir olayla karşılaşması
halinde ilk olarak neler yapacağı konusundaki bilgisi
bull Artrit Kişinin artrit tanısı kontrol ve ilaccedil uyumu
bull İyot yetersizliği Kişinin iyot iccedileren gıdaları alım durumu
22 Davranışsal Risk Faktoumlrleri
Ccedilalışmamızda yer alan davranışsal risk faktoumlrleri hakkında genel bilgiler aşağıda
verilmiştir
221 Astım
Astım tamamen geri doumlnduumlruumllebilir epizodik tıkayıcı akciğer hastalığı olarak
tanımlanır Astım iccedilin en guumlccedilluuml risk faktoumlrleri evde sigara iccedilenlerin varlığı astım atopi
(astım atopik dermatit alerjik rinit) ve nazal polip veya aspirin aşırı duyarlılığı gibi aile
oumlykuumlsuumlduumlr Erken ccedilocuklukta ev ve ccediliftlik hayvanlarına ve bakteriyel antijenlere maruz
kalmanın paradoksal koruyucu etkisi tartışmalıdır4
5
Astım en sık goumlruumllen kronik hastalıklardan biri olup tuumlm duumlnyada yaklaşık 150
milyon kişiyi etkilemektedir Ccedilocuk ve genccedil erişkinlerde daha sık olmak uumlzere tuumlm yaş
gruplarında goumlruumllmektedir Uumllkeler arasında prevalans farklılıkları goumlze ccedilarpmaktadır
Eskimo toplumunda ccedilok seyrek rastlanırken ( 1) Yeni Zelanda Avustralya İngiltere
ve Venezuelarsquoda 7ndash8 civarında bir prevalansa sahiptir Uumllkemizde sıklığı Ankararsquoda
22 Trabzonrsquoda 83 İstanbulrsquoda ise 10-21 arasında olup ortalama 5-7 olarak
bildirilmiştir Seksenli yıllardan sonra tuumlm duumlnyada yapılan prevalans ve mortalite
ccedilalışmalarında astım prevalansının artış goumlsterdiği saptanmıştır Astım sanayileşmiş
uumllkelerde daha sık goumlruumllmektedir Ccedilok yuumlksek sağlık harcamaları gerektiren astım hafif
ve orta şiddette iş ve okul guumlnuuml kayıplarına neden olurken ağır şiddette mortalite riskini
arttırmaktadır4
Astım gelişmesindeki risk faktoumlrleri kişiye ait ve ccedilevresel faktoumlrler olarak ele
alınabilir (Tablo 2)
Tablo 2 Astım Gelişmesine Yol Accedilan Risk Faktoumlrleri4
Kişiye ait faktoumlrler Ccedilevresel faktoumlrler
Genetik yatkınlık İccedil ve dış ortam alerjenleri
Atopi Mesleksel duyarlandırıcılar
Havayolu aşırı duyarlılığı Sigara dumanı
Cinsiyet Hava kirliliği
IrkEtnik yapı Enfeksiyonlar (Solunum yolu)
Kronik uumlst solunum yolu hastalıkları
İlaccedillar
Sosyoekonomik faktoumlrler
Aile uumlyelerinin sayısı
Gıda
Obezite
Yaşam tarzının değişmesi astım gelişme riskini arttırabilmektedir Oumlrneğin Yeni
Ginersquode astım prevalansı 01 iken 70rsquoli yıllarda uumllkede battaniye kullanımının
yaygınlaşması ile astım prevalansı 73rsquoe ccedilıkmıştır Bu artış battaniyeler ile ev tozu
6
akarlarının evlere daha yoğun girmesine ve maruziyetin artmasına bağlanmıştır Diğer
bir ccedilevresel faktoumlr oumlrneği ise Doğu ve Batı Almanyarsquonın ayrılmasından sonra aynı
genetiğe sahip ama yaşam tarzları farklı olan iki toplumda astım ve atopi prevalansının
farklılaşmasıdır Batı Almanyarsquoda astım risk oranı 6 ve alerjik rinit risk oranı 86
iken Doğu Almanyarsquoda astım 4 rinit ise 27 oranında kalmıştır4
Amerikan Aile Hekimliği Akademisi ve GINA (Global Initiative for Asthma)
astımı kontrol etmeye yardım etmek iccedilin hastalara şu oumlnerilerde bulunmaktadır56
v Duumlzenli ilaccedil kullanımı oumlnemlidir Bunun yanında aşağıdaki oumlnlemlerin alınması da
astım ataklarını azaltmaya yardım edecektir
v Kilimlerin ve halıların kaldırılması (ccediluumlnkuuml tozlu ve kuumlfluuml olabilir)
v Yumuşak koltuk minder ve fazla yastıkların ccedilıkarılması (ccediluumlnkuuml toz tutabilir)
v Hayvanlara yatak uumlstuumlnde veya odada izin verilmemesi
v Yatak odasında sigara iccedilmeye veya guumlccedilluuml kokulara izin verilmemesi
v Yatak ve yastıklarda tozdan koruyucu fermuarlı oumlrtuuml kullanılması
v Sap veya kuştuumlyuumlnden yapılmış yorgan veya yastık kullanılmaması
v Ccedilarşaf ve battaniyelerin her hafta ccedilok sıcak suda yıkanması hatta perde ve storların
aralıklı olarak yıkanması
v İccedileri sıcak havasız veya yemek vs kokusu ile dolduğunda pencerelerin accedilılması
v Odun veya gaz dumanından korunmak iccedilin pencerenin aralık bırakılması
v Koşma spor yapma aşırı ccedilalışma astım belirtilerine yol accedilabilir fakat bu aktiviteler
yararlıdır ve aktivitelerden oumlnce kişinin doktorunun oumlnerdiği astım ilaccedillarını alması
oumlnemlidir
222 Diyabet
Diabetes mellitus pankreas beta huumlcresinden insuumllinin sekresyonunda veveya
insuumllinin periferik huumlcrelere etkisinde meydana gelen bozukluklar sonucu ortaya ccedilıkan
ve hiperglisemi ile karakterize bir grup Metabolik Sendromrsquoun adıdır7
Duumlnyada 150 milyon civarında diyabetik hastanın olduğu ve on yıl iccedilerisinde
bunun iki katına ccedilıkabileceği hesaplanmaktadır Diyabet insidansı boumllgeler ve uumllkeler
arasında farklılık goumlstermekle beraber genellikle tip 2 diyabet ortalama 5-10 tip 1
diyabet ise 05-1 civarındadır Tip 2 diyabet enduumlstriyel gelişim sonucu insanların
daha konforlu ortamlarda daha az hareket ederek ve daha fazla beslenerek yaşamaları
nedeni ile giderek yaygınlaşmakta ve eskiye oranla genccedil insanlarda daha sık
7
goumlruumllmektedir Tip 2 diyabet ileri yaşlarda daha sık goumlruumllduumlğuumlnden son yuumlzyılda tıbbi
gelişmelerle insan oumlmruumlnuumln uzaması da insidans artışında oumlnemli bir faktoumlr olmuştur
Diyabet risk faktoumlruuml (Tablo 3) olan bireylerde hastalığın ortaya ccedilıkma olasılığı
artmıştır7
Tablo 3 Tip 2 Diyabetin Majoumlr Risk Faktoumlrleri7
Obezite (beden kitle indeksi gt27 kgm2
Diyabet aile oumlykuumlsuuml (kardeş ya da anne-baba)
Irk Koumlk (Oumlrneğin Afrika koumlkenli Amerikalılar İspanyol veya Latin Amerika koumlkenliler Amerika yerlileri Asya koumlkenli Amerikalılar) Yaş ge 45
Sedanter yaşam
Oumlnceden bozulmuş accedillık glikozu veya bozulmuş glikoz toleransı tanısı almış olmak
Hipertansiyon ge 14090 mmHg
HDL le35 mgdl veya trigliserit ge250 mgdl
Gestasyonel diyabet oumlykuumlsuuml veya 4 kg veya daha ağır bebek doğurmuş olmak
Tuumlrkiye Diyabet Epidemiyoloji (TURDEP) Ccedilalışmasırsquona goumlre uumllkemizde 2002
yılı diyabet prevalansı 72 bozulmuş glikoz toleransı 67rsquodir (kadınlarda 8-
84 erkeklerde 62- 46) Tip 2 diabetes mellitus (DM)rsquolu erişkin sayısı sekiz yılda
bir milyondan 166 milyona ccedilıkmıştır Bunda nuumlfus artışı ve nuumlfusun yaşlanmasının
dışında şişmanlığın artması ve sedanter yaşam tarzının yaygınlaşması gibi ccedilevresel
faktoumlrlerin de roluuml vardır7
Fiziksel inaktivite ile Tip 2 DM arasındaki ilişkiyi destekleyen oldukccedila fazla kanıt
vardır En eski araştırmaların birinde West (1978) duumlzenli fiziksel aktivite iccedileren
geleneksel yaşam tarzlarını değiştirmiş toplumların Tip 2 DM prevalansında majoumlr bir
artışa maruz kaldıkları saptanmıştır Yaşam tarzının oumlnemini goumlsteren karşılaştırmalı
ccedilalışmalar teknolojik olarak daha ileri bir yere goumlccedil edenlerin memleketlerinde kalan
8
etnik akranlarına goumlre Tip 2 DM accedilısından daha yuumlksek prevalansa sahip olduklarını
goumlstermektedir8
Diyabette primer korunma oumlnemlidir Kolay ve ucuz olan bu tip korunma riskli
kişileri diyabet gelişiminden korur veya ortaya ccedilıkışını geciktirir Ccedilinrsquode diyabet
youmlnuumlnden riskli nuumlfusta yaşam tarzı değişikliği (uygun diyet artmış fizik aktivite ve kilo
kaybı) eğitici bir programla desteklenmiş ve altı yılda diyabet gelişiminde en az 13rsquoluumlk
bir azalma olduğu bulunmuştur8
Araştırmalar egzersizin insuumllin duyarlılığını arttırmak yoluyla Tip 2 DMrsquodan
korunmaya yardımcı olduğunu goumlstermektedir Egzersizin insuumllin miktarındaki
eksiklikten ziyade insuumllin rezistansı nedeniyle oluşan anormal glikoz toleransını
iyileştirebileceği ileri suumlruumllmuumlştuumlr Bu nedenle egzersiz Tip 2 DMrsquoda insuumllin tedavisi
gereksinimi olmadan oumlnceki erken doumlnemlerde koruyucu olarak daha yararlı olacaktır
Ccedilalışmalar insuumllin tedavisine ihtiyaccedil goumlsteren Tip 2 DM hastalarının henuumlz tedavi
almayan veya oral antidiyabetik alan hastalara goumlre diyet ve egzersizden daha az yarar
sağladığını goumlstermiştir8
United States Preventive Services Task Force (USPSTF)rsquoa goumlre kan basıncı
13580rsquonin uumlzerinde olan (tedavi edilmiş veya edilmemiş) yetişkinler diyabet accedilısından
taranmalıdır (Oumlneri duumlzeyi B) Asemptomatik yetişkinlerin kan basınccedilları 13580 veya
altında ise rutin taramanın yararı veya zararı lehine veya aleyhine yeterli kanıt yoktur9
223 Ağız Sağlığı
Ağız sağlığı ile ilgili olarak en sık goumlruumllen uumlccedil konu diş ccediluumlruumlkleri periodontal
hastalıklar ve ağız kanseridir10
Diş ccediluumlruumlkleri tek başına en sık goumlruumllen ccedilocukluk ccedilağı hastalığıdır Beş-yedi yaş
arasındaki ccedilocuklarda astımdan beş kez saman nezlesinden ise yedi kez daha fazla
goumlruumlluumlr Tuumlm yaşlar dikkate alındığında insanların 13rsquouumlnde tedavi edilmemiş bir ccediluumlruumlk
diş 35-44 yaşlar arasındaki erişkinlerin 23rsquouumlnde ccediluumlruumlk nedeniyle kaybedilmiş en az bir
kalıcı diş vardır ve daha yaşlı erişkinlerin pek ccediloğu koumlk ccediluumlruumlklerinden yakınmaktadır10
Diş ccediluumlruumlklerinin oluşması accedilısından ccedilocuklardaki risk etmenleri ile erişkinlerdeki
risk etmenleri birbirine benzer Ancak fiziksel ve mental yetersizlikler dişin yeniden
onarımları ağız iccedili aygıtları ve Sjoumlgren sendromu gibi iyi bir ağız bakımını tehdit eden
durumlar diş ccediluumlruumlğuuml riskini arttırır Ağız kuruluğuna neden olan ilaccedillar ve tuumlkuumlruumlk
akışını azaltan baş ve boyun boumllgesine uygulanan radyasyon tedavileri de ccediluumlruumlk riskini
9
arttırıcı unsurlardır Yaşlılarda gingiva ccedilekilmeleri koumlk ccediluumlruumlklerinin artmasına neden
olur Yaşlılarda aynı zamanda duumlşuumlk sosyoekonomik durum ile bunun sonucunda ortaya
ccedilıkan sağlık hizmetine ulaşma yetersizliği de ccediluumlruumlk oluşmasını arttırıcı etmenlerdir10
Diş ccediluumlruumlklerini oumlnlemenin bir yolu florlamadır Florid flor elementinin iyonik
şeklidir Florid var olan diş ccediluumlruumlklerinin gelişmesini yavaşlatır veya durdurur Destek
olarak flor reccediletesi yazılmadan oumlnce iccedilme suyundaki flor miktarı saptanmalıdır Eğer
topluma florlanmış şebeke suyu sağlanamıyorsa doğal olarak suda flor bulunup
bulunmadığı veya yeterli flor kapsayan topraklarda yetişen meyve ve sebzelerle de
gerekli florun karşılanabileceği dikkate alınmalıdır Yeterli miktarda flor iccedileren suyu
(07-12 ppm veya 06 mgLrsquoden ccedilok) tuumlketen kişilere ek olarak flor verilmesi
oumlnerilmez Pek ccedilok ailenin tuumlkettiği şişe sularında ise az miktarda flor vardır Sistematik
flor uygulamaları (tablet damla vb) ccediluumlruumlk geliştirme bakımından risk altında bulunan
altı aylıktan buumlyuumlk ccedilocuklar erken ccedilocukluk ccediluumlruumlğuuml olan bebekler ve florlanmamış su
kullanan erişkinler iccedilin oumlnerilmektedir Jel ve soluumlsyonlar gibi topikal flor preparatları
ise yuumlksek dozda flor kapsayan ve diş hekimleri tarafından uygulanabilen uumlruumlnlerdir
Soluumlsyonlar yılda bir veya iki kez uygulanır (Tablo 4)10
Tablo 4 Ek Olarak Verilecek Florid Miktarı10
İlk kez 1960rsquolı yıllarda kullanılmaya başlayan diş koruyucuları suumlt veya kalıcı
dişlerin ccediliğneme yuumlzeylerini oumlrten plastik maddelerdir Diş hekimleri bu maddeleri
topikal floridler ile birlikte kullanırlar ve bu maddeler dişlerin uumlzerindeki ccedilukur veya
fissuumlrlerde ccediluumlruumlk gelişmesini oumlnler Amerika Birleşik Devletlerirsquonde ccedilocukların
50rsquosinde bu koruyucular kullanılmaktadır10
Yaş Sudaki flor miktarı (ppm)
lt03 03-06 gt06
Doğum-6 ay 0 0 0
6ay-3 yaş 025 mg 0 0
3-6 yaş 050 mg 025 mg 0
10
Daha buumlyuumlk ccedilocukların ve erişkinlerin şekerli atıştırmalık yiyecekleri veya sıvıları
daha az tuumlketmeleri sağlanmalıdır Yemeklerden sonra şekersiz ccediliklet ccediliğnemek veya
peynir yemek tuumlkuumlruumlğuumln plak asiditesini tamponlayıcı etkisini arttırır10
Diş sağlığı iccedilin oumlnerilen beslenme şekline uyulmalıdır10
bull Şekerli yapışkan ya da asitli gıdalar uumlccedil ana oumlğuumln iccedilinde tuumlketilmelidir
bull Oumlğuumln aralarında elma havuccedil gibi dişleri temizleyip dişetine masaj yapacak sert
gıdalar yenmelidir
bull Şekerli yapışkan gıda yendikten sonra dişlerin fırccedilalanması muumlmkuumln değilse
ağız su ile ccedilalkalanmalı ya da bir bardak su iccedililmelidir
Periodontal hastalıklar erişkinlerde en sık goumlruumllen hastalıklardır Periodontal
hastalıklar kuumlccediluumlk ccedilocuklarda fazla goumlruumllmemesine karşın ergenlerin 60rsquoını etkiler
Tıpkı diş ccediluumlruumlklerinde olduğu gibi periodontal hastalıklar da diş plağındaki bakteriler
tarafından oluşturulur Periodontal hastalıkların oumlnlenmesi ve kontroluumlnde ağız
bakımının iyi olması esastır Periodontal hastalığın en hafif şekli olan gingivitis duumlzenli
diş fırccedilalama veya diş ipi kullanma ile iyileşir10
Oral ve orofarengeal kanserlerle ilgili olarak tuumltuumln kullanımı ve aşırı alkol
tuumlketimi en oumlnemli iki risk faktoumlruumlduumlr ve oral kanserlerin 75rsquoinden sorumludur Bu
nedenle birincil koruma alkol ve tuumltuumln kullanımını azaltmak veya ortadan kaldırmak
olmalıdır10
Yakın geccedilmişte plak ile ilişkili ağız hastalıklarının oumlzellikle periodontitisin bazı
durumların seyir ve patogenezini değiştirebileceği bulunmuştur Bunlar
kardiyovaskuumller hastalıklar bakteriyel pnoumlmoni diyabet ve duumlşuumlk doğum ağırlıklı
bebek doğurmadır Bunu doğrulamak iccedilin ileri araştırmalara gerek vardır ancak
şuumlphesiz iyi bir ağız sağlığı sadece ağız hastalıklarını oumlnlemek iccedilin değil genel sağlık
iccedilin de ccedilok oumlnemlidir11
224 Aşılama
Erişkin aşılaması yaşamları kurtarır ve maliyet etkindir İnfluenzaya karşı
aşılamanın maliyet etkinliğinin bir ccedilalışması aşılama ile bakım kurumlarında
yaşamayan yaşlılarda akut ve kronik solunum hastalıkları ve konjestif kalp yetmezliği
nedeni ile hastaneye yatışların azaldığını goumlstermiştir Aşılanan her kişi iccedilin direkt
kazanccedil 117 dolardır12
11
Daha buumlyuumlk ergenlerin ve yaşlıların aşı ile oumlnlenebilir hastalıklara karşı aşı
planlamasında yaş dışında birccedilok endikasyon vardır Oumlrneğin kronik obstruumlktif akciğer
hastalığı kardiyovaskuumller hastalığı ve diabetes mellitus gibi hastalıkları olanlarda
yaştan bağımsız olarak influenzadan oumllme riski artmıştır Influenza kronik sağlık
sorunu olan orta yaşlılarda 65 yaş ve uumlzerindeki sağlıklılardan daha yuumlksek oumlluumlm
oranına sahiptir12
Aşılama endikasyonları şunlardır (Yuumlksek riskli sağlık durumlarına goumlre)12
v Alkolik siroz ve kronik karaciğer hastalığı
v Aspleni
v Kronik kardiyak ve pulmoner durumlar ve diabetes mellitus
v Pıhtılaşma faktoumlr eksikliği olanlar
v Bağışık yetersizliği durumları
v Renal hastalık ve hemodiyaliz hastaları
Tuumlrkiye Enfeksiyon Hastalıkları Derneği ve Klinik Mikrobiyoloji Derneğirsquonin
2009 Erişkin Bağışıklama Rehberirsquone goumlre oumlnerilen aşılama şeması Tablo 5rsquode
sunulmuştur
12
Tablo 5 Normal ve Riskli Yetişkinlerde Aşılama Şeması13
Aşı 18-49 yaş 50-64 yaş 65 ge yaş 1 Tetanoz difteri (Td) 10 yılda bir rapel 23Kızamık (K)Kızamık kızamıkccedilık kabakulak (KKK)
Bir veya iki doz
Hepatit B Uumlccedil doz (0 1 6 aylar) İnfluenza Yılda bir doz Yılda bir doz 4Pnoumlmokok (polisakkarit)
Bir doz
Hepatit A İki doz (0 6 ya da 18 aylar) 2Su ccediliccedileği İki doz (0 6 ya da 18 aylar) 5Meningokok Bir ya da daha fazla doz İmmuumlnitesi ve kontrendikasyonu olmayan tuumlm bireyleri kapsar
Risk faktoumlruuml olan ve kontrendikasyonu olmayan bireyleri kapsar
1 Tetanoz aşısı iccedilin primer immunizasyonu tamamlanmış kişilerdeki şemadır 2 Gebelikte kontrendikedir 3 B ir ya da iki doz kızamık aşısı yapıldı ise bir doz KKK aşısı yapılır İlk doz KKK aşısı
olarak yapıldı ise ikinci doz kızamık aşısı olarak yapılır İki doz KKK yapıldı ise tekrar
aşıya gerek yoktur 4 Beş yıl ara ile risk gruplarına yapılır (her risk grubu oumlzel olarak değerlendirilir) 5 Koruyuculuk suumlresi 2 yıldır
Aşılama oranını arttırmak iccedilin şu stratejiler oumlnerilmiştir12
v Birccedilok başarılı aşılama programı sağlık ccedilalışanlarının ve hedef popuumllasyonun
eğitimi tanıtım ve idari ve mali engellerin kaldırılmasıyla sağlanmıştır
v İnfluenza veya pnoumlmokok aşıları hakkında posta kartları aşılama oranını roumllatif
olarak arttırmıştır
v Buumlyuumlk kliniklerde influenza mevsiminde ldquowalk-inrdquo yetişkin aşılama istasyonları
kurulabilir Bu istasyon yazılı bir protokole goumlre youmlnetilmeli ve eğitimli hemşireler
atanmalıdır
v Hasta bekleme odalarında bilgilendirici posterler ve broşuumlrler yer almalıdır
13
v Hasta dosyalarına koruyucu hizmetlerle ilgili kontrol listesi veya hatırlatıcı liste
konması faydalı olabilir Hasta dosyalarında boumlyle etiketlerin yer almasının aşılama
oranlarını arttırdığı bildirilmiştir
v İnfluenza ve pnoumlmoniden oumllenlerin birccediloğu ( 39-45) oumlnceki yılda hastanede
yatmıştır bu da hastanede yatmanın ciddi influenza enfeksiyonu iccedilin artmış bir risk
olduğunu goumlsterir Eyluumll ve Mart aylarında hastaneden taburcu olan hastalara
influenza aşısı oumlnerilmelidir
225 Askerlik durumu
Guumlnuumlmuumlzde askerlik goumlrevinin yapılması sırasında yaşanan teroumlr olayları
psikiyatrik bozukluklara yol accedilabilir Evli olanların ailelerinden uzun suumlre uzak olması
krizlere yol accedilabilir Askerlik doumlnemi sırasında oumlluumlm ve engelliliklerr aileleri uumlzer Stres
nedeniyle sigara gibi alışkanlıklara da başlanabilir Bunun yanında askerlik doumlneminde
okuma-yazma veya ccedileşitli becerilerin kazanılması muumlmkuumlnduumlr Bu doumlnem eğitim ve
aşılama gibi kaccedilırılmış fırsatlar accedilısından yararlı olabilir
226 Engellilik
Oumlzellikle ortopedik engelli olmak bazı konjenital vakalar hariccedil genellikle kazalar
(trafik ve iş) sonucu olmaktadır Tuumlrkiye İstatistik Kurumu 2009 verilerine goumlre
Tuumlrkiyersquode ve Akdeniz Boumllgesirsquonde engelliğin tuumlruumlne goumlre engelli nuumlfus oranları Tablo
6rsquoda goumlsterilmiştir14
Tablo 6 Tuumlrkiyersquode ve Akdeniz Boumllgesinde engelliğin tuumlruumlne goumlre engelli nuumlfus oranları
Ortopedik
engelli ()
Goumlrme
engelli ()
İşitme
engelli ()
Dil ve
konuşma
engelli ()
Zihinsel
engelli ()
Tuumlrkiye 125 060 037 038 048
Akdeniz
Boumllgesi
122 058 034 038 050
Tuumlrkiye genelinde en fazla ortopedik engelli bulunmaktadır ( 125) Akdeniz
Boumllgesirsquonde de bu oran yakındır
14
Aşılama bazen sakat kalmayı da engellemektedir Oumlrneğin polio aşısının yaygın
kullanılması buna bağlı poliomyelit riskini azaltacaktır Trafik ve iş kazalarını oumlnlemek
ise ccedileşitli soysal kurumların halk eğitimiyle olabilir
227 Ateşli Silahlar
Evde ateşli silah bulundurulması ergenler arasında intihar oranlarını 10 kat ve
cinayet oranlarını doumlrt kat arttırmaktadır15
Hekimlerin ebeveynleri ve hastaları ateşli silahlara sahip olma konusunda
bilinccedillendirme sorumluluğu bulunmaktadır Bu sorumlulukları
(1) ateşli silaha sahip olmanın riskleri
(2) ateşli silah yaralanmasının ev halkına verebileceği zararlar
(3) alkolik veya mental retarde ergen veya 13-19 yaş arası kişilerin karşı karşıya
olabilecekleri riskler konusunda bilgilendirmeyi de iccedilermelidir Ebeveynlere en guumlvenli
yolun ateşli silahı ev ortamından uzaklaştırmak olduğu anlatılmalıdır Aile ateşli silahı
bulundurmakta ısrarlı olduğu takdirde ebeveynlere ateşli silahı oumlzel bir kasada ve kilit
altında mermilerinden ayrı bir şekilde muhafaza etmeleri oumlnerilmelidir15
23 Sağlıkta Risk Faktoumlrlerini Belirleme Youmlntemleri
Araştırmanın en oumlnemli aşamalarından biri de veri ve bilgi toplama youmlntem ve
aracının seccedililmesidir Sosyal konularda yapılan araştırmaların veri kaynağı insandır ve
onlardan doğrudan bilgi alma youmlntemlerinden biri de anket youmlntemidir Anket youmlntemi
birinci elden yani birincil kaynaktan veri toplama youmlntemidir16
Anket youmlnteminin temelini bir evren ya da oumlrneklemi oluşturan birimlerden
sistematik biccedilimde bilgi elde edebilmek oluşturur Bu amaccedilla yazılı ya da soumlzluuml sorular
sorarak bunların yanıtlarına ulaşılmaya ccedilalışılır Dikkat edilirse goumlruumlşmeci ile
yanıtlayıcı arasında bir tuumlr iletişimden soumlz edilmektedir ve veri toplama aracı anket
formu olarak adlandırılır Boumlyle bir iletişimin başarılı olabilmesi iccedilin anket formunda
yer alacak soruların yazılı ya da soumlzluuml sorulabilmesinde ccedileşitli faktoumlrler goumlz oumlnuumlnde
bulundurulmalıdır16
v Cevaplayıcıların kuumlltuumlr duumlzeyi
v Cevaplayıcıların taraf tutma eğilimi
v Boumllgesel davranışlar
15
v Cevap vereceklerin meslekleri
Eğitim ve kuumlltuumlr duumlzeyi duumlşuumlk olanlara anlaşılması zor olan sorular
sorulmamalıdır Okur-yazar olmayan bir kimseye internet hakkında soru sormak ve bu
konuda bilgiler istemek doğru değildir ve sorulsa bile guumlvenilir sonuccedillar elde edilemez
Ankete cevap vermesi istenen kişilerin meslekleri onların cevaplarının gerccedilekccedili ve
guumlvenilir olmasını da etkileyebilecektir Tıp alanındaki bir uumlruumln hakkında muumlhendise ya
da muhasebeciye soru sormak ve yanıt almak araştırmanın guumlvenilirliğine goumllge
duumlşuumlrebilecektir Anket youmlnteminin birincil kaynaktan veri elde etmenin diğer youmlntemi
olan goumlzlem youmlntemine goumlre uumlstuumln bir oumlzelliği vardır En yaygın ve sık kullanımı
olması bilinen uumlstuumln bir oumlzelliğidir Bu oumlzelliği ortaya ccedilıkaran oumlnemli konu goumlzlem
youmlnteminde soru sorulmamasına karşın anket youmlnteminde sorular sorulmasıdır Anket
formundaki sorular yazılı (mektupla anket) ve soumlzluuml (telefonla anket goumlruumlşme) olarak
sorulabilmektedir Diğer bir oumlzellik ise esneklik ve ccedileşitliliktir Anket youmlntemi ile pek
ccedilok ve ccedileşitte bilgiler toplamak olanaklıdır16
Cevaplayıcıların tutum ve davranışları demografik oumlzellikleri gibi değişik tuumlrde
bilgiler elde edilebilir Sorulacak sorulardaki esneklik ve ccedileşitlilik ile ccedilok ccedileşitli bilgiler
elde edilebilir Anket youmlnteminin bir diğer oumlnemli oumlzelliği de verilerin daha ccedilabuk ve
daha az maliyetle elde edilebilmesidir Bilgi toplanacak konuların ve kişilerin geniş bir
yelpazeye yayılabilmesi ve iletişim olanaklarının sunduğu hız ve duumlşuumlk maliyetle erişim
fırsatları anket youmlnteminin bu oumlzelliğini oluşturmaktadır16
231 Anket Youmlnteminin Tuumlrleri
Anket youmlnteminde kullanılacak iletişim biccedilimine goumlre anket tuumlrleri uumlccedile ayrılabilir
v Mektupla ya da postayla anket
v Telefonla anket
v Kişisel goumlruumlşme
Araştırmacı araştırmanın amacını ve araştırma problemini goumlz oumlnuumlnde tutarak
anket tuumlrlerinden hangisini kullanacağını belirlemelidir Anket youmlnteminde kullanılacak
tuumlrlerin her birinin uumlstuumln ve zayıf youmlnleri vardır Uygulanacak anket tuumlruuml
kararlaştırılırken bu youmlnleri dikkatlice değerlendirilmelidir16
16
232 Mektupla Anket
Anket tuumlrleri iccedilerisinde en yaygın olarak kullanılanıdır Bu tuumlruumln en oumlnemli
oumlzelliği goumlruumlşmecinin bulunmamasıdır Sorulan sorulara cevap vermek ve anket
formunu geri postalamak cevaplayıcıya duumlştuumlğuumlnden oluşturulacak işbirliği ve
cevaplamadaki olumlu ilgilenim başarıyı doğrudan etkileyebilecektir Mektupla anket
yazılı iletişimin tuumlm oumlzelliklerini kapsar Soruların oumlrneklemi oluşturan birimlerin
hepsinin anlayabileceği aynı duumlzeyde algılayabilecekleri soumlzcuumlklerden kavramlardan
oluşması gerekir16
233 Telefonla Anket
Telefon rehberi esas alınarak yapılan oumlrnek seccedilimi durumunda kullanılan bir anket
tuumlruumlduumlr Daha ccedilok gelişmiş uumllkeler ve youmlrelerde uygulanmasına rastlanır Bu tuumlr anketin
uygulanabilmesi iccedilin telefon kullanımının yaygın olması gereklidir Telefonla anket
uygulaması yazılı iletişimi temel almadığı gibi tam olarak kişisel iletişimi de temel
almaz İletişim tuumlruuml daha ccedilok bir araccedil yardımıyla gerccedilekleştirilen uzaktan iletişimdir Bu
tuumlr iletişimin olumlu ve olumsuz youmlnlerini taşır Telefonla anket youmlnteminde
cevaplayıcılarla telefon aracılığıyla iletişim kurularak sorulan sorulara alınan yanıtlar
anket formuna işlenir16
Bu tuumlr anketin başlıca uumlstuumln youmlnleri şoumlyle sıralanabilir
v Diğer anket tuumlrlerine goumlre daha duumlşuumlk maliyetlidir Tekrar aramaları da değişik
zamanlarda yapabilmek olanaklı olduğundan bunun da maliyeti ccedilok yuumlksek
değildir
v Kısa bir zaman iccedilerisinde daha fazla kişiye ulaşarak goumlruumlşme yapabilme olanağı
olduğundan en hızlı bilgi toplama youmlntemi olduğu gibi zaman tasarrufu da sağlayan
youmlntemdir
v Mektupla anket tuumlruumlne goumlre ccedilok guumlncel konular hakkında bilgi edinmede daha
esnektir
v Goumlruumlşmecinin yanıtlar uumlzerinde etkili olması bakımından mektupla anket ile kişisel
goumlruumlşme arasında yer alır Fiziksel goumlruumlnuumlmden anket formunun tasarımından
kaynaklanan etkiler bu youmlntemde soumlz konusu değildir Sadece sesin kullanılmış
olması bu etkileri en aza indirmektedir
17
v Telefonla goumlruumlşmelerde kişiselleşme soumlz konusu olduğundan insanlar kendileriyle
ilgili sorulara daha rahatlıkla ve iccediltenlikle yanıtlar verebilmektedirler
v Telefonla anket uygulaması sırasında bilgi toplama ile ilgili denetim oumlnlemleri
istenilen duumlzeyde ve biccedilimde uygulanabilir
Belirtilen uumlstuumln youmlnlerinin yanında telefonla anket youmlnteminin oumlnemli zayıf
yanları vardır
bull Sadece telefonu olanlarla goumlruumlşme yapılabilir Bu durum oumlrnek seccediliminde yanlılığa
neden olabilmekte ve oumlrneğe goumlre birimlerin araştırma evrenini temsil yeteneğini
azaltabilmektedir Oumlzellikle gelir duumlzeyi duumlşuumlk gecekondu sakinleri kiracılar yeni
taşınan aileler ve kırsal kesimde yaşayanlarla ilgili bilgi toplamada bu konu oumlnemli
sorun olarak ortaya ccedilıkabilmektedir Ancak uumllkemizde telefon sayısındaki artış ve
telefon sahipliği oranındaki gelişme bu sakıncayı ortadan kaldırmaya başlamıştır
bull Uzun goumlruumlşmelere fazla olanak sağlamadığından elde edilecek bilgilerin miktarı ve
ccedileşidi sınırlı kalabilmektedir
bull Goumlzlem olanağı yoktur Ses tonu ve konuşma biccedilimi ile birccedilok eğilim saptanmaya
ccedilalışılır
bull Goumlruumlşmelerde yardımcı araccedilların kullanılması olanaksızdır
Telefonla anket youmlnteminin uumlstuumln ve zayıf youmlnleri değerlendirildiğinde bu
youmlntemin gittikccedile buumlyuumlyen bir kullanım potansiyeline sahip olduğu soumlylenebilir En
kolay en hızlı ve en az maliyetli bilgi toplama youmlntemi olarak telefonla anket
youmlnteminin zayıf youmlnleri oumlnceden bilinerek ve yerinde kullanılması araştırmacılara
buumlyuumlk kolaylıklar getirmektedir16
234 Kişisel Goumlruumlşme
Bu tuumlr anket uygulamasında goumlruumlşmecinin (anketoumlr) bir ya da birden fazla
cevaplayıcı ile fiziksel olarak bir arada bulunduğu bir ortamda sorular sorarak bunlara
yanıtlar alması gerccedilekleştirilir Anket formunda bulunan sorulara verilen yanıtlar
genellikle goumlruumlşmeci tarafından doldurulur Goumlruumlşmeci cevaplayıcının bulunduğu yere
gider ve anketi uygular Gidilecek yer ya da bir araya gelinecek yer ev olabildiği gibi
işyeri ya da herhangi bir uygun ortam da olabilir16
18
235 Uygun Anket Tuumlruumlnuuml Belirleme
Araştırmanın amacı ve araştırma problemi goumlz oumlnuumlnde bulundurularak hangi tuumlr
anketin en uygun olduğunu belirlemede birccedilok kriter değerlendirilmeye ccedilalışılır Bunları
kısaca şoumlyle sıralayabiliriz16
v Soruların karmaşıklığı
v Arzulanan veri miktarı
v Arzulanan doğruluk
v Oumlrneklem denetimi
v Harcanabilecek zaman
v Kabullenilebilir cevaplamama oranı
v Maliyet
Tablo 7 Anket Tuumlrlerinin Karşılaştırılması16
Kriter Mektup Telefon Kişisel goumlruumlşme Karmaşık sorular Zayıf İyi Ccedilok iyi Veri miktarı Orta İyi Ccedilok iyi Duyarlı sorularda doğruluk
İyi Orta Orta
Goumlruumlşmeci etkilerinin denetimi
Ccedilok iyi Orta Zayıf
Oumlrneklem denetimi Orta Orta Orta Gereken zaman Zayıf Ccedilok iyi İyi Olası cevaplama oranı Orta Orta Orta Maliyet İyi İyi Orta
Hiccedilbir youmlntem her durumda en uygun youmlntem olamaz Oumlnemli olan konu
kullanılacak youmlntemin en uygun cevaplayıcılardan en duumlşuumlk maliyetle en uygun bilginin
elde edebilmesini sağlamasıdır16
24 Koruyucu Sağlık Hizmetinde İstatistiksel Kavramlar
Risk olgusunu anlayabilmek iccedilin bazı istatistiksel terimleri bilmek gerekir
Prevalans bir ccedilalışma nuumlfusunda hastalık sahibi olanların (herhangi bir yer veya
zamanda) oranıdır Eski ve yeni vakalar toplam nuumlfusa boumlluumlnuumlr İnsidans ise verilen bir
19
zamanda yeni hastalık geliştirenlerin oranıdır Verilen zaman boyunca yeni vakalar
toplam nuumlfusa boumlluumlnuumlr17
Roumllatif risk risk faktoumlruuml olmayan insanların hasta olma insidansı ile risk faktoumlruuml
olan insanların hasta olma insidansı oranıdır Kohort ccedilalışmaları veya klinik denemeler
iccedilin kullanılır Roumllatif Risk=1 ise riske maruziyet veya tedavi etkisizdir Roumllatif Risk lt1
ise riske maruziyet veya tedavi koruyucudur Roumllatif Risk gt1 ise riske maruziyet veya
tedavi hastalık olasılığını arttırmaktadır Odds Ratio ise vaka-kontrol ccedilalışmaları iccedilin
kullanılır Hasta olanlarda risk faktoumlruuml olma olasılığının hasta olmayanlarda risk faktoumlruuml
olma olasılığına oranıdır Odss Ratio gt1 ise risk faktoumlruuml artmış hastalık ile ilişkilidir17
İstatistiksel testin oumlnem duumlzeyi (alfa) gerccedilekte hiccedilbir bağlantı yokken rastlantı
sonucu tek başına istatistiksel bağlantı bulmadır (Tip 1 hata) Genellikle 005rsquodir Duumlşuumlk
alfa oumlzellikle bir bağlantıyı belirtirken oumlnemlidir Bir istatistiksel testin guumlcuuml (power) =
1-betarsquodır (Beta Gerccedilekte varken hiccedilbir bağlantı bulamama olasılığıdır Tip 2 hata) P
değeri bir bulgunun rastlantısal olarak tek başına olma olasılığıdır Eğer p değeri
oumlnceden belirlenmiş alfa (genellikle 005)rsquoden kuumlccediluumlkse bulgular gerccedilekten şans eseri
değildir denebilir 95 guumlven aralığı demek 95 olasılıkla belirtilen değer gerccedilektir
anlamına gelir Oumlrneklem buumlyuumlkluumlğuuml ise bir klinik ccedilalışmada yeterli yuumlksek power ve
yeterli duumlşuumlk alfa elde etmek iccedilin gerekli denek sayısıdır17
20
3 GERECcedil VE YOumlNTEM
31 Ccedilalışma Evreninin Belirlenmesi
Adana ili Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam ve Ccedilukurova ilccedilelerinde daha oumlnce bu ccedilalışma
yapıldığı iccedilin ccedilalışmamızda aranacak telefon numaraları Adana ili Aladağ Ceyhan
Feke İmamoğlu Karaisalı Karataş Kozan Pozantı Saimbeyli Tufanbeyli Yumurtalık
İlccedilelerindeki Tuumlrk Telekom santrallerinden seccedililmiştir Bu ilccedilelerde demografik veriler
astım diyabet ağız sağlığı aşılama askerlik durumu engellilik ve ateşli silahlar
başlıklarında davranışsal risk faktoumlrleri incelenmiştir
32 Adana İli İlccedileleri İle İlgili Genel Bilgiler
Ccedilalışma evreni Adana İli Aladağ Ceyhan Feke İmamoğlu Karaisalı Karataş
Kozan Pozantı Saimbeyli Tufanbeyli Yumurtalık İlccedilelerinden oluşmuştur Ccedilalışma
evrenini oluşturan ilccedileler hakkındaki bilgiler Tablo 8rsquode goumlruumllmektedir
Tablo 8 Adana İli İlccedilelerinin Oumlzellikleri18-19
Adana ili ilccedileleri Adanarsquoya uzaklık Koumly belde sayısı
Aladağ 99 km 26 koumly 1 belde
Ceyhan 47 km 70 koumly 11belde
Feke 119 km 39 koumly
İmamoğlu 44 km 19 koumly
Karaisalı 52 km 51 koumly
Karataş 49 km 37 koumly 2 belde
Kozan 68 km 87 koumly 1 belde
Pozantı 114 km 16 koumly 1 belde
Saimbeyli 153 km 25 koumly
Tufanbeyli 191 km 29 koumly 1 belde
Yumurtalık 81 km 16 koumly 3 belde
21
Aşağıda Adana il haritası ve ccedilalışmaya dahil edilen ilccedileler goumlruumllmektedir Adana
Merkez hariccedil ilccedileler ccedilalışma evrenimizdir
Şekil 1 Adana İl Haritası19
Bu ilccedilelerden Yumurtalık Karataş Ceyhan belde ve koumlyleri tuumlmuumlyle ovalıktır
Feke Saimbeyli Tufanbeyli Aladağ ve Pozantı belde ve koumlyleri ise Toros dağları
eteklerinde dağlık boumllgededir Kozan Karaisalı İmamoğlu belde ve koumlyleri ise kısmen
ovalık kısmen dağlıktır
22
33 Oumlrneklem Buumlyuumlkluumlğuumlnuumln Hesaplanması
Ccedilalışmamızda oumlrneklem buumlyuumlkluumlğuumlnuuml hesaplarken S=ZZ[P(1-P)](DD)
formuumlluumlnuuml kullandık Formuumlle goumlre evrenimizin buumlyuumlkluumlğuuml 91987 (Seyhan Yuumlreğir
Sarıccedilam ve Ccedilukurova hariccedil) telefon numarası olduğundan beklenen prevalansı 70
hata payını 14 dizayn etkisini 15 ve guumlven aralığını 95 olarak kabul ettiğimizde
Adana ili ilccedileleri iccedilin hesapladığımız oumlrneklem buumlyuumlkluumlğuuml 1888 kişidir
Tuumlrkiye İstatistik Kurumu 2009 verilerine goumlre Tuumlrkiye 2008 yılına ait hane
sayısı 17794238 ve sabit telefon sayısı 17502205rsquodir14 Buna goumlre hane başı telefon
sayısı 098 olmaktadır Adana iccedilin ise hane sayısı 402000rsquodir (Tuumlrkiye İstatistik Yıllığı
2009rsquoda 2008 verileri)14 Adana Valiliğirsquonin sitesinden elde ettiğimiz sabit telefon sayısı
454334rsquoduumlr (Eyluumll 2005 itibarıyla)20 Dolayısıyla Adana iccedilin hane başı telefon sayısı
113rsquoduumlr
34 Oumlrneklem Seccedilimi
Ccedilalışma evrenimizin buumlyuumlkluumlğuuml 91987 ve oumlrneklem buumlyuumlkluumlğuuml 1888 olarak kabul
edildiğinde telefon abonesi sayısına goumlre her ilccedilenin oumlrneklem sayısı Tablo 9rsquoda
goumlsterilmektedir
23
Tablo 9 Adana İlccedilelerine Goumlre Nuumlfus Telefon Abonesi Sayısı ve Oumlrneklem Sayısı Oranları
İlccedileler Nuumlfus (20 yaş uumlstuuml) Abone sayısı Oumlrneklem sayısı
n n n Aladağ 11402 362 2365 257 49 259
Ceyhan 108969 3470 29562 3214 606 3210
Feke 12418 395 3746 407 77 408
İmamoğlu 19437 619 5179 563 106 561
Karaisalı 15498 493 6044 658 124 657
Karataş 14469 461 5103 555 105 556
Kozan 81326 2590 22100 2402 454 2405
Pozantı 13789 439 7912 860 162 858
Saimbeyli 11044 351 2732 297 56 297
Tufanbeyli 12877 410 3517 382 72 381 Yumurtalık 12882 410 3727 405 77 408 Toplam 314111 10000 91987 10000 1888 10000
Nuumlfus Tuumlrkiye İstatistik Kurumu Adrese Dayalı Nuumlfus Kayıt Sistemi 200921 Abone Sayısı Adana Tuumlrk Telekom Boumllge Muumlduumlrluumlğuuml ile yapılan oumlzel goumlruumlşme22
Her ilccedile telefon santrali kapasitesine goumlre uumlccedil veya doumlrt haneli prefiksleri olan
numaralara sahiptir Her ilccedilede telefon numaralarının uumlccedil ve doumlrt haneli prefiksleri
belirlenmiştir ve her binlik gruptan oumlrneklem buumlyuumlkluumlğuuml oranında telefon seccedililmiştir
Oumlrneğin İmamoğlu iccedilin prefiksler 891 892 8962 8982 8972 8942 8978 8998
8952 idi Toplam abone sayısı 5179 ve nuumlfus 31257 idi Ccedilalışma evrenindeki toplam
abone sayısı (91987) İmamoğlursquondaki abone sayısı (5179) ile oranlandı (1776)
Toplam oumlrneklem sayısı 1888rsquoyi 1776rsquoya boumllduumlğuumlmuumlze yaklaşık 106 olan İmamoğlu
oumlrneklem sayısını hesapladık İmamoğlu iccedilin prefiksler iki adet uumlccedilluuml ve yedi adet
doumlrtluumlyduuml Uumlccedilluuml prefiksler 10000 doumlrtluuml prefiksler 1000 numara iccedilermekteydi
İmamoğlursquonda 27000 numara vardı (27 tane 1000rsquolik grup) ancak bunların hepsi dolu
değildi İmamoğlursquonun oumlrneklem sayısı olan 106rsquoyı 1000rsquolik grup sayısı 27rsquoye boumllerek
her binlik grup iccedilin rasgele doumlrt numara belirlememiz gerektiğini bulduk Her on binlik
grup iccedilin de rasgele 40 numara belirlememiz gerekir Her binlik gruptan (doumlrtluuml prefiksi
24
olanlar) rastgele doumlrt her on binlik gruptan (uumlccedilluuml prefiksi olanlar) rasgele kırk numara
seccedilerek aranacak numaraları belirledik
Aramalar sırasında bir gruptan seccedililen numara cevap vermezse aranan yer
mesken değilse veya değişik nedenlerle goumlruumlşme yapılamazsa o gruptaki bir sonraki
numara arandı Arka arkaya uumlccedil kez işyeri ccedilıktığında 100 numara atlandı
Belirlenen prefikslerdeki numaraların listelenmesi gruplara ayrılması ve her
gruptan rasgele olarak numaraların seccedililmesi işlemleri bilgisayar ile Uysal WebQ 1
anket youmlnetim yazılımının oumlrneklem seccedilim moduumlluuml23 ve Epi infoprogramı24 aracılığı
ile gerccedilekleştirildi
35 Anket Formunun Hazırlanması
Adana ili Aladağ Ceyhan Feke İmamoğlu Karaisalı Karataş Kozan Pozantı
Saimbeyli Tufanbeyli ilccedilelerinde ikamet eden erişkinlerin sağlıkla ilgili davranışları
ldquotelefonla anketrdquo youmlntemiyle araştırılmıştır Bunun iccedilin Amerika Birleşik Devletlerirsquonde
20 yılı aşkın suumlreden beri 40rsquodan fazla eyalette uygulanan lsquolsquoDavranışsal Risk Faktoumlrleri
Araştırma Sistemi (Behavioral Risk Factor Surveillance System BRFSS)25
kullanılmıştır 1980rsquoli yıllarda ABDrsquode telefonla anket youmlntemi kişinin bildirimine
goumlre ldquodavranışsal risk faktoumlrlerinirdquo belirlemek iccedilin guumlvenilir ve duumlşuumlk maliyetli bir
youmlntem olarak kullanılmaya başlandı Sistemin amacı halk sağlığı programlarını
planlamak uygulamak ve izlemek iccedilin veri elde etmekti 1984rsquoden sonra bu anket bir
araştırma sistemi oldu26 Orijinal ankette 1984 yılında sekiz ana boumlluumlm varken 2010
yılında 22 ana boumlluumlm ve 26 isteğe bağlı boumlluumlm bulunmaktadır Bunların her biri değişik
davranışsal risk faktoumlrlerini iccedilermektedir3
Orijinal anketteki sekiz boumlluumlm daha oumlnce Adanarsquonın merkez hariccedil ilccedilelerinde ve
16 boumlluumlm Adanarsquonın merkezinde uygulandı Buradaki ccedilalışmada ise Adanarsquonın merkez
hariccedil ilccedilelerinde demografik bilgiler astım diyabet ağız sağlığı aşılama askerlik
durumu engellilik ve ateşli silahlardan oluşan ve daha oumlnce uygulanmayan sekiz
davranışsal risk faktoumlruuml araştırıldı
36 Verilerin Toplanması
Telefon aramaları Ccedilukurova Uumlniversitesi Telefon ve İnternet ile Saha
Araştırmaları Birimi (TİSAB)rsquonde Ağustos 2008-Ocak 2009 arasında yapılmıştır
Anket telefona cevap veren konuşma veya zihinsel engeli bulunmayan 18 yaşından
25
buumlyuumlk bireylere uygulanmıştır Anket soruları sorulurken cevaplar aynı anda Uysal
WebQ 1 anket youmlnetim yazılımının veri toplama boumlluumlmuumlne kaydedilmiştir23
Tablo 10 Adana İli İlccedileleri (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Telefon Arama Sonuccedilları
Arama sonucu n
Meşgul 8 04
Cevap yok 327 174
Oumlzel konut değil 228 121
Kişi goumlruumlşmeyi kabul etmedi 149 79
Goumlruumlşme tamamlanamadı 80 42
Goumlruumlşme tamamlandı 1096 580
TOPLAM 1888 1000
Ccedilalışmamızda oumlrneklem buumlyuumlkluumlğuuml 1888 olarak hesaplanmıştı Ancak aranan
numaralarda ccedileşitli nedenlerle (meşgul cevap yok vb) 1096 kişi ile goumlruumlşme
tamamlanabilmiştir Dolayısıyla goumlruumlşmesi tamamlananların oranı 580rsquode kalmıştır
26
Tablo 11 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Goumlruumlşuumllen Kişilerin Katılım Yuumlzdeleri
İlccedileler Oumlrneklem sayısı Katılan Katılım yuumlzdesi
Aladağ 49 42 8571
Ceyhan 606 398 6568
Feke 77 40 5195
İmamoğlu 106 21 1981
Karaisalı 124 75 6048
Karataş 105 69 6571
Kozan 454 269 5925
Pozantı 162 48 2963
Saimbeyli 56 46 8214
Tufanbeyli 72 43 5972
Yumurtalık 77 45 5844
TOPLAM 1888 1096 5805
En yuumlksek katılım oranı Aladağ ilccedilesinde ( 8571) en duumlşuumlk katılım oranı ise
İmamoğlursquondadır ( 1981) Aramalar guumlnduumlz yapıldığı iccedilin oumlrneğe ccedilıkan telefon
numaraları defalarca aranmasına rağmen bazı boumllgelerde istenilen katılım yuumlzdesini elde
etmede zorluk ccedilekilmiştir
37 Verilerin Analiz Edilmesi ve Kullanılan İstatistik Youmlntemler
Veriler analiz edilirken oumlnce hatalı girişler duumlzeltildi minimum ve maksimum
kontrolleri yapıldı Kodlama hataları duumlzeltildi ve iccedil tutarlık youmlnuumlnden değerlendirildi
Veriler uygun şekilde gruplandırılıp kodlandıktan sonra frekans dağılımları ortalamalar
ve ccedilapraz tablolar yapıldı Ccedilapraz tablolarda x2 testi uygulandı
27
4 BULGULAR
41 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Goumlruumlşuumllen Kişilerin Sosyodemografik Oumlzellikleri
Ccedilalışmaya katılan kişilerin yaş grupları dengeli dağılmaktadır
Tablo 12 Adana ili ilccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Yaş grupları ve Cinsiyete goumlre Dağılımı
Yaş
grupları
Erkek Kadın TOPLAM
n + n + n
20-29 54 228 183 772 237 215
30-39 44 197 179 803 223 203
40-49 62 267 170 733 232 211
50-59 54 287 134 713 188 171
60 + 94 427 126 573 220 200
TOPLAM 308 280 792 720 1100 1000
suumltun yuumlzdesi +satır yuumlzdesi x2=3467 SD=4 p=00001
Tablo 12rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi cinsiyete bakılmaksızın her yaş grubundaki toplam
nuumlfusa bakıldığında yaş grupları arasında ciddi fark olmadığı yaş ve cinsiyete
bakıldığında ise erkek ve kadın arasında anlamlı fark olduğu goumlruumllmektedir (plt0001)
Telefon goumlruumlşmesi yapılan kişilerin 720ı kadın ve 280ı erkek idi Telefon
goumlruumlşmeleri mesai saatleri iccedilinde yapıldığı iccedilin kadınların sayısı erkeklerden fazlaydı
Ccedilalışmaya katılan erkek sayısını arttırmak iccedilin hafta sonları da telefon goumlruumlşmeleri
yapıldı Ancak buna rağmen sonuccedil değişmedi Ccedilalışmaya katılanların yaş ortalaması
4336plusmn1431 yıl erkeklerin yaş ortalaması 4718plusmn1489 yıl ve kadınların yaş ortalaması
4186plusmn1381 yıl olarak bulunmuştur
Goumlruumlşuumllen kişilerin medeni durumlarının dağılımı Tablo 13rsquode goumlsterilmiştir
28
Tablo 13 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Medeni Duruma Goumlre Dağılımı
Medeni durum
Erkek Kadın TOPLAM n n n
Evli 239 776 603 762 842 766
Bekacircr 62 201 104 131 166 151
Boşanmış veya eşi oumllmuumlş
7 23 84 107 91 83
TOPLAM 308 280+ 791 720+ 1099
1000
suumltun yuumlzdesi +satır yuumlzdesi x2=2586 SD=2 p=00001
En buumlyuumlk grubu evliler ( 766) ikinci buumlyuumlk grubu ise bekacircrlar ( 151)
oluşturmaktadır Boşanmış veya eşi oumllmuumlş kadınların oranı ( 106) erkeklerden (
23) anlamlı olarak fazladır (plt0001)
Ccedilalışmaya katılan kişilerin cinsiyete goumlre eğitim durumlarının dağılımları ise
Tablo 14rsquode goumlsterilmiştir
Tablo 14 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Cinsiyete Goumlre Eğitim Durumlarının Dağılımı
Eğitim
Erkek Kadın Toplam n + n + n
Okur-yazar değil
12 67 166 933 178 162
Okur-yazar 26 333 52 667 78 71 İlkokul 140 292 339 708 479 436 Ortaokul 33 333 66 667 99 90 Lise 66 335 131 665 197 179 Uumlniversite 31 456 37 544 68 62 TOPLAM 308 280 791 720 1099 1000
suumltun yuumlzdesi +satır yuumlzdesi x2=5612 SD=5 p= 00001
Okur-yazar olmayanlarda kadınların oranı 933 ile erkeklerden ( 67) oldukccedila
fazladır Eğitime goumlre dağılımda en buumlyuumlk grubu ilkokul mezunları oluşturmaktadır (
29
436) Tuumlm oumlrneklemin 62si uumlniversite mezunu olduklarını ifade etmişlerdir
Cinsiyet ve eğitim durumu arasındaki fark anlamlı bulunmuştur (plt 0001)
Yaş grubu ile eğitim arasındaki ilişki Şekil 2rsquode goumlsterilmiştir
Şekil 2 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Eğitim Durumu ve Yaş Grupları Dağılımı
Uumlniversite mezunlarının buumlyuumlk kısmı 20-29 yaş grubunda okur-yazar olmayanların buumlyuumlk kısmı ise 60 yaş ve uumlzeri gruptadır
42 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Goumlruumlşuumllen Kişilerin Astım Durumu
Goumlruumlştuumlğuumlmuumlz kişilere bir hekim tarafından astım tanısı alıp almadıkları ve şu an
astım olup olmadıkları soruldu
30
Şekil 3 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Astım Durumu
Astım olduğu soumlylenenler ile şu an astımı olanların oranları birbirine yakındır
(Şekil 3) Aslında astımı olduğu soumlylenenlerle şu an astımı olanların oranı aynı
olmalıdır Ccediluumlnkuuml astım kronik bir hastalıktır Bu farklılık iki nedenden olabilir Birincisi
başlangıccedilta konulan astım tanısı yanlış olabilir İkincisi aslında astımı vardır ama
sorduğumuzda bulguları olmadığından yok demiş olabilir
Astımla ilgili elde ettiğimiz bir diğer bulgu da beden kitle indeksi arttıkccedila astım
prevalansının artmasıydı
Boumllgelere goumlre astım durumu Tablo 15rsquode goumlsterilmiştir
31
Tablo 15 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerde Astım Durumu
İlccedileler Şu an astımı var mı
Evet Hayır TOPLAM
n + n + n
Aladağ 1 25 39 975 40 36
Ceyhan 17 43 382 957 399 365
Feke 2 50 38 950 40 37
İmamoğlu 2 95 19 905 21 19
Karaisalı 6 80 69 920 75 69
Karataş 7 101 62 899 69 63
Kozan 10 38 256 962 266 243
Pozantı 4 83 44 917 48 44
Saimbeyli 3 65 43 935 46 42
Tufanbeyli 2 47 41 953 43 39
Yumurtalık 1 21 46 979 47 43
TOPLAM 55 50 1039 950 1094 1000
Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=10138 SD=10 p=0428
Boumllgeler incelendiğinde en yuumlksek astım oranı 101 ile Karataşrsquota en duumlşuumlk
oran ise 21 ile Yumurtalıkrsquota bulunmuştur ancak bu fark anlamlı değildir ve diğer
ilccedilelerde oran dengeli dağılmıştır Toplam astım oranı 5rsquodir
Kadınlarda astım oranı ile erkeklerde astım oranı karşılaştırılmıştır (Tablo 16)
32
Tablo 16 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerde Cinsiyet ve Astım Durumu
Cinsiyet Şu an astımı var mı
Evet Hayır TOPLAM
n + n + n
Erkek 9 30 296 970 305 279
Kadın 46 58 743 942 789 721
TOPLAM 55 50 1039 950 1094 1000
Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=3819 SD=1 p=0051
Erkeklerde şu an astımı olma durumu 3 iken kadınlarda bu oran 58
bulunmuştur Ancak bu fark sınırda anlamlı bulunmuştur (p=0051)
Yaş grubu ile astım olma ilişkisi araştırılan bir diğer konudur
Tablo 17 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerde Yaş Gruplarına Goumlre Şu An Astım Olma Durumu
Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=10332 SD=4 p=0035
Yaş arttıkccedila astım olma durumu artmaktadır ve bu ilişki anlamlıdır (p=0035)
Yaş grubu Şu an astımı var mı
Evet Hayır TOPLAM
n + n + n
20-29 4 17 232 983 236 216
30-39 10 45 212 955 222 203
40-49 11 48 218 952 229 209
50-59 14 75 173 925 187 171
60+ 16 73 204 927 220 201
TOPLAM 55 50 1039 950 1094 1000
33
43 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Goumlruumlşuumllen Kişilerin Diyabet Durumu
Ccedilalışmamızda toplumdaki diyabet oranı 101 bulunmuştur (Şekil 4)
Şekil 4 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerde Diyabet Olma Durumu
Ccedilalışmaya katılanlar gebelikleri sırasında diyabet ve sınırda diyabeti ayrıca
belirtmişlerdir
Yaş grupları ve diyabet olduğu soumlylenme durumu da incelenmiştir
Tablo 18 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerde Yaş Grupları ve Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu
Yaş grubu (yıl)
Diyabet olduğu soumlylendi mi Evet Hayır TOPLAM
n + n + n 20-29 1 04 233 996 234 217 30-39 7 32 214 968 221 204 40-49 20 89 204 911 224 207 50-59 36 195 149 805 185 171 60+ 45 207 173 793 218 201 TOPLAM 109 101 973 899 1082 1000
Suumltun yuumlzdesi Satır yuumlzdesi x2=8086 SD=4 p=00001
34
Tablo 18rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi yaş grubu arttıkccedila diyabeti olanların sayısı
artmaktadır Yaş arttıkccedila insuumllin direncinin gelişmesi bunun hazırlayıcısıdır
bulgularımız bununla uyumludur ve anlamlıdır (p=00001)
Eğitim durumu ve diyabet ilişkisinde hiccedilbir okul bitirmeyenlerde diyabet daha sık
bulunmuştur (Tablo19)
Tablo 19 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerde Eğitim Durumu ve Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu
Eğitim durumu
Diyabet olduğu soumlylendi mi Evet Hayır TOPLAM n + n + n
Okul bitirmeyenler∆
43 170 210 830 253 234
Okul bitirenler
66 80 762 920 828 766
TOPLAM 109 101 972 899 1081 1000 ∆Okul bitirmeyenler Her hangi bir okul diploması olmayan Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=1741 SD=1 p=00001
Okul bitirmeyenlerde diyabet olduğu soumlylenme oranı 170 iken bir okul
bitirenlerde 80rsquodır Bu fark anlamlı bulunmuştur (p=00001)
Ccedilalışmamızda medeni durum ve diyabet ilişkisini de inceledik (Tablo 20)
Tablo 20 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Medeni Durum ve Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu
Medeni durum
Diyabet olduğu soumlylendi mi Evet Hayır TOPLAM n + n + n
Evli 92 111 735 889 827 765 Bekacircr 1 06 104 994 165 153 Boşanmış veya eşi oumllmuumlş
16 180 73 820 89 82
TOPLAM 109 101 972 899 1081 1000 Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=1556 SD=2 P=00004
Diyabet olduğu soumlylenme oranı en fazla boşanmış veya eşi oumllmuumlşlerde
bulunmuştur ( 180) Evli olanlarda oran 111 bekacircrlarda ise 06 olarak
35
bulunmuştur Ancak bekacircrların yaş grubunun genel olarak duumlşuumlk olacağı
duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde bulgular yine diyabetin yaşla beraber arttığını goumlstermektedir
İlccedilelere goumlre diyabet olduğu soumlylenme durumu Tablo 21rsquode goumlsterilmiştir
Tablo 21 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) İlccedilelere Goumlre Kişilerin Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu
İlccedileler Diyabet olduğu soumlylendi mi Evet
Hayır TOPLAM
n n + N Aladağ 4 105 34 895 38 35 Ceyhan 37 94 358 906 395 365 Feke 4 100 36 900 40 37 İmamoğlu 0 00 21 1000 21 19 Karaisalı 7 93 68 907 75 69 Karataş 12 174 57 826 69 64 Kozan 21 80 242 920 263 243 Pozantı 9 187 39 813 48 44 Saimbeyli 4 87 42 913 46 43 Tufanbeyli 2 47 41 953 43 40 Yumurtalık 9 204 35 796 44 41 TOPLAM 109 101 973 899 1082 1000
Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=1224 SD=10 p=0140
İmamoğlursquonda diyabet olduğunu soumlylenme oranının ( 0) ccedilok duumlşuumlk olması ve
Karataş ( 174) Pozantı ( 187) ve Yumurtalıkrsquota ( 204) bariz olarak yuumlksek
olması dikkat ccedilekmektedir Diğer ilccedilelerde diyabet olduğunu soumlylenenlerin oranı
dengeli dağılmaktadır Ancak farklar anlamlı değildir (p=0140)
Diyabet olduğu soumlylenenlerin cinsiyete goumlre dağılımı Tablo 22rsquodedir
Tablo 22 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Cinsiyet ve Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu
Cinsiyet Diyabet olduğu soumlylendi mi Evet Hayır TOPLAM n + n + n
Erkek 25 82 280 918 305 282 Kadın 84 108 693 892 777 718 TOPLAM 109 101 973 899 1082 1000
Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=165 SD=1 p=0198
36
Diyabet olduğu soumlylenenlerde cinsiyet accedilısından anlamlı bir fark bulunmamıştır
(p=0497) Erkeklerde diyabet olduğu soumlylenme oranı 82 ve kadınlarda 108
olarak bulunmuştur
Diyabetik hastalar genelde kilo fazlası veya obezitesi olan hastalardır
Ccedilalışmamızda diyabet ile BKİ ilişkisi Tablo 23rsquode goumlruumllmektedir Boy ve kilosunu
soumlylemeyenler tabloya dahil edilmemiştir
Tablo 23 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Beden Kitle İndeksi ve Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu
BKİ Diyabet olduğu soumlylendi mi Evet Hayır TOPLAM n + n + n
le25 14 38 535 962 369 475 25-30 28 108 231 892 259 334 ge30 24 162 124 838 148 191 TOPLAM 67 85 710 915 776 1000
Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=4231 SD=2 P=00001
Ccedilalışmamıza katılanlarda BKİ le 25 olanların 38rsquoi diyabet olduğunu
soumlylemişken BKİ normal olanlarda bu oran 109 ve BKİ ge30 olanlarda 163rsquotuumlr
BKİ arttıkccedila diyabet olduğu soumlylenenlerin oranı artmıştır Bu bulgu da anlamlı
bulunmuştur (p=00001)
44 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Goumlruumlşuumllen Kişilerin Ağız Sağlığı Durumu
Ccedilalışmamızda diş hekimine gitme durumu Şekil 5rsquode goumlsterilmiştir
37
Şekil 5 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) En Son Diş Hekimine Gitme Durumu
Goumlruumlşuumllen kişilerin 4016rsquosı (441 kişi) son bir yıl iccedilinde diş hekimine gitmişken
1183rsquouuml (43 kişi) hiccedil diş hekimine gitmediğini belirtmiştir Bu kişilerin yaş grubuna
goumlre en son diş hekimine gitme durumu ise Tablo 24rsquote goumlsterilmiştir
Tablo 24 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Yaş Grupları ve Diş Hekimine Gitme Durumları
Yaş Diş hekimine gitme durumu Son 1 yıl iccedilinde Son 2+ yılda giden Hiccedil gitmeyen TOPLAM n + n 0+ n + n
20-29 109 480 60 264 58 256 227 215 30-39 104 479 85 392 28 129 217 206 40-49 94 418 115 511 16 71 225 213 50-59 69 390 97 548 11 62 177 168 60 + 65 311 127 608 17 81 209 198 TOPLAM 441 418 484 459 130 123 1055 1000 + Satır yuumlzdesi Suumltun yuumlzdesi x2=91048 SD=8 p= 00001
Tablo 24rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi son bir yıl iccedilinde diş hekimine gitme durumu 20-29
yaş grubunda en yuumlksektir ( 48) Bu oran yaş grubu arttıkccedila azalmaktadır 60 yaş ve
uumlzerinde oran 311rsquodir Bulunan fark anlamlıdır (p=00001)
38
Tablo 25 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Eğitim ve Diş Hekimine Gitme Durumu
Eğitim durumu
Diş hekimine gitme durumu Son 1 yıl iccedilinde Son 2 artı
yıllarda giden Hiccedil gitmeyen TOPLAM
N + n + n + n Okur- yazar değil
57 343 89 536 20 121 166 157
Okur- yazar
28 384 36 493 9 123 73 69
İlkokul 180 388 221 476 63 136 464 440 Ortaokul 46 484 36 379 13 137 95 90 Lise 89 466 78 408 24 126 191 181 Uumlniversite 41 621 24 364 1 15 66 63 TOPLAM 441 418 484 459 130 123 1055 1000
+ Satır yuumlzdesi Suumltun yuumlzdesi x2=25345 SD=10 p=0005
Eğitim durumu ve diş hekimine gitme durumunda uumlniversite mezunlarında son bir yıl iccedilinde diş hekimine gitme oranı en yuumlksektir Ayrıca hiccedil gitmeyenlerin oranı uumlniversite mezunlarında en duumlşuumlktuumlr Aradaki fark anlamlı bulunmuştur (p=0005)
Tablo26 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Cinsiyet ve Diş Hekimine Gitme Durumu
Cinsiyet Diş hekimine gitme durumu Son 1 yıl iccedilinde Son 2 artı yıllarda
giden Hiccedil gitmeyen TOPLAM
N + n + n + n Erkek 108 366 154 522 33 112 295 280 Kadın 333 438 330 434 97 128 760 720 TOPLAM 441 418 484 459 130 123 1055 1000
+Satır yuumlzdesi Suumltun yuumlzdesi x2=6641 SD=2 p=0036
Son bir yıl iccedilinde diş hekimine gitme durumunda kadınların oranı daha yuumlksektir
ve aradaki fark anlamlıdır (p=0036)
39
Tablo 27 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Diş Ccediluumlruumlğuuml Nedeniyle Kaybedilen Diş Sayısı
Diş ccediluumlruumlğuuml nedeniyle
kaybedilen diş sayısı
n
Hiccedil kaybetmedim 203 186
1-5 diş kaybettim 427 391
6-10 diş kaybettim 157 144
11-15 diş kaybettim 136 124
Hepsini kaybettim 166 152
Bilmiyorum 3 03
TOPLAM 1092 1000
Diş sağlığı ile ilgili olarak goumlruumlştuumlğuumlmuumlz kişiler arasında hiccedil diş kaybı
olmayanların oranı 186 iken en buumlyuumlk grubun (391) 1-5 diş kaybı vardır
Dişlerimin hepsini kaybettim diyenlerin oranı ise 152rsquodir
Tablo 28 Adana İli İlccedilelerinde(Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Eğitim Durumu ve Diş Ccediluumlruumlğuuml Nedeniyle Kaybedilen Diş Sayısı
Eğitim durumu
Kaccedil diş kaybettiği Hiccedil 1-5 6-10 11-15 Tuumlmuumlnuuml TOPLAM n + n + n + n + n + n
Okul bitirmeyenler
18 71 47 186 41 162 40 158 107 423 253 233
Okul bitirenler
185 221 379 454 116 139 96 115 59 71 835 767
TOPLAM 203 187 426 392 157 144 136 125 166 153 1088 1000 +Satır yuumlzdesi Suumltun yuumlzdesi x2=22072 SD=4 p=00001
Goumlruumlşuumllen kişilerde tuumlm dişlerimi kaybettim diyenlerin 423rsquouuml okul
bitirmeyenler ve 71rsquoi okul bitirenler grubundadır (Tablo 28)
40
Tablo 29 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Cinsiyet ve Diş Ccediluumlruumlğuuml Nedeniyle Kaybedilen Diş Sayısı
Cinsiyet Kaccedil diş kaybettiği Hiccedil 1-5 6-10 11-15 Tuumlmuumlnuuml TOPLAM n + n + n + n + n + n
Erkek 47 156 124 411 47 156 39 129 45 149 302 277 Kadın 156 198 303 385 110 140 97 123 121 154 787 723 TOPLAM 203 187 427 392 157 144 136 125 166 152 1089 1000
+Satır yuumlzdesi Suumltun yuumlzdesi x2=2962 SD=4 p=0564
Ccedilalışmamızda cinsiyet ile kaybedilen diş sayısı arasında anlamlı ilişki
saptanmamıştır (p=0564) Diş kaybetme durumunu cevaplayan 1089 kişinin ortalama
diş kaybı sayısı ise 894plusmn1079rsquodur (minimum0 maksimum32)
Diş ccediluumlruumlğuuml oluşumunda diş plaklarının etkisi bilinmektedir Dişler fırccedilalanarak bu
engellenmediği zaman dişlerimizdeki bu plakların bir diş hekimi tarafından
temizlenmesi gerekir Goumlruumlştuumlğuumlmuumlz kişilere dişlerini en son ne zaman temizlettikleri
de sorulmuştur (Tablo 30)
Tablo 30 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Dişlerini Temizletme Zamanı
Dişlerini temizletme zamanı n Son 1 yıl iccedilinde 157 144 Son 2 yıl iccedilinde 55 51 Son 5 yıl iccedilinde 54 50 5 yıldan oumlnce 98 90 Hiccedil 661 608 Bilmiyorum 62 57 TOPLAM 1087 1000
Goumlruumlşuumllen kişilerin 60rsquo8rsquoi dişlerini hiccedil temizlettirmediklerini belirtmişlerdir
Son bir yılda dişlerini temizlettirenlerin oranı ise sadece 144rsquoduumlr
Dişlerini temizletme ile eğitim durumu arasında ilişki Tablo 31rsquode goumlsterilmiştir
41
Tablo 31 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Dişlerini Temizletme ve Eğitim Durumu
Eğitim durumu
Dişlerini temizletme zamanı Son 1-5 yıl iccedilinde
5 yıldan oumlnce Hiccedil TOPLAM
n + n + n + n Okul bitirmeyenler
33 141 24 103 177 756 234 229
Okul bitirenler
233 295 74 94 483 611 790 771
TOPLAM 266 260 98 96 660 644 1024 1000 Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=22500 SD=2 p=000001
Bir okul bitirmeyenlerde son 1-5 yıl iccedilinde dişlerini temizletme oranı 141 iken
okul bitirenlerde bu oran 295rsquodir ve bu fark anlamlıdır (p=000001)
45 Adana İli ilccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Goumlruumlşuumllen Kişilerin Aşılanma Durumu
Kişilere son bir yıl iccedilinde grip tetanoz ya da hepatit B aşısı olup olmadıkları
sorulmuştur (Tablo 32)
Tablo 32 Adana İli İlccedilelerinde ( Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Aşılanma Durumu
Aşı tipi Aşılanma durumu
Evet Hayır Bilmiyorum TOPLAM
N n n n
Grip 42 38 1054 961 1 01 1097 1000
Tetanoz 90 82 1006 917 1 01 1097 1000
Hepatit B 55 5 1025 934 17 15 1097 1000
Aşılanma oranları genel olarak ccedilok duumlşuumlktuumlr Grip aşısı iccedilin oran 38rsquodir
Ccedilalışma yaptığımız doumlnemde henuumlz grip pandemisi yoktu Tetanoz aşı oranının nisbi
yuumlksek olması ( 82) uumlcretsiz yapılıyor olmasından kaynaklanabilir Grip aşı oranının
duumlşuumlkluumlğuuml 65 yaş uumlstuuml risk faktoumlruuml olanlar ve daha duumlşuumlk yaş grubunda ise splenektomi
42
ve immuumln yetmezlik gibi risk faktoumlruuml olanlar hariccedil uumlcretli olmasından kaynaklanabilir
Daha oumlnce uumlccedil doz hepatit B aşısı yaptıranların oranı ise 5rsquotir
Uumllkemizde sporadik kuduz vakaları halen goumlruumllmektedir ve kuduz aşısı şuumlpheli
hayvanlarla şuumlpheli temasta uumlcretsiz olarak yapılmaktadır Goumlruumlştuumlğuumlmuumlz kişilerin
sadece ikisi son bir yıl iccedilinde kuduz aşısı yaptırmak zorunda kalmıştır
Tablo 33 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Cinsiyet ve Aşılanma Durumu
Aşılar
Evet Hayır Toplam P
Erkek Kadın+ Erkek Kadın+ Erkek Kadın+
n() n() n() n() n() n()
Grip 12(39) 30(38) 292(961) 762(962) 304(277) 792(723) 090
Tetanoz 15(49) 75(95) 290(951) 716(905) 305(278) 791(722) 001
Hepatit 13(44) 42(54) 283(956) 742(946) 296(274) 784(726) 052
Erkeklerin satır yuumlzdesi +Kadınların satır yuumlzdesi
Cinsiyet ve aşılanma ilişkisine baktığımızda sadece tetanoz aşısının kadınlarda
daha fazla yapıldığını goumlrmekteyiz (Erkeklerde 49 iken kadınlarda 95) Bu
istatistiksel olarak anlamlı bulunmuştur
Tablo 34 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Eğitim ve aşılanma durumu
Aşılar
Evet Hayır Toplam P
Okul
bitirmeyenler
Okul
bitirenler
Okul
bitirmeyenler
Okul
bitirenler
Okul
bitirmeyenler
Okul
bitirenler
n() n()+ n() n()+ n() n()+
Grip 11(43) 31(37) 244(957) 809(963) 255(233) 840(767) 065
Tetanoz 12(47) 78(93) 243(953) 762(907) 255(233) 840(767) 002
Hepatit 3(12) 52(63) 251(988) 773(937) 254(235) 825(765) 0001
Okul bitirmeyenlerin satır yuumlzdesi +Okul bitirenlerin satır yuumlzdesi Eğitim ve aşılanma durumuna baktığımızda okul bitirenlerde tetanoz ve hepatit aşılanma oranlarının yuumlksek olduğunu goumlruumlluumlyor ve bu fark istatistiksel olarak anlamlı bulunmuştur
43
Tablo 35 Adana İli İlccedilelerinde ( Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Yaş Gruplarına Goumlre Son 1 Yıl İccedilinde Tetanoz Aşısı Yapılma Durumu
Yaş grubu Son 1 yıl iccedilinde tetanoz aşısı yapıldı mı
Evet Hayır Toplam
n + n + n
20-29 35 148 201 852 236 215
30-39 26 117 197 883 223 203
40-49 17 74 212 926 229 209
50-59 9 48 179 952 188 172
60+ 3 14 217 986 220 201
TOPLAM 90 82 1006 918 1096 100
suumltun yuumlzdesi +satır yuumlzdesi x2=3403 SD=4 p=000000073
Tetanoz aşılaması ile ilgili olarak yaş grubu arttıkccedila aşılanma oranlarının duumlştuumlğuuml
saptanmıştır (Tablo 35)
Tablo 36 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Yaş Gruplarına Goumlre Daha Oumlnce Uumlccedil Doz Hepatit B Aşısı Yapılma Durumu
Yaş grubu Daha oumlnce uumlccedil doz hepatit B aşısı yapıldı mı
Evet Hayır Toplam
n + n + n
20-29 19 82 212 918 231 214
30-39 12 55 207 945 219 203
40-49 13 58 213 942 226 209
50-59 7 38 179 962 186 172
60+ 4 18 214 982 218 202
TOPLAM 55 51 1025 949 1080 1000
suumltun yuumlzdesi +satır yuumlzdesi x2=1043 SD=4 p=0033
Ccedilalışmaya katılan kişilere daha oumlnce uumlccedil doz hepatit aşısı olup olmadıkları
sorulduğunda tetanoz aşısına benzer şekilde yaş grubu arttıkccedila aşılanma oranlarının
azaldığı goumlruumllmektedir En yuumlksek Hepatit B aşılanma oranı 20-29 yaş grubundadır (
82)
44
46 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Goumlruumlşuumllen Kişilerin Askerlik Durumu
Erkekler katılımcılara askerlik yapma ve son 12 ayda TSKrsquolerine bağlı bir sağlık
karnesiyle muayene olma veya ilaccedil yazdırma durumları sorulmuştur
Tablo 37 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Erkeklerin Askerlerin Yapma Durumu
Askerlik yapma durumu n Evet 270 882 Hayır 36 118 TOPLAM 306 1000
Tablo 37rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi erkeklerin 882rsquosi askerliğini yapmıştı Bunların
TSKrsquoden yararlanma durumu ise Tablo 36rsquoda goumlsterilmiştir
Tablo 38 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Son 12 Ayda TSKlerine Bağlı Bir Sağlık Karnesi ile Muayene Olma veya İlaccedil Yazdırma Durumu
Son 12 ayda TSKrsquolerine bağlı bir sağlık karnesi ile muayene olma veya ilaccedil yazdırma durumu
n
Evet 7 23 Hayır 299 977 TOPLAM 306 1000
Son 12 ayda TSKrsquoe bağlı bir sağlık karnesi ile muayene olan veya ilaccedil
yazdıranların oranı 23 idi
47 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Goumlruumlşuumllen
Kişilerin Engellilik Durumu
Ccedilalışmamızda hem geccedilici veya kalıcı engellilik durumu hem de oumlzel bir alet
kullanma durumu araştırılmıştır
45
Tablo 39 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Fiziksel Ruhsal veya Duygusal Sorunlar Nedeniyle Herhangi Bir Aktiviteyi Yapamama (Engellilikdisability) ve Oumlzel Bir Alet (koltuk değneği tekerlekli sandalye oumlzel bir yatak oumlzel bir telefon vb) Kullanmasını Gerektirecek Herhangi Bir Sağlık Sorunu Olma Durumu
Geccedilici veya kalıcı engellilik Oumlzel bir alet kullanmayı gerektirecek engellilik
n n Evet 77 70 17 16 Hayır 1019 929 1079 984 TOPLAM 1096 1000 1096 1000
Goumlruumlştuumlğuumlmuumlz kişilerde fiziksel ruhsal duygusal sorunlar nedeniyle herhangi bir
aktiviteyi yapamayanların oranı (geccedilici veya kalıcı engellilik) 7 iken oumlzel bir alet
kullanmasını gerektirecek bir sağlık sorunu olanların oranı 16rsquodır (Tablo 39)
Tablo 40 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Fiziksel Ruhsal veya Duygusal Sorunlar Nedeniyle Bir Aktiviteyi Yapamama ve Eğitim Durumu
Eğitim durumu
Herhangi bir aktiviteden geri kalma durumu Evet Hayır TOPLAM
n + n + n Okul bitirmeyenler
27 105 229 895 256 234
Okul bitirenler
50 60 788 940 838 766
TOPLAM 77 70 1017 930 1094 1000 Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=628 SD=1 p=0012
Eğitim durumu ve goumlruumlştuumlğuumlmuumlz kişilerin fiziksel ruhsal veya duygusal sorunlar
nedeniyle bir aktiviteyi yapamama durumu değerlendirildiğinde okul bitirenlerde oran
6 iken okul bitirmeyenlerde oran 105rsquotir Bulgular anlamlıdır (p=0012)
46
Tablo 41 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Fiziksel Ruhsal veya Duygusal Sorunlar Nedeniyle Bir Aktiviteyi Yapamama Durumu ve Medeni Durum
Medeni durum
Herhangi bir aktiviteden geri kalma durumu Evet Hayır TOPLAM
n + n + n Evli 53 63 784 937 837 765 Bekar 12 72 154 928 166 152 Boşanmış veya eşi oumllmuumlş
12 132 79 868 91 83
TOPLAM 77 70 1017 930 1094 1000 Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=5905 SD=2 p=005
Tablo 41rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi evli olanların 63rsquouuml fiziksel ruhsal veya duygusal
sorunlar nedeniyle bir aktiviteyi yapamadıklarını belirtirken bu oran bekar olanlarda
72 ve boşanmış veya eşi oumllmuumlşlerde 132rsquodir Bu bulgular da sınırda anlamlıdır
(p=005)
48 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Goumlruumlşuumllen Kişilerin Evlerinde Ateşli Silah Bulundurma Durumları
Ccedilalışmamızda ayrıca ev kazaları accedilısından ateşli silah bulundurma durumu
araştırılmıştır Ateşli silah bulunduranlara silahın accedilıkta olup olmadığı ve dolu olup
olmadığı ayrıca sorulmuştur
Tablo 42 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Evlerinde Ateşli Silah Bulundurma Durumları
Ateşli silah bulundurma Ateşli silahın
accedilıkta olması
Ateşli silahın dolu
olması
n n n
Evet 160 146 10 09 14 13
Hayır 933 853 1083 991 1079 987
TOPLAM 1093 1000 1093 1000 1093 1000
47
Katılımcıların 146rsquosı evlerinde ateşli silah bulundurmaktadır ve bunların
091rsquoinde ateşli silah accedilıkta (ulaşılabilir) ve 128rsquoinde ateşli silah dolu olarak
bulunmaktadır
Tablo 43 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Ateşli Silah Bulundurma ve Eğitim Durumu
Eğitim
durumu
Ateşli silah bulundurma
Evet Hayır TOPLAM
n + n + n
Okul
bitirmeyenler
28 109 228 891 256 234
Okul
bitirenler
132 158 704 842 836 766
TOPLAM 160 147 932 853 1092 1000
Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi X2=36 SD=1 p=0055
Eğitim durumu ve ateşli silah bulundurma durumu ele alındığında okul
bitirenlerin ateşli silah bulundurma oranı 158 iken okul bitirmeyenlerde oran 109
bulunmuştur Bulgularımız sınırda anlamlıdır (p=005)
Boumllgelere goumlre ateşli silah bulundurma durumu Tablo 44rsquode goumlsterilmiştir
48
Tablo 44 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Ateşli Silah Bulundurma Durumu
İlccedileler Ateşli silah bulundurma Evet Hayır TOPLAM
n + n + n Aladağ 3 71 39 929 42 38 Ceyhan 40 100 359 900 399 365 Feke 8 200 32 800 40 37 İmamoğlu 1 48 20 952 21 19 Karaisalı 16 213 59 787 75 69 Karataş 14 203 55 797 69 63 Kozan 49 186 214 814 263 241 Pozantı 9 187 39 813 48 44 Saimbeyli 7 152 39 848 46 42 Tufanbeyli 6 140 37 860 43 39 Yumurtalık 7 149 40 851 47 43 TOPLAM 160 146 933 854 1093 1000
Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=1973 SD=10 p=032
En yuumlksek ateşli silah bulundurma oranları Karaisalı ( 213) ve Karataşrsquota
(203) bulunmuştur En duumlşuumlk oranlar ise İmamoğlu ( 48) ve Aladağrsquodadır ( 71)
Ancak bulgular anlamlı değildir (p=032) Genel olarak av amaccedillı bulundurulduğu
soumlylenmiştir
49
5 TARTIŞMA
Ccedilalışmamızda Adana ili ilccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
yaşayanlarında davranışsal risk faktoumlrlerinden bazılarını araştırmayı planladık Toplam
1096 kişiye ulaşıldı
Telefonla goumlruumlşme youmlntemini seccedilmemiz nedeniyle daha fazla sayıda kişiye daha
kısa zamanda ulaşabildik Ayrıca ccedilalışmamızın maliyeti daha duumlşuumlk duumlzeyde kaldı
Uygulama sırasında edindiğimiz izlenimlere goumlre sorduğumuz soruların anlaşılır ve accedilık
olduğunu duumlşuumlnuumlyoruz Bir kişi ile goumlruumlşme suumlremiz ortalama 10-15 dakikaydı Bazı
katılımcılar mevcut sağlık sorunları hakkında konuşmak istediler Bu hastalara
danışmanlık hizmeti verildi
2009 Tuumlrkiye İstatistik Yıllığırsquona goumlre Tuumlrkiyersquode hane başı telefon sayısı
098rsquodir14 Adanarsquoda ise hane başı telefon sayısı 113rsquoduumlr20 Bu durumda telefon
oumlrneklemi ile hanelerin tuumlmuumlnuuml temsil ettiğimizi ve sonuccedilları evrenimize
genelleyebileceğimizi soumlyleyebiliriz Ancak oumlrnekleme ccedilıkan 1888 kişiden 1096rsquosına
( 58) ulaşılmasından dolayı ortaya ccedilıkan kısıtlılığı sonuccedilların değerlendirilmesinde
dikkate almak gerekmektedir Bazı ilccedilelerde konutlarda ccedilalışma saatlerinde kimsenin
bulunmamasından kaynaklanan ulaşılamama sorunları yaşandı
Adana ili ilccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) goumlruumlşuumllen 1096
kişinin yaş grupları dağılımının Adana 2009 ADNKS (Adrese Dayalı Nuumlfus Kayıt
Sistemi) verileri ile uyumlu olduğu goumlruumllmektedir21
Oumlrneklemimizdeki kadınların oranı 72 erkeklerin oranı ise 28 bulunmuştur
Bu fark anlamlıdır Kadın ve erkek oranının farklı ccedilıkmasının nedeni ccedilalışma yaptığımız
saatlerde kadınların evde daha ccedilok bulunmasıdır Bu durum telefon goumlruumlşmelerinin
akşam ve hafta sonlarına kaydırılmasıyla aşılmaya ccedilalışılmıştır Ama istenilen duumlzeyde
bir dengeleme sağlanamamıştır Bu nedenle cinsiyete dayalı istatistikler bu kısıtlılık
dikkate alınarak değerlendirilmelidir
Ccedilalışmaya katılanların yaş grubu ve eğitim dağılımında uumlniversite mezunu
olanların 368rsquoi 20-29 yaş grubunda bulunmuştur Buna karşılık okur-yazar
olmayanların 511rsquoi ise 60 yaş ve uumlzerindedir Tuumlrkiye İstatistik Kurumu ADNKS
veri tabanındaki bilgiler bu durumla benzerdir21
50
Ccedilalışmamızda goumlruumlşuumllen kişilerde şu an astımı olanların oranı 5 bulunurken
astım olduğu soumlylenenlerin oranı 66 bulunmuştur Amerika Birleşik Devletlerirsquonde
benzer şekilde yapılan BRFSS 2008 anket sonuccedillarında şu an astımı olanlar 87 iken
astımı olduğu soumlylenenlerin oranı 136 bulunmuştur27 Gelişmiş uumllkelerde astım
prevalansının daha yuumlksek olduğu bilinmektedir Her iki ankette de goumlruumllduumlğuuml gibi
astım olduğu soumlylenenlerin oranı şu an astımı olanlardan daha yuumlksektir Bunun nedeni
kişilere yanlış astım tanısı konulmasından ya da bazılarının hastalık semptomlarının
ilaccedilsız kontrol altında olmasından kaynaklanabilir Aslında astım kronik bir hastalıktır
medikal tedaviye uyarak ve risk faktoumlrlerinden kaccedilınarak hastalık kontrol altına
alınabilir
Uumllkemizde astım prevalansı ccedilocuklarda 07-148 iken erişkinde 03-76
arasındadır Erişkinlerde astım kadınlarda daha ccedilok goumlruumllen bir hastalıktır Astımın
belirli yaş gruplarında uzun suumlreli bazen oumlmuumlr boyu remisyon doumlnemlerine girdiği
bilinmektedir Bir araştırmada hastaların 55rsquoinde astım semptomlarının 14 yaş
civarında tamamen kaybolduğu saptanmıştır28
Uysalrsquoın Seyhan ilccedilesinde yaptığı ccedilalışmada kendisine astım olduğu
soumlylenenlerin oranı 37 Arabacırsquonın Yuumlreğir ilccedilesinde yaptığı ccedilalışmada ise 56
olarak bulunmuştur2930 Astım olduğu soumlylenenlerin oranı boumllgemizdeki verilerle
uyumludur Nitekim Tuumlrkiyersquode astım prevalansı ortalama 6 olarak bildirilmektedir4
Ccedilalışmamızda şu an astım olduğu soumlylenenlerin oranı kadınlarda daha yuumlksektir
Bu durum da literatuumlr bilgileri ile uyumludur Geccedilen yuumlzyılda yuumlruumltuumllen 2005 kişinin
prospektif ccedilalışmasında ccedilocuklarda astım accedilısından erkeklerin daha fazla riske sahip
oldukları goumlsterilmiştir Buna karşın ergen ve yetişkinlerde kadınlar daha fazla risk
altındadır Bu konudaki bir hipotez erkek ccedilocukların kız ccedilocuklarına nazaran daha
kuumlccediluumlk havayollarına ve daha duumlşuumlk akım oranlarına sahip olmasıdır Gerccedilekte de erkek
ccedilocuklarda alt solunum yolu enfeksiyonları daha sık goumlruumllmektedir31
Ayrıca astım epidemiyolojisi ile ilgili duumlnyanın değişik boumllgelerindeki astım
prevalansı karşılaştırmasında Batıdaki yuumlksek ve artan prevalansın kentsel yaşam ve
maddi rahatlıkla ile ilişkili olduğu goumlsterilmektedir32
Ccedilalışmamızda diyabeti olduğu soumlylenenlerin oranı 84 ve gebeliği sırasında
diyabet oranı 02 sınırda diyabet ise 15 idi Birleşik Devletlerrsquode 2008 yılı BRFSS
51
verilerine goumlre diyabet olduğunu soumlyleyenlerin oranı 83 ve gebelik ilişkili diyabeti
olanlar 08 olup ccedilalışmamız sonuccedillarına ccedilok benzerdir27
Uysalrsquoın ccedilalışmasında Adana Seyhan ilccedilesinde diyabet prevalansı 47
Arabacırsquonın ccedilalışmasında Yuumlreğir ilccedilesinde diyabet prevalansı 63 bulunmuştur
Perifer ilccedilelerde diyabet prevalansı merkez ilccedilelere goumlre daha fazladır Goumlkccedilel ve
arkadaşlarının Adanarsquoda yaptığı bir araştırmada ise Adana ilindeki diyabet prevalansı
116 bulunmuştu33 Bizim sonuccedillarımız da bu bulgulara ccedilok benzerdir
ABDrsquode diabetes mellitus mortalite ve morbiditenin oumlnemli bir nedeni ve
buumlyuumlyen bir halk sağlığı sorunudur Diyabet yaşlı Amerikalılarda yaşam kalitesini
olumsuz etkilemektedir34
1995 ile 2025 yılları arasında diyabetli hasta sayısının gelişmiş uumllkelerde 42
artması beklenmekte fakat gelişmekte olan uumllkelerde 170 artacağı oumlngoumlruumllmektedir
2025 yılında en ccedilok diyabetli kişiye sahip olması beklenen uumllkeler Hindistan Ccedilin ve
ABDrsquodir35
Ağız sağlığı insan sağlığının ccedilok oumlnemli bir parccedilasıdır Ccedilalışmamızda son bir
yılda herhangi bir nedenle diş hekimine gitme oranı 40rsquodır Bu oran ABD 2008
BRFSS verilerinde 712rsquodir27 Bulgular uumllkemizde diş hekimine gitme alışkanlığının
ccedilok duumlşuumlk olduğunu goumlstermektedir Katılımcıların 152rsquosi tuumlm dişlerini diş ccediluumlruumlğuuml
nedeniyle kaybettiğini belirtirken en az bir diş kaybı olanların oranı 815rsquodir Bu
gerccedilekten ccedilok buumlyuumlk bir orandır ve diş sağlığı ile ilgili halk eğitiminin ve diş fırccedilalama
alışkanlığının ccedilok duumlşuumlk duumlzeyde olduğunu goumlstermektedir Uysalrsquoın ccedilalışmasında
Seyhan ilccedilesinde en az bir diş kaybı olanların oranı 48 bulunmuştur Diş sağlığı ile
ilgili ilccedile verileri Adana il merkezine goumlre daha koumltuumlduumlr Tuumlrk Diş Hekimleri Birliği
verilerine goumlre diş hekimine gitme sıklığı yılda 09 kezdir Bu oran Avruparsquoda yılda
5rsquodir36
Erişkin aşılaması uumllkemiz iccedilin ccedilok oumlnemlidir ve ihmal edilmiştir Sadece ccedilocuk
bağışıklanmasına odaklanılmıştır Katılımcılardan son bir yılda grip aşısı olanların oranı
38 idi (Ccedilalışmayı yaptığımız doumlnemde domuz gribi pandemisi yoktu) Uysalrsquoın
Adana merkez ilccedilelerde yaptığı araştırmada ise bu oran 84rsquoduumlr ABD 2008 BRFSS
verilerinde ise son bir yılda grip aşısı yaptıranların oranı 709rsquodur ABDrsquode erişkin
aşılama oranları bizden en az 10 kat daha fazladır Erişkin tetanoz aşı uygulama
oranlarının duumlşuumlk olmasının nedenlerinden birisi tetanoz aşısının on yıllık bağışıklık
52
suumlresinin olması bizim ise son bir yılı sorgulamış olmamız olabilir Ayrıca kadınların
gebelikte rutin tetanoz aşı uygulaması nedeniyle son bir yılda tetanoz aşılaması daha
yuumlksek bulunmuştur Yaşamları boyunca uumlccedil doz hepatit B aşısı yaptıranların oranı ise
5 bulunmuştur Uysalrsquoın ccedilalışmasında bu oran 67rsquodir
DSOuml (Duumlnya Sağlık Oumlrguumltuuml)rsquone goumlre Tuumlrkiyersquonin iccedilinde bulunduğu Akdenizrsquoe
komşu uumllkelerde hepatit B prevalansı 2-7 olup orta duumlzeydedir37 Hepatit B ccedilok ciddi
sağlık sorunlarına yol accedilarken ve tedavi maliyeti ccedilok yuumlksek bir hastalıkken aşılamaya
oumlnem verilmemesi duumlşuumlnduumlruumlcuumlduumlr
Goumlruumlştuumlğuumlmuumlz kişilerden 70rsquoı geccedilici veya kalıcı herhangi bir aktiviteyi
yapamama durumu (engellilikdisability) tanımlamışlardır Bu oran Seyhan ilccedilesinde
82 ve ABD BRFSS 2008 verilerinde 204rsquoduumlr27
Ccedilalışmamızda oumlzel alet (koltuk değneği tekerlekli sandalye oumlzel bir ayakkabı
vb) kullanmayı gerektirecek sakatlığı olanların oranı 16 olarak bulunmuştur ABD
2008 BRFSS verilerinde uumllkelerinin geneli iccedilin oran ise 72rsquodir Ccedilalışmaya katılan
kişilerin sosyokuumlltuumlrel duumlzeylerinin orta olması ve engelliğe bağlı oumlzel bir cihaz
kullanma gerekliliği bilincinin yeterince oluşmaması nedeniyle bu sorunun yanıtı
beklenenin altında bulunmuş olabilir Bu konuda hekimlerde hastalarını gerektiği
şekilde youmlnlendirmemiş de olabilirler Tuumlrkiye İstatistik Yıllığırsquonda ortopedik goumlrme
işitme dil ve konuşma ve zihinsel engelli toplamı 308rsquotir14
Anketimize katılanların 146rsquosı evinde ateşli silah bulundurduğunu bunların
13rsquouuml ateşli silahın dolu olduğunu belirtmişlerdir Seyhan ilccedilesinde evinde ateşli silah
bulunduranların oranı 75 ve bunların dolu olma oranı da 202 olarak bulunmuştur
Merkez ilccedilelerde perifere goumlre silah bulundurma oranları duumlşuumlkken bunların dolu olarak
bulundurulması ateşli silah yaralanmalarının buralarda daha fazla olmasına yol accedilabilir
Ccedilalışmamızda periferik ilccedilelerde bulundurulan silahların ccediloğunluğu av amaccedillı olarak
belirtilmiş ve ccedilok az bir kısmının dolu olduğu ifade edilmiştir
Buguumln Tuumlrkiyersquode yılda 3000 kişi ateşli silahlarla oumllmekte 700rsquouuml ise
yaralanmaktadır Cinayetlerin 60rsquoında ateşli silah kullanılmaktadır Her 10 kişiden
birinde ve her uumlccedil evden birinde ateşli silah vardır Bizim ccedilalışmamızda ise yaklaşık her
yedi evden birinde ateşli silah vardır Kişiler bulundurdukları silahları başka kaygıları
nedeniyle bize belirtmemiş olabilirler Silahın kolay ulaşılabilir olması cinayet intihar
gibi olayların her an meydana gelmesinin en oumlnemli nedenidir
53
Evde silah bulunması ev halkından birinin cinayet intihar kaza gibi nedenlerle
oumllme riskini 41 oranında arttırmaktadır38 ABDrsquode 8-12 yaş arası 64 erkek ccedilocuğuyla
yapılan bir araştırmada erkek ccedilocukların 76rsquosının evde bir silah bulduğunda eline
aldığı ve 48rsquoinin de tetiği ccedilektiği goumlruumllmuumlştuumlr39 Bu nedenlerden dolayı evlerde
bulundurulan ateşli silahlar ccedilocukların ulaşamayacağı yerde tutulmalıdır Alkol
alışkanlığı oumlfke kontroluumlnde başarısızlık madde bağımlılığı psikolojik rahatsızlıklar
gibi sorunları olanların hiccedilbir gerekccedileyle silahlanmaması oumlnemlidir
Ccedilalışmamızın zor yanı kişilere daha oumlnce haber verilmeden aranması ve
ccedilalışmaya katılmaları iccedilin rızalarının alınması olmuştur Goumlruumlşmeci olarak doktor
olmamız bu zorlukları biraz olsun azaltmıştır Tuumlrkiyersquode bu tuumlr telefonla anket
youmlntemine insanlar alışkın olmadığından bazıları goumlruumlşme yapmak istememiştir Hatta
bazı kişilere demografik bilgilerle ilgili soru sorduğumuzda bunların kendileri hakkında
koumltuumlye kullanılabileceğini soumlyleyerek ccedilalışmaya katılmamışlardır
Yaptığımız ccedilalışma hem maliyet etkin olmuş hem de bize az zamanda ccedilok sayıda
kişiye ulaşma olanağı sağlamıştır Amerika Birleşik Devletlerirsquonde CDC (Centers for
Disease Control and Prevention) her yıl buumltuumln eyaletlerde davranışsal risk faktoumlrlerini
araştırmakta ve verileri yayınlamaktadır Koruyucu ve tedavi edici sağlık hizmetlerinin
planlanmasında bu veriler kullanılmaktadır
Uumllkemizde de bu tuumlr ccedilalışmaların yaygınlaştırılarak Tuumlrkiyersquonin sağlık haritasının
ccedilıkarılmasının koruyucu sağlık hizmetlerinin planlanması ve sağlık politikalarının
oluşturulmasında faydalı olacağını duumlşuumlnuumlyoruz
BRFSS verileri mortalite ve morbiditeyi azaltma stratejilerini planlama youmlnetme
uygulama ve goumlzlemleme iccedilin kullanabilir BRFSS ABDrsquode 1984rsquoden beri bir veri
kaynağı olarak kullanılmaktadır Duumlnyada kesintisiz yuumlruumltuumllen en geniş telefonla
araştırma sistemidir Elde edilen bilgiler aylık olarak toplanmakta ve CDCrsquoye
guumlvenilirliği kontrol edilmek uumlzere goumlnderilmektedir40
Aile Hekimliği disiplininin temel ilkelerinden birisinde belirtildiği gibi aile
hekimi rahatsızlıkların toplum iccedilindeki prevalans ve insidansıyla belirlenen oumlzguumln karar
verme suumlrecini kullanabilmelidir Bunun iccedilin ccedilalıştığı toplumdaki hastalıklar hakkında
bilgi sahibi olmalıdır Aile hekimi sağlığın geliştirilmesi ve hastalıkların oumlnlenmesi iccedilin
koruyucu sağlık hizmetlerini planlamalı ve uygulamalıdır Topluma karşı da bir
sorumluluğu vardır41
54
51 Ccedilalışmanın Kısıtlılıkları
bull Ccedilalışmamızda kadınların sayısının yuumlksek erkeklerin sayısının duumlşuumlk olmasıdır
Bu tip ccedilalışmalar ya işyerlerini de kapsamalı ya da hafta sonlarını da
kapsamalıdır
bull Oumlrnekleme ccedilıkanların 58rsquosine ulaşılabilmiştir
bull Katılım yuumlzdesi bazı ilccedilelerde duumlşuumlk duumlzeyde kalmıştır
55
6 SONUCcedilLAR VE OumlNERİLER
61 Sonuccedillar
1-BRFSS ile telefonla anket youmlntemi kullanılmasının guumlvenirliliği kanıtlanmıştır42
BRFSS modelinde birccedilok sorunun en azından orta derecede guumlvenirliliği ve geccedilerliliği
goumlsterilmiştir43 Bizde aynı youmlntemi uygulayarak elde ettiğimiz veriler başka youmlntem
uygulanarak elde edilen bilgilere benzerdir
2-Aile hekimliğinde rahatsızlıkların goumlruumllme oranı toplumdaki goumlruumllme oranıyla
aynıdır Hiccedil bir oumln eleme olmadığı iccedilin rahatsızlıkların prevalans ve insidansı hastane
ortamından farklıdır ve ciddi rahatsızlıklar birinci basamakta hastanede olduğundan
daha az sıklıkla goumlruumlluumlr Elde ettiğimiz bu bulgular klinik karar verme suumlrecinde faydalı
olacaktır Ccediluumlnkuuml Aile hekiminin kendine oumlzguuml karar verme suumlreci vardır
3-Aile hekimliğinin 10 İlkesine goumlre Aile hekiminin toplum sağlığı iccedilin oumlzel bir
sorumluluk uumlstlenir Hem bireye hem de topluma karşı sorumluluk taşır Toplum iccedilin
risk faktoumlrlerini hastalık prevalanslarını bilmek ve oumlnlemler almak zorundadır
4-Koruyucu sağlık hizmetleri sağlığın geliştirilmesi iccedilin ve kaynakların etkin
kullanılması accedilısından ccedilok oumlnemlidir ve gereken oumlnem verilmelidir
5-Bu ccedilalışmada astım diyabet gibi kronik hastalıkların goumlruumllme oranlarında boumllgemizde
ve uumllkemizde yapılan prevalans ccedilalışmalarıyla uyumlu sonuccedillar elde edilmiştir
6-Ccedilalışma evrenimizde şu an astımı olanların oranı 5rsquotir diyabet prevalansı gebelik
sırasında ve sınırda diyabet dahil edildiğinde 101 bulunmuştur
7-Goumlruumlşuumllen kişilerde duumlzenli diş hekimine gitme alışkanlığının duumlşuumlk olduğu
goumlruumllmuumlştuumlr Katılımcıların sadece 40rsquoı son bir yıl iccedilinde diş hekimine gittiğini
belirtmiştir
8-Goumlruumlşuumllen kişilerde erişkin aşılama oranları ccedilok duumlşuumlktuumlr Bağışıklama kavramı ele
alındığında sadece ccedilocuklar akla gelmektedir Erişkin bağışıklamasına yeterince oumlnem
verilmemektedir
9-Ccedilalışmaya katılanlarda oumlzel alet kullanmayı gerektirecek sakatlığı olanların oranı
16 olup ABD genelindeki verilerden duumlşuumlktuumlr
56
10-Ccedilalışmaya katılanlarda yaklaşık her yedi evden birinde ateşli silah bulunmaktadır
Tuumlrkiye verilerine goumlre ise her uumlccedil evden birinde ateşli silah bulunmaktadır Bu da bizim
ccedilalıştığımız toplumda oranların duumlşuumlk olduğunu goumlstermektedir
62 Oumlneriler
1- Toplumdaki sağlık ile ilişkili olaylar duumlzenli olarak izlenmelidir
2- Bu izlem yuumlz yuumlze goumlruumlşme veya telefonla anket youmlntemiyle yapılabilir
3- Telefonla anket youmlnteminin geccedilerliliği ve guumlvenilirliği artık herkes tarafından kabul
edilmektedir Telefonla anket diğer youmlntemlere goumlre daha ucuz olduğundan bu tip
araştırmalarda tercih edilebilir
4- Sağlıkla ilgili ulusal ve boumllgesel planlamalar yapmak ve sağlık kaynaklarının uygun
dağılımını sağlamak iccedilin gerccedilek verilere ulaşılmalıdır Sadece hizmet sunumu sırasında
yapılan taramalar hizmete coğrafi ve ekonomik ulaşım zorluğu ccedilekmeyenleri
kapsamaktadır Bu nedenle hastanede yapılan ccedilalışmaların sonuccedilları rahatsızlıkların
toplumda goumlruumllme oranlarını yansıtamamaktadır Dolayısıyla birinci basamakta yapılan
ccedilalışmalar arttırılmalıdır
5-Astım boumllgemizde de oumlnemli bir sağlık sorunudur Sadece astımı olanlara değil risk
sahibi olup astımı olmayanlara da danışmanlık hizmeti verilmelidir
6- Astım hastalarına bulgu ve belirtilerine veya ekspiratuar akım oranlarına goumlre yazılı
bir hareket planı verilebilir Bu oumlzellikle orta ve ağır astım hastaları iccedilin ccedilok oumlnemlidir
Astım hastaları pnoumlmokok ve influenza aşısı olmalıdır44
7- Boumllgemizde diyabet prevalansı 101 olup primer korunma oumlnlemleri kişilere daha
fazla anlatılmalıdır
8-Astım ve diyabet kronik hastalıklardır Kronik bakımı iyileştirmek iccedilin hizmet sunan
kuruluşlar egzersiz programları yaşlılık merkezleri ve kendi kendine yardım grupları
gibi topluma dayalı kaynaklarla bağlantıda olmalıdır Hasta eğitimi yapan hastaneler
veya evde bakım hizmeti veren şirketler ile bağlantı kurulması oumlzellikle kısıtlı
kaynakları olan kuumlccediluumlk sağlık merkezleri iccedilin faydalıdır45
9-Kronik hastalığı olanlara kendi kendine youmlnetim desteğinin sağlanması oumlnemlidir
1989 yılında Ulusal Kanser Enstituumlsuuml hastaların sigarayı bırakmalarına yardım etmek
iccedilin hekimlere youmlnelik birccedilok bileşenli bir program geliştirdi Bu ccedilerccedileve zamanla
değişti buguumln 5A olarak bilinmektedir Değerlendir sor (Ask) oumlnerilerde bulun
(Advise) goumlruumlş birliğine var (Agree) yardım et (Assist) ve duumlzenle (Arrange) Birleşik
57
Devletler Koruyucu Hizmetler Ccedilalışma Grubu (The United States Preventive Services
Task Force) 5Arsquoyı sağlıkla ilgili davranışlarda danışmanlık muumldahalelerinde
kullanılacak birleştirici bir yapı olarak seccedilmiştir46
10-Tip 2 diyabette kendi kendine youmlnetim stratejileri iccedilinde gruba dayalı eğitim accedillık
kan glikozu gikolize hemoglobin diyabet bilgisi sistolik kan basıncı vuumlcut ağırlığı ve
diyabet tedavisinin iyileştirilmesinde etkilidir47
11-Ccedilalışmamızda diş ccediluumlruumlkleri oranı yuumlksek diş hekimine gitme oranları duumlşuumlk
bulunmuştur Ağız ve diş sağlığı iyileştirilmesi iccedilin hem ağız sağlığını iyileştirecek
oumlnlemlerin alınması hem de diş hekimine sağlıklı iken gidebilme alışkanlığı iccedilin
stratejiler geliştirilmesi gerekmektedir
12-Ağız ve diş sağlığının iyileştirilmesi ve geliştirilmesinde aile hekimliği ekibinde diş
hekiminin bulunması ve birinci basamak sağlık hizmetlerine ağız ve diş sağlığı
uygulamalarının entegre edilerek yuumlruumltuumllmesi bu konudaki eksikliğin giderilmesine
katkı sağlayabilir
13-Aile Hekimliği Pilot Uygulaması Hakkında Kanunrsquoun 7 maddesinin etkin bir
şekilde uygulamaya konulması sağlanabilir
14-Erişkin aşılama oranlarımız ccedilok duumlşuumlktuumlr Tuumlrkiye Enfeksiyon Hastalıkları ve Klinik
Mikrobiyoloji Derneğirsquonin Sağlık Bakanlığı ve diğer ilgili meslek oumlrguumltlerinin işbirliği
ile hazırladığı 2009 Erişkin bağışıklama rehberinde oumlnerilen aşıların hiccedilbir ek oumldeme
olmadan yapılabilir olması aşılama oranlarını arttıracaktır Erişkin aşılaması iccedilin
kişilere ccedileşitli youmlntemlerle hatırlatma yapılabilir
15-Kronik sağlık sorunları hiccedil de az değildir Kronik sağlık sorunlarının tespiti
izlenmesi ve bakımına doumlnuumlk stratejilerin ve eylem planlarının hazırlanması ve
uygulamaya konması yararlı olacaktır Hasta eğitimi de ccedilok oumlnemlidir
58
KAYNAKLAR
1 World Health Organization World Health Report Chapter 2 Defining and Assessing Risks to Health Erişim (httpwwwwhointwhr2002chapter2enindexhtml ) Erişim tarihi1102009
2 Guirguis ndashBlake J Meyers D Crichlow R Wilson J E Statistical concepts in prevention
Risk factors In Rakel R E Ed Textbook of Family Medicine 7thEd PhiladelphiaSaundersElsevier 2007162-163
3 CDC Behavioral Risk Factor Surveillance System Questionnaires English versions Centers for Disease Control and Prevention Erişim ( httpwwwcdcgovbrfssquestionnairesenglishhtm) Erişim tarihi1102009
4 Ediger D Bronşiyal Astım In Dolar E Ed İccedil Hastalıkları 1Baskı Ankara Nobel Kitabevi 2005 149-152
5 Mellins R B Evans D Clark N Zimmerman B Wiesemann S Developing and Communicating a Long ndashTerm Treatment Plan for Asthma Two Patient Information Handouts On Asthma Am Fam Physician 200061(8) 2427-2437
6 GINA (Global Initiative For Asthma) patient guide You can control your asthma Erişim (httpwwwginasthmacomUserfilesGINA_PatientGuide2007pdf ) Erişim tarihi 6102009
7 İmamoğlu Ş Diabetes Mellitus Tip 2 In Dolar EEd İccedil hastalıkları 1Baskı Ankara Nobel Kitabevi 2005692-694
8 Oumlzcan S Saatccedilı E Bozdemir N Akpınar E Egzersiz sağlık hastalık toplum ve hekim Ccedilukurova Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Arşiv Kaynak Tarama Dergisi 2002 11395-396
9 United States Preventive Services Task Force (USPSTF) Screening for Type 2 Diabetes Mellitus in adults Erişim(httpwwwahrqgovclinicuspstfuspsdiabhtm) Erişim tarihi5042010
10 Gonsalves W (Ccedileviri Oumlzdemir H) Ağız sağlığı In South-Paul J E Matheny S C Lewis E L (Ccedileviri editoumlrleriKut A Tokalak İ Eminsoy M G) Current Aile Hekimliği Tanı veTedavi 2Baskı Ankara Guumlneş Kitabevi 2010507-517
11 Samaranayake L Essential Microbiology for Dentistry 3th Ed Edinburgh Churcill Livingstore 2006265
12 Zimmerman R K Abwesb E R Adult Vaccination In Campos-Outcalt D Ed 20 Common Problems In Preventive Health Care 1Baskı USA McGraw-Hill Companies 2000431461
13 Tuumlrkiye Enfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji Uzmanlık Derneği Erişkin Bağışıklama Rehberi Ccedilalışma Grubu Erişkin Bağışıklama Rehberi 200936
14 Tuumlrkiye İstatistik Kurumu Tuumlrkiye İstatistik Yıllığı 2009103 275 401
15 McCarthy P L (CcedileviriBiccediler S ) Muayenehane ve Klinikte hasta ccedilocuğun değerlendirilmesi Ateşli silah yaralanmaları In Behrman R E Kliegman R M Jenson H B Eds (Ccedileviri editoumlruuml AkccedilayT) Nelson Pediatri 17th Ed USA Nobel Tıp Kitabevleri 2008262
59
16 Odabaş Y Anket youmlnetimi Anadolu Uumlniversitesi Erişim (wwwaofanadoluedutrkitapIOLTP2294unite05pdf ) Erişim tarihi 8102009
17 Siberry G K Conversion formulas and biostatistics In Siberry G K Iannor R Eds The Harriet Lane Handbook A manual for pediatric house officers 15thEd USA Mosby Inc 2000181-184
18 TCAdana Valiliği İl ve İlccedileler Arası Mesafeler Karayolları Genel Muumlduumlrluumlğuuml Erişim (httpwwwkgmgovtrSayfalarKGMSiteTrUzakliklarililcelerArasiMesafeaspx) Erişim tarihi3042010
19 TCAdana Valiliği İlccedilelerimiz Adana Valiliği Erişim ( httpwwwadanagovtrsayfa=4) Erişim tarihi 3042010
20 TCAdana Valiliği Sayılarla Tuumlrk Telekom Muumlduumlrluumlğuuml Tuumlrk Telekom Muumlduumlrluumlğuuml Erişim (httpwwwadanagovtrsayfa=5ampalt=turk_telekom) Erişim tarihi 3042010
21 Tuumlrkiye İstatistik Kurumu İlccedile yaş grubu ve cinsiyete goumlre nuumlfus 2009 eğitim duumlzeyi cinsiyet yaş grubuna goumlre ililccedile nuumlfusu 2009 Adrese Dayalı Nuumlfus Kayıt Sistemi (ADNKS) Veri Tabanı Erişim (httptuikapptuikgovtradnksdagitappadnkszul) Erişim tarihi3042010
22 Adana Tuumlrk Telekom Boumllge Muumlduumlrluumlğuuml telefonla oumlzel goumlruumlşme
23 Uysal Y Uysal Accedilık Kaynak Kodlu Veri Analiz Programları wwwwebdatanametr Erişim tarihi1022009
24 CDC Epi Info İstatistk Programı Centers for Disease Control and Prevention Erişim (httpwwwcdcgovepiinfo) Erişim tarihi2102009
25 CDC About the BRFSS Turning information into public health Centers for Disease Control and Prevention Erişim (httpwwwcdcgovbrfssabouthtm) Erişim tarihi 5022010
26 Remington P L Smith M Y Williamson D F Anda R F Gentry E M Hogelin G C Design characteristics and usefulness of state-based behavioral risk factor surveillance 1981ndash87 Public Health Reports 1988 103(4) 367
27 CDC Behavioral Risk Factor Surveillance System Prevalance and Trends Data Centers for Disease Control and Prevention Erişim (httpwwwappsnccdcdcgovBRFSS ) Erişim tarihi1022010
28 Gemicioğlu B Astım In Erol Ccedil Ed İccedil Hastalıkları 1Baskı Ankara MN Medikal δ Nobel 20082440
29 Uysal Y Seyhan ilccedilesinde davranışsal risk faktoumlrlerinin belirlenmesi projesi Uzmanlık tezi Ccedilukurova Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Adana 2007
30 Arabacı F Yuumlreğir ilccedilesinde davranışsal risk faktoumlrlerinin belirlenmesi projesi Uzmanlık tezi Ccedilukurova Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Adana 2007
31 Tang E A Matsui E Wiesch D G Samet J M Risk factors for asthma In Adkinson N F Bochner B Busse W W Holgate S T Lemonske R F F Estelle R Simons Eds Middletonrsquos Allergy Prinicples and Practice 7th Ed Philadelphia MosbyElsevier 2009735-737
32 Hopkin J M Prevalance of asthma In Warrell D A Cox T M Firth J D Benz J Oxford Textbook of Medicine 4th Ed NewYork Oxford Univ P 20031334-1335
60
33 Goumlkcel A Oumlzşahin K Sezgin N Karakoumlse H Ertoumlrer E Akbaba M Baklacı N Senguumll A Guumlvener N A High Prevalance of Diabetes in Adana Southern Province of Turkey Diabetes Care (Electronic Journal) 200326(11)3031-3034 Erişim (httpcarediabetesjournalsorgcontent26113031fullpdf+html) Erişim tarihi5012010
34 Brown D Balluz L Giles W Beckles G Moriarty D Ford E Mokdad A Diabetes Mellitus
and health related quality of life among older adults Findings from BRFSS Diabetes Research and Clinical Practice 200465(2)106-113
35 Narayan KM Gregg EW Fagot-Campagna A Engelgau MM Vinicor F Diabetes-a
commongrowing seriouscostlyand potentially preventable public health problem Diabetes Research and Clinical Practice50suppl2 200078
36 Tuumlrk Diş Hekimleri Birliği İstatistikler Ağız Diş Sağlığı ile ilgili goumlstergeler Genel durumTuumlrkiye ağız ve diş sağlığı profili Erişim (httpwwwtdborgtrtdbv2solmenu_gosterphpyer_id=7ampid=100 2004) Erişim tarihi10022010
37 World Health Organization Hepatitis B WHOcdscsrlyo20022Hepatitis B Department of Communicable Disease Surveillance and Responce 200238
38 Umut vakfıBireysel silahlanmaya ilişkin Tuumlrkiye verilerirsquodeki veriler Erişim (httpwwwumutorgtrpublicpageaspxid=19303) Erişim tarihi5032010
39 Jackman G A Farah M M Kellermann A L Simon H K Seeing Is Believing What Do Boys Do When They Find a Real Gun Pediatrics 107No6 2001 1247-1250
40 Kilmer G Roberts H PhD Hughes E Li Y Valluru B Fan A Giles W Mokdad A Jiles R Surveillance of Certain Health Behaviors and Conditions Among States and Selected Local Areas Behavioral Risk Factor Surveillance System (BRFSS) United States Mortality and morbidity weakly report 2006 57 (Electronic Journal) 20082-7 Erişim (wwwcdcgovmmwr) Erişim tarihi04032010
41 Evans P (Ccedileviri Başak O) Aile Hekimliği Genel Pratisyenlik Avrupa Tanımı Wonca 200215-19 Erişim (httpwwwwoncaeuropeorgWeb20documentsEuropean20Definition20of20family20medicineWONCA20definition20Turkish20versionpdf) Erişim tarihi1022010
42 Lederman R I Shea S Stein A D The Behavioral Risk Factor Surveillance System Questionnaire Its Reliability In a Statewide Sample American Journal of Public Health 199383(12)1768-1772
43 Nelson DE Holtzman D Bolen J Stanwyck CA Mack KA Reliability and validity of
measures from the Behavioral Risk Factor Surveillance System (BRFSS) Soz Praventivmed 200146 Suppl 1S3-42
44 Chesnutt M S Prendergast T JAsthma Assessment monitoring and preventationIn Mcphee
S J Papadakıs M A Tierrey L M EdsCurrrent Medical Diagnosis and Treatment 46th Ed New YorkMcGraw-Hill Medical 2007241
45 (CcedileviriOumlzşahin K) Kronik Hastalığı Olan Hastalara Sunulan Birinci Basamak Hizmetin İyileştirilmesiIn Bodenheimer T Grumbach K Eds (Ccedileviri Bozdemir N Saatccedilı E) Birinci Basamağın geliştirilmesi Daha iyi uygulamalar iccedilin stratejiler ve araccedillar 200955-78
46 (CcedileviriCcedilelik M) Kronik Hastalığı Olan Kişilerde Kendi Kendine Youmlnetme Desteği In Bodenheimer T Grumbach K Eds (Ccedileviri Bozdemir B Saatccedilı E) Birinci Basamağın Geliştirilmesi Daha İyi Uygulamalar İccedilin Stratejiler ve Araccedillar 200979-98
61
47 Deakın TA Mc Share CE Cade JE Williams R Group based training for self management
strategies in people with type 2 diabetes mellitus Cochraine Database of Systematic Reviews 2005 Issue2CD003417
62
EKLER
Davranışsal Risk Faktoumlrleri Araştırma Sistemi Anketi
Merhaba ben Dr Ufuk Guumllmen
CcedilUumlTF Aile Hekimliği Boumlluumlmuumlrsquonden arıyorum
Adanada yaşayanların sağlık durumlarıyla ilgili bir araştırma yapıyoruz
Eğer kabul ederseniz size sağlık durumunuz ve sağlıkla ilgili davranışlarınız hakkında birkaccedil soru sormak istiyorum
(Kişi ccedilalışmaya katılmak soruları yanıtlamak istemezse iyi guumlnler dileyerek TELEFONU KAPAT)
Orası oumlzel bir konut mu
Eğer cevap hayır ise
Teşekkuumlrler sadece oumlzel konuttaevde yaşayanlarla goumlruumlşme yapıyoruz (TELEFONU KAPAT)
Goumlruumlşuumllen numara oumlzel bir konuta aitse goumlruumlşuumllen kişi 18 yaşın uumlstuumlndeyse ve kişi goumlruumlşmeyi kabul ettiyse aşağıdaki boumlluumlm ile devam et
Bu goumlruumlşme iccedilin telefon numaranız rasgele olarak seccedilildi
Adınızı adresinizi veya buna benzer kişisel bilgilerinizi sormayacağım
Cevap vermek istemediğiniz sorulara cevap vermeyebilirsiniz ve istediğiniz an goumlruumlşmeyi bitirebilirsiniz
Bana verdiğiniz tuumlm bilgiler gizli kalacaktır
Eğer bu araştırma hakkında daha ayrıntılı bilgi edinmek isterseniz size vereceğim şu telefonu arayabilirsiniz (CcedilUumlTF Yalım Erez Aile Hekimliği Polikliniğirsquonin telefon numarasını ver)
Boumlluumlm 1 Demografik Bilgiler
11 Kaccedil yaşındasınız
[] (Yaşı yazınız)
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
12 Evli misiniz bekacircr mısınız
63
[ ] Evliyim ----gt Resmi nikahınız var mı [ ] Evet [ ] Hayır
[ ] Boşandım
[ ] Eşim vefat etti
[ ] Eşimden ayrı yaşıyorum
[ ] Hiccedil evlenmedim
[ ] Evli olmayan bir ccediliftiz
[ ] Cevap vermek istemiyorum
13 Evinizde 18 yaşın altında olup sizinle yaşayan ccedilocuğunuz var mı
(bu soruyu evli olmayanlara sorma)
[] Sayıda ccedilocuğum var
[ ] Hiccedil yok
[ ] Cevap vermek istemiyorum
14 Eğitim durumunuz nedir
[ ] Okur-yazar değilim
[ ] Okur-yazarım
[ ] İlkokul mezunuyum
[ ] Ortaokul mezunuyum
[ ] Lise mezunuyum
[ ] Uumlniversite mezunuyum
[ ] Cevap vermek istemiyorum
15 Ne iş yapıyorsunuz
[ ] Maaş karşılığı ccedilalışıyorum
[ ] Kendi işim
[ ] Bir yıldan fazla suumlredir işsizim
[ ] Bir yıldan kısa suumlredir işsizim
[ ] Ev kadınıyım
64
[ ] Oumlğrenciyim
[ ] Emekliyim
[ ] Ccedilalışamaz durumdayım
[ ] Cevap vermek istemiyorum
16 Cevap veren kişinin cinsiyetini belirtiniz
(sadece gerekliyse sorunuz)
[ ] Erkek
[ ] Kadın
17 Sizin bilginize goumlre şu anda gebe misiniz
(49 yaş uumlstuumlndeki kadınlara bu soruyu sorma)
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
18 Vuumlcut ağırlığınız ne kadar
[] kg
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
19 Boyunuz ne kadar
[] cm
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
110 Cep telefonu hariccedil evinizde birden fazla telefon hattı var mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
65
[ ] Cevap vermek istemiyorum
111 Geccediltiğimiz 12 ay iccedilerisinde bir hafta veya daha fazla suumlre iccedilin evinizde telefonunuzun kesildiği oldu mu
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
Boumlluumlm 2 Astım
91 Bir hekim tarafından astımınız olduğu soumlylendi mi
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
Boumlluumlm 3 Diyabet
101 Bir hekim tarafından şeker hastalığınız olduğu soumlylendi mi
[ ] Evet
[ ] Evet fakat sadece gebeliği sırasında
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
Boumlluumlm 4 Ağız Sağlığı
111 Herhangi bir nedenle diş hekimine veya diş kliniğine en son ne zaman gittiniz
[ ] Son bir yıl iccedilinde
[ ] Son iki yıl iccedilinde
66
[ ] Son beş yıl iccedilinde
[ ] Beş yıl veya daha uzun suumlre oumlnce
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Hiccedil
[ ] Cevap vermek istemiyorum
112 Diş ccediluumlruumlğuuml nedeniyle kaccedil dişinizi kaybettiniz
[] tane dişimi kaybettim
[ ] Hepsini kaybettim
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Hiccedilbirini kaybetmedim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
113 Dişlerinizi en son ne zaman temizlettiniz
[ ] Son bir yıl iccedilinde
[ ] Son iki yıl iccedilinde
[ ] Son beş yıl iccedilinde
[ ] Beş yıl veya daha uzun suumlre oumlnce
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Hiccedil
[ ] Cevap vermek istemiyorum
Boumlluumlm 5 Aşılama
121 Son 12 ay iccedilinde grip aşısı yaptırdınız mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
67
122 Son 12 ay iccedilinde tetanoz aşısı yaptırdınız mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
123 Daha oumlnce uumlccedil doz Hepatit-B aşısı yaptırdınız mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
124 Daha oumlnce hiccedil kuduz aşısı yaptırdınız mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
Boumlluumlm 6 Askerlik Durumu
131 Askerlik yaptınız mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bimiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
132 Son 12 ay iccedilerisinde Tuumlrk Silahlı Kuvvetlerirsquone bağlı bir sağlık karnesi ile muayene oldunuz mu veya ilaccedil yazdırdınız mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
68
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevaplamak istemiyor
Boumlluumlm 7 Engellilik
141 Fiziksel ruhsal veya duygusal sorunlar nedeniyle herhangi bir şekilde herhangi bir aktiviteden geri kaldınız mı (engellilikdisability)
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevaplamak istemiyorum
142 Oumlzel ekipman (koltuk değneği tekerlekli sandalye oumlzel bir yatak oumlzel bir telefon vs) kullanmanızı gerektirecek herhangi bir sağlık sorununuz var mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevaplamak istemiyorum
Boumlluumlm 8 Ateşli Silahlar
151 Evinizde ateşli silah bulunuyor mu
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevaplamak istemiyorum
152 Bu silahlardan herhangi biri şu anda dolu mu
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
69
[ ] Cevaplamak istemiyorum
153 Bu silahlardan herhangi biri şu anda accedilıkta mı ulaşılabilir bir yerde mi
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevaplamak istemiyorum
Bu son soruydu
Ccedilalışmamıza katıldığınız iccedilin teşekkuumlr ederiz
70
71
OumlZGECcedilMİŞ
Adı Soyadı Ufuk Guumllmen
Doğum yeritarihi Adana 1971
Medeni durumu Evli
Adres Toros mahallesi Mavi Bulvar Erciyes Plaza B Blok Kat3
Daire3 Ccedilukurova ADANA
Telefon 322-2279955
E-mail ufukgulmenhotmailcom
Mezun olduğu tıp fakuumlltesi İstanbul Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi
Goumlrev yerleri 2000-2002 TC Sağlık Bakanlığı Kuumlrtuumlncuuml Sağlık Ocağı
Musabeyli Kilis
2002-2003 TCSağlık Bakanlığı Elbeyli Sağlık Ocağı
Elbeyli Kilis
2003-2007 Başkent Uumlniversitesi Adana Uygulama ve
Araştırma Hastanesi
2007-2010 ndashCcedilukurova Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Aile
Hekimliği Anabilim Dalı Adana
Dernek Uumlyelikleri TAHUD
Yabancı diller İngilizce Almanca
vii
ŞEKİL LİSTESİ
Şekil No Şekil Başlığı Sayfa No
Şekil 1 Adana İl Haritası 21
Şekil 2 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Eğitim Durumu ve Yaş Grupları Dağılımı 29
Şekil 3 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Astım Durumu 30
Şekil 4 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Kişilerin Diyabet Durumu 33
Şekil 5 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
En Son Diş Hekimine Gitme Durumu 37
viii
KISALTMALAR
ADNKS Adrese Dayalı Nuumlfus Kayıt Sistemi BKİ Beden Kitle İndeksi BRFSS Behavioral Risk Factor Surveillance System CDC Centers for Disease Control and Prevention DSOuml Duumlnya Sağlık Oumlrguumltuuml GINA Global Initiative for Asthma TİP 2 DM Tip 2 Diabetes Mellitus TİSAB Ccedilukurova Uumlniversitesi Telefon ve İnternet ile Saha Araştırmaları Birimi TSK Tuumlrk Silahlı Kuvvetleri TURDEP Turkish Diabetes Epidemiology Study USPSTF United States Preventive Services Task Force WHO World Health Organization
ix
OumlZET
Adana İli Ceyhan Karaisalı Pozantı Yumurtalık Kozan İmamoğlu Saimbeyli
Tufanbeyli Feke Aladağ Karataş İlccedilelerinde Yaşayan Bireylerin Davranışsal
Risk Faktoumlrlerinin Belirlenmesi
Giriş ve Amaccedil Bu ccedilalışmada Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam ve Ccedilukurova hariccedil) yaşayan bireylerin astım diyabet ağız sağlığı ve engellilik durumlarını araştırdık Gereccedil ve Youmlntem Veriler telefonla anket youmlntemin ile toplanmıştır Adana İli İlccedilelerindeki tuumlm sabit telefon numaraları arasından ldquosistematik kuumlme oumlrneklem youmlntemirdquo ile aranan numaralar belirlenmiştir Aranan telefonlarda sadece 18 yaşından buumlyuumlk kişilerle goumlruumlşuumllmuumlştuumlr Ccedilalışmada kullanılan anket formu Behavioral Risk Factor Surveillance Systemrsquoe ilişkin oumlzellikle telefonla uygulanmak uumlzere yapılandırılmış anketten uyarlanarak oluşturulmuştur Bilgisayar Destekli Telefon Goumlruumlşmesi kullanılmış ve goumlruumlşme sonuccedilları goumlruumlşme sırasında bilgisayara kaydedilmiştir Bu sistem Uysal WebQ10 anket youmlnetim yazılımı ve Epi info bilgisayar programı ile birlikte yuumlruumltuumllmuumlştuumlr Goumlruumlşmeler Ccedilukurova Uumlniversitesi Telefon ve İnternet ile Saha Araştırmaları Biriminde (TİSAB) gerccedilekleştirilmiştir Bulgular Oumlrnekleme ccedilıkan 1888 kişiden 1096rsquosı ( 580)rsquoi ile başarılı goumlruumlşme yapılmıştır Ccedilalışmamıza katılanlarda astım prevalansı 66 diyabet prevalansı 101 son bir yıl iccedilinde diş hekimine gidenlerin oranı 400 geccedilici veya kalıcı sakatlığı olanların oranı 70 bulunmuştur Sonuccedil Ccedilalışmadan elde edilen sonuccedillar ulusal ve boumllgesel ccedilalışmalarla uyumlu bulunmuştur Diyabet ve astım gibi kronik hastalıkların oumlnlenmesi iccedilin yeni stratejiler geliştirilmelidir Boumllgemizde ağız sağlığı koumltuumlduumlr ve ihmal edilmektedir Koruyucu hekimliğe ve birinci basamak sağlık hizmetlerine daha fazla oumlnem verilmelidir Anahtar kelimeler Adana davranışsal risk faktoumlrleri telefonla anket bilgisayar
destekli telefon goumlruumlşmesi
x
ABSTRACT
Determining the Behavioral Risk Factors in People Living in Adana Counties
Ceyhan Karaisalı Pozantı Yumurtalık Kozan İmamoğlu Saimbeyli Tufanbeyli
Feke Aladağ Karataş
Background and Aim In this study we searched for asthma diabetes oral health status and disability of people living in the counties of Adana city (excluding Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam and Ccedilukurova) Materials and Methods Data was collected by ldquotelephone interviewrdquo method The phone numbers were selected by ldquosystematic cluster sampling methodrdquo from the list of home phone numbers for the counties of Adana city Interviews were only with individuals gt18 years of age The questionnaire was modified from the structured questionnaire of Behavioral Risk Factor Surveillance System designed particularly for telephone interviewing Data was installed during the interview The Computer Assisted Telephone Interviewing was used The system was conducted using Uysal WebQ 1 and Epi Info softwares The interviews were held in ldquoCukurova University Field Research by Telephone and Internet (TISAB)rdquo Results The response rate was 58 (10961888) Prevalence for asthma was 66 for diabetes 101 Of the sample 400 stated that they had visited a dentist during the last year and the prevalence of disability (either permanent or temporary) was 70 Conclusion Our results were consistent with national and regional studies New strategies should be developed to prevent chronic disease including asthma and diabetes Oral health is poor and neglected in our region Preventive care and primary care should have more emphasis Keywords Adana behavioral risk factors telephone interview computer assisted
telephone interviewing
1
1 GİRİŞ VE AMACcedil
Risk değişik anlamlara gelebilir En sık kullanılan iki değişik anlamı olumsuz bir
durumla sonuccedillanma olasılığı veya bu olasılığı arttıran bir faktoumlrduumlr Riskle ilgili diğer
tanımlar Tablo 1rsquode oumlzetlenmiştir Sağlıkta risklere odaklanma hastalık ve
yaralanmalardan korunmada anahtardır Yaralanma ve hastalıkların oumlnlenmesi
sistematik değerlendirme ve nedenlerin azaltılmasını gerektirir1
Hastalığın nedenlerine odaklanırken birccedilok bilimsel etkinlik risk faktoumlrlerinin
varlığına youmlnelir ldquoElektromanyetik dalga radyasyonu loumlsemiye neden olur murdquo
ldquoEnfeksiyonlar kalp krizine yol accedilar mırdquo Bu değerlendirmeleri kişiler arasındaki risk
faktoumlrlerinin değerlendirilmesi izler1
Tablo 1 Risk Ne Anlama Gelir1
bull Risk olasılık anlamına gelebilir Kirli bir iğneden HIVAIDS olma riski gibi bull Risk olumsuz bir durumun olasılığını arttıran bir faktoumlr olabilir Oumlrneğin Koumltuuml
beslenme ev iccedili pis su ve evde sigara iccedililmesi ccedilocuk sağlığı riskleridir bull Risk bir sonuccedil anlamına da gelebilir Oumlrneğin iccedilkiliyken araba kullanmanın
riski araba kazası geccedilirmek olabilir bull Risk potansiyel olumsuz bir durum veya tehdit anlamına gelebilir Oumlrneğin
motor kullanmanın bir riski vardır Riskle İlgili Oumlnemli Diğer Tanımlamalar
bull Risk prevalansı Belli bir popuumllasyonda belli bir riske maruz kalanların oranıdır Oumlrneğin bir popuumllasyonda sigara iccedilme prevalansı 25 olabilir
bull Roumllatif Risk Belirli bir riske maruz kalanlar ile kalmayan insanlar karşılaştırıldığında muhtemel zararlı sağlık sonuccedillarının oluşma olasılığıdır
bull Tehlike Doğada olan bir oumlzelliktir Oumlrneğin Potansiyel zararlı iccedileren bir kimyasal madde
bull Nuumlfusa atfedilen risk Bir nuumlfusta belirli bir riskten dolayı oluşan hastalık oranı bull Atfedilen yuumlk Geccedilmiş bir karşılaşmadan kaynaklanan şimdiki hastalık veya
yaralanma yuumlkuuml oranı bull Kaccedilınabilen yuumlk Bazı alternatifler ve duumlzenlemelerle şimdi ve gelecekteki riske
maruziyet duumlzeyleri azaltılırsa gelecekte kaccedilınılabilecek hastalık veya yaralanma yuumlkuuml oranı
Risk faktoumlruuml ise bir hastalığın artmış olasılığı ile olan bir durumdur Oumlrneğin
obezite diyabet iccedilin bir risk faktoumlruumlduumlr Obez kişiler obez olmayan kişilere goumlre
2
yaşamları boyunca daha fazla diyabet geliştirme olasılığına sahip olacaktır Bazı risk
faktoumlrleri nedenseldir risk faktoumlruuml hastalığa neden olur Oumlrneğin sigara iccedilmek bir risk
faktoumlruumlduumlr ve akciğer kanserinin kanıtlanmış bir nedenidir Bir iccedilici yaşamı boyunca
akciğer kanseri geliştirmek iccedilin iccedilici olmayandan muhtemelen birccedilok kat daha fazla
olasılığa sahiptir2
Diğer risk faktoumlrleri birlikteliklerdir kuzey enlemlerde yaşayanların multiple
skleroza yakalanma olasılığı daha fazladır Yani bilinen hiccedilbir nedensel ilişki yoktur Bu
basit bir birlikteliktir Myokard enfarktuumlsuuml iccedilin risk faktoumlrleri cinsiyet yaş
hipertansiyon sigara iccedilme yuumlksek kolesterol duumlzeyleri sedanter yaşam obezite ve
diyabettir2
Bazı risk faktoumlrleri modifiye edilebilir Oumlrneğin sigara iccedilme fiziksel aktivite
duumlzeyi kolesterol duumlzeyi Diğerleri değiştirilemez Oumlrneğin yaş cinsiyet ırk aile
oumlykuumlsuuml
Bir oumlnleme programı planlanırken risk faktoumlruumlnuumln veya hastalığın olmadığı bir
nuumlfusu hedef almaktansa daha yuumlksek hastalık riski veya hastalığı olan bir nuumlfusu hedef
almak daha maliyet etkindir Oumlrneğin cinsel yolla bulaşan enfeksiyonlar genel nuumlfusta
nadirken bazı gruplarda daha yaygındır2
Davranışsal risk faktoumlrlerini belirleyerek değiştirilebilir olanlar iccedilin değiştirme
programları yapmak ve maliyet etkin oumlnlemler almak gerekir
Ccedilalışmamızın amacı Adanarsquonın ilccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova
hariccedil) yaşayan 18 yaşından buumlyuumlk erişkinlerde telefonla anket youmlntemiyle astım
diyabet ağız sağlığı aşılama askerlik durumu engellilik ve ateşli silahlar accedilısından
davranışsal risk faktoumlrlerinin araştırılmasıdır Bu risk faktoumlrleri iyileştirilebilir mi Evet
iyileştirilebilir hatta kazanıldıktan sonra da Hastalıkları tedavi etmek ikincil ve
uumlccediluumlncuumll koruma da tabi ki oumlnemlidir Ancak risk faktoumlrlerini belirleyerek hastalıklardan
korunma yollarını bilmek hem akılcı hem maliyet etkindir
3
2 GENEL BİLGİLER
21 Sağlıkla İlgili Davranışsal Risk Faktoumlrlerini Belirlemede Kullanılan
Değişkenler
Davranışsal risk faktoumlrlerini belirlemede kullanılan bazı değişkenler aşağıdadır3
bull Demografik bilgiler Kişinin yaş boy kilo ırk eğitim sosyoekonomik durum
gibi parametreleri
bull Sağlık durumu Kişinin genel sağlık durumunu nasıl tanımladığı
bull Sağlıklı guumlnler- Sağlıkla ilgili yaşam kalitesi Kişinin yaşamında belli bir suumlrede
fiziksel ve ruhsal olarak ldquoiyirdquo kabul etmediği suumlreler
bull Sağlık hizmetlerine erişim Kişinin sosyal guumlvence durumu ve ihtiyaccedil
duyduğunda sağlık hizmetlerine ulaşabilme durumu
bull Egzersiz Kişinin ev ve işi ile ilgili guumlnluumlk aktiviteleri dışında guumlnluumlk 30
dakikadan az olmamak uumlzere duumlzenli fizik egzersiz yapma durumu
bull Ccedilevresel faktoumlrler Başta sigara iccedilimi ve hava kirliliği olmak uumlzere kişinin
yaşadığı ortamda maruz kaldığı toz duman egzoz gazları vs kimyasallara
ilişkin durumlar
bull Aşırı guumlneş ışığına maruz kalma Pek ccedilok hastalık iccedilin bir risk faktoumlruuml olan aşırı
guumlneş ışığına maruz kalma durumu
bull Tuumltuumln kullanımı Başta sigara olmak uumlzere tuumlm tuumltuumln uumlruumlnlerini kullanım
durumu
bull Alkol tuumlketimi Alkolluuml iccedileceklerin miktar cins ve sıklık olarak tuumlketim durumu
bull Astım Araştırılan nuumlfustaki astım tanısı sıklığı
bull Diyabet Diyabet tanısı almış kişilerin oranı
bull Ağız sağlığı Kişilerin ağız ve diş sağlığı konusundaki duyarlılıkları
bull Aşılama Erişkinlerin aşılamaya ilişkin davranışları
bull Kadın sağlığı Meme sağlığı ve hastalıkları genitouumlriner sistem sağlığı ve
hastalıkları
bull Prostat kanser taraması Prostat kanseri accedilısından muayene olma ve test
yaptırma
4
bull Kolorektal kanser taraması Gaitada kan testi sigmoidoskopi kolonoskopi gibi
kolorektal kanser tarama youmlntemleri
bull Aile planlaması Kişinin veya eşinin doğum kontrol youmlntemi kullanma
konusundaki tutum davranış ve beklentileri
bull Engellilik durumu Herhangi bir sebeple kişinin iccedilinde bulunduğu
(engellilikyetersizlik) durumu
bull HIVAIDSCinsel yolla bulaşan enfeksiyonlar Kişinin başta HIV olmak uumlzere
cinsel yolla bulaşan hastalıklara karşı tutum ve riskli davranışları
bull Ateşli silahlar Kişinin ateşli silahlardan herhangi birine sahip olup olmadığı ve
bu konudaki tutum ve davranışları
bull Hipertansiyon Hipertansiyon tanısı almış kişilerin belirlenmesi ve bu kişilerin
kan basınccedillarının kontroluuml ve ilaccedil uyumları konusunda tutum ve davranışları
bull Kolesterol Kişinin kan kolesterol duumlzeyi konusundaki bilgisi ve yuumlksek kan
kolesteroluuml olan bireylerin kontrol ve ilaccedil uyum durumları
bull Ev yaşam koşulları Temiz iccedilme suyu durumu kanalizasyon ve atık su tahliye
koşulları ev ccedilevresindeki ccediloumlp bitki oumlrtuumlsuuml sinek boumlcek ve benzeri diğer
zararlılar ve bunlarla muumlcadele durumları
bull Myokard enfarktuumlsuuml ve strok Bulgular ve kişinin boumlyle bir olayla karşılaşması
halinde ilk olarak neler yapacağı konusundaki bilgisi
bull Artrit Kişinin artrit tanısı kontrol ve ilaccedil uyumu
bull İyot yetersizliği Kişinin iyot iccedileren gıdaları alım durumu
22 Davranışsal Risk Faktoumlrleri
Ccedilalışmamızda yer alan davranışsal risk faktoumlrleri hakkında genel bilgiler aşağıda
verilmiştir
221 Astım
Astım tamamen geri doumlnduumlruumllebilir epizodik tıkayıcı akciğer hastalığı olarak
tanımlanır Astım iccedilin en guumlccedilluuml risk faktoumlrleri evde sigara iccedilenlerin varlığı astım atopi
(astım atopik dermatit alerjik rinit) ve nazal polip veya aspirin aşırı duyarlılığı gibi aile
oumlykuumlsuumlduumlr Erken ccedilocuklukta ev ve ccediliftlik hayvanlarına ve bakteriyel antijenlere maruz
kalmanın paradoksal koruyucu etkisi tartışmalıdır4
5
Astım en sık goumlruumllen kronik hastalıklardan biri olup tuumlm duumlnyada yaklaşık 150
milyon kişiyi etkilemektedir Ccedilocuk ve genccedil erişkinlerde daha sık olmak uumlzere tuumlm yaş
gruplarında goumlruumllmektedir Uumllkeler arasında prevalans farklılıkları goumlze ccedilarpmaktadır
Eskimo toplumunda ccedilok seyrek rastlanırken ( 1) Yeni Zelanda Avustralya İngiltere
ve Venezuelarsquoda 7ndash8 civarında bir prevalansa sahiptir Uumllkemizde sıklığı Ankararsquoda
22 Trabzonrsquoda 83 İstanbulrsquoda ise 10-21 arasında olup ortalama 5-7 olarak
bildirilmiştir Seksenli yıllardan sonra tuumlm duumlnyada yapılan prevalans ve mortalite
ccedilalışmalarında astım prevalansının artış goumlsterdiği saptanmıştır Astım sanayileşmiş
uumllkelerde daha sık goumlruumllmektedir Ccedilok yuumlksek sağlık harcamaları gerektiren astım hafif
ve orta şiddette iş ve okul guumlnuuml kayıplarına neden olurken ağır şiddette mortalite riskini
arttırmaktadır4
Astım gelişmesindeki risk faktoumlrleri kişiye ait ve ccedilevresel faktoumlrler olarak ele
alınabilir (Tablo 2)
Tablo 2 Astım Gelişmesine Yol Accedilan Risk Faktoumlrleri4
Kişiye ait faktoumlrler Ccedilevresel faktoumlrler
Genetik yatkınlık İccedil ve dış ortam alerjenleri
Atopi Mesleksel duyarlandırıcılar
Havayolu aşırı duyarlılığı Sigara dumanı
Cinsiyet Hava kirliliği
IrkEtnik yapı Enfeksiyonlar (Solunum yolu)
Kronik uumlst solunum yolu hastalıkları
İlaccedillar
Sosyoekonomik faktoumlrler
Aile uumlyelerinin sayısı
Gıda
Obezite
Yaşam tarzının değişmesi astım gelişme riskini arttırabilmektedir Oumlrneğin Yeni
Ginersquode astım prevalansı 01 iken 70rsquoli yıllarda uumllkede battaniye kullanımının
yaygınlaşması ile astım prevalansı 73rsquoe ccedilıkmıştır Bu artış battaniyeler ile ev tozu
6
akarlarının evlere daha yoğun girmesine ve maruziyetin artmasına bağlanmıştır Diğer
bir ccedilevresel faktoumlr oumlrneği ise Doğu ve Batı Almanyarsquonın ayrılmasından sonra aynı
genetiğe sahip ama yaşam tarzları farklı olan iki toplumda astım ve atopi prevalansının
farklılaşmasıdır Batı Almanyarsquoda astım risk oranı 6 ve alerjik rinit risk oranı 86
iken Doğu Almanyarsquoda astım 4 rinit ise 27 oranında kalmıştır4
Amerikan Aile Hekimliği Akademisi ve GINA (Global Initiative for Asthma)
astımı kontrol etmeye yardım etmek iccedilin hastalara şu oumlnerilerde bulunmaktadır56
v Duumlzenli ilaccedil kullanımı oumlnemlidir Bunun yanında aşağıdaki oumlnlemlerin alınması da
astım ataklarını azaltmaya yardım edecektir
v Kilimlerin ve halıların kaldırılması (ccediluumlnkuuml tozlu ve kuumlfluuml olabilir)
v Yumuşak koltuk minder ve fazla yastıkların ccedilıkarılması (ccediluumlnkuuml toz tutabilir)
v Hayvanlara yatak uumlstuumlnde veya odada izin verilmemesi
v Yatak odasında sigara iccedilmeye veya guumlccedilluuml kokulara izin verilmemesi
v Yatak ve yastıklarda tozdan koruyucu fermuarlı oumlrtuuml kullanılması
v Sap veya kuştuumlyuumlnden yapılmış yorgan veya yastık kullanılmaması
v Ccedilarşaf ve battaniyelerin her hafta ccedilok sıcak suda yıkanması hatta perde ve storların
aralıklı olarak yıkanması
v İccedileri sıcak havasız veya yemek vs kokusu ile dolduğunda pencerelerin accedilılması
v Odun veya gaz dumanından korunmak iccedilin pencerenin aralık bırakılması
v Koşma spor yapma aşırı ccedilalışma astım belirtilerine yol accedilabilir fakat bu aktiviteler
yararlıdır ve aktivitelerden oumlnce kişinin doktorunun oumlnerdiği astım ilaccedillarını alması
oumlnemlidir
222 Diyabet
Diabetes mellitus pankreas beta huumlcresinden insuumllinin sekresyonunda veveya
insuumllinin periferik huumlcrelere etkisinde meydana gelen bozukluklar sonucu ortaya ccedilıkan
ve hiperglisemi ile karakterize bir grup Metabolik Sendromrsquoun adıdır7
Duumlnyada 150 milyon civarında diyabetik hastanın olduğu ve on yıl iccedilerisinde
bunun iki katına ccedilıkabileceği hesaplanmaktadır Diyabet insidansı boumllgeler ve uumllkeler
arasında farklılık goumlstermekle beraber genellikle tip 2 diyabet ortalama 5-10 tip 1
diyabet ise 05-1 civarındadır Tip 2 diyabet enduumlstriyel gelişim sonucu insanların
daha konforlu ortamlarda daha az hareket ederek ve daha fazla beslenerek yaşamaları
nedeni ile giderek yaygınlaşmakta ve eskiye oranla genccedil insanlarda daha sık
7
goumlruumllmektedir Tip 2 diyabet ileri yaşlarda daha sık goumlruumllduumlğuumlnden son yuumlzyılda tıbbi
gelişmelerle insan oumlmruumlnuumln uzaması da insidans artışında oumlnemli bir faktoumlr olmuştur
Diyabet risk faktoumlruuml (Tablo 3) olan bireylerde hastalığın ortaya ccedilıkma olasılığı
artmıştır7
Tablo 3 Tip 2 Diyabetin Majoumlr Risk Faktoumlrleri7
Obezite (beden kitle indeksi gt27 kgm2
Diyabet aile oumlykuumlsuuml (kardeş ya da anne-baba)
Irk Koumlk (Oumlrneğin Afrika koumlkenli Amerikalılar İspanyol veya Latin Amerika koumlkenliler Amerika yerlileri Asya koumlkenli Amerikalılar) Yaş ge 45
Sedanter yaşam
Oumlnceden bozulmuş accedillık glikozu veya bozulmuş glikoz toleransı tanısı almış olmak
Hipertansiyon ge 14090 mmHg
HDL le35 mgdl veya trigliserit ge250 mgdl
Gestasyonel diyabet oumlykuumlsuuml veya 4 kg veya daha ağır bebek doğurmuş olmak
Tuumlrkiye Diyabet Epidemiyoloji (TURDEP) Ccedilalışmasırsquona goumlre uumllkemizde 2002
yılı diyabet prevalansı 72 bozulmuş glikoz toleransı 67rsquodir (kadınlarda 8-
84 erkeklerde 62- 46) Tip 2 diabetes mellitus (DM)rsquolu erişkin sayısı sekiz yılda
bir milyondan 166 milyona ccedilıkmıştır Bunda nuumlfus artışı ve nuumlfusun yaşlanmasının
dışında şişmanlığın artması ve sedanter yaşam tarzının yaygınlaşması gibi ccedilevresel
faktoumlrlerin de roluuml vardır7
Fiziksel inaktivite ile Tip 2 DM arasındaki ilişkiyi destekleyen oldukccedila fazla kanıt
vardır En eski araştırmaların birinde West (1978) duumlzenli fiziksel aktivite iccedileren
geleneksel yaşam tarzlarını değiştirmiş toplumların Tip 2 DM prevalansında majoumlr bir
artışa maruz kaldıkları saptanmıştır Yaşam tarzının oumlnemini goumlsteren karşılaştırmalı
ccedilalışmalar teknolojik olarak daha ileri bir yere goumlccedil edenlerin memleketlerinde kalan
8
etnik akranlarına goumlre Tip 2 DM accedilısından daha yuumlksek prevalansa sahip olduklarını
goumlstermektedir8
Diyabette primer korunma oumlnemlidir Kolay ve ucuz olan bu tip korunma riskli
kişileri diyabet gelişiminden korur veya ortaya ccedilıkışını geciktirir Ccedilinrsquode diyabet
youmlnuumlnden riskli nuumlfusta yaşam tarzı değişikliği (uygun diyet artmış fizik aktivite ve kilo
kaybı) eğitici bir programla desteklenmiş ve altı yılda diyabet gelişiminde en az 13rsquoluumlk
bir azalma olduğu bulunmuştur8
Araştırmalar egzersizin insuumllin duyarlılığını arttırmak yoluyla Tip 2 DMrsquodan
korunmaya yardımcı olduğunu goumlstermektedir Egzersizin insuumllin miktarındaki
eksiklikten ziyade insuumllin rezistansı nedeniyle oluşan anormal glikoz toleransını
iyileştirebileceği ileri suumlruumllmuumlştuumlr Bu nedenle egzersiz Tip 2 DMrsquoda insuumllin tedavisi
gereksinimi olmadan oumlnceki erken doumlnemlerde koruyucu olarak daha yararlı olacaktır
Ccedilalışmalar insuumllin tedavisine ihtiyaccedil goumlsteren Tip 2 DM hastalarının henuumlz tedavi
almayan veya oral antidiyabetik alan hastalara goumlre diyet ve egzersizden daha az yarar
sağladığını goumlstermiştir8
United States Preventive Services Task Force (USPSTF)rsquoa goumlre kan basıncı
13580rsquonin uumlzerinde olan (tedavi edilmiş veya edilmemiş) yetişkinler diyabet accedilısından
taranmalıdır (Oumlneri duumlzeyi B) Asemptomatik yetişkinlerin kan basınccedilları 13580 veya
altında ise rutin taramanın yararı veya zararı lehine veya aleyhine yeterli kanıt yoktur9
223 Ağız Sağlığı
Ağız sağlığı ile ilgili olarak en sık goumlruumllen uumlccedil konu diş ccediluumlruumlkleri periodontal
hastalıklar ve ağız kanseridir10
Diş ccediluumlruumlkleri tek başına en sık goumlruumllen ccedilocukluk ccedilağı hastalığıdır Beş-yedi yaş
arasındaki ccedilocuklarda astımdan beş kez saman nezlesinden ise yedi kez daha fazla
goumlruumlluumlr Tuumlm yaşlar dikkate alındığında insanların 13rsquouumlnde tedavi edilmemiş bir ccediluumlruumlk
diş 35-44 yaşlar arasındaki erişkinlerin 23rsquouumlnde ccediluumlruumlk nedeniyle kaybedilmiş en az bir
kalıcı diş vardır ve daha yaşlı erişkinlerin pek ccediloğu koumlk ccediluumlruumlklerinden yakınmaktadır10
Diş ccediluumlruumlklerinin oluşması accedilısından ccedilocuklardaki risk etmenleri ile erişkinlerdeki
risk etmenleri birbirine benzer Ancak fiziksel ve mental yetersizlikler dişin yeniden
onarımları ağız iccedili aygıtları ve Sjoumlgren sendromu gibi iyi bir ağız bakımını tehdit eden
durumlar diş ccediluumlruumlğuuml riskini arttırır Ağız kuruluğuna neden olan ilaccedillar ve tuumlkuumlruumlk
akışını azaltan baş ve boyun boumllgesine uygulanan radyasyon tedavileri de ccediluumlruumlk riskini
9
arttırıcı unsurlardır Yaşlılarda gingiva ccedilekilmeleri koumlk ccediluumlruumlklerinin artmasına neden
olur Yaşlılarda aynı zamanda duumlşuumlk sosyoekonomik durum ile bunun sonucunda ortaya
ccedilıkan sağlık hizmetine ulaşma yetersizliği de ccediluumlruumlk oluşmasını arttırıcı etmenlerdir10
Diş ccediluumlruumlklerini oumlnlemenin bir yolu florlamadır Florid flor elementinin iyonik
şeklidir Florid var olan diş ccediluumlruumlklerinin gelişmesini yavaşlatır veya durdurur Destek
olarak flor reccediletesi yazılmadan oumlnce iccedilme suyundaki flor miktarı saptanmalıdır Eğer
topluma florlanmış şebeke suyu sağlanamıyorsa doğal olarak suda flor bulunup
bulunmadığı veya yeterli flor kapsayan topraklarda yetişen meyve ve sebzelerle de
gerekli florun karşılanabileceği dikkate alınmalıdır Yeterli miktarda flor iccedileren suyu
(07-12 ppm veya 06 mgLrsquoden ccedilok) tuumlketen kişilere ek olarak flor verilmesi
oumlnerilmez Pek ccedilok ailenin tuumlkettiği şişe sularında ise az miktarda flor vardır Sistematik
flor uygulamaları (tablet damla vb) ccediluumlruumlk geliştirme bakımından risk altında bulunan
altı aylıktan buumlyuumlk ccedilocuklar erken ccedilocukluk ccediluumlruumlğuuml olan bebekler ve florlanmamış su
kullanan erişkinler iccedilin oumlnerilmektedir Jel ve soluumlsyonlar gibi topikal flor preparatları
ise yuumlksek dozda flor kapsayan ve diş hekimleri tarafından uygulanabilen uumlruumlnlerdir
Soluumlsyonlar yılda bir veya iki kez uygulanır (Tablo 4)10
Tablo 4 Ek Olarak Verilecek Florid Miktarı10
İlk kez 1960rsquolı yıllarda kullanılmaya başlayan diş koruyucuları suumlt veya kalıcı
dişlerin ccediliğneme yuumlzeylerini oumlrten plastik maddelerdir Diş hekimleri bu maddeleri
topikal floridler ile birlikte kullanırlar ve bu maddeler dişlerin uumlzerindeki ccedilukur veya
fissuumlrlerde ccediluumlruumlk gelişmesini oumlnler Amerika Birleşik Devletlerirsquonde ccedilocukların
50rsquosinde bu koruyucular kullanılmaktadır10
Yaş Sudaki flor miktarı (ppm)
lt03 03-06 gt06
Doğum-6 ay 0 0 0
6ay-3 yaş 025 mg 0 0
3-6 yaş 050 mg 025 mg 0
10
Daha buumlyuumlk ccedilocukların ve erişkinlerin şekerli atıştırmalık yiyecekleri veya sıvıları
daha az tuumlketmeleri sağlanmalıdır Yemeklerden sonra şekersiz ccediliklet ccediliğnemek veya
peynir yemek tuumlkuumlruumlğuumln plak asiditesini tamponlayıcı etkisini arttırır10
Diş sağlığı iccedilin oumlnerilen beslenme şekline uyulmalıdır10
bull Şekerli yapışkan ya da asitli gıdalar uumlccedil ana oumlğuumln iccedilinde tuumlketilmelidir
bull Oumlğuumln aralarında elma havuccedil gibi dişleri temizleyip dişetine masaj yapacak sert
gıdalar yenmelidir
bull Şekerli yapışkan gıda yendikten sonra dişlerin fırccedilalanması muumlmkuumln değilse
ağız su ile ccedilalkalanmalı ya da bir bardak su iccedililmelidir
Periodontal hastalıklar erişkinlerde en sık goumlruumllen hastalıklardır Periodontal
hastalıklar kuumlccediluumlk ccedilocuklarda fazla goumlruumllmemesine karşın ergenlerin 60rsquoını etkiler
Tıpkı diş ccediluumlruumlklerinde olduğu gibi periodontal hastalıklar da diş plağındaki bakteriler
tarafından oluşturulur Periodontal hastalıkların oumlnlenmesi ve kontroluumlnde ağız
bakımının iyi olması esastır Periodontal hastalığın en hafif şekli olan gingivitis duumlzenli
diş fırccedilalama veya diş ipi kullanma ile iyileşir10
Oral ve orofarengeal kanserlerle ilgili olarak tuumltuumln kullanımı ve aşırı alkol
tuumlketimi en oumlnemli iki risk faktoumlruumlduumlr ve oral kanserlerin 75rsquoinden sorumludur Bu
nedenle birincil koruma alkol ve tuumltuumln kullanımını azaltmak veya ortadan kaldırmak
olmalıdır10
Yakın geccedilmişte plak ile ilişkili ağız hastalıklarının oumlzellikle periodontitisin bazı
durumların seyir ve patogenezini değiştirebileceği bulunmuştur Bunlar
kardiyovaskuumller hastalıklar bakteriyel pnoumlmoni diyabet ve duumlşuumlk doğum ağırlıklı
bebek doğurmadır Bunu doğrulamak iccedilin ileri araştırmalara gerek vardır ancak
şuumlphesiz iyi bir ağız sağlığı sadece ağız hastalıklarını oumlnlemek iccedilin değil genel sağlık
iccedilin de ccedilok oumlnemlidir11
224 Aşılama
Erişkin aşılaması yaşamları kurtarır ve maliyet etkindir İnfluenzaya karşı
aşılamanın maliyet etkinliğinin bir ccedilalışması aşılama ile bakım kurumlarında
yaşamayan yaşlılarda akut ve kronik solunum hastalıkları ve konjestif kalp yetmezliği
nedeni ile hastaneye yatışların azaldığını goumlstermiştir Aşılanan her kişi iccedilin direkt
kazanccedil 117 dolardır12
11
Daha buumlyuumlk ergenlerin ve yaşlıların aşı ile oumlnlenebilir hastalıklara karşı aşı
planlamasında yaş dışında birccedilok endikasyon vardır Oumlrneğin kronik obstruumlktif akciğer
hastalığı kardiyovaskuumller hastalığı ve diabetes mellitus gibi hastalıkları olanlarda
yaştan bağımsız olarak influenzadan oumllme riski artmıştır Influenza kronik sağlık
sorunu olan orta yaşlılarda 65 yaş ve uumlzerindeki sağlıklılardan daha yuumlksek oumlluumlm
oranına sahiptir12
Aşılama endikasyonları şunlardır (Yuumlksek riskli sağlık durumlarına goumlre)12
v Alkolik siroz ve kronik karaciğer hastalığı
v Aspleni
v Kronik kardiyak ve pulmoner durumlar ve diabetes mellitus
v Pıhtılaşma faktoumlr eksikliği olanlar
v Bağışık yetersizliği durumları
v Renal hastalık ve hemodiyaliz hastaları
Tuumlrkiye Enfeksiyon Hastalıkları Derneği ve Klinik Mikrobiyoloji Derneğirsquonin
2009 Erişkin Bağışıklama Rehberirsquone goumlre oumlnerilen aşılama şeması Tablo 5rsquode
sunulmuştur
12
Tablo 5 Normal ve Riskli Yetişkinlerde Aşılama Şeması13
Aşı 18-49 yaş 50-64 yaş 65 ge yaş 1 Tetanoz difteri (Td) 10 yılda bir rapel 23Kızamık (K)Kızamık kızamıkccedilık kabakulak (KKK)
Bir veya iki doz
Hepatit B Uumlccedil doz (0 1 6 aylar) İnfluenza Yılda bir doz Yılda bir doz 4Pnoumlmokok (polisakkarit)
Bir doz
Hepatit A İki doz (0 6 ya da 18 aylar) 2Su ccediliccedileği İki doz (0 6 ya da 18 aylar) 5Meningokok Bir ya da daha fazla doz İmmuumlnitesi ve kontrendikasyonu olmayan tuumlm bireyleri kapsar
Risk faktoumlruuml olan ve kontrendikasyonu olmayan bireyleri kapsar
1 Tetanoz aşısı iccedilin primer immunizasyonu tamamlanmış kişilerdeki şemadır 2 Gebelikte kontrendikedir 3 B ir ya da iki doz kızamık aşısı yapıldı ise bir doz KKK aşısı yapılır İlk doz KKK aşısı
olarak yapıldı ise ikinci doz kızamık aşısı olarak yapılır İki doz KKK yapıldı ise tekrar
aşıya gerek yoktur 4 Beş yıl ara ile risk gruplarına yapılır (her risk grubu oumlzel olarak değerlendirilir) 5 Koruyuculuk suumlresi 2 yıldır
Aşılama oranını arttırmak iccedilin şu stratejiler oumlnerilmiştir12
v Birccedilok başarılı aşılama programı sağlık ccedilalışanlarının ve hedef popuumllasyonun
eğitimi tanıtım ve idari ve mali engellerin kaldırılmasıyla sağlanmıştır
v İnfluenza veya pnoumlmokok aşıları hakkında posta kartları aşılama oranını roumllatif
olarak arttırmıştır
v Buumlyuumlk kliniklerde influenza mevsiminde ldquowalk-inrdquo yetişkin aşılama istasyonları
kurulabilir Bu istasyon yazılı bir protokole goumlre youmlnetilmeli ve eğitimli hemşireler
atanmalıdır
v Hasta bekleme odalarında bilgilendirici posterler ve broşuumlrler yer almalıdır
13
v Hasta dosyalarına koruyucu hizmetlerle ilgili kontrol listesi veya hatırlatıcı liste
konması faydalı olabilir Hasta dosyalarında boumlyle etiketlerin yer almasının aşılama
oranlarını arttırdığı bildirilmiştir
v İnfluenza ve pnoumlmoniden oumllenlerin birccediloğu ( 39-45) oumlnceki yılda hastanede
yatmıştır bu da hastanede yatmanın ciddi influenza enfeksiyonu iccedilin artmış bir risk
olduğunu goumlsterir Eyluumll ve Mart aylarında hastaneden taburcu olan hastalara
influenza aşısı oumlnerilmelidir
225 Askerlik durumu
Guumlnuumlmuumlzde askerlik goumlrevinin yapılması sırasında yaşanan teroumlr olayları
psikiyatrik bozukluklara yol accedilabilir Evli olanların ailelerinden uzun suumlre uzak olması
krizlere yol accedilabilir Askerlik doumlnemi sırasında oumlluumlm ve engelliliklerr aileleri uumlzer Stres
nedeniyle sigara gibi alışkanlıklara da başlanabilir Bunun yanında askerlik doumlneminde
okuma-yazma veya ccedileşitli becerilerin kazanılması muumlmkuumlnduumlr Bu doumlnem eğitim ve
aşılama gibi kaccedilırılmış fırsatlar accedilısından yararlı olabilir
226 Engellilik
Oumlzellikle ortopedik engelli olmak bazı konjenital vakalar hariccedil genellikle kazalar
(trafik ve iş) sonucu olmaktadır Tuumlrkiye İstatistik Kurumu 2009 verilerine goumlre
Tuumlrkiyersquode ve Akdeniz Boumllgesirsquonde engelliğin tuumlruumlne goumlre engelli nuumlfus oranları Tablo
6rsquoda goumlsterilmiştir14
Tablo 6 Tuumlrkiyersquode ve Akdeniz Boumllgesinde engelliğin tuumlruumlne goumlre engelli nuumlfus oranları
Ortopedik
engelli ()
Goumlrme
engelli ()
İşitme
engelli ()
Dil ve
konuşma
engelli ()
Zihinsel
engelli ()
Tuumlrkiye 125 060 037 038 048
Akdeniz
Boumllgesi
122 058 034 038 050
Tuumlrkiye genelinde en fazla ortopedik engelli bulunmaktadır ( 125) Akdeniz
Boumllgesirsquonde de bu oran yakındır
14
Aşılama bazen sakat kalmayı da engellemektedir Oumlrneğin polio aşısının yaygın
kullanılması buna bağlı poliomyelit riskini azaltacaktır Trafik ve iş kazalarını oumlnlemek
ise ccedileşitli soysal kurumların halk eğitimiyle olabilir
227 Ateşli Silahlar
Evde ateşli silah bulundurulması ergenler arasında intihar oranlarını 10 kat ve
cinayet oranlarını doumlrt kat arttırmaktadır15
Hekimlerin ebeveynleri ve hastaları ateşli silahlara sahip olma konusunda
bilinccedillendirme sorumluluğu bulunmaktadır Bu sorumlulukları
(1) ateşli silaha sahip olmanın riskleri
(2) ateşli silah yaralanmasının ev halkına verebileceği zararlar
(3) alkolik veya mental retarde ergen veya 13-19 yaş arası kişilerin karşı karşıya
olabilecekleri riskler konusunda bilgilendirmeyi de iccedilermelidir Ebeveynlere en guumlvenli
yolun ateşli silahı ev ortamından uzaklaştırmak olduğu anlatılmalıdır Aile ateşli silahı
bulundurmakta ısrarlı olduğu takdirde ebeveynlere ateşli silahı oumlzel bir kasada ve kilit
altında mermilerinden ayrı bir şekilde muhafaza etmeleri oumlnerilmelidir15
23 Sağlıkta Risk Faktoumlrlerini Belirleme Youmlntemleri
Araştırmanın en oumlnemli aşamalarından biri de veri ve bilgi toplama youmlntem ve
aracının seccedililmesidir Sosyal konularda yapılan araştırmaların veri kaynağı insandır ve
onlardan doğrudan bilgi alma youmlntemlerinden biri de anket youmlntemidir Anket youmlntemi
birinci elden yani birincil kaynaktan veri toplama youmlntemidir16
Anket youmlnteminin temelini bir evren ya da oumlrneklemi oluşturan birimlerden
sistematik biccedilimde bilgi elde edebilmek oluşturur Bu amaccedilla yazılı ya da soumlzluuml sorular
sorarak bunların yanıtlarına ulaşılmaya ccedilalışılır Dikkat edilirse goumlruumlşmeci ile
yanıtlayıcı arasında bir tuumlr iletişimden soumlz edilmektedir ve veri toplama aracı anket
formu olarak adlandırılır Boumlyle bir iletişimin başarılı olabilmesi iccedilin anket formunda
yer alacak soruların yazılı ya da soumlzluuml sorulabilmesinde ccedileşitli faktoumlrler goumlz oumlnuumlnde
bulundurulmalıdır16
v Cevaplayıcıların kuumlltuumlr duumlzeyi
v Cevaplayıcıların taraf tutma eğilimi
v Boumllgesel davranışlar
15
v Cevap vereceklerin meslekleri
Eğitim ve kuumlltuumlr duumlzeyi duumlşuumlk olanlara anlaşılması zor olan sorular
sorulmamalıdır Okur-yazar olmayan bir kimseye internet hakkında soru sormak ve bu
konuda bilgiler istemek doğru değildir ve sorulsa bile guumlvenilir sonuccedillar elde edilemez
Ankete cevap vermesi istenen kişilerin meslekleri onların cevaplarının gerccedilekccedili ve
guumlvenilir olmasını da etkileyebilecektir Tıp alanındaki bir uumlruumln hakkında muumlhendise ya
da muhasebeciye soru sormak ve yanıt almak araştırmanın guumlvenilirliğine goumllge
duumlşuumlrebilecektir Anket youmlnteminin birincil kaynaktan veri elde etmenin diğer youmlntemi
olan goumlzlem youmlntemine goumlre uumlstuumln bir oumlzelliği vardır En yaygın ve sık kullanımı
olması bilinen uumlstuumln bir oumlzelliğidir Bu oumlzelliği ortaya ccedilıkaran oumlnemli konu goumlzlem
youmlnteminde soru sorulmamasına karşın anket youmlnteminde sorular sorulmasıdır Anket
formundaki sorular yazılı (mektupla anket) ve soumlzluuml (telefonla anket goumlruumlşme) olarak
sorulabilmektedir Diğer bir oumlzellik ise esneklik ve ccedileşitliliktir Anket youmlntemi ile pek
ccedilok ve ccedileşitte bilgiler toplamak olanaklıdır16
Cevaplayıcıların tutum ve davranışları demografik oumlzellikleri gibi değişik tuumlrde
bilgiler elde edilebilir Sorulacak sorulardaki esneklik ve ccedileşitlilik ile ccedilok ccedileşitli bilgiler
elde edilebilir Anket youmlnteminin bir diğer oumlnemli oumlzelliği de verilerin daha ccedilabuk ve
daha az maliyetle elde edilebilmesidir Bilgi toplanacak konuların ve kişilerin geniş bir
yelpazeye yayılabilmesi ve iletişim olanaklarının sunduğu hız ve duumlşuumlk maliyetle erişim
fırsatları anket youmlnteminin bu oumlzelliğini oluşturmaktadır16
231 Anket Youmlnteminin Tuumlrleri
Anket youmlnteminde kullanılacak iletişim biccedilimine goumlre anket tuumlrleri uumlccedile ayrılabilir
v Mektupla ya da postayla anket
v Telefonla anket
v Kişisel goumlruumlşme
Araştırmacı araştırmanın amacını ve araştırma problemini goumlz oumlnuumlnde tutarak
anket tuumlrlerinden hangisini kullanacağını belirlemelidir Anket youmlnteminde kullanılacak
tuumlrlerin her birinin uumlstuumln ve zayıf youmlnleri vardır Uygulanacak anket tuumlruuml
kararlaştırılırken bu youmlnleri dikkatlice değerlendirilmelidir16
16
232 Mektupla Anket
Anket tuumlrleri iccedilerisinde en yaygın olarak kullanılanıdır Bu tuumlruumln en oumlnemli
oumlzelliği goumlruumlşmecinin bulunmamasıdır Sorulan sorulara cevap vermek ve anket
formunu geri postalamak cevaplayıcıya duumlştuumlğuumlnden oluşturulacak işbirliği ve
cevaplamadaki olumlu ilgilenim başarıyı doğrudan etkileyebilecektir Mektupla anket
yazılı iletişimin tuumlm oumlzelliklerini kapsar Soruların oumlrneklemi oluşturan birimlerin
hepsinin anlayabileceği aynı duumlzeyde algılayabilecekleri soumlzcuumlklerden kavramlardan
oluşması gerekir16
233 Telefonla Anket
Telefon rehberi esas alınarak yapılan oumlrnek seccedilimi durumunda kullanılan bir anket
tuumlruumlduumlr Daha ccedilok gelişmiş uumllkeler ve youmlrelerde uygulanmasına rastlanır Bu tuumlr anketin
uygulanabilmesi iccedilin telefon kullanımının yaygın olması gereklidir Telefonla anket
uygulaması yazılı iletişimi temel almadığı gibi tam olarak kişisel iletişimi de temel
almaz İletişim tuumlruuml daha ccedilok bir araccedil yardımıyla gerccedilekleştirilen uzaktan iletişimdir Bu
tuumlr iletişimin olumlu ve olumsuz youmlnlerini taşır Telefonla anket youmlnteminde
cevaplayıcılarla telefon aracılığıyla iletişim kurularak sorulan sorulara alınan yanıtlar
anket formuna işlenir16
Bu tuumlr anketin başlıca uumlstuumln youmlnleri şoumlyle sıralanabilir
v Diğer anket tuumlrlerine goumlre daha duumlşuumlk maliyetlidir Tekrar aramaları da değişik
zamanlarda yapabilmek olanaklı olduğundan bunun da maliyeti ccedilok yuumlksek
değildir
v Kısa bir zaman iccedilerisinde daha fazla kişiye ulaşarak goumlruumlşme yapabilme olanağı
olduğundan en hızlı bilgi toplama youmlntemi olduğu gibi zaman tasarrufu da sağlayan
youmlntemdir
v Mektupla anket tuumlruumlne goumlre ccedilok guumlncel konular hakkında bilgi edinmede daha
esnektir
v Goumlruumlşmecinin yanıtlar uumlzerinde etkili olması bakımından mektupla anket ile kişisel
goumlruumlşme arasında yer alır Fiziksel goumlruumlnuumlmden anket formunun tasarımından
kaynaklanan etkiler bu youmlntemde soumlz konusu değildir Sadece sesin kullanılmış
olması bu etkileri en aza indirmektedir
17
v Telefonla goumlruumlşmelerde kişiselleşme soumlz konusu olduğundan insanlar kendileriyle
ilgili sorulara daha rahatlıkla ve iccediltenlikle yanıtlar verebilmektedirler
v Telefonla anket uygulaması sırasında bilgi toplama ile ilgili denetim oumlnlemleri
istenilen duumlzeyde ve biccedilimde uygulanabilir
Belirtilen uumlstuumln youmlnlerinin yanında telefonla anket youmlnteminin oumlnemli zayıf
yanları vardır
bull Sadece telefonu olanlarla goumlruumlşme yapılabilir Bu durum oumlrnek seccediliminde yanlılığa
neden olabilmekte ve oumlrneğe goumlre birimlerin araştırma evrenini temsil yeteneğini
azaltabilmektedir Oumlzellikle gelir duumlzeyi duumlşuumlk gecekondu sakinleri kiracılar yeni
taşınan aileler ve kırsal kesimde yaşayanlarla ilgili bilgi toplamada bu konu oumlnemli
sorun olarak ortaya ccedilıkabilmektedir Ancak uumllkemizde telefon sayısındaki artış ve
telefon sahipliği oranındaki gelişme bu sakıncayı ortadan kaldırmaya başlamıştır
bull Uzun goumlruumlşmelere fazla olanak sağlamadığından elde edilecek bilgilerin miktarı ve
ccedileşidi sınırlı kalabilmektedir
bull Goumlzlem olanağı yoktur Ses tonu ve konuşma biccedilimi ile birccedilok eğilim saptanmaya
ccedilalışılır
bull Goumlruumlşmelerde yardımcı araccedilların kullanılması olanaksızdır
Telefonla anket youmlnteminin uumlstuumln ve zayıf youmlnleri değerlendirildiğinde bu
youmlntemin gittikccedile buumlyuumlyen bir kullanım potansiyeline sahip olduğu soumlylenebilir En
kolay en hızlı ve en az maliyetli bilgi toplama youmlntemi olarak telefonla anket
youmlnteminin zayıf youmlnleri oumlnceden bilinerek ve yerinde kullanılması araştırmacılara
buumlyuumlk kolaylıklar getirmektedir16
234 Kişisel Goumlruumlşme
Bu tuumlr anket uygulamasında goumlruumlşmecinin (anketoumlr) bir ya da birden fazla
cevaplayıcı ile fiziksel olarak bir arada bulunduğu bir ortamda sorular sorarak bunlara
yanıtlar alması gerccedilekleştirilir Anket formunda bulunan sorulara verilen yanıtlar
genellikle goumlruumlşmeci tarafından doldurulur Goumlruumlşmeci cevaplayıcının bulunduğu yere
gider ve anketi uygular Gidilecek yer ya da bir araya gelinecek yer ev olabildiği gibi
işyeri ya da herhangi bir uygun ortam da olabilir16
18
235 Uygun Anket Tuumlruumlnuuml Belirleme
Araştırmanın amacı ve araştırma problemi goumlz oumlnuumlnde bulundurularak hangi tuumlr
anketin en uygun olduğunu belirlemede birccedilok kriter değerlendirilmeye ccedilalışılır Bunları
kısaca şoumlyle sıralayabiliriz16
v Soruların karmaşıklığı
v Arzulanan veri miktarı
v Arzulanan doğruluk
v Oumlrneklem denetimi
v Harcanabilecek zaman
v Kabullenilebilir cevaplamama oranı
v Maliyet
Tablo 7 Anket Tuumlrlerinin Karşılaştırılması16
Kriter Mektup Telefon Kişisel goumlruumlşme Karmaşık sorular Zayıf İyi Ccedilok iyi Veri miktarı Orta İyi Ccedilok iyi Duyarlı sorularda doğruluk
İyi Orta Orta
Goumlruumlşmeci etkilerinin denetimi
Ccedilok iyi Orta Zayıf
Oumlrneklem denetimi Orta Orta Orta Gereken zaman Zayıf Ccedilok iyi İyi Olası cevaplama oranı Orta Orta Orta Maliyet İyi İyi Orta
Hiccedilbir youmlntem her durumda en uygun youmlntem olamaz Oumlnemli olan konu
kullanılacak youmlntemin en uygun cevaplayıcılardan en duumlşuumlk maliyetle en uygun bilginin
elde edebilmesini sağlamasıdır16
24 Koruyucu Sağlık Hizmetinde İstatistiksel Kavramlar
Risk olgusunu anlayabilmek iccedilin bazı istatistiksel terimleri bilmek gerekir
Prevalans bir ccedilalışma nuumlfusunda hastalık sahibi olanların (herhangi bir yer veya
zamanda) oranıdır Eski ve yeni vakalar toplam nuumlfusa boumlluumlnuumlr İnsidans ise verilen bir
19
zamanda yeni hastalık geliştirenlerin oranıdır Verilen zaman boyunca yeni vakalar
toplam nuumlfusa boumlluumlnuumlr17
Roumllatif risk risk faktoumlruuml olmayan insanların hasta olma insidansı ile risk faktoumlruuml
olan insanların hasta olma insidansı oranıdır Kohort ccedilalışmaları veya klinik denemeler
iccedilin kullanılır Roumllatif Risk=1 ise riske maruziyet veya tedavi etkisizdir Roumllatif Risk lt1
ise riske maruziyet veya tedavi koruyucudur Roumllatif Risk gt1 ise riske maruziyet veya
tedavi hastalık olasılığını arttırmaktadır Odds Ratio ise vaka-kontrol ccedilalışmaları iccedilin
kullanılır Hasta olanlarda risk faktoumlruuml olma olasılığının hasta olmayanlarda risk faktoumlruuml
olma olasılığına oranıdır Odss Ratio gt1 ise risk faktoumlruuml artmış hastalık ile ilişkilidir17
İstatistiksel testin oumlnem duumlzeyi (alfa) gerccedilekte hiccedilbir bağlantı yokken rastlantı
sonucu tek başına istatistiksel bağlantı bulmadır (Tip 1 hata) Genellikle 005rsquodir Duumlşuumlk
alfa oumlzellikle bir bağlantıyı belirtirken oumlnemlidir Bir istatistiksel testin guumlcuuml (power) =
1-betarsquodır (Beta Gerccedilekte varken hiccedilbir bağlantı bulamama olasılığıdır Tip 2 hata) P
değeri bir bulgunun rastlantısal olarak tek başına olma olasılığıdır Eğer p değeri
oumlnceden belirlenmiş alfa (genellikle 005)rsquoden kuumlccediluumlkse bulgular gerccedilekten şans eseri
değildir denebilir 95 guumlven aralığı demek 95 olasılıkla belirtilen değer gerccedilektir
anlamına gelir Oumlrneklem buumlyuumlkluumlğuuml ise bir klinik ccedilalışmada yeterli yuumlksek power ve
yeterli duumlşuumlk alfa elde etmek iccedilin gerekli denek sayısıdır17
20
3 GERECcedil VE YOumlNTEM
31 Ccedilalışma Evreninin Belirlenmesi
Adana ili Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam ve Ccedilukurova ilccedilelerinde daha oumlnce bu ccedilalışma
yapıldığı iccedilin ccedilalışmamızda aranacak telefon numaraları Adana ili Aladağ Ceyhan
Feke İmamoğlu Karaisalı Karataş Kozan Pozantı Saimbeyli Tufanbeyli Yumurtalık
İlccedilelerindeki Tuumlrk Telekom santrallerinden seccedililmiştir Bu ilccedilelerde demografik veriler
astım diyabet ağız sağlığı aşılama askerlik durumu engellilik ve ateşli silahlar
başlıklarında davranışsal risk faktoumlrleri incelenmiştir
32 Adana İli İlccedileleri İle İlgili Genel Bilgiler
Ccedilalışma evreni Adana İli Aladağ Ceyhan Feke İmamoğlu Karaisalı Karataş
Kozan Pozantı Saimbeyli Tufanbeyli Yumurtalık İlccedilelerinden oluşmuştur Ccedilalışma
evrenini oluşturan ilccedileler hakkındaki bilgiler Tablo 8rsquode goumlruumllmektedir
Tablo 8 Adana İli İlccedilelerinin Oumlzellikleri18-19
Adana ili ilccedileleri Adanarsquoya uzaklık Koumly belde sayısı
Aladağ 99 km 26 koumly 1 belde
Ceyhan 47 km 70 koumly 11belde
Feke 119 km 39 koumly
İmamoğlu 44 km 19 koumly
Karaisalı 52 km 51 koumly
Karataş 49 km 37 koumly 2 belde
Kozan 68 km 87 koumly 1 belde
Pozantı 114 km 16 koumly 1 belde
Saimbeyli 153 km 25 koumly
Tufanbeyli 191 km 29 koumly 1 belde
Yumurtalık 81 km 16 koumly 3 belde
21
Aşağıda Adana il haritası ve ccedilalışmaya dahil edilen ilccedileler goumlruumllmektedir Adana
Merkez hariccedil ilccedileler ccedilalışma evrenimizdir
Şekil 1 Adana İl Haritası19
Bu ilccedilelerden Yumurtalık Karataş Ceyhan belde ve koumlyleri tuumlmuumlyle ovalıktır
Feke Saimbeyli Tufanbeyli Aladağ ve Pozantı belde ve koumlyleri ise Toros dağları
eteklerinde dağlık boumllgededir Kozan Karaisalı İmamoğlu belde ve koumlyleri ise kısmen
ovalık kısmen dağlıktır
22
33 Oumlrneklem Buumlyuumlkluumlğuumlnuumln Hesaplanması
Ccedilalışmamızda oumlrneklem buumlyuumlkluumlğuumlnuuml hesaplarken S=ZZ[P(1-P)](DD)
formuumlluumlnuuml kullandık Formuumlle goumlre evrenimizin buumlyuumlkluumlğuuml 91987 (Seyhan Yuumlreğir
Sarıccedilam ve Ccedilukurova hariccedil) telefon numarası olduğundan beklenen prevalansı 70
hata payını 14 dizayn etkisini 15 ve guumlven aralığını 95 olarak kabul ettiğimizde
Adana ili ilccedileleri iccedilin hesapladığımız oumlrneklem buumlyuumlkluumlğuuml 1888 kişidir
Tuumlrkiye İstatistik Kurumu 2009 verilerine goumlre Tuumlrkiye 2008 yılına ait hane
sayısı 17794238 ve sabit telefon sayısı 17502205rsquodir14 Buna goumlre hane başı telefon
sayısı 098 olmaktadır Adana iccedilin ise hane sayısı 402000rsquodir (Tuumlrkiye İstatistik Yıllığı
2009rsquoda 2008 verileri)14 Adana Valiliğirsquonin sitesinden elde ettiğimiz sabit telefon sayısı
454334rsquoduumlr (Eyluumll 2005 itibarıyla)20 Dolayısıyla Adana iccedilin hane başı telefon sayısı
113rsquoduumlr
34 Oumlrneklem Seccedilimi
Ccedilalışma evrenimizin buumlyuumlkluumlğuuml 91987 ve oumlrneklem buumlyuumlkluumlğuuml 1888 olarak kabul
edildiğinde telefon abonesi sayısına goumlre her ilccedilenin oumlrneklem sayısı Tablo 9rsquoda
goumlsterilmektedir
23
Tablo 9 Adana İlccedilelerine Goumlre Nuumlfus Telefon Abonesi Sayısı ve Oumlrneklem Sayısı Oranları
İlccedileler Nuumlfus (20 yaş uumlstuuml) Abone sayısı Oumlrneklem sayısı
n n n Aladağ 11402 362 2365 257 49 259
Ceyhan 108969 3470 29562 3214 606 3210
Feke 12418 395 3746 407 77 408
İmamoğlu 19437 619 5179 563 106 561
Karaisalı 15498 493 6044 658 124 657
Karataş 14469 461 5103 555 105 556
Kozan 81326 2590 22100 2402 454 2405
Pozantı 13789 439 7912 860 162 858
Saimbeyli 11044 351 2732 297 56 297
Tufanbeyli 12877 410 3517 382 72 381 Yumurtalık 12882 410 3727 405 77 408 Toplam 314111 10000 91987 10000 1888 10000
Nuumlfus Tuumlrkiye İstatistik Kurumu Adrese Dayalı Nuumlfus Kayıt Sistemi 200921 Abone Sayısı Adana Tuumlrk Telekom Boumllge Muumlduumlrluumlğuuml ile yapılan oumlzel goumlruumlşme22
Her ilccedile telefon santrali kapasitesine goumlre uumlccedil veya doumlrt haneli prefiksleri olan
numaralara sahiptir Her ilccedilede telefon numaralarının uumlccedil ve doumlrt haneli prefiksleri
belirlenmiştir ve her binlik gruptan oumlrneklem buumlyuumlkluumlğuuml oranında telefon seccedililmiştir
Oumlrneğin İmamoğlu iccedilin prefiksler 891 892 8962 8982 8972 8942 8978 8998
8952 idi Toplam abone sayısı 5179 ve nuumlfus 31257 idi Ccedilalışma evrenindeki toplam
abone sayısı (91987) İmamoğlursquondaki abone sayısı (5179) ile oranlandı (1776)
Toplam oumlrneklem sayısı 1888rsquoyi 1776rsquoya boumllduumlğuumlmuumlze yaklaşık 106 olan İmamoğlu
oumlrneklem sayısını hesapladık İmamoğlu iccedilin prefiksler iki adet uumlccedilluuml ve yedi adet
doumlrtluumlyduuml Uumlccedilluuml prefiksler 10000 doumlrtluuml prefiksler 1000 numara iccedilermekteydi
İmamoğlursquonda 27000 numara vardı (27 tane 1000rsquolik grup) ancak bunların hepsi dolu
değildi İmamoğlursquonun oumlrneklem sayısı olan 106rsquoyı 1000rsquolik grup sayısı 27rsquoye boumllerek
her binlik grup iccedilin rasgele doumlrt numara belirlememiz gerektiğini bulduk Her on binlik
grup iccedilin de rasgele 40 numara belirlememiz gerekir Her binlik gruptan (doumlrtluuml prefiksi
24
olanlar) rastgele doumlrt her on binlik gruptan (uumlccedilluuml prefiksi olanlar) rasgele kırk numara
seccedilerek aranacak numaraları belirledik
Aramalar sırasında bir gruptan seccedililen numara cevap vermezse aranan yer
mesken değilse veya değişik nedenlerle goumlruumlşme yapılamazsa o gruptaki bir sonraki
numara arandı Arka arkaya uumlccedil kez işyeri ccedilıktığında 100 numara atlandı
Belirlenen prefikslerdeki numaraların listelenmesi gruplara ayrılması ve her
gruptan rasgele olarak numaraların seccedililmesi işlemleri bilgisayar ile Uysal WebQ 1
anket youmlnetim yazılımının oumlrneklem seccedilim moduumlluuml23 ve Epi infoprogramı24 aracılığı
ile gerccedilekleştirildi
35 Anket Formunun Hazırlanması
Adana ili Aladağ Ceyhan Feke İmamoğlu Karaisalı Karataş Kozan Pozantı
Saimbeyli Tufanbeyli ilccedilelerinde ikamet eden erişkinlerin sağlıkla ilgili davranışları
ldquotelefonla anketrdquo youmlntemiyle araştırılmıştır Bunun iccedilin Amerika Birleşik Devletlerirsquonde
20 yılı aşkın suumlreden beri 40rsquodan fazla eyalette uygulanan lsquolsquoDavranışsal Risk Faktoumlrleri
Araştırma Sistemi (Behavioral Risk Factor Surveillance System BRFSS)25
kullanılmıştır 1980rsquoli yıllarda ABDrsquode telefonla anket youmlntemi kişinin bildirimine
goumlre ldquodavranışsal risk faktoumlrlerinirdquo belirlemek iccedilin guumlvenilir ve duumlşuumlk maliyetli bir
youmlntem olarak kullanılmaya başlandı Sistemin amacı halk sağlığı programlarını
planlamak uygulamak ve izlemek iccedilin veri elde etmekti 1984rsquoden sonra bu anket bir
araştırma sistemi oldu26 Orijinal ankette 1984 yılında sekiz ana boumlluumlm varken 2010
yılında 22 ana boumlluumlm ve 26 isteğe bağlı boumlluumlm bulunmaktadır Bunların her biri değişik
davranışsal risk faktoumlrlerini iccedilermektedir3
Orijinal anketteki sekiz boumlluumlm daha oumlnce Adanarsquonın merkez hariccedil ilccedilelerinde ve
16 boumlluumlm Adanarsquonın merkezinde uygulandı Buradaki ccedilalışmada ise Adanarsquonın merkez
hariccedil ilccedilelerinde demografik bilgiler astım diyabet ağız sağlığı aşılama askerlik
durumu engellilik ve ateşli silahlardan oluşan ve daha oumlnce uygulanmayan sekiz
davranışsal risk faktoumlruuml araştırıldı
36 Verilerin Toplanması
Telefon aramaları Ccedilukurova Uumlniversitesi Telefon ve İnternet ile Saha
Araştırmaları Birimi (TİSAB)rsquonde Ağustos 2008-Ocak 2009 arasında yapılmıştır
Anket telefona cevap veren konuşma veya zihinsel engeli bulunmayan 18 yaşından
25
buumlyuumlk bireylere uygulanmıştır Anket soruları sorulurken cevaplar aynı anda Uysal
WebQ 1 anket youmlnetim yazılımının veri toplama boumlluumlmuumlne kaydedilmiştir23
Tablo 10 Adana İli İlccedileleri (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Telefon Arama Sonuccedilları
Arama sonucu n
Meşgul 8 04
Cevap yok 327 174
Oumlzel konut değil 228 121
Kişi goumlruumlşmeyi kabul etmedi 149 79
Goumlruumlşme tamamlanamadı 80 42
Goumlruumlşme tamamlandı 1096 580
TOPLAM 1888 1000
Ccedilalışmamızda oumlrneklem buumlyuumlkluumlğuuml 1888 olarak hesaplanmıştı Ancak aranan
numaralarda ccedileşitli nedenlerle (meşgul cevap yok vb) 1096 kişi ile goumlruumlşme
tamamlanabilmiştir Dolayısıyla goumlruumlşmesi tamamlananların oranı 580rsquode kalmıştır
26
Tablo 11 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Goumlruumlşuumllen Kişilerin Katılım Yuumlzdeleri
İlccedileler Oumlrneklem sayısı Katılan Katılım yuumlzdesi
Aladağ 49 42 8571
Ceyhan 606 398 6568
Feke 77 40 5195
İmamoğlu 106 21 1981
Karaisalı 124 75 6048
Karataş 105 69 6571
Kozan 454 269 5925
Pozantı 162 48 2963
Saimbeyli 56 46 8214
Tufanbeyli 72 43 5972
Yumurtalık 77 45 5844
TOPLAM 1888 1096 5805
En yuumlksek katılım oranı Aladağ ilccedilesinde ( 8571) en duumlşuumlk katılım oranı ise
İmamoğlursquondadır ( 1981) Aramalar guumlnduumlz yapıldığı iccedilin oumlrneğe ccedilıkan telefon
numaraları defalarca aranmasına rağmen bazı boumllgelerde istenilen katılım yuumlzdesini elde
etmede zorluk ccedilekilmiştir
37 Verilerin Analiz Edilmesi ve Kullanılan İstatistik Youmlntemler
Veriler analiz edilirken oumlnce hatalı girişler duumlzeltildi minimum ve maksimum
kontrolleri yapıldı Kodlama hataları duumlzeltildi ve iccedil tutarlık youmlnuumlnden değerlendirildi
Veriler uygun şekilde gruplandırılıp kodlandıktan sonra frekans dağılımları ortalamalar
ve ccedilapraz tablolar yapıldı Ccedilapraz tablolarda x2 testi uygulandı
27
4 BULGULAR
41 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Goumlruumlşuumllen Kişilerin Sosyodemografik Oumlzellikleri
Ccedilalışmaya katılan kişilerin yaş grupları dengeli dağılmaktadır
Tablo 12 Adana ili ilccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Yaş grupları ve Cinsiyete goumlre Dağılımı
Yaş
grupları
Erkek Kadın TOPLAM
n + n + n
20-29 54 228 183 772 237 215
30-39 44 197 179 803 223 203
40-49 62 267 170 733 232 211
50-59 54 287 134 713 188 171
60 + 94 427 126 573 220 200
TOPLAM 308 280 792 720 1100 1000
suumltun yuumlzdesi +satır yuumlzdesi x2=3467 SD=4 p=00001
Tablo 12rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi cinsiyete bakılmaksızın her yaş grubundaki toplam
nuumlfusa bakıldığında yaş grupları arasında ciddi fark olmadığı yaş ve cinsiyete
bakıldığında ise erkek ve kadın arasında anlamlı fark olduğu goumlruumllmektedir (plt0001)
Telefon goumlruumlşmesi yapılan kişilerin 720ı kadın ve 280ı erkek idi Telefon
goumlruumlşmeleri mesai saatleri iccedilinde yapıldığı iccedilin kadınların sayısı erkeklerden fazlaydı
Ccedilalışmaya katılan erkek sayısını arttırmak iccedilin hafta sonları da telefon goumlruumlşmeleri
yapıldı Ancak buna rağmen sonuccedil değişmedi Ccedilalışmaya katılanların yaş ortalaması
4336plusmn1431 yıl erkeklerin yaş ortalaması 4718plusmn1489 yıl ve kadınların yaş ortalaması
4186plusmn1381 yıl olarak bulunmuştur
Goumlruumlşuumllen kişilerin medeni durumlarının dağılımı Tablo 13rsquode goumlsterilmiştir
28
Tablo 13 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Medeni Duruma Goumlre Dağılımı
Medeni durum
Erkek Kadın TOPLAM n n n
Evli 239 776 603 762 842 766
Bekacircr 62 201 104 131 166 151
Boşanmış veya eşi oumllmuumlş
7 23 84 107 91 83
TOPLAM 308 280+ 791 720+ 1099
1000
suumltun yuumlzdesi +satır yuumlzdesi x2=2586 SD=2 p=00001
En buumlyuumlk grubu evliler ( 766) ikinci buumlyuumlk grubu ise bekacircrlar ( 151)
oluşturmaktadır Boşanmış veya eşi oumllmuumlş kadınların oranı ( 106) erkeklerden (
23) anlamlı olarak fazladır (plt0001)
Ccedilalışmaya katılan kişilerin cinsiyete goumlre eğitim durumlarının dağılımları ise
Tablo 14rsquode goumlsterilmiştir
Tablo 14 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Cinsiyete Goumlre Eğitim Durumlarının Dağılımı
Eğitim
Erkek Kadın Toplam n + n + n
Okur-yazar değil
12 67 166 933 178 162
Okur-yazar 26 333 52 667 78 71 İlkokul 140 292 339 708 479 436 Ortaokul 33 333 66 667 99 90 Lise 66 335 131 665 197 179 Uumlniversite 31 456 37 544 68 62 TOPLAM 308 280 791 720 1099 1000
suumltun yuumlzdesi +satır yuumlzdesi x2=5612 SD=5 p= 00001
Okur-yazar olmayanlarda kadınların oranı 933 ile erkeklerden ( 67) oldukccedila
fazladır Eğitime goumlre dağılımda en buumlyuumlk grubu ilkokul mezunları oluşturmaktadır (
29
436) Tuumlm oumlrneklemin 62si uumlniversite mezunu olduklarını ifade etmişlerdir
Cinsiyet ve eğitim durumu arasındaki fark anlamlı bulunmuştur (plt 0001)
Yaş grubu ile eğitim arasındaki ilişki Şekil 2rsquode goumlsterilmiştir
Şekil 2 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Eğitim Durumu ve Yaş Grupları Dağılımı
Uumlniversite mezunlarının buumlyuumlk kısmı 20-29 yaş grubunda okur-yazar olmayanların buumlyuumlk kısmı ise 60 yaş ve uumlzeri gruptadır
42 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Goumlruumlşuumllen Kişilerin Astım Durumu
Goumlruumlştuumlğuumlmuumlz kişilere bir hekim tarafından astım tanısı alıp almadıkları ve şu an
astım olup olmadıkları soruldu
30
Şekil 3 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Astım Durumu
Astım olduğu soumlylenenler ile şu an astımı olanların oranları birbirine yakındır
(Şekil 3) Aslında astımı olduğu soumlylenenlerle şu an astımı olanların oranı aynı
olmalıdır Ccediluumlnkuuml astım kronik bir hastalıktır Bu farklılık iki nedenden olabilir Birincisi
başlangıccedilta konulan astım tanısı yanlış olabilir İkincisi aslında astımı vardır ama
sorduğumuzda bulguları olmadığından yok demiş olabilir
Astımla ilgili elde ettiğimiz bir diğer bulgu da beden kitle indeksi arttıkccedila astım
prevalansının artmasıydı
Boumllgelere goumlre astım durumu Tablo 15rsquode goumlsterilmiştir
31
Tablo 15 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerde Astım Durumu
İlccedileler Şu an astımı var mı
Evet Hayır TOPLAM
n + n + n
Aladağ 1 25 39 975 40 36
Ceyhan 17 43 382 957 399 365
Feke 2 50 38 950 40 37
İmamoğlu 2 95 19 905 21 19
Karaisalı 6 80 69 920 75 69
Karataş 7 101 62 899 69 63
Kozan 10 38 256 962 266 243
Pozantı 4 83 44 917 48 44
Saimbeyli 3 65 43 935 46 42
Tufanbeyli 2 47 41 953 43 39
Yumurtalık 1 21 46 979 47 43
TOPLAM 55 50 1039 950 1094 1000
Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=10138 SD=10 p=0428
Boumllgeler incelendiğinde en yuumlksek astım oranı 101 ile Karataşrsquota en duumlşuumlk
oran ise 21 ile Yumurtalıkrsquota bulunmuştur ancak bu fark anlamlı değildir ve diğer
ilccedilelerde oran dengeli dağılmıştır Toplam astım oranı 5rsquodir
Kadınlarda astım oranı ile erkeklerde astım oranı karşılaştırılmıştır (Tablo 16)
32
Tablo 16 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerde Cinsiyet ve Astım Durumu
Cinsiyet Şu an astımı var mı
Evet Hayır TOPLAM
n + n + n
Erkek 9 30 296 970 305 279
Kadın 46 58 743 942 789 721
TOPLAM 55 50 1039 950 1094 1000
Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=3819 SD=1 p=0051
Erkeklerde şu an astımı olma durumu 3 iken kadınlarda bu oran 58
bulunmuştur Ancak bu fark sınırda anlamlı bulunmuştur (p=0051)
Yaş grubu ile astım olma ilişkisi araştırılan bir diğer konudur
Tablo 17 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerde Yaş Gruplarına Goumlre Şu An Astım Olma Durumu
Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=10332 SD=4 p=0035
Yaş arttıkccedila astım olma durumu artmaktadır ve bu ilişki anlamlıdır (p=0035)
Yaş grubu Şu an astımı var mı
Evet Hayır TOPLAM
n + n + n
20-29 4 17 232 983 236 216
30-39 10 45 212 955 222 203
40-49 11 48 218 952 229 209
50-59 14 75 173 925 187 171
60+ 16 73 204 927 220 201
TOPLAM 55 50 1039 950 1094 1000
33
43 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Goumlruumlşuumllen Kişilerin Diyabet Durumu
Ccedilalışmamızda toplumdaki diyabet oranı 101 bulunmuştur (Şekil 4)
Şekil 4 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerde Diyabet Olma Durumu
Ccedilalışmaya katılanlar gebelikleri sırasında diyabet ve sınırda diyabeti ayrıca
belirtmişlerdir
Yaş grupları ve diyabet olduğu soumlylenme durumu da incelenmiştir
Tablo 18 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerde Yaş Grupları ve Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu
Yaş grubu (yıl)
Diyabet olduğu soumlylendi mi Evet Hayır TOPLAM
n + n + n 20-29 1 04 233 996 234 217 30-39 7 32 214 968 221 204 40-49 20 89 204 911 224 207 50-59 36 195 149 805 185 171 60+ 45 207 173 793 218 201 TOPLAM 109 101 973 899 1082 1000
Suumltun yuumlzdesi Satır yuumlzdesi x2=8086 SD=4 p=00001
34
Tablo 18rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi yaş grubu arttıkccedila diyabeti olanların sayısı
artmaktadır Yaş arttıkccedila insuumllin direncinin gelişmesi bunun hazırlayıcısıdır
bulgularımız bununla uyumludur ve anlamlıdır (p=00001)
Eğitim durumu ve diyabet ilişkisinde hiccedilbir okul bitirmeyenlerde diyabet daha sık
bulunmuştur (Tablo19)
Tablo 19 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerde Eğitim Durumu ve Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu
Eğitim durumu
Diyabet olduğu soumlylendi mi Evet Hayır TOPLAM n + n + n
Okul bitirmeyenler∆
43 170 210 830 253 234
Okul bitirenler
66 80 762 920 828 766
TOPLAM 109 101 972 899 1081 1000 ∆Okul bitirmeyenler Her hangi bir okul diploması olmayan Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=1741 SD=1 p=00001
Okul bitirmeyenlerde diyabet olduğu soumlylenme oranı 170 iken bir okul
bitirenlerde 80rsquodır Bu fark anlamlı bulunmuştur (p=00001)
Ccedilalışmamızda medeni durum ve diyabet ilişkisini de inceledik (Tablo 20)
Tablo 20 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Medeni Durum ve Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu
Medeni durum
Diyabet olduğu soumlylendi mi Evet Hayır TOPLAM n + n + n
Evli 92 111 735 889 827 765 Bekacircr 1 06 104 994 165 153 Boşanmış veya eşi oumllmuumlş
16 180 73 820 89 82
TOPLAM 109 101 972 899 1081 1000 Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=1556 SD=2 P=00004
Diyabet olduğu soumlylenme oranı en fazla boşanmış veya eşi oumllmuumlşlerde
bulunmuştur ( 180) Evli olanlarda oran 111 bekacircrlarda ise 06 olarak
35
bulunmuştur Ancak bekacircrların yaş grubunun genel olarak duumlşuumlk olacağı
duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde bulgular yine diyabetin yaşla beraber arttığını goumlstermektedir
İlccedilelere goumlre diyabet olduğu soumlylenme durumu Tablo 21rsquode goumlsterilmiştir
Tablo 21 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) İlccedilelere Goumlre Kişilerin Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu
İlccedileler Diyabet olduğu soumlylendi mi Evet
Hayır TOPLAM
n n + N Aladağ 4 105 34 895 38 35 Ceyhan 37 94 358 906 395 365 Feke 4 100 36 900 40 37 İmamoğlu 0 00 21 1000 21 19 Karaisalı 7 93 68 907 75 69 Karataş 12 174 57 826 69 64 Kozan 21 80 242 920 263 243 Pozantı 9 187 39 813 48 44 Saimbeyli 4 87 42 913 46 43 Tufanbeyli 2 47 41 953 43 40 Yumurtalık 9 204 35 796 44 41 TOPLAM 109 101 973 899 1082 1000
Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=1224 SD=10 p=0140
İmamoğlursquonda diyabet olduğunu soumlylenme oranının ( 0) ccedilok duumlşuumlk olması ve
Karataş ( 174) Pozantı ( 187) ve Yumurtalıkrsquota ( 204) bariz olarak yuumlksek
olması dikkat ccedilekmektedir Diğer ilccedilelerde diyabet olduğunu soumlylenenlerin oranı
dengeli dağılmaktadır Ancak farklar anlamlı değildir (p=0140)
Diyabet olduğu soumlylenenlerin cinsiyete goumlre dağılımı Tablo 22rsquodedir
Tablo 22 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Cinsiyet ve Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu
Cinsiyet Diyabet olduğu soumlylendi mi Evet Hayır TOPLAM n + n + n
Erkek 25 82 280 918 305 282 Kadın 84 108 693 892 777 718 TOPLAM 109 101 973 899 1082 1000
Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=165 SD=1 p=0198
36
Diyabet olduğu soumlylenenlerde cinsiyet accedilısından anlamlı bir fark bulunmamıştır
(p=0497) Erkeklerde diyabet olduğu soumlylenme oranı 82 ve kadınlarda 108
olarak bulunmuştur
Diyabetik hastalar genelde kilo fazlası veya obezitesi olan hastalardır
Ccedilalışmamızda diyabet ile BKİ ilişkisi Tablo 23rsquode goumlruumllmektedir Boy ve kilosunu
soumlylemeyenler tabloya dahil edilmemiştir
Tablo 23 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Beden Kitle İndeksi ve Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu
BKİ Diyabet olduğu soumlylendi mi Evet Hayır TOPLAM n + n + n
le25 14 38 535 962 369 475 25-30 28 108 231 892 259 334 ge30 24 162 124 838 148 191 TOPLAM 67 85 710 915 776 1000
Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=4231 SD=2 P=00001
Ccedilalışmamıza katılanlarda BKİ le 25 olanların 38rsquoi diyabet olduğunu
soumlylemişken BKİ normal olanlarda bu oran 109 ve BKİ ge30 olanlarda 163rsquotuumlr
BKİ arttıkccedila diyabet olduğu soumlylenenlerin oranı artmıştır Bu bulgu da anlamlı
bulunmuştur (p=00001)
44 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Goumlruumlşuumllen Kişilerin Ağız Sağlığı Durumu
Ccedilalışmamızda diş hekimine gitme durumu Şekil 5rsquode goumlsterilmiştir
37
Şekil 5 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) En Son Diş Hekimine Gitme Durumu
Goumlruumlşuumllen kişilerin 4016rsquosı (441 kişi) son bir yıl iccedilinde diş hekimine gitmişken
1183rsquouuml (43 kişi) hiccedil diş hekimine gitmediğini belirtmiştir Bu kişilerin yaş grubuna
goumlre en son diş hekimine gitme durumu ise Tablo 24rsquote goumlsterilmiştir
Tablo 24 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Yaş Grupları ve Diş Hekimine Gitme Durumları
Yaş Diş hekimine gitme durumu Son 1 yıl iccedilinde Son 2+ yılda giden Hiccedil gitmeyen TOPLAM n + n 0+ n + n
20-29 109 480 60 264 58 256 227 215 30-39 104 479 85 392 28 129 217 206 40-49 94 418 115 511 16 71 225 213 50-59 69 390 97 548 11 62 177 168 60 + 65 311 127 608 17 81 209 198 TOPLAM 441 418 484 459 130 123 1055 1000 + Satır yuumlzdesi Suumltun yuumlzdesi x2=91048 SD=8 p= 00001
Tablo 24rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi son bir yıl iccedilinde diş hekimine gitme durumu 20-29
yaş grubunda en yuumlksektir ( 48) Bu oran yaş grubu arttıkccedila azalmaktadır 60 yaş ve
uumlzerinde oran 311rsquodir Bulunan fark anlamlıdır (p=00001)
38
Tablo 25 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Eğitim ve Diş Hekimine Gitme Durumu
Eğitim durumu
Diş hekimine gitme durumu Son 1 yıl iccedilinde Son 2 artı
yıllarda giden Hiccedil gitmeyen TOPLAM
N + n + n + n Okur- yazar değil
57 343 89 536 20 121 166 157
Okur- yazar
28 384 36 493 9 123 73 69
İlkokul 180 388 221 476 63 136 464 440 Ortaokul 46 484 36 379 13 137 95 90 Lise 89 466 78 408 24 126 191 181 Uumlniversite 41 621 24 364 1 15 66 63 TOPLAM 441 418 484 459 130 123 1055 1000
+ Satır yuumlzdesi Suumltun yuumlzdesi x2=25345 SD=10 p=0005
Eğitim durumu ve diş hekimine gitme durumunda uumlniversite mezunlarında son bir yıl iccedilinde diş hekimine gitme oranı en yuumlksektir Ayrıca hiccedil gitmeyenlerin oranı uumlniversite mezunlarında en duumlşuumlktuumlr Aradaki fark anlamlı bulunmuştur (p=0005)
Tablo26 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Cinsiyet ve Diş Hekimine Gitme Durumu
Cinsiyet Diş hekimine gitme durumu Son 1 yıl iccedilinde Son 2 artı yıllarda
giden Hiccedil gitmeyen TOPLAM
N + n + n + n Erkek 108 366 154 522 33 112 295 280 Kadın 333 438 330 434 97 128 760 720 TOPLAM 441 418 484 459 130 123 1055 1000
+Satır yuumlzdesi Suumltun yuumlzdesi x2=6641 SD=2 p=0036
Son bir yıl iccedilinde diş hekimine gitme durumunda kadınların oranı daha yuumlksektir
ve aradaki fark anlamlıdır (p=0036)
39
Tablo 27 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Diş Ccediluumlruumlğuuml Nedeniyle Kaybedilen Diş Sayısı
Diş ccediluumlruumlğuuml nedeniyle
kaybedilen diş sayısı
n
Hiccedil kaybetmedim 203 186
1-5 diş kaybettim 427 391
6-10 diş kaybettim 157 144
11-15 diş kaybettim 136 124
Hepsini kaybettim 166 152
Bilmiyorum 3 03
TOPLAM 1092 1000
Diş sağlığı ile ilgili olarak goumlruumlştuumlğuumlmuumlz kişiler arasında hiccedil diş kaybı
olmayanların oranı 186 iken en buumlyuumlk grubun (391) 1-5 diş kaybı vardır
Dişlerimin hepsini kaybettim diyenlerin oranı ise 152rsquodir
Tablo 28 Adana İli İlccedilelerinde(Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Eğitim Durumu ve Diş Ccediluumlruumlğuuml Nedeniyle Kaybedilen Diş Sayısı
Eğitim durumu
Kaccedil diş kaybettiği Hiccedil 1-5 6-10 11-15 Tuumlmuumlnuuml TOPLAM n + n + n + n + n + n
Okul bitirmeyenler
18 71 47 186 41 162 40 158 107 423 253 233
Okul bitirenler
185 221 379 454 116 139 96 115 59 71 835 767
TOPLAM 203 187 426 392 157 144 136 125 166 153 1088 1000 +Satır yuumlzdesi Suumltun yuumlzdesi x2=22072 SD=4 p=00001
Goumlruumlşuumllen kişilerde tuumlm dişlerimi kaybettim diyenlerin 423rsquouuml okul
bitirmeyenler ve 71rsquoi okul bitirenler grubundadır (Tablo 28)
40
Tablo 29 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Cinsiyet ve Diş Ccediluumlruumlğuuml Nedeniyle Kaybedilen Diş Sayısı
Cinsiyet Kaccedil diş kaybettiği Hiccedil 1-5 6-10 11-15 Tuumlmuumlnuuml TOPLAM n + n + n + n + n + n
Erkek 47 156 124 411 47 156 39 129 45 149 302 277 Kadın 156 198 303 385 110 140 97 123 121 154 787 723 TOPLAM 203 187 427 392 157 144 136 125 166 152 1089 1000
+Satır yuumlzdesi Suumltun yuumlzdesi x2=2962 SD=4 p=0564
Ccedilalışmamızda cinsiyet ile kaybedilen diş sayısı arasında anlamlı ilişki
saptanmamıştır (p=0564) Diş kaybetme durumunu cevaplayan 1089 kişinin ortalama
diş kaybı sayısı ise 894plusmn1079rsquodur (minimum0 maksimum32)
Diş ccediluumlruumlğuuml oluşumunda diş plaklarının etkisi bilinmektedir Dişler fırccedilalanarak bu
engellenmediği zaman dişlerimizdeki bu plakların bir diş hekimi tarafından
temizlenmesi gerekir Goumlruumlştuumlğuumlmuumlz kişilere dişlerini en son ne zaman temizlettikleri
de sorulmuştur (Tablo 30)
Tablo 30 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Dişlerini Temizletme Zamanı
Dişlerini temizletme zamanı n Son 1 yıl iccedilinde 157 144 Son 2 yıl iccedilinde 55 51 Son 5 yıl iccedilinde 54 50 5 yıldan oumlnce 98 90 Hiccedil 661 608 Bilmiyorum 62 57 TOPLAM 1087 1000
Goumlruumlşuumllen kişilerin 60rsquo8rsquoi dişlerini hiccedil temizlettirmediklerini belirtmişlerdir
Son bir yılda dişlerini temizlettirenlerin oranı ise sadece 144rsquoduumlr
Dişlerini temizletme ile eğitim durumu arasında ilişki Tablo 31rsquode goumlsterilmiştir
41
Tablo 31 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Dişlerini Temizletme ve Eğitim Durumu
Eğitim durumu
Dişlerini temizletme zamanı Son 1-5 yıl iccedilinde
5 yıldan oumlnce Hiccedil TOPLAM
n + n + n + n Okul bitirmeyenler
33 141 24 103 177 756 234 229
Okul bitirenler
233 295 74 94 483 611 790 771
TOPLAM 266 260 98 96 660 644 1024 1000 Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=22500 SD=2 p=000001
Bir okul bitirmeyenlerde son 1-5 yıl iccedilinde dişlerini temizletme oranı 141 iken
okul bitirenlerde bu oran 295rsquodir ve bu fark anlamlıdır (p=000001)
45 Adana İli ilccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Goumlruumlşuumllen Kişilerin Aşılanma Durumu
Kişilere son bir yıl iccedilinde grip tetanoz ya da hepatit B aşısı olup olmadıkları
sorulmuştur (Tablo 32)
Tablo 32 Adana İli İlccedilelerinde ( Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Aşılanma Durumu
Aşı tipi Aşılanma durumu
Evet Hayır Bilmiyorum TOPLAM
N n n n
Grip 42 38 1054 961 1 01 1097 1000
Tetanoz 90 82 1006 917 1 01 1097 1000
Hepatit B 55 5 1025 934 17 15 1097 1000
Aşılanma oranları genel olarak ccedilok duumlşuumlktuumlr Grip aşısı iccedilin oran 38rsquodir
Ccedilalışma yaptığımız doumlnemde henuumlz grip pandemisi yoktu Tetanoz aşı oranının nisbi
yuumlksek olması ( 82) uumlcretsiz yapılıyor olmasından kaynaklanabilir Grip aşı oranının
duumlşuumlkluumlğuuml 65 yaş uumlstuuml risk faktoumlruuml olanlar ve daha duumlşuumlk yaş grubunda ise splenektomi
42
ve immuumln yetmezlik gibi risk faktoumlruuml olanlar hariccedil uumlcretli olmasından kaynaklanabilir
Daha oumlnce uumlccedil doz hepatit B aşısı yaptıranların oranı ise 5rsquotir
Uumllkemizde sporadik kuduz vakaları halen goumlruumllmektedir ve kuduz aşısı şuumlpheli
hayvanlarla şuumlpheli temasta uumlcretsiz olarak yapılmaktadır Goumlruumlştuumlğuumlmuumlz kişilerin
sadece ikisi son bir yıl iccedilinde kuduz aşısı yaptırmak zorunda kalmıştır
Tablo 33 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Cinsiyet ve Aşılanma Durumu
Aşılar
Evet Hayır Toplam P
Erkek Kadın+ Erkek Kadın+ Erkek Kadın+
n() n() n() n() n() n()
Grip 12(39) 30(38) 292(961) 762(962) 304(277) 792(723) 090
Tetanoz 15(49) 75(95) 290(951) 716(905) 305(278) 791(722) 001
Hepatit 13(44) 42(54) 283(956) 742(946) 296(274) 784(726) 052
Erkeklerin satır yuumlzdesi +Kadınların satır yuumlzdesi
Cinsiyet ve aşılanma ilişkisine baktığımızda sadece tetanoz aşısının kadınlarda
daha fazla yapıldığını goumlrmekteyiz (Erkeklerde 49 iken kadınlarda 95) Bu
istatistiksel olarak anlamlı bulunmuştur
Tablo 34 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Eğitim ve aşılanma durumu
Aşılar
Evet Hayır Toplam P
Okul
bitirmeyenler
Okul
bitirenler
Okul
bitirmeyenler
Okul
bitirenler
Okul
bitirmeyenler
Okul
bitirenler
n() n()+ n() n()+ n() n()+
Grip 11(43) 31(37) 244(957) 809(963) 255(233) 840(767) 065
Tetanoz 12(47) 78(93) 243(953) 762(907) 255(233) 840(767) 002
Hepatit 3(12) 52(63) 251(988) 773(937) 254(235) 825(765) 0001
Okul bitirmeyenlerin satır yuumlzdesi +Okul bitirenlerin satır yuumlzdesi Eğitim ve aşılanma durumuna baktığımızda okul bitirenlerde tetanoz ve hepatit aşılanma oranlarının yuumlksek olduğunu goumlruumlluumlyor ve bu fark istatistiksel olarak anlamlı bulunmuştur
43
Tablo 35 Adana İli İlccedilelerinde ( Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Yaş Gruplarına Goumlre Son 1 Yıl İccedilinde Tetanoz Aşısı Yapılma Durumu
Yaş grubu Son 1 yıl iccedilinde tetanoz aşısı yapıldı mı
Evet Hayır Toplam
n + n + n
20-29 35 148 201 852 236 215
30-39 26 117 197 883 223 203
40-49 17 74 212 926 229 209
50-59 9 48 179 952 188 172
60+ 3 14 217 986 220 201
TOPLAM 90 82 1006 918 1096 100
suumltun yuumlzdesi +satır yuumlzdesi x2=3403 SD=4 p=000000073
Tetanoz aşılaması ile ilgili olarak yaş grubu arttıkccedila aşılanma oranlarının duumlştuumlğuuml
saptanmıştır (Tablo 35)
Tablo 36 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Yaş Gruplarına Goumlre Daha Oumlnce Uumlccedil Doz Hepatit B Aşısı Yapılma Durumu
Yaş grubu Daha oumlnce uumlccedil doz hepatit B aşısı yapıldı mı
Evet Hayır Toplam
n + n + n
20-29 19 82 212 918 231 214
30-39 12 55 207 945 219 203
40-49 13 58 213 942 226 209
50-59 7 38 179 962 186 172
60+ 4 18 214 982 218 202
TOPLAM 55 51 1025 949 1080 1000
suumltun yuumlzdesi +satır yuumlzdesi x2=1043 SD=4 p=0033
Ccedilalışmaya katılan kişilere daha oumlnce uumlccedil doz hepatit aşısı olup olmadıkları
sorulduğunda tetanoz aşısına benzer şekilde yaş grubu arttıkccedila aşılanma oranlarının
azaldığı goumlruumllmektedir En yuumlksek Hepatit B aşılanma oranı 20-29 yaş grubundadır (
82)
44
46 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Goumlruumlşuumllen Kişilerin Askerlik Durumu
Erkekler katılımcılara askerlik yapma ve son 12 ayda TSKrsquolerine bağlı bir sağlık
karnesiyle muayene olma veya ilaccedil yazdırma durumları sorulmuştur
Tablo 37 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Erkeklerin Askerlerin Yapma Durumu
Askerlik yapma durumu n Evet 270 882 Hayır 36 118 TOPLAM 306 1000
Tablo 37rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi erkeklerin 882rsquosi askerliğini yapmıştı Bunların
TSKrsquoden yararlanma durumu ise Tablo 36rsquoda goumlsterilmiştir
Tablo 38 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Son 12 Ayda TSKlerine Bağlı Bir Sağlık Karnesi ile Muayene Olma veya İlaccedil Yazdırma Durumu
Son 12 ayda TSKrsquolerine bağlı bir sağlık karnesi ile muayene olma veya ilaccedil yazdırma durumu
n
Evet 7 23 Hayır 299 977 TOPLAM 306 1000
Son 12 ayda TSKrsquoe bağlı bir sağlık karnesi ile muayene olan veya ilaccedil
yazdıranların oranı 23 idi
47 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Goumlruumlşuumllen
Kişilerin Engellilik Durumu
Ccedilalışmamızda hem geccedilici veya kalıcı engellilik durumu hem de oumlzel bir alet
kullanma durumu araştırılmıştır
45
Tablo 39 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Fiziksel Ruhsal veya Duygusal Sorunlar Nedeniyle Herhangi Bir Aktiviteyi Yapamama (Engellilikdisability) ve Oumlzel Bir Alet (koltuk değneği tekerlekli sandalye oumlzel bir yatak oumlzel bir telefon vb) Kullanmasını Gerektirecek Herhangi Bir Sağlık Sorunu Olma Durumu
Geccedilici veya kalıcı engellilik Oumlzel bir alet kullanmayı gerektirecek engellilik
n n Evet 77 70 17 16 Hayır 1019 929 1079 984 TOPLAM 1096 1000 1096 1000
Goumlruumlştuumlğuumlmuumlz kişilerde fiziksel ruhsal duygusal sorunlar nedeniyle herhangi bir
aktiviteyi yapamayanların oranı (geccedilici veya kalıcı engellilik) 7 iken oumlzel bir alet
kullanmasını gerektirecek bir sağlık sorunu olanların oranı 16rsquodır (Tablo 39)
Tablo 40 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Fiziksel Ruhsal veya Duygusal Sorunlar Nedeniyle Bir Aktiviteyi Yapamama ve Eğitim Durumu
Eğitim durumu
Herhangi bir aktiviteden geri kalma durumu Evet Hayır TOPLAM
n + n + n Okul bitirmeyenler
27 105 229 895 256 234
Okul bitirenler
50 60 788 940 838 766
TOPLAM 77 70 1017 930 1094 1000 Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=628 SD=1 p=0012
Eğitim durumu ve goumlruumlştuumlğuumlmuumlz kişilerin fiziksel ruhsal veya duygusal sorunlar
nedeniyle bir aktiviteyi yapamama durumu değerlendirildiğinde okul bitirenlerde oran
6 iken okul bitirmeyenlerde oran 105rsquotir Bulgular anlamlıdır (p=0012)
46
Tablo 41 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Fiziksel Ruhsal veya Duygusal Sorunlar Nedeniyle Bir Aktiviteyi Yapamama Durumu ve Medeni Durum
Medeni durum
Herhangi bir aktiviteden geri kalma durumu Evet Hayır TOPLAM
n + n + n Evli 53 63 784 937 837 765 Bekar 12 72 154 928 166 152 Boşanmış veya eşi oumllmuumlş
12 132 79 868 91 83
TOPLAM 77 70 1017 930 1094 1000 Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=5905 SD=2 p=005
Tablo 41rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi evli olanların 63rsquouuml fiziksel ruhsal veya duygusal
sorunlar nedeniyle bir aktiviteyi yapamadıklarını belirtirken bu oran bekar olanlarda
72 ve boşanmış veya eşi oumllmuumlşlerde 132rsquodir Bu bulgular da sınırda anlamlıdır
(p=005)
48 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Goumlruumlşuumllen Kişilerin Evlerinde Ateşli Silah Bulundurma Durumları
Ccedilalışmamızda ayrıca ev kazaları accedilısından ateşli silah bulundurma durumu
araştırılmıştır Ateşli silah bulunduranlara silahın accedilıkta olup olmadığı ve dolu olup
olmadığı ayrıca sorulmuştur
Tablo 42 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Evlerinde Ateşli Silah Bulundurma Durumları
Ateşli silah bulundurma Ateşli silahın
accedilıkta olması
Ateşli silahın dolu
olması
n n n
Evet 160 146 10 09 14 13
Hayır 933 853 1083 991 1079 987
TOPLAM 1093 1000 1093 1000 1093 1000
47
Katılımcıların 146rsquosı evlerinde ateşli silah bulundurmaktadır ve bunların
091rsquoinde ateşli silah accedilıkta (ulaşılabilir) ve 128rsquoinde ateşli silah dolu olarak
bulunmaktadır
Tablo 43 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Ateşli Silah Bulundurma ve Eğitim Durumu
Eğitim
durumu
Ateşli silah bulundurma
Evet Hayır TOPLAM
n + n + n
Okul
bitirmeyenler
28 109 228 891 256 234
Okul
bitirenler
132 158 704 842 836 766
TOPLAM 160 147 932 853 1092 1000
Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi X2=36 SD=1 p=0055
Eğitim durumu ve ateşli silah bulundurma durumu ele alındığında okul
bitirenlerin ateşli silah bulundurma oranı 158 iken okul bitirmeyenlerde oran 109
bulunmuştur Bulgularımız sınırda anlamlıdır (p=005)
Boumllgelere goumlre ateşli silah bulundurma durumu Tablo 44rsquode goumlsterilmiştir
48
Tablo 44 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Ateşli Silah Bulundurma Durumu
İlccedileler Ateşli silah bulundurma Evet Hayır TOPLAM
n + n + n Aladağ 3 71 39 929 42 38 Ceyhan 40 100 359 900 399 365 Feke 8 200 32 800 40 37 İmamoğlu 1 48 20 952 21 19 Karaisalı 16 213 59 787 75 69 Karataş 14 203 55 797 69 63 Kozan 49 186 214 814 263 241 Pozantı 9 187 39 813 48 44 Saimbeyli 7 152 39 848 46 42 Tufanbeyli 6 140 37 860 43 39 Yumurtalık 7 149 40 851 47 43 TOPLAM 160 146 933 854 1093 1000
Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=1973 SD=10 p=032
En yuumlksek ateşli silah bulundurma oranları Karaisalı ( 213) ve Karataşrsquota
(203) bulunmuştur En duumlşuumlk oranlar ise İmamoğlu ( 48) ve Aladağrsquodadır ( 71)
Ancak bulgular anlamlı değildir (p=032) Genel olarak av amaccedillı bulundurulduğu
soumlylenmiştir
49
5 TARTIŞMA
Ccedilalışmamızda Adana ili ilccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
yaşayanlarında davranışsal risk faktoumlrlerinden bazılarını araştırmayı planladık Toplam
1096 kişiye ulaşıldı
Telefonla goumlruumlşme youmlntemini seccedilmemiz nedeniyle daha fazla sayıda kişiye daha
kısa zamanda ulaşabildik Ayrıca ccedilalışmamızın maliyeti daha duumlşuumlk duumlzeyde kaldı
Uygulama sırasında edindiğimiz izlenimlere goumlre sorduğumuz soruların anlaşılır ve accedilık
olduğunu duumlşuumlnuumlyoruz Bir kişi ile goumlruumlşme suumlremiz ortalama 10-15 dakikaydı Bazı
katılımcılar mevcut sağlık sorunları hakkında konuşmak istediler Bu hastalara
danışmanlık hizmeti verildi
2009 Tuumlrkiye İstatistik Yıllığırsquona goumlre Tuumlrkiyersquode hane başı telefon sayısı
098rsquodir14 Adanarsquoda ise hane başı telefon sayısı 113rsquoduumlr20 Bu durumda telefon
oumlrneklemi ile hanelerin tuumlmuumlnuuml temsil ettiğimizi ve sonuccedilları evrenimize
genelleyebileceğimizi soumlyleyebiliriz Ancak oumlrnekleme ccedilıkan 1888 kişiden 1096rsquosına
( 58) ulaşılmasından dolayı ortaya ccedilıkan kısıtlılığı sonuccedilların değerlendirilmesinde
dikkate almak gerekmektedir Bazı ilccedilelerde konutlarda ccedilalışma saatlerinde kimsenin
bulunmamasından kaynaklanan ulaşılamama sorunları yaşandı
Adana ili ilccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) goumlruumlşuumllen 1096
kişinin yaş grupları dağılımının Adana 2009 ADNKS (Adrese Dayalı Nuumlfus Kayıt
Sistemi) verileri ile uyumlu olduğu goumlruumllmektedir21
Oumlrneklemimizdeki kadınların oranı 72 erkeklerin oranı ise 28 bulunmuştur
Bu fark anlamlıdır Kadın ve erkek oranının farklı ccedilıkmasının nedeni ccedilalışma yaptığımız
saatlerde kadınların evde daha ccedilok bulunmasıdır Bu durum telefon goumlruumlşmelerinin
akşam ve hafta sonlarına kaydırılmasıyla aşılmaya ccedilalışılmıştır Ama istenilen duumlzeyde
bir dengeleme sağlanamamıştır Bu nedenle cinsiyete dayalı istatistikler bu kısıtlılık
dikkate alınarak değerlendirilmelidir
Ccedilalışmaya katılanların yaş grubu ve eğitim dağılımında uumlniversite mezunu
olanların 368rsquoi 20-29 yaş grubunda bulunmuştur Buna karşılık okur-yazar
olmayanların 511rsquoi ise 60 yaş ve uumlzerindedir Tuumlrkiye İstatistik Kurumu ADNKS
veri tabanındaki bilgiler bu durumla benzerdir21
50
Ccedilalışmamızda goumlruumlşuumllen kişilerde şu an astımı olanların oranı 5 bulunurken
astım olduğu soumlylenenlerin oranı 66 bulunmuştur Amerika Birleşik Devletlerirsquonde
benzer şekilde yapılan BRFSS 2008 anket sonuccedillarında şu an astımı olanlar 87 iken
astımı olduğu soumlylenenlerin oranı 136 bulunmuştur27 Gelişmiş uumllkelerde astım
prevalansının daha yuumlksek olduğu bilinmektedir Her iki ankette de goumlruumllduumlğuuml gibi
astım olduğu soumlylenenlerin oranı şu an astımı olanlardan daha yuumlksektir Bunun nedeni
kişilere yanlış astım tanısı konulmasından ya da bazılarının hastalık semptomlarının
ilaccedilsız kontrol altında olmasından kaynaklanabilir Aslında astım kronik bir hastalıktır
medikal tedaviye uyarak ve risk faktoumlrlerinden kaccedilınarak hastalık kontrol altına
alınabilir
Uumllkemizde astım prevalansı ccedilocuklarda 07-148 iken erişkinde 03-76
arasındadır Erişkinlerde astım kadınlarda daha ccedilok goumlruumllen bir hastalıktır Astımın
belirli yaş gruplarında uzun suumlreli bazen oumlmuumlr boyu remisyon doumlnemlerine girdiği
bilinmektedir Bir araştırmada hastaların 55rsquoinde astım semptomlarının 14 yaş
civarında tamamen kaybolduğu saptanmıştır28
Uysalrsquoın Seyhan ilccedilesinde yaptığı ccedilalışmada kendisine astım olduğu
soumlylenenlerin oranı 37 Arabacırsquonın Yuumlreğir ilccedilesinde yaptığı ccedilalışmada ise 56
olarak bulunmuştur2930 Astım olduğu soumlylenenlerin oranı boumllgemizdeki verilerle
uyumludur Nitekim Tuumlrkiyersquode astım prevalansı ortalama 6 olarak bildirilmektedir4
Ccedilalışmamızda şu an astım olduğu soumlylenenlerin oranı kadınlarda daha yuumlksektir
Bu durum da literatuumlr bilgileri ile uyumludur Geccedilen yuumlzyılda yuumlruumltuumllen 2005 kişinin
prospektif ccedilalışmasında ccedilocuklarda astım accedilısından erkeklerin daha fazla riske sahip
oldukları goumlsterilmiştir Buna karşın ergen ve yetişkinlerde kadınlar daha fazla risk
altındadır Bu konudaki bir hipotez erkek ccedilocukların kız ccedilocuklarına nazaran daha
kuumlccediluumlk havayollarına ve daha duumlşuumlk akım oranlarına sahip olmasıdır Gerccedilekte de erkek
ccedilocuklarda alt solunum yolu enfeksiyonları daha sık goumlruumllmektedir31
Ayrıca astım epidemiyolojisi ile ilgili duumlnyanın değişik boumllgelerindeki astım
prevalansı karşılaştırmasında Batıdaki yuumlksek ve artan prevalansın kentsel yaşam ve
maddi rahatlıkla ile ilişkili olduğu goumlsterilmektedir32
Ccedilalışmamızda diyabeti olduğu soumlylenenlerin oranı 84 ve gebeliği sırasında
diyabet oranı 02 sınırda diyabet ise 15 idi Birleşik Devletlerrsquode 2008 yılı BRFSS
51
verilerine goumlre diyabet olduğunu soumlyleyenlerin oranı 83 ve gebelik ilişkili diyabeti
olanlar 08 olup ccedilalışmamız sonuccedillarına ccedilok benzerdir27
Uysalrsquoın ccedilalışmasında Adana Seyhan ilccedilesinde diyabet prevalansı 47
Arabacırsquonın ccedilalışmasında Yuumlreğir ilccedilesinde diyabet prevalansı 63 bulunmuştur
Perifer ilccedilelerde diyabet prevalansı merkez ilccedilelere goumlre daha fazladır Goumlkccedilel ve
arkadaşlarının Adanarsquoda yaptığı bir araştırmada ise Adana ilindeki diyabet prevalansı
116 bulunmuştu33 Bizim sonuccedillarımız da bu bulgulara ccedilok benzerdir
ABDrsquode diabetes mellitus mortalite ve morbiditenin oumlnemli bir nedeni ve
buumlyuumlyen bir halk sağlığı sorunudur Diyabet yaşlı Amerikalılarda yaşam kalitesini
olumsuz etkilemektedir34
1995 ile 2025 yılları arasında diyabetli hasta sayısının gelişmiş uumllkelerde 42
artması beklenmekte fakat gelişmekte olan uumllkelerde 170 artacağı oumlngoumlruumllmektedir
2025 yılında en ccedilok diyabetli kişiye sahip olması beklenen uumllkeler Hindistan Ccedilin ve
ABDrsquodir35
Ağız sağlığı insan sağlığının ccedilok oumlnemli bir parccedilasıdır Ccedilalışmamızda son bir
yılda herhangi bir nedenle diş hekimine gitme oranı 40rsquodır Bu oran ABD 2008
BRFSS verilerinde 712rsquodir27 Bulgular uumllkemizde diş hekimine gitme alışkanlığının
ccedilok duumlşuumlk olduğunu goumlstermektedir Katılımcıların 152rsquosi tuumlm dişlerini diş ccediluumlruumlğuuml
nedeniyle kaybettiğini belirtirken en az bir diş kaybı olanların oranı 815rsquodir Bu
gerccedilekten ccedilok buumlyuumlk bir orandır ve diş sağlığı ile ilgili halk eğitiminin ve diş fırccedilalama
alışkanlığının ccedilok duumlşuumlk duumlzeyde olduğunu goumlstermektedir Uysalrsquoın ccedilalışmasında
Seyhan ilccedilesinde en az bir diş kaybı olanların oranı 48 bulunmuştur Diş sağlığı ile
ilgili ilccedile verileri Adana il merkezine goumlre daha koumltuumlduumlr Tuumlrk Diş Hekimleri Birliği
verilerine goumlre diş hekimine gitme sıklığı yılda 09 kezdir Bu oran Avruparsquoda yılda
5rsquodir36
Erişkin aşılaması uumllkemiz iccedilin ccedilok oumlnemlidir ve ihmal edilmiştir Sadece ccedilocuk
bağışıklanmasına odaklanılmıştır Katılımcılardan son bir yılda grip aşısı olanların oranı
38 idi (Ccedilalışmayı yaptığımız doumlnemde domuz gribi pandemisi yoktu) Uysalrsquoın
Adana merkez ilccedilelerde yaptığı araştırmada ise bu oran 84rsquoduumlr ABD 2008 BRFSS
verilerinde ise son bir yılda grip aşısı yaptıranların oranı 709rsquodur ABDrsquode erişkin
aşılama oranları bizden en az 10 kat daha fazladır Erişkin tetanoz aşı uygulama
oranlarının duumlşuumlk olmasının nedenlerinden birisi tetanoz aşısının on yıllık bağışıklık
52
suumlresinin olması bizim ise son bir yılı sorgulamış olmamız olabilir Ayrıca kadınların
gebelikte rutin tetanoz aşı uygulaması nedeniyle son bir yılda tetanoz aşılaması daha
yuumlksek bulunmuştur Yaşamları boyunca uumlccedil doz hepatit B aşısı yaptıranların oranı ise
5 bulunmuştur Uysalrsquoın ccedilalışmasında bu oran 67rsquodir
DSOuml (Duumlnya Sağlık Oumlrguumltuuml)rsquone goumlre Tuumlrkiyersquonin iccedilinde bulunduğu Akdenizrsquoe
komşu uumllkelerde hepatit B prevalansı 2-7 olup orta duumlzeydedir37 Hepatit B ccedilok ciddi
sağlık sorunlarına yol accedilarken ve tedavi maliyeti ccedilok yuumlksek bir hastalıkken aşılamaya
oumlnem verilmemesi duumlşuumlnduumlruumlcuumlduumlr
Goumlruumlştuumlğuumlmuumlz kişilerden 70rsquoı geccedilici veya kalıcı herhangi bir aktiviteyi
yapamama durumu (engellilikdisability) tanımlamışlardır Bu oran Seyhan ilccedilesinde
82 ve ABD BRFSS 2008 verilerinde 204rsquoduumlr27
Ccedilalışmamızda oumlzel alet (koltuk değneği tekerlekli sandalye oumlzel bir ayakkabı
vb) kullanmayı gerektirecek sakatlığı olanların oranı 16 olarak bulunmuştur ABD
2008 BRFSS verilerinde uumllkelerinin geneli iccedilin oran ise 72rsquodir Ccedilalışmaya katılan
kişilerin sosyokuumlltuumlrel duumlzeylerinin orta olması ve engelliğe bağlı oumlzel bir cihaz
kullanma gerekliliği bilincinin yeterince oluşmaması nedeniyle bu sorunun yanıtı
beklenenin altında bulunmuş olabilir Bu konuda hekimlerde hastalarını gerektiği
şekilde youmlnlendirmemiş de olabilirler Tuumlrkiye İstatistik Yıllığırsquonda ortopedik goumlrme
işitme dil ve konuşma ve zihinsel engelli toplamı 308rsquotir14
Anketimize katılanların 146rsquosı evinde ateşli silah bulundurduğunu bunların
13rsquouuml ateşli silahın dolu olduğunu belirtmişlerdir Seyhan ilccedilesinde evinde ateşli silah
bulunduranların oranı 75 ve bunların dolu olma oranı da 202 olarak bulunmuştur
Merkez ilccedilelerde perifere goumlre silah bulundurma oranları duumlşuumlkken bunların dolu olarak
bulundurulması ateşli silah yaralanmalarının buralarda daha fazla olmasına yol accedilabilir
Ccedilalışmamızda periferik ilccedilelerde bulundurulan silahların ccediloğunluğu av amaccedillı olarak
belirtilmiş ve ccedilok az bir kısmının dolu olduğu ifade edilmiştir
Buguumln Tuumlrkiyersquode yılda 3000 kişi ateşli silahlarla oumllmekte 700rsquouuml ise
yaralanmaktadır Cinayetlerin 60rsquoında ateşli silah kullanılmaktadır Her 10 kişiden
birinde ve her uumlccedil evden birinde ateşli silah vardır Bizim ccedilalışmamızda ise yaklaşık her
yedi evden birinde ateşli silah vardır Kişiler bulundurdukları silahları başka kaygıları
nedeniyle bize belirtmemiş olabilirler Silahın kolay ulaşılabilir olması cinayet intihar
gibi olayların her an meydana gelmesinin en oumlnemli nedenidir
53
Evde silah bulunması ev halkından birinin cinayet intihar kaza gibi nedenlerle
oumllme riskini 41 oranında arttırmaktadır38 ABDrsquode 8-12 yaş arası 64 erkek ccedilocuğuyla
yapılan bir araştırmada erkek ccedilocukların 76rsquosının evde bir silah bulduğunda eline
aldığı ve 48rsquoinin de tetiği ccedilektiği goumlruumllmuumlştuumlr39 Bu nedenlerden dolayı evlerde
bulundurulan ateşli silahlar ccedilocukların ulaşamayacağı yerde tutulmalıdır Alkol
alışkanlığı oumlfke kontroluumlnde başarısızlık madde bağımlılığı psikolojik rahatsızlıklar
gibi sorunları olanların hiccedilbir gerekccedileyle silahlanmaması oumlnemlidir
Ccedilalışmamızın zor yanı kişilere daha oumlnce haber verilmeden aranması ve
ccedilalışmaya katılmaları iccedilin rızalarının alınması olmuştur Goumlruumlşmeci olarak doktor
olmamız bu zorlukları biraz olsun azaltmıştır Tuumlrkiyersquode bu tuumlr telefonla anket
youmlntemine insanlar alışkın olmadığından bazıları goumlruumlşme yapmak istememiştir Hatta
bazı kişilere demografik bilgilerle ilgili soru sorduğumuzda bunların kendileri hakkında
koumltuumlye kullanılabileceğini soumlyleyerek ccedilalışmaya katılmamışlardır
Yaptığımız ccedilalışma hem maliyet etkin olmuş hem de bize az zamanda ccedilok sayıda
kişiye ulaşma olanağı sağlamıştır Amerika Birleşik Devletlerirsquonde CDC (Centers for
Disease Control and Prevention) her yıl buumltuumln eyaletlerde davranışsal risk faktoumlrlerini
araştırmakta ve verileri yayınlamaktadır Koruyucu ve tedavi edici sağlık hizmetlerinin
planlanmasında bu veriler kullanılmaktadır
Uumllkemizde de bu tuumlr ccedilalışmaların yaygınlaştırılarak Tuumlrkiyersquonin sağlık haritasının
ccedilıkarılmasının koruyucu sağlık hizmetlerinin planlanması ve sağlık politikalarının
oluşturulmasında faydalı olacağını duumlşuumlnuumlyoruz
BRFSS verileri mortalite ve morbiditeyi azaltma stratejilerini planlama youmlnetme
uygulama ve goumlzlemleme iccedilin kullanabilir BRFSS ABDrsquode 1984rsquoden beri bir veri
kaynağı olarak kullanılmaktadır Duumlnyada kesintisiz yuumlruumltuumllen en geniş telefonla
araştırma sistemidir Elde edilen bilgiler aylık olarak toplanmakta ve CDCrsquoye
guumlvenilirliği kontrol edilmek uumlzere goumlnderilmektedir40
Aile Hekimliği disiplininin temel ilkelerinden birisinde belirtildiği gibi aile
hekimi rahatsızlıkların toplum iccedilindeki prevalans ve insidansıyla belirlenen oumlzguumln karar
verme suumlrecini kullanabilmelidir Bunun iccedilin ccedilalıştığı toplumdaki hastalıklar hakkında
bilgi sahibi olmalıdır Aile hekimi sağlığın geliştirilmesi ve hastalıkların oumlnlenmesi iccedilin
koruyucu sağlık hizmetlerini planlamalı ve uygulamalıdır Topluma karşı da bir
sorumluluğu vardır41
54
51 Ccedilalışmanın Kısıtlılıkları
bull Ccedilalışmamızda kadınların sayısının yuumlksek erkeklerin sayısının duumlşuumlk olmasıdır
Bu tip ccedilalışmalar ya işyerlerini de kapsamalı ya da hafta sonlarını da
kapsamalıdır
bull Oumlrnekleme ccedilıkanların 58rsquosine ulaşılabilmiştir
bull Katılım yuumlzdesi bazı ilccedilelerde duumlşuumlk duumlzeyde kalmıştır
55
6 SONUCcedilLAR VE OumlNERİLER
61 Sonuccedillar
1-BRFSS ile telefonla anket youmlntemi kullanılmasının guumlvenirliliği kanıtlanmıştır42
BRFSS modelinde birccedilok sorunun en azından orta derecede guumlvenirliliği ve geccedilerliliği
goumlsterilmiştir43 Bizde aynı youmlntemi uygulayarak elde ettiğimiz veriler başka youmlntem
uygulanarak elde edilen bilgilere benzerdir
2-Aile hekimliğinde rahatsızlıkların goumlruumllme oranı toplumdaki goumlruumllme oranıyla
aynıdır Hiccedil bir oumln eleme olmadığı iccedilin rahatsızlıkların prevalans ve insidansı hastane
ortamından farklıdır ve ciddi rahatsızlıklar birinci basamakta hastanede olduğundan
daha az sıklıkla goumlruumlluumlr Elde ettiğimiz bu bulgular klinik karar verme suumlrecinde faydalı
olacaktır Ccediluumlnkuuml Aile hekiminin kendine oumlzguuml karar verme suumlreci vardır
3-Aile hekimliğinin 10 İlkesine goumlre Aile hekiminin toplum sağlığı iccedilin oumlzel bir
sorumluluk uumlstlenir Hem bireye hem de topluma karşı sorumluluk taşır Toplum iccedilin
risk faktoumlrlerini hastalık prevalanslarını bilmek ve oumlnlemler almak zorundadır
4-Koruyucu sağlık hizmetleri sağlığın geliştirilmesi iccedilin ve kaynakların etkin
kullanılması accedilısından ccedilok oumlnemlidir ve gereken oumlnem verilmelidir
5-Bu ccedilalışmada astım diyabet gibi kronik hastalıkların goumlruumllme oranlarında boumllgemizde
ve uumllkemizde yapılan prevalans ccedilalışmalarıyla uyumlu sonuccedillar elde edilmiştir
6-Ccedilalışma evrenimizde şu an astımı olanların oranı 5rsquotir diyabet prevalansı gebelik
sırasında ve sınırda diyabet dahil edildiğinde 101 bulunmuştur
7-Goumlruumlşuumllen kişilerde duumlzenli diş hekimine gitme alışkanlığının duumlşuumlk olduğu
goumlruumllmuumlştuumlr Katılımcıların sadece 40rsquoı son bir yıl iccedilinde diş hekimine gittiğini
belirtmiştir
8-Goumlruumlşuumllen kişilerde erişkin aşılama oranları ccedilok duumlşuumlktuumlr Bağışıklama kavramı ele
alındığında sadece ccedilocuklar akla gelmektedir Erişkin bağışıklamasına yeterince oumlnem
verilmemektedir
9-Ccedilalışmaya katılanlarda oumlzel alet kullanmayı gerektirecek sakatlığı olanların oranı
16 olup ABD genelindeki verilerden duumlşuumlktuumlr
56
10-Ccedilalışmaya katılanlarda yaklaşık her yedi evden birinde ateşli silah bulunmaktadır
Tuumlrkiye verilerine goumlre ise her uumlccedil evden birinde ateşli silah bulunmaktadır Bu da bizim
ccedilalıştığımız toplumda oranların duumlşuumlk olduğunu goumlstermektedir
62 Oumlneriler
1- Toplumdaki sağlık ile ilişkili olaylar duumlzenli olarak izlenmelidir
2- Bu izlem yuumlz yuumlze goumlruumlşme veya telefonla anket youmlntemiyle yapılabilir
3- Telefonla anket youmlnteminin geccedilerliliği ve guumlvenilirliği artık herkes tarafından kabul
edilmektedir Telefonla anket diğer youmlntemlere goumlre daha ucuz olduğundan bu tip
araştırmalarda tercih edilebilir
4- Sağlıkla ilgili ulusal ve boumllgesel planlamalar yapmak ve sağlık kaynaklarının uygun
dağılımını sağlamak iccedilin gerccedilek verilere ulaşılmalıdır Sadece hizmet sunumu sırasında
yapılan taramalar hizmete coğrafi ve ekonomik ulaşım zorluğu ccedilekmeyenleri
kapsamaktadır Bu nedenle hastanede yapılan ccedilalışmaların sonuccedilları rahatsızlıkların
toplumda goumlruumllme oranlarını yansıtamamaktadır Dolayısıyla birinci basamakta yapılan
ccedilalışmalar arttırılmalıdır
5-Astım boumllgemizde de oumlnemli bir sağlık sorunudur Sadece astımı olanlara değil risk
sahibi olup astımı olmayanlara da danışmanlık hizmeti verilmelidir
6- Astım hastalarına bulgu ve belirtilerine veya ekspiratuar akım oranlarına goumlre yazılı
bir hareket planı verilebilir Bu oumlzellikle orta ve ağır astım hastaları iccedilin ccedilok oumlnemlidir
Astım hastaları pnoumlmokok ve influenza aşısı olmalıdır44
7- Boumllgemizde diyabet prevalansı 101 olup primer korunma oumlnlemleri kişilere daha
fazla anlatılmalıdır
8-Astım ve diyabet kronik hastalıklardır Kronik bakımı iyileştirmek iccedilin hizmet sunan
kuruluşlar egzersiz programları yaşlılık merkezleri ve kendi kendine yardım grupları
gibi topluma dayalı kaynaklarla bağlantıda olmalıdır Hasta eğitimi yapan hastaneler
veya evde bakım hizmeti veren şirketler ile bağlantı kurulması oumlzellikle kısıtlı
kaynakları olan kuumlccediluumlk sağlık merkezleri iccedilin faydalıdır45
9-Kronik hastalığı olanlara kendi kendine youmlnetim desteğinin sağlanması oumlnemlidir
1989 yılında Ulusal Kanser Enstituumlsuuml hastaların sigarayı bırakmalarına yardım etmek
iccedilin hekimlere youmlnelik birccedilok bileşenli bir program geliştirdi Bu ccedilerccedileve zamanla
değişti buguumln 5A olarak bilinmektedir Değerlendir sor (Ask) oumlnerilerde bulun
(Advise) goumlruumlş birliğine var (Agree) yardım et (Assist) ve duumlzenle (Arrange) Birleşik
57
Devletler Koruyucu Hizmetler Ccedilalışma Grubu (The United States Preventive Services
Task Force) 5Arsquoyı sağlıkla ilgili davranışlarda danışmanlık muumldahalelerinde
kullanılacak birleştirici bir yapı olarak seccedilmiştir46
10-Tip 2 diyabette kendi kendine youmlnetim stratejileri iccedilinde gruba dayalı eğitim accedillık
kan glikozu gikolize hemoglobin diyabet bilgisi sistolik kan basıncı vuumlcut ağırlığı ve
diyabet tedavisinin iyileştirilmesinde etkilidir47
11-Ccedilalışmamızda diş ccediluumlruumlkleri oranı yuumlksek diş hekimine gitme oranları duumlşuumlk
bulunmuştur Ağız ve diş sağlığı iyileştirilmesi iccedilin hem ağız sağlığını iyileştirecek
oumlnlemlerin alınması hem de diş hekimine sağlıklı iken gidebilme alışkanlığı iccedilin
stratejiler geliştirilmesi gerekmektedir
12-Ağız ve diş sağlığının iyileştirilmesi ve geliştirilmesinde aile hekimliği ekibinde diş
hekiminin bulunması ve birinci basamak sağlık hizmetlerine ağız ve diş sağlığı
uygulamalarının entegre edilerek yuumlruumltuumllmesi bu konudaki eksikliğin giderilmesine
katkı sağlayabilir
13-Aile Hekimliği Pilot Uygulaması Hakkında Kanunrsquoun 7 maddesinin etkin bir
şekilde uygulamaya konulması sağlanabilir
14-Erişkin aşılama oranlarımız ccedilok duumlşuumlktuumlr Tuumlrkiye Enfeksiyon Hastalıkları ve Klinik
Mikrobiyoloji Derneğirsquonin Sağlık Bakanlığı ve diğer ilgili meslek oumlrguumltlerinin işbirliği
ile hazırladığı 2009 Erişkin bağışıklama rehberinde oumlnerilen aşıların hiccedilbir ek oumldeme
olmadan yapılabilir olması aşılama oranlarını arttıracaktır Erişkin aşılaması iccedilin
kişilere ccedileşitli youmlntemlerle hatırlatma yapılabilir
15-Kronik sağlık sorunları hiccedil de az değildir Kronik sağlık sorunlarının tespiti
izlenmesi ve bakımına doumlnuumlk stratejilerin ve eylem planlarının hazırlanması ve
uygulamaya konması yararlı olacaktır Hasta eğitimi de ccedilok oumlnemlidir
58
KAYNAKLAR
1 World Health Organization World Health Report Chapter 2 Defining and Assessing Risks to Health Erişim (httpwwwwhointwhr2002chapter2enindexhtml ) Erişim tarihi1102009
2 Guirguis ndashBlake J Meyers D Crichlow R Wilson J E Statistical concepts in prevention
Risk factors In Rakel R E Ed Textbook of Family Medicine 7thEd PhiladelphiaSaundersElsevier 2007162-163
3 CDC Behavioral Risk Factor Surveillance System Questionnaires English versions Centers for Disease Control and Prevention Erişim ( httpwwwcdcgovbrfssquestionnairesenglishhtm) Erişim tarihi1102009
4 Ediger D Bronşiyal Astım In Dolar E Ed İccedil Hastalıkları 1Baskı Ankara Nobel Kitabevi 2005 149-152
5 Mellins R B Evans D Clark N Zimmerman B Wiesemann S Developing and Communicating a Long ndashTerm Treatment Plan for Asthma Two Patient Information Handouts On Asthma Am Fam Physician 200061(8) 2427-2437
6 GINA (Global Initiative For Asthma) patient guide You can control your asthma Erişim (httpwwwginasthmacomUserfilesGINA_PatientGuide2007pdf ) Erişim tarihi 6102009
7 İmamoğlu Ş Diabetes Mellitus Tip 2 In Dolar EEd İccedil hastalıkları 1Baskı Ankara Nobel Kitabevi 2005692-694
8 Oumlzcan S Saatccedilı E Bozdemir N Akpınar E Egzersiz sağlık hastalık toplum ve hekim Ccedilukurova Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Arşiv Kaynak Tarama Dergisi 2002 11395-396
9 United States Preventive Services Task Force (USPSTF) Screening for Type 2 Diabetes Mellitus in adults Erişim(httpwwwahrqgovclinicuspstfuspsdiabhtm) Erişim tarihi5042010
10 Gonsalves W (Ccedileviri Oumlzdemir H) Ağız sağlığı In South-Paul J E Matheny S C Lewis E L (Ccedileviri editoumlrleriKut A Tokalak İ Eminsoy M G) Current Aile Hekimliği Tanı veTedavi 2Baskı Ankara Guumlneş Kitabevi 2010507-517
11 Samaranayake L Essential Microbiology for Dentistry 3th Ed Edinburgh Churcill Livingstore 2006265
12 Zimmerman R K Abwesb E R Adult Vaccination In Campos-Outcalt D Ed 20 Common Problems In Preventive Health Care 1Baskı USA McGraw-Hill Companies 2000431461
13 Tuumlrkiye Enfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji Uzmanlık Derneği Erişkin Bağışıklama Rehberi Ccedilalışma Grubu Erişkin Bağışıklama Rehberi 200936
14 Tuumlrkiye İstatistik Kurumu Tuumlrkiye İstatistik Yıllığı 2009103 275 401
15 McCarthy P L (CcedileviriBiccediler S ) Muayenehane ve Klinikte hasta ccedilocuğun değerlendirilmesi Ateşli silah yaralanmaları In Behrman R E Kliegman R M Jenson H B Eds (Ccedileviri editoumlruuml AkccedilayT) Nelson Pediatri 17th Ed USA Nobel Tıp Kitabevleri 2008262
59
16 Odabaş Y Anket youmlnetimi Anadolu Uumlniversitesi Erişim (wwwaofanadoluedutrkitapIOLTP2294unite05pdf ) Erişim tarihi 8102009
17 Siberry G K Conversion formulas and biostatistics In Siberry G K Iannor R Eds The Harriet Lane Handbook A manual for pediatric house officers 15thEd USA Mosby Inc 2000181-184
18 TCAdana Valiliği İl ve İlccedileler Arası Mesafeler Karayolları Genel Muumlduumlrluumlğuuml Erişim (httpwwwkgmgovtrSayfalarKGMSiteTrUzakliklarililcelerArasiMesafeaspx) Erişim tarihi3042010
19 TCAdana Valiliği İlccedilelerimiz Adana Valiliği Erişim ( httpwwwadanagovtrsayfa=4) Erişim tarihi 3042010
20 TCAdana Valiliği Sayılarla Tuumlrk Telekom Muumlduumlrluumlğuuml Tuumlrk Telekom Muumlduumlrluumlğuuml Erişim (httpwwwadanagovtrsayfa=5ampalt=turk_telekom) Erişim tarihi 3042010
21 Tuumlrkiye İstatistik Kurumu İlccedile yaş grubu ve cinsiyete goumlre nuumlfus 2009 eğitim duumlzeyi cinsiyet yaş grubuna goumlre ililccedile nuumlfusu 2009 Adrese Dayalı Nuumlfus Kayıt Sistemi (ADNKS) Veri Tabanı Erişim (httptuikapptuikgovtradnksdagitappadnkszul) Erişim tarihi3042010
22 Adana Tuumlrk Telekom Boumllge Muumlduumlrluumlğuuml telefonla oumlzel goumlruumlşme
23 Uysal Y Uysal Accedilık Kaynak Kodlu Veri Analiz Programları wwwwebdatanametr Erişim tarihi1022009
24 CDC Epi Info İstatistk Programı Centers for Disease Control and Prevention Erişim (httpwwwcdcgovepiinfo) Erişim tarihi2102009
25 CDC About the BRFSS Turning information into public health Centers for Disease Control and Prevention Erişim (httpwwwcdcgovbrfssabouthtm) Erişim tarihi 5022010
26 Remington P L Smith M Y Williamson D F Anda R F Gentry E M Hogelin G C Design characteristics and usefulness of state-based behavioral risk factor surveillance 1981ndash87 Public Health Reports 1988 103(4) 367
27 CDC Behavioral Risk Factor Surveillance System Prevalance and Trends Data Centers for Disease Control and Prevention Erişim (httpwwwappsnccdcdcgovBRFSS ) Erişim tarihi1022010
28 Gemicioğlu B Astım In Erol Ccedil Ed İccedil Hastalıkları 1Baskı Ankara MN Medikal δ Nobel 20082440
29 Uysal Y Seyhan ilccedilesinde davranışsal risk faktoumlrlerinin belirlenmesi projesi Uzmanlık tezi Ccedilukurova Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Adana 2007
30 Arabacı F Yuumlreğir ilccedilesinde davranışsal risk faktoumlrlerinin belirlenmesi projesi Uzmanlık tezi Ccedilukurova Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Adana 2007
31 Tang E A Matsui E Wiesch D G Samet J M Risk factors for asthma In Adkinson N F Bochner B Busse W W Holgate S T Lemonske R F F Estelle R Simons Eds Middletonrsquos Allergy Prinicples and Practice 7th Ed Philadelphia MosbyElsevier 2009735-737
32 Hopkin J M Prevalance of asthma In Warrell D A Cox T M Firth J D Benz J Oxford Textbook of Medicine 4th Ed NewYork Oxford Univ P 20031334-1335
60
33 Goumlkcel A Oumlzşahin K Sezgin N Karakoumlse H Ertoumlrer E Akbaba M Baklacı N Senguumll A Guumlvener N A High Prevalance of Diabetes in Adana Southern Province of Turkey Diabetes Care (Electronic Journal) 200326(11)3031-3034 Erişim (httpcarediabetesjournalsorgcontent26113031fullpdf+html) Erişim tarihi5012010
34 Brown D Balluz L Giles W Beckles G Moriarty D Ford E Mokdad A Diabetes Mellitus
and health related quality of life among older adults Findings from BRFSS Diabetes Research and Clinical Practice 200465(2)106-113
35 Narayan KM Gregg EW Fagot-Campagna A Engelgau MM Vinicor F Diabetes-a
commongrowing seriouscostlyand potentially preventable public health problem Diabetes Research and Clinical Practice50suppl2 200078
36 Tuumlrk Diş Hekimleri Birliği İstatistikler Ağız Diş Sağlığı ile ilgili goumlstergeler Genel durumTuumlrkiye ağız ve diş sağlığı profili Erişim (httpwwwtdborgtrtdbv2solmenu_gosterphpyer_id=7ampid=100 2004) Erişim tarihi10022010
37 World Health Organization Hepatitis B WHOcdscsrlyo20022Hepatitis B Department of Communicable Disease Surveillance and Responce 200238
38 Umut vakfıBireysel silahlanmaya ilişkin Tuumlrkiye verilerirsquodeki veriler Erişim (httpwwwumutorgtrpublicpageaspxid=19303) Erişim tarihi5032010
39 Jackman G A Farah M M Kellermann A L Simon H K Seeing Is Believing What Do Boys Do When They Find a Real Gun Pediatrics 107No6 2001 1247-1250
40 Kilmer G Roberts H PhD Hughes E Li Y Valluru B Fan A Giles W Mokdad A Jiles R Surveillance of Certain Health Behaviors and Conditions Among States and Selected Local Areas Behavioral Risk Factor Surveillance System (BRFSS) United States Mortality and morbidity weakly report 2006 57 (Electronic Journal) 20082-7 Erişim (wwwcdcgovmmwr) Erişim tarihi04032010
41 Evans P (Ccedileviri Başak O) Aile Hekimliği Genel Pratisyenlik Avrupa Tanımı Wonca 200215-19 Erişim (httpwwwwoncaeuropeorgWeb20documentsEuropean20Definition20of20family20medicineWONCA20definition20Turkish20versionpdf) Erişim tarihi1022010
42 Lederman R I Shea S Stein A D The Behavioral Risk Factor Surveillance System Questionnaire Its Reliability In a Statewide Sample American Journal of Public Health 199383(12)1768-1772
43 Nelson DE Holtzman D Bolen J Stanwyck CA Mack KA Reliability and validity of
measures from the Behavioral Risk Factor Surveillance System (BRFSS) Soz Praventivmed 200146 Suppl 1S3-42
44 Chesnutt M S Prendergast T JAsthma Assessment monitoring and preventationIn Mcphee
S J Papadakıs M A Tierrey L M EdsCurrrent Medical Diagnosis and Treatment 46th Ed New YorkMcGraw-Hill Medical 2007241
45 (CcedileviriOumlzşahin K) Kronik Hastalığı Olan Hastalara Sunulan Birinci Basamak Hizmetin İyileştirilmesiIn Bodenheimer T Grumbach K Eds (Ccedileviri Bozdemir N Saatccedilı E) Birinci Basamağın geliştirilmesi Daha iyi uygulamalar iccedilin stratejiler ve araccedillar 200955-78
46 (CcedileviriCcedilelik M) Kronik Hastalığı Olan Kişilerde Kendi Kendine Youmlnetme Desteği In Bodenheimer T Grumbach K Eds (Ccedileviri Bozdemir B Saatccedilı E) Birinci Basamağın Geliştirilmesi Daha İyi Uygulamalar İccedilin Stratejiler ve Araccedillar 200979-98
61
47 Deakın TA Mc Share CE Cade JE Williams R Group based training for self management
strategies in people with type 2 diabetes mellitus Cochraine Database of Systematic Reviews 2005 Issue2CD003417
62
EKLER
Davranışsal Risk Faktoumlrleri Araştırma Sistemi Anketi
Merhaba ben Dr Ufuk Guumllmen
CcedilUumlTF Aile Hekimliği Boumlluumlmuumlrsquonden arıyorum
Adanada yaşayanların sağlık durumlarıyla ilgili bir araştırma yapıyoruz
Eğer kabul ederseniz size sağlık durumunuz ve sağlıkla ilgili davranışlarınız hakkında birkaccedil soru sormak istiyorum
(Kişi ccedilalışmaya katılmak soruları yanıtlamak istemezse iyi guumlnler dileyerek TELEFONU KAPAT)
Orası oumlzel bir konut mu
Eğer cevap hayır ise
Teşekkuumlrler sadece oumlzel konuttaevde yaşayanlarla goumlruumlşme yapıyoruz (TELEFONU KAPAT)
Goumlruumlşuumllen numara oumlzel bir konuta aitse goumlruumlşuumllen kişi 18 yaşın uumlstuumlndeyse ve kişi goumlruumlşmeyi kabul ettiyse aşağıdaki boumlluumlm ile devam et
Bu goumlruumlşme iccedilin telefon numaranız rasgele olarak seccedilildi
Adınızı adresinizi veya buna benzer kişisel bilgilerinizi sormayacağım
Cevap vermek istemediğiniz sorulara cevap vermeyebilirsiniz ve istediğiniz an goumlruumlşmeyi bitirebilirsiniz
Bana verdiğiniz tuumlm bilgiler gizli kalacaktır
Eğer bu araştırma hakkında daha ayrıntılı bilgi edinmek isterseniz size vereceğim şu telefonu arayabilirsiniz (CcedilUumlTF Yalım Erez Aile Hekimliği Polikliniğirsquonin telefon numarasını ver)
Boumlluumlm 1 Demografik Bilgiler
11 Kaccedil yaşındasınız
[] (Yaşı yazınız)
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
12 Evli misiniz bekacircr mısınız
63
[ ] Evliyim ----gt Resmi nikahınız var mı [ ] Evet [ ] Hayır
[ ] Boşandım
[ ] Eşim vefat etti
[ ] Eşimden ayrı yaşıyorum
[ ] Hiccedil evlenmedim
[ ] Evli olmayan bir ccediliftiz
[ ] Cevap vermek istemiyorum
13 Evinizde 18 yaşın altında olup sizinle yaşayan ccedilocuğunuz var mı
(bu soruyu evli olmayanlara sorma)
[] Sayıda ccedilocuğum var
[ ] Hiccedil yok
[ ] Cevap vermek istemiyorum
14 Eğitim durumunuz nedir
[ ] Okur-yazar değilim
[ ] Okur-yazarım
[ ] İlkokul mezunuyum
[ ] Ortaokul mezunuyum
[ ] Lise mezunuyum
[ ] Uumlniversite mezunuyum
[ ] Cevap vermek istemiyorum
15 Ne iş yapıyorsunuz
[ ] Maaş karşılığı ccedilalışıyorum
[ ] Kendi işim
[ ] Bir yıldan fazla suumlredir işsizim
[ ] Bir yıldan kısa suumlredir işsizim
[ ] Ev kadınıyım
64
[ ] Oumlğrenciyim
[ ] Emekliyim
[ ] Ccedilalışamaz durumdayım
[ ] Cevap vermek istemiyorum
16 Cevap veren kişinin cinsiyetini belirtiniz
(sadece gerekliyse sorunuz)
[ ] Erkek
[ ] Kadın
17 Sizin bilginize goumlre şu anda gebe misiniz
(49 yaş uumlstuumlndeki kadınlara bu soruyu sorma)
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
18 Vuumlcut ağırlığınız ne kadar
[] kg
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
19 Boyunuz ne kadar
[] cm
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
110 Cep telefonu hariccedil evinizde birden fazla telefon hattı var mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
65
[ ] Cevap vermek istemiyorum
111 Geccediltiğimiz 12 ay iccedilerisinde bir hafta veya daha fazla suumlre iccedilin evinizde telefonunuzun kesildiği oldu mu
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
Boumlluumlm 2 Astım
91 Bir hekim tarafından astımınız olduğu soumlylendi mi
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
Boumlluumlm 3 Diyabet
101 Bir hekim tarafından şeker hastalığınız olduğu soumlylendi mi
[ ] Evet
[ ] Evet fakat sadece gebeliği sırasında
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
Boumlluumlm 4 Ağız Sağlığı
111 Herhangi bir nedenle diş hekimine veya diş kliniğine en son ne zaman gittiniz
[ ] Son bir yıl iccedilinde
[ ] Son iki yıl iccedilinde
66
[ ] Son beş yıl iccedilinde
[ ] Beş yıl veya daha uzun suumlre oumlnce
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Hiccedil
[ ] Cevap vermek istemiyorum
112 Diş ccediluumlruumlğuuml nedeniyle kaccedil dişinizi kaybettiniz
[] tane dişimi kaybettim
[ ] Hepsini kaybettim
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Hiccedilbirini kaybetmedim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
113 Dişlerinizi en son ne zaman temizlettiniz
[ ] Son bir yıl iccedilinde
[ ] Son iki yıl iccedilinde
[ ] Son beş yıl iccedilinde
[ ] Beş yıl veya daha uzun suumlre oumlnce
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Hiccedil
[ ] Cevap vermek istemiyorum
Boumlluumlm 5 Aşılama
121 Son 12 ay iccedilinde grip aşısı yaptırdınız mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
67
122 Son 12 ay iccedilinde tetanoz aşısı yaptırdınız mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
123 Daha oumlnce uumlccedil doz Hepatit-B aşısı yaptırdınız mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
124 Daha oumlnce hiccedil kuduz aşısı yaptırdınız mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
Boumlluumlm 6 Askerlik Durumu
131 Askerlik yaptınız mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bimiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
132 Son 12 ay iccedilerisinde Tuumlrk Silahlı Kuvvetlerirsquone bağlı bir sağlık karnesi ile muayene oldunuz mu veya ilaccedil yazdırdınız mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
68
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevaplamak istemiyor
Boumlluumlm 7 Engellilik
141 Fiziksel ruhsal veya duygusal sorunlar nedeniyle herhangi bir şekilde herhangi bir aktiviteden geri kaldınız mı (engellilikdisability)
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevaplamak istemiyorum
142 Oumlzel ekipman (koltuk değneği tekerlekli sandalye oumlzel bir yatak oumlzel bir telefon vs) kullanmanızı gerektirecek herhangi bir sağlık sorununuz var mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevaplamak istemiyorum
Boumlluumlm 8 Ateşli Silahlar
151 Evinizde ateşli silah bulunuyor mu
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevaplamak istemiyorum
152 Bu silahlardan herhangi biri şu anda dolu mu
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
69
[ ] Cevaplamak istemiyorum
153 Bu silahlardan herhangi biri şu anda accedilıkta mı ulaşılabilir bir yerde mi
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevaplamak istemiyorum
Bu son soruydu
Ccedilalışmamıza katıldığınız iccedilin teşekkuumlr ederiz
70
71
OumlZGECcedilMİŞ
Adı Soyadı Ufuk Guumllmen
Doğum yeritarihi Adana 1971
Medeni durumu Evli
Adres Toros mahallesi Mavi Bulvar Erciyes Plaza B Blok Kat3
Daire3 Ccedilukurova ADANA
Telefon 322-2279955
E-mail ufukgulmenhotmailcom
Mezun olduğu tıp fakuumlltesi İstanbul Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi
Goumlrev yerleri 2000-2002 TC Sağlık Bakanlığı Kuumlrtuumlncuuml Sağlık Ocağı
Musabeyli Kilis
2002-2003 TCSağlık Bakanlığı Elbeyli Sağlık Ocağı
Elbeyli Kilis
2003-2007 Başkent Uumlniversitesi Adana Uygulama ve
Araştırma Hastanesi
2007-2010 ndashCcedilukurova Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Aile
Hekimliği Anabilim Dalı Adana
Dernek Uumlyelikleri TAHUD
Yabancı diller İngilizce Almanca
viii
KISALTMALAR
ADNKS Adrese Dayalı Nuumlfus Kayıt Sistemi BKİ Beden Kitle İndeksi BRFSS Behavioral Risk Factor Surveillance System CDC Centers for Disease Control and Prevention DSOuml Duumlnya Sağlık Oumlrguumltuuml GINA Global Initiative for Asthma TİP 2 DM Tip 2 Diabetes Mellitus TİSAB Ccedilukurova Uumlniversitesi Telefon ve İnternet ile Saha Araştırmaları Birimi TSK Tuumlrk Silahlı Kuvvetleri TURDEP Turkish Diabetes Epidemiology Study USPSTF United States Preventive Services Task Force WHO World Health Organization
ix
OumlZET
Adana İli Ceyhan Karaisalı Pozantı Yumurtalık Kozan İmamoğlu Saimbeyli
Tufanbeyli Feke Aladağ Karataş İlccedilelerinde Yaşayan Bireylerin Davranışsal
Risk Faktoumlrlerinin Belirlenmesi
Giriş ve Amaccedil Bu ccedilalışmada Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam ve Ccedilukurova hariccedil) yaşayan bireylerin astım diyabet ağız sağlığı ve engellilik durumlarını araştırdık Gereccedil ve Youmlntem Veriler telefonla anket youmlntemin ile toplanmıştır Adana İli İlccedilelerindeki tuumlm sabit telefon numaraları arasından ldquosistematik kuumlme oumlrneklem youmlntemirdquo ile aranan numaralar belirlenmiştir Aranan telefonlarda sadece 18 yaşından buumlyuumlk kişilerle goumlruumlşuumllmuumlştuumlr Ccedilalışmada kullanılan anket formu Behavioral Risk Factor Surveillance Systemrsquoe ilişkin oumlzellikle telefonla uygulanmak uumlzere yapılandırılmış anketten uyarlanarak oluşturulmuştur Bilgisayar Destekli Telefon Goumlruumlşmesi kullanılmış ve goumlruumlşme sonuccedilları goumlruumlşme sırasında bilgisayara kaydedilmiştir Bu sistem Uysal WebQ10 anket youmlnetim yazılımı ve Epi info bilgisayar programı ile birlikte yuumlruumltuumllmuumlştuumlr Goumlruumlşmeler Ccedilukurova Uumlniversitesi Telefon ve İnternet ile Saha Araştırmaları Biriminde (TİSAB) gerccedilekleştirilmiştir Bulgular Oumlrnekleme ccedilıkan 1888 kişiden 1096rsquosı ( 580)rsquoi ile başarılı goumlruumlşme yapılmıştır Ccedilalışmamıza katılanlarda astım prevalansı 66 diyabet prevalansı 101 son bir yıl iccedilinde diş hekimine gidenlerin oranı 400 geccedilici veya kalıcı sakatlığı olanların oranı 70 bulunmuştur Sonuccedil Ccedilalışmadan elde edilen sonuccedillar ulusal ve boumllgesel ccedilalışmalarla uyumlu bulunmuştur Diyabet ve astım gibi kronik hastalıkların oumlnlenmesi iccedilin yeni stratejiler geliştirilmelidir Boumllgemizde ağız sağlığı koumltuumlduumlr ve ihmal edilmektedir Koruyucu hekimliğe ve birinci basamak sağlık hizmetlerine daha fazla oumlnem verilmelidir Anahtar kelimeler Adana davranışsal risk faktoumlrleri telefonla anket bilgisayar
destekli telefon goumlruumlşmesi
x
ABSTRACT
Determining the Behavioral Risk Factors in People Living in Adana Counties
Ceyhan Karaisalı Pozantı Yumurtalık Kozan İmamoğlu Saimbeyli Tufanbeyli
Feke Aladağ Karataş
Background and Aim In this study we searched for asthma diabetes oral health status and disability of people living in the counties of Adana city (excluding Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam and Ccedilukurova) Materials and Methods Data was collected by ldquotelephone interviewrdquo method The phone numbers were selected by ldquosystematic cluster sampling methodrdquo from the list of home phone numbers for the counties of Adana city Interviews were only with individuals gt18 years of age The questionnaire was modified from the structured questionnaire of Behavioral Risk Factor Surveillance System designed particularly for telephone interviewing Data was installed during the interview The Computer Assisted Telephone Interviewing was used The system was conducted using Uysal WebQ 1 and Epi Info softwares The interviews were held in ldquoCukurova University Field Research by Telephone and Internet (TISAB)rdquo Results The response rate was 58 (10961888) Prevalence for asthma was 66 for diabetes 101 Of the sample 400 stated that they had visited a dentist during the last year and the prevalence of disability (either permanent or temporary) was 70 Conclusion Our results were consistent with national and regional studies New strategies should be developed to prevent chronic disease including asthma and diabetes Oral health is poor and neglected in our region Preventive care and primary care should have more emphasis Keywords Adana behavioral risk factors telephone interview computer assisted
telephone interviewing
1
1 GİRİŞ VE AMACcedil
Risk değişik anlamlara gelebilir En sık kullanılan iki değişik anlamı olumsuz bir
durumla sonuccedillanma olasılığı veya bu olasılığı arttıran bir faktoumlrduumlr Riskle ilgili diğer
tanımlar Tablo 1rsquode oumlzetlenmiştir Sağlıkta risklere odaklanma hastalık ve
yaralanmalardan korunmada anahtardır Yaralanma ve hastalıkların oumlnlenmesi
sistematik değerlendirme ve nedenlerin azaltılmasını gerektirir1
Hastalığın nedenlerine odaklanırken birccedilok bilimsel etkinlik risk faktoumlrlerinin
varlığına youmlnelir ldquoElektromanyetik dalga radyasyonu loumlsemiye neden olur murdquo
ldquoEnfeksiyonlar kalp krizine yol accedilar mırdquo Bu değerlendirmeleri kişiler arasındaki risk
faktoumlrlerinin değerlendirilmesi izler1
Tablo 1 Risk Ne Anlama Gelir1
bull Risk olasılık anlamına gelebilir Kirli bir iğneden HIVAIDS olma riski gibi bull Risk olumsuz bir durumun olasılığını arttıran bir faktoumlr olabilir Oumlrneğin Koumltuuml
beslenme ev iccedili pis su ve evde sigara iccedililmesi ccedilocuk sağlığı riskleridir bull Risk bir sonuccedil anlamına da gelebilir Oumlrneğin iccedilkiliyken araba kullanmanın
riski araba kazası geccedilirmek olabilir bull Risk potansiyel olumsuz bir durum veya tehdit anlamına gelebilir Oumlrneğin
motor kullanmanın bir riski vardır Riskle İlgili Oumlnemli Diğer Tanımlamalar
bull Risk prevalansı Belli bir popuumllasyonda belli bir riske maruz kalanların oranıdır Oumlrneğin bir popuumllasyonda sigara iccedilme prevalansı 25 olabilir
bull Roumllatif Risk Belirli bir riske maruz kalanlar ile kalmayan insanlar karşılaştırıldığında muhtemel zararlı sağlık sonuccedillarının oluşma olasılığıdır
bull Tehlike Doğada olan bir oumlzelliktir Oumlrneğin Potansiyel zararlı iccedileren bir kimyasal madde
bull Nuumlfusa atfedilen risk Bir nuumlfusta belirli bir riskten dolayı oluşan hastalık oranı bull Atfedilen yuumlk Geccedilmiş bir karşılaşmadan kaynaklanan şimdiki hastalık veya
yaralanma yuumlkuuml oranı bull Kaccedilınabilen yuumlk Bazı alternatifler ve duumlzenlemelerle şimdi ve gelecekteki riske
maruziyet duumlzeyleri azaltılırsa gelecekte kaccedilınılabilecek hastalık veya yaralanma yuumlkuuml oranı
Risk faktoumlruuml ise bir hastalığın artmış olasılığı ile olan bir durumdur Oumlrneğin
obezite diyabet iccedilin bir risk faktoumlruumlduumlr Obez kişiler obez olmayan kişilere goumlre
2
yaşamları boyunca daha fazla diyabet geliştirme olasılığına sahip olacaktır Bazı risk
faktoumlrleri nedenseldir risk faktoumlruuml hastalığa neden olur Oumlrneğin sigara iccedilmek bir risk
faktoumlruumlduumlr ve akciğer kanserinin kanıtlanmış bir nedenidir Bir iccedilici yaşamı boyunca
akciğer kanseri geliştirmek iccedilin iccedilici olmayandan muhtemelen birccedilok kat daha fazla
olasılığa sahiptir2
Diğer risk faktoumlrleri birlikteliklerdir kuzey enlemlerde yaşayanların multiple
skleroza yakalanma olasılığı daha fazladır Yani bilinen hiccedilbir nedensel ilişki yoktur Bu
basit bir birlikteliktir Myokard enfarktuumlsuuml iccedilin risk faktoumlrleri cinsiyet yaş
hipertansiyon sigara iccedilme yuumlksek kolesterol duumlzeyleri sedanter yaşam obezite ve
diyabettir2
Bazı risk faktoumlrleri modifiye edilebilir Oumlrneğin sigara iccedilme fiziksel aktivite
duumlzeyi kolesterol duumlzeyi Diğerleri değiştirilemez Oumlrneğin yaş cinsiyet ırk aile
oumlykuumlsuuml
Bir oumlnleme programı planlanırken risk faktoumlruumlnuumln veya hastalığın olmadığı bir
nuumlfusu hedef almaktansa daha yuumlksek hastalık riski veya hastalığı olan bir nuumlfusu hedef
almak daha maliyet etkindir Oumlrneğin cinsel yolla bulaşan enfeksiyonlar genel nuumlfusta
nadirken bazı gruplarda daha yaygındır2
Davranışsal risk faktoumlrlerini belirleyerek değiştirilebilir olanlar iccedilin değiştirme
programları yapmak ve maliyet etkin oumlnlemler almak gerekir
Ccedilalışmamızın amacı Adanarsquonın ilccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova
hariccedil) yaşayan 18 yaşından buumlyuumlk erişkinlerde telefonla anket youmlntemiyle astım
diyabet ağız sağlığı aşılama askerlik durumu engellilik ve ateşli silahlar accedilısından
davranışsal risk faktoumlrlerinin araştırılmasıdır Bu risk faktoumlrleri iyileştirilebilir mi Evet
iyileştirilebilir hatta kazanıldıktan sonra da Hastalıkları tedavi etmek ikincil ve
uumlccediluumlncuumll koruma da tabi ki oumlnemlidir Ancak risk faktoumlrlerini belirleyerek hastalıklardan
korunma yollarını bilmek hem akılcı hem maliyet etkindir
3
2 GENEL BİLGİLER
21 Sağlıkla İlgili Davranışsal Risk Faktoumlrlerini Belirlemede Kullanılan
Değişkenler
Davranışsal risk faktoumlrlerini belirlemede kullanılan bazı değişkenler aşağıdadır3
bull Demografik bilgiler Kişinin yaş boy kilo ırk eğitim sosyoekonomik durum
gibi parametreleri
bull Sağlık durumu Kişinin genel sağlık durumunu nasıl tanımladığı
bull Sağlıklı guumlnler- Sağlıkla ilgili yaşam kalitesi Kişinin yaşamında belli bir suumlrede
fiziksel ve ruhsal olarak ldquoiyirdquo kabul etmediği suumlreler
bull Sağlık hizmetlerine erişim Kişinin sosyal guumlvence durumu ve ihtiyaccedil
duyduğunda sağlık hizmetlerine ulaşabilme durumu
bull Egzersiz Kişinin ev ve işi ile ilgili guumlnluumlk aktiviteleri dışında guumlnluumlk 30
dakikadan az olmamak uumlzere duumlzenli fizik egzersiz yapma durumu
bull Ccedilevresel faktoumlrler Başta sigara iccedilimi ve hava kirliliği olmak uumlzere kişinin
yaşadığı ortamda maruz kaldığı toz duman egzoz gazları vs kimyasallara
ilişkin durumlar
bull Aşırı guumlneş ışığına maruz kalma Pek ccedilok hastalık iccedilin bir risk faktoumlruuml olan aşırı
guumlneş ışığına maruz kalma durumu
bull Tuumltuumln kullanımı Başta sigara olmak uumlzere tuumlm tuumltuumln uumlruumlnlerini kullanım
durumu
bull Alkol tuumlketimi Alkolluuml iccedileceklerin miktar cins ve sıklık olarak tuumlketim durumu
bull Astım Araştırılan nuumlfustaki astım tanısı sıklığı
bull Diyabet Diyabet tanısı almış kişilerin oranı
bull Ağız sağlığı Kişilerin ağız ve diş sağlığı konusundaki duyarlılıkları
bull Aşılama Erişkinlerin aşılamaya ilişkin davranışları
bull Kadın sağlığı Meme sağlığı ve hastalıkları genitouumlriner sistem sağlığı ve
hastalıkları
bull Prostat kanser taraması Prostat kanseri accedilısından muayene olma ve test
yaptırma
4
bull Kolorektal kanser taraması Gaitada kan testi sigmoidoskopi kolonoskopi gibi
kolorektal kanser tarama youmlntemleri
bull Aile planlaması Kişinin veya eşinin doğum kontrol youmlntemi kullanma
konusundaki tutum davranış ve beklentileri
bull Engellilik durumu Herhangi bir sebeple kişinin iccedilinde bulunduğu
(engellilikyetersizlik) durumu
bull HIVAIDSCinsel yolla bulaşan enfeksiyonlar Kişinin başta HIV olmak uumlzere
cinsel yolla bulaşan hastalıklara karşı tutum ve riskli davranışları
bull Ateşli silahlar Kişinin ateşli silahlardan herhangi birine sahip olup olmadığı ve
bu konudaki tutum ve davranışları
bull Hipertansiyon Hipertansiyon tanısı almış kişilerin belirlenmesi ve bu kişilerin
kan basınccedillarının kontroluuml ve ilaccedil uyumları konusunda tutum ve davranışları
bull Kolesterol Kişinin kan kolesterol duumlzeyi konusundaki bilgisi ve yuumlksek kan
kolesteroluuml olan bireylerin kontrol ve ilaccedil uyum durumları
bull Ev yaşam koşulları Temiz iccedilme suyu durumu kanalizasyon ve atık su tahliye
koşulları ev ccedilevresindeki ccediloumlp bitki oumlrtuumlsuuml sinek boumlcek ve benzeri diğer
zararlılar ve bunlarla muumlcadele durumları
bull Myokard enfarktuumlsuuml ve strok Bulgular ve kişinin boumlyle bir olayla karşılaşması
halinde ilk olarak neler yapacağı konusundaki bilgisi
bull Artrit Kişinin artrit tanısı kontrol ve ilaccedil uyumu
bull İyot yetersizliği Kişinin iyot iccedileren gıdaları alım durumu
22 Davranışsal Risk Faktoumlrleri
Ccedilalışmamızda yer alan davranışsal risk faktoumlrleri hakkında genel bilgiler aşağıda
verilmiştir
221 Astım
Astım tamamen geri doumlnduumlruumllebilir epizodik tıkayıcı akciğer hastalığı olarak
tanımlanır Astım iccedilin en guumlccedilluuml risk faktoumlrleri evde sigara iccedilenlerin varlığı astım atopi
(astım atopik dermatit alerjik rinit) ve nazal polip veya aspirin aşırı duyarlılığı gibi aile
oumlykuumlsuumlduumlr Erken ccedilocuklukta ev ve ccediliftlik hayvanlarına ve bakteriyel antijenlere maruz
kalmanın paradoksal koruyucu etkisi tartışmalıdır4
5
Astım en sık goumlruumllen kronik hastalıklardan biri olup tuumlm duumlnyada yaklaşık 150
milyon kişiyi etkilemektedir Ccedilocuk ve genccedil erişkinlerde daha sık olmak uumlzere tuumlm yaş
gruplarında goumlruumllmektedir Uumllkeler arasında prevalans farklılıkları goumlze ccedilarpmaktadır
Eskimo toplumunda ccedilok seyrek rastlanırken ( 1) Yeni Zelanda Avustralya İngiltere
ve Venezuelarsquoda 7ndash8 civarında bir prevalansa sahiptir Uumllkemizde sıklığı Ankararsquoda
22 Trabzonrsquoda 83 İstanbulrsquoda ise 10-21 arasında olup ortalama 5-7 olarak
bildirilmiştir Seksenli yıllardan sonra tuumlm duumlnyada yapılan prevalans ve mortalite
ccedilalışmalarında astım prevalansının artış goumlsterdiği saptanmıştır Astım sanayileşmiş
uumllkelerde daha sık goumlruumllmektedir Ccedilok yuumlksek sağlık harcamaları gerektiren astım hafif
ve orta şiddette iş ve okul guumlnuuml kayıplarına neden olurken ağır şiddette mortalite riskini
arttırmaktadır4
Astım gelişmesindeki risk faktoumlrleri kişiye ait ve ccedilevresel faktoumlrler olarak ele
alınabilir (Tablo 2)
Tablo 2 Astım Gelişmesine Yol Accedilan Risk Faktoumlrleri4
Kişiye ait faktoumlrler Ccedilevresel faktoumlrler
Genetik yatkınlık İccedil ve dış ortam alerjenleri
Atopi Mesleksel duyarlandırıcılar
Havayolu aşırı duyarlılığı Sigara dumanı
Cinsiyet Hava kirliliği
IrkEtnik yapı Enfeksiyonlar (Solunum yolu)
Kronik uumlst solunum yolu hastalıkları
İlaccedillar
Sosyoekonomik faktoumlrler
Aile uumlyelerinin sayısı
Gıda
Obezite
Yaşam tarzının değişmesi astım gelişme riskini arttırabilmektedir Oumlrneğin Yeni
Ginersquode astım prevalansı 01 iken 70rsquoli yıllarda uumllkede battaniye kullanımının
yaygınlaşması ile astım prevalansı 73rsquoe ccedilıkmıştır Bu artış battaniyeler ile ev tozu
6
akarlarının evlere daha yoğun girmesine ve maruziyetin artmasına bağlanmıştır Diğer
bir ccedilevresel faktoumlr oumlrneği ise Doğu ve Batı Almanyarsquonın ayrılmasından sonra aynı
genetiğe sahip ama yaşam tarzları farklı olan iki toplumda astım ve atopi prevalansının
farklılaşmasıdır Batı Almanyarsquoda astım risk oranı 6 ve alerjik rinit risk oranı 86
iken Doğu Almanyarsquoda astım 4 rinit ise 27 oranında kalmıştır4
Amerikan Aile Hekimliği Akademisi ve GINA (Global Initiative for Asthma)
astımı kontrol etmeye yardım etmek iccedilin hastalara şu oumlnerilerde bulunmaktadır56
v Duumlzenli ilaccedil kullanımı oumlnemlidir Bunun yanında aşağıdaki oumlnlemlerin alınması da
astım ataklarını azaltmaya yardım edecektir
v Kilimlerin ve halıların kaldırılması (ccediluumlnkuuml tozlu ve kuumlfluuml olabilir)
v Yumuşak koltuk minder ve fazla yastıkların ccedilıkarılması (ccediluumlnkuuml toz tutabilir)
v Hayvanlara yatak uumlstuumlnde veya odada izin verilmemesi
v Yatak odasında sigara iccedilmeye veya guumlccedilluuml kokulara izin verilmemesi
v Yatak ve yastıklarda tozdan koruyucu fermuarlı oumlrtuuml kullanılması
v Sap veya kuştuumlyuumlnden yapılmış yorgan veya yastık kullanılmaması
v Ccedilarşaf ve battaniyelerin her hafta ccedilok sıcak suda yıkanması hatta perde ve storların
aralıklı olarak yıkanması
v İccedileri sıcak havasız veya yemek vs kokusu ile dolduğunda pencerelerin accedilılması
v Odun veya gaz dumanından korunmak iccedilin pencerenin aralık bırakılması
v Koşma spor yapma aşırı ccedilalışma astım belirtilerine yol accedilabilir fakat bu aktiviteler
yararlıdır ve aktivitelerden oumlnce kişinin doktorunun oumlnerdiği astım ilaccedillarını alması
oumlnemlidir
222 Diyabet
Diabetes mellitus pankreas beta huumlcresinden insuumllinin sekresyonunda veveya
insuumllinin periferik huumlcrelere etkisinde meydana gelen bozukluklar sonucu ortaya ccedilıkan
ve hiperglisemi ile karakterize bir grup Metabolik Sendromrsquoun adıdır7
Duumlnyada 150 milyon civarında diyabetik hastanın olduğu ve on yıl iccedilerisinde
bunun iki katına ccedilıkabileceği hesaplanmaktadır Diyabet insidansı boumllgeler ve uumllkeler
arasında farklılık goumlstermekle beraber genellikle tip 2 diyabet ortalama 5-10 tip 1
diyabet ise 05-1 civarındadır Tip 2 diyabet enduumlstriyel gelişim sonucu insanların
daha konforlu ortamlarda daha az hareket ederek ve daha fazla beslenerek yaşamaları
nedeni ile giderek yaygınlaşmakta ve eskiye oranla genccedil insanlarda daha sık
7
goumlruumllmektedir Tip 2 diyabet ileri yaşlarda daha sık goumlruumllduumlğuumlnden son yuumlzyılda tıbbi
gelişmelerle insan oumlmruumlnuumln uzaması da insidans artışında oumlnemli bir faktoumlr olmuştur
Diyabet risk faktoumlruuml (Tablo 3) olan bireylerde hastalığın ortaya ccedilıkma olasılığı
artmıştır7
Tablo 3 Tip 2 Diyabetin Majoumlr Risk Faktoumlrleri7
Obezite (beden kitle indeksi gt27 kgm2
Diyabet aile oumlykuumlsuuml (kardeş ya da anne-baba)
Irk Koumlk (Oumlrneğin Afrika koumlkenli Amerikalılar İspanyol veya Latin Amerika koumlkenliler Amerika yerlileri Asya koumlkenli Amerikalılar) Yaş ge 45
Sedanter yaşam
Oumlnceden bozulmuş accedillık glikozu veya bozulmuş glikoz toleransı tanısı almış olmak
Hipertansiyon ge 14090 mmHg
HDL le35 mgdl veya trigliserit ge250 mgdl
Gestasyonel diyabet oumlykuumlsuuml veya 4 kg veya daha ağır bebek doğurmuş olmak
Tuumlrkiye Diyabet Epidemiyoloji (TURDEP) Ccedilalışmasırsquona goumlre uumllkemizde 2002
yılı diyabet prevalansı 72 bozulmuş glikoz toleransı 67rsquodir (kadınlarda 8-
84 erkeklerde 62- 46) Tip 2 diabetes mellitus (DM)rsquolu erişkin sayısı sekiz yılda
bir milyondan 166 milyona ccedilıkmıştır Bunda nuumlfus artışı ve nuumlfusun yaşlanmasının
dışında şişmanlığın artması ve sedanter yaşam tarzının yaygınlaşması gibi ccedilevresel
faktoumlrlerin de roluuml vardır7
Fiziksel inaktivite ile Tip 2 DM arasındaki ilişkiyi destekleyen oldukccedila fazla kanıt
vardır En eski araştırmaların birinde West (1978) duumlzenli fiziksel aktivite iccedileren
geleneksel yaşam tarzlarını değiştirmiş toplumların Tip 2 DM prevalansında majoumlr bir
artışa maruz kaldıkları saptanmıştır Yaşam tarzının oumlnemini goumlsteren karşılaştırmalı
ccedilalışmalar teknolojik olarak daha ileri bir yere goumlccedil edenlerin memleketlerinde kalan
8
etnik akranlarına goumlre Tip 2 DM accedilısından daha yuumlksek prevalansa sahip olduklarını
goumlstermektedir8
Diyabette primer korunma oumlnemlidir Kolay ve ucuz olan bu tip korunma riskli
kişileri diyabet gelişiminden korur veya ortaya ccedilıkışını geciktirir Ccedilinrsquode diyabet
youmlnuumlnden riskli nuumlfusta yaşam tarzı değişikliği (uygun diyet artmış fizik aktivite ve kilo
kaybı) eğitici bir programla desteklenmiş ve altı yılda diyabet gelişiminde en az 13rsquoluumlk
bir azalma olduğu bulunmuştur8
Araştırmalar egzersizin insuumllin duyarlılığını arttırmak yoluyla Tip 2 DMrsquodan
korunmaya yardımcı olduğunu goumlstermektedir Egzersizin insuumllin miktarındaki
eksiklikten ziyade insuumllin rezistansı nedeniyle oluşan anormal glikoz toleransını
iyileştirebileceği ileri suumlruumllmuumlştuumlr Bu nedenle egzersiz Tip 2 DMrsquoda insuumllin tedavisi
gereksinimi olmadan oumlnceki erken doumlnemlerde koruyucu olarak daha yararlı olacaktır
Ccedilalışmalar insuumllin tedavisine ihtiyaccedil goumlsteren Tip 2 DM hastalarının henuumlz tedavi
almayan veya oral antidiyabetik alan hastalara goumlre diyet ve egzersizden daha az yarar
sağladığını goumlstermiştir8
United States Preventive Services Task Force (USPSTF)rsquoa goumlre kan basıncı
13580rsquonin uumlzerinde olan (tedavi edilmiş veya edilmemiş) yetişkinler diyabet accedilısından
taranmalıdır (Oumlneri duumlzeyi B) Asemptomatik yetişkinlerin kan basınccedilları 13580 veya
altında ise rutin taramanın yararı veya zararı lehine veya aleyhine yeterli kanıt yoktur9
223 Ağız Sağlığı
Ağız sağlığı ile ilgili olarak en sık goumlruumllen uumlccedil konu diş ccediluumlruumlkleri periodontal
hastalıklar ve ağız kanseridir10
Diş ccediluumlruumlkleri tek başına en sık goumlruumllen ccedilocukluk ccedilağı hastalığıdır Beş-yedi yaş
arasındaki ccedilocuklarda astımdan beş kez saman nezlesinden ise yedi kez daha fazla
goumlruumlluumlr Tuumlm yaşlar dikkate alındığında insanların 13rsquouumlnde tedavi edilmemiş bir ccediluumlruumlk
diş 35-44 yaşlar arasındaki erişkinlerin 23rsquouumlnde ccediluumlruumlk nedeniyle kaybedilmiş en az bir
kalıcı diş vardır ve daha yaşlı erişkinlerin pek ccediloğu koumlk ccediluumlruumlklerinden yakınmaktadır10
Diş ccediluumlruumlklerinin oluşması accedilısından ccedilocuklardaki risk etmenleri ile erişkinlerdeki
risk etmenleri birbirine benzer Ancak fiziksel ve mental yetersizlikler dişin yeniden
onarımları ağız iccedili aygıtları ve Sjoumlgren sendromu gibi iyi bir ağız bakımını tehdit eden
durumlar diş ccediluumlruumlğuuml riskini arttırır Ağız kuruluğuna neden olan ilaccedillar ve tuumlkuumlruumlk
akışını azaltan baş ve boyun boumllgesine uygulanan radyasyon tedavileri de ccediluumlruumlk riskini
9
arttırıcı unsurlardır Yaşlılarda gingiva ccedilekilmeleri koumlk ccediluumlruumlklerinin artmasına neden
olur Yaşlılarda aynı zamanda duumlşuumlk sosyoekonomik durum ile bunun sonucunda ortaya
ccedilıkan sağlık hizmetine ulaşma yetersizliği de ccediluumlruumlk oluşmasını arttırıcı etmenlerdir10
Diş ccediluumlruumlklerini oumlnlemenin bir yolu florlamadır Florid flor elementinin iyonik
şeklidir Florid var olan diş ccediluumlruumlklerinin gelişmesini yavaşlatır veya durdurur Destek
olarak flor reccediletesi yazılmadan oumlnce iccedilme suyundaki flor miktarı saptanmalıdır Eğer
topluma florlanmış şebeke suyu sağlanamıyorsa doğal olarak suda flor bulunup
bulunmadığı veya yeterli flor kapsayan topraklarda yetişen meyve ve sebzelerle de
gerekli florun karşılanabileceği dikkate alınmalıdır Yeterli miktarda flor iccedileren suyu
(07-12 ppm veya 06 mgLrsquoden ccedilok) tuumlketen kişilere ek olarak flor verilmesi
oumlnerilmez Pek ccedilok ailenin tuumlkettiği şişe sularında ise az miktarda flor vardır Sistematik
flor uygulamaları (tablet damla vb) ccediluumlruumlk geliştirme bakımından risk altında bulunan
altı aylıktan buumlyuumlk ccedilocuklar erken ccedilocukluk ccediluumlruumlğuuml olan bebekler ve florlanmamış su
kullanan erişkinler iccedilin oumlnerilmektedir Jel ve soluumlsyonlar gibi topikal flor preparatları
ise yuumlksek dozda flor kapsayan ve diş hekimleri tarafından uygulanabilen uumlruumlnlerdir
Soluumlsyonlar yılda bir veya iki kez uygulanır (Tablo 4)10
Tablo 4 Ek Olarak Verilecek Florid Miktarı10
İlk kez 1960rsquolı yıllarda kullanılmaya başlayan diş koruyucuları suumlt veya kalıcı
dişlerin ccediliğneme yuumlzeylerini oumlrten plastik maddelerdir Diş hekimleri bu maddeleri
topikal floridler ile birlikte kullanırlar ve bu maddeler dişlerin uumlzerindeki ccedilukur veya
fissuumlrlerde ccediluumlruumlk gelişmesini oumlnler Amerika Birleşik Devletlerirsquonde ccedilocukların
50rsquosinde bu koruyucular kullanılmaktadır10
Yaş Sudaki flor miktarı (ppm)
lt03 03-06 gt06
Doğum-6 ay 0 0 0
6ay-3 yaş 025 mg 0 0
3-6 yaş 050 mg 025 mg 0
10
Daha buumlyuumlk ccedilocukların ve erişkinlerin şekerli atıştırmalık yiyecekleri veya sıvıları
daha az tuumlketmeleri sağlanmalıdır Yemeklerden sonra şekersiz ccediliklet ccediliğnemek veya
peynir yemek tuumlkuumlruumlğuumln plak asiditesini tamponlayıcı etkisini arttırır10
Diş sağlığı iccedilin oumlnerilen beslenme şekline uyulmalıdır10
bull Şekerli yapışkan ya da asitli gıdalar uumlccedil ana oumlğuumln iccedilinde tuumlketilmelidir
bull Oumlğuumln aralarında elma havuccedil gibi dişleri temizleyip dişetine masaj yapacak sert
gıdalar yenmelidir
bull Şekerli yapışkan gıda yendikten sonra dişlerin fırccedilalanması muumlmkuumln değilse
ağız su ile ccedilalkalanmalı ya da bir bardak su iccedililmelidir
Periodontal hastalıklar erişkinlerde en sık goumlruumllen hastalıklardır Periodontal
hastalıklar kuumlccediluumlk ccedilocuklarda fazla goumlruumllmemesine karşın ergenlerin 60rsquoını etkiler
Tıpkı diş ccediluumlruumlklerinde olduğu gibi periodontal hastalıklar da diş plağındaki bakteriler
tarafından oluşturulur Periodontal hastalıkların oumlnlenmesi ve kontroluumlnde ağız
bakımının iyi olması esastır Periodontal hastalığın en hafif şekli olan gingivitis duumlzenli
diş fırccedilalama veya diş ipi kullanma ile iyileşir10
Oral ve orofarengeal kanserlerle ilgili olarak tuumltuumln kullanımı ve aşırı alkol
tuumlketimi en oumlnemli iki risk faktoumlruumlduumlr ve oral kanserlerin 75rsquoinden sorumludur Bu
nedenle birincil koruma alkol ve tuumltuumln kullanımını azaltmak veya ortadan kaldırmak
olmalıdır10
Yakın geccedilmişte plak ile ilişkili ağız hastalıklarının oumlzellikle periodontitisin bazı
durumların seyir ve patogenezini değiştirebileceği bulunmuştur Bunlar
kardiyovaskuumller hastalıklar bakteriyel pnoumlmoni diyabet ve duumlşuumlk doğum ağırlıklı
bebek doğurmadır Bunu doğrulamak iccedilin ileri araştırmalara gerek vardır ancak
şuumlphesiz iyi bir ağız sağlığı sadece ağız hastalıklarını oumlnlemek iccedilin değil genel sağlık
iccedilin de ccedilok oumlnemlidir11
224 Aşılama
Erişkin aşılaması yaşamları kurtarır ve maliyet etkindir İnfluenzaya karşı
aşılamanın maliyet etkinliğinin bir ccedilalışması aşılama ile bakım kurumlarında
yaşamayan yaşlılarda akut ve kronik solunum hastalıkları ve konjestif kalp yetmezliği
nedeni ile hastaneye yatışların azaldığını goumlstermiştir Aşılanan her kişi iccedilin direkt
kazanccedil 117 dolardır12
11
Daha buumlyuumlk ergenlerin ve yaşlıların aşı ile oumlnlenebilir hastalıklara karşı aşı
planlamasında yaş dışında birccedilok endikasyon vardır Oumlrneğin kronik obstruumlktif akciğer
hastalığı kardiyovaskuumller hastalığı ve diabetes mellitus gibi hastalıkları olanlarda
yaştan bağımsız olarak influenzadan oumllme riski artmıştır Influenza kronik sağlık
sorunu olan orta yaşlılarda 65 yaş ve uumlzerindeki sağlıklılardan daha yuumlksek oumlluumlm
oranına sahiptir12
Aşılama endikasyonları şunlardır (Yuumlksek riskli sağlık durumlarına goumlre)12
v Alkolik siroz ve kronik karaciğer hastalığı
v Aspleni
v Kronik kardiyak ve pulmoner durumlar ve diabetes mellitus
v Pıhtılaşma faktoumlr eksikliği olanlar
v Bağışık yetersizliği durumları
v Renal hastalık ve hemodiyaliz hastaları
Tuumlrkiye Enfeksiyon Hastalıkları Derneği ve Klinik Mikrobiyoloji Derneğirsquonin
2009 Erişkin Bağışıklama Rehberirsquone goumlre oumlnerilen aşılama şeması Tablo 5rsquode
sunulmuştur
12
Tablo 5 Normal ve Riskli Yetişkinlerde Aşılama Şeması13
Aşı 18-49 yaş 50-64 yaş 65 ge yaş 1 Tetanoz difteri (Td) 10 yılda bir rapel 23Kızamık (K)Kızamık kızamıkccedilık kabakulak (KKK)
Bir veya iki doz
Hepatit B Uumlccedil doz (0 1 6 aylar) İnfluenza Yılda bir doz Yılda bir doz 4Pnoumlmokok (polisakkarit)
Bir doz
Hepatit A İki doz (0 6 ya da 18 aylar) 2Su ccediliccedileği İki doz (0 6 ya da 18 aylar) 5Meningokok Bir ya da daha fazla doz İmmuumlnitesi ve kontrendikasyonu olmayan tuumlm bireyleri kapsar
Risk faktoumlruuml olan ve kontrendikasyonu olmayan bireyleri kapsar
1 Tetanoz aşısı iccedilin primer immunizasyonu tamamlanmış kişilerdeki şemadır 2 Gebelikte kontrendikedir 3 B ir ya da iki doz kızamık aşısı yapıldı ise bir doz KKK aşısı yapılır İlk doz KKK aşısı
olarak yapıldı ise ikinci doz kızamık aşısı olarak yapılır İki doz KKK yapıldı ise tekrar
aşıya gerek yoktur 4 Beş yıl ara ile risk gruplarına yapılır (her risk grubu oumlzel olarak değerlendirilir) 5 Koruyuculuk suumlresi 2 yıldır
Aşılama oranını arttırmak iccedilin şu stratejiler oumlnerilmiştir12
v Birccedilok başarılı aşılama programı sağlık ccedilalışanlarının ve hedef popuumllasyonun
eğitimi tanıtım ve idari ve mali engellerin kaldırılmasıyla sağlanmıştır
v İnfluenza veya pnoumlmokok aşıları hakkında posta kartları aşılama oranını roumllatif
olarak arttırmıştır
v Buumlyuumlk kliniklerde influenza mevsiminde ldquowalk-inrdquo yetişkin aşılama istasyonları
kurulabilir Bu istasyon yazılı bir protokole goumlre youmlnetilmeli ve eğitimli hemşireler
atanmalıdır
v Hasta bekleme odalarında bilgilendirici posterler ve broşuumlrler yer almalıdır
13
v Hasta dosyalarına koruyucu hizmetlerle ilgili kontrol listesi veya hatırlatıcı liste
konması faydalı olabilir Hasta dosyalarında boumlyle etiketlerin yer almasının aşılama
oranlarını arttırdığı bildirilmiştir
v İnfluenza ve pnoumlmoniden oumllenlerin birccediloğu ( 39-45) oumlnceki yılda hastanede
yatmıştır bu da hastanede yatmanın ciddi influenza enfeksiyonu iccedilin artmış bir risk
olduğunu goumlsterir Eyluumll ve Mart aylarında hastaneden taburcu olan hastalara
influenza aşısı oumlnerilmelidir
225 Askerlik durumu
Guumlnuumlmuumlzde askerlik goumlrevinin yapılması sırasında yaşanan teroumlr olayları
psikiyatrik bozukluklara yol accedilabilir Evli olanların ailelerinden uzun suumlre uzak olması
krizlere yol accedilabilir Askerlik doumlnemi sırasında oumlluumlm ve engelliliklerr aileleri uumlzer Stres
nedeniyle sigara gibi alışkanlıklara da başlanabilir Bunun yanında askerlik doumlneminde
okuma-yazma veya ccedileşitli becerilerin kazanılması muumlmkuumlnduumlr Bu doumlnem eğitim ve
aşılama gibi kaccedilırılmış fırsatlar accedilısından yararlı olabilir
226 Engellilik
Oumlzellikle ortopedik engelli olmak bazı konjenital vakalar hariccedil genellikle kazalar
(trafik ve iş) sonucu olmaktadır Tuumlrkiye İstatistik Kurumu 2009 verilerine goumlre
Tuumlrkiyersquode ve Akdeniz Boumllgesirsquonde engelliğin tuumlruumlne goumlre engelli nuumlfus oranları Tablo
6rsquoda goumlsterilmiştir14
Tablo 6 Tuumlrkiyersquode ve Akdeniz Boumllgesinde engelliğin tuumlruumlne goumlre engelli nuumlfus oranları
Ortopedik
engelli ()
Goumlrme
engelli ()
İşitme
engelli ()
Dil ve
konuşma
engelli ()
Zihinsel
engelli ()
Tuumlrkiye 125 060 037 038 048
Akdeniz
Boumllgesi
122 058 034 038 050
Tuumlrkiye genelinde en fazla ortopedik engelli bulunmaktadır ( 125) Akdeniz
Boumllgesirsquonde de bu oran yakındır
14
Aşılama bazen sakat kalmayı da engellemektedir Oumlrneğin polio aşısının yaygın
kullanılması buna bağlı poliomyelit riskini azaltacaktır Trafik ve iş kazalarını oumlnlemek
ise ccedileşitli soysal kurumların halk eğitimiyle olabilir
227 Ateşli Silahlar
Evde ateşli silah bulundurulması ergenler arasında intihar oranlarını 10 kat ve
cinayet oranlarını doumlrt kat arttırmaktadır15
Hekimlerin ebeveynleri ve hastaları ateşli silahlara sahip olma konusunda
bilinccedillendirme sorumluluğu bulunmaktadır Bu sorumlulukları
(1) ateşli silaha sahip olmanın riskleri
(2) ateşli silah yaralanmasının ev halkına verebileceği zararlar
(3) alkolik veya mental retarde ergen veya 13-19 yaş arası kişilerin karşı karşıya
olabilecekleri riskler konusunda bilgilendirmeyi de iccedilermelidir Ebeveynlere en guumlvenli
yolun ateşli silahı ev ortamından uzaklaştırmak olduğu anlatılmalıdır Aile ateşli silahı
bulundurmakta ısrarlı olduğu takdirde ebeveynlere ateşli silahı oumlzel bir kasada ve kilit
altında mermilerinden ayrı bir şekilde muhafaza etmeleri oumlnerilmelidir15
23 Sağlıkta Risk Faktoumlrlerini Belirleme Youmlntemleri
Araştırmanın en oumlnemli aşamalarından biri de veri ve bilgi toplama youmlntem ve
aracının seccedililmesidir Sosyal konularda yapılan araştırmaların veri kaynağı insandır ve
onlardan doğrudan bilgi alma youmlntemlerinden biri de anket youmlntemidir Anket youmlntemi
birinci elden yani birincil kaynaktan veri toplama youmlntemidir16
Anket youmlnteminin temelini bir evren ya da oumlrneklemi oluşturan birimlerden
sistematik biccedilimde bilgi elde edebilmek oluşturur Bu amaccedilla yazılı ya da soumlzluuml sorular
sorarak bunların yanıtlarına ulaşılmaya ccedilalışılır Dikkat edilirse goumlruumlşmeci ile
yanıtlayıcı arasında bir tuumlr iletişimden soumlz edilmektedir ve veri toplama aracı anket
formu olarak adlandırılır Boumlyle bir iletişimin başarılı olabilmesi iccedilin anket formunda
yer alacak soruların yazılı ya da soumlzluuml sorulabilmesinde ccedileşitli faktoumlrler goumlz oumlnuumlnde
bulundurulmalıdır16
v Cevaplayıcıların kuumlltuumlr duumlzeyi
v Cevaplayıcıların taraf tutma eğilimi
v Boumllgesel davranışlar
15
v Cevap vereceklerin meslekleri
Eğitim ve kuumlltuumlr duumlzeyi duumlşuumlk olanlara anlaşılması zor olan sorular
sorulmamalıdır Okur-yazar olmayan bir kimseye internet hakkında soru sormak ve bu
konuda bilgiler istemek doğru değildir ve sorulsa bile guumlvenilir sonuccedillar elde edilemez
Ankete cevap vermesi istenen kişilerin meslekleri onların cevaplarının gerccedilekccedili ve
guumlvenilir olmasını da etkileyebilecektir Tıp alanındaki bir uumlruumln hakkında muumlhendise ya
da muhasebeciye soru sormak ve yanıt almak araştırmanın guumlvenilirliğine goumllge
duumlşuumlrebilecektir Anket youmlnteminin birincil kaynaktan veri elde etmenin diğer youmlntemi
olan goumlzlem youmlntemine goumlre uumlstuumln bir oumlzelliği vardır En yaygın ve sık kullanımı
olması bilinen uumlstuumln bir oumlzelliğidir Bu oumlzelliği ortaya ccedilıkaran oumlnemli konu goumlzlem
youmlnteminde soru sorulmamasına karşın anket youmlnteminde sorular sorulmasıdır Anket
formundaki sorular yazılı (mektupla anket) ve soumlzluuml (telefonla anket goumlruumlşme) olarak
sorulabilmektedir Diğer bir oumlzellik ise esneklik ve ccedileşitliliktir Anket youmlntemi ile pek
ccedilok ve ccedileşitte bilgiler toplamak olanaklıdır16
Cevaplayıcıların tutum ve davranışları demografik oumlzellikleri gibi değişik tuumlrde
bilgiler elde edilebilir Sorulacak sorulardaki esneklik ve ccedileşitlilik ile ccedilok ccedileşitli bilgiler
elde edilebilir Anket youmlnteminin bir diğer oumlnemli oumlzelliği de verilerin daha ccedilabuk ve
daha az maliyetle elde edilebilmesidir Bilgi toplanacak konuların ve kişilerin geniş bir
yelpazeye yayılabilmesi ve iletişim olanaklarının sunduğu hız ve duumlşuumlk maliyetle erişim
fırsatları anket youmlnteminin bu oumlzelliğini oluşturmaktadır16
231 Anket Youmlnteminin Tuumlrleri
Anket youmlnteminde kullanılacak iletişim biccedilimine goumlre anket tuumlrleri uumlccedile ayrılabilir
v Mektupla ya da postayla anket
v Telefonla anket
v Kişisel goumlruumlşme
Araştırmacı araştırmanın amacını ve araştırma problemini goumlz oumlnuumlnde tutarak
anket tuumlrlerinden hangisini kullanacağını belirlemelidir Anket youmlnteminde kullanılacak
tuumlrlerin her birinin uumlstuumln ve zayıf youmlnleri vardır Uygulanacak anket tuumlruuml
kararlaştırılırken bu youmlnleri dikkatlice değerlendirilmelidir16
16
232 Mektupla Anket
Anket tuumlrleri iccedilerisinde en yaygın olarak kullanılanıdır Bu tuumlruumln en oumlnemli
oumlzelliği goumlruumlşmecinin bulunmamasıdır Sorulan sorulara cevap vermek ve anket
formunu geri postalamak cevaplayıcıya duumlştuumlğuumlnden oluşturulacak işbirliği ve
cevaplamadaki olumlu ilgilenim başarıyı doğrudan etkileyebilecektir Mektupla anket
yazılı iletişimin tuumlm oumlzelliklerini kapsar Soruların oumlrneklemi oluşturan birimlerin
hepsinin anlayabileceği aynı duumlzeyde algılayabilecekleri soumlzcuumlklerden kavramlardan
oluşması gerekir16
233 Telefonla Anket
Telefon rehberi esas alınarak yapılan oumlrnek seccedilimi durumunda kullanılan bir anket
tuumlruumlduumlr Daha ccedilok gelişmiş uumllkeler ve youmlrelerde uygulanmasına rastlanır Bu tuumlr anketin
uygulanabilmesi iccedilin telefon kullanımının yaygın olması gereklidir Telefonla anket
uygulaması yazılı iletişimi temel almadığı gibi tam olarak kişisel iletişimi de temel
almaz İletişim tuumlruuml daha ccedilok bir araccedil yardımıyla gerccedilekleştirilen uzaktan iletişimdir Bu
tuumlr iletişimin olumlu ve olumsuz youmlnlerini taşır Telefonla anket youmlnteminde
cevaplayıcılarla telefon aracılığıyla iletişim kurularak sorulan sorulara alınan yanıtlar
anket formuna işlenir16
Bu tuumlr anketin başlıca uumlstuumln youmlnleri şoumlyle sıralanabilir
v Diğer anket tuumlrlerine goumlre daha duumlşuumlk maliyetlidir Tekrar aramaları da değişik
zamanlarda yapabilmek olanaklı olduğundan bunun da maliyeti ccedilok yuumlksek
değildir
v Kısa bir zaman iccedilerisinde daha fazla kişiye ulaşarak goumlruumlşme yapabilme olanağı
olduğundan en hızlı bilgi toplama youmlntemi olduğu gibi zaman tasarrufu da sağlayan
youmlntemdir
v Mektupla anket tuumlruumlne goumlre ccedilok guumlncel konular hakkında bilgi edinmede daha
esnektir
v Goumlruumlşmecinin yanıtlar uumlzerinde etkili olması bakımından mektupla anket ile kişisel
goumlruumlşme arasında yer alır Fiziksel goumlruumlnuumlmden anket formunun tasarımından
kaynaklanan etkiler bu youmlntemde soumlz konusu değildir Sadece sesin kullanılmış
olması bu etkileri en aza indirmektedir
17
v Telefonla goumlruumlşmelerde kişiselleşme soumlz konusu olduğundan insanlar kendileriyle
ilgili sorulara daha rahatlıkla ve iccediltenlikle yanıtlar verebilmektedirler
v Telefonla anket uygulaması sırasında bilgi toplama ile ilgili denetim oumlnlemleri
istenilen duumlzeyde ve biccedilimde uygulanabilir
Belirtilen uumlstuumln youmlnlerinin yanında telefonla anket youmlnteminin oumlnemli zayıf
yanları vardır
bull Sadece telefonu olanlarla goumlruumlşme yapılabilir Bu durum oumlrnek seccediliminde yanlılığa
neden olabilmekte ve oumlrneğe goumlre birimlerin araştırma evrenini temsil yeteneğini
azaltabilmektedir Oumlzellikle gelir duumlzeyi duumlşuumlk gecekondu sakinleri kiracılar yeni
taşınan aileler ve kırsal kesimde yaşayanlarla ilgili bilgi toplamada bu konu oumlnemli
sorun olarak ortaya ccedilıkabilmektedir Ancak uumllkemizde telefon sayısındaki artış ve
telefon sahipliği oranındaki gelişme bu sakıncayı ortadan kaldırmaya başlamıştır
bull Uzun goumlruumlşmelere fazla olanak sağlamadığından elde edilecek bilgilerin miktarı ve
ccedileşidi sınırlı kalabilmektedir
bull Goumlzlem olanağı yoktur Ses tonu ve konuşma biccedilimi ile birccedilok eğilim saptanmaya
ccedilalışılır
bull Goumlruumlşmelerde yardımcı araccedilların kullanılması olanaksızdır
Telefonla anket youmlnteminin uumlstuumln ve zayıf youmlnleri değerlendirildiğinde bu
youmlntemin gittikccedile buumlyuumlyen bir kullanım potansiyeline sahip olduğu soumlylenebilir En
kolay en hızlı ve en az maliyetli bilgi toplama youmlntemi olarak telefonla anket
youmlnteminin zayıf youmlnleri oumlnceden bilinerek ve yerinde kullanılması araştırmacılara
buumlyuumlk kolaylıklar getirmektedir16
234 Kişisel Goumlruumlşme
Bu tuumlr anket uygulamasında goumlruumlşmecinin (anketoumlr) bir ya da birden fazla
cevaplayıcı ile fiziksel olarak bir arada bulunduğu bir ortamda sorular sorarak bunlara
yanıtlar alması gerccedilekleştirilir Anket formunda bulunan sorulara verilen yanıtlar
genellikle goumlruumlşmeci tarafından doldurulur Goumlruumlşmeci cevaplayıcının bulunduğu yere
gider ve anketi uygular Gidilecek yer ya da bir araya gelinecek yer ev olabildiği gibi
işyeri ya da herhangi bir uygun ortam da olabilir16
18
235 Uygun Anket Tuumlruumlnuuml Belirleme
Araştırmanın amacı ve araştırma problemi goumlz oumlnuumlnde bulundurularak hangi tuumlr
anketin en uygun olduğunu belirlemede birccedilok kriter değerlendirilmeye ccedilalışılır Bunları
kısaca şoumlyle sıralayabiliriz16
v Soruların karmaşıklığı
v Arzulanan veri miktarı
v Arzulanan doğruluk
v Oumlrneklem denetimi
v Harcanabilecek zaman
v Kabullenilebilir cevaplamama oranı
v Maliyet
Tablo 7 Anket Tuumlrlerinin Karşılaştırılması16
Kriter Mektup Telefon Kişisel goumlruumlşme Karmaşık sorular Zayıf İyi Ccedilok iyi Veri miktarı Orta İyi Ccedilok iyi Duyarlı sorularda doğruluk
İyi Orta Orta
Goumlruumlşmeci etkilerinin denetimi
Ccedilok iyi Orta Zayıf
Oumlrneklem denetimi Orta Orta Orta Gereken zaman Zayıf Ccedilok iyi İyi Olası cevaplama oranı Orta Orta Orta Maliyet İyi İyi Orta
Hiccedilbir youmlntem her durumda en uygun youmlntem olamaz Oumlnemli olan konu
kullanılacak youmlntemin en uygun cevaplayıcılardan en duumlşuumlk maliyetle en uygun bilginin
elde edebilmesini sağlamasıdır16
24 Koruyucu Sağlık Hizmetinde İstatistiksel Kavramlar
Risk olgusunu anlayabilmek iccedilin bazı istatistiksel terimleri bilmek gerekir
Prevalans bir ccedilalışma nuumlfusunda hastalık sahibi olanların (herhangi bir yer veya
zamanda) oranıdır Eski ve yeni vakalar toplam nuumlfusa boumlluumlnuumlr İnsidans ise verilen bir
19
zamanda yeni hastalık geliştirenlerin oranıdır Verilen zaman boyunca yeni vakalar
toplam nuumlfusa boumlluumlnuumlr17
Roumllatif risk risk faktoumlruuml olmayan insanların hasta olma insidansı ile risk faktoumlruuml
olan insanların hasta olma insidansı oranıdır Kohort ccedilalışmaları veya klinik denemeler
iccedilin kullanılır Roumllatif Risk=1 ise riske maruziyet veya tedavi etkisizdir Roumllatif Risk lt1
ise riske maruziyet veya tedavi koruyucudur Roumllatif Risk gt1 ise riske maruziyet veya
tedavi hastalık olasılığını arttırmaktadır Odds Ratio ise vaka-kontrol ccedilalışmaları iccedilin
kullanılır Hasta olanlarda risk faktoumlruuml olma olasılığının hasta olmayanlarda risk faktoumlruuml
olma olasılığına oranıdır Odss Ratio gt1 ise risk faktoumlruuml artmış hastalık ile ilişkilidir17
İstatistiksel testin oumlnem duumlzeyi (alfa) gerccedilekte hiccedilbir bağlantı yokken rastlantı
sonucu tek başına istatistiksel bağlantı bulmadır (Tip 1 hata) Genellikle 005rsquodir Duumlşuumlk
alfa oumlzellikle bir bağlantıyı belirtirken oumlnemlidir Bir istatistiksel testin guumlcuuml (power) =
1-betarsquodır (Beta Gerccedilekte varken hiccedilbir bağlantı bulamama olasılığıdır Tip 2 hata) P
değeri bir bulgunun rastlantısal olarak tek başına olma olasılığıdır Eğer p değeri
oumlnceden belirlenmiş alfa (genellikle 005)rsquoden kuumlccediluumlkse bulgular gerccedilekten şans eseri
değildir denebilir 95 guumlven aralığı demek 95 olasılıkla belirtilen değer gerccedilektir
anlamına gelir Oumlrneklem buumlyuumlkluumlğuuml ise bir klinik ccedilalışmada yeterli yuumlksek power ve
yeterli duumlşuumlk alfa elde etmek iccedilin gerekli denek sayısıdır17
20
3 GERECcedil VE YOumlNTEM
31 Ccedilalışma Evreninin Belirlenmesi
Adana ili Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam ve Ccedilukurova ilccedilelerinde daha oumlnce bu ccedilalışma
yapıldığı iccedilin ccedilalışmamızda aranacak telefon numaraları Adana ili Aladağ Ceyhan
Feke İmamoğlu Karaisalı Karataş Kozan Pozantı Saimbeyli Tufanbeyli Yumurtalık
İlccedilelerindeki Tuumlrk Telekom santrallerinden seccedililmiştir Bu ilccedilelerde demografik veriler
astım diyabet ağız sağlığı aşılama askerlik durumu engellilik ve ateşli silahlar
başlıklarında davranışsal risk faktoumlrleri incelenmiştir
32 Adana İli İlccedileleri İle İlgili Genel Bilgiler
Ccedilalışma evreni Adana İli Aladağ Ceyhan Feke İmamoğlu Karaisalı Karataş
Kozan Pozantı Saimbeyli Tufanbeyli Yumurtalık İlccedilelerinden oluşmuştur Ccedilalışma
evrenini oluşturan ilccedileler hakkındaki bilgiler Tablo 8rsquode goumlruumllmektedir
Tablo 8 Adana İli İlccedilelerinin Oumlzellikleri18-19
Adana ili ilccedileleri Adanarsquoya uzaklık Koumly belde sayısı
Aladağ 99 km 26 koumly 1 belde
Ceyhan 47 km 70 koumly 11belde
Feke 119 km 39 koumly
İmamoğlu 44 km 19 koumly
Karaisalı 52 km 51 koumly
Karataş 49 km 37 koumly 2 belde
Kozan 68 km 87 koumly 1 belde
Pozantı 114 km 16 koumly 1 belde
Saimbeyli 153 km 25 koumly
Tufanbeyli 191 km 29 koumly 1 belde
Yumurtalık 81 km 16 koumly 3 belde
21
Aşağıda Adana il haritası ve ccedilalışmaya dahil edilen ilccedileler goumlruumllmektedir Adana
Merkez hariccedil ilccedileler ccedilalışma evrenimizdir
Şekil 1 Adana İl Haritası19
Bu ilccedilelerden Yumurtalık Karataş Ceyhan belde ve koumlyleri tuumlmuumlyle ovalıktır
Feke Saimbeyli Tufanbeyli Aladağ ve Pozantı belde ve koumlyleri ise Toros dağları
eteklerinde dağlık boumllgededir Kozan Karaisalı İmamoğlu belde ve koumlyleri ise kısmen
ovalık kısmen dağlıktır
22
33 Oumlrneklem Buumlyuumlkluumlğuumlnuumln Hesaplanması
Ccedilalışmamızda oumlrneklem buumlyuumlkluumlğuumlnuuml hesaplarken S=ZZ[P(1-P)](DD)
formuumlluumlnuuml kullandık Formuumlle goumlre evrenimizin buumlyuumlkluumlğuuml 91987 (Seyhan Yuumlreğir
Sarıccedilam ve Ccedilukurova hariccedil) telefon numarası olduğundan beklenen prevalansı 70
hata payını 14 dizayn etkisini 15 ve guumlven aralığını 95 olarak kabul ettiğimizde
Adana ili ilccedileleri iccedilin hesapladığımız oumlrneklem buumlyuumlkluumlğuuml 1888 kişidir
Tuumlrkiye İstatistik Kurumu 2009 verilerine goumlre Tuumlrkiye 2008 yılına ait hane
sayısı 17794238 ve sabit telefon sayısı 17502205rsquodir14 Buna goumlre hane başı telefon
sayısı 098 olmaktadır Adana iccedilin ise hane sayısı 402000rsquodir (Tuumlrkiye İstatistik Yıllığı
2009rsquoda 2008 verileri)14 Adana Valiliğirsquonin sitesinden elde ettiğimiz sabit telefon sayısı
454334rsquoduumlr (Eyluumll 2005 itibarıyla)20 Dolayısıyla Adana iccedilin hane başı telefon sayısı
113rsquoduumlr
34 Oumlrneklem Seccedilimi
Ccedilalışma evrenimizin buumlyuumlkluumlğuuml 91987 ve oumlrneklem buumlyuumlkluumlğuuml 1888 olarak kabul
edildiğinde telefon abonesi sayısına goumlre her ilccedilenin oumlrneklem sayısı Tablo 9rsquoda
goumlsterilmektedir
23
Tablo 9 Adana İlccedilelerine Goumlre Nuumlfus Telefon Abonesi Sayısı ve Oumlrneklem Sayısı Oranları
İlccedileler Nuumlfus (20 yaş uumlstuuml) Abone sayısı Oumlrneklem sayısı
n n n Aladağ 11402 362 2365 257 49 259
Ceyhan 108969 3470 29562 3214 606 3210
Feke 12418 395 3746 407 77 408
İmamoğlu 19437 619 5179 563 106 561
Karaisalı 15498 493 6044 658 124 657
Karataş 14469 461 5103 555 105 556
Kozan 81326 2590 22100 2402 454 2405
Pozantı 13789 439 7912 860 162 858
Saimbeyli 11044 351 2732 297 56 297
Tufanbeyli 12877 410 3517 382 72 381 Yumurtalık 12882 410 3727 405 77 408 Toplam 314111 10000 91987 10000 1888 10000
Nuumlfus Tuumlrkiye İstatistik Kurumu Adrese Dayalı Nuumlfus Kayıt Sistemi 200921 Abone Sayısı Adana Tuumlrk Telekom Boumllge Muumlduumlrluumlğuuml ile yapılan oumlzel goumlruumlşme22
Her ilccedile telefon santrali kapasitesine goumlre uumlccedil veya doumlrt haneli prefiksleri olan
numaralara sahiptir Her ilccedilede telefon numaralarının uumlccedil ve doumlrt haneli prefiksleri
belirlenmiştir ve her binlik gruptan oumlrneklem buumlyuumlkluumlğuuml oranında telefon seccedililmiştir
Oumlrneğin İmamoğlu iccedilin prefiksler 891 892 8962 8982 8972 8942 8978 8998
8952 idi Toplam abone sayısı 5179 ve nuumlfus 31257 idi Ccedilalışma evrenindeki toplam
abone sayısı (91987) İmamoğlursquondaki abone sayısı (5179) ile oranlandı (1776)
Toplam oumlrneklem sayısı 1888rsquoyi 1776rsquoya boumllduumlğuumlmuumlze yaklaşık 106 olan İmamoğlu
oumlrneklem sayısını hesapladık İmamoğlu iccedilin prefiksler iki adet uumlccedilluuml ve yedi adet
doumlrtluumlyduuml Uumlccedilluuml prefiksler 10000 doumlrtluuml prefiksler 1000 numara iccedilermekteydi
İmamoğlursquonda 27000 numara vardı (27 tane 1000rsquolik grup) ancak bunların hepsi dolu
değildi İmamoğlursquonun oumlrneklem sayısı olan 106rsquoyı 1000rsquolik grup sayısı 27rsquoye boumllerek
her binlik grup iccedilin rasgele doumlrt numara belirlememiz gerektiğini bulduk Her on binlik
grup iccedilin de rasgele 40 numara belirlememiz gerekir Her binlik gruptan (doumlrtluuml prefiksi
24
olanlar) rastgele doumlrt her on binlik gruptan (uumlccedilluuml prefiksi olanlar) rasgele kırk numara
seccedilerek aranacak numaraları belirledik
Aramalar sırasında bir gruptan seccedililen numara cevap vermezse aranan yer
mesken değilse veya değişik nedenlerle goumlruumlşme yapılamazsa o gruptaki bir sonraki
numara arandı Arka arkaya uumlccedil kez işyeri ccedilıktığında 100 numara atlandı
Belirlenen prefikslerdeki numaraların listelenmesi gruplara ayrılması ve her
gruptan rasgele olarak numaraların seccedililmesi işlemleri bilgisayar ile Uysal WebQ 1
anket youmlnetim yazılımının oumlrneklem seccedilim moduumlluuml23 ve Epi infoprogramı24 aracılığı
ile gerccedilekleştirildi
35 Anket Formunun Hazırlanması
Adana ili Aladağ Ceyhan Feke İmamoğlu Karaisalı Karataş Kozan Pozantı
Saimbeyli Tufanbeyli ilccedilelerinde ikamet eden erişkinlerin sağlıkla ilgili davranışları
ldquotelefonla anketrdquo youmlntemiyle araştırılmıştır Bunun iccedilin Amerika Birleşik Devletlerirsquonde
20 yılı aşkın suumlreden beri 40rsquodan fazla eyalette uygulanan lsquolsquoDavranışsal Risk Faktoumlrleri
Araştırma Sistemi (Behavioral Risk Factor Surveillance System BRFSS)25
kullanılmıştır 1980rsquoli yıllarda ABDrsquode telefonla anket youmlntemi kişinin bildirimine
goumlre ldquodavranışsal risk faktoumlrlerinirdquo belirlemek iccedilin guumlvenilir ve duumlşuumlk maliyetli bir
youmlntem olarak kullanılmaya başlandı Sistemin amacı halk sağlığı programlarını
planlamak uygulamak ve izlemek iccedilin veri elde etmekti 1984rsquoden sonra bu anket bir
araştırma sistemi oldu26 Orijinal ankette 1984 yılında sekiz ana boumlluumlm varken 2010
yılında 22 ana boumlluumlm ve 26 isteğe bağlı boumlluumlm bulunmaktadır Bunların her biri değişik
davranışsal risk faktoumlrlerini iccedilermektedir3
Orijinal anketteki sekiz boumlluumlm daha oumlnce Adanarsquonın merkez hariccedil ilccedilelerinde ve
16 boumlluumlm Adanarsquonın merkezinde uygulandı Buradaki ccedilalışmada ise Adanarsquonın merkez
hariccedil ilccedilelerinde demografik bilgiler astım diyabet ağız sağlığı aşılama askerlik
durumu engellilik ve ateşli silahlardan oluşan ve daha oumlnce uygulanmayan sekiz
davranışsal risk faktoumlruuml araştırıldı
36 Verilerin Toplanması
Telefon aramaları Ccedilukurova Uumlniversitesi Telefon ve İnternet ile Saha
Araştırmaları Birimi (TİSAB)rsquonde Ağustos 2008-Ocak 2009 arasında yapılmıştır
Anket telefona cevap veren konuşma veya zihinsel engeli bulunmayan 18 yaşından
25
buumlyuumlk bireylere uygulanmıştır Anket soruları sorulurken cevaplar aynı anda Uysal
WebQ 1 anket youmlnetim yazılımının veri toplama boumlluumlmuumlne kaydedilmiştir23
Tablo 10 Adana İli İlccedileleri (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Telefon Arama Sonuccedilları
Arama sonucu n
Meşgul 8 04
Cevap yok 327 174
Oumlzel konut değil 228 121
Kişi goumlruumlşmeyi kabul etmedi 149 79
Goumlruumlşme tamamlanamadı 80 42
Goumlruumlşme tamamlandı 1096 580
TOPLAM 1888 1000
Ccedilalışmamızda oumlrneklem buumlyuumlkluumlğuuml 1888 olarak hesaplanmıştı Ancak aranan
numaralarda ccedileşitli nedenlerle (meşgul cevap yok vb) 1096 kişi ile goumlruumlşme
tamamlanabilmiştir Dolayısıyla goumlruumlşmesi tamamlananların oranı 580rsquode kalmıştır
26
Tablo 11 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Goumlruumlşuumllen Kişilerin Katılım Yuumlzdeleri
İlccedileler Oumlrneklem sayısı Katılan Katılım yuumlzdesi
Aladağ 49 42 8571
Ceyhan 606 398 6568
Feke 77 40 5195
İmamoğlu 106 21 1981
Karaisalı 124 75 6048
Karataş 105 69 6571
Kozan 454 269 5925
Pozantı 162 48 2963
Saimbeyli 56 46 8214
Tufanbeyli 72 43 5972
Yumurtalık 77 45 5844
TOPLAM 1888 1096 5805
En yuumlksek katılım oranı Aladağ ilccedilesinde ( 8571) en duumlşuumlk katılım oranı ise
İmamoğlursquondadır ( 1981) Aramalar guumlnduumlz yapıldığı iccedilin oumlrneğe ccedilıkan telefon
numaraları defalarca aranmasına rağmen bazı boumllgelerde istenilen katılım yuumlzdesini elde
etmede zorluk ccedilekilmiştir
37 Verilerin Analiz Edilmesi ve Kullanılan İstatistik Youmlntemler
Veriler analiz edilirken oumlnce hatalı girişler duumlzeltildi minimum ve maksimum
kontrolleri yapıldı Kodlama hataları duumlzeltildi ve iccedil tutarlık youmlnuumlnden değerlendirildi
Veriler uygun şekilde gruplandırılıp kodlandıktan sonra frekans dağılımları ortalamalar
ve ccedilapraz tablolar yapıldı Ccedilapraz tablolarda x2 testi uygulandı
27
4 BULGULAR
41 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Goumlruumlşuumllen Kişilerin Sosyodemografik Oumlzellikleri
Ccedilalışmaya katılan kişilerin yaş grupları dengeli dağılmaktadır
Tablo 12 Adana ili ilccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Yaş grupları ve Cinsiyete goumlre Dağılımı
Yaş
grupları
Erkek Kadın TOPLAM
n + n + n
20-29 54 228 183 772 237 215
30-39 44 197 179 803 223 203
40-49 62 267 170 733 232 211
50-59 54 287 134 713 188 171
60 + 94 427 126 573 220 200
TOPLAM 308 280 792 720 1100 1000
suumltun yuumlzdesi +satır yuumlzdesi x2=3467 SD=4 p=00001
Tablo 12rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi cinsiyete bakılmaksızın her yaş grubundaki toplam
nuumlfusa bakıldığında yaş grupları arasında ciddi fark olmadığı yaş ve cinsiyete
bakıldığında ise erkek ve kadın arasında anlamlı fark olduğu goumlruumllmektedir (plt0001)
Telefon goumlruumlşmesi yapılan kişilerin 720ı kadın ve 280ı erkek idi Telefon
goumlruumlşmeleri mesai saatleri iccedilinde yapıldığı iccedilin kadınların sayısı erkeklerden fazlaydı
Ccedilalışmaya katılan erkek sayısını arttırmak iccedilin hafta sonları da telefon goumlruumlşmeleri
yapıldı Ancak buna rağmen sonuccedil değişmedi Ccedilalışmaya katılanların yaş ortalaması
4336plusmn1431 yıl erkeklerin yaş ortalaması 4718plusmn1489 yıl ve kadınların yaş ortalaması
4186plusmn1381 yıl olarak bulunmuştur
Goumlruumlşuumllen kişilerin medeni durumlarının dağılımı Tablo 13rsquode goumlsterilmiştir
28
Tablo 13 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Medeni Duruma Goumlre Dağılımı
Medeni durum
Erkek Kadın TOPLAM n n n
Evli 239 776 603 762 842 766
Bekacircr 62 201 104 131 166 151
Boşanmış veya eşi oumllmuumlş
7 23 84 107 91 83
TOPLAM 308 280+ 791 720+ 1099
1000
suumltun yuumlzdesi +satır yuumlzdesi x2=2586 SD=2 p=00001
En buumlyuumlk grubu evliler ( 766) ikinci buumlyuumlk grubu ise bekacircrlar ( 151)
oluşturmaktadır Boşanmış veya eşi oumllmuumlş kadınların oranı ( 106) erkeklerden (
23) anlamlı olarak fazladır (plt0001)
Ccedilalışmaya katılan kişilerin cinsiyete goumlre eğitim durumlarının dağılımları ise
Tablo 14rsquode goumlsterilmiştir
Tablo 14 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Cinsiyete Goumlre Eğitim Durumlarının Dağılımı
Eğitim
Erkek Kadın Toplam n + n + n
Okur-yazar değil
12 67 166 933 178 162
Okur-yazar 26 333 52 667 78 71 İlkokul 140 292 339 708 479 436 Ortaokul 33 333 66 667 99 90 Lise 66 335 131 665 197 179 Uumlniversite 31 456 37 544 68 62 TOPLAM 308 280 791 720 1099 1000
suumltun yuumlzdesi +satır yuumlzdesi x2=5612 SD=5 p= 00001
Okur-yazar olmayanlarda kadınların oranı 933 ile erkeklerden ( 67) oldukccedila
fazladır Eğitime goumlre dağılımda en buumlyuumlk grubu ilkokul mezunları oluşturmaktadır (
29
436) Tuumlm oumlrneklemin 62si uumlniversite mezunu olduklarını ifade etmişlerdir
Cinsiyet ve eğitim durumu arasındaki fark anlamlı bulunmuştur (plt 0001)
Yaş grubu ile eğitim arasındaki ilişki Şekil 2rsquode goumlsterilmiştir
Şekil 2 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Eğitim Durumu ve Yaş Grupları Dağılımı
Uumlniversite mezunlarının buumlyuumlk kısmı 20-29 yaş grubunda okur-yazar olmayanların buumlyuumlk kısmı ise 60 yaş ve uumlzeri gruptadır
42 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Goumlruumlşuumllen Kişilerin Astım Durumu
Goumlruumlştuumlğuumlmuumlz kişilere bir hekim tarafından astım tanısı alıp almadıkları ve şu an
astım olup olmadıkları soruldu
30
Şekil 3 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Astım Durumu
Astım olduğu soumlylenenler ile şu an astımı olanların oranları birbirine yakındır
(Şekil 3) Aslında astımı olduğu soumlylenenlerle şu an astımı olanların oranı aynı
olmalıdır Ccediluumlnkuuml astım kronik bir hastalıktır Bu farklılık iki nedenden olabilir Birincisi
başlangıccedilta konulan astım tanısı yanlış olabilir İkincisi aslında astımı vardır ama
sorduğumuzda bulguları olmadığından yok demiş olabilir
Astımla ilgili elde ettiğimiz bir diğer bulgu da beden kitle indeksi arttıkccedila astım
prevalansının artmasıydı
Boumllgelere goumlre astım durumu Tablo 15rsquode goumlsterilmiştir
31
Tablo 15 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerde Astım Durumu
İlccedileler Şu an astımı var mı
Evet Hayır TOPLAM
n + n + n
Aladağ 1 25 39 975 40 36
Ceyhan 17 43 382 957 399 365
Feke 2 50 38 950 40 37
İmamoğlu 2 95 19 905 21 19
Karaisalı 6 80 69 920 75 69
Karataş 7 101 62 899 69 63
Kozan 10 38 256 962 266 243
Pozantı 4 83 44 917 48 44
Saimbeyli 3 65 43 935 46 42
Tufanbeyli 2 47 41 953 43 39
Yumurtalık 1 21 46 979 47 43
TOPLAM 55 50 1039 950 1094 1000
Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=10138 SD=10 p=0428
Boumllgeler incelendiğinde en yuumlksek astım oranı 101 ile Karataşrsquota en duumlşuumlk
oran ise 21 ile Yumurtalıkrsquota bulunmuştur ancak bu fark anlamlı değildir ve diğer
ilccedilelerde oran dengeli dağılmıştır Toplam astım oranı 5rsquodir
Kadınlarda astım oranı ile erkeklerde astım oranı karşılaştırılmıştır (Tablo 16)
32
Tablo 16 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerde Cinsiyet ve Astım Durumu
Cinsiyet Şu an astımı var mı
Evet Hayır TOPLAM
n + n + n
Erkek 9 30 296 970 305 279
Kadın 46 58 743 942 789 721
TOPLAM 55 50 1039 950 1094 1000
Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=3819 SD=1 p=0051
Erkeklerde şu an astımı olma durumu 3 iken kadınlarda bu oran 58
bulunmuştur Ancak bu fark sınırda anlamlı bulunmuştur (p=0051)
Yaş grubu ile astım olma ilişkisi araştırılan bir diğer konudur
Tablo 17 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerde Yaş Gruplarına Goumlre Şu An Astım Olma Durumu
Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=10332 SD=4 p=0035
Yaş arttıkccedila astım olma durumu artmaktadır ve bu ilişki anlamlıdır (p=0035)
Yaş grubu Şu an astımı var mı
Evet Hayır TOPLAM
n + n + n
20-29 4 17 232 983 236 216
30-39 10 45 212 955 222 203
40-49 11 48 218 952 229 209
50-59 14 75 173 925 187 171
60+ 16 73 204 927 220 201
TOPLAM 55 50 1039 950 1094 1000
33
43 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Goumlruumlşuumllen Kişilerin Diyabet Durumu
Ccedilalışmamızda toplumdaki diyabet oranı 101 bulunmuştur (Şekil 4)
Şekil 4 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerde Diyabet Olma Durumu
Ccedilalışmaya katılanlar gebelikleri sırasında diyabet ve sınırda diyabeti ayrıca
belirtmişlerdir
Yaş grupları ve diyabet olduğu soumlylenme durumu da incelenmiştir
Tablo 18 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerde Yaş Grupları ve Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu
Yaş grubu (yıl)
Diyabet olduğu soumlylendi mi Evet Hayır TOPLAM
n + n + n 20-29 1 04 233 996 234 217 30-39 7 32 214 968 221 204 40-49 20 89 204 911 224 207 50-59 36 195 149 805 185 171 60+ 45 207 173 793 218 201 TOPLAM 109 101 973 899 1082 1000
Suumltun yuumlzdesi Satır yuumlzdesi x2=8086 SD=4 p=00001
34
Tablo 18rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi yaş grubu arttıkccedila diyabeti olanların sayısı
artmaktadır Yaş arttıkccedila insuumllin direncinin gelişmesi bunun hazırlayıcısıdır
bulgularımız bununla uyumludur ve anlamlıdır (p=00001)
Eğitim durumu ve diyabet ilişkisinde hiccedilbir okul bitirmeyenlerde diyabet daha sık
bulunmuştur (Tablo19)
Tablo 19 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerde Eğitim Durumu ve Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu
Eğitim durumu
Diyabet olduğu soumlylendi mi Evet Hayır TOPLAM n + n + n
Okul bitirmeyenler∆
43 170 210 830 253 234
Okul bitirenler
66 80 762 920 828 766
TOPLAM 109 101 972 899 1081 1000 ∆Okul bitirmeyenler Her hangi bir okul diploması olmayan Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=1741 SD=1 p=00001
Okul bitirmeyenlerde diyabet olduğu soumlylenme oranı 170 iken bir okul
bitirenlerde 80rsquodır Bu fark anlamlı bulunmuştur (p=00001)
Ccedilalışmamızda medeni durum ve diyabet ilişkisini de inceledik (Tablo 20)
Tablo 20 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Medeni Durum ve Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu
Medeni durum
Diyabet olduğu soumlylendi mi Evet Hayır TOPLAM n + n + n
Evli 92 111 735 889 827 765 Bekacircr 1 06 104 994 165 153 Boşanmış veya eşi oumllmuumlş
16 180 73 820 89 82
TOPLAM 109 101 972 899 1081 1000 Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=1556 SD=2 P=00004
Diyabet olduğu soumlylenme oranı en fazla boşanmış veya eşi oumllmuumlşlerde
bulunmuştur ( 180) Evli olanlarda oran 111 bekacircrlarda ise 06 olarak
35
bulunmuştur Ancak bekacircrların yaş grubunun genel olarak duumlşuumlk olacağı
duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde bulgular yine diyabetin yaşla beraber arttığını goumlstermektedir
İlccedilelere goumlre diyabet olduğu soumlylenme durumu Tablo 21rsquode goumlsterilmiştir
Tablo 21 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) İlccedilelere Goumlre Kişilerin Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu
İlccedileler Diyabet olduğu soumlylendi mi Evet
Hayır TOPLAM
n n + N Aladağ 4 105 34 895 38 35 Ceyhan 37 94 358 906 395 365 Feke 4 100 36 900 40 37 İmamoğlu 0 00 21 1000 21 19 Karaisalı 7 93 68 907 75 69 Karataş 12 174 57 826 69 64 Kozan 21 80 242 920 263 243 Pozantı 9 187 39 813 48 44 Saimbeyli 4 87 42 913 46 43 Tufanbeyli 2 47 41 953 43 40 Yumurtalık 9 204 35 796 44 41 TOPLAM 109 101 973 899 1082 1000
Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=1224 SD=10 p=0140
İmamoğlursquonda diyabet olduğunu soumlylenme oranının ( 0) ccedilok duumlşuumlk olması ve
Karataş ( 174) Pozantı ( 187) ve Yumurtalıkrsquota ( 204) bariz olarak yuumlksek
olması dikkat ccedilekmektedir Diğer ilccedilelerde diyabet olduğunu soumlylenenlerin oranı
dengeli dağılmaktadır Ancak farklar anlamlı değildir (p=0140)
Diyabet olduğu soumlylenenlerin cinsiyete goumlre dağılımı Tablo 22rsquodedir
Tablo 22 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Cinsiyet ve Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu
Cinsiyet Diyabet olduğu soumlylendi mi Evet Hayır TOPLAM n + n + n
Erkek 25 82 280 918 305 282 Kadın 84 108 693 892 777 718 TOPLAM 109 101 973 899 1082 1000
Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=165 SD=1 p=0198
36
Diyabet olduğu soumlylenenlerde cinsiyet accedilısından anlamlı bir fark bulunmamıştır
(p=0497) Erkeklerde diyabet olduğu soumlylenme oranı 82 ve kadınlarda 108
olarak bulunmuştur
Diyabetik hastalar genelde kilo fazlası veya obezitesi olan hastalardır
Ccedilalışmamızda diyabet ile BKİ ilişkisi Tablo 23rsquode goumlruumllmektedir Boy ve kilosunu
soumlylemeyenler tabloya dahil edilmemiştir
Tablo 23 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Beden Kitle İndeksi ve Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu
BKİ Diyabet olduğu soumlylendi mi Evet Hayır TOPLAM n + n + n
le25 14 38 535 962 369 475 25-30 28 108 231 892 259 334 ge30 24 162 124 838 148 191 TOPLAM 67 85 710 915 776 1000
Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=4231 SD=2 P=00001
Ccedilalışmamıza katılanlarda BKİ le 25 olanların 38rsquoi diyabet olduğunu
soumlylemişken BKİ normal olanlarda bu oran 109 ve BKİ ge30 olanlarda 163rsquotuumlr
BKİ arttıkccedila diyabet olduğu soumlylenenlerin oranı artmıştır Bu bulgu da anlamlı
bulunmuştur (p=00001)
44 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Goumlruumlşuumllen Kişilerin Ağız Sağlığı Durumu
Ccedilalışmamızda diş hekimine gitme durumu Şekil 5rsquode goumlsterilmiştir
37
Şekil 5 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) En Son Diş Hekimine Gitme Durumu
Goumlruumlşuumllen kişilerin 4016rsquosı (441 kişi) son bir yıl iccedilinde diş hekimine gitmişken
1183rsquouuml (43 kişi) hiccedil diş hekimine gitmediğini belirtmiştir Bu kişilerin yaş grubuna
goumlre en son diş hekimine gitme durumu ise Tablo 24rsquote goumlsterilmiştir
Tablo 24 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Yaş Grupları ve Diş Hekimine Gitme Durumları
Yaş Diş hekimine gitme durumu Son 1 yıl iccedilinde Son 2+ yılda giden Hiccedil gitmeyen TOPLAM n + n 0+ n + n
20-29 109 480 60 264 58 256 227 215 30-39 104 479 85 392 28 129 217 206 40-49 94 418 115 511 16 71 225 213 50-59 69 390 97 548 11 62 177 168 60 + 65 311 127 608 17 81 209 198 TOPLAM 441 418 484 459 130 123 1055 1000 + Satır yuumlzdesi Suumltun yuumlzdesi x2=91048 SD=8 p= 00001
Tablo 24rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi son bir yıl iccedilinde diş hekimine gitme durumu 20-29
yaş grubunda en yuumlksektir ( 48) Bu oran yaş grubu arttıkccedila azalmaktadır 60 yaş ve
uumlzerinde oran 311rsquodir Bulunan fark anlamlıdır (p=00001)
38
Tablo 25 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Eğitim ve Diş Hekimine Gitme Durumu
Eğitim durumu
Diş hekimine gitme durumu Son 1 yıl iccedilinde Son 2 artı
yıllarda giden Hiccedil gitmeyen TOPLAM
N + n + n + n Okur- yazar değil
57 343 89 536 20 121 166 157
Okur- yazar
28 384 36 493 9 123 73 69
İlkokul 180 388 221 476 63 136 464 440 Ortaokul 46 484 36 379 13 137 95 90 Lise 89 466 78 408 24 126 191 181 Uumlniversite 41 621 24 364 1 15 66 63 TOPLAM 441 418 484 459 130 123 1055 1000
+ Satır yuumlzdesi Suumltun yuumlzdesi x2=25345 SD=10 p=0005
Eğitim durumu ve diş hekimine gitme durumunda uumlniversite mezunlarında son bir yıl iccedilinde diş hekimine gitme oranı en yuumlksektir Ayrıca hiccedil gitmeyenlerin oranı uumlniversite mezunlarında en duumlşuumlktuumlr Aradaki fark anlamlı bulunmuştur (p=0005)
Tablo26 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Cinsiyet ve Diş Hekimine Gitme Durumu
Cinsiyet Diş hekimine gitme durumu Son 1 yıl iccedilinde Son 2 artı yıllarda
giden Hiccedil gitmeyen TOPLAM
N + n + n + n Erkek 108 366 154 522 33 112 295 280 Kadın 333 438 330 434 97 128 760 720 TOPLAM 441 418 484 459 130 123 1055 1000
+Satır yuumlzdesi Suumltun yuumlzdesi x2=6641 SD=2 p=0036
Son bir yıl iccedilinde diş hekimine gitme durumunda kadınların oranı daha yuumlksektir
ve aradaki fark anlamlıdır (p=0036)
39
Tablo 27 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Diş Ccediluumlruumlğuuml Nedeniyle Kaybedilen Diş Sayısı
Diş ccediluumlruumlğuuml nedeniyle
kaybedilen diş sayısı
n
Hiccedil kaybetmedim 203 186
1-5 diş kaybettim 427 391
6-10 diş kaybettim 157 144
11-15 diş kaybettim 136 124
Hepsini kaybettim 166 152
Bilmiyorum 3 03
TOPLAM 1092 1000
Diş sağlığı ile ilgili olarak goumlruumlştuumlğuumlmuumlz kişiler arasında hiccedil diş kaybı
olmayanların oranı 186 iken en buumlyuumlk grubun (391) 1-5 diş kaybı vardır
Dişlerimin hepsini kaybettim diyenlerin oranı ise 152rsquodir
Tablo 28 Adana İli İlccedilelerinde(Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Eğitim Durumu ve Diş Ccediluumlruumlğuuml Nedeniyle Kaybedilen Diş Sayısı
Eğitim durumu
Kaccedil diş kaybettiği Hiccedil 1-5 6-10 11-15 Tuumlmuumlnuuml TOPLAM n + n + n + n + n + n
Okul bitirmeyenler
18 71 47 186 41 162 40 158 107 423 253 233
Okul bitirenler
185 221 379 454 116 139 96 115 59 71 835 767
TOPLAM 203 187 426 392 157 144 136 125 166 153 1088 1000 +Satır yuumlzdesi Suumltun yuumlzdesi x2=22072 SD=4 p=00001
Goumlruumlşuumllen kişilerde tuumlm dişlerimi kaybettim diyenlerin 423rsquouuml okul
bitirmeyenler ve 71rsquoi okul bitirenler grubundadır (Tablo 28)
40
Tablo 29 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Cinsiyet ve Diş Ccediluumlruumlğuuml Nedeniyle Kaybedilen Diş Sayısı
Cinsiyet Kaccedil diş kaybettiği Hiccedil 1-5 6-10 11-15 Tuumlmuumlnuuml TOPLAM n + n + n + n + n + n
Erkek 47 156 124 411 47 156 39 129 45 149 302 277 Kadın 156 198 303 385 110 140 97 123 121 154 787 723 TOPLAM 203 187 427 392 157 144 136 125 166 152 1089 1000
+Satır yuumlzdesi Suumltun yuumlzdesi x2=2962 SD=4 p=0564
Ccedilalışmamızda cinsiyet ile kaybedilen diş sayısı arasında anlamlı ilişki
saptanmamıştır (p=0564) Diş kaybetme durumunu cevaplayan 1089 kişinin ortalama
diş kaybı sayısı ise 894plusmn1079rsquodur (minimum0 maksimum32)
Diş ccediluumlruumlğuuml oluşumunda diş plaklarının etkisi bilinmektedir Dişler fırccedilalanarak bu
engellenmediği zaman dişlerimizdeki bu plakların bir diş hekimi tarafından
temizlenmesi gerekir Goumlruumlştuumlğuumlmuumlz kişilere dişlerini en son ne zaman temizlettikleri
de sorulmuştur (Tablo 30)
Tablo 30 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Dişlerini Temizletme Zamanı
Dişlerini temizletme zamanı n Son 1 yıl iccedilinde 157 144 Son 2 yıl iccedilinde 55 51 Son 5 yıl iccedilinde 54 50 5 yıldan oumlnce 98 90 Hiccedil 661 608 Bilmiyorum 62 57 TOPLAM 1087 1000
Goumlruumlşuumllen kişilerin 60rsquo8rsquoi dişlerini hiccedil temizlettirmediklerini belirtmişlerdir
Son bir yılda dişlerini temizlettirenlerin oranı ise sadece 144rsquoduumlr
Dişlerini temizletme ile eğitim durumu arasında ilişki Tablo 31rsquode goumlsterilmiştir
41
Tablo 31 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Dişlerini Temizletme ve Eğitim Durumu
Eğitim durumu
Dişlerini temizletme zamanı Son 1-5 yıl iccedilinde
5 yıldan oumlnce Hiccedil TOPLAM
n + n + n + n Okul bitirmeyenler
33 141 24 103 177 756 234 229
Okul bitirenler
233 295 74 94 483 611 790 771
TOPLAM 266 260 98 96 660 644 1024 1000 Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=22500 SD=2 p=000001
Bir okul bitirmeyenlerde son 1-5 yıl iccedilinde dişlerini temizletme oranı 141 iken
okul bitirenlerde bu oran 295rsquodir ve bu fark anlamlıdır (p=000001)
45 Adana İli ilccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Goumlruumlşuumllen Kişilerin Aşılanma Durumu
Kişilere son bir yıl iccedilinde grip tetanoz ya da hepatit B aşısı olup olmadıkları
sorulmuştur (Tablo 32)
Tablo 32 Adana İli İlccedilelerinde ( Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Aşılanma Durumu
Aşı tipi Aşılanma durumu
Evet Hayır Bilmiyorum TOPLAM
N n n n
Grip 42 38 1054 961 1 01 1097 1000
Tetanoz 90 82 1006 917 1 01 1097 1000
Hepatit B 55 5 1025 934 17 15 1097 1000
Aşılanma oranları genel olarak ccedilok duumlşuumlktuumlr Grip aşısı iccedilin oran 38rsquodir
Ccedilalışma yaptığımız doumlnemde henuumlz grip pandemisi yoktu Tetanoz aşı oranının nisbi
yuumlksek olması ( 82) uumlcretsiz yapılıyor olmasından kaynaklanabilir Grip aşı oranının
duumlşuumlkluumlğuuml 65 yaş uumlstuuml risk faktoumlruuml olanlar ve daha duumlşuumlk yaş grubunda ise splenektomi
42
ve immuumln yetmezlik gibi risk faktoumlruuml olanlar hariccedil uumlcretli olmasından kaynaklanabilir
Daha oumlnce uumlccedil doz hepatit B aşısı yaptıranların oranı ise 5rsquotir
Uumllkemizde sporadik kuduz vakaları halen goumlruumllmektedir ve kuduz aşısı şuumlpheli
hayvanlarla şuumlpheli temasta uumlcretsiz olarak yapılmaktadır Goumlruumlştuumlğuumlmuumlz kişilerin
sadece ikisi son bir yıl iccedilinde kuduz aşısı yaptırmak zorunda kalmıştır
Tablo 33 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Cinsiyet ve Aşılanma Durumu
Aşılar
Evet Hayır Toplam P
Erkek Kadın+ Erkek Kadın+ Erkek Kadın+
n() n() n() n() n() n()
Grip 12(39) 30(38) 292(961) 762(962) 304(277) 792(723) 090
Tetanoz 15(49) 75(95) 290(951) 716(905) 305(278) 791(722) 001
Hepatit 13(44) 42(54) 283(956) 742(946) 296(274) 784(726) 052
Erkeklerin satır yuumlzdesi +Kadınların satır yuumlzdesi
Cinsiyet ve aşılanma ilişkisine baktığımızda sadece tetanoz aşısının kadınlarda
daha fazla yapıldığını goumlrmekteyiz (Erkeklerde 49 iken kadınlarda 95) Bu
istatistiksel olarak anlamlı bulunmuştur
Tablo 34 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Eğitim ve aşılanma durumu
Aşılar
Evet Hayır Toplam P
Okul
bitirmeyenler
Okul
bitirenler
Okul
bitirmeyenler
Okul
bitirenler
Okul
bitirmeyenler
Okul
bitirenler
n() n()+ n() n()+ n() n()+
Grip 11(43) 31(37) 244(957) 809(963) 255(233) 840(767) 065
Tetanoz 12(47) 78(93) 243(953) 762(907) 255(233) 840(767) 002
Hepatit 3(12) 52(63) 251(988) 773(937) 254(235) 825(765) 0001
Okul bitirmeyenlerin satır yuumlzdesi +Okul bitirenlerin satır yuumlzdesi Eğitim ve aşılanma durumuna baktığımızda okul bitirenlerde tetanoz ve hepatit aşılanma oranlarının yuumlksek olduğunu goumlruumlluumlyor ve bu fark istatistiksel olarak anlamlı bulunmuştur
43
Tablo 35 Adana İli İlccedilelerinde ( Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Yaş Gruplarına Goumlre Son 1 Yıl İccedilinde Tetanoz Aşısı Yapılma Durumu
Yaş grubu Son 1 yıl iccedilinde tetanoz aşısı yapıldı mı
Evet Hayır Toplam
n + n + n
20-29 35 148 201 852 236 215
30-39 26 117 197 883 223 203
40-49 17 74 212 926 229 209
50-59 9 48 179 952 188 172
60+ 3 14 217 986 220 201
TOPLAM 90 82 1006 918 1096 100
suumltun yuumlzdesi +satır yuumlzdesi x2=3403 SD=4 p=000000073
Tetanoz aşılaması ile ilgili olarak yaş grubu arttıkccedila aşılanma oranlarının duumlştuumlğuuml
saptanmıştır (Tablo 35)
Tablo 36 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Yaş Gruplarına Goumlre Daha Oumlnce Uumlccedil Doz Hepatit B Aşısı Yapılma Durumu
Yaş grubu Daha oumlnce uumlccedil doz hepatit B aşısı yapıldı mı
Evet Hayır Toplam
n + n + n
20-29 19 82 212 918 231 214
30-39 12 55 207 945 219 203
40-49 13 58 213 942 226 209
50-59 7 38 179 962 186 172
60+ 4 18 214 982 218 202
TOPLAM 55 51 1025 949 1080 1000
suumltun yuumlzdesi +satır yuumlzdesi x2=1043 SD=4 p=0033
Ccedilalışmaya katılan kişilere daha oumlnce uumlccedil doz hepatit aşısı olup olmadıkları
sorulduğunda tetanoz aşısına benzer şekilde yaş grubu arttıkccedila aşılanma oranlarının
azaldığı goumlruumllmektedir En yuumlksek Hepatit B aşılanma oranı 20-29 yaş grubundadır (
82)
44
46 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Goumlruumlşuumllen Kişilerin Askerlik Durumu
Erkekler katılımcılara askerlik yapma ve son 12 ayda TSKrsquolerine bağlı bir sağlık
karnesiyle muayene olma veya ilaccedil yazdırma durumları sorulmuştur
Tablo 37 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Erkeklerin Askerlerin Yapma Durumu
Askerlik yapma durumu n Evet 270 882 Hayır 36 118 TOPLAM 306 1000
Tablo 37rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi erkeklerin 882rsquosi askerliğini yapmıştı Bunların
TSKrsquoden yararlanma durumu ise Tablo 36rsquoda goumlsterilmiştir
Tablo 38 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Son 12 Ayda TSKlerine Bağlı Bir Sağlık Karnesi ile Muayene Olma veya İlaccedil Yazdırma Durumu
Son 12 ayda TSKrsquolerine bağlı bir sağlık karnesi ile muayene olma veya ilaccedil yazdırma durumu
n
Evet 7 23 Hayır 299 977 TOPLAM 306 1000
Son 12 ayda TSKrsquoe bağlı bir sağlık karnesi ile muayene olan veya ilaccedil
yazdıranların oranı 23 idi
47 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Goumlruumlşuumllen
Kişilerin Engellilik Durumu
Ccedilalışmamızda hem geccedilici veya kalıcı engellilik durumu hem de oumlzel bir alet
kullanma durumu araştırılmıştır
45
Tablo 39 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Fiziksel Ruhsal veya Duygusal Sorunlar Nedeniyle Herhangi Bir Aktiviteyi Yapamama (Engellilikdisability) ve Oumlzel Bir Alet (koltuk değneği tekerlekli sandalye oumlzel bir yatak oumlzel bir telefon vb) Kullanmasını Gerektirecek Herhangi Bir Sağlık Sorunu Olma Durumu
Geccedilici veya kalıcı engellilik Oumlzel bir alet kullanmayı gerektirecek engellilik
n n Evet 77 70 17 16 Hayır 1019 929 1079 984 TOPLAM 1096 1000 1096 1000
Goumlruumlştuumlğuumlmuumlz kişilerde fiziksel ruhsal duygusal sorunlar nedeniyle herhangi bir
aktiviteyi yapamayanların oranı (geccedilici veya kalıcı engellilik) 7 iken oumlzel bir alet
kullanmasını gerektirecek bir sağlık sorunu olanların oranı 16rsquodır (Tablo 39)
Tablo 40 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Fiziksel Ruhsal veya Duygusal Sorunlar Nedeniyle Bir Aktiviteyi Yapamama ve Eğitim Durumu
Eğitim durumu
Herhangi bir aktiviteden geri kalma durumu Evet Hayır TOPLAM
n + n + n Okul bitirmeyenler
27 105 229 895 256 234
Okul bitirenler
50 60 788 940 838 766
TOPLAM 77 70 1017 930 1094 1000 Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=628 SD=1 p=0012
Eğitim durumu ve goumlruumlştuumlğuumlmuumlz kişilerin fiziksel ruhsal veya duygusal sorunlar
nedeniyle bir aktiviteyi yapamama durumu değerlendirildiğinde okul bitirenlerde oran
6 iken okul bitirmeyenlerde oran 105rsquotir Bulgular anlamlıdır (p=0012)
46
Tablo 41 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Fiziksel Ruhsal veya Duygusal Sorunlar Nedeniyle Bir Aktiviteyi Yapamama Durumu ve Medeni Durum
Medeni durum
Herhangi bir aktiviteden geri kalma durumu Evet Hayır TOPLAM
n + n + n Evli 53 63 784 937 837 765 Bekar 12 72 154 928 166 152 Boşanmış veya eşi oumllmuumlş
12 132 79 868 91 83
TOPLAM 77 70 1017 930 1094 1000 Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=5905 SD=2 p=005
Tablo 41rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi evli olanların 63rsquouuml fiziksel ruhsal veya duygusal
sorunlar nedeniyle bir aktiviteyi yapamadıklarını belirtirken bu oran bekar olanlarda
72 ve boşanmış veya eşi oumllmuumlşlerde 132rsquodir Bu bulgular da sınırda anlamlıdır
(p=005)
48 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Goumlruumlşuumllen Kişilerin Evlerinde Ateşli Silah Bulundurma Durumları
Ccedilalışmamızda ayrıca ev kazaları accedilısından ateşli silah bulundurma durumu
araştırılmıştır Ateşli silah bulunduranlara silahın accedilıkta olup olmadığı ve dolu olup
olmadığı ayrıca sorulmuştur
Tablo 42 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Evlerinde Ateşli Silah Bulundurma Durumları
Ateşli silah bulundurma Ateşli silahın
accedilıkta olması
Ateşli silahın dolu
olması
n n n
Evet 160 146 10 09 14 13
Hayır 933 853 1083 991 1079 987
TOPLAM 1093 1000 1093 1000 1093 1000
47
Katılımcıların 146rsquosı evlerinde ateşli silah bulundurmaktadır ve bunların
091rsquoinde ateşli silah accedilıkta (ulaşılabilir) ve 128rsquoinde ateşli silah dolu olarak
bulunmaktadır
Tablo 43 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Ateşli Silah Bulundurma ve Eğitim Durumu
Eğitim
durumu
Ateşli silah bulundurma
Evet Hayır TOPLAM
n + n + n
Okul
bitirmeyenler
28 109 228 891 256 234
Okul
bitirenler
132 158 704 842 836 766
TOPLAM 160 147 932 853 1092 1000
Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi X2=36 SD=1 p=0055
Eğitim durumu ve ateşli silah bulundurma durumu ele alındığında okul
bitirenlerin ateşli silah bulundurma oranı 158 iken okul bitirmeyenlerde oran 109
bulunmuştur Bulgularımız sınırda anlamlıdır (p=005)
Boumllgelere goumlre ateşli silah bulundurma durumu Tablo 44rsquode goumlsterilmiştir
48
Tablo 44 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Ateşli Silah Bulundurma Durumu
İlccedileler Ateşli silah bulundurma Evet Hayır TOPLAM
n + n + n Aladağ 3 71 39 929 42 38 Ceyhan 40 100 359 900 399 365 Feke 8 200 32 800 40 37 İmamoğlu 1 48 20 952 21 19 Karaisalı 16 213 59 787 75 69 Karataş 14 203 55 797 69 63 Kozan 49 186 214 814 263 241 Pozantı 9 187 39 813 48 44 Saimbeyli 7 152 39 848 46 42 Tufanbeyli 6 140 37 860 43 39 Yumurtalık 7 149 40 851 47 43 TOPLAM 160 146 933 854 1093 1000
Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=1973 SD=10 p=032
En yuumlksek ateşli silah bulundurma oranları Karaisalı ( 213) ve Karataşrsquota
(203) bulunmuştur En duumlşuumlk oranlar ise İmamoğlu ( 48) ve Aladağrsquodadır ( 71)
Ancak bulgular anlamlı değildir (p=032) Genel olarak av amaccedillı bulundurulduğu
soumlylenmiştir
49
5 TARTIŞMA
Ccedilalışmamızda Adana ili ilccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
yaşayanlarında davranışsal risk faktoumlrlerinden bazılarını araştırmayı planladık Toplam
1096 kişiye ulaşıldı
Telefonla goumlruumlşme youmlntemini seccedilmemiz nedeniyle daha fazla sayıda kişiye daha
kısa zamanda ulaşabildik Ayrıca ccedilalışmamızın maliyeti daha duumlşuumlk duumlzeyde kaldı
Uygulama sırasında edindiğimiz izlenimlere goumlre sorduğumuz soruların anlaşılır ve accedilık
olduğunu duumlşuumlnuumlyoruz Bir kişi ile goumlruumlşme suumlremiz ortalama 10-15 dakikaydı Bazı
katılımcılar mevcut sağlık sorunları hakkında konuşmak istediler Bu hastalara
danışmanlık hizmeti verildi
2009 Tuumlrkiye İstatistik Yıllığırsquona goumlre Tuumlrkiyersquode hane başı telefon sayısı
098rsquodir14 Adanarsquoda ise hane başı telefon sayısı 113rsquoduumlr20 Bu durumda telefon
oumlrneklemi ile hanelerin tuumlmuumlnuuml temsil ettiğimizi ve sonuccedilları evrenimize
genelleyebileceğimizi soumlyleyebiliriz Ancak oumlrnekleme ccedilıkan 1888 kişiden 1096rsquosına
( 58) ulaşılmasından dolayı ortaya ccedilıkan kısıtlılığı sonuccedilların değerlendirilmesinde
dikkate almak gerekmektedir Bazı ilccedilelerde konutlarda ccedilalışma saatlerinde kimsenin
bulunmamasından kaynaklanan ulaşılamama sorunları yaşandı
Adana ili ilccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) goumlruumlşuumllen 1096
kişinin yaş grupları dağılımının Adana 2009 ADNKS (Adrese Dayalı Nuumlfus Kayıt
Sistemi) verileri ile uyumlu olduğu goumlruumllmektedir21
Oumlrneklemimizdeki kadınların oranı 72 erkeklerin oranı ise 28 bulunmuştur
Bu fark anlamlıdır Kadın ve erkek oranının farklı ccedilıkmasının nedeni ccedilalışma yaptığımız
saatlerde kadınların evde daha ccedilok bulunmasıdır Bu durum telefon goumlruumlşmelerinin
akşam ve hafta sonlarına kaydırılmasıyla aşılmaya ccedilalışılmıştır Ama istenilen duumlzeyde
bir dengeleme sağlanamamıştır Bu nedenle cinsiyete dayalı istatistikler bu kısıtlılık
dikkate alınarak değerlendirilmelidir
Ccedilalışmaya katılanların yaş grubu ve eğitim dağılımında uumlniversite mezunu
olanların 368rsquoi 20-29 yaş grubunda bulunmuştur Buna karşılık okur-yazar
olmayanların 511rsquoi ise 60 yaş ve uumlzerindedir Tuumlrkiye İstatistik Kurumu ADNKS
veri tabanındaki bilgiler bu durumla benzerdir21
50
Ccedilalışmamızda goumlruumlşuumllen kişilerde şu an astımı olanların oranı 5 bulunurken
astım olduğu soumlylenenlerin oranı 66 bulunmuştur Amerika Birleşik Devletlerirsquonde
benzer şekilde yapılan BRFSS 2008 anket sonuccedillarında şu an astımı olanlar 87 iken
astımı olduğu soumlylenenlerin oranı 136 bulunmuştur27 Gelişmiş uumllkelerde astım
prevalansının daha yuumlksek olduğu bilinmektedir Her iki ankette de goumlruumllduumlğuuml gibi
astım olduğu soumlylenenlerin oranı şu an astımı olanlardan daha yuumlksektir Bunun nedeni
kişilere yanlış astım tanısı konulmasından ya da bazılarının hastalık semptomlarının
ilaccedilsız kontrol altında olmasından kaynaklanabilir Aslında astım kronik bir hastalıktır
medikal tedaviye uyarak ve risk faktoumlrlerinden kaccedilınarak hastalık kontrol altına
alınabilir
Uumllkemizde astım prevalansı ccedilocuklarda 07-148 iken erişkinde 03-76
arasındadır Erişkinlerde astım kadınlarda daha ccedilok goumlruumllen bir hastalıktır Astımın
belirli yaş gruplarında uzun suumlreli bazen oumlmuumlr boyu remisyon doumlnemlerine girdiği
bilinmektedir Bir araştırmada hastaların 55rsquoinde astım semptomlarının 14 yaş
civarında tamamen kaybolduğu saptanmıştır28
Uysalrsquoın Seyhan ilccedilesinde yaptığı ccedilalışmada kendisine astım olduğu
soumlylenenlerin oranı 37 Arabacırsquonın Yuumlreğir ilccedilesinde yaptığı ccedilalışmada ise 56
olarak bulunmuştur2930 Astım olduğu soumlylenenlerin oranı boumllgemizdeki verilerle
uyumludur Nitekim Tuumlrkiyersquode astım prevalansı ortalama 6 olarak bildirilmektedir4
Ccedilalışmamızda şu an astım olduğu soumlylenenlerin oranı kadınlarda daha yuumlksektir
Bu durum da literatuumlr bilgileri ile uyumludur Geccedilen yuumlzyılda yuumlruumltuumllen 2005 kişinin
prospektif ccedilalışmasında ccedilocuklarda astım accedilısından erkeklerin daha fazla riske sahip
oldukları goumlsterilmiştir Buna karşın ergen ve yetişkinlerde kadınlar daha fazla risk
altındadır Bu konudaki bir hipotez erkek ccedilocukların kız ccedilocuklarına nazaran daha
kuumlccediluumlk havayollarına ve daha duumlşuumlk akım oranlarına sahip olmasıdır Gerccedilekte de erkek
ccedilocuklarda alt solunum yolu enfeksiyonları daha sık goumlruumllmektedir31
Ayrıca astım epidemiyolojisi ile ilgili duumlnyanın değişik boumllgelerindeki astım
prevalansı karşılaştırmasında Batıdaki yuumlksek ve artan prevalansın kentsel yaşam ve
maddi rahatlıkla ile ilişkili olduğu goumlsterilmektedir32
Ccedilalışmamızda diyabeti olduğu soumlylenenlerin oranı 84 ve gebeliği sırasında
diyabet oranı 02 sınırda diyabet ise 15 idi Birleşik Devletlerrsquode 2008 yılı BRFSS
51
verilerine goumlre diyabet olduğunu soumlyleyenlerin oranı 83 ve gebelik ilişkili diyabeti
olanlar 08 olup ccedilalışmamız sonuccedillarına ccedilok benzerdir27
Uysalrsquoın ccedilalışmasında Adana Seyhan ilccedilesinde diyabet prevalansı 47
Arabacırsquonın ccedilalışmasında Yuumlreğir ilccedilesinde diyabet prevalansı 63 bulunmuştur
Perifer ilccedilelerde diyabet prevalansı merkez ilccedilelere goumlre daha fazladır Goumlkccedilel ve
arkadaşlarının Adanarsquoda yaptığı bir araştırmada ise Adana ilindeki diyabet prevalansı
116 bulunmuştu33 Bizim sonuccedillarımız da bu bulgulara ccedilok benzerdir
ABDrsquode diabetes mellitus mortalite ve morbiditenin oumlnemli bir nedeni ve
buumlyuumlyen bir halk sağlığı sorunudur Diyabet yaşlı Amerikalılarda yaşam kalitesini
olumsuz etkilemektedir34
1995 ile 2025 yılları arasında diyabetli hasta sayısının gelişmiş uumllkelerde 42
artması beklenmekte fakat gelişmekte olan uumllkelerde 170 artacağı oumlngoumlruumllmektedir
2025 yılında en ccedilok diyabetli kişiye sahip olması beklenen uumllkeler Hindistan Ccedilin ve
ABDrsquodir35
Ağız sağlığı insan sağlığının ccedilok oumlnemli bir parccedilasıdır Ccedilalışmamızda son bir
yılda herhangi bir nedenle diş hekimine gitme oranı 40rsquodır Bu oran ABD 2008
BRFSS verilerinde 712rsquodir27 Bulgular uumllkemizde diş hekimine gitme alışkanlığının
ccedilok duumlşuumlk olduğunu goumlstermektedir Katılımcıların 152rsquosi tuumlm dişlerini diş ccediluumlruumlğuuml
nedeniyle kaybettiğini belirtirken en az bir diş kaybı olanların oranı 815rsquodir Bu
gerccedilekten ccedilok buumlyuumlk bir orandır ve diş sağlığı ile ilgili halk eğitiminin ve diş fırccedilalama
alışkanlığının ccedilok duumlşuumlk duumlzeyde olduğunu goumlstermektedir Uysalrsquoın ccedilalışmasında
Seyhan ilccedilesinde en az bir diş kaybı olanların oranı 48 bulunmuştur Diş sağlığı ile
ilgili ilccedile verileri Adana il merkezine goumlre daha koumltuumlduumlr Tuumlrk Diş Hekimleri Birliği
verilerine goumlre diş hekimine gitme sıklığı yılda 09 kezdir Bu oran Avruparsquoda yılda
5rsquodir36
Erişkin aşılaması uumllkemiz iccedilin ccedilok oumlnemlidir ve ihmal edilmiştir Sadece ccedilocuk
bağışıklanmasına odaklanılmıştır Katılımcılardan son bir yılda grip aşısı olanların oranı
38 idi (Ccedilalışmayı yaptığımız doumlnemde domuz gribi pandemisi yoktu) Uysalrsquoın
Adana merkez ilccedilelerde yaptığı araştırmada ise bu oran 84rsquoduumlr ABD 2008 BRFSS
verilerinde ise son bir yılda grip aşısı yaptıranların oranı 709rsquodur ABDrsquode erişkin
aşılama oranları bizden en az 10 kat daha fazladır Erişkin tetanoz aşı uygulama
oranlarının duumlşuumlk olmasının nedenlerinden birisi tetanoz aşısının on yıllık bağışıklık
52
suumlresinin olması bizim ise son bir yılı sorgulamış olmamız olabilir Ayrıca kadınların
gebelikte rutin tetanoz aşı uygulaması nedeniyle son bir yılda tetanoz aşılaması daha
yuumlksek bulunmuştur Yaşamları boyunca uumlccedil doz hepatit B aşısı yaptıranların oranı ise
5 bulunmuştur Uysalrsquoın ccedilalışmasında bu oran 67rsquodir
DSOuml (Duumlnya Sağlık Oumlrguumltuuml)rsquone goumlre Tuumlrkiyersquonin iccedilinde bulunduğu Akdenizrsquoe
komşu uumllkelerde hepatit B prevalansı 2-7 olup orta duumlzeydedir37 Hepatit B ccedilok ciddi
sağlık sorunlarına yol accedilarken ve tedavi maliyeti ccedilok yuumlksek bir hastalıkken aşılamaya
oumlnem verilmemesi duumlşuumlnduumlruumlcuumlduumlr
Goumlruumlştuumlğuumlmuumlz kişilerden 70rsquoı geccedilici veya kalıcı herhangi bir aktiviteyi
yapamama durumu (engellilikdisability) tanımlamışlardır Bu oran Seyhan ilccedilesinde
82 ve ABD BRFSS 2008 verilerinde 204rsquoduumlr27
Ccedilalışmamızda oumlzel alet (koltuk değneği tekerlekli sandalye oumlzel bir ayakkabı
vb) kullanmayı gerektirecek sakatlığı olanların oranı 16 olarak bulunmuştur ABD
2008 BRFSS verilerinde uumllkelerinin geneli iccedilin oran ise 72rsquodir Ccedilalışmaya katılan
kişilerin sosyokuumlltuumlrel duumlzeylerinin orta olması ve engelliğe bağlı oumlzel bir cihaz
kullanma gerekliliği bilincinin yeterince oluşmaması nedeniyle bu sorunun yanıtı
beklenenin altında bulunmuş olabilir Bu konuda hekimlerde hastalarını gerektiği
şekilde youmlnlendirmemiş de olabilirler Tuumlrkiye İstatistik Yıllığırsquonda ortopedik goumlrme
işitme dil ve konuşma ve zihinsel engelli toplamı 308rsquotir14
Anketimize katılanların 146rsquosı evinde ateşli silah bulundurduğunu bunların
13rsquouuml ateşli silahın dolu olduğunu belirtmişlerdir Seyhan ilccedilesinde evinde ateşli silah
bulunduranların oranı 75 ve bunların dolu olma oranı da 202 olarak bulunmuştur
Merkez ilccedilelerde perifere goumlre silah bulundurma oranları duumlşuumlkken bunların dolu olarak
bulundurulması ateşli silah yaralanmalarının buralarda daha fazla olmasına yol accedilabilir
Ccedilalışmamızda periferik ilccedilelerde bulundurulan silahların ccediloğunluğu av amaccedillı olarak
belirtilmiş ve ccedilok az bir kısmının dolu olduğu ifade edilmiştir
Buguumln Tuumlrkiyersquode yılda 3000 kişi ateşli silahlarla oumllmekte 700rsquouuml ise
yaralanmaktadır Cinayetlerin 60rsquoında ateşli silah kullanılmaktadır Her 10 kişiden
birinde ve her uumlccedil evden birinde ateşli silah vardır Bizim ccedilalışmamızda ise yaklaşık her
yedi evden birinde ateşli silah vardır Kişiler bulundurdukları silahları başka kaygıları
nedeniyle bize belirtmemiş olabilirler Silahın kolay ulaşılabilir olması cinayet intihar
gibi olayların her an meydana gelmesinin en oumlnemli nedenidir
53
Evde silah bulunması ev halkından birinin cinayet intihar kaza gibi nedenlerle
oumllme riskini 41 oranında arttırmaktadır38 ABDrsquode 8-12 yaş arası 64 erkek ccedilocuğuyla
yapılan bir araştırmada erkek ccedilocukların 76rsquosının evde bir silah bulduğunda eline
aldığı ve 48rsquoinin de tetiği ccedilektiği goumlruumllmuumlştuumlr39 Bu nedenlerden dolayı evlerde
bulundurulan ateşli silahlar ccedilocukların ulaşamayacağı yerde tutulmalıdır Alkol
alışkanlığı oumlfke kontroluumlnde başarısızlık madde bağımlılığı psikolojik rahatsızlıklar
gibi sorunları olanların hiccedilbir gerekccedileyle silahlanmaması oumlnemlidir
Ccedilalışmamızın zor yanı kişilere daha oumlnce haber verilmeden aranması ve
ccedilalışmaya katılmaları iccedilin rızalarının alınması olmuştur Goumlruumlşmeci olarak doktor
olmamız bu zorlukları biraz olsun azaltmıştır Tuumlrkiyersquode bu tuumlr telefonla anket
youmlntemine insanlar alışkın olmadığından bazıları goumlruumlşme yapmak istememiştir Hatta
bazı kişilere demografik bilgilerle ilgili soru sorduğumuzda bunların kendileri hakkında
koumltuumlye kullanılabileceğini soumlyleyerek ccedilalışmaya katılmamışlardır
Yaptığımız ccedilalışma hem maliyet etkin olmuş hem de bize az zamanda ccedilok sayıda
kişiye ulaşma olanağı sağlamıştır Amerika Birleşik Devletlerirsquonde CDC (Centers for
Disease Control and Prevention) her yıl buumltuumln eyaletlerde davranışsal risk faktoumlrlerini
araştırmakta ve verileri yayınlamaktadır Koruyucu ve tedavi edici sağlık hizmetlerinin
planlanmasında bu veriler kullanılmaktadır
Uumllkemizde de bu tuumlr ccedilalışmaların yaygınlaştırılarak Tuumlrkiyersquonin sağlık haritasının
ccedilıkarılmasının koruyucu sağlık hizmetlerinin planlanması ve sağlık politikalarının
oluşturulmasında faydalı olacağını duumlşuumlnuumlyoruz
BRFSS verileri mortalite ve morbiditeyi azaltma stratejilerini planlama youmlnetme
uygulama ve goumlzlemleme iccedilin kullanabilir BRFSS ABDrsquode 1984rsquoden beri bir veri
kaynağı olarak kullanılmaktadır Duumlnyada kesintisiz yuumlruumltuumllen en geniş telefonla
araştırma sistemidir Elde edilen bilgiler aylık olarak toplanmakta ve CDCrsquoye
guumlvenilirliği kontrol edilmek uumlzere goumlnderilmektedir40
Aile Hekimliği disiplininin temel ilkelerinden birisinde belirtildiği gibi aile
hekimi rahatsızlıkların toplum iccedilindeki prevalans ve insidansıyla belirlenen oumlzguumln karar
verme suumlrecini kullanabilmelidir Bunun iccedilin ccedilalıştığı toplumdaki hastalıklar hakkında
bilgi sahibi olmalıdır Aile hekimi sağlığın geliştirilmesi ve hastalıkların oumlnlenmesi iccedilin
koruyucu sağlık hizmetlerini planlamalı ve uygulamalıdır Topluma karşı da bir
sorumluluğu vardır41
54
51 Ccedilalışmanın Kısıtlılıkları
bull Ccedilalışmamızda kadınların sayısının yuumlksek erkeklerin sayısının duumlşuumlk olmasıdır
Bu tip ccedilalışmalar ya işyerlerini de kapsamalı ya da hafta sonlarını da
kapsamalıdır
bull Oumlrnekleme ccedilıkanların 58rsquosine ulaşılabilmiştir
bull Katılım yuumlzdesi bazı ilccedilelerde duumlşuumlk duumlzeyde kalmıştır
55
6 SONUCcedilLAR VE OumlNERİLER
61 Sonuccedillar
1-BRFSS ile telefonla anket youmlntemi kullanılmasının guumlvenirliliği kanıtlanmıştır42
BRFSS modelinde birccedilok sorunun en azından orta derecede guumlvenirliliği ve geccedilerliliği
goumlsterilmiştir43 Bizde aynı youmlntemi uygulayarak elde ettiğimiz veriler başka youmlntem
uygulanarak elde edilen bilgilere benzerdir
2-Aile hekimliğinde rahatsızlıkların goumlruumllme oranı toplumdaki goumlruumllme oranıyla
aynıdır Hiccedil bir oumln eleme olmadığı iccedilin rahatsızlıkların prevalans ve insidansı hastane
ortamından farklıdır ve ciddi rahatsızlıklar birinci basamakta hastanede olduğundan
daha az sıklıkla goumlruumlluumlr Elde ettiğimiz bu bulgular klinik karar verme suumlrecinde faydalı
olacaktır Ccediluumlnkuuml Aile hekiminin kendine oumlzguuml karar verme suumlreci vardır
3-Aile hekimliğinin 10 İlkesine goumlre Aile hekiminin toplum sağlığı iccedilin oumlzel bir
sorumluluk uumlstlenir Hem bireye hem de topluma karşı sorumluluk taşır Toplum iccedilin
risk faktoumlrlerini hastalık prevalanslarını bilmek ve oumlnlemler almak zorundadır
4-Koruyucu sağlık hizmetleri sağlığın geliştirilmesi iccedilin ve kaynakların etkin
kullanılması accedilısından ccedilok oumlnemlidir ve gereken oumlnem verilmelidir
5-Bu ccedilalışmada astım diyabet gibi kronik hastalıkların goumlruumllme oranlarında boumllgemizde
ve uumllkemizde yapılan prevalans ccedilalışmalarıyla uyumlu sonuccedillar elde edilmiştir
6-Ccedilalışma evrenimizde şu an astımı olanların oranı 5rsquotir diyabet prevalansı gebelik
sırasında ve sınırda diyabet dahil edildiğinde 101 bulunmuştur
7-Goumlruumlşuumllen kişilerde duumlzenli diş hekimine gitme alışkanlığının duumlşuumlk olduğu
goumlruumllmuumlştuumlr Katılımcıların sadece 40rsquoı son bir yıl iccedilinde diş hekimine gittiğini
belirtmiştir
8-Goumlruumlşuumllen kişilerde erişkin aşılama oranları ccedilok duumlşuumlktuumlr Bağışıklama kavramı ele
alındığında sadece ccedilocuklar akla gelmektedir Erişkin bağışıklamasına yeterince oumlnem
verilmemektedir
9-Ccedilalışmaya katılanlarda oumlzel alet kullanmayı gerektirecek sakatlığı olanların oranı
16 olup ABD genelindeki verilerden duumlşuumlktuumlr
56
10-Ccedilalışmaya katılanlarda yaklaşık her yedi evden birinde ateşli silah bulunmaktadır
Tuumlrkiye verilerine goumlre ise her uumlccedil evden birinde ateşli silah bulunmaktadır Bu da bizim
ccedilalıştığımız toplumda oranların duumlşuumlk olduğunu goumlstermektedir
62 Oumlneriler
1- Toplumdaki sağlık ile ilişkili olaylar duumlzenli olarak izlenmelidir
2- Bu izlem yuumlz yuumlze goumlruumlşme veya telefonla anket youmlntemiyle yapılabilir
3- Telefonla anket youmlnteminin geccedilerliliği ve guumlvenilirliği artık herkes tarafından kabul
edilmektedir Telefonla anket diğer youmlntemlere goumlre daha ucuz olduğundan bu tip
araştırmalarda tercih edilebilir
4- Sağlıkla ilgili ulusal ve boumllgesel planlamalar yapmak ve sağlık kaynaklarının uygun
dağılımını sağlamak iccedilin gerccedilek verilere ulaşılmalıdır Sadece hizmet sunumu sırasında
yapılan taramalar hizmete coğrafi ve ekonomik ulaşım zorluğu ccedilekmeyenleri
kapsamaktadır Bu nedenle hastanede yapılan ccedilalışmaların sonuccedilları rahatsızlıkların
toplumda goumlruumllme oranlarını yansıtamamaktadır Dolayısıyla birinci basamakta yapılan
ccedilalışmalar arttırılmalıdır
5-Astım boumllgemizde de oumlnemli bir sağlık sorunudur Sadece astımı olanlara değil risk
sahibi olup astımı olmayanlara da danışmanlık hizmeti verilmelidir
6- Astım hastalarına bulgu ve belirtilerine veya ekspiratuar akım oranlarına goumlre yazılı
bir hareket planı verilebilir Bu oumlzellikle orta ve ağır astım hastaları iccedilin ccedilok oumlnemlidir
Astım hastaları pnoumlmokok ve influenza aşısı olmalıdır44
7- Boumllgemizde diyabet prevalansı 101 olup primer korunma oumlnlemleri kişilere daha
fazla anlatılmalıdır
8-Astım ve diyabet kronik hastalıklardır Kronik bakımı iyileştirmek iccedilin hizmet sunan
kuruluşlar egzersiz programları yaşlılık merkezleri ve kendi kendine yardım grupları
gibi topluma dayalı kaynaklarla bağlantıda olmalıdır Hasta eğitimi yapan hastaneler
veya evde bakım hizmeti veren şirketler ile bağlantı kurulması oumlzellikle kısıtlı
kaynakları olan kuumlccediluumlk sağlık merkezleri iccedilin faydalıdır45
9-Kronik hastalığı olanlara kendi kendine youmlnetim desteğinin sağlanması oumlnemlidir
1989 yılında Ulusal Kanser Enstituumlsuuml hastaların sigarayı bırakmalarına yardım etmek
iccedilin hekimlere youmlnelik birccedilok bileşenli bir program geliştirdi Bu ccedilerccedileve zamanla
değişti buguumln 5A olarak bilinmektedir Değerlendir sor (Ask) oumlnerilerde bulun
(Advise) goumlruumlş birliğine var (Agree) yardım et (Assist) ve duumlzenle (Arrange) Birleşik
57
Devletler Koruyucu Hizmetler Ccedilalışma Grubu (The United States Preventive Services
Task Force) 5Arsquoyı sağlıkla ilgili davranışlarda danışmanlık muumldahalelerinde
kullanılacak birleştirici bir yapı olarak seccedilmiştir46
10-Tip 2 diyabette kendi kendine youmlnetim stratejileri iccedilinde gruba dayalı eğitim accedillık
kan glikozu gikolize hemoglobin diyabet bilgisi sistolik kan basıncı vuumlcut ağırlığı ve
diyabet tedavisinin iyileştirilmesinde etkilidir47
11-Ccedilalışmamızda diş ccediluumlruumlkleri oranı yuumlksek diş hekimine gitme oranları duumlşuumlk
bulunmuştur Ağız ve diş sağlığı iyileştirilmesi iccedilin hem ağız sağlığını iyileştirecek
oumlnlemlerin alınması hem de diş hekimine sağlıklı iken gidebilme alışkanlığı iccedilin
stratejiler geliştirilmesi gerekmektedir
12-Ağız ve diş sağlığının iyileştirilmesi ve geliştirilmesinde aile hekimliği ekibinde diş
hekiminin bulunması ve birinci basamak sağlık hizmetlerine ağız ve diş sağlığı
uygulamalarının entegre edilerek yuumlruumltuumllmesi bu konudaki eksikliğin giderilmesine
katkı sağlayabilir
13-Aile Hekimliği Pilot Uygulaması Hakkında Kanunrsquoun 7 maddesinin etkin bir
şekilde uygulamaya konulması sağlanabilir
14-Erişkin aşılama oranlarımız ccedilok duumlşuumlktuumlr Tuumlrkiye Enfeksiyon Hastalıkları ve Klinik
Mikrobiyoloji Derneğirsquonin Sağlık Bakanlığı ve diğer ilgili meslek oumlrguumltlerinin işbirliği
ile hazırladığı 2009 Erişkin bağışıklama rehberinde oumlnerilen aşıların hiccedilbir ek oumldeme
olmadan yapılabilir olması aşılama oranlarını arttıracaktır Erişkin aşılaması iccedilin
kişilere ccedileşitli youmlntemlerle hatırlatma yapılabilir
15-Kronik sağlık sorunları hiccedil de az değildir Kronik sağlık sorunlarının tespiti
izlenmesi ve bakımına doumlnuumlk stratejilerin ve eylem planlarının hazırlanması ve
uygulamaya konması yararlı olacaktır Hasta eğitimi de ccedilok oumlnemlidir
58
KAYNAKLAR
1 World Health Organization World Health Report Chapter 2 Defining and Assessing Risks to Health Erişim (httpwwwwhointwhr2002chapter2enindexhtml ) Erişim tarihi1102009
2 Guirguis ndashBlake J Meyers D Crichlow R Wilson J E Statistical concepts in prevention
Risk factors In Rakel R E Ed Textbook of Family Medicine 7thEd PhiladelphiaSaundersElsevier 2007162-163
3 CDC Behavioral Risk Factor Surveillance System Questionnaires English versions Centers for Disease Control and Prevention Erişim ( httpwwwcdcgovbrfssquestionnairesenglishhtm) Erişim tarihi1102009
4 Ediger D Bronşiyal Astım In Dolar E Ed İccedil Hastalıkları 1Baskı Ankara Nobel Kitabevi 2005 149-152
5 Mellins R B Evans D Clark N Zimmerman B Wiesemann S Developing and Communicating a Long ndashTerm Treatment Plan for Asthma Two Patient Information Handouts On Asthma Am Fam Physician 200061(8) 2427-2437
6 GINA (Global Initiative For Asthma) patient guide You can control your asthma Erişim (httpwwwginasthmacomUserfilesGINA_PatientGuide2007pdf ) Erişim tarihi 6102009
7 İmamoğlu Ş Diabetes Mellitus Tip 2 In Dolar EEd İccedil hastalıkları 1Baskı Ankara Nobel Kitabevi 2005692-694
8 Oumlzcan S Saatccedilı E Bozdemir N Akpınar E Egzersiz sağlık hastalık toplum ve hekim Ccedilukurova Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Arşiv Kaynak Tarama Dergisi 2002 11395-396
9 United States Preventive Services Task Force (USPSTF) Screening for Type 2 Diabetes Mellitus in adults Erişim(httpwwwahrqgovclinicuspstfuspsdiabhtm) Erişim tarihi5042010
10 Gonsalves W (Ccedileviri Oumlzdemir H) Ağız sağlığı In South-Paul J E Matheny S C Lewis E L (Ccedileviri editoumlrleriKut A Tokalak İ Eminsoy M G) Current Aile Hekimliği Tanı veTedavi 2Baskı Ankara Guumlneş Kitabevi 2010507-517
11 Samaranayake L Essential Microbiology for Dentistry 3th Ed Edinburgh Churcill Livingstore 2006265
12 Zimmerman R K Abwesb E R Adult Vaccination In Campos-Outcalt D Ed 20 Common Problems In Preventive Health Care 1Baskı USA McGraw-Hill Companies 2000431461
13 Tuumlrkiye Enfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji Uzmanlık Derneği Erişkin Bağışıklama Rehberi Ccedilalışma Grubu Erişkin Bağışıklama Rehberi 200936
14 Tuumlrkiye İstatistik Kurumu Tuumlrkiye İstatistik Yıllığı 2009103 275 401
15 McCarthy P L (CcedileviriBiccediler S ) Muayenehane ve Klinikte hasta ccedilocuğun değerlendirilmesi Ateşli silah yaralanmaları In Behrman R E Kliegman R M Jenson H B Eds (Ccedileviri editoumlruuml AkccedilayT) Nelson Pediatri 17th Ed USA Nobel Tıp Kitabevleri 2008262
59
16 Odabaş Y Anket youmlnetimi Anadolu Uumlniversitesi Erişim (wwwaofanadoluedutrkitapIOLTP2294unite05pdf ) Erişim tarihi 8102009
17 Siberry G K Conversion formulas and biostatistics In Siberry G K Iannor R Eds The Harriet Lane Handbook A manual for pediatric house officers 15thEd USA Mosby Inc 2000181-184
18 TCAdana Valiliği İl ve İlccedileler Arası Mesafeler Karayolları Genel Muumlduumlrluumlğuuml Erişim (httpwwwkgmgovtrSayfalarKGMSiteTrUzakliklarililcelerArasiMesafeaspx) Erişim tarihi3042010
19 TCAdana Valiliği İlccedilelerimiz Adana Valiliği Erişim ( httpwwwadanagovtrsayfa=4) Erişim tarihi 3042010
20 TCAdana Valiliği Sayılarla Tuumlrk Telekom Muumlduumlrluumlğuuml Tuumlrk Telekom Muumlduumlrluumlğuuml Erişim (httpwwwadanagovtrsayfa=5ampalt=turk_telekom) Erişim tarihi 3042010
21 Tuumlrkiye İstatistik Kurumu İlccedile yaş grubu ve cinsiyete goumlre nuumlfus 2009 eğitim duumlzeyi cinsiyet yaş grubuna goumlre ililccedile nuumlfusu 2009 Adrese Dayalı Nuumlfus Kayıt Sistemi (ADNKS) Veri Tabanı Erişim (httptuikapptuikgovtradnksdagitappadnkszul) Erişim tarihi3042010
22 Adana Tuumlrk Telekom Boumllge Muumlduumlrluumlğuuml telefonla oumlzel goumlruumlşme
23 Uysal Y Uysal Accedilık Kaynak Kodlu Veri Analiz Programları wwwwebdatanametr Erişim tarihi1022009
24 CDC Epi Info İstatistk Programı Centers for Disease Control and Prevention Erişim (httpwwwcdcgovepiinfo) Erişim tarihi2102009
25 CDC About the BRFSS Turning information into public health Centers for Disease Control and Prevention Erişim (httpwwwcdcgovbrfssabouthtm) Erişim tarihi 5022010
26 Remington P L Smith M Y Williamson D F Anda R F Gentry E M Hogelin G C Design characteristics and usefulness of state-based behavioral risk factor surveillance 1981ndash87 Public Health Reports 1988 103(4) 367
27 CDC Behavioral Risk Factor Surveillance System Prevalance and Trends Data Centers for Disease Control and Prevention Erişim (httpwwwappsnccdcdcgovBRFSS ) Erişim tarihi1022010
28 Gemicioğlu B Astım In Erol Ccedil Ed İccedil Hastalıkları 1Baskı Ankara MN Medikal δ Nobel 20082440
29 Uysal Y Seyhan ilccedilesinde davranışsal risk faktoumlrlerinin belirlenmesi projesi Uzmanlık tezi Ccedilukurova Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Adana 2007
30 Arabacı F Yuumlreğir ilccedilesinde davranışsal risk faktoumlrlerinin belirlenmesi projesi Uzmanlık tezi Ccedilukurova Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Adana 2007
31 Tang E A Matsui E Wiesch D G Samet J M Risk factors for asthma In Adkinson N F Bochner B Busse W W Holgate S T Lemonske R F F Estelle R Simons Eds Middletonrsquos Allergy Prinicples and Practice 7th Ed Philadelphia MosbyElsevier 2009735-737
32 Hopkin J M Prevalance of asthma In Warrell D A Cox T M Firth J D Benz J Oxford Textbook of Medicine 4th Ed NewYork Oxford Univ P 20031334-1335
60
33 Goumlkcel A Oumlzşahin K Sezgin N Karakoumlse H Ertoumlrer E Akbaba M Baklacı N Senguumll A Guumlvener N A High Prevalance of Diabetes in Adana Southern Province of Turkey Diabetes Care (Electronic Journal) 200326(11)3031-3034 Erişim (httpcarediabetesjournalsorgcontent26113031fullpdf+html) Erişim tarihi5012010
34 Brown D Balluz L Giles W Beckles G Moriarty D Ford E Mokdad A Diabetes Mellitus
and health related quality of life among older adults Findings from BRFSS Diabetes Research and Clinical Practice 200465(2)106-113
35 Narayan KM Gregg EW Fagot-Campagna A Engelgau MM Vinicor F Diabetes-a
commongrowing seriouscostlyand potentially preventable public health problem Diabetes Research and Clinical Practice50suppl2 200078
36 Tuumlrk Diş Hekimleri Birliği İstatistikler Ağız Diş Sağlığı ile ilgili goumlstergeler Genel durumTuumlrkiye ağız ve diş sağlığı profili Erişim (httpwwwtdborgtrtdbv2solmenu_gosterphpyer_id=7ampid=100 2004) Erişim tarihi10022010
37 World Health Organization Hepatitis B WHOcdscsrlyo20022Hepatitis B Department of Communicable Disease Surveillance and Responce 200238
38 Umut vakfıBireysel silahlanmaya ilişkin Tuumlrkiye verilerirsquodeki veriler Erişim (httpwwwumutorgtrpublicpageaspxid=19303) Erişim tarihi5032010
39 Jackman G A Farah M M Kellermann A L Simon H K Seeing Is Believing What Do Boys Do When They Find a Real Gun Pediatrics 107No6 2001 1247-1250
40 Kilmer G Roberts H PhD Hughes E Li Y Valluru B Fan A Giles W Mokdad A Jiles R Surveillance of Certain Health Behaviors and Conditions Among States and Selected Local Areas Behavioral Risk Factor Surveillance System (BRFSS) United States Mortality and morbidity weakly report 2006 57 (Electronic Journal) 20082-7 Erişim (wwwcdcgovmmwr) Erişim tarihi04032010
41 Evans P (Ccedileviri Başak O) Aile Hekimliği Genel Pratisyenlik Avrupa Tanımı Wonca 200215-19 Erişim (httpwwwwoncaeuropeorgWeb20documentsEuropean20Definition20of20family20medicineWONCA20definition20Turkish20versionpdf) Erişim tarihi1022010
42 Lederman R I Shea S Stein A D The Behavioral Risk Factor Surveillance System Questionnaire Its Reliability In a Statewide Sample American Journal of Public Health 199383(12)1768-1772
43 Nelson DE Holtzman D Bolen J Stanwyck CA Mack KA Reliability and validity of
measures from the Behavioral Risk Factor Surveillance System (BRFSS) Soz Praventivmed 200146 Suppl 1S3-42
44 Chesnutt M S Prendergast T JAsthma Assessment monitoring and preventationIn Mcphee
S J Papadakıs M A Tierrey L M EdsCurrrent Medical Diagnosis and Treatment 46th Ed New YorkMcGraw-Hill Medical 2007241
45 (CcedileviriOumlzşahin K) Kronik Hastalığı Olan Hastalara Sunulan Birinci Basamak Hizmetin İyileştirilmesiIn Bodenheimer T Grumbach K Eds (Ccedileviri Bozdemir N Saatccedilı E) Birinci Basamağın geliştirilmesi Daha iyi uygulamalar iccedilin stratejiler ve araccedillar 200955-78
46 (CcedileviriCcedilelik M) Kronik Hastalığı Olan Kişilerde Kendi Kendine Youmlnetme Desteği In Bodenheimer T Grumbach K Eds (Ccedileviri Bozdemir B Saatccedilı E) Birinci Basamağın Geliştirilmesi Daha İyi Uygulamalar İccedilin Stratejiler ve Araccedillar 200979-98
61
47 Deakın TA Mc Share CE Cade JE Williams R Group based training for self management
strategies in people with type 2 diabetes mellitus Cochraine Database of Systematic Reviews 2005 Issue2CD003417
62
EKLER
Davranışsal Risk Faktoumlrleri Araştırma Sistemi Anketi
Merhaba ben Dr Ufuk Guumllmen
CcedilUumlTF Aile Hekimliği Boumlluumlmuumlrsquonden arıyorum
Adanada yaşayanların sağlık durumlarıyla ilgili bir araştırma yapıyoruz
Eğer kabul ederseniz size sağlık durumunuz ve sağlıkla ilgili davranışlarınız hakkında birkaccedil soru sormak istiyorum
(Kişi ccedilalışmaya katılmak soruları yanıtlamak istemezse iyi guumlnler dileyerek TELEFONU KAPAT)
Orası oumlzel bir konut mu
Eğer cevap hayır ise
Teşekkuumlrler sadece oumlzel konuttaevde yaşayanlarla goumlruumlşme yapıyoruz (TELEFONU KAPAT)
Goumlruumlşuumllen numara oumlzel bir konuta aitse goumlruumlşuumllen kişi 18 yaşın uumlstuumlndeyse ve kişi goumlruumlşmeyi kabul ettiyse aşağıdaki boumlluumlm ile devam et
Bu goumlruumlşme iccedilin telefon numaranız rasgele olarak seccedilildi
Adınızı adresinizi veya buna benzer kişisel bilgilerinizi sormayacağım
Cevap vermek istemediğiniz sorulara cevap vermeyebilirsiniz ve istediğiniz an goumlruumlşmeyi bitirebilirsiniz
Bana verdiğiniz tuumlm bilgiler gizli kalacaktır
Eğer bu araştırma hakkında daha ayrıntılı bilgi edinmek isterseniz size vereceğim şu telefonu arayabilirsiniz (CcedilUumlTF Yalım Erez Aile Hekimliği Polikliniğirsquonin telefon numarasını ver)
Boumlluumlm 1 Demografik Bilgiler
11 Kaccedil yaşındasınız
[] (Yaşı yazınız)
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
12 Evli misiniz bekacircr mısınız
63
[ ] Evliyim ----gt Resmi nikahınız var mı [ ] Evet [ ] Hayır
[ ] Boşandım
[ ] Eşim vefat etti
[ ] Eşimden ayrı yaşıyorum
[ ] Hiccedil evlenmedim
[ ] Evli olmayan bir ccediliftiz
[ ] Cevap vermek istemiyorum
13 Evinizde 18 yaşın altında olup sizinle yaşayan ccedilocuğunuz var mı
(bu soruyu evli olmayanlara sorma)
[] Sayıda ccedilocuğum var
[ ] Hiccedil yok
[ ] Cevap vermek istemiyorum
14 Eğitim durumunuz nedir
[ ] Okur-yazar değilim
[ ] Okur-yazarım
[ ] İlkokul mezunuyum
[ ] Ortaokul mezunuyum
[ ] Lise mezunuyum
[ ] Uumlniversite mezunuyum
[ ] Cevap vermek istemiyorum
15 Ne iş yapıyorsunuz
[ ] Maaş karşılığı ccedilalışıyorum
[ ] Kendi işim
[ ] Bir yıldan fazla suumlredir işsizim
[ ] Bir yıldan kısa suumlredir işsizim
[ ] Ev kadınıyım
64
[ ] Oumlğrenciyim
[ ] Emekliyim
[ ] Ccedilalışamaz durumdayım
[ ] Cevap vermek istemiyorum
16 Cevap veren kişinin cinsiyetini belirtiniz
(sadece gerekliyse sorunuz)
[ ] Erkek
[ ] Kadın
17 Sizin bilginize goumlre şu anda gebe misiniz
(49 yaş uumlstuumlndeki kadınlara bu soruyu sorma)
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
18 Vuumlcut ağırlığınız ne kadar
[] kg
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
19 Boyunuz ne kadar
[] cm
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
110 Cep telefonu hariccedil evinizde birden fazla telefon hattı var mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
65
[ ] Cevap vermek istemiyorum
111 Geccediltiğimiz 12 ay iccedilerisinde bir hafta veya daha fazla suumlre iccedilin evinizde telefonunuzun kesildiği oldu mu
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
Boumlluumlm 2 Astım
91 Bir hekim tarafından astımınız olduğu soumlylendi mi
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
Boumlluumlm 3 Diyabet
101 Bir hekim tarafından şeker hastalığınız olduğu soumlylendi mi
[ ] Evet
[ ] Evet fakat sadece gebeliği sırasında
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
Boumlluumlm 4 Ağız Sağlığı
111 Herhangi bir nedenle diş hekimine veya diş kliniğine en son ne zaman gittiniz
[ ] Son bir yıl iccedilinde
[ ] Son iki yıl iccedilinde
66
[ ] Son beş yıl iccedilinde
[ ] Beş yıl veya daha uzun suumlre oumlnce
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Hiccedil
[ ] Cevap vermek istemiyorum
112 Diş ccediluumlruumlğuuml nedeniyle kaccedil dişinizi kaybettiniz
[] tane dişimi kaybettim
[ ] Hepsini kaybettim
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Hiccedilbirini kaybetmedim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
113 Dişlerinizi en son ne zaman temizlettiniz
[ ] Son bir yıl iccedilinde
[ ] Son iki yıl iccedilinde
[ ] Son beş yıl iccedilinde
[ ] Beş yıl veya daha uzun suumlre oumlnce
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Hiccedil
[ ] Cevap vermek istemiyorum
Boumlluumlm 5 Aşılama
121 Son 12 ay iccedilinde grip aşısı yaptırdınız mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
67
122 Son 12 ay iccedilinde tetanoz aşısı yaptırdınız mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
123 Daha oumlnce uumlccedil doz Hepatit-B aşısı yaptırdınız mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
124 Daha oumlnce hiccedil kuduz aşısı yaptırdınız mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
Boumlluumlm 6 Askerlik Durumu
131 Askerlik yaptınız mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bimiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
132 Son 12 ay iccedilerisinde Tuumlrk Silahlı Kuvvetlerirsquone bağlı bir sağlık karnesi ile muayene oldunuz mu veya ilaccedil yazdırdınız mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
68
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevaplamak istemiyor
Boumlluumlm 7 Engellilik
141 Fiziksel ruhsal veya duygusal sorunlar nedeniyle herhangi bir şekilde herhangi bir aktiviteden geri kaldınız mı (engellilikdisability)
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevaplamak istemiyorum
142 Oumlzel ekipman (koltuk değneği tekerlekli sandalye oumlzel bir yatak oumlzel bir telefon vs) kullanmanızı gerektirecek herhangi bir sağlık sorununuz var mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevaplamak istemiyorum
Boumlluumlm 8 Ateşli Silahlar
151 Evinizde ateşli silah bulunuyor mu
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevaplamak istemiyorum
152 Bu silahlardan herhangi biri şu anda dolu mu
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
69
[ ] Cevaplamak istemiyorum
153 Bu silahlardan herhangi biri şu anda accedilıkta mı ulaşılabilir bir yerde mi
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevaplamak istemiyorum
Bu son soruydu
Ccedilalışmamıza katıldığınız iccedilin teşekkuumlr ederiz
70
71
OumlZGECcedilMİŞ
Adı Soyadı Ufuk Guumllmen
Doğum yeritarihi Adana 1971
Medeni durumu Evli
Adres Toros mahallesi Mavi Bulvar Erciyes Plaza B Blok Kat3
Daire3 Ccedilukurova ADANA
Telefon 322-2279955
E-mail ufukgulmenhotmailcom
Mezun olduğu tıp fakuumlltesi İstanbul Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi
Goumlrev yerleri 2000-2002 TC Sağlık Bakanlığı Kuumlrtuumlncuuml Sağlık Ocağı
Musabeyli Kilis
2002-2003 TCSağlık Bakanlığı Elbeyli Sağlık Ocağı
Elbeyli Kilis
2003-2007 Başkent Uumlniversitesi Adana Uygulama ve
Araştırma Hastanesi
2007-2010 ndashCcedilukurova Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Aile
Hekimliği Anabilim Dalı Adana
Dernek Uumlyelikleri TAHUD
Yabancı diller İngilizce Almanca
ix
OumlZET
Adana İli Ceyhan Karaisalı Pozantı Yumurtalık Kozan İmamoğlu Saimbeyli
Tufanbeyli Feke Aladağ Karataş İlccedilelerinde Yaşayan Bireylerin Davranışsal
Risk Faktoumlrlerinin Belirlenmesi
Giriş ve Amaccedil Bu ccedilalışmada Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam ve Ccedilukurova hariccedil) yaşayan bireylerin astım diyabet ağız sağlığı ve engellilik durumlarını araştırdık Gereccedil ve Youmlntem Veriler telefonla anket youmlntemin ile toplanmıştır Adana İli İlccedilelerindeki tuumlm sabit telefon numaraları arasından ldquosistematik kuumlme oumlrneklem youmlntemirdquo ile aranan numaralar belirlenmiştir Aranan telefonlarda sadece 18 yaşından buumlyuumlk kişilerle goumlruumlşuumllmuumlştuumlr Ccedilalışmada kullanılan anket formu Behavioral Risk Factor Surveillance Systemrsquoe ilişkin oumlzellikle telefonla uygulanmak uumlzere yapılandırılmış anketten uyarlanarak oluşturulmuştur Bilgisayar Destekli Telefon Goumlruumlşmesi kullanılmış ve goumlruumlşme sonuccedilları goumlruumlşme sırasında bilgisayara kaydedilmiştir Bu sistem Uysal WebQ10 anket youmlnetim yazılımı ve Epi info bilgisayar programı ile birlikte yuumlruumltuumllmuumlştuumlr Goumlruumlşmeler Ccedilukurova Uumlniversitesi Telefon ve İnternet ile Saha Araştırmaları Biriminde (TİSAB) gerccedilekleştirilmiştir Bulgular Oumlrnekleme ccedilıkan 1888 kişiden 1096rsquosı ( 580)rsquoi ile başarılı goumlruumlşme yapılmıştır Ccedilalışmamıza katılanlarda astım prevalansı 66 diyabet prevalansı 101 son bir yıl iccedilinde diş hekimine gidenlerin oranı 400 geccedilici veya kalıcı sakatlığı olanların oranı 70 bulunmuştur Sonuccedil Ccedilalışmadan elde edilen sonuccedillar ulusal ve boumllgesel ccedilalışmalarla uyumlu bulunmuştur Diyabet ve astım gibi kronik hastalıkların oumlnlenmesi iccedilin yeni stratejiler geliştirilmelidir Boumllgemizde ağız sağlığı koumltuumlduumlr ve ihmal edilmektedir Koruyucu hekimliğe ve birinci basamak sağlık hizmetlerine daha fazla oumlnem verilmelidir Anahtar kelimeler Adana davranışsal risk faktoumlrleri telefonla anket bilgisayar
destekli telefon goumlruumlşmesi
x
ABSTRACT
Determining the Behavioral Risk Factors in People Living in Adana Counties
Ceyhan Karaisalı Pozantı Yumurtalık Kozan İmamoğlu Saimbeyli Tufanbeyli
Feke Aladağ Karataş
Background and Aim In this study we searched for asthma diabetes oral health status and disability of people living in the counties of Adana city (excluding Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam and Ccedilukurova) Materials and Methods Data was collected by ldquotelephone interviewrdquo method The phone numbers were selected by ldquosystematic cluster sampling methodrdquo from the list of home phone numbers for the counties of Adana city Interviews were only with individuals gt18 years of age The questionnaire was modified from the structured questionnaire of Behavioral Risk Factor Surveillance System designed particularly for telephone interviewing Data was installed during the interview The Computer Assisted Telephone Interviewing was used The system was conducted using Uysal WebQ 1 and Epi Info softwares The interviews were held in ldquoCukurova University Field Research by Telephone and Internet (TISAB)rdquo Results The response rate was 58 (10961888) Prevalence for asthma was 66 for diabetes 101 Of the sample 400 stated that they had visited a dentist during the last year and the prevalence of disability (either permanent or temporary) was 70 Conclusion Our results were consistent with national and regional studies New strategies should be developed to prevent chronic disease including asthma and diabetes Oral health is poor and neglected in our region Preventive care and primary care should have more emphasis Keywords Adana behavioral risk factors telephone interview computer assisted
telephone interviewing
1
1 GİRİŞ VE AMACcedil
Risk değişik anlamlara gelebilir En sık kullanılan iki değişik anlamı olumsuz bir
durumla sonuccedillanma olasılığı veya bu olasılığı arttıran bir faktoumlrduumlr Riskle ilgili diğer
tanımlar Tablo 1rsquode oumlzetlenmiştir Sağlıkta risklere odaklanma hastalık ve
yaralanmalardan korunmada anahtardır Yaralanma ve hastalıkların oumlnlenmesi
sistematik değerlendirme ve nedenlerin azaltılmasını gerektirir1
Hastalığın nedenlerine odaklanırken birccedilok bilimsel etkinlik risk faktoumlrlerinin
varlığına youmlnelir ldquoElektromanyetik dalga radyasyonu loumlsemiye neden olur murdquo
ldquoEnfeksiyonlar kalp krizine yol accedilar mırdquo Bu değerlendirmeleri kişiler arasındaki risk
faktoumlrlerinin değerlendirilmesi izler1
Tablo 1 Risk Ne Anlama Gelir1
bull Risk olasılık anlamına gelebilir Kirli bir iğneden HIVAIDS olma riski gibi bull Risk olumsuz bir durumun olasılığını arttıran bir faktoumlr olabilir Oumlrneğin Koumltuuml
beslenme ev iccedili pis su ve evde sigara iccedililmesi ccedilocuk sağlığı riskleridir bull Risk bir sonuccedil anlamına da gelebilir Oumlrneğin iccedilkiliyken araba kullanmanın
riski araba kazası geccedilirmek olabilir bull Risk potansiyel olumsuz bir durum veya tehdit anlamına gelebilir Oumlrneğin
motor kullanmanın bir riski vardır Riskle İlgili Oumlnemli Diğer Tanımlamalar
bull Risk prevalansı Belli bir popuumllasyonda belli bir riske maruz kalanların oranıdır Oumlrneğin bir popuumllasyonda sigara iccedilme prevalansı 25 olabilir
bull Roumllatif Risk Belirli bir riske maruz kalanlar ile kalmayan insanlar karşılaştırıldığında muhtemel zararlı sağlık sonuccedillarının oluşma olasılığıdır
bull Tehlike Doğada olan bir oumlzelliktir Oumlrneğin Potansiyel zararlı iccedileren bir kimyasal madde
bull Nuumlfusa atfedilen risk Bir nuumlfusta belirli bir riskten dolayı oluşan hastalık oranı bull Atfedilen yuumlk Geccedilmiş bir karşılaşmadan kaynaklanan şimdiki hastalık veya
yaralanma yuumlkuuml oranı bull Kaccedilınabilen yuumlk Bazı alternatifler ve duumlzenlemelerle şimdi ve gelecekteki riske
maruziyet duumlzeyleri azaltılırsa gelecekte kaccedilınılabilecek hastalık veya yaralanma yuumlkuuml oranı
Risk faktoumlruuml ise bir hastalığın artmış olasılığı ile olan bir durumdur Oumlrneğin
obezite diyabet iccedilin bir risk faktoumlruumlduumlr Obez kişiler obez olmayan kişilere goumlre
2
yaşamları boyunca daha fazla diyabet geliştirme olasılığına sahip olacaktır Bazı risk
faktoumlrleri nedenseldir risk faktoumlruuml hastalığa neden olur Oumlrneğin sigara iccedilmek bir risk
faktoumlruumlduumlr ve akciğer kanserinin kanıtlanmış bir nedenidir Bir iccedilici yaşamı boyunca
akciğer kanseri geliştirmek iccedilin iccedilici olmayandan muhtemelen birccedilok kat daha fazla
olasılığa sahiptir2
Diğer risk faktoumlrleri birlikteliklerdir kuzey enlemlerde yaşayanların multiple
skleroza yakalanma olasılığı daha fazladır Yani bilinen hiccedilbir nedensel ilişki yoktur Bu
basit bir birlikteliktir Myokard enfarktuumlsuuml iccedilin risk faktoumlrleri cinsiyet yaş
hipertansiyon sigara iccedilme yuumlksek kolesterol duumlzeyleri sedanter yaşam obezite ve
diyabettir2
Bazı risk faktoumlrleri modifiye edilebilir Oumlrneğin sigara iccedilme fiziksel aktivite
duumlzeyi kolesterol duumlzeyi Diğerleri değiştirilemez Oumlrneğin yaş cinsiyet ırk aile
oumlykuumlsuuml
Bir oumlnleme programı planlanırken risk faktoumlruumlnuumln veya hastalığın olmadığı bir
nuumlfusu hedef almaktansa daha yuumlksek hastalık riski veya hastalığı olan bir nuumlfusu hedef
almak daha maliyet etkindir Oumlrneğin cinsel yolla bulaşan enfeksiyonlar genel nuumlfusta
nadirken bazı gruplarda daha yaygındır2
Davranışsal risk faktoumlrlerini belirleyerek değiştirilebilir olanlar iccedilin değiştirme
programları yapmak ve maliyet etkin oumlnlemler almak gerekir
Ccedilalışmamızın amacı Adanarsquonın ilccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova
hariccedil) yaşayan 18 yaşından buumlyuumlk erişkinlerde telefonla anket youmlntemiyle astım
diyabet ağız sağlığı aşılama askerlik durumu engellilik ve ateşli silahlar accedilısından
davranışsal risk faktoumlrlerinin araştırılmasıdır Bu risk faktoumlrleri iyileştirilebilir mi Evet
iyileştirilebilir hatta kazanıldıktan sonra da Hastalıkları tedavi etmek ikincil ve
uumlccediluumlncuumll koruma da tabi ki oumlnemlidir Ancak risk faktoumlrlerini belirleyerek hastalıklardan
korunma yollarını bilmek hem akılcı hem maliyet etkindir
3
2 GENEL BİLGİLER
21 Sağlıkla İlgili Davranışsal Risk Faktoumlrlerini Belirlemede Kullanılan
Değişkenler
Davranışsal risk faktoumlrlerini belirlemede kullanılan bazı değişkenler aşağıdadır3
bull Demografik bilgiler Kişinin yaş boy kilo ırk eğitim sosyoekonomik durum
gibi parametreleri
bull Sağlık durumu Kişinin genel sağlık durumunu nasıl tanımladığı
bull Sağlıklı guumlnler- Sağlıkla ilgili yaşam kalitesi Kişinin yaşamında belli bir suumlrede
fiziksel ve ruhsal olarak ldquoiyirdquo kabul etmediği suumlreler
bull Sağlık hizmetlerine erişim Kişinin sosyal guumlvence durumu ve ihtiyaccedil
duyduğunda sağlık hizmetlerine ulaşabilme durumu
bull Egzersiz Kişinin ev ve işi ile ilgili guumlnluumlk aktiviteleri dışında guumlnluumlk 30
dakikadan az olmamak uumlzere duumlzenli fizik egzersiz yapma durumu
bull Ccedilevresel faktoumlrler Başta sigara iccedilimi ve hava kirliliği olmak uumlzere kişinin
yaşadığı ortamda maruz kaldığı toz duman egzoz gazları vs kimyasallara
ilişkin durumlar
bull Aşırı guumlneş ışığına maruz kalma Pek ccedilok hastalık iccedilin bir risk faktoumlruuml olan aşırı
guumlneş ışığına maruz kalma durumu
bull Tuumltuumln kullanımı Başta sigara olmak uumlzere tuumlm tuumltuumln uumlruumlnlerini kullanım
durumu
bull Alkol tuumlketimi Alkolluuml iccedileceklerin miktar cins ve sıklık olarak tuumlketim durumu
bull Astım Araştırılan nuumlfustaki astım tanısı sıklığı
bull Diyabet Diyabet tanısı almış kişilerin oranı
bull Ağız sağlığı Kişilerin ağız ve diş sağlığı konusundaki duyarlılıkları
bull Aşılama Erişkinlerin aşılamaya ilişkin davranışları
bull Kadın sağlığı Meme sağlığı ve hastalıkları genitouumlriner sistem sağlığı ve
hastalıkları
bull Prostat kanser taraması Prostat kanseri accedilısından muayene olma ve test
yaptırma
4
bull Kolorektal kanser taraması Gaitada kan testi sigmoidoskopi kolonoskopi gibi
kolorektal kanser tarama youmlntemleri
bull Aile planlaması Kişinin veya eşinin doğum kontrol youmlntemi kullanma
konusundaki tutum davranış ve beklentileri
bull Engellilik durumu Herhangi bir sebeple kişinin iccedilinde bulunduğu
(engellilikyetersizlik) durumu
bull HIVAIDSCinsel yolla bulaşan enfeksiyonlar Kişinin başta HIV olmak uumlzere
cinsel yolla bulaşan hastalıklara karşı tutum ve riskli davranışları
bull Ateşli silahlar Kişinin ateşli silahlardan herhangi birine sahip olup olmadığı ve
bu konudaki tutum ve davranışları
bull Hipertansiyon Hipertansiyon tanısı almış kişilerin belirlenmesi ve bu kişilerin
kan basınccedillarının kontroluuml ve ilaccedil uyumları konusunda tutum ve davranışları
bull Kolesterol Kişinin kan kolesterol duumlzeyi konusundaki bilgisi ve yuumlksek kan
kolesteroluuml olan bireylerin kontrol ve ilaccedil uyum durumları
bull Ev yaşam koşulları Temiz iccedilme suyu durumu kanalizasyon ve atık su tahliye
koşulları ev ccedilevresindeki ccediloumlp bitki oumlrtuumlsuuml sinek boumlcek ve benzeri diğer
zararlılar ve bunlarla muumlcadele durumları
bull Myokard enfarktuumlsuuml ve strok Bulgular ve kişinin boumlyle bir olayla karşılaşması
halinde ilk olarak neler yapacağı konusundaki bilgisi
bull Artrit Kişinin artrit tanısı kontrol ve ilaccedil uyumu
bull İyot yetersizliği Kişinin iyot iccedileren gıdaları alım durumu
22 Davranışsal Risk Faktoumlrleri
Ccedilalışmamızda yer alan davranışsal risk faktoumlrleri hakkında genel bilgiler aşağıda
verilmiştir
221 Astım
Astım tamamen geri doumlnduumlruumllebilir epizodik tıkayıcı akciğer hastalığı olarak
tanımlanır Astım iccedilin en guumlccedilluuml risk faktoumlrleri evde sigara iccedilenlerin varlığı astım atopi
(astım atopik dermatit alerjik rinit) ve nazal polip veya aspirin aşırı duyarlılığı gibi aile
oumlykuumlsuumlduumlr Erken ccedilocuklukta ev ve ccediliftlik hayvanlarına ve bakteriyel antijenlere maruz
kalmanın paradoksal koruyucu etkisi tartışmalıdır4
5
Astım en sık goumlruumllen kronik hastalıklardan biri olup tuumlm duumlnyada yaklaşık 150
milyon kişiyi etkilemektedir Ccedilocuk ve genccedil erişkinlerde daha sık olmak uumlzere tuumlm yaş
gruplarında goumlruumllmektedir Uumllkeler arasında prevalans farklılıkları goumlze ccedilarpmaktadır
Eskimo toplumunda ccedilok seyrek rastlanırken ( 1) Yeni Zelanda Avustralya İngiltere
ve Venezuelarsquoda 7ndash8 civarında bir prevalansa sahiptir Uumllkemizde sıklığı Ankararsquoda
22 Trabzonrsquoda 83 İstanbulrsquoda ise 10-21 arasında olup ortalama 5-7 olarak
bildirilmiştir Seksenli yıllardan sonra tuumlm duumlnyada yapılan prevalans ve mortalite
ccedilalışmalarında astım prevalansının artış goumlsterdiği saptanmıştır Astım sanayileşmiş
uumllkelerde daha sık goumlruumllmektedir Ccedilok yuumlksek sağlık harcamaları gerektiren astım hafif
ve orta şiddette iş ve okul guumlnuuml kayıplarına neden olurken ağır şiddette mortalite riskini
arttırmaktadır4
Astım gelişmesindeki risk faktoumlrleri kişiye ait ve ccedilevresel faktoumlrler olarak ele
alınabilir (Tablo 2)
Tablo 2 Astım Gelişmesine Yol Accedilan Risk Faktoumlrleri4
Kişiye ait faktoumlrler Ccedilevresel faktoumlrler
Genetik yatkınlık İccedil ve dış ortam alerjenleri
Atopi Mesleksel duyarlandırıcılar
Havayolu aşırı duyarlılığı Sigara dumanı
Cinsiyet Hava kirliliği
IrkEtnik yapı Enfeksiyonlar (Solunum yolu)
Kronik uumlst solunum yolu hastalıkları
İlaccedillar
Sosyoekonomik faktoumlrler
Aile uumlyelerinin sayısı
Gıda
Obezite
Yaşam tarzının değişmesi astım gelişme riskini arttırabilmektedir Oumlrneğin Yeni
Ginersquode astım prevalansı 01 iken 70rsquoli yıllarda uumllkede battaniye kullanımının
yaygınlaşması ile astım prevalansı 73rsquoe ccedilıkmıştır Bu artış battaniyeler ile ev tozu
6
akarlarının evlere daha yoğun girmesine ve maruziyetin artmasına bağlanmıştır Diğer
bir ccedilevresel faktoumlr oumlrneği ise Doğu ve Batı Almanyarsquonın ayrılmasından sonra aynı
genetiğe sahip ama yaşam tarzları farklı olan iki toplumda astım ve atopi prevalansının
farklılaşmasıdır Batı Almanyarsquoda astım risk oranı 6 ve alerjik rinit risk oranı 86
iken Doğu Almanyarsquoda astım 4 rinit ise 27 oranında kalmıştır4
Amerikan Aile Hekimliği Akademisi ve GINA (Global Initiative for Asthma)
astımı kontrol etmeye yardım etmek iccedilin hastalara şu oumlnerilerde bulunmaktadır56
v Duumlzenli ilaccedil kullanımı oumlnemlidir Bunun yanında aşağıdaki oumlnlemlerin alınması da
astım ataklarını azaltmaya yardım edecektir
v Kilimlerin ve halıların kaldırılması (ccediluumlnkuuml tozlu ve kuumlfluuml olabilir)
v Yumuşak koltuk minder ve fazla yastıkların ccedilıkarılması (ccediluumlnkuuml toz tutabilir)
v Hayvanlara yatak uumlstuumlnde veya odada izin verilmemesi
v Yatak odasında sigara iccedilmeye veya guumlccedilluuml kokulara izin verilmemesi
v Yatak ve yastıklarda tozdan koruyucu fermuarlı oumlrtuuml kullanılması
v Sap veya kuştuumlyuumlnden yapılmış yorgan veya yastık kullanılmaması
v Ccedilarşaf ve battaniyelerin her hafta ccedilok sıcak suda yıkanması hatta perde ve storların
aralıklı olarak yıkanması
v İccedileri sıcak havasız veya yemek vs kokusu ile dolduğunda pencerelerin accedilılması
v Odun veya gaz dumanından korunmak iccedilin pencerenin aralık bırakılması
v Koşma spor yapma aşırı ccedilalışma astım belirtilerine yol accedilabilir fakat bu aktiviteler
yararlıdır ve aktivitelerden oumlnce kişinin doktorunun oumlnerdiği astım ilaccedillarını alması
oumlnemlidir
222 Diyabet
Diabetes mellitus pankreas beta huumlcresinden insuumllinin sekresyonunda veveya
insuumllinin periferik huumlcrelere etkisinde meydana gelen bozukluklar sonucu ortaya ccedilıkan
ve hiperglisemi ile karakterize bir grup Metabolik Sendromrsquoun adıdır7
Duumlnyada 150 milyon civarında diyabetik hastanın olduğu ve on yıl iccedilerisinde
bunun iki katına ccedilıkabileceği hesaplanmaktadır Diyabet insidansı boumllgeler ve uumllkeler
arasında farklılık goumlstermekle beraber genellikle tip 2 diyabet ortalama 5-10 tip 1
diyabet ise 05-1 civarındadır Tip 2 diyabet enduumlstriyel gelişim sonucu insanların
daha konforlu ortamlarda daha az hareket ederek ve daha fazla beslenerek yaşamaları
nedeni ile giderek yaygınlaşmakta ve eskiye oranla genccedil insanlarda daha sık
7
goumlruumllmektedir Tip 2 diyabet ileri yaşlarda daha sık goumlruumllduumlğuumlnden son yuumlzyılda tıbbi
gelişmelerle insan oumlmruumlnuumln uzaması da insidans artışında oumlnemli bir faktoumlr olmuştur
Diyabet risk faktoumlruuml (Tablo 3) olan bireylerde hastalığın ortaya ccedilıkma olasılığı
artmıştır7
Tablo 3 Tip 2 Diyabetin Majoumlr Risk Faktoumlrleri7
Obezite (beden kitle indeksi gt27 kgm2
Diyabet aile oumlykuumlsuuml (kardeş ya da anne-baba)
Irk Koumlk (Oumlrneğin Afrika koumlkenli Amerikalılar İspanyol veya Latin Amerika koumlkenliler Amerika yerlileri Asya koumlkenli Amerikalılar) Yaş ge 45
Sedanter yaşam
Oumlnceden bozulmuş accedillık glikozu veya bozulmuş glikoz toleransı tanısı almış olmak
Hipertansiyon ge 14090 mmHg
HDL le35 mgdl veya trigliserit ge250 mgdl
Gestasyonel diyabet oumlykuumlsuuml veya 4 kg veya daha ağır bebek doğurmuş olmak
Tuumlrkiye Diyabet Epidemiyoloji (TURDEP) Ccedilalışmasırsquona goumlre uumllkemizde 2002
yılı diyabet prevalansı 72 bozulmuş glikoz toleransı 67rsquodir (kadınlarda 8-
84 erkeklerde 62- 46) Tip 2 diabetes mellitus (DM)rsquolu erişkin sayısı sekiz yılda
bir milyondan 166 milyona ccedilıkmıştır Bunda nuumlfus artışı ve nuumlfusun yaşlanmasının
dışında şişmanlığın artması ve sedanter yaşam tarzının yaygınlaşması gibi ccedilevresel
faktoumlrlerin de roluuml vardır7
Fiziksel inaktivite ile Tip 2 DM arasındaki ilişkiyi destekleyen oldukccedila fazla kanıt
vardır En eski araştırmaların birinde West (1978) duumlzenli fiziksel aktivite iccedileren
geleneksel yaşam tarzlarını değiştirmiş toplumların Tip 2 DM prevalansında majoumlr bir
artışa maruz kaldıkları saptanmıştır Yaşam tarzının oumlnemini goumlsteren karşılaştırmalı
ccedilalışmalar teknolojik olarak daha ileri bir yere goumlccedil edenlerin memleketlerinde kalan
8
etnik akranlarına goumlre Tip 2 DM accedilısından daha yuumlksek prevalansa sahip olduklarını
goumlstermektedir8
Diyabette primer korunma oumlnemlidir Kolay ve ucuz olan bu tip korunma riskli
kişileri diyabet gelişiminden korur veya ortaya ccedilıkışını geciktirir Ccedilinrsquode diyabet
youmlnuumlnden riskli nuumlfusta yaşam tarzı değişikliği (uygun diyet artmış fizik aktivite ve kilo
kaybı) eğitici bir programla desteklenmiş ve altı yılda diyabet gelişiminde en az 13rsquoluumlk
bir azalma olduğu bulunmuştur8
Araştırmalar egzersizin insuumllin duyarlılığını arttırmak yoluyla Tip 2 DMrsquodan
korunmaya yardımcı olduğunu goumlstermektedir Egzersizin insuumllin miktarındaki
eksiklikten ziyade insuumllin rezistansı nedeniyle oluşan anormal glikoz toleransını
iyileştirebileceği ileri suumlruumllmuumlştuumlr Bu nedenle egzersiz Tip 2 DMrsquoda insuumllin tedavisi
gereksinimi olmadan oumlnceki erken doumlnemlerde koruyucu olarak daha yararlı olacaktır
Ccedilalışmalar insuumllin tedavisine ihtiyaccedil goumlsteren Tip 2 DM hastalarının henuumlz tedavi
almayan veya oral antidiyabetik alan hastalara goumlre diyet ve egzersizden daha az yarar
sağladığını goumlstermiştir8
United States Preventive Services Task Force (USPSTF)rsquoa goumlre kan basıncı
13580rsquonin uumlzerinde olan (tedavi edilmiş veya edilmemiş) yetişkinler diyabet accedilısından
taranmalıdır (Oumlneri duumlzeyi B) Asemptomatik yetişkinlerin kan basınccedilları 13580 veya
altında ise rutin taramanın yararı veya zararı lehine veya aleyhine yeterli kanıt yoktur9
223 Ağız Sağlığı
Ağız sağlığı ile ilgili olarak en sık goumlruumllen uumlccedil konu diş ccediluumlruumlkleri periodontal
hastalıklar ve ağız kanseridir10
Diş ccediluumlruumlkleri tek başına en sık goumlruumllen ccedilocukluk ccedilağı hastalığıdır Beş-yedi yaş
arasındaki ccedilocuklarda astımdan beş kez saman nezlesinden ise yedi kez daha fazla
goumlruumlluumlr Tuumlm yaşlar dikkate alındığında insanların 13rsquouumlnde tedavi edilmemiş bir ccediluumlruumlk
diş 35-44 yaşlar arasındaki erişkinlerin 23rsquouumlnde ccediluumlruumlk nedeniyle kaybedilmiş en az bir
kalıcı diş vardır ve daha yaşlı erişkinlerin pek ccediloğu koumlk ccediluumlruumlklerinden yakınmaktadır10
Diş ccediluumlruumlklerinin oluşması accedilısından ccedilocuklardaki risk etmenleri ile erişkinlerdeki
risk etmenleri birbirine benzer Ancak fiziksel ve mental yetersizlikler dişin yeniden
onarımları ağız iccedili aygıtları ve Sjoumlgren sendromu gibi iyi bir ağız bakımını tehdit eden
durumlar diş ccediluumlruumlğuuml riskini arttırır Ağız kuruluğuna neden olan ilaccedillar ve tuumlkuumlruumlk
akışını azaltan baş ve boyun boumllgesine uygulanan radyasyon tedavileri de ccediluumlruumlk riskini
9
arttırıcı unsurlardır Yaşlılarda gingiva ccedilekilmeleri koumlk ccediluumlruumlklerinin artmasına neden
olur Yaşlılarda aynı zamanda duumlşuumlk sosyoekonomik durum ile bunun sonucunda ortaya
ccedilıkan sağlık hizmetine ulaşma yetersizliği de ccediluumlruumlk oluşmasını arttırıcı etmenlerdir10
Diş ccediluumlruumlklerini oumlnlemenin bir yolu florlamadır Florid flor elementinin iyonik
şeklidir Florid var olan diş ccediluumlruumlklerinin gelişmesini yavaşlatır veya durdurur Destek
olarak flor reccediletesi yazılmadan oumlnce iccedilme suyundaki flor miktarı saptanmalıdır Eğer
topluma florlanmış şebeke suyu sağlanamıyorsa doğal olarak suda flor bulunup
bulunmadığı veya yeterli flor kapsayan topraklarda yetişen meyve ve sebzelerle de
gerekli florun karşılanabileceği dikkate alınmalıdır Yeterli miktarda flor iccedileren suyu
(07-12 ppm veya 06 mgLrsquoden ccedilok) tuumlketen kişilere ek olarak flor verilmesi
oumlnerilmez Pek ccedilok ailenin tuumlkettiği şişe sularında ise az miktarda flor vardır Sistematik
flor uygulamaları (tablet damla vb) ccediluumlruumlk geliştirme bakımından risk altında bulunan
altı aylıktan buumlyuumlk ccedilocuklar erken ccedilocukluk ccediluumlruumlğuuml olan bebekler ve florlanmamış su
kullanan erişkinler iccedilin oumlnerilmektedir Jel ve soluumlsyonlar gibi topikal flor preparatları
ise yuumlksek dozda flor kapsayan ve diş hekimleri tarafından uygulanabilen uumlruumlnlerdir
Soluumlsyonlar yılda bir veya iki kez uygulanır (Tablo 4)10
Tablo 4 Ek Olarak Verilecek Florid Miktarı10
İlk kez 1960rsquolı yıllarda kullanılmaya başlayan diş koruyucuları suumlt veya kalıcı
dişlerin ccediliğneme yuumlzeylerini oumlrten plastik maddelerdir Diş hekimleri bu maddeleri
topikal floridler ile birlikte kullanırlar ve bu maddeler dişlerin uumlzerindeki ccedilukur veya
fissuumlrlerde ccediluumlruumlk gelişmesini oumlnler Amerika Birleşik Devletlerirsquonde ccedilocukların
50rsquosinde bu koruyucular kullanılmaktadır10
Yaş Sudaki flor miktarı (ppm)
lt03 03-06 gt06
Doğum-6 ay 0 0 0
6ay-3 yaş 025 mg 0 0
3-6 yaş 050 mg 025 mg 0
10
Daha buumlyuumlk ccedilocukların ve erişkinlerin şekerli atıştırmalık yiyecekleri veya sıvıları
daha az tuumlketmeleri sağlanmalıdır Yemeklerden sonra şekersiz ccediliklet ccediliğnemek veya
peynir yemek tuumlkuumlruumlğuumln plak asiditesini tamponlayıcı etkisini arttırır10
Diş sağlığı iccedilin oumlnerilen beslenme şekline uyulmalıdır10
bull Şekerli yapışkan ya da asitli gıdalar uumlccedil ana oumlğuumln iccedilinde tuumlketilmelidir
bull Oumlğuumln aralarında elma havuccedil gibi dişleri temizleyip dişetine masaj yapacak sert
gıdalar yenmelidir
bull Şekerli yapışkan gıda yendikten sonra dişlerin fırccedilalanması muumlmkuumln değilse
ağız su ile ccedilalkalanmalı ya da bir bardak su iccedililmelidir
Periodontal hastalıklar erişkinlerde en sık goumlruumllen hastalıklardır Periodontal
hastalıklar kuumlccediluumlk ccedilocuklarda fazla goumlruumllmemesine karşın ergenlerin 60rsquoını etkiler
Tıpkı diş ccediluumlruumlklerinde olduğu gibi periodontal hastalıklar da diş plağındaki bakteriler
tarafından oluşturulur Periodontal hastalıkların oumlnlenmesi ve kontroluumlnde ağız
bakımının iyi olması esastır Periodontal hastalığın en hafif şekli olan gingivitis duumlzenli
diş fırccedilalama veya diş ipi kullanma ile iyileşir10
Oral ve orofarengeal kanserlerle ilgili olarak tuumltuumln kullanımı ve aşırı alkol
tuumlketimi en oumlnemli iki risk faktoumlruumlduumlr ve oral kanserlerin 75rsquoinden sorumludur Bu
nedenle birincil koruma alkol ve tuumltuumln kullanımını azaltmak veya ortadan kaldırmak
olmalıdır10
Yakın geccedilmişte plak ile ilişkili ağız hastalıklarının oumlzellikle periodontitisin bazı
durumların seyir ve patogenezini değiştirebileceği bulunmuştur Bunlar
kardiyovaskuumller hastalıklar bakteriyel pnoumlmoni diyabet ve duumlşuumlk doğum ağırlıklı
bebek doğurmadır Bunu doğrulamak iccedilin ileri araştırmalara gerek vardır ancak
şuumlphesiz iyi bir ağız sağlığı sadece ağız hastalıklarını oumlnlemek iccedilin değil genel sağlık
iccedilin de ccedilok oumlnemlidir11
224 Aşılama
Erişkin aşılaması yaşamları kurtarır ve maliyet etkindir İnfluenzaya karşı
aşılamanın maliyet etkinliğinin bir ccedilalışması aşılama ile bakım kurumlarında
yaşamayan yaşlılarda akut ve kronik solunum hastalıkları ve konjestif kalp yetmezliği
nedeni ile hastaneye yatışların azaldığını goumlstermiştir Aşılanan her kişi iccedilin direkt
kazanccedil 117 dolardır12
11
Daha buumlyuumlk ergenlerin ve yaşlıların aşı ile oumlnlenebilir hastalıklara karşı aşı
planlamasında yaş dışında birccedilok endikasyon vardır Oumlrneğin kronik obstruumlktif akciğer
hastalığı kardiyovaskuumller hastalığı ve diabetes mellitus gibi hastalıkları olanlarda
yaştan bağımsız olarak influenzadan oumllme riski artmıştır Influenza kronik sağlık
sorunu olan orta yaşlılarda 65 yaş ve uumlzerindeki sağlıklılardan daha yuumlksek oumlluumlm
oranına sahiptir12
Aşılama endikasyonları şunlardır (Yuumlksek riskli sağlık durumlarına goumlre)12
v Alkolik siroz ve kronik karaciğer hastalığı
v Aspleni
v Kronik kardiyak ve pulmoner durumlar ve diabetes mellitus
v Pıhtılaşma faktoumlr eksikliği olanlar
v Bağışık yetersizliği durumları
v Renal hastalık ve hemodiyaliz hastaları
Tuumlrkiye Enfeksiyon Hastalıkları Derneği ve Klinik Mikrobiyoloji Derneğirsquonin
2009 Erişkin Bağışıklama Rehberirsquone goumlre oumlnerilen aşılama şeması Tablo 5rsquode
sunulmuştur
12
Tablo 5 Normal ve Riskli Yetişkinlerde Aşılama Şeması13
Aşı 18-49 yaş 50-64 yaş 65 ge yaş 1 Tetanoz difteri (Td) 10 yılda bir rapel 23Kızamık (K)Kızamık kızamıkccedilık kabakulak (KKK)
Bir veya iki doz
Hepatit B Uumlccedil doz (0 1 6 aylar) İnfluenza Yılda bir doz Yılda bir doz 4Pnoumlmokok (polisakkarit)
Bir doz
Hepatit A İki doz (0 6 ya da 18 aylar) 2Su ccediliccedileği İki doz (0 6 ya da 18 aylar) 5Meningokok Bir ya da daha fazla doz İmmuumlnitesi ve kontrendikasyonu olmayan tuumlm bireyleri kapsar
Risk faktoumlruuml olan ve kontrendikasyonu olmayan bireyleri kapsar
1 Tetanoz aşısı iccedilin primer immunizasyonu tamamlanmış kişilerdeki şemadır 2 Gebelikte kontrendikedir 3 B ir ya da iki doz kızamık aşısı yapıldı ise bir doz KKK aşısı yapılır İlk doz KKK aşısı
olarak yapıldı ise ikinci doz kızamık aşısı olarak yapılır İki doz KKK yapıldı ise tekrar
aşıya gerek yoktur 4 Beş yıl ara ile risk gruplarına yapılır (her risk grubu oumlzel olarak değerlendirilir) 5 Koruyuculuk suumlresi 2 yıldır
Aşılama oranını arttırmak iccedilin şu stratejiler oumlnerilmiştir12
v Birccedilok başarılı aşılama programı sağlık ccedilalışanlarının ve hedef popuumllasyonun
eğitimi tanıtım ve idari ve mali engellerin kaldırılmasıyla sağlanmıştır
v İnfluenza veya pnoumlmokok aşıları hakkında posta kartları aşılama oranını roumllatif
olarak arttırmıştır
v Buumlyuumlk kliniklerde influenza mevsiminde ldquowalk-inrdquo yetişkin aşılama istasyonları
kurulabilir Bu istasyon yazılı bir protokole goumlre youmlnetilmeli ve eğitimli hemşireler
atanmalıdır
v Hasta bekleme odalarında bilgilendirici posterler ve broşuumlrler yer almalıdır
13
v Hasta dosyalarına koruyucu hizmetlerle ilgili kontrol listesi veya hatırlatıcı liste
konması faydalı olabilir Hasta dosyalarında boumlyle etiketlerin yer almasının aşılama
oranlarını arttırdığı bildirilmiştir
v İnfluenza ve pnoumlmoniden oumllenlerin birccediloğu ( 39-45) oumlnceki yılda hastanede
yatmıştır bu da hastanede yatmanın ciddi influenza enfeksiyonu iccedilin artmış bir risk
olduğunu goumlsterir Eyluumll ve Mart aylarında hastaneden taburcu olan hastalara
influenza aşısı oumlnerilmelidir
225 Askerlik durumu
Guumlnuumlmuumlzde askerlik goumlrevinin yapılması sırasında yaşanan teroumlr olayları
psikiyatrik bozukluklara yol accedilabilir Evli olanların ailelerinden uzun suumlre uzak olması
krizlere yol accedilabilir Askerlik doumlnemi sırasında oumlluumlm ve engelliliklerr aileleri uumlzer Stres
nedeniyle sigara gibi alışkanlıklara da başlanabilir Bunun yanında askerlik doumlneminde
okuma-yazma veya ccedileşitli becerilerin kazanılması muumlmkuumlnduumlr Bu doumlnem eğitim ve
aşılama gibi kaccedilırılmış fırsatlar accedilısından yararlı olabilir
226 Engellilik
Oumlzellikle ortopedik engelli olmak bazı konjenital vakalar hariccedil genellikle kazalar
(trafik ve iş) sonucu olmaktadır Tuumlrkiye İstatistik Kurumu 2009 verilerine goumlre
Tuumlrkiyersquode ve Akdeniz Boumllgesirsquonde engelliğin tuumlruumlne goumlre engelli nuumlfus oranları Tablo
6rsquoda goumlsterilmiştir14
Tablo 6 Tuumlrkiyersquode ve Akdeniz Boumllgesinde engelliğin tuumlruumlne goumlre engelli nuumlfus oranları
Ortopedik
engelli ()
Goumlrme
engelli ()
İşitme
engelli ()
Dil ve
konuşma
engelli ()
Zihinsel
engelli ()
Tuumlrkiye 125 060 037 038 048
Akdeniz
Boumllgesi
122 058 034 038 050
Tuumlrkiye genelinde en fazla ortopedik engelli bulunmaktadır ( 125) Akdeniz
Boumllgesirsquonde de bu oran yakındır
14
Aşılama bazen sakat kalmayı da engellemektedir Oumlrneğin polio aşısının yaygın
kullanılması buna bağlı poliomyelit riskini azaltacaktır Trafik ve iş kazalarını oumlnlemek
ise ccedileşitli soysal kurumların halk eğitimiyle olabilir
227 Ateşli Silahlar
Evde ateşli silah bulundurulması ergenler arasında intihar oranlarını 10 kat ve
cinayet oranlarını doumlrt kat arttırmaktadır15
Hekimlerin ebeveynleri ve hastaları ateşli silahlara sahip olma konusunda
bilinccedillendirme sorumluluğu bulunmaktadır Bu sorumlulukları
(1) ateşli silaha sahip olmanın riskleri
(2) ateşli silah yaralanmasının ev halkına verebileceği zararlar
(3) alkolik veya mental retarde ergen veya 13-19 yaş arası kişilerin karşı karşıya
olabilecekleri riskler konusunda bilgilendirmeyi de iccedilermelidir Ebeveynlere en guumlvenli
yolun ateşli silahı ev ortamından uzaklaştırmak olduğu anlatılmalıdır Aile ateşli silahı
bulundurmakta ısrarlı olduğu takdirde ebeveynlere ateşli silahı oumlzel bir kasada ve kilit
altında mermilerinden ayrı bir şekilde muhafaza etmeleri oumlnerilmelidir15
23 Sağlıkta Risk Faktoumlrlerini Belirleme Youmlntemleri
Araştırmanın en oumlnemli aşamalarından biri de veri ve bilgi toplama youmlntem ve
aracının seccedililmesidir Sosyal konularda yapılan araştırmaların veri kaynağı insandır ve
onlardan doğrudan bilgi alma youmlntemlerinden biri de anket youmlntemidir Anket youmlntemi
birinci elden yani birincil kaynaktan veri toplama youmlntemidir16
Anket youmlnteminin temelini bir evren ya da oumlrneklemi oluşturan birimlerden
sistematik biccedilimde bilgi elde edebilmek oluşturur Bu amaccedilla yazılı ya da soumlzluuml sorular
sorarak bunların yanıtlarına ulaşılmaya ccedilalışılır Dikkat edilirse goumlruumlşmeci ile
yanıtlayıcı arasında bir tuumlr iletişimden soumlz edilmektedir ve veri toplama aracı anket
formu olarak adlandırılır Boumlyle bir iletişimin başarılı olabilmesi iccedilin anket formunda
yer alacak soruların yazılı ya da soumlzluuml sorulabilmesinde ccedileşitli faktoumlrler goumlz oumlnuumlnde
bulundurulmalıdır16
v Cevaplayıcıların kuumlltuumlr duumlzeyi
v Cevaplayıcıların taraf tutma eğilimi
v Boumllgesel davranışlar
15
v Cevap vereceklerin meslekleri
Eğitim ve kuumlltuumlr duumlzeyi duumlşuumlk olanlara anlaşılması zor olan sorular
sorulmamalıdır Okur-yazar olmayan bir kimseye internet hakkında soru sormak ve bu
konuda bilgiler istemek doğru değildir ve sorulsa bile guumlvenilir sonuccedillar elde edilemez
Ankete cevap vermesi istenen kişilerin meslekleri onların cevaplarının gerccedilekccedili ve
guumlvenilir olmasını da etkileyebilecektir Tıp alanındaki bir uumlruumln hakkında muumlhendise ya
da muhasebeciye soru sormak ve yanıt almak araştırmanın guumlvenilirliğine goumllge
duumlşuumlrebilecektir Anket youmlnteminin birincil kaynaktan veri elde etmenin diğer youmlntemi
olan goumlzlem youmlntemine goumlre uumlstuumln bir oumlzelliği vardır En yaygın ve sık kullanımı
olması bilinen uumlstuumln bir oumlzelliğidir Bu oumlzelliği ortaya ccedilıkaran oumlnemli konu goumlzlem
youmlnteminde soru sorulmamasına karşın anket youmlnteminde sorular sorulmasıdır Anket
formundaki sorular yazılı (mektupla anket) ve soumlzluuml (telefonla anket goumlruumlşme) olarak
sorulabilmektedir Diğer bir oumlzellik ise esneklik ve ccedileşitliliktir Anket youmlntemi ile pek
ccedilok ve ccedileşitte bilgiler toplamak olanaklıdır16
Cevaplayıcıların tutum ve davranışları demografik oumlzellikleri gibi değişik tuumlrde
bilgiler elde edilebilir Sorulacak sorulardaki esneklik ve ccedileşitlilik ile ccedilok ccedileşitli bilgiler
elde edilebilir Anket youmlnteminin bir diğer oumlnemli oumlzelliği de verilerin daha ccedilabuk ve
daha az maliyetle elde edilebilmesidir Bilgi toplanacak konuların ve kişilerin geniş bir
yelpazeye yayılabilmesi ve iletişim olanaklarının sunduğu hız ve duumlşuumlk maliyetle erişim
fırsatları anket youmlnteminin bu oumlzelliğini oluşturmaktadır16
231 Anket Youmlnteminin Tuumlrleri
Anket youmlnteminde kullanılacak iletişim biccedilimine goumlre anket tuumlrleri uumlccedile ayrılabilir
v Mektupla ya da postayla anket
v Telefonla anket
v Kişisel goumlruumlşme
Araştırmacı araştırmanın amacını ve araştırma problemini goumlz oumlnuumlnde tutarak
anket tuumlrlerinden hangisini kullanacağını belirlemelidir Anket youmlnteminde kullanılacak
tuumlrlerin her birinin uumlstuumln ve zayıf youmlnleri vardır Uygulanacak anket tuumlruuml
kararlaştırılırken bu youmlnleri dikkatlice değerlendirilmelidir16
16
232 Mektupla Anket
Anket tuumlrleri iccedilerisinde en yaygın olarak kullanılanıdır Bu tuumlruumln en oumlnemli
oumlzelliği goumlruumlşmecinin bulunmamasıdır Sorulan sorulara cevap vermek ve anket
formunu geri postalamak cevaplayıcıya duumlştuumlğuumlnden oluşturulacak işbirliği ve
cevaplamadaki olumlu ilgilenim başarıyı doğrudan etkileyebilecektir Mektupla anket
yazılı iletişimin tuumlm oumlzelliklerini kapsar Soruların oumlrneklemi oluşturan birimlerin
hepsinin anlayabileceği aynı duumlzeyde algılayabilecekleri soumlzcuumlklerden kavramlardan
oluşması gerekir16
233 Telefonla Anket
Telefon rehberi esas alınarak yapılan oumlrnek seccedilimi durumunda kullanılan bir anket
tuumlruumlduumlr Daha ccedilok gelişmiş uumllkeler ve youmlrelerde uygulanmasına rastlanır Bu tuumlr anketin
uygulanabilmesi iccedilin telefon kullanımının yaygın olması gereklidir Telefonla anket
uygulaması yazılı iletişimi temel almadığı gibi tam olarak kişisel iletişimi de temel
almaz İletişim tuumlruuml daha ccedilok bir araccedil yardımıyla gerccedilekleştirilen uzaktan iletişimdir Bu
tuumlr iletişimin olumlu ve olumsuz youmlnlerini taşır Telefonla anket youmlnteminde
cevaplayıcılarla telefon aracılığıyla iletişim kurularak sorulan sorulara alınan yanıtlar
anket formuna işlenir16
Bu tuumlr anketin başlıca uumlstuumln youmlnleri şoumlyle sıralanabilir
v Diğer anket tuumlrlerine goumlre daha duumlşuumlk maliyetlidir Tekrar aramaları da değişik
zamanlarda yapabilmek olanaklı olduğundan bunun da maliyeti ccedilok yuumlksek
değildir
v Kısa bir zaman iccedilerisinde daha fazla kişiye ulaşarak goumlruumlşme yapabilme olanağı
olduğundan en hızlı bilgi toplama youmlntemi olduğu gibi zaman tasarrufu da sağlayan
youmlntemdir
v Mektupla anket tuumlruumlne goumlre ccedilok guumlncel konular hakkında bilgi edinmede daha
esnektir
v Goumlruumlşmecinin yanıtlar uumlzerinde etkili olması bakımından mektupla anket ile kişisel
goumlruumlşme arasında yer alır Fiziksel goumlruumlnuumlmden anket formunun tasarımından
kaynaklanan etkiler bu youmlntemde soumlz konusu değildir Sadece sesin kullanılmış
olması bu etkileri en aza indirmektedir
17
v Telefonla goumlruumlşmelerde kişiselleşme soumlz konusu olduğundan insanlar kendileriyle
ilgili sorulara daha rahatlıkla ve iccediltenlikle yanıtlar verebilmektedirler
v Telefonla anket uygulaması sırasında bilgi toplama ile ilgili denetim oumlnlemleri
istenilen duumlzeyde ve biccedilimde uygulanabilir
Belirtilen uumlstuumln youmlnlerinin yanında telefonla anket youmlnteminin oumlnemli zayıf
yanları vardır
bull Sadece telefonu olanlarla goumlruumlşme yapılabilir Bu durum oumlrnek seccediliminde yanlılığa
neden olabilmekte ve oumlrneğe goumlre birimlerin araştırma evrenini temsil yeteneğini
azaltabilmektedir Oumlzellikle gelir duumlzeyi duumlşuumlk gecekondu sakinleri kiracılar yeni
taşınan aileler ve kırsal kesimde yaşayanlarla ilgili bilgi toplamada bu konu oumlnemli
sorun olarak ortaya ccedilıkabilmektedir Ancak uumllkemizde telefon sayısındaki artış ve
telefon sahipliği oranındaki gelişme bu sakıncayı ortadan kaldırmaya başlamıştır
bull Uzun goumlruumlşmelere fazla olanak sağlamadığından elde edilecek bilgilerin miktarı ve
ccedileşidi sınırlı kalabilmektedir
bull Goumlzlem olanağı yoktur Ses tonu ve konuşma biccedilimi ile birccedilok eğilim saptanmaya
ccedilalışılır
bull Goumlruumlşmelerde yardımcı araccedilların kullanılması olanaksızdır
Telefonla anket youmlnteminin uumlstuumln ve zayıf youmlnleri değerlendirildiğinde bu
youmlntemin gittikccedile buumlyuumlyen bir kullanım potansiyeline sahip olduğu soumlylenebilir En
kolay en hızlı ve en az maliyetli bilgi toplama youmlntemi olarak telefonla anket
youmlnteminin zayıf youmlnleri oumlnceden bilinerek ve yerinde kullanılması araştırmacılara
buumlyuumlk kolaylıklar getirmektedir16
234 Kişisel Goumlruumlşme
Bu tuumlr anket uygulamasında goumlruumlşmecinin (anketoumlr) bir ya da birden fazla
cevaplayıcı ile fiziksel olarak bir arada bulunduğu bir ortamda sorular sorarak bunlara
yanıtlar alması gerccedilekleştirilir Anket formunda bulunan sorulara verilen yanıtlar
genellikle goumlruumlşmeci tarafından doldurulur Goumlruumlşmeci cevaplayıcının bulunduğu yere
gider ve anketi uygular Gidilecek yer ya da bir araya gelinecek yer ev olabildiği gibi
işyeri ya da herhangi bir uygun ortam da olabilir16
18
235 Uygun Anket Tuumlruumlnuuml Belirleme
Araştırmanın amacı ve araştırma problemi goumlz oumlnuumlnde bulundurularak hangi tuumlr
anketin en uygun olduğunu belirlemede birccedilok kriter değerlendirilmeye ccedilalışılır Bunları
kısaca şoumlyle sıralayabiliriz16
v Soruların karmaşıklığı
v Arzulanan veri miktarı
v Arzulanan doğruluk
v Oumlrneklem denetimi
v Harcanabilecek zaman
v Kabullenilebilir cevaplamama oranı
v Maliyet
Tablo 7 Anket Tuumlrlerinin Karşılaştırılması16
Kriter Mektup Telefon Kişisel goumlruumlşme Karmaşık sorular Zayıf İyi Ccedilok iyi Veri miktarı Orta İyi Ccedilok iyi Duyarlı sorularda doğruluk
İyi Orta Orta
Goumlruumlşmeci etkilerinin denetimi
Ccedilok iyi Orta Zayıf
Oumlrneklem denetimi Orta Orta Orta Gereken zaman Zayıf Ccedilok iyi İyi Olası cevaplama oranı Orta Orta Orta Maliyet İyi İyi Orta
Hiccedilbir youmlntem her durumda en uygun youmlntem olamaz Oumlnemli olan konu
kullanılacak youmlntemin en uygun cevaplayıcılardan en duumlşuumlk maliyetle en uygun bilginin
elde edebilmesini sağlamasıdır16
24 Koruyucu Sağlık Hizmetinde İstatistiksel Kavramlar
Risk olgusunu anlayabilmek iccedilin bazı istatistiksel terimleri bilmek gerekir
Prevalans bir ccedilalışma nuumlfusunda hastalık sahibi olanların (herhangi bir yer veya
zamanda) oranıdır Eski ve yeni vakalar toplam nuumlfusa boumlluumlnuumlr İnsidans ise verilen bir
19
zamanda yeni hastalık geliştirenlerin oranıdır Verilen zaman boyunca yeni vakalar
toplam nuumlfusa boumlluumlnuumlr17
Roumllatif risk risk faktoumlruuml olmayan insanların hasta olma insidansı ile risk faktoumlruuml
olan insanların hasta olma insidansı oranıdır Kohort ccedilalışmaları veya klinik denemeler
iccedilin kullanılır Roumllatif Risk=1 ise riske maruziyet veya tedavi etkisizdir Roumllatif Risk lt1
ise riske maruziyet veya tedavi koruyucudur Roumllatif Risk gt1 ise riske maruziyet veya
tedavi hastalık olasılığını arttırmaktadır Odds Ratio ise vaka-kontrol ccedilalışmaları iccedilin
kullanılır Hasta olanlarda risk faktoumlruuml olma olasılığının hasta olmayanlarda risk faktoumlruuml
olma olasılığına oranıdır Odss Ratio gt1 ise risk faktoumlruuml artmış hastalık ile ilişkilidir17
İstatistiksel testin oumlnem duumlzeyi (alfa) gerccedilekte hiccedilbir bağlantı yokken rastlantı
sonucu tek başına istatistiksel bağlantı bulmadır (Tip 1 hata) Genellikle 005rsquodir Duumlşuumlk
alfa oumlzellikle bir bağlantıyı belirtirken oumlnemlidir Bir istatistiksel testin guumlcuuml (power) =
1-betarsquodır (Beta Gerccedilekte varken hiccedilbir bağlantı bulamama olasılığıdır Tip 2 hata) P
değeri bir bulgunun rastlantısal olarak tek başına olma olasılığıdır Eğer p değeri
oumlnceden belirlenmiş alfa (genellikle 005)rsquoden kuumlccediluumlkse bulgular gerccedilekten şans eseri
değildir denebilir 95 guumlven aralığı demek 95 olasılıkla belirtilen değer gerccedilektir
anlamına gelir Oumlrneklem buumlyuumlkluumlğuuml ise bir klinik ccedilalışmada yeterli yuumlksek power ve
yeterli duumlşuumlk alfa elde etmek iccedilin gerekli denek sayısıdır17
20
3 GERECcedil VE YOumlNTEM
31 Ccedilalışma Evreninin Belirlenmesi
Adana ili Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam ve Ccedilukurova ilccedilelerinde daha oumlnce bu ccedilalışma
yapıldığı iccedilin ccedilalışmamızda aranacak telefon numaraları Adana ili Aladağ Ceyhan
Feke İmamoğlu Karaisalı Karataş Kozan Pozantı Saimbeyli Tufanbeyli Yumurtalık
İlccedilelerindeki Tuumlrk Telekom santrallerinden seccedililmiştir Bu ilccedilelerde demografik veriler
astım diyabet ağız sağlığı aşılama askerlik durumu engellilik ve ateşli silahlar
başlıklarında davranışsal risk faktoumlrleri incelenmiştir
32 Adana İli İlccedileleri İle İlgili Genel Bilgiler
Ccedilalışma evreni Adana İli Aladağ Ceyhan Feke İmamoğlu Karaisalı Karataş
Kozan Pozantı Saimbeyli Tufanbeyli Yumurtalık İlccedilelerinden oluşmuştur Ccedilalışma
evrenini oluşturan ilccedileler hakkındaki bilgiler Tablo 8rsquode goumlruumllmektedir
Tablo 8 Adana İli İlccedilelerinin Oumlzellikleri18-19
Adana ili ilccedileleri Adanarsquoya uzaklık Koumly belde sayısı
Aladağ 99 km 26 koumly 1 belde
Ceyhan 47 km 70 koumly 11belde
Feke 119 km 39 koumly
İmamoğlu 44 km 19 koumly
Karaisalı 52 km 51 koumly
Karataş 49 km 37 koumly 2 belde
Kozan 68 km 87 koumly 1 belde
Pozantı 114 km 16 koumly 1 belde
Saimbeyli 153 km 25 koumly
Tufanbeyli 191 km 29 koumly 1 belde
Yumurtalık 81 km 16 koumly 3 belde
21
Aşağıda Adana il haritası ve ccedilalışmaya dahil edilen ilccedileler goumlruumllmektedir Adana
Merkez hariccedil ilccedileler ccedilalışma evrenimizdir
Şekil 1 Adana İl Haritası19
Bu ilccedilelerden Yumurtalık Karataş Ceyhan belde ve koumlyleri tuumlmuumlyle ovalıktır
Feke Saimbeyli Tufanbeyli Aladağ ve Pozantı belde ve koumlyleri ise Toros dağları
eteklerinde dağlık boumllgededir Kozan Karaisalı İmamoğlu belde ve koumlyleri ise kısmen
ovalık kısmen dağlıktır
22
33 Oumlrneklem Buumlyuumlkluumlğuumlnuumln Hesaplanması
Ccedilalışmamızda oumlrneklem buumlyuumlkluumlğuumlnuuml hesaplarken S=ZZ[P(1-P)](DD)
formuumlluumlnuuml kullandık Formuumlle goumlre evrenimizin buumlyuumlkluumlğuuml 91987 (Seyhan Yuumlreğir
Sarıccedilam ve Ccedilukurova hariccedil) telefon numarası olduğundan beklenen prevalansı 70
hata payını 14 dizayn etkisini 15 ve guumlven aralığını 95 olarak kabul ettiğimizde
Adana ili ilccedileleri iccedilin hesapladığımız oumlrneklem buumlyuumlkluumlğuuml 1888 kişidir
Tuumlrkiye İstatistik Kurumu 2009 verilerine goumlre Tuumlrkiye 2008 yılına ait hane
sayısı 17794238 ve sabit telefon sayısı 17502205rsquodir14 Buna goumlre hane başı telefon
sayısı 098 olmaktadır Adana iccedilin ise hane sayısı 402000rsquodir (Tuumlrkiye İstatistik Yıllığı
2009rsquoda 2008 verileri)14 Adana Valiliğirsquonin sitesinden elde ettiğimiz sabit telefon sayısı
454334rsquoduumlr (Eyluumll 2005 itibarıyla)20 Dolayısıyla Adana iccedilin hane başı telefon sayısı
113rsquoduumlr
34 Oumlrneklem Seccedilimi
Ccedilalışma evrenimizin buumlyuumlkluumlğuuml 91987 ve oumlrneklem buumlyuumlkluumlğuuml 1888 olarak kabul
edildiğinde telefon abonesi sayısına goumlre her ilccedilenin oumlrneklem sayısı Tablo 9rsquoda
goumlsterilmektedir
23
Tablo 9 Adana İlccedilelerine Goumlre Nuumlfus Telefon Abonesi Sayısı ve Oumlrneklem Sayısı Oranları
İlccedileler Nuumlfus (20 yaş uumlstuuml) Abone sayısı Oumlrneklem sayısı
n n n Aladağ 11402 362 2365 257 49 259
Ceyhan 108969 3470 29562 3214 606 3210
Feke 12418 395 3746 407 77 408
İmamoğlu 19437 619 5179 563 106 561
Karaisalı 15498 493 6044 658 124 657
Karataş 14469 461 5103 555 105 556
Kozan 81326 2590 22100 2402 454 2405
Pozantı 13789 439 7912 860 162 858
Saimbeyli 11044 351 2732 297 56 297
Tufanbeyli 12877 410 3517 382 72 381 Yumurtalık 12882 410 3727 405 77 408 Toplam 314111 10000 91987 10000 1888 10000
Nuumlfus Tuumlrkiye İstatistik Kurumu Adrese Dayalı Nuumlfus Kayıt Sistemi 200921 Abone Sayısı Adana Tuumlrk Telekom Boumllge Muumlduumlrluumlğuuml ile yapılan oumlzel goumlruumlşme22
Her ilccedile telefon santrali kapasitesine goumlre uumlccedil veya doumlrt haneli prefiksleri olan
numaralara sahiptir Her ilccedilede telefon numaralarının uumlccedil ve doumlrt haneli prefiksleri
belirlenmiştir ve her binlik gruptan oumlrneklem buumlyuumlkluumlğuuml oranında telefon seccedililmiştir
Oumlrneğin İmamoğlu iccedilin prefiksler 891 892 8962 8982 8972 8942 8978 8998
8952 idi Toplam abone sayısı 5179 ve nuumlfus 31257 idi Ccedilalışma evrenindeki toplam
abone sayısı (91987) İmamoğlursquondaki abone sayısı (5179) ile oranlandı (1776)
Toplam oumlrneklem sayısı 1888rsquoyi 1776rsquoya boumllduumlğuumlmuumlze yaklaşık 106 olan İmamoğlu
oumlrneklem sayısını hesapladık İmamoğlu iccedilin prefiksler iki adet uumlccedilluuml ve yedi adet
doumlrtluumlyduuml Uumlccedilluuml prefiksler 10000 doumlrtluuml prefiksler 1000 numara iccedilermekteydi
İmamoğlursquonda 27000 numara vardı (27 tane 1000rsquolik grup) ancak bunların hepsi dolu
değildi İmamoğlursquonun oumlrneklem sayısı olan 106rsquoyı 1000rsquolik grup sayısı 27rsquoye boumllerek
her binlik grup iccedilin rasgele doumlrt numara belirlememiz gerektiğini bulduk Her on binlik
grup iccedilin de rasgele 40 numara belirlememiz gerekir Her binlik gruptan (doumlrtluuml prefiksi
24
olanlar) rastgele doumlrt her on binlik gruptan (uumlccedilluuml prefiksi olanlar) rasgele kırk numara
seccedilerek aranacak numaraları belirledik
Aramalar sırasında bir gruptan seccedililen numara cevap vermezse aranan yer
mesken değilse veya değişik nedenlerle goumlruumlşme yapılamazsa o gruptaki bir sonraki
numara arandı Arka arkaya uumlccedil kez işyeri ccedilıktığında 100 numara atlandı
Belirlenen prefikslerdeki numaraların listelenmesi gruplara ayrılması ve her
gruptan rasgele olarak numaraların seccedililmesi işlemleri bilgisayar ile Uysal WebQ 1
anket youmlnetim yazılımının oumlrneklem seccedilim moduumlluuml23 ve Epi infoprogramı24 aracılığı
ile gerccedilekleştirildi
35 Anket Formunun Hazırlanması
Adana ili Aladağ Ceyhan Feke İmamoğlu Karaisalı Karataş Kozan Pozantı
Saimbeyli Tufanbeyli ilccedilelerinde ikamet eden erişkinlerin sağlıkla ilgili davranışları
ldquotelefonla anketrdquo youmlntemiyle araştırılmıştır Bunun iccedilin Amerika Birleşik Devletlerirsquonde
20 yılı aşkın suumlreden beri 40rsquodan fazla eyalette uygulanan lsquolsquoDavranışsal Risk Faktoumlrleri
Araştırma Sistemi (Behavioral Risk Factor Surveillance System BRFSS)25
kullanılmıştır 1980rsquoli yıllarda ABDrsquode telefonla anket youmlntemi kişinin bildirimine
goumlre ldquodavranışsal risk faktoumlrlerinirdquo belirlemek iccedilin guumlvenilir ve duumlşuumlk maliyetli bir
youmlntem olarak kullanılmaya başlandı Sistemin amacı halk sağlığı programlarını
planlamak uygulamak ve izlemek iccedilin veri elde etmekti 1984rsquoden sonra bu anket bir
araştırma sistemi oldu26 Orijinal ankette 1984 yılında sekiz ana boumlluumlm varken 2010
yılında 22 ana boumlluumlm ve 26 isteğe bağlı boumlluumlm bulunmaktadır Bunların her biri değişik
davranışsal risk faktoumlrlerini iccedilermektedir3
Orijinal anketteki sekiz boumlluumlm daha oumlnce Adanarsquonın merkez hariccedil ilccedilelerinde ve
16 boumlluumlm Adanarsquonın merkezinde uygulandı Buradaki ccedilalışmada ise Adanarsquonın merkez
hariccedil ilccedilelerinde demografik bilgiler astım diyabet ağız sağlığı aşılama askerlik
durumu engellilik ve ateşli silahlardan oluşan ve daha oumlnce uygulanmayan sekiz
davranışsal risk faktoumlruuml araştırıldı
36 Verilerin Toplanması
Telefon aramaları Ccedilukurova Uumlniversitesi Telefon ve İnternet ile Saha
Araştırmaları Birimi (TİSAB)rsquonde Ağustos 2008-Ocak 2009 arasında yapılmıştır
Anket telefona cevap veren konuşma veya zihinsel engeli bulunmayan 18 yaşından
25
buumlyuumlk bireylere uygulanmıştır Anket soruları sorulurken cevaplar aynı anda Uysal
WebQ 1 anket youmlnetim yazılımının veri toplama boumlluumlmuumlne kaydedilmiştir23
Tablo 10 Adana İli İlccedileleri (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Telefon Arama Sonuccedilları
Arama sonucu n
Meşgul 8 04
Cevap yok 327 174
Oumlzel konut değil 228 121
Kişi goumlruumlşmeyi kabul etmedi 149 79
Goumlruumlşme tamamlanamadı 80 42
Goumlruumlşme tamamlandı 1096 580
TOPLAM 1888 1000
Ccedilalışmamızda oumlrneklem buumlyuumlkluumlğuuml 1888 olarak hesaplanmıştı Ancak aranan
numaralarda ccedileşitli nedenlerle (meşgul cevap yok vb) 1096 kişi ile goumlruumlşme
tamamlanabilmiştir Dolayısıyla goumlruumlşmesi tamamlananların oranı 580rsquode kalmıştır
26
Tablo 11 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Goumlruumlşuumllen Kişilerin Katılım Yuumlzdeleri
İlccedileler Oumlrneklem sayısı Katılan Katılım yuumlzdesi
Aladağ 49 42 8571
Ceyhan 606 398 6568
Feke 77 40 5195
İmamoğlu 106 21 1981
Karaisalı 124 75 6048
Karataş 105 69 6571
Kozan 454 269 5925
Pozantı 162 48 2963
Saimbeyli 56 46 8214
Tufanbeyli 72 43 5972
Yumurtalık 77 45 5844
TOPLAM 1888 1096 5805
En yuumlksek katılım oranı Aladağ ilccedilesinde ( 8571) en duumlşuumlk katılım oranı ise
İmamoğlursquondadır ( 1981) Aramalar guumlnduumlz yapıldığı iccedilin oumlrneğe ccedilıkan telefon
numaraları defalarca aranmasına rağmen bazı boumllgelerde istenilen katılım yuumlzdesini elde
etmede zorluk ccedilekilmiştir
37 Verilerin Analiz Edilmesi ve Kullanılan İstatistik Youmlntemler
Veriler analiz edilirken oumlnce hatalı girişler duumlzeltildi minimum ve maksimum
kontrolleri yapıldı Kodlama hataları duumlzeltildi ve iccedil tutarlık youmlnuumlnden değerlendirildi
Veriler uygun şekilde gruplandırılıp kodlandıktan sonra frekans dağılımları ortalamalar
ve ccedilapraz tablolar yapıldı Ccedilapraz tablolarda x2 testi uygulandı
27
4 BULGULAR
41 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Goumlruumlşuumllen Kişilerin Sosyodemografik Oumlzellikleri
Ccedilalışmaya katılan kişilerin yaş grupları dengeli dağılmaktadır
Tablo 12 Adana ili ilccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Yaş grupları ve Cinsiyete goumlre Dağılımı
Yaş
grupları
Erkek Kadın TOPLAM
n + n + n
20-29 54 228 183 772 237 215
30-39 44 197 179 803 223 203
40-49 62 267 170 733 232 211
50-59 54 287 134 713 188 171
60 + 94 427 126 573 220 200
TOPLAM 308 280 792 720 1100 1000
suumltun yuumlzdesi +satır yuumlzdesi x2=3467 SD=4 p=00001
Tablo 12rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi cinsiyete bakılmaksızın her yaş grubundaki toplam
nuumlfusa bakıldığında yaş grupları arasında ciddi fark olmadığı yaş ve cinsiyete
bakıldığında ise erkek ve kadın arasında anlamlı fark olduğu goumlruumllmektedir (plt0001)
Telefon goumlruumlşmesi yapılan kişilerin 720ı kadın ve 280ı erkek idi Telefon
goumlruumlşmeleri mesai saatleri iccedilinde yapıldığı iccedilin kadınların sayısı erkeklerden fazlaydı
Ccedilalışmaya katılan erkek sayısını arttırmak iccedilin hafta sonları da telefon goumlruumlşmeleri
yapıldı Ancak buna rağmen sonuccedil değişmedi Ccedilalışmaya katılanların yaş ortalaması
4336plusmn1431 yıl erkeklerin yaş ortalaması 4718plusmn1489 yıl ve kadınların yaş ortalaması
4186plusmn1381 yıl olarak bulunmuştur
Goumlruumlşuumllen kişilerin medeni durumlarının dağılımı Tablo 13rsquode goumlsterilmiştir
28
Tablo 13 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Medeni Duruma Goumlre Dağılımı
Medeni durum
Erkek Kadın TOPLAM n n n
Evli 239 776 603 762 842 766
Bekacircr 62 201 104 131 166 151
Boşanmış veya eşi oumllmuumlş
7 23 84 107 91 83
TOPLAM 308 280+ 791 720+ 1099
1000
suumltun yuumlzdesi +satır yuumlzdesi x2=2586 SD=2 p=00001
En buumlyuumlk grubu evliler ( 766) ikinci buumlyuumlk grubu ise bekacircrlar ( 151)
oluşturmaktadır Boşanmış veya eşi oumllmuumlş kadınların oranı ( 106) erkeklerden (
23) anlamlı olarak fazladır (plt0001)
Ccedilalışmaya katılan kişilerin cinsiyete goumlre eğitim durumlarının dağılımları ise
Tablo 14rsquode goumlsterilmiştir
Tablo 14 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Cinsiyete Goumlre Eğitim Durumlarının Dağılımı
Eğitim
Erkek Kadın Toplam n + n + n
Okur-yazar değil
12 67 166 933 178 162
Okur-yazar 26 333 52 667 78 71 İlkokul 140 292 339 708 479 436 Ortaokul 33 333 66 667 99 90 Lise 66 335 131 665 197 179 Uumlniversite 31 456 37 544 68 62 TOPLAM 308 280 791 720 1099 1000
suumltun yuumlzdesi +satır yuumlzdesi x2=5612 SD=5 p= 00001
Okur-yazar olmayanlarda kadınların oranı 933 ile erkeklerden ( 67) oldukccedila
fazladır Eğitime goumlre dağılımda en buumlyuumlk grubu ilkokul mezunları oluşturmaktadır (
29
436) Tuumlm oumlrneklemin 62si uumlniversite mezunu olduklarını ifade etmişlerdir
Cinsiyet ve eğitim durumu arasındaki fark anlamlı bulunmuştur (plt 0001)
Yaş grubu ile eğitim arasındaki ilişki Şekil 2rsquode goumlsterilmiştir
Şekil 2 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Eğitim Durumu ve Yaş Grupları Dağılımı
Uumlniversite mezunlarının buumlyuumlk kısmı 20-29 yaş grubunda okur-yazar olmayanların buumlyuumlk kısmı ise 60 yaş ve uumlzeri gruptadır
42 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Goumlruumlşuumllen Kişilerin Astım Durumu
Goumlruumlştuumlğuumlmuumlz kişilere bir hekim tarafından astım tanısı alıp almadıkları ve şu an
astım olup olmadıkları soruldu
30
Şekil 3 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Astım Durumu
Astım olduğu soumlylenenler ile şu an astımı olanların oranları birbirine yakındır
(Şekil 3) Aslında astımı olduğu soumlylenenlerle şu an astımı olanların oranı aynı
olmalıdır Ccediluumlnkuuml astım kronik bir hastalıktır Bu farklılık iki nedenden olabilir Birincisi
başlangıccedilta konulan astım tanısı yanlış olabilir İkincisi aslında astımı vardır ama
sorduğumuzda bulguları olmadığından yok demiş olabilir
Astımla ilgili elde ettiğimiz bir diğer bulgu da beden kitle indeksi arttıkccedila astım
prevalansının artmasıydı
Boumllgelere goumlre astım durumu Tablo 15rsquode goumlsterilmiştir
31
Tablo 15 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerde Astım Durumu
İlccedileler Şu an astımı var mı
Evet Hayır TOPLAM
n + n + n
Aladağ 1 25 39 975 40 36
Ceyhan 17 43 382 957 399 365
Feke 2 50 38 950 40 37
İmamoğlu 2 95 19 905 21 19
Karaisalı 6 80 69 920 75 69
Karataş 7 101 62 899 69 63
Kozan 10 38 256 962 266 243
Pozantı 4 83 44 917 48 44
Saimbeyli 3 65 43 935 46 42
Tufanbeyli 2 47 41 953 43 39
Yumurtalık 1 21 46 979 47 43
TOPLAM 55 50 1039 950 1094 1000
Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=10138 SD=10 p=0428
Boumllgeler incelendiğinde en yuumlksek astım oranı 101 ile Karataşrsquota en duumlşuumlk
oran ise 21 ile Yumurtalıkrsquota bulunmuştur ancak bu fark anlamlı değildir ve diğer
ilccedilelerde oran dengeli dağılmıştır Toplam astım oranı 5rsquodir
Kadınlarda astım oranı ile erkeklerde astım oranı karşılaştırılmıştır (Tablo 16)
32
Tablo 16 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerde Cinsiyet ve Astım Durumu
Cinsiyet Şu an astımı var mı
Evet Hayır TOPLAM
n + n + n
Erkek 9 30 296 970 305 279
Kadın 46 58 743 942 789 721
TOPLAM 55 50 1039 950 1094 1000
Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=3819 SD=1 p=0051
Erkeklerde şu an astımı olma durumu 3 iken kadınlarda bu oran 58
bulunmuştur Ancak bu fark sınırda anlamlı bulunmuştur (p=0051)
Yaş grubu ile astım olma ilişkisi araştırılan bir diğer konudur
Tablo 17 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerde Yaş Gruplarına Goumlre Şu An Astım Olma Durumu
Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=10332 SD=4 p=0035
Yaş arttıkccedila astım olma durumu artmaktadır ve bu ilişki anlamlıdır (p=0035)
Yaş grubu Şu an astımı var mı
Evet Hayır TOPLAM
n + n + n
20-29 4 17 232 983 236 216
30-39 10 45 212 955 222 203
40-49 11 48 218 952 229 209
50-59 14 75 173 925 187 171
60+ 16 73 204 927 220 201
TOPLAM 55 50 1039 950 1094 1000
33
43 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Goumlruumlşuumllen Kişilerin Diyabet Durumu
Ccedilalışmamızda toplumdaki diyabet oranı 101 bulunmuştur (Şekil 4)
Şekil 4 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerde Diyabet Olma Durumu
Ccedilalışmaya katılanlar gebelikleri sırasında diyabet ve sınırda diyabeti ayrıca
belirtmişlerdir
Yaş grupları ve diyabet olduğu soumlylenme durumu da incelenmiştir
Tablo 18 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerde Yaş Grupları ve Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu
Yaş grubu (yıl)
Diyabet olduğu soumlylendi mi Evet Hayır TOPLAM
n + n + n 20-29 1 04 233 996 234 217 30-39 7 32 214 968 221 204 40-49 20 89 204 911 224 207 50-59 36 195 149 805 185 171 60+ 45 207 173 793 218 201 TOPLAM 109 101 973 899 1082 1000
Suumltun yuumlzdesi Satır yuumlzdesi x2=8086 SD=4 p=00001
34
Tablo 18rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi yaş grubu arttıkccedila diyabeti olanların sayısı
artmaktadır Yaş arttıkccedila insuumllin direncinin gelişmesi bunun hazırlayıcısıdır
bulgularımız bununla uyumludur ve anlamlıdır (p=00001)
Eğitim durumu ve diyabet ilişkisinde hiccedilbir okul bitirmeyenlerde diyabet daha sık
bulunmuştur (Tablo19)
Tablo 19 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerde Eğitim Durumu ve Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu
Eğitim durumu
Diyabet olduğu soumlylendi mi Evet Hayır TOPLAM n + n + n
Okul bitirmeyenler∆
43 170 210 830 253 234
Okul bitirenler
66 80 762 920 828 766
TOPLAM 109 101 972 899 1081 1000 ∆Okul bitirmeyenler Her hangi bir okul diploması olmayan Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=1741 SD=1 p=00001
Okul bitirmeyenlerde diyabet olduğu soumlylenme oranı 170 iken bir okul
bitirenlerde 80rsquodır Bu fark anlamlı bulunmuştur (p=00001)
Ccedilalışmamızda medeni durum ve diyabet ilişkisini de inceledik (Tablo 20)
Tablo 20 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Medeni Durum ve Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu
Medeni durum
Diyabet olduğu soumlylendi mi Evet Hayır TOPLAM n + n + n
Evli 92 111 735 889 827 765 Bekacircr 1 06 104 994 165 153 Boşanmış veya eşi oumllmuumlş
16 180 73 820 89 82
TOPLAM 109 101 972 899 1081 1000 Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=1556 SD=2 P=00004
Diyabet olduğu soumlylenme oranı en fazla boşanmış veya eşi oumllmuumlşlerde
bulunmuştur ( 180) Evli olanlarda oran 111 bekacircrlarda ise 06 olarak
35
bulunmuştur Ancak bekacircrların yaş grubunun genel olarak duumlşuumlk olacağı
duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde bulgular yine diyabetin yaşla beraber arttığını goumlstermektedir
İlccedilelere goumlre diyabet olduğu soumlylenme durumu Tablo 21rsquode goumlsterilmiştir
Tablo 21 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) İlccedilelere Goumlre Kişilerin Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu
İlccedileler Diyabet olduğu soumlylendi mi Evet
Hayır TOPLAM
n n + N Aladağ 4 105 34 895 38 35 Ceyhan 37 94 358 906 395 365 Feke 4 100 36 900 40 37 İmamoğlu 0 00 21 1000 21 19 Karaisalı 7 93 68 907 75 69 Karataş 12 174 57 826 69 64 Kozan 21 80 242 920 263 243 Pozantı 9 187 39 813 48 44 Saimbeyli 4 87 42 913 46 43 Tufanbeyli 2 47 41 953 43 40 Yumurtalık 9 204 35 796 44 41 TOPLAM 109 101 973 899 1082 1000
Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=1224 SD=10 p=0140
İmamoğlursquonda diyabet olduğunu soumlylenme oranının ( 0) ccedilok duumlşuumlk olması ve
Karataş ( 174) Pozantı ( 187) ve Yumurtalıkrsquota ( 204) bariz olarak yuumlksek
olması dikkat ccedilekmektedir Diğer ilccedilelerde diyabet olduğunu soumlylenenlerin oranı
dengeli dağılmaktadır Ancak farklar anlamlı değildir (p=0140)
Diyabet olduğu soumlylenenlerin cinsiyete goumlre dağılımı Tablo 22rsquodedir
Tablo 22 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Cinsiyet ve Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu
Cinsiyet Diyabet olduğu soumlylendi mi Evet Hayır TOPLAM n + n + n
Erkek 25 82 280 918 305 282 Kadın 84 108 693 892 777 718 TOPLAM 109 101 973 899 1082 1000
Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=165 SD=1 p=0198
36
Diyabet olduğu soumlylenenlerde cinsiyet accedilısından anlamlı bir fark bulunmamıştır
(p=0497) Erkeklerde diyabet olduğu soumlylenme oranı 82 ve kadınlarda 108
olarak bulunmuştur
Diyabetik hastalar genelde kilo fazlası veya obezitesi olan hastalardır
Ccedilalışmamızda diyabet ile BKİ ilişkisi Tablo 23rsquode goumlruumllmektedir Boy ve kilosunu
soumlylemeyenler tabloya dahil edilmemiştir
Tablo 23 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Beden Kitle İndeksi ve Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu
BKİ Diyabet olduğu soumlylendi mi Evet Hayır TOPLAM n + n + n
le25 14 38 535 962 369 475 25-30 28 108 231 892 259 334 ge30 24 162 124 838 148 191 TOPLAM 67 85 710 915 776 1000
Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=4231 SD=2 P=00001
Ccedilalışmamıza katılanlarda BKİ le 25 olanların 38rsquoi diyabet olduğunu
soumlylemişken BKİ normal olanlarda bu oran 109 ve BKİ ge30 olanlarda 163rsquotuumlr
BKİ arttıkccedila diyabet olduğu soumlylenenlerin oranı artmıştır Bu bulgu da anlamlı
bulunmuştur (p=00001)
44 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Goumlruumlşuumllen Kişilerin Ağız Sağlığı Durumu
Ccedilalışmamızda diş hekimine gitme durumu Şekil 5rsquode goumlsterilmiştir
37
Şekil 5 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) En Son Diş Hekimine Gitme Durumu
Goumlruumlşuumllen kişilerin 4016rsquosı (441 kişi) son bir yıl iccedilinde diş hekimine gitmişken
1183rsquouuml (43 kişi) hiccedil diş hekimine gitmediğini belirtmiştir Bu kişilerin yaş grubuna
goumlre en son diş hekimine gitme durumu ise Tablo 24rsquote goumlsterilmiştir
Tablo 24 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Yaş Grupları ve Diş Hekimine Gitme Durumları
Yaş Diş hekimine gitme durumu Son 1 yıl iccedilinde Son 2+ yılda giden Hiccedil gitmeyen TOPLAM n + n 0+ n + n
20-29 109 480 60 264 58 256 227 215 30-39 104 479 85 392 28 129 217 206 40-49 94 418 115 511 16 71 225 213 50-59 69 390 97 548 11 62 177 168 60 + 65 311 127 608 17 81 209 198 TOPLAM 441 418 484 459 130 123 1055 1000 + Satır yuumlzdesi Suumltun yuumlzdesi x2=91048 SD=8 p= 00001
Tablo 24rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi son bir yıl iccedilinde diş hekimine gitme durumu 20-29
yaş grubunda en yuumlksektir ( 48) Bu oran yaş grubu arttıkccedila azalmaktadır 60 yaş ve
uumlzerinde oran 311rsquodir Bulunan fark anlamlıdır (p=00001)
38
Tablo 25 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Eğitim ve Diş Hekimine Gitme Durumu
Eğitim durumu
Diş hekimine gitme durumu Son 1 yıl iccedilinde Son 2 artı
yıllarda giden Hiccedil gitmeyen TOPLAM
N + n + n + n Okur- yazar değil
57 343 89 536 20 121 166 157
Okur- yazar
28 384 36 493 9 123 73 69
İlkokul 180 388 221 476 63 136 464 440 Ortaokul 46 484 36 379 13 137 95 90 Lise 89 466 78 408 24 126 191 181 Uumlniversite 41 621 24 364 1 15 66 63 TOPLAM 441 418 484 459 130 123 1055 1000
+ Satır yuumlzdesi Suumltun yuumlzdesi x2=25345 SD=10 p=0005
Eğitim durumu ve diş hekimine gitme durumunda uumlniversite mezunlarında son bir yıl iccedilinde diş hekimine gitme oranı en yuumlksektir Ayrıca hiccedil gitmeyenlerin oranı uumlniversite mezunlarında en duumlşuumlktuumlr Aradaki fark anlamlı bulunmuştur (p=0005)
Tablo26 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Cinsiyet ve Diş Hekimine Gitme Durumu
Cinsiyet Diş hekimine gitme durumu Son 1 yıl iccedilinde Son 2 artı yıllarda
giden Hiccedil gitmeyen TOPLAM
N + n + n + n Erkek 108 366 154 522 33 112 295 280 Kadın 333 438 330 434 97 128 760 720 TOPLAM 441 418 484 459 130 123 1055 1000
+Satır yuumlzdesi Suumltun yuumlzdesi x2=6641 SD=2 p=0036
Son bir yıl iccedilinde diş hekimine gitme durumunda kadınların oranı daha yuumlksektir
ve aradaki fark anlamlıdır (p=0036)
39
Tablo 27 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Diş Ccediluumlruumlğuuml Nedeniyle Kaybedilen Diş Sayısı
Diş ccediluumlruumlğuuml nedeniyle
kaybedilen diş sayısı
n
Hiccedil kaybetmedim 203 186
1-5 diş kaybettim 427 391
6-10 diş kaybettim 157 144
11-15 diş kaybettim 136 124
Hepsini kaybettim 166 152
Bilmiyorum 3 03
TOPLAM 1092 1000
Diş sağlığı ile ilgili olarak goumlruumlştuumlğuumlmuumlz kişiler arasında hiccedil diş kaybı
olmayanların oranı 186 iken en buumlyuumlk grubun (391) 1-5 diş kaybı vardır
Dişlerimin hepsini kaybettim diyenlerin oranı ise 152rsquodir
Tablo 28 Adana İli İlccedilelerinde(Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Eğitim Durumu ve Diş Ccediluumlruumlğuuml Nedeniyle Kaybedilen Diş Sayısı
Eğitim durumu
Kaccedil diş kaybettiği Hiccedil 1-5 6-10 11-15 Tuumlmuumlnuuml TOPLAM n + n + n + n + n + n
Okul bitirmeyenler
18 71 47 186 41 162 40 158 107 423 253 233
Okul bitirenler
185 221 379 454 116 139 96 115 59 71 835 767
TOPLAM 203 187 426 392 157 144 136 125 166 153 1088 1000 +Satır yuumlzdesi Suumltun yuumlzdesi x2=22072 SD=4 p=00001
Goumlruumlşuumllen kişilerde tuumlm dişlerimi kaybettim diyenlerin 423rsquouuml okul
bitirmeyenler ve 71rsquoi okul bitirenler grubundadır (Tablo 28)
40
Tablo 29 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Cinsiyet ve Diş Ccediluumlruumlğuuml Nedeniyle Kaybedilen Diş Sayısı
Cinsiyet Kaccedil diş kaybettiği Hiccedil 1-5 6-10 11-15 Tuumlmuumlnuuml TOPLAM n + n + n + n + n + n
Erkek 47 156 124 411 47 156 39 129 45 149 302 277 Kadın 156 198 303 385 110 140 97 123 121 154 787 723 TOPLAM 203 187 427 392 157 144 136 125 166 152 1089 1000
+Satır yuumlzdesi Suumltun yuumlzdesi x2=2962 SD=4 p=0564
Ccedilalışmamızda cinsiyet ile kaybedilen diş sayısı arasında anlamlı ilişki
saptanmamıştır (p=0564) Diş kaybetme durumunu cevaplayan 1089 kişinin ortalama
diş kaybı sayısı ise 894plusmn1079rsquodur (minimum0 maksimum32)
Diş ccediluumlruumlğuuml oluşumunda diş plaklarının etkisi bilinmektedir Dişler fırccedilalanarak bu
engellenmediği zaman dişlerimizdeki bu plakların bir diş hekimi tarafından
temizlenmesi gerekir Goumlruumlştuumlğuumlmuumlz kişilere dişlerini en son ne zaman temizlettikleri
de sorulmuştur (Tablo 30)
Tablo 30 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Dişlerini Temizletme Zamanı
Dişlerini temizletme zamanı n Son 1 yıl iccedilinde 157 144 Son 2 yıl iccedilinde 55 51 Son 5 yıl iccedilinde 54 50 5 yıldan oumlnce 98 90 Hiccedil 661 608 Bilmiyorum 62 57 TOPLAM 1087 1000
Goumlruumlşuumllen kişilerin 60rsquo8rsquoi dişlerini hiccedil temizlettirmediklerini belirtmişlerdir
Son bir yılda dişlerini temizlettirenlerin oranı ise sadece 144rsquoduumlr
Dişlerini temizletme ile eğitim durumu arasında ilişki Tablo 31rsquode goumlsterilmiştir
41
Tablo 31 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Dişlerini Temizletme ve Eğitim Durumu
Eğitim durumu
Dişlerini temizletme zamanı Son 1-5 yıl iccedilinde
5 yıldan oumlnce Hiccedil TOPLAM
n + n + n + n Okul bitirmeyenler
33 141 24 103 177 756 234 229
Okul bitirenler
233 295 74 94 483 611 790 771
TOPLAM 266 260 98 96 660 644 1024 1000 Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=22500 SD=2 p=000001
Bir okul bitirmeyenlerde son 1-5 yıl iccedilinde dişlerini temizletme oranı 141 iken
okul bitirenlerde bu oran 295rsquodir ve bu fark anlamlıdır (p=000001)
45 Adana İli ilccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Goumlruumlşuumllen Kişilerin Aşılanma Durumu
Kişilere son bir yıl iccedilinde grip tetanoz ya da hepatit B aşısı olup olmadıkları
sorulmuştur (Tablo 32)
Tablo 32 Adana İli İlccedilelerinde ( Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Aşılanma Durumu
Aşı tipi Aşılanma durumu
Evet Hayır Bilmiyorum TOPLAM
N n n n
Grip 42 38 1054 961 1 01 1097 1000
Tetanoz 90 82 1006 917 1 01 1097 1000
Hepatit B 55 5 1025 934 17 15 1097 1000
Aşılanma oranları genel olarak ccedilok duumlşuumlktuumlr Grip aşısı iccedilin oran 38rsquodir
Ccedilalışma yaptığımız doumlnemde henuumlz grip pandemisi yoktu Tetanoz aşı oranının nisbi
yuumlksek olması ( 82) uumlcretsiz yapılıyor olmasından kaynaklanabilir Grip aşı oranının
duumlşuumlkluumlğuuml 65 yaş uumlstuuml risk faktoumlruuml olanlar ve daha duumlşuumlk yaş grubunda ise splenektomi
42
ve immuumln yetmezlik gibi risk faktoumlruuml olanlar hariccedil uumlcretli olmasından kaynaklanabilir
Daha oumlnce uumlccedil doz hepatit B aşısı yaptıranların oranı ise 5rsquotir
Uumllkemizde sporadik kuduz vakaları halen goumlruumllmektedir ve kuduz aşısı şuumlpheli
hayvanlarla şuumlpheli temasta uumlcretsiz olarak yapılmaktadır Goumlruumlştuumlğuumlmuumlz kişilerin
sadece ikisi son bir yıl iccedilinde kuduz aşısı yaptırmak zorunda kalmıştır
Tablo 33 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Cinsiyet ve Aşılanma Durumu
Aşılar
Evet Hayır Toplam P
Erkek Kadın+ Erkek Kadın+ Erkek Kadın+
n() n() n() n() n() n()
Grip 12(39) 30(38) 292(961) 762(962) 304(277) 792(723) 090
Tetanoz 15(49) 75(95) 290(951) 716(905) 305(278) 791(722) 001
Hepatit 13(44) 42(54) 283(956) 742(946) 296(274) 784(726) 052
Erkeklerin satır yuumlzdesi +Kadınların satır yuumlzdesi
Cinsiyet ve aşılanma ilişkisine baktığımızda sadece tetanoz aşısının kadınlarda
daha fazla yapıldığını goumlrmekteyiz (Erkeklerde 49 iken kadınlarda 95) Bu
istatistiksel olarak anlamlı bulunmuştur
Tablo 34 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Eğitim ve aşılanma durumu
Aşılar
Evet Hayır Toplam P
Okul
bitirmeyenler
Okul
bitirenler
Okul
bitirmeyenler
Okul
bitirenler
Okul
bitirmeyenler
Okul
bitirenler
n() n()+ n() n()+ n() n()+
Grip 11(43) 31(37) 244(957) 809(963) 255(233) 840(767) 065
Tetanoz 12(47) 78(93) 243(953) 762(907) 255(233) 840(767) 002
Hepatit 3(12) 52(63) 251(988) 773(937) 254(235) 825(765) 0001
Okul bitirmeyenlerin satır yuumlzdesi +Okul bitirenlerin satır yuumlzdesi Eğitim ve aşılanma durumuna baktığımızda okul bitirenlerde tetanoz ve hepatit aşılanma oranlarının yuumlksek olduğunu goumlruumlluumlyor ve bu fark istatistiksel olarak anlamlı bulunmuştur
43
Tablo 35 Adana İli İlccedilelerinde ( Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Yaş Gruplarına Goumlre Son 1 Yıl İccedilinde Tetanoz Aşısı Yapılma Durumu
Yaş grubu Son 1 yıl iccedilinde tetanoz aşısı yapıldı mı
Evet Hayır Toplam
n + n + n
20-29 35 148 201 852 236 215
30-39 26 117 197 883 223 203
40-49 17 74 212 926 229 209
50-59 9 48 179 952 188 172
60+ 3 14 217 986 220 201
TOPLAM 90 82 1006 918 1096 100
suumltun yuumlzdesi +satır yuumlzdesi x2=3403 SD=4 p=000000073
Tetanoz aşılaması ile ilgili olarak yaş grubu arttıkccedila aşılanma oranlarının duumlştuumlğuuml
saptanmıştır (Tablo 35)
Tablo 36 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Yaş Gruplarına Goumlre Daha Oumlnce Uumlccedil Doz Hepatit B Aşısı Yapılma Durumu
Yaş grubu Daha oumlnce uumlccedil doz hepatit B aşısı yapıldı mı
Evet Hayır Toplam
n + n + n
20-29 19 82 212 918 231 214
30-39 12 55 207 945 219 203
40-49 13 58 213 942 226 209
50-59 7 38 179 962 186 172
60+ 4 18 214 982 218 202
TOPLAM 55 51 1025 949 1080 1000
suumltun yuumlzdesi +satır yuumlzdesi x2=1043 SD=4 p=0033
Ccedilalışmaya katılan kişilere daha oumlnce uumlccedil doz hepatit aşısı olup olmadıkları
sorulduğunda tetanoz aşısına benzer şekilde yaş grubu arttıkccedila aşılanma oranlarının
azaldığı goumlruumllmektedir En yuumlksek Hepatit B aşılanma oranı 20-29 yaş grubundadır (
82)
44
46 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Goumlruumlşuumllen Kişilerin Askerlik Durumu
Erkekler katılımcılara askerlik yapma ve son 12 ayda TSKrsquolerine bağlı bir sağlık
karnesiyle muayene olma veya ilaccedil yazdırma durumları sorulmuştur
Tablo 37 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Erkeklerin Askerlerin Yapma Durumu
Askerlik yapma durumu n Evet 270 882 Hayır 36 118 TOPLAM 306 1000
Tablo 37rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi erkeklerin 882rsquosi askerliğini yapmıştı Bunların
TSKrsquoden yararlanma durumu ise Tablo 36rsquoda goumlsterilmiştir
Tablo 38 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Son 12 Ayda TSKlerine Bağlı Bir Sağlık Karnesi ile Muayene Olma veya İlaccedil Yazdırma Durumu
Son 12 ayda TSKrsquolerine bağlı bir sağlık karnesi ile muayene olma veya ilaccedil yazdırma durumu
n
Evet 7 23 Hayır 299 977 TOPLAM 306 1000
Son 12 ayda TSKrsquoe bağlı bir sağlık karnesi ile muayene olan veya ilaccedil
yazdıranların oranı 23 idi
47 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Goumlruumlşuumllen
Kişilerin Engellilik Durumu
Ccedilalışmamızda hem geccedilici veya kalıcı engellilik durumu hem de oumlzel bir alet
kullanma durumu araştırılmıştır
45
Tablo 39 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Fiziksel Ruhsal veya Duygusal Sorunlar Nedeniyle Herhangi Bir Aktiviteyi Yapamama (Engellilikdisability) ve Oumlzel Bir Alet (koltuk değneği tekerlekli sandalye oumlzel bir yatak oumlzel bir telefon vb) Kullanmasını Gerektirecek Herhangi Bir Sağlık Sorunu Olma Durumu
Geccedilici veya kalıcı engellilik Oumlzel bir alet kullanmayı gerektirecek engellilik
n n Evet 77 70 17 16 Hayır 1019 929 1079 984 TOPLAM 1096 1000 1096 1000
Goumlruumlştuumlğuumlmuumlz kişilerde fiziksel ruhsal duygusal sorunlar nedeniyle herhangi bir
aktiviteyi yapamayanların oranı (geccedilici veya kalıcı engellilik) 7 iken oumlzel bir alet
kullanmasını gerektirecek bir sağlık sorunu olanların oranı 16rsquodır (Tablo 39)
Tablo 40 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Fiziksel Ruhsal veya Duygusal Sorunlar Nedeniyle Bir Aktiviteyi Yapamama ve Eğitim Durumu
Eğitim durumu
Herhangi bir aktiviteden geri kalma durumu Evet Hayır TOPLAM
n + n + n Okul bitirmeyenler
27 105 229 895 256 234
Okul bitirenler
50 60 788 940 838 766
TOPLAM 77 70 1017 930 1094 1000 Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=628 SD=1 p=0012
Eğitim durumu ve goumlruumlştuumlğuumlmuumlz kişilerin fiziksel ruhsal veya duygusal sorunlar
nedeniyle bir aktiviteyi yapamama durumu değerlendirildiğinde okul bitirenlerde oran
6 iken okul bitirmeyenlerde oran 105rsquotir Bulgular anlamlıdır (p=0012)
46
Tablo 41 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Fiziksel Ruhsal veya Duygusal Sorunlar Nedeniyle Bir Aktiviteyi Yapamama Durumu ve Medeni Durum
Medeni durum
Herhangi bir aktiviteden geri kalma durumu Evet Hayır TOPLAM
n + n + n Evli 53 63 784 937 837 765 Bekar 12 72 154 928 166 152 Boşanmış veya eşi oumllmuumlş
12 132 79 868 91 83
TOPLAM 77 70 1017 930 1094 1000 Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=5905 SD=2 p=005
Tablo 41rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi evli olanların 63rsquouuml fiziksel ruhsal veya duygusal
sorunlar nedeniyle bir aktiviteyi yapamadıklarını belirtirken bu oran bekar olanlarda
72 ve boşanmış veya eşi oumllmuumlşlerde 132rsquodir Bu bulgular da sınırda anlamlıdır
(p=005)
48 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Goumlruumlşuumllen Kişilerin Evlerinde Ateşli Silah Bulundurma Durumları
Ccedilalışmamızda ayrıca ev kazaları accedilısından ateşli silah bulundurma durumu
araştırılmıştır Ateşli silah bulunduranlara silahın accedilıkta olup olmadığı ve dolu olup
olmadığı ayrıca sorulmuştur
Tablo 42 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Evlerinde Ateşli Silah Bulundurma Durumları
Ateşli silah bulundurma Ateşli silahın
accedilıkta olması
Ateşli silahın dolu
olması
n n n
Evet 160 146 10 09 14 13
Hayır 933 853 1083 991 1079 987
TOPLAM 1093 1000 1093 1000 1093 1000
47
Katılımcıların 146rsquosı evlerinde ateşli silah bulundurmaktadır ve bunların
091rsquoinde ateşli silah accedilıkta (ulaşılabilir) ve 128rsquoinde ateşli silah dolu olarak
bulunmaktadır
Tablo 43 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Ateşli Silah Bulundurma ve Eğitim Durumu
Eğitim
durumu
Ateşli silah bulundurma
Evet Hayır TOPLAM
n + n + n
Okul
bitirmeyenler
28 109 228 891 256 234
Okul
bitirenler
132 158 704 842 836 766
TOPLAM 160 147 932 853 1092 1000
Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi X2=36 SD=1 p=0055
Eğitim durumu ve ateşli silah bulundurma durumu ele alındığında okul
bitirenlerin ateşli silah bulundurma oranı 158 iken okul bitirmeyenlerde oran 109
bulunmuştur Bulgularımız sınırda anlamlıdır (p=005)
Boumllgelere goumlre ateşli silah bulundurma durumu Tablo 44rsquode goumlsterilmiştir
48
Tablo 44 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Ateşli Silah Bulundurma Durumu
İlccedileler Ateşli silah bulundurma Evet Hayır TOPLAM
n + n + n Aladağ 3 71 39 929 42 38 Ceyhan 40 100 359 900 399 365 Feke 8 200 32 800 40 37 İmamoğlu 1 48 20 952 21 19 Karaisalı 16 213 59 787 75 69 Karataş 14 203 55 797 69 63 Kozan 49 186 214 814 263 241 Pozantı 9 187 39 813 48 44 Saimbeyli 7 152 39 848 46 42 Tufanbeyli 6 140 37 860 43 39 Yumurtalık 7 149 40 851 47 43 TOPLAM 160 146 933 854 1093 1000
Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=1973 SD=10 p=032
En yuumlksek ateşli silah bulundurma oranları Karaisalı ( 213) ve Karataşrsquota
(203) bulunmuştur En duumlşuumlk oranlar ise İmamoğlu ( 48) ve Aladağrsquodadır ( 71)
Ancak bulgular anlamlı değildir (p=032) Genel olarak av amaccedillı bulundurulduğu
soumlylenmiştir
49
5 TARTIŞMA
Ccedilalışmamızda Adana ili ilccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
yaşayanlarında davranışsal risk faktoumlrlerinden bazılarını araştırmayı planladık Toplam
1096 kişiye ulaşıldı
Telefonla goumlruumlşme youmlntemini seccedilmemiz nedeniyle daha fazla sayıda kişiye daha
kısa zamanda ulaşabildik Ayrıca ccedilalışmamızın maliyeti daha duumlşuumlk duumlzeyde kaldı
Uygulama sırasında edindiğimiz izlenimlere goumlre sorduğumuz soruların anlaşılır ve accedilık
olduğunu duumlşuumlnuumlyoruz Bir kişi ile goumlruumlşme suumlremiz ortalama 10-15 dakikaydı Bazı
katılımcılar mevcut sağlık sorunları hakkında konuşmak istediler Bu hastalara
danışmanlık hizmeti verildi
2009 Tuumlrkiye İstatistik Yıllığırsquona goumlre Tuumlrkiyersquode hane başı telefon sayısı
098rsquodir14 Adanarsquoda ise hane başı telefon sayısı 113rsquoduumlr20 Bu durumda telefon
oumlrneklemi ile hanelerin tuumlmuumlnuuml temsil ettiğimizi ve sonuccedilları evrenimize
genelleyebileceğimizi soumlyleyebiliriz Ancak oumlrnekleme ccedilıkan 1888 kişiden 1096rsquosına
( 58) ulaşılmasından dolayı ortaya ccedilıkan kısıtlılığı sonuccedilların değerlendirilmesinde
dikkate almak gerekmektedir Bazı ilccedilelerde konutlarda ccedilalışma saatlerinde kimsenin
bulunmamasından kaynaklanan ulaşılamama sorunları yaşandı
Adana ili ilccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) goumlruumlşuumllen 1096
kişinin yaş grupları dağılımının Adana 2009 ADNKS (Adrese Dayalı Nuumlfus Kayıt
Sistemi) verileri ile uyumlu olduğu goumlruumllmektedir21
Oumlrneklemimizdeki kadınların oranı 72 erkeklerin oranı ise 28 bulunmuştur
Bu fark anlamlıdır Kadın ve erkek oranının farklı ccedilıkmasının nedeni ccedilalışma yaptığımız
saatlerde kadınların evde daha ccedilok bulunmasıdır Bu durum telefon goumlruumlşmelerinin
akşam ve hafta sonlarına kaydırılmasıyla aşılmaya ccedilalışılmıştır Ama istenilen duumlzeyde
bir dengeleme sağlanamamıştır Bu nedenle cinsiyete dayalı istatistikler bu kısıtlılık
dikkate alınarak değerlendirilmelidir
Ccedilalışmaya katılanların yaş grubu ve eğitim dağılımında uumlniversite mezunu
olanların 368rsquoi 20-29 yaş grubunda bulunmuştur Buna karşılık okur-yazar
olmayanların 511rsquoi ise 60 yaş ve uumlzerindedir Tuumlrkiye İstatistik Kurumu ADNKS
veri tabanındaki bilgiler bu durumla benzerdir21
50
Ccedilalışmamızda goumlruumlşuumllen kişilerde şu an astımı olanların oranı 5 bulunurken
astım olduğu soumlylenenlerin oranı 66 bulunmuştur Amerika Birleşik Devletlerirsquonde
benzer şekilde yapılan BRFSS 2008 anket sonuccedillarında şu an astımı olanlar 87 iken
astımı olduğu soumlylenenlerin oranı 136 bulunmuştur27 Gelişmiş uumllkelerde astım
prevalansının daha yuumlksek olduğu bilinmektedir Her iki ankette de goumlruumllduumlğuuml gibi
astım olduğu soumlylenenlerin oranı şu an astımı olanlardan daha yuumlksektir Bunun nedeni
kişilere yanlış astım tanısı konulmasından ya da bazılarının hastalık semptomlarının
ilaccedilsız kontrol altında olmasından kaynaklanabilir Aslında astım kronik bir hastalıktır
medikal tedaviye uyarak ve risk faktoumlrlerinden kaccedilınarak hastalık kontrol altına
alınabilir
Uumllkemizde astım prevalansı ccedilocuklarda 07-148 iken erişkinde 03-76
arasındadır Erişkinlerde astım kadınlarda daha ccedilok goumlruumllen bir hastalıktır Astımın
belirli yaş gruplarında uzun suumlreli bazen oumlmuumlr boyu remisyon doumlnemlerine girdiği
bilinmektedir Bir araştırmada hastaların 55rsquoinde astım semptomlarının 14 yaş
civarında tamamen kaybolduğu saptanmıştır28
Uysalrsquoın Seyhan ilccedilesinde yaptığı ccedilalışmada kendisine astım olduğu
soumlylenenlerin oranı 37 Arabacırsquonın Yuumlreğir ilccedilesinde yaptığı ccedilalışmada ise 56
olarak bulunmuştur2930 Astım olduğu soumlylenenlerin oranı boumllgemizdeki verilerle
uyumludur Nitekim Tuumlrkiyersquode astım prevalansı ortalama 6 olarak bildirilmektedir4
Ccedilalışmamızda şu an astım olduğu soumlylenenlerin oranı kadınlarda daha yuumlksektir
Bu durum da literatuumlr bilgileri ile uyumludur Geccedilen yuumlzyılda yuumlruumltuumllen 2005 kişinin
prospektif ccedilalışmasında ccedilocuklarda astım accedilısından erkeklerin daha fazla riske sahip
oldukları goumlsterilmiştir Buna karşın ergen ve yetişkinlerde kadınlar daha fazla risk
altındadır Bu konudaki bir hipotez erkek ccedilocukların kız ccedilocuklarına nazaran daha
kuumlccediluumlk havayollarına ve daha duumlşuumlk akım oranlarına sahip olmasıdır Gerccedilekte de erkek
ccedilocuklarda alt solunum yolu enfeksiyonları daha sık goumlruumllmektedir31
Ayrıca astım epidemiyolojisi ile ilgili duumlnyanın değişik boumllgelerindeki astım
prevalansı karşılaştırmasında Batıdaki yuumlksek ve artan prevalansın kentsel yaşam ve
maddi rahatlıkla ile ilişkili olduğu goumlsterilmektedir32
Ccedilalışmamızda diyabeti olduğu soumlylenenlerin oranı 84 ve gebeliği sırasında
diyabet oranı 02 sınırda diyabet ise 15 idi Birleşik Devletlerrsquode 2008 yılı BRFSS
51
verilerine goumlre diyabet olduğunu soumlyleyenlerin oranı 83 ve gebelik ilişkili diyabeti
olanlar 08 olup ccedilalışmamız sonuccedillarına ccedilok benzerdir27
Uysalrsquoın ccedilalışmasında Adana Seyhan ilccedilesinde diyabet prevalansı 47
Arabacırsquonın ccedilalışmasında Yuumlreğir ilccedilesinde diyabet prevalansı 63 bulunmuştur
Perifer ilccedilelerde diyabet prevalansı merkez ilccedilelere goumlre daha fazladır Goumlkccedilel ve
arkadaşlarının Adanarsquoda yaptığı bir araştırmada ise Adana ilindeki diyabet prevalansı
116 bulunmuştu33 Bizim sonuccedillarımız da bu bulgulara ccedilok benzerdir
ABDrsquode diabetes mellitus mortalite ve morbiditenin oumlnemli bir nedeni ve
buumlyuumlyen bir halk sağlığı sorunudur Diyabet yaşlı Amerikalılarda yaşam kalitesini
olumsuz etkilemektedir34
1995 ile 2025 yılları arasında diyabetli hasta sayısının gelişmiş uumllkelerde 42
artması beklenmekte fakat gelişmekte olan uumllkelerde 170 artacağı oumlngoumlruumllmektedir
2025 yılında en ccedilok diyabetli kişiye sahip olması beklenen uumllkeler Hindistan Ccedilin ve
ABDrsquodir35
Ağız sağlığı insan sağlığının ccedilok oumlnemli bir parccedilasıdır Ccedilalışmamızda son bir
yılda herhangi bir nedenle diş hekimine gitme oranı 40rsquodır Bu oran ABD 2008
BRFSS verilerinde 712rsquodir27 Bulgular uumllkemizde diş hekimine gitme alışkanlığının
ccedilok duumlşuumlk olduğunu goumlstermektedir Katılımcıların 152rsquosi tuumlm dişlerini diş ccediluumlruumlğuuml
nedeniyle kaybettiğini belirtirken en az bir diş kaybı olanların oranı 815rsquodir Bu
gerccedilekten ccedilok buumlyuumlk bir orandır ve diş sağlığı ile ilgili halk eğitiminin ve diş fırccedilalama
alışkanlığının ccedilok duumlşuumlk duumlzeyde olduğunu goumlstermektedir Uysalrsquoın ccedilalışmasında
Seyhan ilccedilesinde en az bir diş kaybı olanların oranı 48 bulunmuştur Diş sağlığı ile
ilgili ilccedile verileri Adana il merkezine goumlre daha koumltuumlduumlr Tuumlrk Diş Hekimleri Birliği
verilerine goumlre diş hekimine gitme sıklığı yılda 09 kezdir Bu oran Avruparsquoda yılda
5rsquodir36
Erişkin aşılaması uumllkemiz iccedilin ccedilok oumlnemlidir ve ihmal edilmiştir Sadece ccedilocuk
bağışıklanmasına odaklanılmıştır Katılımcılardan son bir yılda grip aşısı olanların oranı
38 idi (Ccedilalışmayı yaptığımız doumlnemde domuz gribi pandemisi yoktu) Uysalrsquoın
Adana merkez ilccedilelerde yaptığı araştırmada ise bu oran 84rsquoduumlr ABD 2008 BRFSS
verilerinde ise son bir yılda grip aşısı yaptıranların oranı 709rsquodur ABDrsquode erişkin
aşılama oranları bizden en az 10 kat daha fazladır Erişkin tetanoz aşı uygulama
oranlarının duumlşuumlk olmasının nedenlerinden birisi tetanoz aşısının on yıllık bağışıklık
52
suumlresinin olması bizim ise son bir yılı sorgulamış olmamız olabilir Ayrıca kadınların
gebelikte rutin tetanoz aşı uygulaması nedeniyle son bir yılda tetanoz aşılaması daha
yuumlksek bulunmuştur Yaşamları boyunca uumlccedil doz hepatit B aşısı yaptıranların oranı ise
5 bulunmuştur Uysalrsquoın ccedilalışmasında bu oran 67rsquodir
DSOuml (Duumlnya Sağlık Oumlrguumltuuml)rsquone goumlre Tuumlrkiyersquonin iccedilinde bulunduğu Akdenizrsquoe
komşu uumllkelerde hepatit B prevalansı 2-7 olup orta duumlzeydedir37 Hepatit B ccedilok ciddi
sağlık sorunlarına yol accedilarken ve tedavi maliyeti ccedilok yuumlksek bir hastalıkken aşılamaya
oumlnem verilmemesi duumlşuumlnduumlruumlcuumlduumlr
Goumlruumlştuumlğuumlmuumlz kişilerden 70rsquoı geccedilici veya kalıcı herhangi bir aktiviteyi
yapamama durumu (engellilikdisability) tanımlamışlardır Bu oran Seyhan ilccedilesinde
82 ve ABD BRFSS 2008 verilerinde 204rsquoduumlr27
Ccedilalışmamızda oumlzel alet (koltuk değneği tekerlekli sandalye oumlzel bir ayakkabı
vb) kullanmayı gerektirecek sakatlığı olanların oranı 16 olarak bulunmuştur ABD
2008 BRFSS verilerinde uumllkelerinin geneli iccedilin oran ise 72rsquodir Ccedilalışmaya katılan
kişilerin sosyokuumlltuumlrel duumlzeylerinin orta olması ve engelliğe bağlı oumlzel bir cihaz
kullanma gerekliliği bilincinin yeterince oluşmaması nedeniyle bu sorunun yanıtı
beklenenin altında bulunmuş olabilir Bu konuda hekimlerde hastalarını gerektiği
şekilde youmlnlendirmemiş de olabilirler Tuumlrkiye İstatistik Yıllığırsquonda ortopedik goumlrme
işitme dil ve konuşma ve zihinsel engelli toplamı 308rsquotir14
Anketimize katılanların 146rsquosı evinde ateşli silah bulundurduğunu bunların
13rsquouuml ateşli silahın dolu olduğunu belirtmişlerdir Seyhan ilccedilesinde evinde ateşli silah
bulunduranların oranı 75 ve bunların dolu olma oranı da 202 olarak bulunmuştur
Merkez ilccedilelerde perifere goumlre silah bulundurma oranları duumlşuumlkken bunların dolu olarak
bulundurulması ateşli silah yaralanmalarının buralarda daha fazla olmasına yol accedilabilir
Ccedilalışmamızda periferik ilccedilelerde bulundurulan silahların ccediloğunluğu av amaccedillı olarak
belirtilmiş ve ccedilok az bir kısmının dolu olduğu ifade edilmiştir
Buguumln Tuumlrkiyersquode yılda 3000 kişi ateşli silahlarla oumllmekte 700rsquouuml ise
yaralanmaktadır Cinayetlerin 60rsquoında ateşli silah kullanılmaktadır Her 10 kişiden
birinde ve her uumlccedil evden birinde ateşli silah vardır Bizim ccedilalışmamızda ise yaklaşık her
yedi evden birinde ateşli silah vardır Kişiler bulundurdukları silahları başka kaygıları
nedeniyle bize belirtmemiş olabilirler Silahın kolay ulaşılabilir olması cinayet intihar
gibi olayların her an meydana gelmesinin en oumlnemli nedenidir
53
Evde silah bulunması ev halkından birinin cinayet intihar kaza gibi nedenlerle
oumllme riskini 41 oranında arttırmaktadır38 ABDrsquode 8-12 yaş arası 64 erkek ccedilocuğuyla
yapılan bir araştırmada erkek ccedilocukların 76rsquosının evde bir silah bulduğunda eline
aldığı ve 48rsquoinin de tetiği ccedilektiği goumlruumllmuumlştuumlr39 Bu nedenlerden dolayı evlerde
bulundurulan ateşli silahlar ccedilocukların ulaşamayacağı yerde tutulmalıdır Alkol
alışkanlığı oumlfke kontroluumlnde başarısızlık madde bağımlılığı psikolojik rahatsızlıklar
gibi sorunları olanların hiccedilbir gerekccedileyle silahlanmaması oumlnemlidir
Ccedilalışmamızın zor yanı kişilere daha oumlnce haber verilmeden aranması ve
ccedilalışmaya katılmaları iccedilin rızalarının alınması olmuştur Goumlruumlşmeci olarak doktor
olmamız bu zorlukları biraz olsun azaltmıştır Tuumlrkiyersquode bu tuumlr telefonla anket
youmlntemine insanlar alışkın olmadığından bazıları goumlruumlşme yapmak istememiştir Hatta
bazı kişilere demografik bilgilerle ilgili soru sorduğumuzda bunların kendileri hakkında
koumltuumlye kullanılabileceğini soumlyleyerek ccedilalışmaya katılmamışlardır
Yaptığımız ccedilalışma hem maliyet etkin olmuş hem de bize az zamanda ccedilok sayıda
kişiye ulaşma olanağı sağlamıştır Amerika Birleşik Devletlerirsquonde CDC (Centers for
Disease Control and Prevention) her yıl buumltuumln eyaletlerde davranışsal risk faktoumlrlerini
araştırmakta ve verileri yayınlamaktadır Koruyucu ve tedavi edici sağlık hizmetlerinin
planlanmasında bu veriler kullanılmaktadır
Uumllkemizde de bu tuumlr ccedilalışmaların yaygınlaştırılarak Tuumlrkiyersquonin sağlık haritasının
ccedilıkarılmasının koruyucu sağlık hizmetlerinin planlanması ve sağlık politikalarının
oluşturulmasında faydalı olacağını duumlşuumlnuumlyoruz
BRFSS verileri mortalite ve morbiditeyi azaltma stratejilerini planlama youmlnetme
uygulama ve goumlzlemleme iccedilin kullanabilir BRFSS ABDrsquode 1984rsquoden beri bir veri
kaynağı olarak kullanılmaktadır Duumlnyada kesintisiz yuumlruumltuumllen en geniş telefonla
araştırma sistemidir Elde edilen bilgiler aylık olarak toplanmakta ve CDCrsquoye
guumlvenilirliği kontrol edilmek uumlzere goumlnderilmektedir40
Aile Hekimliği disiplininin temel ilkelerinden birisinde belirtildiği gibi aile
hekimi rahatsızlıkların toplum iccedilindeki prevalans ve insidansıyla belirlenen oumlzguumln karar
verme suumlrecini kullanabilmelidir Bunun iccedilin ccedilalıştığı toplumdaki hastalıklar hakkında
bilgi sahibi olmalıdır Aile hekimi sağlığın geliştirilmesi ve hastalıkların oumlnlenmesi iccedilin
koruyucu sağlık hizmetlerini planlamalı ve uygulamalıdır Topluma karşı da bir
sorumluluğu vardır41
54
51 Ccedilalışmanın Kısıtlılıkları
bull Ccedilalışmamızda kadınların sayısının yuumlksek erkeklerin sayısının duumlşuumlk olmasıdır
Bu tip ccedilalışmalar ya işyerlerini de kapsamalı ya da hafta sonlarını da
kapsamalıdır
bull Oumlrnekleme ccedilıkanların 58rsquosine ulaşılabilmiştir
bull Katılım yuumlzdesi bazı ilccedilelerde duumlşuumlk duumlzeyde kalmıştır
55
6 SONUCcedilLAR VE OumlNERİLER
61 Sonuccedillar
1-BRFSS ile telefonla anket youmlntemi kullanılmasının guumlvenirliliği kanıtlanmıştır42
BRFSS modelinde birccedilok sorunun en azından orta derecede guumlvenirliliği ve geccedilerliliği
goumlsterilmiştir43 Bizde aynı youmlntemi uygulayarak elde ettiğimiz veriler başka youmlntem
uygulanarak elde edilen bilgilere benzerdir
2-Aile hekimliğinde rahatsızlıkların goumlruumllme oranı toplumdaki goumlruumllme oranıyla
aynıdır Hiccedil bir oumln eleme olmadığı iccedilin rahatsızlıkların prevalans ve insidansı hastane
ortamından farklıdır ve ciddi rahatsızlıklar birinci basamakta hastanede olduğundan
daha az sıklıkla goumlruumlluumlr Elde ettiğimiz bu bulgular klinik karar verme suumlrecinde faydalı
olacaktır Ccediluumlnkuuml Aile hekiminin kendine oumlzguuml karar verme suumlreci vardır
3-Aile hekimliğinin 10 İlkesine goumlre Aile hekiminin toplum sağlığı iccedilin oumlzel bir
sorumluluk uumlstlenir Hem bireye hem de topluma karşı sorumluluk taşır Toplum iccedilin
risk faktoumlrlerini hastalık prevalanslarını bilmek ve oumlnlemler almak zorundadır
4-Koruyucu sağlık hizmetleri sağlığın geliştirilmesi iccedilin ve kaynakların etkin
kullanılması accedilısından ccedilok oumlnemlidir ve gereken oumlnem verilmelidir
5-Bu ccedilalışmada astım diyabet gibi kronik hastalıkların goumlruumllme oranlarında boumllgemizde
ve uumllkemizde yapılan prevalans ccedilalışmalarıyla uyumlu sonuccedillar elde edilmiştir
6-Ccedilalışma evrenimizde şu an astımı olanların oranı 5rsquotir diyabet prevalansı gebelik
sırasında ve sınırda diyabet dahil edildiğinde 101 bulunmuştur
7-Goumlruumlşuumllen kişilerde duumlzenli diş hekimine gitme alışkanlığının duumlşuumlk olduğu
goumlruumllmuumlştuumlr Katılımcıların sadece 40rsquoı son bir yıl iccedilinde diş hekimine gittiğini
belirtmiştir
8-Goumlruumlşuumllen kişilerde erişkin aşılama oranları ccedilok duumlşuumlktuumlr Bağışıklama kavramı ele
alındığında sadece ccedilocuklar akla gelmektedir Erişkin bağışıklamasına yeterince oumlnem
verilmemektedir
9-Ccedilalışmaya katılanlarda oumlzel alet kullanmayı gerektirecek sakatlığı olanların oranı
16 olup ABD genelindeki verilerden duumlşuumlktuumlr
56
10-Ccedilalışmaya katılanlarda yaklaşık her yedi evden birinde ateşli silah bulunmaktadır
Tuumlrkiye verilerine goumlre ise her uumlccedil evden birinde ateşli silah bulunmaktadır Bu da bizim
ccedilalıştığımız toplumda oranların duumlşuumlk olduğunu goumlstermektedir
62 Oumlneriler
1- Toplumdaki sağlık ile ilişkili olaylar duumlzenli olarak izlenmelidir
2- Bu izlem yuumlz yuumlze goumlruumlşme veya telefonla anket youmlntemiyle yapılabilir
3- Telefonla anket youmlnteminin geccedilerliliği ve guumlvenilirliği artık herkes tarafından kabul
edilmektedir Telefonla anket diğer youmlntemlere goumlre daha ucuz olduğundan bu tip
araştırmalarda tercih edilebilir
4- Sağlıkla ilgili ulusal ve boumllgesel planlamalar yapmak ve sağlık kaynaklarının uygun
dağılımını sağlamak iccedilin gerccedilek verilere ulaşılmalıdır Sadece hizmet sunumu sırasında
yapılan taramalar hizmete coğrafi ve ekonomik ulaşım zorluğu ccedilekmeyenleri
kapsamaktadır Bu nedenle hastanede yapılan ccedilalışmaların sonuccedilları rahatsızlıkların
toplumda goumlruumllme oranlarını yansıtamamaktadır Dolayısıyla birinci basamakta yapılan
ccedilalışmalar arttırılmalıdır
5-Astım boumllgemizde de oumlnemli bir sağlık sorunudur Sadece astımı olanlara değil risk
sahibi olup astımı olmayanlara da danışmanlık hizmeti verilmelidir
6- Astım hastalarına bulgu ve belirtilerine veya ekspiratuar akım oranlarına goumlre yazılı
bir hareket planı verilebilir Bu oumlzellikle orta ve ağır astım hastaları iccedilin ccedilok oumlnemlidir
Astım hastaları pnoumlmokok ve influenza aşısı olmalıdır44
7- Boumllgemizde diyabet prevalansı 101 olup primer korunma oumlnlemleri kişilere daha
fazla anlatılmalıdır
8-Astım ve diyabet kronik hastalıklardır Kronik bakımı iyileştirmek iccedilin hizmet sunan
kuruluşlar egzersiz programları yaşlılık merkezleri ve kendi kendine yardım grupları
gibi topluma dayalı kaynaklarla bağlantıda olmalıdır Hasta eğitimi yapan hastaneler
veya evde bakım hizmeti veren şirketler ile bağlantı kurulması oumlzellikle kısıtlı
kaynakları olan kuumlccediluumlk sağlık merkezleri iccedilin faydalıdır45
9-Kronik hastalığı olanlara kendi kendine youmlnetim desteğinin sağlanması oumlnemlidir
1989 yılında Ulusal Kanser Enstituumlsuuml hastaların sigarayı bırakmalarına yardım etmek
iccedilin hekimlere youmlnelik birccedilok bileşenli bir program geliştirdi Bu ccedilerccedileve zamanla
değişti buguumln 5A olarak bilinmektedir Değerlendir sor (Ask) oumlnerilerde bulun
(Advise) goumlruumlş birliğine var (Agree) yardım et (Assist) ve duumlzenle (Arrange) Birleşik
57
Devletler Koruyucu Hizmetler Ccedilalışma Grubu (The United States Preventive Services
Task Force) 5Arsquoyı sağlıkla ilgili davranışlarda danışmanlık muumldahalelerinde
kullanılacak birleştirici bir yapı olarak seccedilmiştir46
10-Tip 2 diyabette kendi kendine youmlnetim stratejileri iccedilinde gruba dayalı eğitim accedillık
kan glikozu gikolize hemoglobin diyabet bilgisi sistolik kan basıncı vuumlcut ağırlığı ve
diyabet tedavisinin iyileştirilmesinde etkilidir47
11-Ccedilalışmamızda diş ccediluumlruumlkleri oranı yuumlksek diş hekimine gitme oranları duumlşuumlk
bulunmuştur Ağız ve diş sağlığı iyileştirilmesi iccedilin hem ağız sağlığını iyileştirecek
oumlnlemlerin alınması hem de diş hekimine sağlıklı iken gidebilme alışkanlığı iccedilin
stratejiler geliştirilmesi gerekmektedir
12-Ağız ve diş sağlığının iyileştirilmesi ve geliştirilmesinde aile hekimliği ekibinde diş
hekiminin bulunması ve birinci basamak sağlık hizmetlerine ağız ve diş sağlığı
uygulamalarının entegre edilerek yuumlruumltuumllmesi bu konudaki eksikliğin giderilmesine
katkı sağlayabilir
13-Aile Hekimliği Pilot Uygulaması Hakkında Kanunrsquoun 7 maddesinin etkin bir
şekilde uygulamaya konulması sağlanabilir
14-Erişkin aşılama oranlarımız ccedilok duumlşuumlktuumlr Tuumlrkiye Enfeksiyon Hastalıkları ve Klinik
Mikrobiyoloji Derneğirsquonin Sağlık Bakanlığı ve diğer ilgili meslek oumlrguumltlerinin işbirliği
ile hazırladığı 2009 Erişkin bağışıklama rehberinde oumlnerilen aşıların hiccedilbir ek oumldeme
olmadan yapılabilir olması aşılama oranlarını arttıracaktır Erişkin aşılaması iccedilin
kişilere ccedileşitli youmlntemlerle hatırlatma yapılabilir
15-Kronik sağlık sorunları hiccedil de az değildir Kronik sağlık sorunlarının tespiti
izlenmesi ve bakımına doumlnuumlk stratejilerin ve eylem planlarının hazırlanması ve
uygulamaya konması yararlı olacaktır Hasta eğitimi de ccedilok oumlnemlidir
58
KAYNAKLAR
1 World Health Organization World Health Report Chapter 2 Defining and Assessing Risks to Health Erişim (httpwwwwhointwhr2002chapter2enindexhtml ) Erişim tarihi1102009
2 Guirguis ndashBlake J Meyers D Crichlow R Wilson J E Statistical concepts in prevention
Risk factors In Rakel R E Ed Textbook of Family Medicine 7thEd PhiladelphiaSaundersElsevier 2007162-163
3 CDC Behavioral Risk Factor Surveillance System Questionnaires English versions Centers for Disease Control and Prevention Erişim ( httpwwwcdcgovbrfssquestionnairesenglishhtm) Erişim tarihi1102009
4 Ediger D Bronşiyal Astım In Dolar E Ed İccedil Hastalıkları 1Baskı Ankara Nobel Kitabevi 2005 149-152
5 Mellins R B Evans D Clark N Zimmerman B Wiesemann S Developing and Communicating a Long ndashTerm Treatment Plan for Asthma Two Patient Information Handouts On Asthma Am Fam Physician 200061(8) 2427-2437
6 GINA (Global Initiative For Asthma) patient guide You can control your asthma Erişim (httpwwwginasthmacomUserfilesGINA_PatientGuide2007pdf ) Erişim tarihi 6102009
7 İmamoğlu Ş Diabetes Mellitus Tip 2 In Dolar EEd İccedil hastalıkları 1Baskı Ankara Nobel Kitabevi 2005692-694
8 Oumlzcan S Saatccedilı E Bozdemir N Akpınar E Egzersiz sağlık hastalık toplum ve hekim Ccedilukurova Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Arşiv Kaynak Tarama Dergisi 2002 11395-396
9 United States Preventive Services Task Force (USPSTF) Screening for Type 2 Diabetes Mellitus in adults Erişim(httpwwwahrqgovclinicuspstfuspsdiabhtm) Erişim tarihi5042010
10 Gonsalves W (Ccedileviri Oumlzdemir H) Ağız sağlığı In South-Paul J E Matheny S C Lewis E L (Ccedileviri editoumlrleriKut A Tokalak İ Eminsoy M G) Current Aile Hekimliği Tanı veTedavi 2Baskı Ankara Guumlneş Kitabevi 2010507-517
11 Samaranayake L Essential Microbiology for Dentistry 3th Ed Edinburgh Churcill Livingstore 2006265
12 Zimmerman R K Abwesb E R Adult Vaccination In Campos-Outcalt D Ed 20 Common Problems In Preventive Health Care 1Baskı USA McGraw-Hill Companies 2000431461
13 Tuumlrkiye Enfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji Uzmanlık Derneği Erişkin Bağışıklama Rehberi Ccedilalışma Grubu Erişkin Bağışıklama Rehberi 200936
14 Tuumlrkiye İstatistik Kurumu Tuumlrkiye İstatistik Yıllığı 2009103 275 401
15 McCarthy P L (CcedileviriBiccediler S ) Muayenehane ve Klinikte hasta ccedilocuğun değerlendirilmesi Ateşli silah yaralanmaları In Behrman R E Kliegman R M Jenson H B Eds (Ccedileviri editoumlruuml AkccedilayT) Nelson Pediatri 17th Ed USA Nobel Tıp Kitabevleri 2008262
59
16 Odabaş Y Anket youmlnetimi Anadolu Uumlniversitesi Erişim (wwwaofanadoluedutrkitapIOLTP2294unite05pdf ) Erişim tarihi 8102009
17 Siberry G K Conversion formulas and biostatistics In Siberry G K Iannor R Eds The Harriet Lane Handbook A manual for pediatric house officers 15thEd USA Mosby Inc 2000181-184
18 TCAdana Valiliği İl ve İlccedileler Arası Mesafeler Karayolları Genel Muumlduumlrluumlğuuml Erişim (httpwwwkgmgovtrSayfalarKGMSiteTrUzakliklarililcelerArasiMesafeaspx) Erişim tarihi3042010
19 TCAdana Valiliği İlccedilelerimiz Adana Valiliği Erişim ( httpwwwadanagovtrsayfa=4) Erişim tarihi 3042010
20 TCAdana Valiliği Sayılarla Tuumlrk Telekom Muumlduumlrluumlğuuml Tuumlrk Telekom Muumlduumlrluumlğuuml Erişim (httpwwwadanagovtrsayfa=5ampalt=turk_telekom) Erişim tarihi 3042010
21 Tuumlrkiye İstatistik Kurumu İlccedile yaş grubu ve cinsiyete goumlre nuumlfus 2009 eğitim duumlzeyi cinsiyet yaş grubuna goumlre ililccedile nuumlfusu 2009 Adrese Dayalı Nuumlfus Kayıt Sistemi (ADNKS) Veri Tabanı Erişim (httptuikapptuikgovtradnksdagitappadnkszul) Erişim tarihi3042010
22 Adana Tuumlrk Telekom Boumllge Muumlduumlrluumlğuuml telefonla oumlzel goumlruumlşme
23 Uysal Y Uysal Accedilık Kaynak Kodlu Veri Analiz Programları wwwwebdatanametr Erişim tarihi1022009
24 CDC Epi Info İstatistk Programı Centers for Disease Control and Prevention Erişim (httpwwwcdcgovepiinfo) Erişim tarihi2102009
25 CDC About the BRFSS Turning information into public health Centers for Disease Control and Prevention Erişim (httpwwwcdcgovbrfssabouthtm) Erişim tarihi 5022010
26 Remington P L Smith M Y Williamson D F Anda R F Gentry E M Hogelin G C Design characteristics and usefulness of state-based behavioral risk factor surveillance 1981ndash87 Public Health Reports 1988 103(4) 367
27 CDC Behavioral Risk Factor Surveillance System Prevalance and Trends Data Centers for Disease Control and Prevention Erişim (httpwwwappsnccdcdcgovBRFSS ) Erişim tarihi1022010
28 Gemicioğlu B Astım In Erol Ccedil Ed İccedil Hastalıkları 1Baskı Ankara MN Medikal δ Nobel 20082440
29 Uysal Y Seyhan ilccedilesinde davranışsal risk faktoumlrlerinin belirlenmesi projesi Uzmanlık tezi Ccedilukurova Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Adana 2007
30 Arabacı F Yuumlreğir ilccedilesinde davranışsal risk faktoumlrlerinin belirlenmesi projesi Uzmanlık tezi Ccedilukurova Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Adana 2007
31 Tang E A Matsui E Wiesch D G Samet J M Risk factors for asthma In Adkinson N F Bochner B Busse W W Holgate S T Lemonske R F F Estelle R Simons Eds Middletonrsquos Allergy Prinicples and Practice 7th Ed Philadelphia MosbyElsevier 2009735-737
32 Hopkin J M Prevalance of asthma In Warrell D A Cox T M Firth J D Benz J Oxford Textbook of Medicine 4th Ed NewYork Oxford Univ P 20031334-1335
60
33 Goumlkcel A Oumlzşahin K Sezgin N Karakoumlse H Ertoumlrer E Akbaba M Baklacı N Senguumll A Guumlvener N A High Prevalance of Diabetes in Adana Southern Province of Turkey Diabetes Care (Electronic Journal) 200326(11)3031-3034 Erişim (httpcarediabetesjournalsorgcontent26113031fullpdf+html) Erişim tarihi5012010
34 Brown D Balluz L Giles W Beckles G Moriarty D Ford E Mokdad A Diabetes Mellitus
and health related quality of life among older adults Findings from BRFSS Diabetes Research and Clinical Practice 200465(2)106-113
35 Narayan KM Gregg EW Fagot-Campagna A Engelgau MM Vinicor F Diabetes-a
commongrowing seriouscostlyand potentially preventable public health problem Diabetes Research and Clinical Practice50suppl2 200078
36 Tuumlrk Diş Hekimleri Birliği İstatistikler Ağız Diş Sağlığı ile ilgili goumlstergeler Genel durumTuumlrkiye ağız ve diş sağlığı profili Erişim (httpwwwtdborgtrtdbv2solmenu_gosterphpyer_id=7ampid=100 2004) Erişim tarihi10022010
37 World Health Organization Hepatitis B WHOcdscsrlyo20022Hepatitis B Department of Communicable Disease Surveillance and Responce 200238
38 Umut vakfıBireysel silahlanmaya ilişkin Tuumlrkiye verilerirsquodeki veriler Erişim (httpwwwumutorgtrpublicpageaspxid=19303) Erişim tarihi5032010
39 Jackman G A Farah M M Kellermann A L Simon H K Seeing Is Believing What Do Boys Do When They Find a Real Gun Pediatrics 107No6 2001 1247-1250
40 Kilmer G Roberts H PhD Hughes E Li Y Valluru B Fan A Giles W Mokdad A Jiles R Surveillance of Certain Health Behaviors and Conditions Among States and Selected Local Areas Behavioral Risk Factor Surveillance System (BRFSS) United States Mortality and morbidity weakly report 2006 57 (Electronic Journal) 20082-7 Erişim (wwwcdcgovmmwr) Erişim tarihi04032010
41 Evans P (Ccedileviri Başak O) Aile Hekimliği Genel Pratisyenlik Avrupa Tanımı Wonca 200215-19 Erişim (httpwwwwoncaeuropeorgWeb20documentsEuropean20Definition20of20family20medicineWONCA20definition20Turkish20versionpdf) Erişim tarihi1022010
42 Lederman R I Shea S Stein A D The Behavioral Risk Factor Surveillance System Questionnaire Its Reliability In a Statewide Sample American Journal of Public Health 199383(12)1768-1772
43 Nelson DE Holtzman D Bolen J Stanwyck CA Mack KA Reliability and validity of
measures from the Behavioral Risk Factor Surveillance System (BRFSS) Soz Praventivmed 200146 Suppl 1S3-42
44 Chesnutt M S Prendergast T JAsthma Assessment monitoring and preventationIn Mcphee
S J Papadakıs M A Tierrey L M EdsCurrrent Medical Diagnosis and Treatment 46th Ed New YorkMcGraw-Hill Medical 2007241
45 (CcedileviriOumlzşahin K) Kronik Hastalığı Olan Hastalara Sunulan Birinci Basamak Hizmetin İyileştirilmesiIn Bodenheimer T Grumbach K Eds (Ccedileviri Bozdemir N Saatccedilı E) Birinci Basamağın geliştirilmesi Daha iyi uygulamalar iccedilin stratejiler ve araccedillar 200955-78
46 (CcedileviriCcedilelik M) Kronik Hastalığı Olan Kişilerde Kendi Kendine Youmlnetme Desteği In Bodenheimer T Grumbach K Eds (Ccedileviri Bozdemir B Saatccedilı E) Birinci Basamağın Geliştirilmesi Daha İyi Uygulamalar İccedilin Stratejiler ve Araccedillar 200979-98
61
47 Deakın TA Mc Share CE Cade JE Williams R Group based training for self management
strategies in people with type 2 diabetes mellitus Cochraine Database of Systematic Reviews 2005 Issue2CD003417
62
EKLER
Davranışsal Risk Faktoumlrleri Araştırma Sistemi Anketi
Merhaba ben Dr Ufuk Guumllmen
CcedilUumlTF Aile Hekimliği Boumlluumlmuumlrsquonden arıyorum
Adanada yaşayanların sağlık durumlarıyla ilgili bir araştırma yapıyoruz
Eğer kabul ederseniz size sağlık durumunuz ve sağlıkla ilgili davranışlarınız hakkında birkaccedil soru sormak istiyorum
(Kişi ccedilalışmaya katılmak soruları yanıtlamak istemezse iyi guumlnler dileyerek TELEFONU KAPAT)
Orası oumlzel bir konut mu
Eğer cevap hayır ise
Teşekkuumlrler sadece oumlzel konuttaevde yaşayanlarla goumlruumlşme yapıyoruz (TELEFONU KAPAT)
Goumlruumlşuumllen numara oumlzel bir konuta aitse goumlruumlşuumllen kişi 18 yaşın uumlstuumlndeyse ve kişi goumlruumlşmeyi kabul ettiyse aşağıdaki boumlluumlm ile devam et
Bu goumlruumlşme iccedilin telefon numaranız rasgele olarak seccedilildi
Adınızı adresinizi veya buna benzer kişisel bilgilerinizi sormayacağım
Cevap vermek istemediğiniz sorulara cevap vermeyebilirsiniz ve istediğiniz an goumlruumlşmeyi bitirebilirsiniz
Bana verdiğiniz tuumlm bilgiler gizli kalacaktır
Eğer bu araştırma hakkında daha ayrıntılı bilgi edinmek isterseniz size vereceğim şu telefonu arayabilirsiniz (CcedilUumlTF Yalım Erez Aile Hekimliği Polikliniğirsquonin telefon numarasını ver)
Boumlluumlm 1 Demografik Bilgiler
11 Kaccedil yaşındasınız
[] (Yaşı yazınız)
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
12 Evli misiniz bekacircr mısınız
63
[ ] Evliyim ----gt Resmi nikahınız var mı [ ] Evet [ ] Hayır
[ ] Boşandım
[ ] Eşim vefat etti
[ ] Eşimden ayrı yaşıyorum
[ ] Hiccedil evlenmedim
[ ] Evli olmayan bir ccediliftiz
[ ] Cevap vermek istemiyorum
13 Evinizde 18 yaşın altında olup sizinle yaşayan ccedilocuğunuz var mı
(bu soruyu evli olmayanlara sorma)
[] Sayıda ccedilocuğum var
[ ] Hiccedil yok
[ ] Cevap vermek istemiyorum
14 Eğitim durumunuz nedir
[ ] Okur-yazar değilim
[ ] Okur-yazarım
[ ] İlkokul mezunuyum
[ ] Ortaokul mezunuyum
[ ] Lise mezunuyum
[ ] Uumlniversite mezunuyum
[ ] Cevap vermek istemiyorum
15 Ne iş yapıyorsunuz
[ ] Maaş karşılığı ccedilalışıyorum
[ ] Kendi işim
[ ] Bir yıldan fazla suumlredir işsizim
[ ] Bir yıldan kısa suumlredir işsizim
[ ] Ev kadınıyım
64
[ ] Oumlğrenciyim
[ ] Emekliyim
[ ] Ccedilalışamaz durumdayım
[ ] Cevap vermek istemiyorum
16 Cevap veren kişinin cinsiyetini belirtiniz
(sadece gerekliyse sorunuz)
[ ] Erkek
[ ] Kadın
17 Sizin bilginize goumlre şu anda gebe misiniz
(49 yaş uumlstuumlndeki kadınlara bu soruyu sorma)
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
18 Vuumlcut ağırlığınız ne kadar
[] kg
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
19 Boyunuz ne kadar
[] cm
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
110 Cep telefonu hariccedil evinizde birden fazla telefon hattı var mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
65
[ ] Cevap vermek istemiyorum
111 Geccediltiğimiz 12 ay iccedilerisinde bir hafta veya daha fazla suumlre iccedilin evinizde telefonunuzun kesildiği oldu mu
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
Boumlluumlm 2 Astım
91 Bir hekim tarafından astımınız olduğu soumlylendi mi
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
Boumlluumlm 3 Diyabet
101 Bir hekim tarafından şeker hastalığınız olduğu soumlylendi mi
[ ] Evet
[ ] Evet fakat sadece gebeliği sırasında
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
Boumlluumlm 4 Ağız Sağlığı
111 Herhangi bir nedenle diş hekimine veya diş kliniğine en son ne zaman gittiniz
[ ] Son bir yıl iccedilinde
[ ] Son iki yıl iccedilinde
66
[ ] Son beş yıl iccedilinde
[ ] Beş yıl veya daha uzun suumlre oumlnce
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Hiccedil
[ ] Cevap vermek istemiyorum
112 Diş ccediluumlruumlğuuml nedeniyle kaccedil dişinizi kaybettiniz
[] tane dişimi kaybettim
[ ] Hepsini kaybettim
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Hiccedilbirini kaybetmedim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
113 Dişlerinizi en son ne zaman temizlettiniz
[ ] Son bir yıl iccedilinde
[ ] Son iki yıl iccedilinde
[ ] Son beş yıl iccedilinde
[ ] Beş yıl veya daha uzun suumlre oumlnce
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Hiccedil
[ ] Cevap vermek istemiyorum
Boumlluumlm 5 Aşılama
121 Son 12 ay iccedilinde grip aşısı yaptırdınız mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
67
122 Son 12 ay iccedilinde tetanoz aşısı yaptırdınız mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
123 Daha oumlnce uumlccedil doz Hepatit-B aşısı yaptırdınız mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
124 Daha oumlnce hiccedil kuduz aşısı yaptırdınız mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
Boumlluumlm 6 Askerlik Durumu
131 Askerlik yaptınız mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bimiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
132 Son 12 ay iccedilerisinde Tuumlrk Silahlı Kuvvetlerirsquone bağlı bir sağlık karnesi ile muayene oldunuz mu veya ilaccedil yazdırdınız mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
68
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevaplamak istemiyor
Boumlluumlm 7 Engellilik
141 Fiziksel ruhsal veya duygusal sorunlar nedeniyle herhangi bir şekilde herhangi bir aktiviteden geri kaldınız mı (engellilikdisability)
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevaplamak istemiyorum
142 Oumlzel ekipman (koltuk değneği tekerlekli sandalye oumlzel bir yatak oumlzel bir telefon vs) kullanmanızı gerektirecek herhangi bir sağlık sorununuz var mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevaplamak istemiyorum
Boumlluumlm 8 Ateşli Silahlar
151 Evinizde ateşli silah bulunuyor mu
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevaplamak istemiyorum
152 Bu silahlardan herhangi biri şu anda dolu mu
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
69
[ ] Cevaplamak istemiyorum
153 Bu silahlardan herhangi biri şu anda accedilıkta mı ulaşılabilir bir yerde mi
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevaplamak istemiyorum
Bu son soruydu
Ccedilalışmamıza katıldığınız iccedilin teşekkuumlr ederiz
70
71
OumlZGECcedilMİŞ
Adı Soyadı Ufuk Guumllmen
Doğum yeritarihi Adana 1971
Medeni durumu Evli
Adres Toros mahallesi Mavi Bulvar Erciyes Plaza B Blok Kat3
Daire3 Ccedilukurova ADANA
Telefon 322-2279955
E-mail ufukgulmenhotmailcom
Mezun olduğu tıp fakuumlltesi İstanbul Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi
Goumlrev yerleri 2000-2002 TC Sağlık Bakanlığı Kuumlrtuumlncuuml Sağlık Ocağı
Musabeyli Kilis
2002-2003 TCSağlık Bakanlığı Elbeyli Sağlık Ocağı
Elbeyli Kilis
2003-2007 Başkent Uumlniversitesi Adana Uygulama ve
Araştırma Hastanesi
2007-2010 ndashCcedilukurova Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Aile
Hekimliği Anabilim Dalı Adana
Dernek Uumlyelikleri TAHUD
Yabancı diller İngilizce Almanca
x
ABSTRACT
Determining the Behavioral Risk Factors in People Living in Adana Counties
Ceyhan Karaisalı Pozantı Yumurtalık Kozan İmamoğlu Saimbeyli Tufanbeyli
Feke Aladağ Karataş
Background and Aim In this study we searched for asthma diabetes oral health status and disability of people living in the counties of Adana city (excluding Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam and Ccedilukurova) Materials and Methods Data was collected by ldquotelephone interviewrdquo method The phone numbers were selected by ldquosystematic cluster sampling methodrdquo from the list of home phone numbers for the counties of Adana city Interviews were only with individuals gt18 years of age The questionnaire was modified from the structured questionnaire of Behavioral Risk Factor Surveillance System designed particularly for telephone interviewing Data was installed during the interview The Computer Assisted Telephone Interviewing was used The system was conducted using Uysal WebQ 1 and Epi Info softwares The interviews were held in ldquoCukurova University Field Research by Telephone and Internet (TISAB)rdquo Results The response rate was 58 (10961888) Prevalence for asthma was 66 for diabetes 101 Of the sample 400 stated that they had visited a dentist during the last year and the prevalence of disability (either permanent or temporary) was 70 Conclusion Our results were consistent with national and regional studies New strategies should be developed to prevent chronic disease including asthma and diabetes Oral health is poor and neglected in our region Preventive care and primary care should have more emphasis Keywords Adana behavioral risk factors telephone interview computer assisted
telephone interviewing
1
1 GİRİŞ VE AMACcedil
Risk değişik anlamlara gelebilir En sık kullanılan iki değişik anlamı olumsuz bir
durumla sonuccedillanma olasılığı veya bu olasılığı arttıran bir faktoumlrduumlr Riskle ilgili diğer
tanımlar Tablo 1rsquode oumlzetlenmiştir Sağlıkta risklere odaklanma hastalık ve
yaralanmalardan korunmada anahtardır Yaralanma ve hastalıkların oumlnlenmesi
sistematik değerlendirme ve nedenlerin azaltılmasını gerektirir1
Hastalığın nedenlerine odaklanırken birccedilok bilimsel etkinlik risk faktoumlrlerinin
varlığına youmlnelir ldquoElektromanyetik dalga radyasyonu loumlsemiye neden olur murdquo
ldquoEnfeksiyonlar kalp krizine yol accedilar mırdquo Bu değerlendirmeleri kişiler arasındaki risk
faktoumlrlerinin değerlendirilmesi izler1
Tablo 1 Risk Ne Anlama Gelir1
bull Risk olasılık anlamına gelebilir Kirli bir iğneden HIVAIDS olma riski gibi bull Risk olumsuz bir durumun olasılığını arttıran bir faktoumlr olabilir Oumlrneğin Koumltuuml
beslenme ev iccedili pis su ve evde sigara iccedililmesi ccedilocuk sağlığı riskleridir bull Risk bir sonuccedil anlamına da gelebilir Oumlrneğin iccedilkiliyken araba kullanmanın
riski araba kazası geccedilirmek olabilir bull Risk potansiyel olumsuz bir durum veya tehdit anlamına gelebilir Oumlrneğin
motor kullanmanın bir riski vardır Riskle İlgili Oumlnemli Diğer Tanımlamalar
bull Risk prevalansı Belli bir popuumllasyonda belli bir riske maruz kalanların oranıdır Oumlrneğin bir popuumllasyonda sigara iccedilme prevalansı 25 olabilir
bull Roumllatif Risk Belirli bir riske maruz kalanlar ile kalmayan insanlar karşılaştırıldığında muhtemel zararlı sağlık sonuccedillarının oluşma olasılığıdır
bull Tehlike Doğada olan bir oumlzelliktir Oumlrneğin Potansiyel zararlı iccedileren bir kimyasal madde
bull Nuumlfusa atfedilen risk Bir nuumlfusta belirli bir riskten dolayı oluşan hastalık oranı bull Atfedilen yuumlk Geccedilmiş bir karşılaşmadan kaynaklanan şimdiki hastalık veya
yaralanma yuumlkuuml oranı bull Kaccedilınabilen yuumlk Bazı alternatifler ve duumlzenlemelerle şimdi ve gelecekteki riske
maruziyet duumlzeyleri azaltılırsa gelecekte kaccedilınılabilecek hastalık veya yaralanma yuumlkuuml oranı
Risk faktoumlruuml ise bir hastalığın artmış olasılığı ile olan bir durumdur Oumlrneğin
obezite diyabet iccedilin bir risk faktoumlruumlduumlr Obez kişiler obez olmayan kişilere goumlre
2
yaşamları boyunca daha fazla diyabet geliştirme olasılığına sahip olacaktır Bazı risk
faktoumlrleri nedenseldir risk faktoumlruuml hastalığa neden olur Oumlrneğin sigara iccedilmek bir risk
faktoumlruumlduumlr ve akciğer kanserinin kanıtlanmış bir nedenidir Bir iccedilici yaşamı boyunca
akciğer kanseri geliştirmek iccedilin iccedilici olmayandan muhtemelen birccedilok kat daha fazla
olasılığa sahiptir2
Diğer risk faktoumlrleri birlikteliklerdir kuzey enlemlerde yaşayanların multiple
skleroza yakalanma olasılığı daha fazladır Yani bilinen hiccedilbir nedensel ilişki yoktur Bu
basit bir birlikteliktir Myokard enfarktuumlsuuml iccedilin risk faktoumlrleri cinsiyet yaş
hipertansiyon sigara iccedilme yuumlksek kolesterol duumlzeyleri sedanter yaşam obezite ve
diyabettir2
Bazı risk faktoumlrleri modifiye edilebilir Oumlrneğin sigara iccedilme fiziksel aktivite
duumlzeyi kolesterol duumlzeyi Diğerleri değiştirilemez Oumlrneğin yaş cinsiyet ırk aile
oumlykuumlsuuml
Bir oumlnleme programı planlanırken risk faktoumlruumlnuumln veya hastalığın olmadığı bir
nuumlfusu hedef almaktansa daha yuumlksek hastalık riski veya hastalığı olan bir nuumlfusu hedef
almak daha maliyet etkindir Oumlrneğin cinsel yolla bulaşan enfeksiyonlar genel nuumlfusta
nadirken bazı gruplarda daha yaygındır2
Davranışsal risk faktoumlrlerini belirleyerek değiştirilebilir olanlar iccedilin değiştirme
programları yapmak ve maliyet etkin oumlnlemler almak gerekir
Ccedilalışmamızın amacı Adanarsquonın ilccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova
hariccedil) yaşayan 18 yaşından buumlyuumlk erişkinlerde telefonla anket youmlntemiyle astım
diyabet ağız sağlığı aşılama askerlik durumu engellilik ve ateşli silahlar accedilısından
davranışsal risk faktoumlrlerinin araştırılmasıdır Bu risk faktoumlrleri iyileştirilebilir mi Evet
iyileştirilebilir hatta kazanıldıktan sonra da Hastalıkları tedavi etmek ikincil ve
uumlccediluumlncuumll koruma da tabi ki oumlnemlidir Ancak risk faktoumlrlerini belirleyerek hastalıklardan
korunma yollarını bilmek hem akılcı hem maliyet etkindir
3
2 GENEL BİLGİLER
21 Sağlıkla İlgili Davranışsal Risk Faktoumlrlerini Belirlemede Kullanılan
Değişkenler
Davranışsal risk faktoumlrlerini belirlemede kullanılan bazı değişkenler aşağıdadır3
bull Demografik bilgiler Kişinin yaş boy kilo ırk eğitim sosyoekonomik durum
gibi parametreleri
bull Sağlık durumu Kişinin genel sağlık durumunu nasıl tanımladığı
bull Sağlıklı guumlnler- Sağlıkla ilgili yaşam kalitesi Kişinin yaşamında belli bir suumlrede
fiziksel ve ruhsal olarak ldquoiyirdquo kabul etmediği suumlreler
bull Sağlık hizmetlerine erişim Kişinin sosyal guumlvence durumu ve ihtiyaccedil
duyduğunda sağlık hizmetlerine ulaşabilme durumu
bull Egzersiz Kişinin ev ve işi ile ilgili guumlnluumlk aktiviteleri dışında guumlnluumlk 30
dakikadan az olmamak uumlzere duumlzenli fizik egzersiz yapma durumu
bull Ccedilevresel faktoumlrler Başta sigara iccedilimi ve hava kirliliği olmak uumlzere kişinin
yaşadığı ortamda maruz kaldığı toz duman egzoz gazları vs kimyasallara
ilişkin durumlar
bull Aşırı guumlneş ışığına maruz kalma Pek ccedilok hastalık iccedilin bir risk faktoumlruuml olan aşırı
guumlneş ışığına maruz kalma durumu
bull Tuumltuumln kullanımı Başta sigara olmak uumlzere tuumlm tuumltuumln uumlruumlnlerini kullanım
durumu
bull Alkol tuumlketimi Alkolluuml iccedileceklerin miktar cins ve sıklık olarak tuumlketim durumu
bull Astım Araştırılan nuumlfustaki astım tanısı sıklığı
bull Diyabet Diyabet tanısı almış kişilerin oranı
bull Ağız sağlığı Kişilerin ağız ve diş sağlığı konusundaki duyarlılıkları
bull Aşılama Erişkinlerin aşılamaya ilişkin davranışları
bull Kadın sağlığı Meme sağlığı ve hastalıkları genitouumlriner sistem sağlığı ve
hastalıkları
bull Prostat kanser taraması Prostat kanseri accedilısından muayene olma ve test
yaptırma
4
bull Kolorektal kanser taraması Gaitada kan testi sigmoidoskopi kolonoskopi gibi
kolorektal kanser tarama youmlntemleri
bull Aile planlaması Kişinin veya eşinin doğum kontrol youmlntemi kullanma
konusundaki tutum davranış ve beklentileri
bull Engellilik durumu Herhangi bir sebeple kişinin iccedilinde bulunduğu
(engellilikyetersizlik) durumu
bull HIVAIDSCinsel yolla bulaşan enfeksiyonlar Kişinin başta HIV olmak uumlzere
cinsel yolla bulaşan hastalıklara karşı tutum ve riskli davranışları
bull Ateşli silahlar Kişinin ateşli silahlardan herhangi birine sahip olup olmadığı ve
bu konudaki tutum ve davranışları
bull Hipertansiyon Hipertansiyon tanısı almış kişilerin belirlenmesi ve bu kişilerin
kan basınccedillarının kontroluuml ve ilaccedil uyumları konusunda tutum ve davranışları
bull Kolesterol Kişinin kan kolesterol duumlzeyi konusundaki bilgisi ve yuumlksek kan
kolesteroluuml olan bireylerin kontrol ve ilaccedil uyum durumları
bull Ev yaşam koşulları Temiz iccedilme suyu durumu kanalizasyon ve atık su tahliye
koşulları ev ccedilevresindeki ccediloumlp bitki oumlrtuumlsuuml sinek boumlcek ve benzeri diğer
zararlılar ve bunlarla muumlcadele durumları
bull Myokard enfarktuumlsuuml ve strok Bulgular ve kişinin boumlyle bir olayla karşılaşması
halinde ilk olarak neler yapacağı konusundaki bilgisi
bull Artrit Kişinin artrit tanısı kontrol ve ilaccedil uyumu
bull İyot yetersizliği Kişinin iyot iccedileren gıdaları alım durumu
22 Davranışsal Risk Faktoumlrleri
Ccedilalışmamızda yer alan davranışsal risk faktoumlrleri hakkında genel bilgiler aşağıda
verilmiştir
221 Astım
Astım tamamen geri doumlnduumlruumllebilir epizodik tıkayıcı akciğer hastalığı olarak
tanımlanır Astım iccedilin en guumlccedilluuml risk faktoumlrleri evde sigara iccedilenlerin varlığı astım atopi
(astım atopik dermatit alerjik rinit) ve nazal polip veya aspirin aşırı duyarlılığı gibi aile
oumlykuumlsuumlduumlr Erken ccedilocuklukta ev ve ccediliftlik hayvanlarına ve bakteriyel antijenlere maruz
kalmanın paradoksal koruyucu etkisi tartışmalıdır4
5
Astım en sık goumlruumllen kronik hastalıklardan biri olup tuumlm duumlnyada yaklaşık 150
milyon kişiyi etkilemektedir Ccedilocuk ve genccedil erişkinlerde daha sık olmak uumlzere tuumlm yaş
gruplarında goumlruumllmektedir Uumllkeler arasında prevalans farklılıkları goumlze ccedilarpmaktadır
Eskimo toplumunda ccedilok seyrek rastlanırken ( 1) Yeni Zelanda Avustralya İngiltere
ve Venezuelarsquoda 7ndash8 civarında bir prevalansa sahiptir Uumllkemizde sıklığı Ankararsquoda
22 Trabzonrsquoda 83 İstanbulrsquoda ise 10-21 arasında olup ortalama 5-7 olarak
bildirilmiştir Seksenli yıllardan sonra tuumlm duumlnyada yapılan prevalans ve mortalite
ccedilalışmalarında astım prevalansının artış goumlsterdiği saptanmıştır Astım sanayileşmiş
uumllkelerde daha sık goumlruumllmektedir Ccedilok yuumlksek sağlık harcamaları gerektiren astım hafif
ve orta şiddette iş ve okul guumlnuuml kayıplarına neden olurken ağır şiddette mortalite riskini
arttırmaktadır4
Astım gelişmesindeki risk faktoumlrleri kişiye ait ve ccedilevresel faktoumlrler olarak ele
alınabilir (Tablo 2)
Tablo 2 Astım Gelişmesine Yol Accedilan Risk Faktoumlrleri4
Kişiye ait faktoumlrler Ccedilevresel faktoumlrler
Genetik yatkınlık İccedil ve dış ortam alerjenleri
Atopi Mesleksel duyarlandırıcılar
Havayolu aşırı duyarlılığı Sigara dumanı
Cinsiyet Hava kirliliği
IrkEtnik yapı Enfeksiyonlar (Solunum yolu)
Kronik uumlst solunum yolu hastalıkları
İlaccedillar
Sosyoekonomik faktoumlrler
Aile uumlyelerinin sayısı
Gıda
Obezite
Yaşam tarzının değişmesi astım gelişme riskini arttırabilmektedir Oumlrneğin Yeni
Ginersquode astım prevalansı 01 iken 70rsquoli yıllarda uumllkede battaniye kullanımının
yaygınlaşması ile astım prevalansı 73rsquoe ccedilıkmıştır Bu artış battaniyeler ile ev tozu
6
akarlarının evlere daha yoğun girmesine ve maruziyetin artmasına bağlanmıştır Diğer
bir ccedilevresel faktoumlr oumlrneği ise Doğu ve Batı Almanyarsquonın ayrılmasından sonra aynı
genetiğe sahip ama yaşam tarzları farklı olan iki toplumda astım ve atopi prevalansının
farklılaşmasıdır Batı Almanyarsquoda astım risk oranı 6 ve alerjik rinit risk oranı 86
iken Doğu Almanyarsquoda astım 4 rinit ise 27 oranında kalmıştır4
Amerikan Aile Hekimliği Akademisi ve GINA (Global Initiative for Asthma)
astımı kontrol etmeye yardım etmek iccedilin hastalara şu oumlnerilerde bulunmaktadır56
v Duumlzenli ilaccedil kullanımı oumlnemlidir Bunun yanında aşağıdaki oumlnlemlerin alınması da
astım ataklarını azaltmaya yardım edecektir
v Kilimlerin ve halıların kaldırılması (ccediluumlnkuuml tozlu ve kuumlfluuml olabilir)
v Yumuşak koltuk minder ve fazla yastıkların ccedilıkarılması (ccediluumlnkuuml toz tutabilir)
v Hayvanlara yatak uumlstuumlnde veya odada izin verilmemesi
v Yatak odasında sigara iccedilmeye veya guumlccedilluuml kokulara izin verilmemesi
v Yatak ve yastıklarda tozdan koruyucu fermuarlı oumlrtuuml kullanılması
v Sap veya kuştuumlyuumlnden yapılmış yorgan veya yastık kullanılmaması
v Ccedilarşaf ve battaniyelerin her hafta ccedilok sıcak suda yıkanması hatta perde ve storların
aralıklı olarak yıkanması
v İccedileri sıcak havasız veya yemek vs kokusu ile dolduğunda pencerelerin accedilılması
v Odun veya gaz dumanından korunmak iccedilin pencerenin aralık bırakılması
v Koşma spor yapma aşırı ccedilalışma astım belirtilerine yol accedilabilir fakat bu aktiviteler
yararlıdır ve aktivitelerden oumlnce kişinin doktorunun oumlnerdiği astım ilaccedillarını alması
oumlnemlidir
222 Diyabet
Diabetes mellitus pankreas beta huumlcresinden insuumllinin sekresyonunda veveya
insuumllinin periferik huumlcrelere etkisinde meydana gelen bozukluklar sonucu ortaya ccedilıkan
ve hiperglisemi ile karakterize bir grup Metabolik Sendromrsquoun adıdır7
Duumlnyada 150 milyon civarında diyabetik hastanın olduğu ve on yıl iccedilerisinde
bunun iki katına ccedilıkabileceği hesaplanmaktadır Diyabet insidansı boumllgeler ve uumllkeler
arasında farklılık goumlstermekle beraber genellikle tip 2 diyabet ortalama 5-10 tip 1
diyabet ise 05-1 civarındadır Tip 2 diyabet enduumlstriyel gelişim sonucu insanların
daha konforlu ortamlarda daha az hareket ederek ve daha fazla beslenerek yaşamaları
nedeni ile giderek yaygınlaşmakta ve eskiye oranla genccedil insanlarda daha sık
7
goumlruumllmektedir Tip 2 diyabet ileri yaşlarda daha sık goumlruumllduumlğuumlnden son yuumlzyılda tıbbi
gelişmelerle insan oumlmruumlnuumln uzaması da insidans artışında oumlnemli bir faktoumlr olmuştur
Diyabet risk faktoumlruuml (Tablo 3) olan bireylerde hastalığın ortaya ccedilıkma olasılığı
artmıştır7
Tablo 3 Tip 2 Diyabetin Majoumlr Risk Faktoumlrleri7
Obezite (beden kitle indeksi gt27 kgm2
Diyabet aile oumlykuumlsuuml (kardeş ya da anne-baba)
Irk Koumlk (Oumlrneğin Afrika koumlkenli Amerikalılar İspanyol veya Latin Amerika koumlkenliler Amerika yerlileri Asya koumlkenli Amerikalılar) Yaş ge 45
Sedanter yaşam
Oumlnceden bozulmuş accedillık glikozu veya bozulmuş glikoz toleransı tanısı almış olmak
Hipertansiyon ge 14090 mmHg
HDL le35 mgdl veya trigliserit ge250 mgdl
Gestasyonel diyabet oumlykuumlsuuml veya 4 kg veya daha ağır bebek doğurmuş olmak
Tuumlrkiye Diyabet Epidemiyoloji (TURDEP) Ccedilalışmasırsquona goumlre uumllkemizde 2002
yılı diyabet prevalansı 72 bozulmuş glikoz toleransı 67rsquodir (kadınlarda 8-
84 erkeklerde 62- 46) Tip 2 diabetes mellitus (DM)rsquolu erişkin sayısı sekiz yılda
bir milyondan 166 milyona ccedilıkmıştır Bunda nuumlfus artışı ve nuumlfusun yaşlanmasının
dışında şişmanlığın artması ve sedanter yaşam tarzının yaygınlaşması gibi ccedilevresel
faktoumlrlerin de roluuml vardır7
Fiziksel inaktivite ile Tip 2 DM arasındaki ilişkiyi destekleyen oldukccedila fazla kanıt
vardır En eski araştırmaların birinde West (1978) duumlzenli fiziksel aktivite iccedileren
geleneksel yaşam tarzlarını değiştirmiş toplumların Tip 2 DM prevalansında majoumlr bir
artışa maruz kaldıkları saptanmıştır Yaşam tarzının oumlnemini goumlsteren karşılaştırmalı
ccedilalışmalar teknolojik olarak daha ileri bir yere goumlccedil edenlerin memleketlerinde kalan
8
etnik akranlarına goumlre Tip 2 DM accedilısından daha yuumlksek prevalansa sahip olduklarını
goumlstermektedir8
Diyabette primer korunma oumlnemlidir Kolay ve ucuz olan bu tip korunma riskli
kişileri diyabet gelişiminden korur veya ortaya ccedilıkışını geciktirir Ccedilinrsquode diyabet
youmlnuumlnden riskli nuumlfusta yaşam tarzı değişikliği (uygun diyet artmış fizik aktivite ve kilo
kaybı) eğitici bir programla desteklenmiş ve altı yılda diyabet gelişiminde en az 13rsquoluumlk
bir azalma olduğu bulunmuştur8
Araştırmalar egzersizin insuumllin duyarlılığını arttırmak yoluyla Tip 2 DMrsquodan
korunmaya yardımcı olduğunu goumlstermektedir Egzersizin insuumllin miktarındaki
eksiklikten ziyade insuumllin rezistansı nedeniyle oluşan anormal glikoz toleransını
iyileştirebileceği ileri suumlruumllmuumlştuumlr Bu nedenle egzersiz Tip 2 DMrsquoda insuumllin tedavisi
gereksinimi olmadan oumlnceki erken doumlnemlerde koruyucu olarak daha yararlı olacaktır
Ccedilalışmalar insuumllin tedavisine ihtiyaccedil goumlsteren Tip 2 DM hastalarının henuumlz tedavi
almayan veya oral antidiyabetik alan hastalara goumlre diyet ve egzersizden daha az yarar
sağladığını goumlstermiştir8
United States Preventive Services Task Force (USPSTF)rsquoa goumlre kan basıncı
13580rsquonin uumlzerinde olan (tedavi edilmiş veya edilmemiş) yetişkinler diyabet accedilısından
taranmalıdır (Oumlneri duumlzeyi B) Asemptomatik yetişkinlerin kan basınccedilları 13580 veya
altında ise rutin taramanın yararı veya zararı lehine veya aleyhine yeterli kanıt yoktur9
223 Ağız Sağlığı
Ağız sağlığı ile ilgili olarak en sık goumlruumllen uumlccedil konu diş ccediluumlruumlkleri periodontal
hastalıklar ve ağız kanseridir10
Diş ccediluumlruumlkleri tek başına en sık goumlruumllen ccedilocukluk ccedilağı hastalığıdır Beş-yedi yaş
arasındaki ccedilocuklarda astımdan beş kez saman nezlesinden ise yedi kez daha fazla
goumlruumlluumlr Tuumlm yaşlar dikkate alındığında insanların 13rsquouumlnde tedavi edilmemiş bir ccediluumlruumlk
diş 35-44 yaşlar arasındaki erişkinlerin 23rsquouumlnde ccediluumlruumlk nedeniyle kaybedilmiş en az bir
kalıcı diş vardır ve daha yaşlı erişkinlerin pek ccediloğu koumlk ccediluumlruumlklerinden yakınmaktadır10
Diş ccediluumlruumlklerinin oluşması accedilısından ccedilocuklardaki risk etmenleri ile erişkinlerdeki
risk etmenleri birbirine benzer Ancak fiziksel ve mental yetersizlikler dişin yeniden
onarımları ağız iccedili aygıtları ve Sjoumlgren sendromu gibi iyi bir ağız bakımını tehdit eden
durumlar diş ccediluumlruumlğuuml riskini arttırır Ağız kuruluğuna neden olan ilaccedillar ve tuumlkuumlruumlk
akışını azaltan baş ve boyun boumllgesine uygulanan radyasyon tedavileri de ccediluumlruumlk riskini
9
arttırıcı unsurlardır Yaşlılarda gingiva ccedilekilmeleri koumlk ccediluumlruumlklerinin artmasına neden
olur Yaşlılarda aynı zamanda duumlşuumlk sosyoekonomik durum ile bunun sonucunda ortaya
ccedilıkan sağlık hizmetine ulaşma yetersizliği de ccediluumlruumlk oluşmasını arttırıcı etmenlerdir10
Diş ccediluumlruumlklerini oumlnlemenin bir yolu florlamadır Florid flor elementinin iyonik
şeklidir Florid var olan diş ccediluumlruumlklerinin gelişmesini yavaşlatır veya durdurur Destek
olarak flor reccediletesi yazılmadan oumlnce iccedilme suyundaki flor miktarı saptanmalıdır Eğer
topluma florlanmış şebeke suyu sağlanamıyorsa doğal olarak suda flor bulunup
bulunmadığı veya yeterli flor kapsayan topraklarda yetişen meyve ve sebzelerle de
gerekli florun karşılanabileceği dikkate alınmalıdır Yeterli miktarda flor iccedileren suyu
(07-12 ppm veya 06 mgLrsquoden ccedilok) tuumlketen kişilere ek olarak flor verilmesi
oumlnerilmez Pek ccedilok ailenin tuumlkettiği şişe sularında ise az miktarda flor vardır Sistematik
flor uygulamaları (tablet damla vb) ccediluumlruumlk geliştirme bakımından risk altında bulunan
altı aylıktan buumlyuumlk ccedilocuklar erken ccedilocukluk ccediluumlruumlğuuml olan bebekler ve florlanmamış su
kullanan erişkinler iccedilin oumlnerilmektedir Jel ve soluumlsyonlar gibi topikal flor preparatları
ise yuumlksek dozda flor kapsayan ve diş hekimleri tarafından uygulanabilen uumlruumlnlerdir
Soluumlsyonlar yılda bir veya iki kez uygulanır (Tablo 4)10
Tablo 4 Ek Olarak Verilecek Florid Miktarı10
İlk kez 1960rsquolı yıllarda kullanılmaya başlayan diş koruyucuları suumlt veya kalıcı
dişlerin ccediliğneme yuumlzeylerini oumlrten plastik maddelerdir Diş hekimleri bu maddeleri
topikal floridler ile birlikte kullanırlar ve bu maddeler dişlerin uumlzerindeki ccedilukur veya
fissuumlrlerde ccediluumlruumlk gelişmesini oumlnler Amerika Birleşik Devletlerirsquonde ccedilocukların
50rsquosinde bu koruyucular kullanılmaktadır10
Yaş Sudaki flor miktarı (ppm)
lt03 03-06 gt06
Doğum-6 ay 0 0 0
6ay-3 yaş 025 mg 0 0
3-6 yaş 050 mg 025 mg 0
10
Daha buumlyuumlk ccedilocukların ve erişkinlerin şekerli atıştırmalık yiyecekleri veya sıvıları
daha az tuumlketmeleri sağlanmalıdır Yemeklerden sonra şekersiz ccediliklet ccediliğnemek veya
peynir yemek tuumlkuumlruumlğuumln plak asiditesini tamponlayıcı etkisini arttırır10
Diş sağlığı iccedilin oumlnerilen beslenme şekline uyulmalıdır10
bull Şekerli yapışkan ya da asitli gıdalar uumlccedil ana oumlğuumln iccedilinde tuumlketilmelidir
bull Oumlğuumln aralarında elma havuccedil gibi dişleri temizleyip dişetine masaj yapacak sert
gıdalar yenmelidir
bull Şekerli yapışkan gıda yendikten sonra dişlerin fırccedilalanması muumlmkuumln değilse
ağız su ile ccedilalkalanmalı ya da bir bardak su iccedililmelidir
Periodontal hastalıklar erişkinlerde en sık goumlruumllen hastalıklardır Periodontal
hastalıklar kuumlccediluumlk ccedilocuklarda fazla goumlruumllmemesine karşın ergenlerin 60rsquoını etkiler
Tıpkı diş ccediluumlruumlklerinde olduğu gibi periodontal hastalıklar da diş plağındaki bakteriler
tarafından oluşturulur Periodontal hastalıkların oumlnlenmesi ve kontroluumlnde ağız
bakımının iyi olması esastır Periodontal hastalığın en hafif şekli olan gingivitis duumlzenli
diş fırccedilalama veya diş ipi kullanma ile iyileşir10
Oral ve orofarengeal kanserlerle ilgili olarak tuumltuumln kullanımı ve aşırı alkol
tuumlketimi en oumlnemli iki risk faktoumlruumlduumlr ve oral kanserlerin 75rsquoinden sorumludur Bu
nedenle birincil koruma alkol ve tuumltuumln kullanımını azaltmak veya ortadan kaldırmak
olmalıdır10
Yakın geccedilmişte plak ile ilişkili ağız hastalıklarının oumlzellikle periodontitisin bazı
durumların seyir ve patogenezini değiştirebileceği bulunmuştur Bunlar
kardiyovaskuumller hastalıklar bakteriyel pnoumlmoni diyabet ve duumlşuumlk doğum ağırlıklı
bebek doğurmadır Bunu doğrulamak iccedilin ileri araştırmalara gerek vardır ancak
şuumlphesiz iyi bir ağız sağlığı sadece ağız hastalıklarını oumlnlemek iccedilin değil genel sağlık
iccedilin de ccedilok oumlnemlidir11
224 Aşılama
Erişkin aşılaması yaşamları kurtarır ve maliyet etkindir İnfluenzaya karşı
aşılamanın maliyet etkinliğinin bir ccedilalışması aşılama ile bakım kurumlarında
yaşamayan yaşlılarda akut ve kronik solunum hastalıkları ve konjestif kalp yetmezliği
nedeni ile hastaneye yatışların azaldığını goumlstermiştir Aşılanan her kişi iccedilin direkt
kazanccedil 117 dolardır12
11
Daha buumlyuumlk ergenlerin ve yaşlıların aşı ile oumlnlenebilir hastalıklara karşı aşı
planlamasında yaş dışında birccedilok endikasyon vardır Oumlrneğin kronik obstruumlktif akciğer
hastalığı kardiyovaskuumller hastalığı ve diabetes mellitus gibi hastalıkları olanlarda
yaştan bağımsız olarak influenzadan oumllme riski artmıştır Influenza kronik sağlık
sorunu olan orta yaşlılarda 65 yaş ve uumlzerindeki sağlıklılardan daha yuumlksek oumlluumlm
oranına sahiptir12
Aşılama endikasyonları şunlardır (Yuumlksek riskli sağlık durumlarına goumlre)12
v Alkolik siroz ve kronik karaciğer hastalığı
v Aspleni
v Kronik kardiyak ve pulmoner durumlar ve diabetes mellitus
v Pıhtılaşma faktoumlr eksikliği olanlar
v Bağışık yetersizliği durumları
v Renal hastalık ve hemodiyaliz hastaları
Tuumlrkiye Enfeksiyon Hastalıkları Derneği ve Klinik Mikrobiyoloji Derneğirsquonin
2009 Erişkin Bağışıklama Rehberirsquone goumlre oumlnerilen aşılama şeması Tablo 5rsquode
sunulmuştur
12
Tablo 5 Normal ve Riskli Yetişkinlerde Aşılama Şeması13
Aşı 18-49 yaş 50-64 yaş 65 ge yaş 1 Tetanoz difteri (Td) 10 yılda bir rapel 23Kızamık (K)Kızamık kızamıkccedilık kabakulak (KKK)
Bir veya iki doz
Hepatit B Uumlccedil doz (0 1 6 aylar) İnfluenza Yılda bir doz Yılda bir doz 4Pnoumlmokok (polisakkarit)
Bir doz
Hepatit A İki doz (0 6 ya da 18 aylar) 2Su ccediliccedileği İki doz (0 6 ya da 18 aylar) 5Meningokok Bir ya da daha fazla doz İmmuumlnitesi ve kontrendikasyonu olmayan tuumlm bireyleri kapsar
Risk faktoumlruuml olan ve kontrendikasyonu olmayan bireyleri kapsar
1 Tetanoz aşısı iccedilin primer immunizasyonu tamamlanmış kişilerdeki şemadır 2 Gebelikte kontrendikedir 3 B ir ya da iki doz kızamık aşısı yapıldı ise bir doz KKK aşısı yapılır İlk doz KKK aşısı
olarak yapıldı ise ikinci doz kızamık aşısı olarak yapılır İki doz KKK yapıldı ise tekrar
aşıya gerek yoktur 4 Beş yıl ara ile risk gruplarına yapılır (her risk grubu oumlzel olarak değerlendirilir) 5 Koruyuculuk suumlresi 2 yıldır
Aşılama oranını arttırmak iccedilin şu stratejiler oumlnerilmiştir12
v Birccedilok başarılı aşılama programı sağlık ccedilalışanlarının ve hedef popuumllasyonun
eğitimi tanıtım ve idari ve mali engellerin kaldırılmasıyla sağlanmıştır
v İnfluenza veya pnoumlmokok aşıları hakkında posta kartları aşılama oranını roumllatif
olarak arttırmıştır
v Buumlyuumlk kliniklerde influenza mevsiminde ldquowalk-inrdquo yetişkin aşılama istasyonları
kurulabilir Bu istasyon yazılı bir protokole goumlre youmlnetilmeli ve eğitimli hemşireler
atanmalıdır
v Hasta bekleme odalarında bilgilendirici posterler ve broşuumlrler yer almalıdır
13
v Hasta dosyalarına koruyucu hizmetlerle ilgili kontrol listesi veya hatırlatıcı liste
konması faydalı olabilir Hasta dosyalarında boumlyle etiketlerin yer almasının aşılama
oranlarını arttırdığı bildirilmiştir
v İnfluenza ve pnoumlmoniden oumllenlerin birccediloğu ( 39-45) oumlnceki yılda hastanede
yatmıştır bu da hastanede yatmanın ciddi influenza enfeksiyonu iccedilin artmış bir risk
olduğunu goumlsterir Eyluumll ve Mart aylarında hastaneden taburcu olan hastalara
influenza aşısı oumlnerilmelidir
225 Askerlik durumu
Guumlnuumlmuumlzde askerlik goumlrevinin yapılması sırasında yaşanan teroumlr olayları
psikiyatrik bozukluklara yol accedilabilir Evli olanların ailelerinden uzun suumlre uzak olması
krizlere yol accedilabilir Askerlik doumlnemi sırasında oumlluumlm ve engelliliklerr aileleri uumlzer Stres
nedeniyle sigara gibi alışkanlıklara da başlanabilir Bunun yanında askerlik doumlneminde
okuma-yazma veya ccedileşitli becerilerin kazanılması muumlmkuumlnduumlr Bu doumlnem eğitim ve
aşılama gibi kaccedilırılmış fırsatlar accedilısından yararlı olabilir
226 Engellilik
Oumlzellikle ortopedik engelli olmak bazı konjenital vakalar hariccedil genellikle kazalar
(trafik ve iş) sonucu olmaktadır Tuumlrkiye İstatistik Kurumu 2009 verilerine goumlre
Tuumlrkiyersquode ve Akdeniz Boumllgesirsquonde engelliğin tuumlruumlne goumlre engelli nuumlfus oranları Tablo
6rsquoda goumlsterilmiştir14
Tablo 6 Tuumlrkiyersquode ve Akdeniz Boumllgesinde engelliğin tuumlruumlne goumlre engelli nuumlfus oranları
Ortopedik
engelli ()
Goumlrme
engelli ()
İşitme
engelli ()
Dil ve
konuşma
engelli ()
Zihinsel
engelli ()
Tuumlrkiye 125 060 037 038 048
Akdeniz
Boumllgesi
122 058 034 038 050
Tuumlrkiye genelinde en fazla ortopedik engelli bulunmaktadır ( 125) Akdeniz
Boumllgesirsquonde de bu oran yakındır
14
Aşılama bazen sakat kalmayı da engellemektedir Oumlrneğin polio aşısının yaygın
kullanılması buna bağlı poliomyelit riskini azaltacaktır Trafik ve iş kazalarını oumlnlemek
ise ccedileşitli soysal kurumların halk eğitimiyle olabilir
227 Ateşli Silahlar
Evde ateşli silah bulundurulması ergenler arasında intihar oranlarını 10 kat ve
cinayet oranlarını doumlrt kat arttırmaktadır15
Hekimlerin ebeveynleri ve hastaları ateşli silahlara sahip olma konusunda
bilinccedillendirme sorumluluğu bulunmaktadır Bu sorumlulukları
(1) ateşli silaha sahip olmanın riskleri
(2) ateşli silah yaralanmasının ev halkına verebileceği zararlar
(3) alkolik veya mental retarde ergen veya 13-19 yaş arası kişilerin karşı karşıya
olabilecekleri riskler konusunda bilgilendirmeyi de iccedilermelidir Ebeveynlere en guumlvenli
yolun ateşli silahı ev ortamından uzaklaştırmak olduğu anlatılmalıdır Aile ateşli silahı
bulundurmakta ısrarlı olduğu takdirde ebeveynlere ateşli silahı oumlzel bir kasada ve kilit
altında mermilerinden ayrı bir şekilde muhafaza etmeleri oumlnerilmelidir15
23 Sağlıkta Risk Faktoumlrlerini Belirleme Youmlntemleri
Araştırmanın en oumlnemli aşamalarından biri de veri ve bilgi toplama youmlntem ve
aracının seccedililmesidir Sosyal konularda yapılan araştırmaların veri kaynağı insandır ve
onlardan doğrudan bilgi alma youmlntemlerinden biri de anket youmlntemidir Anket youmlntemi
birinci elden yani birincil kaynaktan veri toplama youmlntemidir16
Anket youmlnteminin temelini bir evren ya da oumlrneklemi oluşturan birimlerden
sistematik biccedilimde bilgi elde edebilmek oluşturur Bu amaccedilla yazılı ya da soumlzluuml sorular
sorarak bunların yanıtlarına ulaşılmaya ccedilalışılır Dikkat edilirse goumlruumlşmeci ile
yanıtlayıcı arasında bir tuumlr iletişimden soumlz edilmektedir ve veri toplama aracı anket
formu olarak adlandırılır Boumlyle bir iletişimin başarılı olabilmesi iccedilin anket formunda
yer alacak soruların yazılı ya da soumlzluuml sorulabilmesinde ccedileşitli faktoumlrler goumlz oumlnuumlnde
bulundurulmalıdır16
v Cevaplayıcıların kuumlltuumlr duumlzeyi
v Cevaplayıcıların taraf tutma eğilimi
v Boumllgesel davranışlar
15
v Cevap vereceklerin meslekleri
Eğitim ve kuumlltuumlr duumlzeyi duumlşuumlk olanlara anlaşılması zor olan sorular
sorulmamalıdır Okur-yazar olmayan bir kimseye internet hakkında soru sormak ve bu
konuda bilgiler istemek doğru değildir ve sorulsa bile guumlvenilir sonuccedillar elde edilemez
Ankete cevap vermesi istenen kişilerin meslekleri onların cevaplarının gerccedilekccedili ve
guumlvenilir olmasını da etkileyebilecektir Tıp alanındaki bir uumlruumln hakkında muumlhendise ya
da muhasebeciye soru sormak ve yanıt almak araştırmanın guumlvenilirliğine goumllge
duumlşuumlrebilecektir Anket youmlnteminin birincil kaynaktan veri elde etmenin diğer youmlntemi
olan goumlzlem youmlntemine goumlre uumlstuumln bir oumlzelliği vardır En yaygın ve sık kullanımı
olması bilinen uumlstuumln bir oumlzelliğidir Bu oumlzelliği ortaya ccedilıkaran oumlnemli konu goumlzlem
youmlnteminde soru sorulmamasına karşın anket youmlnteminde sorular sorulmasıdır Anket
formundaki sorular yazılı (mektupla anket) ve soumlzluuml (telefonla anket goumlruumlşme) olarak
sorulabilmektedir Diğer bir oumlzellik ise esneklik ve ccedileşitliliktir Anket youmlntemi ile pek
ccedilok ve ccedileşitte bilgiler toplamak olanaklıdır16
Cevaplayıcıların tutum ve davranışları demografik oumlzellikleri gibi değişik tuumlrde
bilgiler elde edilebilir Sorulacak sorulardaki esneklik ve ccedileşitlilik ile ccedilok ccedileşitli bilgiler
elde edilebilir Anket youmlnteminin bir diğer oumlnemli oumlzelliği de verilerin daha ccedilabuk ve
daha az maliyetle elde edilebilmesidir Bilgi toplanacak konuların ve kişilerin geniş bir
yelpazeye yayılabilmesi ve iletişim olanaklarının sunduğu hız ve duumlşuumlk maliyetle erişim
fırsatları anket youmlnteminin bu oumlzelliğini oluşturmaktadır16
231 Anket Youmlnteminin Tuumlrleri
Anket youmlnteminde kullanılacak iletişim biccedilimine goumlre anket tuumlrleri uumlccedile ayrılabilir
v Mektupla ya da postayla anket
v Telefonla anket
v Kişisel goumlruumlşme
Araştırmacı araştırmanın amacını ve araştırma problemini goumlz oumlnuumlnde tutarak
anket tuumlrlerinden hangisini kullanacağını belirlemelidir Anket youmlnteminde kullanılacak
tuumlrlerin her birinin uumlstuumln ve zayıf youmlnleri vardır Uygulanacak anket tuumlruuml
kararlaştırılırken bu youmlnleri dikkatlice değerlendirilmelidir16
16
232 Mektupla Anket
Anket tuumlrleri iccedilerisinde en yaygın olarak kullanılanıdır Bu tuumlruumln en oumlnemli
oumlzelliği goumlruumlşmecinin bulunmamasıdır Sorulan sorulara cevap vermek ve anket
formunu geri postalamak cevaplayıcıya duumlştuumlğuumlnden oluşturulacak işbirliği ve
cevaplamadaki olumlu ilgilenim başarıyı doğrudan etkileyebilecektir Mektupla anket
yazılı iletişimin tuumlm oumlzelliklerini kapsar Soruların oumlrneklemi oluşturan birimlerin
hepsinin anlayabileceği aynı duumlzeyde algılayabilecekleri soumlzcuumlklerden kavramlardan
oluşması gerekir16
233 Telefonla Anket
Telefon rehberi esas alınarak yapılan oumlrnek seccedilimi durumunda kullanılan bir anket
tuumlruumlduumlr Daha ccedilok gelişmiş uumllkeler ve youmlrelerde uygulanmasına rastlanır Bu tuumlr anketin
uygulanabilmesi iccedilin telefon kullanımının yaygın olması gereklidir Telefonla anket
uygulaması yazılı iletişimi temel almadığı gibi tam olarak kişisel iletişimi de temel
almaz İletişim tuumlruuml daha ccedilok bir araccedil yardımıyla gerccedilekleştirilen uzaktan iletişimdir Bu
tuumlr iletişimin olumlu ve olumsuz youmlnlerini taşır Telefonla anket youmlnteminde
cevaplayıcılarla telefon aracılığıyla iletişim kurularak sorulan sorulara alınan yanıtlar
anket formuna işlenir16
Bu tuumlr anketin başlıca uumlstuumln youmlnleri şoumlyle sıralanabilir
v Diğer anket tuumlrlerine goumlre daha duumlşuumlk maliyetlidir Tekrar aramaları da değişik
zamanlarda yapabilmek olanaklı olduğundan bunun da maliyeti ccedilok yuumlksek
değildir
v Kısa bir zaman iccedilerisinde daha fazla kişiye ulaşarak goumlruumlşme yapabilme olanağı
olduğundan en hızlı bilgi toplama youmlntemi olduğu gibi zaman tasarrufu da sağlayan
youmlntemdir
v Mektupla anket tuumlruumlne goumlre ccedilok guumlncel konular hakkında bilgi edinmede daha
esnektir
v Goumlruumlşmecinin yanıtlar uumlzerinde etkili olması bakımından mektupla anket ile kişisel
goumlruumlşme arasında yer alır Fiziksel goumlruumlnuumlmden anket formunun tasarımından
kaynaklanan etkiler bu youmlntemde soumlz konusu değildir Sadece sesin kullanılmış
olması bu etkileri en aza indirmektedir
17
v Telefonla goumlruumlşmelerde kişiselleşme soumlz konusu olduğundan insanlar kendileriyle
ilgili sorulara daha rahatlıkla ve iccediltenlikle yanıtlar verebilmektedirler
v Telefonla anket uygulaması sırasında bilgi toplama ile ilgili denetim oumlnlemleri
istenilen duumlzeyde ve biccedilimde uygulanabilir
Belirtilen uumlstuumln youmlnlerinin yanında telefonla anket youmlnteminin oumlnemli zayıf
yanları vardır
bull Sadece telefonu olanlarla goumlruumlşme yapılabilir Bu durum oumlrnek seccediliminde yanlılığa
neden olabilmekte ve oumlrneğe goumlre birimlerin araştırma evrenini temsil yeteneğini
azaltabilmektedir Oumlzellikle gelir duumlzeyi duumlşuumlk gecekondu sakinleri kiracılar yeni
taşınan aileler ve kırsal kesimde yaşayanlarla ilgili bilgi toplamada bu konu oumlnemli
sorun olarak ortaya ccedilıkabilmektedir Ancak uumllkemizde telefon sayısındaki artış ve
telefon sahipliği oranındaki gelişme bu sakıncayı ortadan kaldırmaya başlamıştır
bull Uzun goumlruumlşmelere fazla olanak sağlamadığından elde edilecek bilgilerin miktarı ve
ccedileşidi sınırlı kalabilmektedir
bull Goumlzlem olanağı yoktur Ses tonu ve konuşma biccedilimi ile birccedilok eğilim saptanmaya
ccedilalışılır
bull Goumlruumlşmelerde yardımcı araccedilların kullanılması olanaksızdır
Telefonla anket youmlnteminin uumlstuumln ve zayıf youmlnleri değerlendirildiğinde bu
youmlntemin gittikccedile buumlyuumlyen bir kullanım potansiyeline sahip olduğu soumlylenebilir En
kolay en hızlı ve en az maliyetli bilgi toplama youmlntemi olarak telefonla anket
youmlnteminin zayıf youmlnleri oumlnceden bilinerek ve yerinde kullanılması araştırmacılara
buumlyuumlk kolaylıklar getirmektedir16
234 Kişisel Goumlruumlşme
Bu tuumlr anket uygulamasında goumlruumlşmecinin (anketoumlr) bir ya da birden fazla
cevaplayıcı ile fiziksel olarak bir arada bulunduğu bir ortamda sorular sorarak bunlara
yanıtlar alması gerccedilekleştirilir Anket formunda bulunan sorulara verilen yanıtlar
genellikle goumlruumlşmeci tarafından doldurulur Goumlruumlşmeci cevaplayıcının bulunduğu yere
gider ve anketi uygular Gidilecek yer ya da bir araya gelinecek yer ev olabildiği gibi
işyeri ya da herhangi bir uygun ortam da olabilir16
18
235 Uygun Anket Tuumlruumlnuuml Belirleme
Araştırmanın amacı ve araştırma problemi goumlz oumlnuumlnde bulundurularak hangi tuumlr
anketin en uygun olduğunu belirlemede birccedilok kriter değerlendirilmeye ccedilalışılır Bunları
kısaca şoumlyle sıralayabiliriz16
v Soruların karmaşıklığı
v Arzulanan veri miktarı
v Arzulanan doğruluk
v Oumlrneklem denetimi
v Harcanabilecek zaman
v Kabullenilebilir cevaplamama oranı
v Maliyet
Tablo 7 Anket Tuumlrlerinin Karşılaştırılması16
Kriter Mektup Telefon Kişisel goumlruumlşme Karmaşık sorular Zayıf İyi Ccedilok iyi Veri miktarı Orta İyi Ccedilok iyi Duyarlı sorularda doğruluk
İyi Orta Orta
Goumlruumlşmeci etkilerinin denetimi
Ccedilok iyi Orta Zayıf
Oumlrneklem denetimi Orta Orta Orta Gereken zaman Zayıf Ccedilok iyi İyi Olası cevaplama oranı Orta Orta Orta Maliyet İyi İyi Orta
Hiccedilbir youmlntem her durumda en uygun youmlntem olamaz Oumlnemli olan konu
kullanılacak youmlntemin en uygun cevaplayıcılardan en duumlşuumlk maliyetle en uygun bilginin
elde edebilmesini sağlamasıdır16
24 Koruyucu Sağlık Hizmetinde İstatistiksel Kavramlar
Risk olgusunu anlayabilmek iccedilin bazı istatistiksel terimleri bilmek gerekir
Prevalans bir ccedilalışma nuumlfusunda hastalık sahibi olanların (herhangi bir yer veya
zamanda) oranıdır Eski ve yeni vakalar toplam nuumlfusa boumlluumlnuumlr İnsidans ise verilen bir
19
zamanda yeni hastalık geliştirenlerin oranıdır Verilen zaman boyunca yeni vakalar
toplam nuumlfusa boumlluumlnuumlr17
Roumllatif risk risk faktoumlruuml olmayan insanların hasta olma insidansı ile risk faktoumlruuml
olan insanların hasta olma insidansı oranıdır Kohort ccedilalışmaları veya klinik denemeler
iccedilin kullanılır Roumllatif Risk=1 ise riske maruziyet veya tedavi etkisizdir Roumllatif Risk lt1
ise riske maruziyet veya tedavi koruyucudur Roumllatif Risk gt1 ise riske maruziyet veya
tedavi hastalık olasılığını arttırmaktadır Odds Ratio ise vaka-kontrol ccedilalışmaları iccedilin
kullanılır Hasta olanlarda risk faktoumlruuml olma olasılığının hasta olmayanlarda risk faktoumlruuml
olma olasılığına oranıdır Odss Ratio gt1 ise risk faktoumlruuml artmış hastalık ile ilişkilidir17
İstatistiksel testin oumlnem duumlzeyi (alfa) gerccedilekte hiccedilbir bağlantı yokken rastlantı
sonucu tek başına istatistiksel bağlantı bulmadır (Tip 1 hata) Genellikle 005rsquodir Duumlşuumlk
alfa oumlzellikle bir bağlantıyı belirtirken oumlnemlidir Bir istatistiksel testin guumlcuuml (power) =
1-betarsquodır (Beta Gerccedilekte varken hiccedilbir bağlantı bulamama olasılığıdır Tip 2 hata) P
değeri bir bulgunun rastlantısal olarak tek başına olma olasılığıdır Eğer p değeri
oumlnceden belirlenmiş alfa (genellikle 005)rsquoden kuumlccediluumlkse bulgular gerccedilekten şans eseri
değildir denebilir 95 guumlven aralığı demek 95 olasılıkla belirtilen değer gerccedilektir
anlamına gelir Oumlrneklem buumlyuumlkluumlğuuml ise bir klinik ccedilalışmada yeterli yuumlksek power ve
yeterli duumlşuumlk alfa elde etmek iccedilin gerekli denek sayısıdır17
20
3 GERECcedil VE YOumlNTEM
31 Ccedilalışma Evreninin Belirlenmesi
Adana ili Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam ve Ccedilukurova ilccedilelerinde daha oumlnce bu ccedilalışma
yapıldığı iccedilin ccedilalışmamızda aranacak telefon numaraları Adana ili Aladağ Ceyhan
Feke İmamoğlu Karaisalı Karataş Kozan Pozantı Saimbeyli Tufanbeyli Yumurtalık
İlccedilelerindeki Tuumlrk Telekom santrallerinden seccedililmiştir Bu ilccedilelerde demografik veriler
astım diyabet ağız sağlığı aşılama askerlik durumu engellilik ve ateşli silahlar
başlıklarında davranışsal risk faktoumlrleri incelenmiştir
32 Adana İli İlccedileleri İle İlgili Genel Bilgiler
Ccedilalışma evreni Adana İli Aladağ Ceyhan Feke İmamoğlu Karaisalı Karataş
Kozan Pozantı Saimbeyli Tufanbeyli Yumurtalık İlccedilelerinden oluşmuştur Ccedilalışma
evrenini oluşturan ilccedileler hakkındaki bilgiler Tablo 8rsquode goumlruumllmektedir
Tablo 8 Adana İli İlccedilelerinin Oumlzellikleri18-19
Adana ili ilccedileleri Adanarsquoya uzaklık Koumly belde sayısı
Aladağ 99 km 26 koumly 1 belde
Ceyhan 47 km 70 koumly 11belde
Feke 119 km 39 koumly
İmamoğlu 44 km 19 koumly
Karaisalı 52 km 51 koumly
Karataş 49 km 37 koumly 2 belde
Kozan 68 km 87 koumly 1 belde
Pozantı 114 km 16 koumly 1 belde
Saimbeyli 153 km 25 koumly
Tufanbeyli 191 km 29 koumly 1 belde
Yumurtalık 81 km 16 koumly 3 belde
21
Aşağıda Adana il haritası ve ccedilalışmaya dahil edilen ilccedileler goumlruumllmektedir Adana
Merkez hariccedil ilccedileler ccedilalışma evrenimizdir
Şekil 1 Adana İl Haritası19
Bu ilccedilelerden Yumurtalık Karataş Ceyhan belde ve koumlyleri tuumlmuumlyle ovalıktır
Feke Saimbeyli Tufanbeyli Aladağ ve Pozantı belde ve koumlyleri ise Toros dağları
eteklerinde dağlık boumllgededir Kozan Karaisalı İmamoğlu belde ve koumlyleri ise kısmen
ovalık kısmen dağlıktır
22
33 Oumlrneklem Buumlyuumlkluumlğuumlnuumln Hesaplanması
Ccedilalışmamızda oumlrneklem buumlyuumlkluumlğuumlnuuml hesaplarken S=ZZ[P(1-P)](DD)
formuumlluumlnuuml kullandık Formuumlle goumlre evrenimizin buumlyuumlkluumlğuuml 91987 (Seyhan Yuumlreğir
Sarıccedilam ve Ccedilukurova hariccedil) telefon numarası olduğundan beklenen prevalansı 70
hata payını 14 dizayn etkisini 15 ve guumlven aralığını 95 olarak kabul ettiğimizde
Adana ili ilccedileleri iccedilin hesapladığımız oumlrneklem buumlyuumlkluumlğuuml 1888 kişidir
Tuumlrkiye İstatistik Kurumu 2009 verilerine goumlre Tuumlrkiye 2008 yılına ait hane
sayısı 17794238 ve sabit telefon sayısı 17502205rsquodir14 Buna goumlre hane başı telefon
sayısı 098 olmaktadır Adana iccedilin ise hane sayısı 402000rsquodir (Tuumlrkiye İstatistik Yıllığı
2009rsquoda 2008 verileri)14 Adana Valiliğirsquonin sitesinden elde ettiğimiz sabit telefon sayısı
454334rsquoduumlr (Eyluumll 2005 itibarıyla)20 Dolayısıyla Adana iccedilin hane başı telefon sayısı
113rsquoduumlr
34 Oumlrneklem Seccedilimi
Ccedilalışma evrenimizin buumlyuumlkluumlğuuml 91987 ve oumlrneklem buumlyuumlkluumlğuuml 1888 olarak kabul
edildiğinde telefon abonesi sayısına goumlre her ilccedilenin oumlrneklem sayısı Tablo 9rsquoda
goumlsterilmektedir
23
Tablo 9 Adana İlccedilelerine Goumlre Nuumlfus Telefon Abonesi Sayısı ve Oumlrneklem Sayısı Oranları
İlccedileler Nuumlfus (20 yaş uumlstuuml) Abone sayısı Oumlrneklem sayısı
n n n Aladağ 11402 362 2365 257 49 259
Ceyhan 108969 3470 29562 3214 606 3210
Feke 12418 395 3746 407 77 408
İmamoğlu 19437 619 5179 563 106 561
Karaisalı 15498 493 6044 658 124 657
Karataş 14469 461 5103 555 105 556
Kozan 81326 2590 22100 2402 454 2405
Pozantı 13789 439 7912 860 162 858
Saimbeyli 11044 351 2732 297 56 297
Tufanbeyli 12877 410 3517 382 72 381 Yumurtalık 12882 410 3727 405 77 408 Toplam 314111 10000 91987 10000 1888 10000
Nuumlfus Tuumlrkiye İstatistik Kurumu Adrese Dayalı Nuumlfus Kayıt Sistemi 200921 Abone Sayısı Adana Tuumlrk Telekom Boumllge Muumlduumlrluumlğuuml ile yapılan oumlzel goumlruumlşme22
Her ilccedile telefon santrali kapasitesine goumlre uumlccedil veya doumlrt haneli prefiksleri olan
numaralara sahiptir Her ilccedilede telefon numaralarının uumlccedil ve doumlrt haneli prefiksleri
belirlenmiştir ve her binlik gruptan oumlrneklem buumlyuumlkluumlğuuml oranında telefon seccedililmiştir
Oumlrneğin İmamoğlu iccedilin prefiksler 891 892 8962 8982 8972 8942 8978 8998
8952 idi Toplam abone sayısı 5179 ve nuumlfus 31257 idi Ccedilalışma evrenindeki toplam
abone sayısı (91987) İmamoğlursquondaki abone sayısı (5179) ile oranlandı (1776)
Toplam oumlrneklem sayısı 1888rsquoyi 1776rsquoya boumllduumlğuumlmuumlze yaklaşık 106 olan İmamoğlu
oumlrneklem sayısını hesapladık İmamoğlu iccedilin prefiksler iki adet uumlccedilluuml ve yedi adet
doumlrtluumlyduuml Uumlccedilluuml prefiksler 10000 doumlrtluuml prefiksler 1000 numara iccedilermekteydi
İmamoğlursquonda 27000 numara vardı (27 tane 1000rsquolik grup) ancak bunların hepsi dolu
değildi İmamoğlursquonun oumlrneklem sayısı olan 106rsquoyı 1000rsquolik grup sayısı 27rsquoye boumllerek
her binlik grup iccedilin rasgele doumlrt numara belirlememiz gerektiğini bulduk Her on binlik
grup iccedilin de rasgele 40 numara belirlememiz gerekir Her binlik gruptan (doumlrtluuml prefiksi
24
olanlar) rastgele doumlrt her on binlik gruptan (uumlccedilluuml prefiksi olanlar) rasgele kırk numara
seccedilerek aranacak numaraları belirledik
Aramalar sırasında bir gruptan seccedililen numara cevap vermezse aranan yer
mesken değilse veya değişik nedenlerle goumlruumlşme yapılamazsa o gruptaki bir sonraki
numara arandı Arka arkaya uumlccedil kez işyeri ccedilıktığında 100 numara atlandı
Belirlenen prefikslerdeki numaraların listelenmesi gruplara ayrılması ve her
gruptan rasgele olarak numaraların seccedililmesi işlemleri bilgisayar ile Uysal WebQ 1
anket youmlnetim yazılımının oumlrneklem seccedilim moduumlluuml23 ve Epi infoprogramı24 aracılığı
ile gerccedilekleştirildi
35 Anket Formunun Hazırlanması
Adana ili Aladağ Ceyhan Feke İmamoğlu Karaisalı Karataş Kozan Pozantı
Saimbeyli Tufanbeyli ilccedilelerinde ikamet eden erişkinlerin sağlıkla ilgili davranışları
ldquotelefonla anketrdquo youmlntemiyle araştırılmıştır Bunun iccedilin Amerika Birleşik Devletlerirsquonde
20 yılı aşkın suumlreden beri 40rsquodan fazla eyalette uygulanan lsquolsquoDavranışsal Risk Faktoumlrleri
Araştırma Sistemi (Behavioral Risk Factor Surveillance System BRFSS)25
kullanılmıştır 1980rsquoli yıllarda ABDrsquode telefonla anket youmlntemi kişinin bildirimine
goumlre ldquodavranışsal risk faktoumlrlerinirdquo belirlemek iccedilin guumlvenilir ve duumlşuumlk maliyetli bir
youmlntem olarak kullanılmaya başlandı Sistemin amacı halk sağlığı programlarını
planlamak uygulamak ve izlemek iccedilin veri elde etmekti 1984rsquoden sonra bu anket bir
araştırma sistemi oldu26 Orijinal ankette 1984 yılında sekiz ana boumlluumlm varken 2010
yılında 22 ana boumlluumlm ve 26 isteğe bağlı boumlluumlm bulunmaktadır Bunların her biri değişik
davranışsal risk faktoumlrlerini iccedilermektedir3
Orijinal anketteki sekiz boumlluumlm daha oumlnce Adanarsquonın merkez hariccedil ilccedilelerinde ve
16 boumlluumlm Adanarsquonın merkezinde uygulandı Buradaki ccedilalışmada ise Adanarsquonın merkez
hariccedil ilccedilelerinde demografik bilgiler astım diyabet ağız sağlığı aşılama askerlik
durumu engellilik ve ateşli silahlardan oluşan ve daha oumlnce uygulanmayan sekiz
davranışsal risk faktoumlruuml araştırıldı
36 Verilerin Toplanması
Telefon aramaları Ccedilukurova Uumlniversitesi Telefon ve İnternet ile Saha
Araştırmaları Birimi (TİSAB)rsquonde Ağustos 2008-Ocak 2009 arasında yapılmıştır
Anket telefona cevap veren konuşma veya zihinsel engeli bulunmayan 18 yaşından
25
buumlyuumlk bireylere uygulanmıştır Anket soruları sorulurken cevaplar aynı anda Uysal
WebQ 1 anket youmlnetim yazılımının veri toplama boumlluumlmuumlne kaydedilmiştir23
Tablo 10 Adana İli İlccedileleri (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Telefon Arama Sonuccedilları
Arama sonucu n
Meşgul 8 04
Cevap yok 327 174
Oumlzel konut değil 228 121
Kişi goumlruumlşmeyi kabul etmedi 149 79
Goumlruumlşme tamamlanamadı 80 42
Goumlruumlşme tamamlandı 1096 580
TOPLAM 1888 1000
Ccedilalışmamızda oumlrneklem buumlyuumlkluumlğuuml 1888 olarak hesaplanmıştı Ancak aranan
numaralarda ccedileşitli nedenlerle (meşgul cevap yok vb) 1096 kişi ile goumlruumlşme
tamamlanabilmiştir Dolayısıyla goumlruumlşmesi tamamlananların oranı 580rsquode kalmıştır
26
Tablo 11 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Goumlruumlşuumllen Kişilerin Katılım Yuumlzdeleri
İlccedileler Oumlrneklem sayısı Katılan Katılım yuumlzdesi
Aladağ 49 42 8571
Ceyhan 606 398 6568
Feke 77 40 5195
İmamoğlu 106 21 1981
Karaisalı 124 75 6048
Karataş 105 69 6571
Kozan 454 269 5925
Pozantı 162 48 2963
Saimbeyli 56 46 8214
Tufanbeyli 72 43 5972
Yumurtalık 77 45 5844
TOPLAM 1888 1096 5805
En yuumlksek katılım oranı Aladağ ilccedilesinde ( 8571) en duumlşuumlk katılım oranı ise
İmamoğlursquondadır ( 1981) Aramalar guumlnduumlz yapıldığı iccedilin oumlrneğe ccedilıkan telefon
numaraları defalarca aranmasına rağmen bazı boumllgelerde istenilen katılım yuumlzdesini elde
etmede zorluk ccedilekilmiştir
37 Verilerin Analiz Edilmesi ve Kullanılan İstatistik Youmlntemler
Veriler analiz edilirken oumlnce hatalı girişler duumlzeltildi minimum ve maksimum
kontrolleri yapıldı Kodlama hataları duumlzeltildi ve iccedil tutarlık youmlnuumlnden değerlendirildi
Veriler uygun şekilde gruplandırılıp kodlandıktan sonra frekans dağılımları ortalamalar
ve ccedilapraz tablolar yapıldı Ccedilapraz tablolarda x2 testi uygulandı
27
4 BULGULAR
41 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Goumlruumlşuumllen Kişilerin Sosyodemografik Oumlzellikleri
Ccedilalışmaya katılan kişilerin yaş grupları dengeli dağılmaktadır
Tablo 12 Adana ili ilccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Yaş grupları ve Cinsiyete goumlre Dağılımı
Yaş
grupları
Erkek Kadın TOPLAM
n + n + n
20-29 54 228 183 772 237 215
30-39 44 197 179 803 223 203
40-49 62 267 170 733 232 211
50-59 54 287 134 713 188 171
60 + 94 427 126 573 220 200
TOPLAM 308 280 792 720 1100 1000
suumltun yuumlzdesi +satır yuumlzdesi x2=3467 SD=4 p=00001
Tablo 12rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi cinsiyete bakılmaksızın her yaş grubundaki toplam
nuumlfusa bakıldığında yaş grupları arasında ciddi fark olmadığı yaş ve cinsiyete
bakıldığında ise erkek ve kadın arasında anlamlı fark olduğu goumlruumllmektedir (plt0001)
Telefon goumlruumlşmesi yapılan kişilerin 720ı kadın ve 280ı erkek idi Telefon
goumlruumlşmeleri mesai saatleri iccedilinde yapıldığı iccedilin kadınların sayısı erkeklerden fazlaydı
Ccedilalışmaya katılan erkek sayısını arttırmak iccedilin hafta sonları da telefon goumlruumlşmeleri
yapıldı Ancak buna rağmen sonuccedil değişmedi Ccedilalışmaya katılanların yaş ortalaması
4336plusmn1431 yıl erkeklerin yaş ortalaması 4718plusmn1489 yıl ve kadınların yaş ortalaması
4186plusmn1381 yıl olarak bulunmuştur
Goumlruumlşuumllen kişilerin medeni durumlarının dağılımı Tablo 13rsquode goumlsterilmiştir
28
Tablo 13 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Medeni Duruma Goumlre Dağılımı
Medeni durum
Erkek Kadın TOPLAM n n n
Evli 239 776 603 762 842 766
Bekacircr 62 201 104 131 166 151
Boşanmış veya eşi oumllmuumlş
7 23 84 107 91 83
TOPLAM 308 280+ 791 720+ 1099
1000
suumltun yuumlzdesi +satır yuumlzdesi x2=2586 SD=2 p=00001
En buumlyuumlk grubu evliler ( 766) ikinci buumlyuumlk grubu ise bekacircrlar ( 151)
oluşturmaktadır Boşanmış veya eşi oumllmuumlş kadınların oranı ( 106) erkeklerden (
23) anlamlı olarak fazladır (plt0001)
Ccedilalışmaya katılan kişilerin cinsiyete goumlre eğitim durumlarının dağılımları ise
Tablo 14rsquode goumlsterilmiştir
Tablo 14 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Cinsiyete Goumlre Eğitim Durumlarının Dağılımı
Eğitim
Erkek Kadın Toplam n + n + n
Okur-yazar değil
12 67 166 933 178 162
Okur-yazar 26 333 52 667 78 71 İlkokul 140 292 339 708 479 436 Ortaokul 33 333 66 667 99 90 Lise 66 335 131 665 197 179 Uumlniversite 31 456 37 544 68 62 TOPLAM 308 280 791 720 1099 1000
suumltun yuumlzdesi +satır yuumlzdesi x2=5612 SD=5 p= 00001
Okur-yazar olmayanlarda kadınların oranı 933 ile erkeklerden ( 67) oldukccedila
fazladır Eğitime goumlre dağılımda en buumlyuumlk grubu ilkokul mezunları oluşturmaktadır (
29
436) Tuumlm oumlrneklemin 62si uumlniversite mezunu olduklarını ifade etmişlerdir
Cinsiyet ve eğitim durumu arasındaki fark anlamlı bulunmuştur (plt 0001)
Yaş grubu ile eğitim arasındaki ilişki Şekil 2rsquode goumlsterilmiştir
Şekil 2 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Eğitim Durumu ve Yaş Grupları Dağılımı
Uumlniversite mezunlarının buumlyuumlk kısmı 20-29 yaş grubunda okur-yazar olmayanların buumlyuumlk kısmı ise 60 yaş ve uumlzeri gruptadır
42 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Goumlruumlşuumllen Kişilerin Astım Durumu
Goumlruumlştuumlğuumlmuumlz kişilere bir hekim tarafından astım tanısı alıp almadıkları ve şu an
astım olup olmadıkları soruldu
30
Şekil 3 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Astım Durumu
Astım olduğu soumlylenenler ile şu an astımı olanların oranları birbirine yakındır
(Şekil 3) Aslında astımı olduğu soumlylenenlerle şu an astımı olanların oranı aynı
olmalıdır Ccediluumlnkuuml astım kronik bir hastalıktır Bu farklılık iki nedenden olabilir Birincisi
başlangıccedilta konulan astım tanısı yanlış olabilir İkincisi aslında astımı vardır ama
sorduğumuzda bulguları olmadığından yok demiş olabilir
Astımla ilgili elde ettiğimiz bir diğer bulgu da beden kitle indeksi arttıkccedila astım
prevalansının artmasıydı
Boumllgelere goumlre astım durumu Tablo 15rsquode goumlsterilmiştir
31
Tablo 15 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerde Astım Durumu
İlccedileler Şu an astımı var mı
Evet Hayır TOPLAM
n + n + n
Aladağ 1 25 39 975 40 36
Ceyhan 17 43 382 957 399 365
Feke 2 50 38 950 40 37
İmamoğlu 2 95 19 905 21 19
Karaisalı 6 80 69 920 75 69
Karataş 7 101 62 899 69 63
Kozan 10 38 256 962 266 243
Pozantı 4 83 44 917 48 44
Saimbeyli 3 65 43 935 46 42
Tufanbeyli 2 47 41 953 43 39
Yumurtalık 1 21 46 979 47 43
TOPLAM 55 50 1039 950 1094 1000
Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=10138 SD=10 p=0428
Boumllgeler incelendiğinde en yuumlksek astım oranı 101 ile Karataşrsquota en duumlşuumlk
oran ise 21 ile Yumurtalıkrsquota bulunmuştur ancak bu fark anlamlı değildir ve diğer
ilccedilelerde oran dengeli dağılmıştır Toplam astım oranı 5rsquodir
Kadınlarda astım oranı ile erkeklerde astım oranı karşılaştırılmıştır (Tablo 16)
32
Tablo 16 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerde Cinsiyet ve Astım Durumu
Cinsiyet Şu an astımı var mı
Evet Hayır TOPLAM
n + n + n
Erkek 9 30 296 970 305 279
Kadın 46 58 743 942 789 721
TOPLAM 55 50 1039 950 1094 1000
Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=3819 SD=1 p=0051
Erkeklerde şu an astımı olma durumu 3 iken kadınlarda bu oran 58
bulunmuştur Ancak bu fark sınırda anlamlı bulunmuştur (p=0051)
Yaş grubu ile astım olma ilişkisi araştırılan bir diğer konudur
Tablo 17 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerde Yaş Gruplarına Goumlre Şu An Astım Olma Durumu
Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=10332 SD=4 p=0035
Yaş arttıkccedila astım olma durumu artmaktadır ve bu ilişki anlamlıdır (p=0035)
Yaş grubu Şu an astımı var mı
Evet Hayır TOPLAM
n + n + n
20-29 4 17 232 983 236 216
30-39 10 45 212 955 222 203
40-49 11 48 218 952 229 209
50-59 14 75 173 925 187 171
60+ 16 73 204 927 220 201
TOPLAM 55 50 1039 950 1094 1000
33
43 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Goumlruumlşuumllen Kişilerin Diyabet Durumu
Ccedilalışmamızda toplumdaki diyabet oranı 101 bulunmuştur (Şekil 4)
Şekil 4 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerde Diyabet Olma Durumu
Ccedilalışmaya katılanlar gebelikleri sırasında diyabet ve sınırda diyabeti ayrıca
belirtmişlerdir
Yaş grupları ve diyabet olduğu soumlylenme durumu da incelenmiştir
Tablo 18 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerde Yaş Grupları ve Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu
Yaş grubu (yıl)
Diyabet olduğu soumlylendi mi Evet Hayır TOPLAM
n + n + n 20-29 1 04 233 996 234 217 30-39 7 32 214 968 221 204 40-49 20 89 204 911 224 207 50-59 36 195 149 805 185 171 60+ 45 207 173 793 218 201 TOPLAM 109 101 973 899 1082 1000
Suumltun yuumlzdesi Satır yuumlzdesi x2=8086 SD=4 p=00001
34
Tablo 18rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi yaş grubu arttıkccedila diyabeti olanların sayısı
artmaktadır Yaş arttıkccedila insuumllin direncinin gelişmesi bunun hazırlayıcısıdır
bulgularımız bununla uyumludur ve anlamlıdır (p=00001)
Eğitim durumu ve diyabet ilişkisinde hiccedilbir okul bitirmeyenlerde diyabet daha sık
bulunmuştur (Tablo19)
Tablo 19 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerde Eğitim Durumu ve Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu
Eğitim durumu
Diyabet olduğu soumlylendi mi Evet Hayır TOPLAM n + n + n
Okul bitirmeyenler∆
43 170 210 830 253 234
Okul bitirenler
66 80 762 920 828 766
TOPLAM 109 101 972 899 1081 1000 ∆Okul bitirmeyenler Her hangi bir okul diploması olmayan Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=1741 SD=1 p=00001
Okul bitirmeyenlerde diyabet olduğu soumlylenme oranı 170 iken bir okul
bitirenlerde 80rsquodır Bu fark anlamlı bulunmuştur (p=00001)
Ccedilalışmamızda medeni durum ve diyabet ilişkisini de inceledik (Tablo 20)
Tablo 20 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Medeni Durum ve Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu
Medeni durum
Diyabet olduğu soumlylendi mi Evet Hayır TOPLAM n + n + n
Evli 92 111 735 889 827 765 Bekacircr 1 06 104 994 165 153 Boşanmış veya eşi oumllmuumlş
16 180 73 820 89 82
TOPLAM 109 101 972 899 1081 1000 Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=1556 SD=2 P=00004
Diyabet olduğu soumlylenme oranı en fazla boşanmış veya eşi oumllmuumlşlerde
bulunmuştur ( 180) Evli olanlarda oran 111 bekacircrlarda ise 06 olarak
35
bulunmuştur Ancak bekacircrların yaş grubunun genel olarak duumlşuumlk olacağı
duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde bulgular yine diyabetin yaşla beraber arttığını goumlstermektedir
İlccedilelere goumlre diyabet olduğu soumlylenme durumu Tablo 21rsquode goumlsterilmiştir
Tablo 21 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) İlccedilelere Goumlre Kişilerin Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu
İlccedileler Diyabet olduğu soumlylendi mi Evet
Hayır TOPLAM
n n + N Aladağ 4 105 34 895 38 35 Ceyhan 37 94 358 906 395 365 Feke 4 100 36 900 40 37 İmamoğlu 0 00 21 1000 21 19 Karaisalı 7 93 68 907 75 69 Karataş 12 174 57 826 69 64 Kozan 21 80 242 920 263 243 Pozantı 9 187 39 813 48 44 Saimbeyli 4 87 42 913 46 43 Tufanbeyli 2 47 41 953 43 40 Yumurtalık 9 204 35 796 44 41 TOPLAM 109 101 973 899 1082 1000
Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=1224 SD=10 p=0140
İmamoğlursquonda diyabet olduğunu soumlylenme oranının ( 0) ccedilok duumlşuumlk olması ve
Karataş ( 174) Pozantı ( 187) ve Yumurtalıkrsquota ( 204) bariz olarak yuumlksek
olması dikkat ccedilekmektedir Diğer ilccedilelerde diyabet olduğunu soumlylenenlerin oranı
dengeli dağılmaktadır Ancak farklar anlamlı değildir (p=0140)
Diyabet olduğu soumlylenenlerin cinsiyete goumlre dağılımı Tablo 22rsquodedir
Tablo 22 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Cinsiyet ve Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu
Cinsiyet Diyabet olduğu soumlylendi mi Evet Hayır TOPLAM n + n + n
Erkek 25 82 280 918 305 282 Kadın 84 108 693 892 777 718 TOPLAM 109 101 973 899 1082 1000
Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=165 SD=1 p=0198
36
Diyabet olduğu soumlylenenlerde cinsiyet accedilısından anlamlı bir fark bulunmamıştır
(p=0497) Erkeklerde diyabet olduğu soumlylenme oranı 82 ve kadınlarda 108
olarak bulunmuştur
Diyabetik hastalar genelde kilo fazlası veya obezitesi olan hastalardır
Ccedilalışmamızda diyabet ile BKİ ilişkisi Tablo 23rsquode goumlruumllmektedir Boy ve kilosunu
soumlylemeyenler tabloya dahil edilmemiştir
Tablo 23 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Beden Kitle İndeksi ve Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu
BKİ Diyabet olduğu soumlylendi mi Evet Hayır TOPLAM n + n + n
le25 14 38 535 962 369 475 25-30 28 108 231 892 259 334 ge30 24 162 124 838 148 191 TOPLAM 67 85 710 915 776 1000
Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=4231 SD=2 P=00001
Ccedilalışmamıza katılanlarda BKİ le 25 olanların 38rsquoi diyabet olduğunu
soumlylemişken BKİ normal olanlarda bu oran 109 ve BKİ ge30 olanlarda 163rsquotuumlr
BKİ arttıkccedila diyabet olduğu soumlylenenlerin oranı artmıştır Bu bulgu da anlamlı
bulunmuştur (p=00001)
44 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Goumlruumlşuumllen Kişilerin Ağız Sağlığı Durumu
Ccedilalışmamızda diş hekimine gitme durumu Şekil 5rsquode goumlsterilmiştir
37
Şekil 5 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) En Son Diş Hekimine Gitme Durumu
Goumlruumlşuumllen kişilerin 4016rsquosı (441 kişi) son bir yıl iccedilinde diş hekimine gitmişken
1183rsquouuml (43 kişi) hiccedil diş hekimine gitmediğini belirtmiştir Bu kişilerin yaş grubuna
goumlre en son diş hekimine gitme durumu ise Tablo 24rsquote goumlsterilmiştir
Tablo 24 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Yaş Grupları ve Diş Hekimine Gitme Durumları
Yaş Diş hekimine gitme durumu Son 1 yıl iccedilinde Son 2+ yılda giden Hiccedil gitmeyen TOPLAM n + n 0+ n + n
20-29 109 480 60 264 58 256 227 215 30-39 104 479 85 392 28 129 217 206 40-49 94 418 115 511 16 71 225 213 50-59 69 390 97 548 11 62 177 168 60 + 65 311 127 608 17 81 209 198 TOPLAM 441 418 484 459 130 123 1055 1000 + Satır yuumlzdesi Suumltun yuumlzdesi x2=91048 SD=8 p= 00001
Tablo 24rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi son bir yıl iccedilinde diş hekimine gitme durumu 20-29
yaş grubunda en yuumlksektir ( 48) Bu oran yaş grubu arttıkccedila azalmaktadır 60 yaş ve
uumlzerinde oran 311rsquodir Bulunan fark anlamlıdır (p=00001)
38
Tablo 25 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Eğitim ve Diş Hekimine Gitme Durumu
Eğitim durumu
Diş hekimine gitme durumu Son 1 yıl iccedilinde Son 2 artı
yıllarda giden Hiccedil gitmeyen TOPLAM
N + n + n + n Okur- yazar değil
57 343 89 536 20 121 166 157
Okur- yazar
28 384 36 493 9 123 73 69
İlkokul 180 388 221 476 63 136 464 440 Ortaokul 46 484 36 379 13 137 95 90 Lise 89 466 78 408 24 126 191 181 Uumlniversite 41 621 24 364 1 15 66 63 TOPLAM 441 418 484 459 130 123 1055 1000
+ Satır yuumlzdesi Suumltun yuumlzdesi x2=25345 SD=10 p=0005
Eğitim durumu ve diş hekimine gitme durumunda uumlniversite mezunlarında son bir yıl iccedilinde diş hekimine gitme oranı en yuumlksektir Ayrıca hiccedil gitmeyenlerin oranı uumlniversite mezunlarında en duumlşuumlktuumlr Aradaki fark anlamlı bulunmuştur (p=0005)
Tablo26 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Cinsiyet ve Diş Hekimine Gitme Durumu
Cinsiyet Diş hekimine gitme durumu Son 1 yıl iccedilinde Son 2 artı yıllarda
giden Hiccedil gitmeyen TOPLAM
N + n + n + n Erkek 108 366 154 522 33 112 295 280 Kadın 333 438 330 434 97 128 760 720 TOPLAM 441 418 484 459 130 123 1055 1000
+Satır yuumlzdesi Suumltun yuumlzdesi x2=6641 SD=2 p=0036
Son bir yıl iccedilinde diş hekimine gitme durumunda kadınların oranı daha yuumlksektir
ve aradaki fark anlamlıdır (p=0036)
39
Tablo 27 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Diş Ccediluumlruumlğuuml Nedeniyle Kaybedilen Diş Sayısı
Diş ccediluumlruumlğuuml nedeniyle
kaybedilen diş sayısı
n
Hiccedil kaybetmedim 203 186
1-5 diş kaybettim 427 391
6-10 diş kaybettim 157 144
11-15 diş kaybettim 136 124
Hepsini kaybettim 166 152
Bilmiyorum 3 03
TOPLAM 1092 1000
Diş sağlığı ile ilgili olarak goumlruumlştuumlğuumlmuumlz kişiler arasında hiccedil diş kaybı
olmayanların oranı 186 iken en buumlyuumlk grubun (391) 1-5 diş kaybı vardır
Dişlerimin hepsini kaybettim diyenlerin oranı ise 152rsquodir
Tablo 28 Adana İli İlccedilelerinde(Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Eğitim Durumu ve Diş Ccediluumlruumlğuuml Nedeniyle Kaybedilen Diş Sayısı
Eğitim durumu
Kaccedil diş kaybettiği Hiccedil 1-5 6-10 11-15 Tuumlmuumlnuuml TOPLAM n + n + n + n + n + n
Okul bitirmeyenler
18 71 47 186 41 162 40 158 107 423 253 233
Okul bitirenler
185 221 379 454 116 139 96 115 59 71 835 767
TOPLAM 203 187 426 392 157 144 136 125 166 153 1088 1000 +Satır yuumlzdesi Suumltun yuumlzdesi x2=22072 SD=4 p=00001
Goumlruumlşuumllen kişilerde tuumlm dişlerimi kaybettim diyenlerin 423rsquouuml okul
bitirmeyenler ve 71rsquoi okul bitirenler grubundadır (Tablo 28)
40
Tablo 29 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Cinsiyet ve Diş Ccediluumlruumlğuuml Nedeniyle Kaybedilen Diş Sayısı
Cinsiyet Kaccedil diş kaybettiği Hiccedil 1-5 6-10 11-15 Tuumlmuumlnuuml TOPLAM n + n + n + n + n + n
Erkek 47 156 124 411 47 156 39 129 45 149 302 277 Kadın 156 198 303 385 110 140 97 123 121 154 787 723 TOPLAM 203 187 427 392 157 144 136 125 166 152 1089 1000
+Satır yuumlzdesi Suumltun yuumlzdesi x2=2962 SD=4 p=0564
Ccedilalışmamızda cinsiyet ile kaybedilen diş sayısı arasında anlamlı ilişki
saptanmamıştır (p=0564) Diş kaybetme durumunu cevaplayan 1089 kişinin ortalama
diş kaybı sayısı ise 894plusmn1079rsquodur (minimum0 maksimum32)
Diş ccediluumlruumlğuuml oluşumunda diş plaklarının etkisi bilinmektedir Dişler fırccedilalanarak bu
engellenmediği zaman dişlerimizdeki bu plakların bir diş hekimi tarafından
temizlenmesi gerekir Goumlruumlştuumlğuumlmuumlz kişilere dişlerini en son ne zaman temizlettikleri
de sorulmuştur (Tablo 30)
Tablo 30 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Dişlerini Temizletme Zamanı
Dişlerini temizletme zamanı n Son 1 yıl iccedilinde 157 144 Son 2 yıl iccedilinde 55 51 Son 5 yıl iccedilinde 54 50 5 yıldan oumlnce 98 90 Hiccedil 661 608 Bilmiyorum 62 57 TOPLAM 1087 1000
Goumlruumlşuumllen kişilerin 60rsquo8rsquoi dişlerini hiccedil temizlettirmediklerini belirtmişlerdir
Son bir yılda dişlerini temizlettirenlerin oranı ise sadece 144rsquoduumlr
Dişlerini temizletme ile eğitim durumu arasında ilişki Tablo 31rsquode goumlsterilmiştir
41
Tablo 31 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Dişlerini Temizletme ve Eğitim Durumu
Eğitim durumu
Dişlerini temizletme zamanı Son 1-5 yıl iccedilinde
5 yıldan oumlnce Hiccedil TOPLAM
n + n + n + n Okul bitirmeyenler
33 141 24 103 177 756 234 229
Okul bitirenler
233 295 74 94 483 611 790 771
TOPLAM 266 260 98 96 660 644 1024 1000 Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=22500 SD=2 p=000001
Bir okul bitirmeyenlerde son 1-5 yıl iccedilinde dişlerini temizletme oranı 141 iken
okul bitirenlerde bu oran 295rsquodir ve bu fark anlamlıdır (p=000001)
45 Adana İli ilccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Goumlruumlşuumllen Kişilerin Aşılanma Durumu
Kişilere son bir yıl iccedilinde grip tetanoz ya da hepatit B aşısı olup olmadıkları
sorulmuştur (Tablo 32)
Tablo 32 Adana İli İlccedilelerinde ( Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Aşılanma Durumu
Aşı tipi Aşılanma durumu
Evet Hayır Bilmiyorum TOPLAM
N n n n
Grip 42 38 1054 961 1 01 1097 1000
Tetanoz 90 82 1006 917 1 01 1097 1000
Hepatit B 55 5 1025 934 17 15 1097 1000
Aşılanma oranları genel olarak ccedilok duumlşuumlktuumlr Grip aşısı iccedilin oran 38rsquodir
Ccedilalışma yaptığımız doumlnemde henuumlz grip pandemisi yoktu Tetanoz aşı oranının nisbi
yuumlksek olması ( 82) uumlcretsiz yapılıyor olmasından kaynaklanabilir Grip aşı oranının
duumlşuumlkluumlğuuml 65 yaş uumlstuuml risk faktoumlruuml olanlar ve daha duumlşuumlk yaş grubunda ise splenektomi
42
ve immuumln yetmezlik gibi risk faktoumlruuml olanlar hariccedil uumlcretli olmasından kaynaklanabilir
Daha oumlnce uumlccedil doz hepatit B aşısı yaptıranların oranı ise 5rsquotir
Uumllkemizde sporadik kuduz vakaları halen goumlruumllmektedir ve kuduz aşısı şuumlpheli
hayvanlarla şuumlpheli temasta uumlcretsiz olarak yapılmaktadır Goumlruumlştuumlğuumlmuumlz kişilerin
sadece ikisi son bir yıl iccedilinde kuduz aşısı yaptırmak zorunda kalmıştır
Tablo 33 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Cinsiyet ve Aşılanma Durumu
Aşılar
Evet Hayır Toplam P
Erkek Kadın+ Erkek Kadın+ Erkek Kadın+
n() n() n() n() n() n()
Grip 12(39) 30(38) 292(961) 762(962) 304(277) 792(723) 090
Tetanoz 15(49) 75(95) 290(951) 716(905) 305(278) 791(722) 001
Hepatit 13(44) 42(54) 283(956) 742(946) 296(274) 784(726) 052
Erkeklerin satır yuumlzdesi +Kadınların satır yuumlzdesi
Cinsiyet ve aşılanma ilişkisine baktığımızda sadece tetanoz aşısının kadınlarda
daha fazla yapıldığını goumlrmekteyiz (Erkeklerde 49 iken kadınlarda 95) Bu
istatistiksel olarak anlamlı bulunmuştur
Tablo 34 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Eğitim ve aşılanma durumu
Aşılar
Evet Hayır Toplam P
Okul
bitirmeyenler
Okul
bitirenler
Okul
bitirmeyenler
Okul
bitirenler
Okul
bitirmeyenler
Okul
bitirenler
n() n()+ n() n()+ n() n()+
Grip 11(43) 31(37) 244(957) 809(963) 255(233) 840(767) 065
Tetanoz 12(47) 78(93) 243(953) 762(907) 255(233) 840(767) 002
Hepatit 3(12) 52(63) 251(988) 773(937) 254(235) 825(765) 0001
Okul bitirmeyenlerin satır yuumlzdesi +Okul bitirenlerin satır yuumlzdesi Eğitim ve aşılanma durumuna baktığımızda okul bitirenlerde tetanoz ve hepatit aşılanma oranlarının yuumlksek olduğunu goumlruumlluumlyor ve bu fark istatistiksel olarak anlamlı bulunmuştur
43
Tablo 35 Adana İli İlccedilelerinde ( Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Yaş Gruplarına Goumlre Son 1 Yıl İccedilinde Tetanoz Aşısı Yapılma Durumu
Yaş grubu Son 1 yıl iccedilinde tetanoz aşısı yapıldı mı
Evet Hayır Toplam
n + n + n
20-29 35 148 201 852 236 215
30-39 26 117 197 883 223 203
40-49 17 74 212 926 229 209
50-59 9 48 179 952 188 172
60+ 3 14 217 986 220 201
TOPLAM 90 82 1006 918 1096 100
suumltun yuumlzdesi +satır yuumlzdesi x2=3403 SD=4 p=000000073
Tetanoz aşılaması ile ilgili olarak yaş grubu arttıkccedila aşılanma oranlarının duumlştuumlğuuml
saptanmıştır (Tablo 35)
Tablo 36 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Yaş Gruplarına Goumlre Daha Oumlnce Uumlccedil Doz Hepatit B Aşısı Yapılma Durumu
Yaş grubu Daha oumlnce uumlccedil doz hepatit B aşısı yapıldı mı
Evet Hayır Toplam
n + n + n
20-29 19 82 212 918 231 214
30-39 12 55 207 945 219 203
40-49 13 58 213 942 226 209
50-59 7 38 179 962 186 172
60+ 4 18 214 982 218 202
TOPLAM 55 51 1025 949 1080 1000
suumltun yuumlzdesi +satır yuumlzdesi x2=1043 SD=4 p=0033
Ccedilalışmaya katılan kişilere daha oumlnce uumlccedil doz hepatit aşısı olup olmadıkları
sorulduğunda tetanoz aşısına benzer şekilde yaş grubu arttıkccedila aşılanma oranlarının
azaldığı goumlruumllmektedir En yuumlksek Hepatit B aşılanma oranı 20-29 yaş grubundadır (
82)
44
46 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Goumlruumlşuumllen Kişilerin Askerlik Durumu
Erkekler katılımcılara askerlik yapma ve son 12 ayda TSKrsquolerine bağlı bir sağlık
karnesiyle muayene olma veya ilaccedil yazdırma durumları sorulmuştur
Tablo 37 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Erkeklerin Askerlerin Yapma Durumu
Askerlik yapma durumu n Evet 270 882 Hayır 36 118 TOPLAM 306 1000
Tablo 37rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi erkeklerin 882rsquosi askerliğini yapmıştı Bunların
TSKrsquoden yararlanma durumu ise Tablo 36rsquoda goumlsterilmiştir
Tablo 38 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Son 12 Ayda TSKlerine Bağlı Bir Sağlık Karnesi ile Muayene Olma veya İlaccedil Yazdırma Durumu
Son 12 ayda TSKrsquolerine bağlı bir sağlık karnesi ile muayene olma veya ilaccedil yazdırma durumu
n
Evet 7 23 Hayır 299 977 TOPLAM 306 1000
Son 12 ayda TSKrsquoe bağlı bir sağlık karnesi ile muayene olan veya ilaccedil
yazdıranların oranı 23 idi
47 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Goumlruumlşuumllen
Kişilerin Engellilik Durumu
Ccedilalışmamızda hem geccedilici veya kalıcı engellilik durumu hem de oumlzel bir alet
kullanma durumu araştırılmıştır
45
Tablo 39 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Fiziksel Ruhsal veya Duygusal Sorunlar Nedeniyle Herhangi Bir Aktiviteyi Yapamama (Engellilikdisability) ve Oumlzel Bir Alet (koltuk değneği tekerlekli sandalye oumlzel bir yatak oumlzel bir telefon vb) Kullanmasını Gerektirecek Herhangi Bir Sağlık Sorunu Olma Durumu
Geccedilici veya kalıcı engellilik Oumlzel bir alet kullanmayı gerektirecek engellilik
n n Evet 77 70 17 16 Hayır 1019 929 1079 984 TOPLAM 1096 1000 1096 1000
Goumlruumlştuumlğuumlmuumlz kişilerde fiziksel ruhsal duygusal sorunlar nedeniyle herhangi bir
aktiviteyi yapamayanların oranı (geccedilici veya kalıcı engellilik) 7 iken oumlzel bir alet
kullanmasını gerektirecek bir sağlık sorunu olanların oranı 16rsquodır (Tablo 39)
Tablo 40 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Fiziksel Ruhsal veya Duygusal Sorunlar Nedeniyle Bir Aktiviteyi Yapamama ve Eğitim Durumu
Eğitim durumu
Herhangi bir aktiviteden geri kalma durumu Evet Hayır TOPLAM
n + n + n Okul bitirmeyenler
27 105 229 895 256 234
Okul bitirenler
50 60 788 940 838 766
TOPLAM 77 70 1017 930 1094 1000 Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=628 SD=1 p=0012
Eğitim durumu ve goumlruumlştuumlğuumlmuumlz kişilerin fiziksel ruhsal veya duygusal sorunlar
nedeniyle bir aktiviteyi yapamama durumu değerlendirildiğinde okul bitirenlerde oran
6 iken okul bitirmeyenlerde oran 105rsquotir Bulgular anlamlıdır (p=0012)
46
Tablo 41 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Fiziksel Ruhsal veya Duygusal Sorunlar Nedeniyle Bir Aktiviteyi Yapamama Durumu ve Medeni Durum
Medeni durum
Herhangi bir aktiviteden geri kalma durumu Evet Hayır TOPLAM
n + n + n Evli 53 63 784 937 837 765 Bekar 12 72 154 928 166 152 Boşanmış veya eşi oumllmuumlş
12 132 79 868 91 83
TOPLAM 77 70 1017 930 1094 1000 Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=5905 SD=2 p=005
Tablo 41rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi evli olanların 63rsquouuml fiziksel ruhsal veya duygusal
sorunlar nedeniyle bir aktiviteyi yapamadıklarını belirtirken bu oran bekar olanlarda
72 ve boşanmış veya eşi oumllmuumlşlerde 132rsquodir Bu bulgular da sınırda anlamlıdır
(p=005)
48 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Goumlruumlşuumllen Kişilerin Evlerinde Ateşli Silah Bulundurma Durumları
Ccedilalışmamızda ayrıca ev kazaları accedilısından ateşli silah bulundurma durumu
araştırılmıştır Ateşli silah bulunduranlara silahın accedilıkta olup olmadığı ve dolu olup
olmadığı ayrıca sorulmuştur
Tablo 42 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Evlerinde Ateşli Silah Bulundurma Durumları
Ateşli silah bulundurma Ateşli silahın
accedilıkta olması
Ateşli silahın dolu
olması
n n n
Evet 160 146 10 09 14 13
Hayır 933 853 1083 991 1079 987
TOPLAM 1093 1000 1093 1000 1093 1000
47
Katılımcıların 146rsquosı evlerinde ateşli silah bulundurmaktadır ve bunların
091rsquoinde ateşli silah accedilıkta (ulaşılabilir) ve 128rsquoinde ateşli silah dolu olarak
bulunmaktadır
Tablo 43 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Ateşli Silah Bulundurma ve Eğitim Durumu
Eğitim
durumu
Ateşli silah bulundurma
Evet Hayır TOPLAM
n + n + n
Okul
bitirmeyenler
28 109 228 891 256 234
Okul
bitirenler
132 158 704 842 836 766
TOPLAM 160 147 932 853 1092 1000
Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi X2=36 SD=1 p=0055
Eğitim durumu ve ateşli silah bulundurma durumu ele alındığında okul
bitirenlerin ateşli silah bulundurma oranı 158 iken okul bitirmeyenlerde oran 109
bulunmuştur Bulgularımız sınırda anlamlıdır (p=005)
Boumllgelere goumlre ateşli silah bulundurma durumu Tablo 44rsquode goumlsterilmiştir
48
Tablo 44 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Ateşli Silah Bulundurma Durumu
İlccedileler Ateşli silah bulundurma Evet Hayır TOPLAM
n + n + n Aladağ 3 71 39 929 42 38 Ceyhan 40 100 359 900 399 365 Feke 8 200 32 800 40 37 İmamoğlu 1 48 20 952 21 19 Karaisalı 16 213 59 787 75 69 Karataş 14 203 55 797 69 63 Kozan 49 186 214 814 263 241 Pozantı 9 187 39 813 48 44 Saimbeyli 7 152 39 848 46 42 Tufanbeyli 6 140 37 860 43 39 Yumurtalık 7 149 40 851 47 43 TOPLAM 160 146 933 854 1093 1000
Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=1973 SD=10 p=032
En yuumlksek ateşli silah bulundurma oranları Karaisalı ( 213) ve Karataşrsquota
(203) bulunmuştur En duumlşuumlk oranlar ise İmamoğlu ( 48) ve Aladağrsquodadır ( 71)
Ancak bulgular anlamlı değildir (p=032) Genel olarak av amaccedillı bulundurulduğu
soumlylenmiştir
49
5 TARTIŞMA
Ccedilalışmamızda Adana ili ilccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
yaşayanlarında davranışsal risk faktoumlrlerinden bazılarını araştırmayı planladık Toplam
1096 kişiye ulaşıldı
Telefonla goumlruumlşme youmlntemini seccedilmemiz nedeniyle daha fazla sayıda kişiye daha
kısa zamanda ulaşabildik Ayrıca ccedilalışmamızın maliyeti daha duumlşuumlk duumlzeyde kaldı
Uygulama sırasında edindiğimiz izlenimlere goumlre sorduğumuz soruların anlaşılır ve accedilık
olduğunu duumlşuumlnuumlyoruz Bir kişi ile goumlruumlşme suumlremiz ortalama 10-15 dakikaydı Bazı
katılımcılar mevcut sağlık sorunları hakkında konuşmak istediler Bu hastalara
danışmanlık hizmeti verildi
2009 Tuumlrkiye İstatistik Yıllığırsquona goumlre Tuumlrkiyersquode hane başı telefon sayısı
098rsquodir14 Adanarsquoda ise hane başı telefon sayısı 113rsquoduumlr20 Bu durumda telefon
oumlrneklemi ile hanelerin tuumlmuumlnuuml temsil ettiğimizi ve sonuccedilları evrenimize
genelleyebileceğimizi soumlyleyebiliriz Ancak oumlrnekleme ccedilıkan 1888 kişiden 1096rsquosına
( 58) ulaşılmasından dolayı ortaya ccedilıkan kısıtlılığı sonuccedilların değerlendirilmesinde
dikkate almak gerekmektedir Bazı ilccedilelerde konutlarda ccedilalışma saatlerinde kimsenin
bulunmamasından kaynaklanan ulaşılamama sorunları yaşandı
Adana ili ilccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) goumlruumlşuumllen 1096
kişinin yaş grupları dağılımının Adana 2009 ADNKS (Adrese Dayalı Nuumlfus Kayıt
Sistemi) verileri ile uyumlu olduğu goumlruumllmektedir21
Oumlrneklemimizdeki kadınların oranı 72 erkeklerin oranı ise 28 bulunmuştur
Bu fark anlamlıdır Kadın ve erkek oranının farklı ccedilıkmasının nedeni ccedilalışma yaptığımız
saatlerde kadınların evde daha ccedilok bulunmasıdır Bu durum telefon goumlruumlşmelerinin
akşam ve hafta sonlarına kaydırılmasıyla aşılmaya ccedilalışılmıştır Ama istenilen duumlzeyde
bir dengeleme sağlanamamıştır Bu nedenle cinsiyete dayalı istatistikler bu kısıtlılık
dikkate alınarak değerlendirilmelidir
Ccedilalışmaya katılanların yaş grubu ve eğitim dağılımında uumlniversite mezunu
olanların 368rsquoi 20-29 yaş grubunda bulunmuştur Buna karşılık okur-yazar
olmayanların 511rsquoi ise 60 yaş ve uumlzerindedir Tuumlrkiye İstatistik Kurumu ADNKS
veri tabanındaki bilgiler bu durumla benzerdir21
50
Ccedilalışmamızda goumlruumlşuumllen kişilerde şu an astımı olanların oranı 5 bulunurken
astım olduğu soumlylenenlerin oranı 66 bulunmuştur Amerika Birleşik Devletlerirsquonde
benzer şekilde yapılan BRFSS 2008 anket sonuccedillarında şu an astımı olanlar 87 iken
astımı olduğu soumlylenenlerin oranı 136 bulunmuştur27 Gelişmiş uumllkelerde astım
prevalansının daha yuumlksek olduğu bilinmektedir Her iki ankette de goumlruumllduumlğuuml gibi
astım olduğu soumlylenenlerin oranı şu an astımı olanlardan daha yuumlksektir Bunun nedeni
kişilere yanlış astım tanısı konulmasından ya da bazılarının hastalık semptomlarının
ilaccedilsız kontrol altında olmasından kaynaklanabilir Aslında astım kronik bir hastalıktır
medikal tedaviye uyarak ve risk faktoumlrlerinden kaccedilınarak hastalık kontrol altına
alınabilir
Uumllkemizde astım prevalansı ccedilocuklarda 07-148 iken erişkinde 03-76
arasındadır Erişkinlerde astım kadınlarda daha ccedilok goumlruumllen bir hastalıktır Astımın
belirli yaş gruplarında uzun suumlreli bazen oumlmuumlr boyu remisyon doumlnemlerine girdiği
bilinmektedir Bir araştırmada hastaların 55rsquoinde astım semptomlarının 14 yaş
civarında tamamen kaybolduğu saptanmıştır28
Uysalrsquoın Seyhan ilccedilesinde yaptığı ccedilalışmada kendisine astım olduğu
soumlylenenlerin oranı 37 Arabacırsquonın Yuumlreğir ilccedilesinde yaptığı ccedilalışmada ise 56
olarak bulunmuştur2930 Astım olduğu soumlylenenlerin oranı boumllgemizdeki verilerle
uyumludur Nitekim Tuumlrkiyersquode astım prevalansı ortalama 6 olarak bildirilmektedir4
Ccedilalışmamızda şu an astım olduğu soumlylenenlerin oranı kadınlarda daha yuumlksektir
Bu durum da literatuumlr bilgileri ile uyumludur Geccedilen yuumlzyılda yuumlruumltuumllen 2005 kişinin
prospektif ccedilalışmasında ccedilocuklarda astım accedilısından erkeklerin daha fazla riske sahip
oldukları goumlsterilmiştir Buna karşın ergen ve yetişkinlerde kadınlar daha fazla risk
altındadır Bu konudaki bir hipotez erkek ccedilocukların kız ccedilocuklarına nazaran daha
kuumlccediluumlk havayollarına ve daha duumlşuumlk akım oranlarına sahip olmasıdır Gerccedilekte de erkek
ccedilocuklarda alt solunum yolu enfeksiyonları daha sık goumlruumllmektedir31
Ayrıca astım epidemiyolojisi ile ilgili duumlnyanın değişik boumllgelerindeki astım
prevalansı karşılaştırmasında Batıdaki yuumlksek ve artan prevalansın kentsel yaşam ve
maddi rahatlıkla ile ilişkili olduğu goumlsterilmektedir32
Ccedilalışmamızda diyabeti olduğu soumlylenenlerin oranı 84 ve gebeliği sırasında
diyabet oranı 02 sınırda diyabet ise 15 idi Birleşik Devletlerrsquode 2008 yılı BRFSS
51
verilerine goumlre diyabet olduğunu soumlyleyenlerin oranı 83 ve gebelik ilişkili diyabeti
olanlar 08 olup ccedilalışmamız sonuccedillarına ccedilok benzerdir27
Uysalrsquoın ccedilalışmasında Adana Seyhan ilccedilesinde diyabet prevalansı 47
Arabacırsquonın ccedilalışmasında Yuumlreğir ilccedilesinde diyabet prevalansı 63 bulunmuştur
Perifer ilccedilelerde diyabet prevalansı merkez ilccedilelere goumlre daha fazladır Goumlkccedilel ve
arkadaşlarının Adanarsquoda yaptığı bir araştırmada ise Adana ilindeki diyabet prevalansı
116 bulunmuştu33 Bizim sonuccedillarımız da bu bulgulara ccedilok benzerdir
ABDrsquode diabetes mellitus mortalite ve morbiditenin oumlnemli bir nedeni ve
buumlyuumlyen bir halk sağlığı sorunudur Diyabet yaşlı Amerikalılarda yaşam kalitesini
olumsuz etkilemektedir34
1995 ile 2025 yılları arasında diyabetli hasta sayısının gelişmiş uumllkelerde 42
artması beklenmekte fakat gelişmekte olan uumllkelerde 170 artacağı oumlngoumlruumllmektedir
2025 yılında en ccedilok diyabetli kişiye sahip olması beklenen uumllkeler Hindistan Ccedilin ve
ABDrsquodir35
Ağız sağlığı insan sağlığının ccedilok oumlnemli bir parccedilasıdır Ccedilalışmamızda son bir
yılda herhangi bir nedenle diş hekimine gitme oranı 40rsquodır Bu oran ABD 2008
BRFSS verilerinde 712rsquodir27 Bulgular uumllkemizde diş hekimine gitme alışkanlığının
ccedilok duumlşuumlk olduğunu goumlstermektedir Katılımcıların 152rsquosi tuumlm dişlerini diş ccediluumlruumlğuuml
nedeniyle kaybettiğini belirtirken en az bir diş kaybı olanların oranı 815rsquodir Bu
gerccedilekten ccedilok buumlyuumlk bir orandır ve diş sağlığı ile ilgili halk eğitiminin ve diş fırccedilalama
alışkanlığının ccedilok duumlşuumlk duumlzeyde olduğunu goumlstermektedir Uysalrsquoın ccedilalışmasında
Seyhan ilccedilesinde en az bir diş kaybı olanların oranı 48 bulunmuştur Diş sağlığı ile
ilgili ilccedile verileri Adana il merkezine goumlre daha koumltuumlduumlr Tuumlrk Diş Hekimleri Birliği
verilerine goumlre diş hekimine gitme sıklığı yılda 09 kezdir Bu oran Avruparsquoda yılda
5rsquodir36
Erişkin aşılaması uumllkemiz iccedilin ccedilok oumlnemlidir ve ihmal edilmiştir Sadece ccedilocuk
bağışıklanmasına odaklanılmıştır Katılımcılardan son bir yılda grip aşısı olanların oranı
38 idi (Ccedilalışmayı yaptığımız doumlnemde domuz gribi pandemisi yoktu) Uysalrsquoın
Adana merkez ilccedilelerde yaptığı araştırmada ise bu oran 84rsquoduumlr ABD 2008 BRFSS
verilerinde ise son bir yılda grip aşısı yaptıranların oranı 709rsquodur ABDrsquode erişkin
aşılama oranları bizden en az 10 kat daha fazladır Erişkin tetanoz aşı uygulama
oranlarının duumlşuumlk olmasının nedenlerinden birisi tetanoz aşısının on yıllık bağışıklık
52
suumlresinin olması bizim ise son bir yılı sorgulamış olmamız olabilir Ayrıca kadınların
gebelikte rutin tetanoz aşı uygulaması nedeniyle son bir yılda tetanoz aşılaması daha
yuumlksek bulunmuştur Yaşamları boyunca uumlccedil doz hepatit B aşısı yaptıranların oranı ise
5 bulunmuştur Uysalrsquoın ccedilalışmasında bu oran 67rsquodir
DSOuml (Duumlnya Sağlık Oumlrguumltuuml)rsquone goumlre Tuumlrkiyersquonin iccedilinde bulunduğu Akdenizrsquoe
komşu uumllkelerde hepatit B prevalansı 2-7 olup orta duumlzeydedir37 Hepatit B ccedilok ciddi
sağlık sorunlarına yol accedilarken ve tedavi maliyeti ccedilok yuumlksek bir hastalıkken aşılamaya
oumlnem verilmemesi duumlşuumlnduumlruumlcuumlduumlr
Goumlruumlştuumlğuumlmuumlz kişilerden 70rsquoı geccedilici veya kalıcı herhangi bir aktiviteyi
yapamama durumu (engellilikdisability) tanımlamışlardır Bu oran Seyhan ilccedilesinde
82 ve ABD BRFSS 2008 verilerinde 204rsquoduumlr27
Ccedilalışmamızda oumlzel alet (koltuk değneği tekerlekli sandalye oumlzel bir ayakkabı
vb) kullanmayı gerektirecek sakatlığı olanların oranı 16 olarak bulunmuştur ABD
2008 BRFSS verilerinde uumllkelerinin geneli iccedilin oran ise 72rsquodir Ccedilalışmaya katılan
kişilerin sosyokuumlltuumlrel duumlzeylerinin orta olması ve engelliğe bağlı oumlzel bir cihaz
kullanma gerekliliği bilincinin yeterince oluşmaması nedeniyle bu sorunun yanıtı
beklenenin altında bulunmuş olabilir Bu konuda hekimlerde hastalarını gerektiği
şekilde youmlnlendirmemiş de olabilirler Tuumlrkiye İstatistik Yıllığırsquonda ortopedik goumlrme
işitme dil ve konuşma ve zihinsel engelli toplamı 308rsquotir14
Anketimize katılanların 146rsquosı evinde ateşli silah bulundurduğunu bunların
13rsquouuml ateşli silahın dolu olduğunu belirtmişlerdir Seyhan ilccedilesinde evinde ateşli silah
bulunduranların oranı 75 ve bunların dolu olma oranı da 202 olarak bulunmuştur
Merkez ilccedilelerde perifere goumlre silah bulundurma oranları duumlşuumlkken bunların dolu olarak
bulundurulması ateşli silah yaralanmalarının buralarda daha fazla olmasına yol accedilabilir
Ccedilalışmamızda periferik ilccedilelerde bulundurulan silahların ccediloğunluğu av amaccedillı olarak
belirtilmiş ve ccedilok az bir kısmının dolu olduğu ifade edilmiştir
Buguumln Tuumlrkiyersquode yılda 3000 kişi ateşli silahlarla oumllmekte 700rsquouuml ise
yaralanmaktadır Cinayetlerin 60rsquoında ateşli silah kullanılmaktadır Her 10 kişiden
birinde ve her uumlccedil evden birinde ateşli silah vardır Bizim ccedilalışmamızda ise yaklaşık her
yedi evden birinde ateşli silah vardır Kişiler bulundurdukları silahları başka kaygıları
nedeniyle bize belirtmemiş olabilirler Silahın kolay ulaşılabilir olması cinayet intihar
gibi olayların her an meydana gelmesinin en oumlnemli nedenidir
53
Evde silah bulunması ev halkından birinin cinayet intihar kaza gibi nedenlerle
oumllme riskini 41 oranında arttırmaktadır38 ABDrsquode 8-12 yaş arası 64 erkek ccedilocuğuyla
yapılan bir araştırmada erkek ccedilocukların 76rsquosının evde bir silah bulduğunda eline
aldığı ve 48rsquoinin de tetiği ccedilektiği goumlruumllmuumlştuumlr39 Bu nedenlerden dolayı evlerde
bulundurulan ateşli silahlar ccedilocukların ulaşamayacağı yerde tutulmalıdır Alkol
alışkanlığı oumlfke kontroluumlnde başarısızlık madde bağımlılığı psikolojik rahatsızlıklar
gibi sorunları olanların hiccedilbir gerekccedileyle silahlanmaması oumlnemlidir
Ccedilalışmamızın zor yanı kişilere daha oumlnce haber verilmeden aranması ve
ccedilalışmaya katılmaları iccedilin rızalarının alınması olmuştur Goumlruumlşmeci olarak doktor
olmamız bu zorlukları biraz olsun azaltmıştır Tuumlrkiyersquode bu tuumlr telefonla anket
youmlntemine insanlar alışkın olmadığından bazıları goumlruumlşme yapmak istememiştir Hatta
bazı kişilere demografik bilgilerle ilgili soru sorduğumuzda bunların kendileri hakkında
koumltuumlye kullanılabileceğini soumlyleyerek ccedilalışmaya katılmamışlardır
Yaptığımız ccedilalışma hem maliyet etkin olmuş hem de bize az zamanda ccedilok sayıda
kişiye ulaşma olanağı sağlamıştır Amerika Birleşik Devletlerirsquonde CDC (Centers for
Disease Control and Prevention) her yıl buumltuumln eyaletlerde davranışsal risk faktoumlrlerini
araştırmakta ve verileri yayınlamaktadır Koruyucu ve tedavi edici sağlık hizmetlerinin
planlanmasında bu veriler kullanılmaktadır
Uumllkemizde de bu tuumlr ccedilalışmaların yaygınlaştırılarak Tuumlrkiyersquonin sağlık haritasının
ccedilıkarılmasının koruyucu sağlık hizmetlerinin planlanması ve sağlık politikalarının
oluşturulmasında faydalı olacağını duumlşuumlnuumlyoruz
BRFSS verileri mortalite ve morbiditeyi azaltma stratejilerini planlama youmlnetme
uygulama ve goumlzlemleme iccedilin kullanabilir BRFSS ABDrsquode 1984rsquoden beri bir veri
kaynağı olarak kullanılmaktadır Duumlnyada kesintisiz yuumlruumltuumllen en geniş telefonla
araştırma sistemidir Elde edilen bilgiler aylık olarak toplanmakta ve CDCrsquoye
guumlvenilirliği kontrol edilmek uumlzere goumlnderilmektedir40
Aile Hekimliği disiplininin temel ilkelerinden birisinde belirtildiği gibi aile
hekimi rahatsızlıkların toplum iccedilindeki prevalans ve insidansıyla belirlenen oumlzguumln karar
verme suumlrecini kullanabilmelidir Bunun iccedilin ccedilalıştığı toplumdaki hastalıklar hakkında
bilgi sahibi olmalıdır Aile hekimi sağlığın geliştirilmesi ve hastalıkların oumlnlenmesi iccedilin
koruyucu sağlık hizmetlerini planlamalı ve uygulamalıdır Topluma karşı da bir
sorumluluğu vardır41
54
51 Ccedilalışmanın Kısıtlılıkları
bull Ccedilalışmamızda kadınların sayısının yuumlksek erkeklerin sayısının duumlşuumlk olmasıdır
Bu tip ccedilalışmalar ya işyerlerini de kapsamalı ya da hafta sonlarını da
kapsamalıdır
bull Oumlrnekleme ccedilıkanların 58rsquosine ulaşılabilmiştir
bull Katılım yuumlzdesi bazı ilccedilelerde duumlşuumlk duumlzeyde kalmıştır
55
6 SONUCcedilLAR VE OumlNERİLER
61 Sonuccedillar
1-BRFSS ile telefonla anket youmlntemi kullanılmasının guumlvenirliliği kanıtlanmıştır42
BRFSS modelinde birccedilok sorunun en azından orta derecede guumlvenirliliği ve geccedilerliliği
goumlsterilmiştir43 Bizde aynı youmlntemi uygulayarak elde ettiğimiz veriler başka youmlntem
uygulanarak elde edilen bilgilere benzerdir
2-Aile hekimliğinde rahatsızlıkların goumlruumllme oranı toplumdaki goumlruumllme oranıyla
aynıdır Hiccedil bir oumln eleme olmadığı iccedilin rahatsızlıkların prevalans ve insidansı hastane
ortamından farklıdır ve ciddi rahatsızlıklar birinci basamakta hastanede olduğundan
daha az sıklıkla goumlruumlluumlr Elde ettiğimiz bu bulgular klinik karar verme suumlrecinde faydalı
olacaktır Ccediluumlnkuuml Aile hekiminin kendine oumlzguuml karar verme suumlreci vardır
3-Aile hekimliğinin 10 İlkesine goumlre Aile hekiminin toplum sağlığı iccedilin oumlzel bir
sorumluluk uumlstlenir Hem bireye hem de topluma karşı sorumluluk taşır Toplum iccedilin
risk faktoumlrlerini hastalık prevalanslarını bilmek ve oumlnlemler almak zorundadır
4-Koruyucu sağlık hizmetleri sağlığın geliştirilmesi iccedilin ve kaynakların etkin
kullanılması accedilısından ccedilok oumlnemlidir ve gereken oumlnem verilmelidir
5-Bu ccedilalışmada astım diyabet gibi kronik hastalıkların goumlruumllme oranlarında boumllgemizde
ve uumllkemizde yapılan prevalans ccedilalışmalarıyla uyumlu sonuccedillar elde edilmiştir
6-Ccedilalışma evrenimizde şu an astımı olanların oranı 5rsquotir diyabet prevalansı gebelik
sırasında ve sınırda diyabet dahil edildiğinde 101 bulunmuştur
7-Goumlruumlşuumllen kişilerde duumlzenli diş hekimine gitme alışkanlığının duumlşuumlk olduğu
goumlruumllmuumlştuumlr Katılımcıların sadece 40rsquoı son bir yıl iccedilinde diş hekimine gittiğini
belirtmiştir
8-Goumlruumlşuumllen kişilerde erişkin aşılama oranları ccedilok duumlşuumlktuumlr Bağışıklama kavramı ele
alındığında sadece ccedilocuklar akla gelmektedir Erişkin bağışıklamasına yeterince oumlnem
verilmemektedir
9-Ccedilalışmaya katılanlarda oumlzel alet kullanmayı gerektirecek sakatlığı olanların oranı
16 olup ABD genelindeki verilerden duumlşuumlktuumlr
56
10-Ccedilalışmaya katılanlarda yaklaşık her yedi evden birinde ateşli silah bulunmaktadır
Tuumlrkiye verilerine goumlre ise her uumlccedil evden birinde ateşli silah bulunmaktadır Bu da bizim
ccedilalıştığımız toplumda oranların duumlşuumlk olduğunu goumlstermektedir
62 Oumlneriler
1- Toplumdaki sağlık ile ilişkili olaylar duumlzenli olarak izlenmelidir
2- Bu izlem yuumlz yuumlze goumlruumlşme veya telefonla anket youmlntemiyle yapılabilir
3- Telefonla anket youmlnteminin geccedilerliliği ve guumlvenilirliği artık herkes tarafından kabul
edilmektedir Telefonla anket diğer youmlntemlere goumlre daha ucuz olduğundan bu tip
araştırmalarda tercih edilebilir
4- Sağlıkla ilgili ulusal ve boumllgesel planlamalar yapmak ve sağlık kaynaklarının uygun
dağılımını sağlamak iccedilin gerccedilek verilere ulaşılmalıdır Sadece hizmet sunumu sırasında
yapılan taramalar hizmete coğrafi ve ekonomik ulaşım zorluğu ccedilekmeyenleri
kapsamaktadır Bu nedenle hastanede yapılan ccedilalışmaların sonuccedilları rahatsızlıkların
toplumda goumlruumllme oranlarını yansıtamamaktadır Dolayısıyla birinci basamakta yapılan
ccedilalışmalar arttırılmalıdır
5-Astım boumllgemizde de oumlnemli bir sağlık sorunudur Sadece astımı olanlara değil risk
sahibi olup astımı olmayanlara da danışmanlık hizmeti verilmelidir
6- Astım hastalarına bulgu ve belirtilerine veya ekspiratuar akım oranlarına goumlre yazılı
bir hareket planı verilebilir Bu oumlzellikle orta ve ağır astım hastaları iccedilin ccedilok oumlnemlidir
Astım hastaları pnoumlmokok ve influenza aşısı olmalıdır44
7- Boumllgemizde diyabet prevalansı 101 olup primer korunma oumlnlemleri kişilere daha
fazla anlatılmalıdır
8-Astım ve diyabet kronik hastalıklardır Kronik bakımı iyileştirmek iccedilin hizmet sunan
kuruluşlar egzersiz programları yaşlılık merkezleri ve kendi kendine yardım grupları
gibi topluma dayalı kaynaklarla bağlantıda olmalıdır Hasta eğitimi yapan hastaneler
veya evde bakım hizmeti veren şirketler ile bağlantı kurulması oumlzellikle kısıtlı
kaynakları olan kuumlccediluumlk sağlık merkezleri iccedilin faydalıdır45
9-Kronik hastalığı olanlara kendi kendine youmlnetim desteğinin sağlanması oumlnemlidir
1989 yılında Ulusal Kanser Enstituumlsuuml hastaların sigarayı bırakmalarına yardım etmek
iccedilin hekimlere youmlnelik birccedilok bileşenli bir program geliştirdi Bu ccedilerccedileve zamanla
değişti buguumln 5A olarak bilinmektedir Değerlendir sor (Ask) oumlnerilerde bulun
(Advise) goumlruumlş birliğine var (Agree) yardım et (Assist) ve duumlzenle (Arrange) Birleşik
57
Devletler Koruyucu Hizmetler Ccedilalışma Grubu (The United States Preventive Services
Task Force) 5Arsquoyı sağlıkla ilgili davranışlarda danışmanlık muumldahalelerinde
kullanılacak birleştirici bir yapı olarak seccedilmiştir46
10-Tip 2 diyabette kendi kendine youmlnetim stratejileri iccedilinde gruba dayalı eğitim accedillık
kan glikozu gikolize hemoglobin diyabet bilgisi sistolik kan basıncı vuumlcut ağırlığı ve
diyabet tedavisinin iyileştirilmesinde etkilidir47
11-Ccedilalışmamızda diş ccediluumlruumlkleri oranı yuumlksek diş hekimine gitme oranları duumlşuumlk
bulunmuştur Ağız ve diş sağlığı iyileştirilmesi iccedilin hem ağız sağlığını iyileştirecek
oumlnlemlerin alınması hem de diş hekimine sağlıklı iken gidebilme alışkanlığı iccedilin
stratejiler geliştirilmesi gerekmektedir
12-Ağız ve diş sağlığının iyileştirilmesi ve geliştirilmesinde aile hekimliği ekibinde diş
hekiminin bulunması ve birinci basamak sağlık hizmetlerine ağız ve diş sağlığı
uygulamalarının entegre edilerek yuumlruumltuumllmesi bu konudaki eksikliğin giderilmesine
katkı sağlayabilir
13-Aile Hekimliği Pilot Uygulaması Hakkında Kanunrsquoun 7 maddesinin etkin bir
şekilde uygulamaya konulması sağlanabilir
14-Erişkin aşılama oranlarımız ccedilok duumlşuumlktuumlr Tuumlrkiye Enfeksiyon Hastalıkları ve Klinik
Mikrobiyoloji Derneğirsquonin Sağlık Bakanlığı ve diğer ilgili meslek oumlrguumltlerinin işbirliği
ile hazırladığı 2009 Erişkin bağışıklama rehberinde oumlnerilen aşıların hiccedilbir ek oumldeme
olmadan yapılabilir olması aşılama oranlarını arttıracaktır Erişkin aşılaması iccedilin
kişilere ccedileşitli youmlntemlerle hatırlatma yapılabilir
15-Kronik sağlık sorunları hiccedil de az değildir Kronik sağlık sorunlarının tespiti
izlenmesi ve bakımına doumlnuumlk stratejilerin ve eylem planlarının hazırlanması ve
uygulamaya konması yararlı olacaktır Hasta eğitimi de ccedilok oumlnemlidir
58
KAYNAKLAR
1 World Health Organization World Health Report Chapter 2 Defining and Assessing Risks to Health Erişim (httpwwwwhointwhr2002chapter2enindexhtml ) Erişim tarihi1102009
2 Guirguis ndashBlake J Meyers D Crichlow R Wilson J E Statistical concepts in prevention
Risk factors In Rakel R E Ed Textbook of Family Medicine 7thEd PhiladelphiaSaundersElsevier 2007162-163
3 CDC Behavioral Risk Factor Surveillance System Questionnaires English versions Centers for Disease Control and Prevention Erişim ( httpwwwcdcgovbrfssquestionnairesenglishhtm) Erişim tarihi1102009
4 Ediger D Bronşiyal Astım In Dolar E Ed İccedil Hastalıkları 1Baskı Ankara Nobel Kitabevi 2005 149-152
5 Mellins R B Evans D Clark N Zimmerman B Wiesemann S Developing and Communicating a Long ndashTerm Treatment Plan for Asthma Two Patient Information Handouts On Asthma Am Fam Physician 200061(8) 2427-2437
6 GINA (Global Initiative For Asthma) patient guide You can control your asthma Erişim (httpwwwginasthmacomUserfilesGINA_PatientGuide2007pdf ) Erişim tarihi 6102009
7 İmamoğlu Ş Diabetes Mellitus Tip 2 In Dolar EEd İccedil hastalıkları 1Baskı Ankara Nobel Kitabevi 2005692-694
8 Oumlzcan S Saatccedilı E Bozdemir N Akpınar E Egzersiz sağlık hastalık toplum ve hekim Ccedilukurova Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Arşiv Kaynak Tarama Dergisi 2002 11395-396
9 United States Preventive Services Task Force (USPSTF) Screening for Type 2 Diabetes Mellitus in adults Erişim(httpwwwahrqgovclinicuspstfuspsdiabhtm) Erişim tarihi5042010
10 Gonsalves W (Ccedileviri Oumlzdemir H) Ağız sağlığı In South-Paul J E Matheny S C Lewis E L (Ccedileviri editoumlrleriKut A Tokalak İ Eminsoy M G) Current Aile Hekimliği Tanı veTedavi 2Baskı Ankara Guumlneş Kitabevi 2010507-517
11 Samaranayake L Essential Microbiology for Dentistry 3th Ed Edinburgh Churcill Livingstore 2006265
12 Zimmerman R K Abwesb E R Adult Vaccination In Campos-Outcalt D Ed 20 Common Problems In Preventive Health Care 1Baskı USA McGraw-Hill Companies 2000431461
13 Tuumlrkiye Enfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji Uzmanlık Derneği Erişkin Bağışıklama Rehberi Ccedilalışma Grubu Erişkin Bağışıklama Rehberi 200936
14 Tuumlrkiye İstatistik Kurumu Tuumlrkiye İstatistik Yıllığı 2009103 275 401
15 McCarthy P L (CcedileviriBiccediler S ) Muayenehane ve Klinikte hasta ccedilocuğun değerlendirilmesi Ateşli silah yaralanmaları In Behrman R E Kliegman R M Jenson H B Eds (Ccedileviri editoumlruuml AkccedilayT) Nelson Pediatri 17th Ed USA Nobel Tıp Kitabevleri 2008262
59
16 Odabaş Y Anket youmlnetimi Anadolu Uumlniversitesi Erişim (wwwaofanadoluedutrkitapIOLTP2294unite05pdf ) Erişim tarihi 8102009
17 Siberry G K Conversion formulas and biostatistics In Siberry G K Iannor R Eds The Harriet Lane Handbook A manual for pediatric house officers 15thEd USA Mosby Inc 2000181-184
18 TCAdana Valiliği İl ve İlccedileler Arası Mesafeler Karayolları Genel Muumlduumlrluumlğuuml Erişim (httpwwwkgmgovtrSayfalarKGMSiteTrUzakliklarililcelerArasiMesafeaspx) Erişim tarihi3042010
19 TCAdana Valiliği İlccedilelerimiz Adana Valiliği Erişim ( httpwwwadanagovtrsayfa=4) Erişim tarihi 3042010
20 TCAdana Valiliği Sayılarla Tuumlrk Telekom Muumlduumlrluumlğuuml Tuumlrk Telekom Muumlduumlrluumlğuuml Erişim (httpwwwadanagovtrsayfa=5ampalt=turk_telekom) Erişim tarihi 3042010
21 Tuumlrkiye İstatistik Kurumu İlccedile yaş grubu ve cinsiyete goumlre nuumlfus 2009 eğitim duumlzeyi cinsiyet yaş grubuna goumlre ililccedile nuumlfusu 2009 Adrese Dayalı Nuumlfus Kayıt Sistemi (ADNKS) Veri Tabanı Erişim (httptuikapptuikgovtradnksdagitappadnkszul) Erişim tarihi3042010
22 Adana Tuumlrk Telekom Boumllge Muumlduumlrluumlğuuml telefonla oumlzel goumlruumlşme
23 Uysal Y Uysal Accedilık Kaynak Kodlu Veri Analiz Programları wwwwebdatanametr Erişim tarihi1022009
24 CDC Epi Info İstatistk Programı Centers for Disease Control and Prevention Erişim (httpwwwcdcgovepiinfo) Erişim tarihi2102009
25 CDC About the BRFSS Turning information into public health Centers for Disease Control and Prevention Erişim (httpwwwcdcgovbrfssabouthtm) Erişim tarihi 5022010
26 Remington P L Smith M Y Williamson D F Anda R F Gentry E M Hogelin G C Design characteristics and usefulness of state-based behavioral risk factor surveillance 1981ndash87 Public Health Reports 1988 103(4) 367
27 CDC Behavioral Risk Factor Surveillance System Prevalance and Trends Data Centers for Disease Control and Prevention Erişim (httpwwwappsnccdcdcgovBRFSS ) Erişim tarihi1022010
28 Gemicioğlu B Astım In Erol Ccedil Ed İccedil Hastalıkları 1Baskı Ankara MN Medikal δ Nobel 20082440
29 Uysal Y Seyhan ilccedilesinde davranışsal risk faktoumlrlerinin belirlenmesi projesi Uzmanlık tezi Ccedilukurova Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Adana 2007
30 Arabacı F Yuumlreğir ilccedilesinde davranışsal risk faktoumlrlerinin belirlenmesi projesi Uzmanlık tezi Ccedilukurova Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Adana 2007
31 Tang E A Matsui E Wiesch D G Samet J M Risk factors for asthma In Adkinson N F Bochner B Busse W W Holgate S T Lemonske R F F Estelle R Simons Eds Middletonrsquos Allergy Prinicples and Practice 7th Ed Philadelphia MosbyElsevier 2009735-737
32 Hopkin J M Prevalance of asthma In Warrell D A Cox T M Firth J D Benz J Oxford Textbook of Medicine 4th Ed NewYork Oxford Univ P 20031334-1335
60
33 Goumlkcel A Oumlzşahin K Sezgin N Karakoumlse H Ertoumlrer E Akbaba M Baklacı N Senguumll A Guumlvener N A High Prevalance of Diabetes in Adana Southern Province of Turkey Diabetes Care (Electronic Journal) 200326(11)3031-3034 Erişim (httpcarediabetesjournalsorgcontent26113031fullpdf+html) Erişim tarihi5012010
34 Brown D Balluz L Giles W Beckles G Moriarty D Ford E Mokdad A Diabetes Mellitus
and health related quality of life among older adults Findings from BRFSS Diabetes Research and Clinical Practice 200465(2)106-113
35 Narayan KM Gregg EW Fagot-Campagna A Engelgau MM Vinicor F Diabetes-a
commongrowing seriouscostlyand potentially preventable public health problem Diabetes Research and Clinical Practice50suppl2 200078
36 Tuumlrk Diş Hekimleri Birliği İstatistikler Ağız Diş Sağlığı ile ilgili goumlstergeler Genel durumTuumlrkiye ağız ve diş sağlığı profili Erişim (httpwwwtdborgtrtdbv2solmenu_gosterphpyer_id=7ampid=100 2004) Erişim tarihi10022010
37 World Health Organization Hepatitis B WHOcdscsrlyo20022Hepatitis B Department of Communicable Disease Surveillance and Responce 200238
38 Umut vakfıBireysel silahlanmaya ilişkin Tuumlrkiye verilerirsquodeki veriler Erişim (httpwwwumutorgtrpublicpageaspxid=19303) Erişim tarihi5032010
39 Jackman G A Farah M M Kellermann A L Simon H K Seeing Is Believing What Do Boys Do When They Find a Real Gun Pediatrics 107No6 2001 1247-1250
40 Kilmer G Roberts H PhD Hughes E Li Y Valluru B Fan A Giles W Mokdad A Jiles R Surveillance of Certain Health Behaviors and Conditions Among States and Selected Local Areas Behavioral Risk Factor Surveillance System (BRFSS) United States Mortality and morbidity weakly report 2006 57 (Electronic Journal) 20082-7 Erişim (wwwcdcgovmmwr) Erişim tarihi04032010
41 Evans P (Ccedileviri Başak O) Aile Hekimliği Genel Pratisyenlik Avrupa Tanımı Wonca 200215-19 Erişim (httpwwwwoncaeuropeorgWeb20documentsEuropean20Definition20of20family20medicineWONCA20definition20Turkish20versionpdf) Erişim tarihi1022010
42 Lederman R I Shea S Stein A D The Behavioral Risk Factor Surveillance System Questionnaire Its Reliability In a Statewide Sample American Journal of Public Health 199383(12)1768-1772
43 Nelson DE Holtzman D Bolen J Stanwyck CA Mack KA Reliability and validity of
measures from the Behavioral Risk Factor Surveillance System (BRFSS) Soz Praventivmed 200146 Suppl 1S3-42
44 Chesnutt M S Prendergast T JAsthma Assessment monitoring and preventationIn Mcphee
S J Papadakıs M A Tierrey L M EdsCurrrent Medical Diagnosis and Treatment 46th Ed New YorkMcGraw-Hill Medical 2007241
45 (CcedileviriOumlzşahin K) Kronik Hastalığı Olan Hastalara Sunulan Birinci Basamak Hizmetin İyileştirilmesiIn Bodenheimer T Grumbach K Eds (Ccedileviri Bozdemir N Saatccedilı E) Birinci Basamağın geliştirilmesi Daha iyi uygulamalar iccedilin stratejiler ve araccedillar 200955-78
46 (CcedileviriCcedilelik M) Kronik Hastalığı Olan Kişilerde Kendi Kendine Youmlnetme Desteği In Bodenheimer T Grumbach K Eds (Ccedileviri Bozdemir B Saatccedilı E) Birinci Basamağın Geliştirilmesi Daha İyi Uygulamalar İccedilin Stratejiler ve Araccedillar 200979-98
61
47 Deakın TA Mc Share CE Cade JE Williams R Group based training for self management
strategies in people with type 2 diabetes mellitus Cochraine Database of Systematic Reviews 2005 Issue2CD003417
62
EKLER
Davranışsal Risk Faktoumlrleri Araştırma Sistemi Anketi
Merhaba ben Dr Ufuk Guumllmen
CcedilUumlTF Aile Hekimliği Boumlluumlmuumlrsquonden arıyorum
Adanada yaşayanların sağlık durumlarıyla ilgili bir araştırma yapıyoruz
Eğer kabul ederseniz size sağlık durumunuz ve sağlıkla ilgili davranışlarınız hakkında birkaccedil soru sormak istiyorum
(Kişi ccedilalışmaya katılmak soruları yanıtlamak istemezse iyi guumlnler dileyerek TELEFONU KAPAT)
Orası oumlzel bir konut mu
Eğer cevap hayır ise
Teşekkuumlrler sadece oumlzel konuttaevde yaşayanlarla goumlruumlşme yapıyoruz (TELEFONU KAPAT)
Goumlruumlşuumllen numara oumlzel bir konuta aitse goumlruumlşuumllen kişi 18 yaşın uumlstuumlndeyse ve kişi goumlruumlşmeyi kabul ettiyse aşağıdaki boumlluumlm ile devam et
Bu goumlruumlşme iccedilin telefon numaranız rasgele olarak seccedilildi
Adınızı adresinizi veya buna benzer kişisel bilgilerinizi sormayacağım
Cevap vermek istemediğiniz sorulara cevap vermeyebilirsiniz ve istediğiniz an goumlruumlşmeyi bitirebilirsiniz
Bana verdiğiniz tuumlm bilgiler gizli kalacaktır
Eğer bu araştırma hakkında daha ayrıntılı bilgi edinmek isterseniz size vereceğim şu telefonu arayabilirsiniz (CcedilUumlTF Yalım Erez Aile Hekimliği Polikliniğirsquonin telefon numarasını ver)
Boumlluumlm 1 Demografik Bilgiler
11 Kaccedil yaşındasınız
[] (Yaşı yazınız)
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
12 Evli misiniz bekacircr mısınız
63
[ ] Evliyim ----gt Resmi nikahınız var mı [ ] Evet [ ] Hayır
[ ] Boşandım
[ ] Eşim vefat etti
[ ] Eşimden ayrı yaşıyorum
[ ] Hiccedil evlenmedim
[ ] Evli olmayan bir ccediliftiz
[ ] Cevap vermek istemiyorum
13 Evinizde 18 yaşın altında olup sizinle yaşayan ccedilocuğunuz var mı
(bu soruyu evli olmayanlara sorma)
[] Sayıda ccedilocuğum var
[ ] Hiccedil yok
[ ] Cevap vermek istemiyorum
14 Eğitim durumunuz nedir
[ ] Okur-yazar değilim
[ ] Okur-yazarım
[ ] İlkokul mezunuyum
[ ] Ortaokul mezunuyum
[ ] Lise mezunuyum
[ ] Uumlniversite mezunuyum
[ ] Cevap vermek istemiyorum
15 Ne iş yapıyorsunuz
[ ] Maaş karşılığı ccedilalışıyorum
[ ] Kendi işim
[ ] Bir yıldan fazla suumlredir işsizim
[ ] Bir yıldan kısa suumlredir işsizim
[ ] Ev kadınıyım
64
[ ] Oumlğrenciyim
[ ] Emekliyim
[ ] Ccedilalışamaz durumdayım
[ ] Cevap vermek istemiyorum
16 Cevap veren kişinin cinsiyetini belirtiniz
(sadece gerekliyse sorunuz)
[ ] Erkek
[ ] Kadın
17 Sizin bilginize goumlre şu anda gebe misiniz
(49 yaş uumlstuumlndeki kadınlara bu soruyu sorma)
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
18 Vuumlcut ağırlığınız ne kadar
[] kg
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
19 Boyunuz ne kadar
[] cm
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
110 Cep telefonu hariccedil evinizde birden fazla telefon hattı var mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
65
[ ] Cevap vermek istemiyorum
111 Geccediltiğimiz 12 ay iccedilerisinde bir hafta veya daha fazla suumlre iccedilin evinizde telefonunuzun kesildiği oldu mu
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
Boumlluumlm 2 Astım
91 Bir hekim tarafından astımınız olduğu soumlylendi mi
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
Boumlluumlm 3 Diyabet
101 Bir hekim tarafından şeker hastalığınız olduğu soumlylendi mi
[ ] Evet
[ ] Evet fakat sadece gebeliği sırasında
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
Boumlluumlm 4 Ağız Sağlığı
111 Herhangi bir nedenle diş hekimine veya diş kliniğine en son ne zaman gittiniz
[ ] Son bir yıl iccedilinde
[ ] Son iki yıl iccedilinde
66
[ ] Son beş yıl iccedilinde
[ ] Beş yıl veya daha uzun suumlre oumlnce
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Hiccedil
[ ] Cevap vermek istemiyorum
112 Diş ccediluumlruumlğuuml nedeniyle kaccedil dişinizi kaybettiniz
[] tane dişimi kaybettim
[ ] Hepsini kaybettim
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Hiccedilbirini kaybetmedim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
113 Dişlerinizi en son ne zaman temizlettiniz
[ ] Son bir yıl iccedilinde
[ ] Son iki yıl iccedilinde
[ ] Son beş yıl iccedilinde
[ ] Beş yıl veya daha uzun suumlre oumlnce
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Hiccedil
[ ] Cevap vermek istemiyorum
Boumlluumlm 5 Aşılama
121 Son 12 ay iccedilinde grip aşısı yaptırdınız mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
67
122 Son 12 ay iccedilinde tetanoz aşısı yaptırdınız mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
123 Daha oumlnce uumlccedil doz Hepatit-B aşısı yaptırdınız mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
124 Daha oumlnce hiccedil kuduz aşısı yaptırdınız mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
Boumlluumlm 6 Askerlik Durumu
131 Askerlik yaptınız mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bimiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
132 Son 12 ay iccedilerisinde Tuumlrk Silahlı Kuvvetlerirsquone bağlı bir sağlık karnesi ile muayene oldunuz mu veya ilaccedil yazdırdınız mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
68
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevaplamak istemiyor
Boumlluumlm 7 Engellilik
141 Fiziksel ruhsal veya duygusal sorunlar nedeniyle herhangi bir şekilde herhangi bir aktiviteden geri kaldınız mı (engellilikdisability)
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevaplamak istemiyorum
142 Oumlzel ekipman (koltuk değneği tekerlekli sandalye oumlzel bir yatak oumlzel bir telefon vs) kullanmanızı gerektirecek herhangi bir sağlık sorununuz var mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevaplamak istemiyorum
Boumlluumlm 8 Ateşli Silahlar
151 Evinizde ateşli silah bulunuyor mu
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevaplamak istemiyorum
152 Bu silahlardan herhangi biri şu anda dolu mu
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
69
[ ] Cevaplamak istemiyorum
153 Bu silahlardan herhangi biri şu anda accedilıkta mı ulaşılabilir bir yerde mi
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevaplamak istemiyorum
Bu son soruydu
Ccedilalışmamıza katıldığınız iccedilin teşekkuumlr ederiz
70
71
OumlZGECcedilMİŞ
Adı Soyadı Ufuk Guumllmen
Doğum yeritarihi Adana 1971
Medeni durumu Evli
Adres Toros mahallesi Mavi Bulvar Erciyes Plaza B Blok Kat3
Daire3 Ccedilukurova ADANA
Telefon 322-2279955
E-mail ufukgulmenhotmailcom
Mezun olduğu tıp fakuumlltesi İstanbul Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi
Goumlrev yerleri 2000-2002 TC Sağlık Bakanlığı Kuumlrtuumlncuuml Sağlık Ocağı
Musabeyli Kilis
2002-2003 TCSağlık Bakanlığı Elbeyli Sağlık Ocağı
Elbeyli Kilis
2003-2007 Başkent Uumlniversitesi Adana Uygulama ve
Araştırma Hastanesi
2007-2010 ndashCcedilukurova Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Aile
Hekimliği Anabilim Dalı Adana
Dernek Uumlyelikleri TAHUD
Yabancı diller İngilizce Almanca
1
1 GİRİŞ VE AMACcedil
Risk değişik anlamlara gelebilir En sık kullanılan iki değişik anlamı olumsuz bir
durumla sonuccedillanma olasılığı veya bu olasılığı arttıran bir faktoumlrduumlr Riskle ilgili diğer
tanımlar Tablo 1rsquode oumlzetlenmiştir Sağlıkta risklere odaklanma hastalık ve
yaralanmalardan korunmada anahtardır Yaralanma ve hastalıkların oumlnlenmesi
sistematik değerlendirme ve nedenlerin azaltılmasını gerektirir1
Hastalığın nedenlerine odaklanırken birccedilok bilimsel etkinlik risk faktoumlrlerinin
varlığına youmlnelir ldquoElektromanyetik dalga radyasyonu loumlsemiye neden olur murdquo
ldquoEnfeksiyonlar kalp krizine yol accedilar mırdquo Bu değerlendirmeleri kişiler arasındaki risk
faktoumlrlerinin değerlendirilmesi izler1
Tablo 1 Risk Ne Anlama Gelir1
bull Risk olasılık anlamına gelebilir Kirli bir iğneden HIVAIDS olma riski gibi bull Risk olumsuz bir durumun olasılığını arttıran bir faktoumlr olabilir Oumlrneğin Koumltuuml
beslenme ev iccedili pis su ve evde sigara iccedililmesi ccedilocuk sağlığı riskleridir bull Risk bir sonuccedil anlamına da gelebilir Oumlrneğin iccedilkiliyken araba kullanmanın
riski araba kazası geccedilirmek olabilir bull Risk potansiyel olumsuz bir durum veya tehdit anlamına gelebilir Oumlrneğin
motor kullanmanın bir riski vardır Riskle İlgili Oumlnemli Diğer Tanımlamalar
bull Risk prevalansı Belli bir popuumllasyonda belli bir riske maruz kalanların oranıdır Oumlrneğin bir popuumllasyonda sigara iccedilme prevalansı 25 olabilir
bull Roumllatif Risk Belirli bir riske maruz kalanlar ile kalmayan insanlar karşılaştırıldığında muhtemel zararlı sağlık sonuccedillarının oluşma olasılığıdır
bull Tehlike Doğada olan bir oumlzelliktir Oumlrneğin Potansiyel zararlı iccedileren bir kimyasal madde
bull Nuumlfusa atfedilen risk Bir nuumlfusta belirli bir riskten dolayı oluşan hastalık oranı bull Atfedilen yuumlk Geccedilmiş bir karşılaşmadan kaynaklanan şimdiki hastalık veya
yaralanma yuumlkuuml oranı bull Kaccedilınabilen yuumlk Bazı alternatifler ve duumlzenlemelerle şimdi ve gelecekteki riske
maruziyet duumlzeyleri azaltılırsa gelecekte kaccedilınılabilecek hastalık veya yaralanma yuumlkuuml oranı
Risk faktoumlruuml ise bir hastalığın artmış olasılığı ile olan bir durumdur Oumlrneğin
obezite diyabet iccedilin bir risk faktoumlruumlduumlr Obez kişiler obez olmayan kişilere goumlre
2
yaşamları boyunca daha fazla diyabet geliştirme olasılığına sahip olacaktır Bazı risk
faktoumlrleri nedenseldir risk faktoumlruuml hastalığa neden olur Oumlrneğin sigara iccedilmek bir risk
faktoumlruumlduumlr ve akciğer kanserinin kanıtlanmış bir nedenidir Bir iccedilici yaşamı boyunca
akciğer kanseri geliştirmek iccedilin iccedilici olmayandan muhtemelen birccedilok kat daha fazla
olasılığa sahiptir2
Diğer risk faktoumlrleri birlikteliklerdir kuzey enlemlerde yaşayanların multiple
skleroza yakalanma olasılığı daha fazladır Yani bilinen hiccedilbir nedensel ilişki yoktur Bu
basit bir birlikteliktir Myokard enfarktuumlsuuml iccedilin risk faktoumlrleri cinsiyet yaş
hipertansiyon sigara iccedilme yuumlksek kolesterol duumlzeyleri sedanter yaşam obezite ve
diyabettir2
Bazı risk faktoumlrleri modifiye edilebilir Oumlrneğin sigara iccedilme fiziksel aktivite
duumlzeyi kolesterol duumlzeyi Diğerleri değiştirilemez Oumlrneğin yaş cinsiyet ırk aile
oumlykuumlsuuml
Bir oumlnleme programı planlanırken risk faktoumlruumlnuumln veya hastalığın olmadığı bir
nuumlfusu hedef almaktansa daha yuumlksek hastalık riski veya hastalığı olan bir nuumlfusu hedef
almak daha maliyet etkindir Oumlrneğin cinsel yolla bulaşan enfeksiyonlar genel nuumlfusta
nadirken bazı gruplarda daha yaygındır2
Davranışsal risk faktoumlrlerini belirleyerek değiştirilebilir olanlar iccedilin değiştirme
programları yapmak ve maliyet etkin oumlnlemler almak gerekir
Ccedilalışmamızın amacı Adanarsquonın ilccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova
hariccedil) yaşayan 18 yaşından buumlyuumlk erişkinlerde telefonla anket youmlntemiyle astım
diyabet ağız sağlığı aşılama askerlik durumu engellilik ve ateşli silahlar accedilısından
davranışsal risk faktoumlrlerinin araştırılmasıdır Bu risk faktoumlrleri iyileştirilebilir mi Evet
iyileştirilebilir hatta kazanıldıktan sonra da Hastalıkları tedavi etmek ikincil ve
uumlccediluumlncuumll koruma da tabi ki oumlnemlidir Ancak risk faktoumlrlerini belirleyerek hastalıklardan
korunma yollarını bilmek hem akılcı hem maliyet etkindir
3
2 GENEL BİLGİLER
21 Sağlıkla İlgili Davranışsal Risk Faktoumlrlerini Belirlemede Kullanılan
Değişkenler
Davranışsal risk faktoumlrlerini belirlemede kullanılan bazı değişkenler aşağıdadır3
bull Demografik bilgiler Kişinin yaş boy kilo ırk eğitim sosyoekonomik durum
gibi parametreleri
bull Sağlık durumu Kişinin genel sağlık durumunu nasıl tanımladığı
bull Sağlıklı guumlnler- Sağlıkla ilgili yaşam kalitesi Kişinin yaşamında belli bir suumlrede
fiziksel ve ruhsal olarak ldquoiyirdquo kabul etmediği suumlreler
bull Sağlık hizmetlerine erişim Kişinin sosyal guumlvence durumu ve ihtiyaccedil
duyduğunda sağlık hizmetlerine ulaşabilme durumu
bull Egzersiz Kişinin ev ve işi ile ilgili guumlnluumlk aktiviteleri dışında guumlnluumlk 30
dakikadan az olmamak uumlzere duumlzenli fizik egzersiz yapma durumu
bull Ccedilevresel faktoumlrler Başta sigara iccedilimi ve hava kirliliği olmak uumlzere kişinin
yaşadığı ortamda maruz kaldığı toz duman egzoz gazları vs kimyasallara
ilişkin durumlar
bull Aşırı guumlneş ışığına maruz kalma Pek ccedilok hastalık iccedilin bir risk faktoumlruuml olan aşırı
guumlneş ışığına maruz kalma durumu
bull Tuumltuumln kullanımı Başta sigara olmak uumlzere tuumlm tuumltuumln uumlruumlnlerini kullanım
durumu
bull Alkol tuumlketimi Alkolluuml iccedileceklerin miktar cins ve sıklık olarak tuumlketim durumu
bull Astım Araştırılan nuumlfustaki astım tanısı sıklığı
bull Diyabet Diyabet tanısı almış kişilerin oranı
bull Ağız sağlığı Kişilerin ağız ve diş sağlığı konusundaki duyarlılıkları
bull Aşılama Erişkinlerin aşılamaya ilişkin davranışları
bull Kadın sağlığı Meme sağlığı ve hastalıkları genitouumlriner sistem sağlığı ve
hastalıkları
bull Prostat kanser taraması Prostat kanseri accedilısından muayene olma ve test
yaptırma
4
bull Kolorektal kanser taraması Gaitada kan testi sigmoidoskopi kolonoskopi gibi
kolorektal kanser tarama youmlntemleri
bull Aile planlaması Kişinin veya eşinin doğum kontrol youmlntemi kullanma
konusundaki tutum davranış ve beklentileri
bull Engellilik durumu Herhangi bir sebeple kişinin iccedilinde bulunduğu
(engellilikyetersizlik) durumu
bull HIVAIDSCinsel yolla bulaşan enfeksiyonlar Kişinin başta HIV olmak uumlzere
cinsel yolla bulaşan hastalıklara karşı tutum ve riskli davranışları
bull Ateşli silahlar Kişinin ateşli silahlardan herhangi birine sahip olup olmadığı ve
bu konudaki tutum ve davranışları
bull Hipertansiyon Hipertansiyon tanısı almış kişilerin belirlenmesi ve bu kişilerin
kan basınccedillarının kontroluuml ve ilaccedil uyumları konusunda tutum ve davranışları
bull Kolesterol Kişinin kan kolesterol duumlzeyi konusundaki bilgisi ve yuumlksek kan
kolesteroluuml olan bireylerin kontrol ve ilaccedil uyum durumları
bull Ev yaşam koşulları Temiz iccedilme suyu durumu kanalizasyon ve atık su tahliye
koşulları ev ccedilevresindeki ccediloumlp bitki oumlrtuumlsuuml sinek boumlcek ve benzeri diğer
zararlılar ve bunlarla muumlcadele durumları
bull Myokard enfarktuumlsuuml ve strok Bulgular ve kişinin boumlyle bir olayla karşılaşması
halinde ilk olarak neler yapacağı konusundaki bilgisi
bull Artrit Kişinin artrit tanısı kontrol ve ilaccedil uyumu
bull İyot yetersizliği Kişinin iyot iccedileren gıdaları alım durumu
22 Davranışsal Risk Faktoumlrleri
Ccedilalışmamızda yer alan davranışsal risk faktoumlrleri hakkında genel bilgiler aşağıda
verilmiştir
221 Astım
Astım tamamen geri doumlnduumlruumllebilir epizodik tıkayıcı akciğer hastalığı olarak
tanımlanır Astım iccedilin en guumlccedilluuml risk faktoumlrleri evde sigara iccedilenlerin varlığı astım atopi
(astım atopik dermatit alerjik rinit) ve nazal polip veya aspirin aşırı duyarlılığı gibi aile
oumlykuumlsuumlduumlr Erken ccedilocuklukta ev ve ccediliftlik hayvanlarına ve bakteriyel antijenlere maruz
kalmanın paradoksal koruyucu etkisi tartışmalıdır4
5
Astım en sık goumlruumllen kronik hastalıklardan biri olup tuumlm duumlnyada yaklaşık 150
milyon kişiyi etkilemektedir Ccedilocuk ve genccedil erişkinlerde daha sık olmak uumlzere tuumlm yaş
gruplarında goumlruumllmektedir Uumllkeler arasında prevalans farklılıkları goumlze ccedilarpmaktadır
Eskimo toplumunda ccedilok seyrek rastlanırken ( 1) Yeni Zelanda Avustralya İngiltere
ve Venezuelarsquoda 7ndash8 civarında bir prevalansa sahiptir Uumllkemizde sıklığı Ankararsquoda
22 Trabzonrsquoda 83 İstanbulrsquoda ise 10-21 arasında olup ortalama 5-7 olarak
bildirilmiştir Seksenli yıllardan sonra tuumlm duumlnyada yapılan prevalans ve mortalite
ccedilalışmalarında astım prevalansının artış goumlsterdiği saptanmıştır Astım sanayileşmiş
uumllkelerde daha sık goumlruumllmektedir Ccedilok yuumlksek sağlık harcamaları gerektiren astım hafif
ve orta şiddette iş ve okul guumlnuuml kayıplarına neden olurken ağır şiddette mortalite riskini
arttırmaktadır4
Astım gelişmesindeki risk faktoumlrleri kişiye ait ve ccedilevresel faktoumlrler olarak ele
alınabilir (Tablo 2)
Tablo 2 Astım Gelişmesine Yol Accedilan Risk Faktoumlrleri4
Kişiye ait faktoumlrler Ccedilevresel faktoumlrler
Genetik yatkınlık İccedil ve dış ortam alerjenleri
Atopi Mesleksel duyarlandırıcılar
Havayolu aşırı duyarlılığı Sigara dumanı
Cinsiyet Hava kirliliği
IrkEtnik yapı Enfeksiyonlar (Solunum yolu)
Kronik uumlst solunum yolu hastalıkları
İlaccedillar
Sosyoekonomik faktoumlrler
Aile uumlyelerinin sayısı
Gıda
Obezite
Yaşam tarzının değişmesi astım gelişme riskini arttırabilmektedir Oumlrneğin Yeni
Ginersquode astım prevalansı 01 iken 70rsquoli yıllarda uumllkede battaniye kullanımının
yaygınlaşması ile astım prevalansı 73rsquoe ccedilıkmıştır Bu artış battaniyeler ile ev tozu
6
akarlarının evlere daha yoğun girmesine ve maruziyetin artmasına bağlanmıştır Diğer
bir ccedilevresel faktoumlr oumlrneği ise Doğu ve Batı Almanyarsquonın ayrılmasından sonra aynı
genetiğe sahip ama yaşam tarzları farklı olan iki toplumda astım ve atopi prevalansının
farklılaşmasıdır Batı Almanyarsquoda astım risk oranı 6 ve alerjik rinit risk oranı 86
iken Doğu Almanyarsquoda astım 4 rinit ise 27 oranında kalmıştır4
Amerikan Aile Hekimliği Akademisi ve GINA (Global Initiative for Asthma)
astımı kontrol etmeye yardım etmek iccedilin hastalara şu oumlnerilerde bulunmaktadır56
v Duumlzenli ilaccedil kullanımı oumlnemlidir Bunun yanında aşağıdaki oumlnlemlerin alınması da
astım ataklarını azaltmaya yardım edecektir
v Kilimlerin ve halıların kaldırılması (ccediluumlnkuuml tozlu ve kuumlfluuml olabilir)
v Yumuşak koltuk minder ve fazla yastıkların ccedilıkarılması (ccediluumlnkuuml toz tutabilir)
v Hayvanlara yatak uumlstuumlnde veya odada izin verilmemesi
v Yatak odasında sigara iccedilmeye veya guumlccedilluuml kokulara izin verilmemesi
v Yatak ve yastıklarda tozdan koruyucu fermuarlı oumlrtuuml kullanılması
v Sap veya kuştuumlyuumlnden yapılmış yorgan veya yastık kullanılmaması
v Ccedilarşaf ve battaniyelerin her hafta ccedilok sıcak suda yıkanması hatta perde ve storların
aralıklı olarak yıkanması
v İccedileri sıcak havasız veya yemek vs kokusu ile dolduğunda pencerelerin accedilılması
v Odun veya gaz dumanından korunmak iccedilin pencerenin aralık bırakılması
v Koşma spor yapma aşırı ccedilalışma astım belirtilerine yol accedilabilir fakat bu aktiviteler
yararlıdır ve aktivitelerden oumlnce kişinin doktorunun oumlnerdiği astım ilaccedillarını alması
oumlnemlidir
222 Diyabet
Diabetes mellitus pankreas beta huumlcresinden insuumllinin sekresyonunda veveya
insuumllinin periferik huumlcrelere etkisinde meydana gelen bozukluklar sonucu ortaya ccedilıkan
ve hiperglisemi ile karakterize bir grup Metabolik Sendromrsquoun adıdır7
Duumlnyada 150 milyon civarında diyabetik hastanın olduğu ve on yıl iccedilerisinde
bunun iki katına ccedilıkabileceği hesaplanmaktadır Diyabet insidansı boumllgeler ve uumllkeler
arasında farklılık goumlstermekle beraber genellikle tip 2 diyabet ortalama 5-10 tip 1
diyabet ise 05-1 civarındadır Tip 2 diyabet enduumlstriyel gelişim sonucu insanların
daha konforlu ortamlarda daha az hareket ederek ve daha fazla beslenerek yaşamaları
nedeni ile giderek yaygınlaşmakta ve eskiye oranla genccedil insanlarda daha sık
7
goumlruumllmektedir Tip 2 diyabet ileri yaşlarda daha sık goumlruumllduumlğuumlnden son yuumlzyılda tıbbi
gelişmelerle insan oumlmruumlnuumln uzaması da insidans artışında oumlnemli bir faktoumlr olmuştur
Diyabet risk faktoumlruuml (Tablo 3) olan bireylerde hastalığın ortaya ccedilıkma olasılığı
artmıştır7
Tablo 3 Tip 2 Diyabetin Majoumlr Risk Faktoumlrleri7
Obezite (beden kitle indeksi gt27 kgm2
Diyabet aile oumlykuumlsuuml (kardeş ya da anne-baba)
Irk Koumlk (Oumlrneğin Afrika koumlkenli Amerikalılar İspanyol veya Latin Amerika koumlkenliler Amerika yerlileri Asya koumlkenli Amerikalılar) Yaş ge 45
Sedanter yaşam
Oumlnceden bozulmuş accedillık glikozu veya bozulmuş glikoz toleransı tanısı almış olmak
Hipertansiyon ge 14090 mmHg
HDL le35 mgdl veya trigliserit ge250 mgdl
Gestasyonel diyabet oumlykuumlsuuml veya 4 kg veya daha ağır bebek doğurmuş olmak
Tuumlrkiye Diyabet Epidemiyoloji (TURDEP) Ccedilalışmasırsquona goumlre uumllkemizde 2002
yılı diyabet prevalansı 72 bozulmuş glikoz toleransı 67rsquodir (kadınlarda 8-
84 erkeklerde 62- 46) Tip 2 diabetes mellitus (DM)rsquolu erişkin sayısı sekiz yılda
bir milyondan 166 milyona ccedilıkmıştır Bunda nuumlfus artışı ve nuumlfusun yaşlanmasının
dışında şişmanlığın artması ve sedanter yaşam tarzının yaygınlaşması gibi ccedilevresel
faktoumlrlerin de roluuml vardır7
Fiziksel inaktivite ile Tip 2 DM arasındaki ilişkiyi destekleyen oldukccedila fazla kanıt
vardır En eski araştırmaların birinde West (1978) duumlzenli fiziksel aktivite iccedileren
geleneksel yaşam tarzlarını değiştirmiş toplumların Tip 2 DM prevalansında majoumlr bir
artışa maruz kaldıkları saptanmıştır Yaşam tarzının oumlnemini goumlsteren karşılaştırmalı
ccedilalışmalar teknolojik olarak daha ileri bir yere goumlccedil edenlerin memleketlerinde kalan
8
etnik akranlarına goumlre Tip 2 DM accedilısından daha yuumlksek prevalansa sahip olduklarını
goumlstermektedir8
Diyabette primer korunma oumlnemlidir Kolay ve ucuz olan bu tip korunma riskli
kişileri diyabet gelişiminden korur veya ortaya ccedilıkışını geciktirir Ccedilinrsquode diyabet
youmlnuumlnden riskli nuumlfusta yaşam tarzı değişikliği (uygun diyet artmış fizik aktivite ve kilo
kaybı) eğitici bir programla desteklenmiş ve altı yılda diyabet gelişiminde en az 13rsquoluumlk
bir azalma olduğu bulunmuştur8
Araştırmalar egzersizin insuumllin duyarlılığını arttırmak yoluyla Tip 2 DMrsquodan
korunmaya yardımcı olduğunu goumlstermektedir Egzersizin insuumllin miktarındaki
eksiklikten ziyade insuumllin rezistansı nedeniyle oluşan anormal glikoz toleransını
iyileştirebileceği ileri suumlruumllmuumlştuumlr Bu nedenle egzersiz Tip 2 DMrsquoda insuumllin tedavisi
gereksinimi olmadan oumlnceki erken doumlnemlerde koruyucu olarak daha yararlı olacaktır
Ccedilalışmalar insuumllin tedavisine ihtiyaccedil goumlsteren Tip 2 DM hastalarının henuumlz tedavi
almayan veya oral antidiyabetik alan hastalara goumlre diyet ve egzersizden daha az yarar
sağladığını goumlstermiştir8
United States Preventive Services Task Force (USPSTF)rsquoa goumlre kan basıncı
13580rsquonin uumlzerinde olan (tedavi edilmiş veya edilmemiş) yetişkinler diyabet accedilısından
taranmalıdır (Oumlneri duumlzeyi B) Asemptomatik yetişkinlerin kan basınccedilları 13580 veya
altında ise rutin taramanın yararı veya zararı lehine veya aleyhine yeterli kanıt yoktur9
223 Ağız Sağlığı
Ağız sağlığı ile ilgili olarak en sık goumlruumllen uumlccedil konu diş ccediluumlruumlkleri periodontal
hastalıklar ve ağız kanseridir10
Diş ccediluumlruumlkleri tek başına en sık goumlruumllen ccedilocukluk ccedilağı hastalığıdır Beş-yedi yaş
arasındaki ccedilocuklarda astımdan beş kez saman nezlesinden ise yedi kez daha fazla
goumlruumlluumlr Tuumlm yaşlar dikkate alındığında insanların 13rsquouumlnde tedavi edilmemiş bir ccediluumlruumlk
diş 35-44 yaşlar arasındaki erişkinlerin 23rsquouumlnde ccediluumlruumlk nedeniyle kaybedilmiş en az bir
kalıcı diş vardır ve daha yaşlı erişkinlerin pek ccediloğu koumlk ccediluumlruumlklerinden yakınmaktadır10
Diş ccediluumlruumlklerinin oluşması accedilısından ccedilocuklardaki risk etmenleri ile erişkinlerdeki
risk etmenleri birbirine benzer Ancak fiziksel ve mental yetersizlikler dişin yeniden
onarımları ağız iccedili aygıtları ve Sjoumlgren sendromu gibi iyi bir ağız bakımını tehdit eden
durumlar diş ccediluumlruumlğuuml riskini arttırır Ağız kuruluğuna neden olan ilaccedillar ve tuumlkuumlruumlk
akışını azaltan baş ve boyun boumllgesine uygulanan radyasyon tedavileri de ccediluumlruumlk riskini
9
arttırıcı unsurlardır Yaşlılarda gingiva ccedilekilmeleri koumlk ccediluumlruumlklerinin artmasına neden
olur Yaşlılarda aynı zamanda duumlşuumlk sosyoekonomik durum ile bunun sonucunda ortaya
ccedilıkan sağlık hizmetine ulaşma yetersizliği de ccediluumlruumlk oluşmasını arttırıcı etmenlerdir10
Diş ccediluumlruumlklerini oumlnlemenin bir yolu florlamadır Florid flor elementinin iyonik
şeklidir Florid var olan diş ccediluumlruumlklerinin gelişmesini yavaşlatır veya durdurur Destek
olarak flor reccediletesi yazılmadan oumlnce iccedilme suyundaki flor miktarı saptanmalıdır Eğer
topluma florlanmış şebeke suyu sağlanamıyorsa doğal olarak suda flor bulunup
bulunmadığı veya yeterli flor kapsayan topraklarda yetişen meyve ve sebzelerle de
gerekli florun karşılanabileceği dikkate alınmalıdır Yeterli miktarda flor iccedileren suyu
(07-12 ppm veya 06 mgLrsquoden ccedilok) tuumlketen kişilere ek olarak flor verilmesi
oumlnerilmez Pek ccedilok ailenin tuumlkettiği şişe sularında ise az miktarda flor vardır Sistematik
flor uygulamaları (tablet damla vb) ccediluumlruumlk geliştirme bakımından risk altında bulunan
altı aylıktan buumlyuumlk ccedilocuklar erken ccedilocukluk ccediluumlruumlğuuml olan bebekler ve florlanmamış su
kullanan erişkinler iccedilin oumlnerilmektedir Jel ve soluumlsyonlar gibi topikal flor preparatları
ise yuumlksek dozda flor kapsayan ve diş hekimleri tarafından uygulanabilen uumlruumlnlerdir
Soluumlsyonlar yılda bir veya iki kez uygulanır (Tablo 4)10
Tablo 4 Ek Olarak Verilecek Florid Miktarı10
İlk kez 1960rsquolı yıllarda kullanılmaya başlayan diş koruyucuları suumlt veya kalıcı
dişlerin ccediliğneme yuumlzeylerini oumlrten plastik maddelerdir Diş hekimleri bu maddeleri
topikal floridler ile birlikte kullanırlar ve bu maddeler dişlerin uumlzerindeki ccedilukur veya
fissuumlrlerde ccediluumlruumlk gelişmesini oumlnler Amerika Birleşik Devletlerirsquonde ccedilocukların
50rsquosinde bu koruyucular kullanılmaktadır10
Yaş Sudaki flor miktarı (ppm)
lt03 03-06 gt06
Doğum-6 ay 0 0 0
6ay-3 yaş 025 mg 0 0
3-6 yaş 050 mg 025 mg 0
10
Daha buumlyuumlk ccedilocukların ve erişkinlerin şekerli atıştırmalık yiyecekleri veya sıvıları
daha az tuumlketmeleri sağlanmalıdır Yemeklerden sonra şekersiz ccediliklet ccediliğnemek veya
peynir yemek tuumlkuumlruumlğuumln plak asiditesini tamponlayıcı etkisini arttırır10
Diş sağlığı iccedilin oumlnerilen beslenme şekline uyulmalıdır10
bull Şekerli yapışkan ya da asitli gıdalar uumlccedil ana oumlğuumln iccedilinde tuumlketilmelidir
bull Oumlğuumln aralarında elma havuccedil gibi dişleri temizleyip dişetine masaj yapacak sert
gıdalar yenmelidir
bull Şekerli yapışkan gıda yendikten sonra dişlerin fırccedilalanması muumlmkuumln değilse
ağız su ile ccedilalkalanmalı ya da bir bardak su iccedililmelidir
Periodontal hastalıklar erişkinlerde en sık goumlruumllen hastalıklardır Periodontal
hastalıklar kuumlccediluumlk ccedilocuklarda fazla goumlruumllmemesine karşın ergenlerin 60rsquoını etkiler
Tıpkı diş ccediluumlruumlklerinde olduğu gibi periodontal hastalıklar da diş plağındaki bakteriler
tarafından oluşturulur Periodontal hastalıkların oumlnlenmesi ve kontroluumlnde ağız
bakımının iyi olması esastır Periodontal hastalığın en hafif şekli olan gingivitis duumlzenli
diş fırccedilalama veya diş ipi kullanma ile iyileşir10
Oral ve orofarengeal kanserlerle ilgili olarak tuumltuumln kullanımı ve aşırı alkol
tuumlketimi en oumlnemli iki risk faktoumlruumlduumlr ve oral kanserlerin 75rsquoinden sorumludur Bu
nedenle birincil koruma alkol ve tuumltuumln kullanımını azaltmak veya ortadan kaldırmak
olmalıdır10
Yakın geccedilmişte plak ile ilişkili ağız hastalıklarının oumlzellikle periodontitisin bazı
durumların seyir ve patogenezini değiştirebileceği bulunmuştur Bunlar
kardiyovaskuumller hastalıklar bakteriyel pnoumlmoni diyabet ve duumlşuumlk doğum ağırlıklı
bebek doğurmadır Bunu doğrulamak iccedilin ileri araştırmalara gerek vardır ancak
şuumlphesiz iyi bir ağız sağlığı sadece ağız hastalıklarını oumlnlemek iccedilin değil genel sağlık
iccedilin de ccedilok oumlnemlidir11
224 Aşılama
Erişkin aşılaması yaşamları kurtarır ve maliyet etkindir İnfluenzaya karşı
aşılamanın maliyet etkinliğinin bir ccedilalışması aşılama ile bakım kurumlarında
yaşamayan yaşlılarda akut ve kronik solunum hastalıkları ve konjestif kalp yetmezliği
nedeni ile hastaneye yatışların azaldığını goumlstermiştir Aşılanan her kişi iccedilin direkt
kazanccedil 117 dolardır12
11
Daha buumlyuumlk ergenlerin ve yaşlıların aşı ile oumlnlenebilir hastalıklara karşı aşı
planlamasında yaş dışında birccedilok endikasyon vardır Oumlrneğin kronik obstruumlktif akciğer
hastalığı kardiyovaskuumller hastalığı ve diabetes mellitus gibi hastalıkları olanlarda
yaştan bağımsız olarak influenzadan oumllme riski artmıştır Influenza kronik sağlık
sorunu olan orta yaşlılarda 65 yaş ve uumlzerindeki sağlıklılardan daha yuumlksek oumlluumlm
oranına sahiptir12
Aşılama endikasyonları şunlardır (Yuumlksek riskli sağlık durumlarına goumlre)12
v Alkolik siroz ve kronik karaciğer hastalığı
v Aspleni
v Kronik kardiyak ve pulmoner durumlar ve diabetes mellitus
v Pıhtılaşma faktoumlr eksikliği olanlar
v Bağışık yetersizliği durumları
v Renal hastalık ve hemodiyaliz hastaları
Tuumlrkiye Enfeksiyon Hastalıkları Derneği ve Klinik Mikrobiyoloji Derneğirsquonin
2009 Erişkin Bağışıklama Rehberirsquone goumlre oumlnerilen aşılama şeması Tablo 5rsquode
sunulmuştur
12
Tablo 5 Normal ve Riskli Yetişkinlerde Aşılama Şeması13
Aşı 18-49 yaş 50-64 yaş 65 ge yaş 1 Tetanoz difteri (Td) 10 yılda bir rapel 23Kızamık (K)Kızamık kızamıkccedilık kabakulak (KKK)
Bir veya iki doz
Hepatit B Uumlccedil doz (0 1 6 aylar) İnfluenza Yılda bir doz Yılda bir doz 4Pnoumlmokok (polisakkarit)
Bir doz
Hepatit A İki doz (0 6 ya da 18 aylar) 2Su ccediliccedileği İki doz (0 6 ya da 18 aylar) 5Meningokok Bir ya da daha fazla doz İmmuumlnitesi ve kontrendikasyonu olmayan tuumlm bireyleri kapsar
Risk faktoumlruuml olan ve kontrendikasyonu olmayan bireyleri kapsar
1 Tetanoz aşısı iccedilin primer immunizasyonu tamamlanmış kişilerdeki şemadır 2 Gebelikte kontrendikedir 3 B ir ya da iki doz kızamık aşısı yapıldı ise bir doz KKK aşısı yapılır İlk doz KKK aşısı
olarak yapıldı ise ikinci doz kızamık aşısı olarak yapılır İki doz KKK yapıldı ise tekrar
aşıya gerek yoktur 4 Beş yıl ara ile risk gruplarına yapılır (her risk grubu oumlzel olarak değerlendirilir) 5 Koruyuculuk suumlresi 2 yıldır
Aşılama oranını arttırmak iccedilin şu stratejiler oumlnerilmiştir12
v Birccedilok başarılı aşılama programı sağlık ccedilalışanlarının ve hedef popuumllasyonun
eğitimi tanıtım ve idari ve mali engellerin kaldırılmasıyla sağlanmıştır
v İnfluenza veya pnoumlmokok aşıları hakkında posta kartları aşılama oranını roumllatif
olarak arttırmıştır
v Buumlyuumlk kliniklerde influenza mevsiminde ldquowalk-inrdquo yetişkin aşılama istasyonları
kurulabilir Bu istasyon yazılı bir protokole goumlre youmlnetilmeli ve eğitimli hemşireler
atanmalıdır
v Hasta bekleme odalarında bilgilendirici posterler ve broşuumlrler yer almalıdır
13
v Hasta dosyalarına koruyucu hizmetlerle ilgili kontrol listesi veya hatırlatıcı liste
konması faydalı olabilir Hasta dosyalarında boumlyle etiketlerin yer almasının aşılama
oranlarını arttırdığı bildirilmiştir
v İnfluenza ve pnoumlmoniden oumllenlerin birccediloğu ( 39-45) oumlnceki yılda hastanede
yatmıştır bu da hastanede yatmanın ciddi influenza enfeksiyonu iccedilin artmış bir risk
olduğunu goumlsterir Eyluumll ve Mart aylarında hastaneden taburcu olan hastalara
influenza aşısı oumlnerilmelidir
225 Askerlik durumu
Guumlnuumlmuumlzde askerlik goumlrevinin yapılması sırasında yaşanan teroumlr olayları
psikiyatrik bozukluklara yol accedilabilir Evli olanların ailelerinden uzun suumlre uzak olması
krizlere yol accedilabilir Askerlik doumlnemi sırasında oumlluumlm ve engelliliklerr aileleri uumlzer Stres
nedeniyle sigara gibi alışkanlıklara da başlanabilir Bunun yanında askerlik doumlneminde
okuma-yazma veya ccedileşitli becerilerin kazanılması muumlmkuumlnduumlr Bu doumlnem eğitim ve
aşılama gibi kaccedilırılmış fırsatlar accedilısından yararlı olabilir
226 Engellilik
Oumlzellikle ortopedik engelli olmak bazı konjenital vakalar hariccedil genellikle kazalar
(trafik ve iş) sonucu olmaktadır Tuumlrkiye İstatistik Kurumu 2009 verilerine goumlre
Tuumlrkiyersquode ve Akdeniz Boumllgesirsquonde engelliğin tuumlruumlne goumlre engelli nuumlfus oranları Tablo
6rsquoda goumlsterilmiştir14
Tablo 6 Tuumlrkiyersquode ve Akdeniz Boumllgesinde engelliğin tuumlruumlne goumlre engelli nuumlfus oranları
Ortopedik
engelli ()
Goumlrme
engelli ()
İşitme
engelli ()
Dil ve
konuşma
engelli ()
Zihinsel
engelli ()
Tuumlrkiye 125 060 037 038 048
Akdeniz
Boumllgesi
122 058 034 038 050
Tuumlrkiye genelinde en fazla ortopedik engelli bulunmaktadır ( 125) Akdeniz
Boumllgesirsquonde de bu oran yakındır
14
Aşılama bazen sakat kalmayı da engellemektedir Oumlrneğin polio aşısının yaygın
kullanılması buna bağlı poliomyelit riskini azaltacaktır Trafik ve iş kazalarını oumlnlemek
ise ccedileşitli soysal kurumların halk eğitimiyle olabilir
227 Ateşli Silahlar
Evde ateşli silah bulundurulması ergenler arasında intihar oranlarını 10 kat ve
cinayet oranlarını doumlrt kat arttırmaktadır15
Hekimlerin ebeveynleri ve hastaları ateşli silahlara sahip olma konusunda
bilinccedillendirme sorumluluğu bulunmaktadır Bu sorumlulukları
(1) ateşli silaha sahip olmanın riskleri
(2) ateşli silah yaralanmasının ev halkına verebileceği zararlar
(3) alkolik veya mental retarde ergen veya 13-19 yaş arası kişilerin karşı karşıya
olabilecekleri riskler konusunda bilgilendirmeyi de iccedilermelidir Ebeveynlere en guumlvenli
yolun ateşli silahı ev ortamından uzaklaştırmak olduğu anlatılmalıdır Aile ateşli silahı
bulundurmakta ısrarlı olduğu takdirde ebeveynlere ateşli silahı oumlzel bir kasada ve kilit
altında mermilerinden ayrı bir şekilde muhafaza etmeleri oumlnerilmelidir15
23 Sağlıkta Risk Faktoumlrlerini Belirleme Youmlntemleri
Araştırmanın en oumlnemli aşamalarından biri de veri ve bilgi toplama youmlntem ve
aracının seccedililmesidir Sosyal konularda yapılan araştırmaların veri kaynağı insandır ve
onlardan doğrudan bilgi alma youmlntemlerinden biri de anket youmlntemidir Anket youmlntemi
birinci elden yani birincil kaynaktan veri toplama youmlntemidir16
Anket youmlnteminin temelini bir evren ya da oumlrneklemi oluşturan birimlerden
sistematik biccedilimde bilgi elde edebilmek oluşturur Bu amaccedilla yazılı ya da soumlzluuml sorular
sorarak bunların yanıtlarına ulaşılmaya ccedilalışılır Dikkat edilirse goumlruumlşmeci ile
yanıtlayıcı arasında bir tuumlr iletişimden soumlz edilmektedir ve veri toplama aracı anket
formu olarak adlandırılır Boumlyle bir iletişimin başarılı olabilmesi iccedilin anket formunda
yer alacak soruların yazılı ya da soumlzluuml sorulabilmesinde ccedileşitli faktoumlrler goumlz oumlnuumlnde
bulundurulmalıdır16
v Cevaplayıcıların kuumlltuumlr duumlzeyi
v Cevaplayıcıların taraf tutma eğilimi
v Boumllgesel davranışlar
15
v Cevap vereceklerin meslekleri
Eğitim ve kuumlltuumlr duumlzeyi duumlşuumlk olanlara anlaşılması zor olan sorular
sorulmamalıdır Okur-yazar olmayan bir kimseye internet hakkında soru sormak ve bu
konuda bilgiler istemek doğru değildir ve sorulsa bile guumlvenilir sonuccedillar elde edilemez
Ankete cevap vermesi istenen kişilerin meslekleri onların cevaplarının gerccedilekccedili ve
guumlvenilir olmasını da etkileyebilecektir Tıp alanındaki bir uumlruumln hakkında muumlhendise ya
da muhasebeciye soru sormak ve yanıt almak araştırmanın guumlvenilirliğine goumllge
duumlşuumlrebilecektir Anket youmlnteminin birincil kaynaktan veri elde etmenin diğer youmlntemi
olan goumlzlem youmlntemine goumlre uumlstuumln bir oumlzelliği vardır En yaygın ve sık kullanımı
olması bilinen uumlstuumln bir oumlzelliğidir Bu oumlzelliği ortaya ccedilıkaran oumlnemli konu goumlzlem
youmlnteminde soru sorulmamasına karşın anket youmlnteminde sorular sorulmasıdır Anket
formundaki sorular yazılı (mektupla anket) ve soumlzluuml (telefonla anket goumlruumlşme) olarak
sorulabilmektedir Diğer bir oumlzellik ise esneklik ve ccedileşitliliktir Anket youmlntemi ile pek
ccedilok ve ccedileşitte bilgiler toplamak olanaklıdır16
Cevaplayıcıların tutum ve davranışları demografik oumlzellikleri gibi değişik tuumlrde
bilgiler elde edilebilir Sorulacak sorulardaki esneklik ve ccedileşitlilik ile ccedilok ccedileşitli bilgiler
elde edilebilir Anket youmlnteminin bir diğer oumlnemli oumlzelliği de verilerin daha ccedilabuk ve
daha az maliyetle elde edilebilmesidir Bilgi toplanacak konuların ve kişilerin geniş bir
yelpazeye yayılabilmesi ve iletişim olanaklarının sunduğu hız ve duumlşuumlk maliyetle erişim
fırsatları anket youmlnteminin bu oumlzelliğini oluşturmaktadır16
231 Anket Youmlnteminin Tuumlrleri
Anket youmlnteminde kullanılacak iletişim biccedilimine goumlre anket tuumlrleri uumlccedile ayrılabilir
v Mektupla ya da postayla anket
v Telefonla anket
v Kişisel goumlruumlşme
Araştırmacı araştırmanın amacını ve araştırma problemini goumlz oumlnuumlnde tutarak
anket tuumlrlerinden hangisini kullanacağını belirlemelidir Anket youmlnteminde kullanılacak
tuumlrlerin her birinin uumlstuumln ve zayıf youmlnleri vardır Uygulanacak anket tuumlruuml
kararlaştırılırken bu youmlnleri dikkatlice değerlendirilmelidir16
16
232 Mektupla Anket
Anket tuumlrleri iccedilerisinde en yaygın olarak kullanılanıdır Bu tuumlruumln en oumlnemli
oumlzelliği goumlruumlşmecinin bulunmamasıdır Sorulan sorulara cevap vermek ve anket
formunu geri postalamak cevaplayıcıya duumlştuumlğuumlnden oluşturulacak işbirliği ve
cevaplamadaki olumlu ilgilenim başarıyı doğrudan etkileyebilecektir Mektupla anket
yazılı iletişimin tuumlm oumlzelliklerini kapsar Soruların oumlrneklemi oluşturan birimlerin
hepsinin anlayabileceği aynı duumlzeyde algılayabilecekleri soumlzcuumlklerden kavramlardan
oluşması gerekir16
233 Telefonla Anket
Telefon rehberi esas alınarak yapılan oumlrnek seccedilimi durumunda kullanılan bir anket
tuumlruumlduumlr Daha ccedilok gelişmiş uumllkeler ve youmlrelerde uygulanmasına rastlanır Bu tuumlr anketin
uygulanabilmesi iccedilin telefon kullanımının yaygın olması gereklidir Telefonla anket
uygulaması yazılı iletişimi temel almadığı gibi tam olarak kişisel iletişimi de temel
almaz İletişim tuumlruuml daha ccedilok bir araccedil yardımıyla gerccedilekleştirilen uzaktan iletişimdir Bu
tuumlr iletişimin olumlu ve olumsuz youmlnlerini taşır Telefonla anket youmlnteminde
cevaplayıcılarla telefon aracılığıyla iletişim kurularak sorulan sorulara alınan yanıtlar
anket formuna işlenir16
Bu tuumlr anketin başlıca uumlstuumln youmlnleri şoumlyle sıralanabilir
v Diğer anket tuumlrlerine goumlre daha duumlşuumlk maliyetlidir Tekrar aramaları da değişik
zamanlarda yapabilmek olanaklı olduğundan bunun da maliyeti ccedilok yuumlksek
değildir
v Kısa bir zaman iccedilerisinde daha fazla kişiye ulaşarak goumlruumlşme yapabilme olanağı
olduğundan en hızlı bilgi toplama youmlntemi olduğu gibi zaman tasarrufu da sağlayan
youmlntemdir
v Mektupla anket tuumlruumlne goumlre ccedilok guumlncel konular hakkında bilgi edinmede daha
esnektir
v Goumlruumlşmecinin yanıtlar uumlzerinde etkili olması bakımından mektupla anket ile kişisel
goumlruumlşme arasında yer alır Fiziksel goumlruumlnuumlmden anket formunun tasarımından
kaynaklanan etkiler bu youmlntemde soumlz konusu değildir Sadece sesin kullanılmış
olması bu etkileri en aza indirmektedir
17
v Telefonla goumlruumlşmelerde kişiselleşme soumlz konusu olduğundan insanlar kendileriyle
ilgili sorulara daha rahatlıkla ve iccediltenlikle yanıtlar verebilmektedirler
v Telefonla anket uygulaması sırasında bilgi toplama ile ilgili denetim oumlnlemleri
istenilen duumlzeyde ve biccedilimde uygulanabilir
Belirtilen uumlstuumln youmlnlerinin yanında telefonla anket youmlnteminin oumlnemli zayıf
yanları vardır
bull Sadece telefonu olanlarla goumlruumlşme yapılabilir Bu durum oumlrnek seccediliminde yanlılığa
neden olabilmekte ve oumlrneğe goumlre birimlerin araştırma evrenini temsil yeteneğini
azaltabilmektedir Oumlzellikle gelir duumlzeyi duumlşuumlk gecekondu sakinleri kiracılar yeni
taşınan aileler ve kırsal kesimde yaşayanlarla ilgili bilgi toplamada bu konu oumlnemli
sorun olarak ortaya ccedilıkabilmektedir Ancak uumllkemizde telefon sayısındaki artış ve
telefon sahipliği oranındaki gelişme bu sakıncayı ortadan kaldırmaya başlamıştır
bull Uzun goumlruumlşmelere fazla olanak sağlamadığından elde edilecek bilgilerin miktarı ve
ccedileşidi sınırlı kalabilmektedir
bull Goumlzlem olanağı yoktur Ses tonu ve konuşma biccedilimi ile birccedilok eğilim saptanmaya
ccedilalışılır
bull Goumlruumlşmelerde yardımcı araccedilların kullanılması olanaksızdır
Telefonla anket youmlnteminin uumlstuumln ve zayıf youmlnleri değerlendirildiğinde bu
youmlntemin gittikccedile buumlyuumlyen bir kullanım potansiyeline sahip olduğu soumlylenebilir En
kolay en hızlı ve en az maliyetli bilgi toplama youmlntemi olarak telefonla anket
youmlnteminin zayıf youmlnleri oumlnceden bilinerek ve yerinde kullanılması araştırmacılara
buumlyuumlk kolaylıklar getirmektedir16
234 Kişisel Goumlruumlşme
Bu tuumlr anket uygulamasında goumlruumlşmecinin (anketoumlr) bir ya da birden fazla
cevaplayıcı ile fiziksel olarak bir arada bulunduğu bir ortamda sorular sorarak bunlara
yanıtlar alması gerccedilekleştirilir Anket formunda bulunan sorulara verilen yanıtlar
genellikle goumlruumlşmeci tarafından doldurulur Goumlruumlşmeci cevaplayıcının bulunduğu yere
gider ve anketi uygular Gidilecek yer ya da bir araya gelinecek yer ev olabildiği gibi
işyeri ya da herhangi bir uygun ortam da olabilir16
18
235 Uygun Anket Tuumlruumlnuuml Belirleme
Araştırmanın amacı ve araştırma problemi goumlz oumlnuumlnde bulundurularak hangi tuumlr
anketin en uygun olduğunu belirlemede birccedilok kriter değerlendirilmeye ccedilalışılır Bunları
kısaca şoumlyle sıralayabiliriz16
v Soruların karmaşıklığı
v Arzulanan veri miktarı
v Arzulanan doğruluk
v Oumlrneklem denetimi
v Harcanabilecek zaman
v Kabullenilebilir cevaplamama oranı
v Maliyet
Tablo 7 Anket Tuumlrlerinin Karşılaştırılması16
Kriter Mektup Telefon Kişisel goumlruumlşme Karmaşık sorular Zayıf İyi Ccedilok iyi Veri miktarı Orta İyi Ccedilok iyi Duyarlı sorularda doğruluk
İyi Orta Orta
Goumlruumlşmeci etkilerinin denetimi
Ccedilok iyi Orta Zayıf
Oumlrneklem denetimi Orta Orta Orta Gereken zaman Zayıf Ccedilok iyi İyi Olası cevaplama oranı Orta Orta Orta Maliyet İyi İyi Orta
Hiccedilbir youmlntem her durumda en uygun youmlntem olamaz Oumlnemli olan konu
kullanılacak youmlntemin en uygun cevaplayıcılardan en duumlşuumlk maliyetle en uygun bilginin
elde edebilmesini sağlamasıdır16
24 Koruyucu Sağlık Hizmetinde İstatistiksel Kavramlar
Risk olgusunu anlayabilmek iccedilin bazı istatistiksel terimleri bilmek gerekir
Prevalans bir ccedilalışma nuumlfusunda hastalık sahibi olanların (herhangi bir yer veya
zamanda) oranıdır Eski ve yeni vakalar toplam nuumlfusa boumlluumlnuumlr İnsidans ise verilen bir
19
zamanda yeni hastalık geliştirenlerin oranıdır Verilen zaman boyunca yeni vakalar
toplam nuumlfusa boumlluumlnuumlr17
Roumllatif risk risk faktoumlruuml olmayan insanların hasta olma insidansı ile risk faktoumlruuml
olan insanların hasta olma insidansı oranıdır Kohort ccedilalışmaları veya klinik denemeler
iccedilin kullanılır Roumllatif Risk=1 ise riske maruziyet veya tedavi etkisizdir Roumllatif Risk lt1
ise riske maruziyet veya tedavi koruyucudur Roumllatif Risk gt1 ise riske maruziyet veya
tedavi hastalık olasılığını arttırmaktadır Odds Ratio ise vaka-kontrol ccedilalışmaları iccedilin
kullanılır Hasta olanlarda risk faktoumlruuml olma olasılığının hasta olmayanlarda risk faktoumlruuml
olma olasılığına oranıdır Odss Ratio gt1 ise risk faktoumlruuml artmış hastalık ile ilişkilidir17
İstatistiksel testin oumlnem duumlzeyi (alfa) gerccedilekte hiccedilbir bağlantı yokken rastlantı
sonucu tek başına istatistiksel bağlantı bulmadır (Tip 1 hata) Genellikle 005rsquodir Duumlşuumlk
alfa oumlzellikle bir bağlantıyı belirtirken oumlnemlidir Bir istatistiksel testin guumlcuuml (power) =
1-betarsquodır (Beta Gerccedilekte varken hiccedilbir bağlantı bulamama olasılığıdır Tip 2 hata) P
değeri bir bulgunun rastlantısal olarak tek başına olma olasılığıdır Eğer p değeri
oumlnceden belirlenmiş alfa (genellikle 005)rsquoden kuumlccediluumlkse bulgular gerccedilekten şans eseri
değildir denebilir 95 guumlven aralığı demek 95 olasılıkla belirtilen değer gerccedilektir
anlamına gelir Oumlrneklem buumlyuumlkluumlğuuml ise bir klinik ccedilalışmada yeterli yuumlksek power ve
yeterli duumlşuumlk alfa elde etmek iccedilin gerekli denek sayısıdır17
20
3 GERECcedil VE YOumlNTEM
31 Ccedilalışma Evreninin Belirlenmesi
Adana ili Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam ve Ccedilukurova ilccedilelerinde daha oumlnce bu ccedilalışma
yapıldığı iccedilin ccedilalışmamızda aranacak telefon numaraları Adana ili Aladağ Ceyhan
Feke İmamoğlu Karaisalı Karataş Kozan Pozantı Saimbeyli Tufanbeyli Yumurtalık
İlccedilelerindeki Tuumlrk Telekom santrallerinden seccedililmiştir Bu ilccedilelerde demografik veriler
astım diyabet ağız sağlığı aşılama askerlik durumu engellilik ve ateşli silahlar
başlıklarında davranışsal risk faktoumlrleri incelenmiştir
32 Adana İli İlccedileleri İle İlgili Genel Bilgiler
Ccedilalışma evreni Adana İli Aladağ Ceyhan Feke İmamoğlu Karaisalı Karataş
Kozan Pozantı Saimbeyli Tufanbeyli Yumurtalık İlccedilelerinden oluşmuştur Ccedilalışma
evrenini oluşturan ilccedileler hakkındaki bilgiler Tablo 8rsquode goumlruumllmektedir
Tablo 8 Adana İli İlccedilelerinin Oumlzellikleri18-19
Adana ili ilccedileleri Adanarsquoya uzaklık Koumly belde sayısı
Aladağ 99 km 26 koumly 1 belde
Ceyhan 47 km 70 koumly 11belde
Feke 119 km 39 koumly
İmamoğlu 44 km 19 koumly
Karaisalı 52 km 51 koumly
Karataş 49 km 37 koumly 2 belde
Kozan 68 km 87 koumly 1 belde
Pozantı 114 km 16 koumly 1 belde
Saimbeyli 153 km 25 koumly
Tufanbeyli 191 km 29 koumly 1 belde
Yumurtalık 81 km 16 koumly 3 belde
21
Aşağıda Adana il haritası ve ccedilalışmaya dahil edilen ilccedileler goumlruumllmektedir Adana
Merkez hariccedil ilccedileler ccedilalışma evrenimizdir
Şekil 1 Adana İl Haritası19
Bu ilccedilelerden Yumurtalık Karataş Ceyhan belde ve koumlyleri tuumlmuumlyle ovalıktır
Feke Saimbeyli Tufanbeyli Aladağ ve Pozantı belde ve koumlyleri ise Toros dağları
eteklerinde dağlık boumllgededir Kozan Karaisalı İmamoğlu belde ve koumlyleri ise kısmen
ovalık kısmen dağlıktır
22
33 Oumlrneklem Buumlyuumlkluumlğuumlnuumln Hesaplanması
Ccedilalışmamızda oumlrneklem buumlyuumlkluumlğuumlnuuml hesaplarken S=ZZ[P(1-P)](DD)
formuumlluumlnuuml kullandık Formuumlle goumlre evrenimizin buumlyuumlkluumlğuuml 91987 (Seyhan Yuumlreğir
Sarıccedilam ve Ccedilukurova hariccedil) telefon numarası olduğundan beklenen prevalansı 70
hata payını 14 dizayn etkisini 15 ve guumlven aralığını 95 olarak kabul ettiğimizde
Adana ili ilccedileleri iccedilin hesapladığımız oumlrneklem buumlyuumlkluumlğuuml 1888 kişidir
Tuumlrkiye İstatistik Kurumu 2009 verilerine goumlre Tuumlrkiye 2008 yılına ait hane
sayısı 17794238 ve sabit telefon sayısı 17502205rsquodir14 Buna goumlre hane başı telefon
sayısı 098 olmaktadır Adana iccedilin ise hane sayısı 402000rsquodir (Tuumlrkiye İstatistik Yıllığı
2009rsquoda 2008 verileri)14 Adana Valiliğirsquonin sitesinden elde ettiğimiz sabit telefon sayısı
454334rsquoduumlr (Eyluumll 2005 itibarıyla)20 Dolayısıyla Adana iccedilin hane başı telefon sayısı
113rsquoduumlr
34 Oumlrneklem Seccedilimi
Ccedilalışma evrenimizin buumlyuumlkluumlğuuml 91987 ve oumlrneklem buumlyuumlkluumlğuuml 1888 olarak kabul
edildiğinde telefon abonesi sayısına goumlre her ilccedilenin oumlrneklem sayısı Tablo 9rsquoda
goumlsterilmektedir
23
Tablo 9 Adana İlccedilelerine Goumlre Nuumlfus Telefon Abonesi Sayısı ve Oumlrneklem Sayısı Oranları
İlccedileler Nuumlfus (20 yaş uumlstuuml) Abone sayısı Oumlrneklem sayısı
n n n Aladağ 11402 362 2365 257 49 259
Ceyhan 108969 3470 29562 3214 606 3210
Feke 12418 395 3746 407 77 408
İmamoğlu 19437 619 5179 563 106 561
Karaisalı 15498 493 6044 658 124 657
Karataş 14469 461 5103 555 105 556
Kozan 81326 2590 22100 2402 454 2405
Pozantı 13789 439 7912 860 162 858
Saimbeyli 11044 351 2732 297 56 297
Tufanbeyli 12877 410 3517 382 72 381 Yumurtalık 12882 410 3727 405 77 408 Toplam 314111 10000 91987 10000 1888 10000
Nuumlfus Tuumlrkiye İstatistik Kurumu Adrese Dayalı Nuumlfus Kayıt Sistemi 200921 Abone Sayısı Adana Tuumlrk Telekom Boumllge Muumlduumlrluumlğuuml ile yapılan oumlzel goumlruumlşme22
Her ilccedile telefon santrali kapasitesine goumlre uumlccedil veya doumlrt haneli prefiksleri olan
numaralara sahiptir Her ilccedilede telefon numaralarının uumlccedil ve doumlrt haneli prefiksleri
belirlenmiştir ve her binlik gruptan oumlrneklem buumlyuumlkluumlğuuml oranında telefon seccedililmiştir
Oumlrneğin İmamoğlu iccedilin prefiksler 891 892 8962 8982 8972 8942 8978 8998
8952 idi Toplam abone sayısı 5179 ve nuumlfus 31257 idi Ccedilalışma evrenindeki toplam
abone sayısı (91987) İmamoğlursquondaki abone sayısı (5179) ile oranlandı (1776)
Toplam oumlrneklem sayısı 1888rsquoyi 1776rsquoya boumllduumlğuumlmuumlze yaklaşık 106 olan İmamoğlu
oumlrneklem sayısını hesapladık İmamoğlu iccedilin prefiksler iki adet uumlccedilluuml ve yedi adet
doumlrtluumlyduuml Uumlccedilluuml prefiksler 10000 doumlrtluuml prefiksler 1000 numara iccedilermekteydi
İmamoğlursquonda 27000 numara vardı (27 tane 1000rsquolik grup) ancak bunların hepsi dolu
değildi İmamoğlursquonun oumlrneklem sayısı olan 106rsquoyı 1000rsquolik grup sayısı 27rsquoye boumllerek
her binlik grup iccedilin rasgele doumlrt numara belirlememiz gerektiğini bulduk Her on binlik
grup iccedilin de rasgele 40 numara belirlememiz gerekir Her binlik gruptan (doumlrtluuml prefiksi
24
olanlar) rastgele doumlrt her on binlik gruptan (uumlccedilluuml prefiksi olanlar) rasgele kırk numara
seccedilerek aranacak numaraları belirledik
Aramalar sırasında bir gruptan seccedililen numara cevap vermezse aranan yer
mesken değilse veya değişik nedenlerle goumlruumlşme yapılamazsa o gruptaki bir sonraki
numara arandı Arka arkaya uumlccedil kez işyeri ccedilıktığında 100 numara atlandı
Belirlenen prefikslerdeki numaraların listelenmesi gruplara ayrılması ve her
gruptan rasgele olarak numaraların seccedililmesi işlemleri bilgisayar ile Uysal WebQ 1
anket youmlnetim yazılımının oumlrneklem seccedilim moduumlluuml23 ve Epi infoprogramı24 aracılığı
ile gerccedilekleştirildi
35 Anket Formunun Hazırlanması
Adana ili Aladağ Ceyhan Feke İmamoğlu Karaisalı Karataş Kozan Pozantı
Saimbeyli Tufanbeyli ilccedilelerinde ikamet eden erişkinlerin sağlıkla ilgili davranışları
ldquotelefonla anketrdquo youmlntemiyle araştırılmıştır Bunun iccedilin Amerika Birleşik Devletlerirsquonde
20 yılı aşkın suumlreden beri 40rsquodan fazla eyalette uygulanan lsquolsquoDavranışsal Risk Faktoumlrleri
Araştırma Sistemi (Behavioral Risk Factor Surveillance System BRFSS)25
kullanılmıştır 1980rsquoli yıllarda ABDrsquode telefonla anket youmlntemi kişinin bildirimine
goumlre ldquodavranışsal risk faktoumlrlerinirdquo belirlemek iccedilin guumlvenilir ve duumlşuumlk maliyetli bir
youmlntem olarak kullanılmaya başlandı Sistemin amacı halk sağlığı programlarını
planlamak uygulamak ve izlemek iccedilin veri elde etmekti 1984rsquoden sonra bu anket bir
araştırma sistemi oldu26 Orijinal ankette 1984 yılında sekiz ana boumlluumlm varken 2010
yılında 22 ana boumlluumlm ve 26 isteğe bağlı boumlluumlm bulunmaktadır Bunların her biri değişik
davranışsal risk faktoumlrlerini iccedilermektedir3
Orijinal anketteki sekiz boumlluumlm daha oumlnce Adanarsquonın merkez hariccedil ilccedilelerinde ve
16 boumlluumlm Adanarsquonın merkezinde uygulandı Buradaki ccedilalışmada ise Adanarsquonın merkez
hariccedil ilccedilelerinde demografik bilgiler astım diyabet ağız sağlığı aşılama askerlik
durumu engellilik ve ateşli silahlardan oluşan ve daha oumlnce uygulanmayan sekiz
davranışsal risk faktoumlruuml araştırıldı
36 Verilerin Toplanması
Telefon aramaları Ccedilukurova Uumlniversitesi Telefon ve İnternet ile Saha
Araştırmaları Birimi (TİSAB)rsquonde Ağustos 2008-Ocak 2009 arasında yapılmıştır
Anket telefona cevap veren konuşma veya zihinsel engeli bulunmayan 18 yaşından
25
buumlyuumlk bireylere uygulanmıştır Anket soruları sorulurken cevaplar aynı anda Uysal
WebQ 1 anket youmlnetim yazılımının veri toplama boumlluumlmuumlne kaydedilmiştir23
Tablo 10 Adana İli İlccedileleri (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Telefon Arama Sonuccedilları
Arama sonucu n
Meşgul 8 04
Cevap yok 327 174
Oumlzel konut değil 228 121
Kişi goumlruumlşmeyi kabul etmedi 149 79
Goumlruumlşme tamamlanamadı 80 42
Goumlruumlşme tamamlandı 1096 580
TOPLAM 1888 1000
Ccedilalışmamızda oumlrneklem buumlyuumlkluumlğuuml 1888 olarak hesaplanmıştı Ancak aranan
numaralarda ccedileşitli nedenlerle (meşgul cevap yok vb) 1096 kişi ile goumlruumlşme
tamamlanabilmiştir Dolayısıyla goumlruumlşmesi tamamlananların oranı 580rsquode kalmıştır
26
Tablo 11 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Goumlruumlşuumllen Kişilerin Katılım Yuumlzdeleri
İlccedileler Oumlrneklem sayısı Katılan Katılım yuumlzdesi
Aladağ 49 42 8571
Ceyhan 606 398 6568
Feke 77 40 5195
İmamoğlu 106 21 1981
Karaisalı 124 75 6048
Karataş 105 69 6571
Kozan 454 269 5925
Pozantı 162 48 2963
Saimbeyli 56 46 8214
Tufanbeyli 72 43 5972
Yumurtalık 77 45 5844
TOPLAM 1888 1096 5805
En yuumlksek katılım oranı Aladağ ilccedilesinde ( 8571) en duumlşuumlk katılım oranı ise
İmamoğlursquondadır ( 1981) Aramalar guumlnduumlz yapıldığı iccedilin oumlrneğe ccedilıkan telefon
numaraları defalarca aranmasına rağmen bazı boumllgelerde istenilen katılım yuumlzdesini elde
etmede zorluk ccedilekilmiştir
37 Verilerin Analiz Edilmesi ve Kullanılan İstatistik Youmlntemler
Veriler analiz edilirken oumlnce hatalı girişler duumlzeltildi minimum ve maksimum
kontrolleri yapıldı Kodlama hataları duumlzeltildi ve iccedil tutarlık youmlnuumlnden değerlendirildi
Veriler uygun şekilde gruplandırılıp kodlandıktan sonra frekans dağılımları ortalamalar
ve ccedilapraz tablolar yapıldı Ccedilapraz tablolarda x2 testi uygulandı
27
4 BULGULAR
41 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Goumlruumlşuumllen Kişilerin Sosyodemografik Oumlzellikleri
Ccedilalışmaya katılan kişilerin yaş grupları dengeli dağılmaktadır
Tablo 12 Adana ili ilccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Yaş grupları ve Cinsiyete goumlre Dağılımı
Yaş
grupları
Erkek Kadın TOPLAM
n + n + n
20-29 54 228 183 772 237 215
30-39 44 197 179 803 223 203
40-49 62 267 170 733 232 211
50-59 54 287 134 713 188 171
60 + 94 427 126 573 220 200
TOPLAM 308 280 792 720 1100 1000
suumltun yuumlzdesi +satır yuumlzdesi x2=3467 SD=4 p=00001
Tablo 12rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi cinsiyete bakılmaksızın her yaş grubundaki toplam
nuumlfusa bakıldığında yaş grupları arasında ciddi fark olmadığı yaş ve cinsiyete
bakıldığında ise erkek ve kadın arasında anlamlı fark olduğu goumlruumllmektedir (plt0001)
Telefon goumlruumlşmesi yapılan kişilerin 720ı kadın ve 280ı erkek idi Telefon
goumlruumlşmeleri mesai saatleri iccedilinde yapıldığı iccedilin kadınların sayısı erkeklerden fazlaydı
Ccedilalışmaya katılan erkek sayısını arttırmak iccedilin hafta sonları da telefon goumlruumlşmeleri
yapıldı Ancak buna rağmen sonuccedil değişmedi Ccedilalışmaya katılanların yaş ortalaması
4336plusmn1431 yıl erkeklerin yaş ortalaması 4718plusmn1489 yıl ve kadınların yaş ortalaması
4186plusmn1381 yıl olarak bulunmuştur
Goumlruumlşuumllen kişilerin medeni durumlarının dağılımı Tablo 13rsquode goumlsterilmiştir
28
Tablo 13 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Medeni Duruma Goumlre Dağılımı
Medeni durum
Erkek Kadın TOPLAM n n n
Evli 239 776 603 762 842 766
Bekacircr 62 201 104 131 166 151
Boşanmış veya eşi oumllmuumlş
7 23 84 107 91 83
TOPLAM 308 280+ 791 720+ 1099
1000
suumltun yuumlzdesi +satır yuumlzdesi x2=2586 SD=2 p=00001
En buumlyuumlk grubu evliler ( 766) ikinci buumlyuumlk grubu ise bekacircrlar ( 151)
oluşturmaktadır Boşanmış veya eşi oumllmuumlş kadınların oranı ( 106) erkeklerden (
23) anlamlı olarak fazladır (plt0001)
Ccedilalışmaya katılan kişilerin cinsiyete goumlre eğitim durumlarının dağılımları ise
Tablo 14rsquode goumlsterilmiştir
Tablo 14 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Cinsiyete Goumlre Eğitim Durumlarının Dağılımı
Eğitim
Erkek Kadın Toplam n + n + n
Okur-yazar değil
12 67 166 933 178 162
Okur-yazar 26 333 52 667 78 71 İlkokul 140 292 339 708 479 436 Ortaokul 33 333 66 667 99 90 Lise 66 335 131 665 197 179 Uumlniversite 31 456 37 544 68 62 TOPLAM 308 280 791 720 1099 1000
suumltun yuumlzdesi +satır yuumlzdesi x2=5612 SD=5 p= 00001
Okur-yazar olmayanlarda kadınların oranı 933 ile erkeklerden ( 67) oldukccedila
fazladır Eğitime goumlre dağılımda en buumlyuumlk grubu ilkokul mezunları oluşturmaktadır (
29
436) Tuumlm oumlrneklemin 62si uumlniversite mezunu olduklarını ifade etmişlerdir
Cinsiyet ve eğitim durumu arasındaki fark anlamlı bulunmuştur (plt 0001)
Yaş grubu ile eğitim arasındaki ilişki Şekil 2rsquode goumlsterilmiştir
Şekil 2 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Eğitim Durumu ve Yaş Grupları Dağılımı
Uumlniversite mezunlarının buumlyuumlk kısmı 20-29 yaş grubunda okur-yazar olmayanların buumlyuumlk kısmı ise 60 yaş ve uumlzeri gruptadır
42 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Goumlruumlşuumllen Kişilerin Astım Durumu
Goumlruumlştuumlğuumlmuumlz kişilere bir hekim tarafından astım tanısı alıp almadıkları ve şu an
astım olup olmadıkları soruldu
30
Şekil 3 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Astım Durumu
Astım olduğu soumlylenenler ile şu an astımı olanların oranları birbirine yakındır
(Şekil 3) Aslında astımı olduğu soumlylenenlerle şu an astımı olanların oranı aynı
olmalıdır Ccediluumlnkuuml astım kronik bir hastalıktır Bu farklılık iki nedenden olabilir Birincisi
başlangıccedilta konulan astım tanısı yanlış olabilir İkincisi aslında astımı vardır ama
sorduğumuzda bulguları olmadığından yok demiş olabilir
Astımla ilgili elde ettiğimiz bir diğer bulgu da beden kitle indeksi arttıkccedila astım
prevalansının artmasıydı
Boumllgelere goumlre astım durumu Tablo 15rsquode goumlsterilmiştir
31
Tablo 15 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerde Astım Durumu
İlccedileler Şu an astımı var mı
Evet Hayır TOPLAM
n + n + n
Aladağ 1 25 39 975 40 36
Ceyhan 17 43 382 957 399 365
Feke 2 50 38 950 40 37
İmamoğlu 2 95 19 905 21 19
Karaisalı 6 80 69 920 75 69
Karataş 7 101 62 899 69 63
Kozan 10 38 256 962 266 243
Pozantı 4 83 44 917 48 44
Saimbeyli 3 65 43 935 46 42
Tufanbeyli 2 47 41 953 43 39
Yumurtalık 1 21 46 979 47 43
TOPLAM 55 50 1039 950 1094 1000
Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=10138 SD=10 p=0428
Boumllgeler incelendiğinde en yuumlksek astım oranı 101 ile Karataşrsquota en duumlşuumlk
oran ise 21 ile Yumurtalıkrsquota bulunmuştur ancak bu fark anlamlı değildir ve diğer
ilccedilelerde oran dengeli dağılmıştır Toplam astım oranı 5rsquodir
Kadınlarda astım oranı ile erkeklerde astım oranı karşılaştırılmıştır (Tablo 16)
32
Tablo 16 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerde Cinsiyet ve Astım Durumu
Cinsiyet Şu an astımı var mı
Evet Hayır TOPLAM
n + n + n
Erkek 9 30 296 970 305 279
Kadın 46 58 743 942 789 721
TOPLAM 55 50 1039 950 1094 1000
Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=3819 SD=1 p=0051
Erkeklerde şu an astımı olma durumu 3 iken kadınlarda bu oran 58
bulunmuştur Ancak bu fark sınırda anlamlı bulunmuştur (p=0051)
Yaş grubu ile astım olma ilişkisi araştırılan bir diğer konudur
Tablo 17 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerde Yaş Gruplarına Goumlre Şu An Astım Olma Durumu
Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=10332 SD=4 p=0035
Yaş arttıkccedila astım olma durumu artmaktadır ve bu ilişki anlamlıdır (p=0035)
Yaş grubu Şu an astımı var mı
Evet Hayır TOPLAM
n + n + n
20-29 4 17 232 983 236 216
30-39 10 45 212 955 222 203
40-49 11 48 218 952 229 209
50-59 14 75 173 925 187 171
60+ 16 73 204 927 220 201
TOPLAM 55 50 1039 950 1094 1000
33
43 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Goumlruumlşuumllen Kişilerin Diyabet Durumu
Ccedilalışmamızda toplumdaki diyabet oranı 101 bulunmuştur (Şekil 4)
Şekil 4 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerde Diyabet Olma Durumu
Ccedilalışmaya katılanlar gebelikleri sırasında diyabet ve sınırda diyabeti ayrıca
belirtmişlerdir
Yaş grupları ve diyabet olduğu soumlylenme durumu da incelenmiştir
Tablo 18 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerde Yaş Grupları ve Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu
Yaş grubu (yıl)
Diyabet olduğu soumlylendi mi Evet Hayır TOPLAM
n + n + n 20-29 1 04 233 996 234 217 30-39 7 32 214 968 221 204 40-49 20 89 204 911 224 207 50-59 36 195 149 805 185 171 60+ 45 207 173 793 218 201 TOPLAM 109 101 973 899 1082 1000
Suumltun yuumlzdesi Satır yuumlzdesi x2=8086 SD=4 p=00001
34
Tablo 18rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi yaş grubu arttıkccedila diyabeti olanların sayısı
artmaktadır Yaş arttıkccedila insuumllin direncinin gelişmesi bunun hazırlayıcısıdır
bulgularımız bununla uyumludur ve anlamlıdır (p=00001)
Eğitim durumu ve diyabet ilişkisinde hiccedilbir okul bitirmeyenlerde diyabet daha sık
bulunmuştur (Tablo19)
Tablo 19 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerde Eğitim Durumu ve Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu
Eğitim durumu
Diyabet olduğu soumlylendi mi Evet Hayır TOPLAM n + n + n
Okul bitirmeyenler∆
43 170 210 830 253 234
Okul bitirenler
66 80 762 920 828 766
TOPLAM 109 101 972 899 1081 1000 ∆Okul bitirmeyenler Her hangi bir okul diploması olmayan Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=1741 SD=1 p=00001
Okul bitirmeyenlerde diyabet olduğu soumlylenme oranı 170 iken bir okul
bitirenlerde 80rsquodır Bu fark anlamlı bulunmuştur (p=00001)
Ccedilalışmamızda medeni durum ve diyabet ilişkisini de inceledik (Tablo 20)
Tablo 20 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Medeni Durum ve Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu
Medeni durum
Diyabet olduğu soumlylendi mi Evet Hayır TOPLAM n + n + n
Evli 92 111 735 889 827 765 Bekacircr 1 06 104 994 165 153 Boşanmış veya eşi oumllmuumlş
16 180 73 820 89 82
TOPLAM 109 101 972 899 1081 1000 Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=1556 SD=2 P=00004
Diyabet olduğu soumlylenme oranı en fazla boşanmış veya eşi oumllmuumlşlerde
bulunmuştur ( 180) Evli olanlarda oran 111 bekacircrlarda ise 06 olarak
35
bulunmuştur Ancak bekacircrların yaş grubunun genel olarak duumlşuumlk olacağı
duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde bulgular yine diyabetin yaşla beraber arttığını goumlstermektedir
İlccedilelere goumlre diyabet olduğu soumlylenme durumu Tablo 21rsquode goumlsterilmiştir
Tablo 21 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) İlccedilelere Goumlre Kişilerin Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu
İlccedileler Diyabet olduğu soumlylendi mi Evet
Hayır TOPLAM
n n + N Aladağ 4 105 34 895 38 35 Ceyhan 37 94 358 906 395 365 Feke 4 100 36 900 40 37 İmamoğlu 0 00 21 1000 21 19 Karaisalı 7 93 68 907 75 69 Karataş 12 174 57 826 69 64 Kozan 21 80 242 920 263 243 Pozantı 9 187 39 813 48 44 Saimbeyli 4 87 42 913 46 43 Tufanbeyli 2 47 41 953 43 40 Yumurtalık 9 204 35 796 44 41 TOPLAM 109 101 973 899 1082 1000
Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=1224 SD=10 p=0140
İmamoğlursquonda diyabet olduğunu soumlylenme oranının ( 0) ccedilok duumlşuumlk olması ve
Karataş ( 174) Pozantı ( 187) ve Yumurtalıkrsquota ( 204) bariz olarak yuumlksek
olması dikkat ccedilekmektedir Diğer ilccedilelerde diyabet olduğunu soumlylenenlerin oranı
dengeli dağılmaktadır Ancak farklar anlamlı değildir (p=0140)
Diyabet olduğu soumlylenenlerin cinsiyete goumlre dağılımı Tablo 22rsquodedir
Tablo 22 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Cinsiyet ve Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu
Cinsiyet Diyabet olduğu soumlylendi mi Evet Hayır TOPLAM n + n + n
Erkek 25 82 280 918 305 282 Kadın 84 108 693 892 777 718 TOPLAM 109 101 973 899 1082 1000
Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=165 SD=1 p=0198
36
Diyabet olduğu soumlylenenlerde cinsiyet accedilısından anlamlı bir fark bulunmamıştır
(p=0497) Erkeklerde diyabet olduğu soumlylenme oranı 82 ve kadınlarda 108
olarak bulunmuştur
Diyabetik hastalar genelde kilo fazlası veya obezitesi olan hastalardır
Ccedilalışmamızda diyabet ile BKİ ilişkisi Tablo 23rsquode goumlruumllmektedir Boy ve kilosunu
soumlylemeyenler tabloya dahil edilmemiştir
Tablo 23 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Beden Kitle İndeksi ve Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu
BKİ Diyabet olduğu soumlylendi mi Evet Hayır TOPLAM n + n + n
le25 14 38 535 962 369 475 25-30 28 108 231 892 259 334 ge30 24 162 124 838 148 191 TOPLAM 67 85 710 915 776 1000
Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=4231 SD=2 P=00001
Ccedilalışmamıza katılanlarda BKİ le 25 olanların 38rsquoi diyabet olduğunu
soumlylemişken BKİ normal olanlarda bu oran 109 ve BKİ ge30 olanlarda 163rsquotuumlr
BKİ arttıkccedila diyabet olduğu soumlylenenlerin oranı artmıştır Bu bulgu da anlamlı
bulunmuştur (p=00001)
44 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Goumlruumlşuumllen Kişilerin Ağız Sağlığı Durumu
Ccedilalışmamızda diş hekimine gitme durumu Şekil 5rsquode goumlsterilmiştir
37
Şekil 5 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) En Son Diş Hekimine Gitme Durumu
Goumlruumlşuumllen kişilerin 4016rsquosı (441 kişi) son bir yıl iccedilinde diş hekimine gitmişken
1183rsquouuml (43 kişi) hiccedil diş hekimine gitmediğini belirtmiştir Bu kişilerin yaş grubuna
goumlre en son diş hekimine gitme durumu ise Tablo 24rsquote goumlsterilmiştir
Tablo 24 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Yaş Grupları ve Diş Hekimine Gitme Durumları
Yaş Diş hekimine gitme durumu Son 1 yıl iccedilinde Son 2+ yılda giden Hiccedil gitmeyen TOPLAM n + n 0+ n + n
20-29 109 480 60 264 58 256 227 215 30-39 104 479 85 392 28 129 217 206 40-49 94 418 115 511 16 71 225 213 50-59 69 390 97 548 11 62 177 168 60 + 65 311 127 608 17 81 209 198 TOPLAM 441 418 484 459 130 123 1055 1000 + Satır yuumlzdesi Suumltun yuumlzdesi x2=91048 SD=8 p= 00001
Tablo 24rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi son bir yıl iccedilinde diş hekimine gitme durumu 20-29
yaş grubunda en yuumlksektir ( 48) Bu oran yaş grubu arttıkccedila azalmaktadır 60 yaş ve
uumlzerinde oran 311rsquodir Bulunan fark anlamlıdır (p=00001)
38
Tablo 25 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Eğitim ve Diş Hekimine Gitme Durumu
Eğitim durumu
Diş hekimine gitme durumu Son 1 yıl iccedilinde Son 2 artı
yıllarda giden Hiccedil gitmeyen TOPLAM
N + n + n + n Okur- yazar değil
57 343 89 536 20 121 166 157
Okur- yazar
28 384 36 493 9 123 73 69
İlkokul 180 388 221 476 63 136 464 440 Ortaokul 46 484 36 379 13 137 95 90 Lise 89 466 78 408 24 126 191 181 Uumlniversite 41 621 24 364 1 15 66 63 TOPLAM 441 418 484 459 130 123 1055 1000
+ Satır yuumlzdesi Suumltun yuumlzdesi x2=25345 SD=10 p=0005
Eğitim durumu ve diş hekimine gitme durumunda uumlniversite mezunlarında son bir yıl iccedilinde diş hekimine gitme oranı en yuumlksektir Ayrıca hiccedil gitmeyenlerin oranı uumlniversite mezunlarında en duumlşuumlktuumlr Aradaki fark anlamlı bulunmuştur (p=0005)
Tablo26 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Cinsiyet ve Diş Hekimine Gitme Durumu
Cinsiyet Diş hekimine gitme durumu Son 1 yıl iccedilinde Son 2 artı yıllarda
giden Hiccedil gitmeyen TOPLAM
N + n + n + n Erkek 108 366 154 522 33 112 295 280 Kadın 333 438 330 434 97 128 760 720 TOPLAM 441 418 484 459 130 123 1055 1000
+Satır yuumlzdesi Suumltun yuumlzdesi x2=6641 SD=2 p=0036
Son bir yıl iccedilinde diş hekimine gitme durumunda kadınların oranı daha yuumlksektir
ve aradaki fark anlamlıdır (p=0036)
39
Tablo 27 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Diş Ccediluumlruumlğuuml Nedeniyle Kaybedilen Diş Sayısı
Diş ccediluumlruumlğuuml nedeniyle
kaybedilen diş sayısı
n
Hiccedil kaybetmedim 203 186
1-5 diş kaybettim 427 391
6-10 diş kaybettim 157 144
11-15 diş kaybettim 136 124
Hepsini kaybettim 166 152
Bilmiyorum 3 03
TOPLAM 1092 1000
Diş sağlığı ile ilgili olarak goumlruumlştuumlğuumlmuumlz kişiler arasında hiccedil diş kaybı
olmayanların oranı 186 iken en buumlyuumlk grubun (391) 1-5 diş kaybı vardır
Dişlerimin hepsini kaybettim diyenlerin oranı ise 152rsquodir
Tablo 28 Adana İli İlccedilelerinde(Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Eğitim Durumu ve Diş Ccediluumlruumlğuuml Nedeniyle Kaybedilen Diş Sayısı
Eğitim durumu
Kaccedil diş kaybettiği Hiccedil 1-5 6-10 11-15 Tuumlmuumlnuuml TOPLAM n + n + n + n + n + n
Okul bitirmeyenler
18 71 47 186 41 162 40 158 107 423 253 233
Okul bitirenler
185 221 379 454 116 139 96 115 59 71 835 767
TOPLAM 203 187 426 392 157 144 136 125 166 153 1088 1000 +Satır yuumlzdesi Suumltun yuumlzdesi x2=22072 SD=4 p=00001
Goumlruumlşuumllen kişilerde tuumlm dişlerimi kaybettim diyenlerin 423rsquouuml okul
bitirmeyenler ve 71rsquoi okul bitirenler grubundadır (Tablo 28)
40
Tablo 29 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Cinsiyet ve Diş Ccediluumlruumlğuuml Nedeniyle Kaybedilen Diş Sayısı
Cinsiyet Kaccedil diş kaybettiği Hiccedil 1-5 6-10 11-15 Tuumlmuumlnuuml TOPLAM n + n + n + n + n + n
Erkek 47 156 124 411 47 156 39 129 45 149 302 277 Kadın 156 198 303 385 110 140 97 123 121 154 787 723 TOPLAM 203 187 427 392 157 144 136 125 166 152 1089 1000
+Satır yuumlzdesi Suumltun yuumlzdesi x2=2962 SD=4 p=0564
Ccedilalışmamızda cinsiyet ile kaybedilen diş sayısı arasında anlamlı ilişki
saptanmamıştır (p=0564) Diş kaybetme durumunu cevaplayan 1089 kişinin ortalama
diş kaybı sayısı ise 894plusmn1079rsquodur (minimum0 maksimum32)
Diş ccediluumlruumlğuuml oluşumunda diş plaklarının etkisi bilinmektedir Dişler fırccedilalanarak bu
engellenmediği zaman dişlerimizdeki bu plakların bir diş hekimi tarafından
temizlenmesi gerekir Goumlruumlştuumlğuumlmuumlz kişilere dişlerini en son ne zaman temizlettikleri
de sorulmuştur (Tablo 30)
Tablo 30 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Dişlerini Temizletme Zamanı
Dişlerini temizletme zamanı n Son 1 yıl iccedilinde 157 144 Son 2 yıl iccedilinde 55 51 Son 5 yıl iccedilinde 54 50 5 yıldan oumlnce 98 90 Hiccedil 661 608 Bilmiyorum 62 57 TOPLAM 1087 1000
Goumlruumlşuumllen kişilerin 60rsquo8rsquoi dişlerini hiccedil temizlettirmediklerini belirtmişlerdir
Son bir yılda dişlerini temizlettirenlerin oranı ise sadece 144rsquoduumlr
Dişlerini temizletme ile eğitim durumu arasında ilişki Tablo 31rsquode goumlsterilmiştir
41
Tablo 31 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Dişlerini Temizletme ve Eğitim Durumu
Eğitim durumu
Dişlerini temizletme zamanı Son 1-5 yıl iccedilinde
5 yıldan oumlnce Hiccedil TOPLAM
n + n + n + n Okul bitirmeyenler
33 141 24 103 177 756 234 229
Okul bitirenler
233 295 74 94 483 611 790 771
TOPLAM 266 260 98 96 660 644 1024 1000 Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=22500 SD=2 p=000001
Bir okul bitirmeyenlerde son 1-5 yıl iccedilinde dişlerini temizletme oranı 141 iken
okul bitirenlerde bu oran 295rsquodir ve bu fark anlamlıdır (p=000001)
45 Adana İli ilccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Goumlruumlşuumllen Kişilerin Aşılanma Durumu
Kişilere son bir yıl iccedilinde grip tetanoz ya da hepatit B aşısı olup olmadıkları
sorulmuştur (Tablo 32)
Tablo 32 Adana İli İlccedilelerinde ( Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Aşılanma Durumu
Aşı tipi Aşılanma durumu
Evet Hayır Bilmiyorum TOPLAM
N n n n
Grip 42 38 1054 961 1 01 1097 1000
Tetanoz 90 82 1006 917 1 01 1097 1000
Hepatit B 55 5 1025 934 17 15 1097 1000
Aşılanma oranları genel olarak ccedilok duumlşuumlktuumlr Grip aşısı iccedilin oran 38rsquodir
Ccedilalışma yaptığımız doumlnemde henuumlz grip pandemisi yoktu Tetanoz aşı oranının nisbi
yuumlksek olması ( 82) uumlcretsiz yapılıyor olmasından kaynaklanabilir Grip aşı oranının
duumlşuumlkluumlğuuml 65 yaş uumlstuuml risk faktoumlruuml olanlar ve daha duumlşuumlk yaş grubunda ise splenektomi
42
ve immuumln yetmezlik gibi risk faktoumlruuml olanlar hariccedil uumlcretli olmasından kaynaklanabilir
Daha oumlnce uumlccedil doz hepatit B aşısı yaptıranların oranı ise 5rsquotir
Uumllkemizde sporadik kuduz vakaları halen goumlruumllmektedir ve kuduz aşısı şuumlpheli
hayvanlarla şuumlpheli temasta uumlcretsiz olarak yapılmaktadır Goumlruumlştuumlğuumlmuumlz kişilerin
sadece ikisi son bir yıl iccedilinde kuduz aşısı yaptırmak zorunda kalmıştır
Tablo 33 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Cinsiyet ve Aşılanma Durumu
Aşılar
Evet Hayır Toplam P
Erkek Kadın+ Erkek Kadın+ Erkek Kadın+
n() n() n() n() n() n()
Grip 12(39) 30(38) 292(961) 762(962) 304(277) 792(723) 090
Tetanoz 15(49) 75(95) 290(951) 716(905) 305(278) 791(722) 001
Hepatit 13(44) 42(54) 283(956) 742(946) 296(274) 784(726) 052
Erkeklerin satır yuumlzdesi +Kadınların satır yuumlzdesi
Cinsiyet ve aşılanma ilişkisine baktığımızda sadece tetanoz aşısının kadınlarda
daha fazla yapıldığını goumlrmekteyiz (Erkeklerde 49 iken kadınlarda 95) Bu
istatistiksel olarak anlamlı bulunmuştur
Tablo 34 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Eğitim ve aşılanma durumu
Aşılar
Evet Hayır Toplam P
Okul
bitirmeyenler
Okul
bitirenler
Okul
bitirmeyenler
Okul
bitirenler
Okul
bitirmeyenler
Okul
bitirenler
n() n()+ n() n()+ n() n()+
Grip 11(43) 31(37) 244(957) 809(963) 255(233) 840(767) 065
Tetanoz 12(47) 78(93) 243(953) 762(907) 255(233) 840(767) 002
Hepatit 3(12) 52(63) 251(988) 773(937) 254(235) 825(765) 0001
Okul bitirmeyenlerin satır yuumlzdesi +Okul bitirenlerin satır yuumlzdesi Eğitim ve aşılanma durumuna baktığımızda okul bitirenlerde tetanoz ve hepatit aşılanma oranlarının yuumlksek olduğunu goumlruumlluumlyor ve bu fark istatistiksel olarak anlamlı bulunmuştur
43
Tablo 35 Adana İli İlccedilelerinde ( Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Yaş Gruplarına Goumlre Son 1 Yıl İccedilinde Tetanoz Aşısı Yapılma Durumu
Yaş grubu Son 1 yıl iccedilinde tetanoz aşısı yapıldı mı
Evet Hayır Toplam
n + n + n
20-29 35 148 201 852 236 215
30-39 26 117 197 883 223 203
40-49 17 74 212 926 229 209
50-59 9 48 179 952 188 172
60+ 3 14 217 986 220 201
TOPLAM 90 82 1006 918 1096 100
suumltun yuumlzdesi +satır yuumlzdesi x2=3403 SD=4 p=000000073
Tetanoz aşılaması ile ilgili olarak yaş grubu arttıkccedila aşılanma oranlarının duumlştuumlğuuml
saptanmıştır (Tablo 35)
Tablo 36 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Yaş Gruplarına Goumlre Daha Oumlnce Uumlccedil Doz Hepatit B Aşısı Yapılma Durumu
Yaş grubu Daha oumlnce uumlccedil doz hepatit B aşısı yapıldı mı
Evet Hayır Toplam
n + n + n
20-29 19 82 212 918 231 214
30-39 12 55 207 945 219 203
40-49 13 58 213 942 226 209
50-59 7 38 179 962 186 172
60+ 4 18 214 982 218 202
TOPLAM 55 51 1025 949 1080 1000
suumltun yuumlzdesi +satır yuumlzdesi x2=1043 SD=4 p=0033
Ccedilalışmaya katılan kişilere daha oumlnce uumlccedil doz hepatit aşısı olup olmadıkları
sorulduğunda tetanoz aşısına benzer şekilde yaş grubu arttıkccedila aşılanma oranlarının
azaldığı goumlruumllmektedir En yuumlksek Hepatit B aşılanma oranı 20-29 yaş grubundadır (
82)
44
46 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Goumlruumlşuumllen Kişilerin Askerlik Durumu
Erkekler katılımcılara askerlik yapma ve son 12 ayda TSKrsquolerine bağlı bir sağlık
karnesiyle muayene olma veya ilaccedil yazdırma durumları sorulmuştur
Tablo 37 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Erkeklerin Askerlerin Yapma Durumu
Askerlik yapma durumu n Evet 270 882 Hayır 36 118 TOPLAM 306 1000
Tablo 37rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi erkeklerin 882rsquosi askerliğini yapmıştı Bunların
TSKrsquoden yararlanma durumu ise Tablo 36rsquoda goumlsterilmiştir
Tablo 38 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Son 12 Ayda TSKlerine Bağlı Bir Sağlık Karnesi ile Muayene Olma veya İlaccedil Yazdırma Durumu
Son 12 ayda TSKrsquolerine bağlı bir sağlık karnesi ile muayene olma veya ilaccedil yazdırma durumu
n
Evet 7 23 Hayır 299 977 TOPLAM 306 1000
Son 12 ayda TSKrsquoe bağlı bir sağlık karnesi ile muayene olan veya ilaccedil
yazdıranların oranı 23 idi
47 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Goumlruumlşuumllen
Kişilerin Engellilik Durumu
Ccedilalışmamızda hem geccedilici veya kalıcı engellilik durumu hem de oumlzel bir alet
kullanma durumu araştırılmıştır
45
Tablo 39 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Fiziksel Ruhsal veya Duygusal Sorunlar Nedeniyle Herhangi Bir Aktiviteyi Yapamama (Engellilikdisability) ve Oumlzel Bir Alet (koltuk değneği tekerlekli sandalye oumlzel bir yatak oumlzel bir telefon vb) Kullanmasını Gerektirecek Herhangi Bir Sağlık Sorunu Olma Durumu
Geccedilici veya kalıcı engellilik Oumlzel bir alet kullanmayı gerektirecek engellilik
n n Evet 77 70 17 16 Hayır 1019 929 1079 984 TOPLAM 1096 1000 1096 1000
Goumlruumlştuumlğuumlmuumlz kişilerde fiziksel ruhsal duygusal sorunlar nedeniyle herhangi bir
aktiviteyi yapamayanların oranı (geccedilici veya kalıcı engellilik) 7 iken oumlzel bir alet
kullanmasını gerektirecek bir sağlık sorunu olanların oranı 16rsquodır (Tablo 39)
Tablo 40 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Fiziksel Ruhsal veya Duygusal Sorunlar Nedeniyle Bir Aktiviteyi Yapamama ve Eğitim Durumu
Eğitim durumu
Herhangi bir aktiviteden geri kalma durumu Evet Hayır TOPLAM
n + n + n Okul bitirmeyenler
27 105 229 895 256 234
Okul bitirenler
50 60 788 940 838 766
TOPLAM 77 70 1017 930 1094 1000 Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=628 SD=1 p=0012
Eğitim durumu ve goumlruumlştuumlğuumlmuumlz kişilerin fiziksel ruhsal veya duygusal sorunlar
nedeniyle bir aktiviteyi yapamama durumu değerlendirildiğinde okul bitirenlerde oran
6 iken okul bitirmeyenlerde oran 105rsquotir Bulgular anlamlıdır (p=0012)
46
Tablo 41 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Fiziksel Ruhsal veya Duygusal Sorunlar Nedeniyle Bir Aktiviteyi Yapamama Durumu ve Medeni Durum
Medeni durum
Herhangi bir aktiviteden geri kalma durumu Evet Hayır TOPLAM
n + n + n Evli 53 63 784 937 837 765 Bekar 12 72 154 928 166 152 Boşanmış veya eşi oumllmuumlş
12 132 79 868 91 83
TOPLAM 77 70 1017 930 1094 1000 Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=5905 SD=2 p=005
Tablo 41rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi evli olanların 63rsquouuml fiziksel ruhsal veya duygusal
sorunlar nedeniyle bir aktiviteyi yapamadıklarını belirtirken bu oran bekar olanlarda
72 ve boşanmış veya eşi oumllmuumlşlerde 132rsquodir Bu bulgular da sınırda anlamlıdır
(p=005)
48 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Goumlruumlşuumllen Kişilerin Evlerinde Ateşli Silah Bulundurma Durumları
Ccedilalışmamızda ayrıca ev kazaları accedilısından ateşli silah bulundurma durumu
araştırılmıştır Ateşli silah bulunduranlara silahın accedilıkta olup olmadığı ve dolu olup
olmadığı ayrıca sorulmuştur
Tablo 42 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Evlerinde Ateşli Silah Bulundurma Durumları
Ateşli silah bulundurma Ateşli silahın
accedilıkta olması
Ateşli silahın dolu
olması
n n n
Evet 160 146 10 09 14 13
Hayır 933 853 1083 991 1079 987
TOPLAM 1093 1000 1093 1000 1093 1000
47
Katılımcıların 146rsquosı evlerinde ateşli silah bulundurmaktadır ve bunların
091rsquoinde ateşli silah accedilıkta (ulaşılabilir) ve 128rsquoinde ateşli silah dolu olarak
bulunmaktadır
Tablo 43 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Ateşli Silah Bulundurma ve Eğitim Durumu
Eğitim
durumu
Ateşli silah bulundurma
Evet Hayır TOPLAM
n + n + n
Okul
bitirmeyenler
28 109 228 891 256 234
Okul
bitirenler
132 158 704 842 836 766
TOPLAM 160 147 932 853 1092 1000
Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi X2=36 SD=1 p=0055
Eğitim durumu ve ateşli silah bulundurma durumu ele alındığında okul
bitirenlerin ateşli silah bulundurma oranı 158 iken okul bitirmeyenlerde oran 109
bulunmuştur Bulgularımız sınırda anlamlıdır (p=005)
Boumllgelere goumlre ateşli silah bulundurma durumu Tablo 44rsquode goumlsterilmiştir
48
Tablo 44 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Ateşli Silah Bulundurma Durumu
İlccedileler Ateşli silah bulundurma Evet Hayır TOPLAM
n + n + n Aladağ 3 71 39 929 42 38 Ceyhan 40 100 359 900 399 365 Feke 8 200 32 800 40 37 İmamoğlu 1 48 20 952 21 19 Karaisalı 16 213 59 787 75 69 Karataş 14 203 55 797 69 63 Kozan 49 186 214 814 263 241 Pozantı 9 187 39 813 48 44 Saimbeyli 7 152 39 848 46 42 Tufanbeyli 6 140 37 860 43 39 Yumurtalık 7 149 40 851 47 43 TOPLAM 160 146 933 854 1093 1000
Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=1973 SD=10 p=032
En yuumlksek ateşli silah bulundurma oranları Karaisalı ( 213) ve Karataşrsquota
(203) bulunmuştur En duumlşuumlk oranlar ise İmamoğlu ( 48) ve Aladağrsquodadır ( 71)
Ancak bulgular anlamlı değildir (p=032) Genel olarak av amaccedillı bulundurulduğu
soumlylenmiştir
49
5 TARTIŞMA
Ccedilalışmamızda Adana ili ilccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
yaşayanlarında davranışsal risk faktoumlrlerinden bazılarını araştırmayı planladık Toplam
1096 kişiye ulaşıldı
Telefonla goumlruumlşme youmlntemini seccedilmemiz nedeniyle daha fazla sayıda kişiye daha
kısa zamanda ulaşabildik Ayrıca ccedilalışmamızın maliyeti daha duumlşuumlk duumlzeyde kaldı
Uygulama sırasında edindiğimiz izlenimlere goumlre sorduğumuz soruların anlaşılır ve accedilık
olduğunu duumlşuumlnuumlyoruz Bir kişi ile goumlruumlşme suumlremiz ortalama 10-15 dakikaydı Bazı
katılımcılar mevcut sağlık sorunları hakkında konuşmak istediler Bu hastalara
danışmanlık hizmeti verildi
2009 Tuumlrkiye İstatistik Yıllığırsquona goumlre Tuumlrkiyersquode hane başı telefon sayısı
098rsquodir14 Adanarsquoda ise hane başı telefon sayısı 113rsquoduumlr20 Bu durumda telefon
oumlrneklemi ile hanelerin tuumlmuumlnuuml temsil ettiğimizi ve sonuccedilları evrenimize
genelleyebileceğimizi soumlyleyebiliriz Ancak oumlrnekleme ccedilıkan 1888 kişiden 1096rsquosına
( 58) ulaşılmasından dolayı ortaya ccedilıkan kısıtlılığı sonuccedilların değerlendirilmesinde
dikkate almak gerekmektedir Bazı ilccedilelerde konutlarda ccedilalışma saatlerinde kimsenin
bulunmamasından kaynaklanan ulaşılamama sorunları yaşandı
Adana ili ilccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) goumlruumlşuumllen 1096
kişinin yaş grupları dağılımının Adana 2009 ADNKS (Adrese Dayalı Nuumlfus Kayıt
Sistemi) verileri ile uyumlu olduğu goumlruumllmektedir21
Oumlrneklemimizdeki kadınların oranı 72 erkeklerin oranı ise 28 bulunmuştur
Bu fark anlamlıdır Kadın ve erkek oranının farklı ccedilıkmasının nedeni ccedilalışma yaptığımız
saatlerde kadınların evde daha ccedilok bulunmasıdır Bu durum telefon goumlruumlşmelerinin
akşam ve hafta sonlarına kaydırılmasıyla aşılmaya ccedilalışılmıştır Ama istenilen duumlzeyde
bir dengeleme sağlanamamıştır Bu nedenle cinsiyete dayalı istatistikler bu kısıtlılık
dikkate alınarak değerlendirilmelidir
Ccedilalışmaya katılanların yaş grubu ve eğitim dağılımında uumlniversite mezunu
olanların 368rsquoi 20-29 yaş grubunda bulunmuştur Buna karşılık okur-yazar
olmayanların 511rsquoi ise 60 yaş ve uumlzerindedir Tuumlrkiye İstatistik Kurumu ADNKS
veri tabanındaki bilgiler bu durumla benzerdir21
50
Ccedilalışmamızda goumlruumlşuumllen kişilerde şu an astımı olanların oranı 5 bulunurken
astım olduğu soumlylenenlerin oranı 66 bulunmuştur Amerika Birleşik Devletlerirsquonde
benzer şekilde yapılan BRFSS 2008 anket sonuccedillarında şu an astımı olanlar 87 iken
astımı olduğu soumlylenenlerin oranı 136 bulunmuştur27 Gelişmiş uumllkelerde astım
prevalansının daha yuumlksek olduğu bilinmektedir Her iki ankette de goumlruumllduumlğuuml gibi
astım olduğu soumlylenenlerin oranı şu an astımı olanlardan daha yuumlksektir Bunun nedeni
kişilere yanlış astım tanısı konulmasından ya da bazılarının hastalık semptomlarının
ilaccedilsız kontrol altında olmasından kaynaklanabilir Aslında astım kronik bir hastalıktır
medikal tedaviye uyarak ve risk faktoumlrlerinden kaccedilınarak hastalık kontrol altına
alınabilir
Uumllkemizde astım prevalansı ccedilocuklarda 07-148 iken erişkinde 03-76
arasındadır Erişkinlerde astım kadınlarda daha ccedilok goumlruumllen bir hastalıktır Astımın
belirli yaş gruplarında uzun suumlreli bazen oumlmuumlr boyu remisyon doumlnemlerine girdiği
bilinmektedir Bir araştırmada hastaların 55rsquoinde astım semptomlarının 14 yaş
civarında tamamen kaybolduğu saptanmıştır28
Uysalrsquoın Seyhan ilccedilesinde yaptığı ccedilalışmada kendisine astım olduğu
soumlylenenlerin oranı 37 Arabacırsquonın Yuumlreğir ilccedilesinde yaptığı ccedilalışmada ise 56
olarak bulunmuştur2930 Astım olduğu soumlylenenlerin oranı boumllgemizdeki verilerle
uyumludur Nitekim Tuumlrkiyersquode astım prevalansı ortalama 6 olarak bildirilmektedir4
Ccedilalışmamızda şu an astım olduğu soumlylenenlerin oranı kadınlarda daha yuumlksektir
Bu durum da literatuumlr bilgileri ile uyumludur Geccedilen yuumlzyılda yuumlruumltuumllen 2005 kişinin
prospektif ccedilalışmasında ccedilocuklarda astım accedilısından erkeklerin daha fazla riske sahip
oldukları goumlsterilmiştir Buna karşın ergen ve yetişkinlerde kadınlar daha fazla risk
altındadır Bu konudaki bir hipotez erkek ccedilocukların kız ccedilocuklarına nazaran daha
kuumlccediluumlk havayollarına ve daha duumlşuumlk akım oranlarına sahip olmasıdır Gerccedilekte de erkek
ccedilocuklarda alt solunum yolu enfeksiyonları daha sık goumlruumllmektedir31
Ayrıca astım epidemiyolojisi ile ilgili duumlnyanın değişik boumllgelerindeki astım
prevalansı karşılaştırmasında Batıdaki yuumlksek ve artan prevalansın kentsel yaşam ve
maddi rahatlıkla ile ilişkili olduğu goumlsterilmektedir32
Ccedilalışmamızda diyabeti olduğu soumlylenenlerin oranı 84 ve gebeliği sırasında
diyabet oranı 02 sınırda diyabet ise 15 idi Birleşik Devletlerrsquode 2008 yılı BRFSS
51
verilerine goumlre diyabet olduğunu soumlyleyenlerin oranı 83 ve gebelik ilişkili diyabeti
olanlar 08 olup ccedilalışmamız sonuccedillarına ccedilok benzerdir27
Uysalrsquoın ccedilalışmasında Adana Seyhan ilccedilesinde diyabet prevalansı 47
Arabacırsquonın ccedilalışmasında Yuumlreğir ilccedilesinde diyabet prevalansı 63 bulunmuştur
Perifer ilccedilelerde diyabet prevalansı merkez ilccedilelere goumlre daha fazladır Goumlkccedilel ve
arkadaşlarının Adanarsquoda yaptığı bir araştırmada ise Adana ilindeki diyabet prevalansı
116 bulunmuştu33 Bizim sonuccedillarımız da bu bulgulara ccedilok benzerdir
ABDrsquode diabetes mellitus mortalite ve morbiditenin oumlnemli bir nedeni ve
buumlyuumlyen bir halk sağlığı sorunudur Diyabet yaşlı Amerikalılarda yaşam kalitesini
olumsuz etkilemektedir34
1995 ile 2025 yılları arasında diyabetli hasta sayısının gelişmiş uumllkelerde 42
artması beklenmekte fakat gelişmekte olan uumllkelerde 170 artacağı oumlngoumlruumllmektedir
2025 yılında en ccedilok diyabetli kişiye sahip olması beklenen uumllkeler Hindistan Ccedilin ve
ABDrsquodir35
Ağız sağlığı insan sağlığının ccedilok oumlnemli bir parccedilasıdır Ccedilalışmamızda son bir
yılda herhangi bir nedenle diş hekimine gitme oranı 40rsquodır Bu oran ABD 2008
BRFSS verilerinde 712rsquodir27 Bulgular uumllkemizde diş hekimine gitme alışkanlığının
ccedilok duumlşuumlk olduğunu goumlstermektedir Katılımcıların 152rsquosi tuumlm dişlerini diş ccediluumlruumlğuuml
nedeniyle kaybettiğini belirtirken en az bir diş kaybı olanların oranı 815rsquodir Bu
gerccedilekten ccedilok buumlyuumlk bir orandır ve diş sağlığı ile ilgili halk eğitiminin ve diş fırccedilalama
alışkanlığının ccedilok duumlşuumlk duumlzeyde olduğunu goumlstermektedir Uysalrsquoın ccedilalışmasında
Seyhan ilccedilesinde en az bir diş kaybı olanların oranı 48 bulunmuştur Diş sağlığı ile
ilgili ilccedile verileri Adana il merkezine goumlre daha koumltuumlduumlr Tuumlrk Diş Hekimleri Birliği
verilerine goumlre diş hekimine gitme sıklığı yılda 09 kezdir Bu oran Avruparsquoda yılda
5rsquodir36
Erişkin aşılaması uumllkemiz iccedilin ccedilok oumlnemlidir ve ihmal edilmiştir Sadece ccedilocuk
bağışıklanmasına odaklanılmıştır Katılımcılardan son bir yılda grip aşısı olanların oranı
38 idi (Ccedilalışmayı yaptığımız doumlnemde domuz gribi pandemisi yoktu) Uysalrsquoın
Adana merkez ilccedilelerde yaptığı araştırmada ise bu oran 84rsquoduumlr ABD 2008 BRFSS
verilerinde ise son bir yılda grip aşısı yaptıranların oranı 709rsquodur ABDrsquode erişkin
aşılama oranları bizden en az 10 kat daha fazladır Erişkin tetanoz aşı uygulama
oranlarının duumlşuumlk olmasının nedenlerinden birisi tetanoz aşısının on yıllık bağışıklık
52
suumlresinin olması bizim ise son bir yılı sorgulamış olmamız olabilir Ayrıca kadınların
gebelikte rutin tetanoz aşı uygulaması nedeniyle son bir yılda tetanoz aşılaması daha
yuumlksek bulunmuştur Yaşamları boyunca uumlccedil doz hepatit B aşısı yaptıranların oranı ise
5 bulunmuştur Uysalrsquoın ccedilalışmasında bu oran 67rsquodir
DSOuml (Duumlnya Sağlık Oumlrguumltuuml)rsquone goumlre Tuumlrkiyersquonin iccedilinde bulunduğu Akdenizrsquoe
komşu uumllkelerde hepatit B prevalansı 2-7 olup orta duumlzeydedir37 Hepatit B ccedilok ciddi
sağlık sorunlarına yol accedilarken ve tedavi maliyeti ccedilok yuumlksek bir hastalıkken aşılamaya
oumlnem verilmemesi duumlşuumlnduumlruumlcuumlduumlr
Goumlruumlştuumlğuumlmuumlz kişilerden 70rsquoı geccedilici veya kalıcı herhangi bir aktiviteyi
yapamama durumu (engellilikdisability) tanımlamışlardır Bu oran Seyhan ilccedilesinde
82 ve ABD BRFSS 2008 verilerinde 204rsquoduumlr27
Ccedilalışmamızda oumlzel alet (koltuk değneği tekerlekli sandalye oumlzel bir ayakkabı
vb) kullanmayı gerektirecek sakatlığı olanların oranı 16 olarak bulunmuştur ABD
2008 BRFSS verilerinde uumllkelerinin geneli iccedilin oran ise 72rsquodir Ccedilalışmaya katılan
kişilerin sosyokuumlltuumlrel duumlzeylerinin orta olması ve engelliğe bağlı oumlzel bir cihaz
kullanma gerekliliği bilincinin yeterince oluşmaması nedeniyle bu sorunun yanıtı
beklenenin altında bulunmuş olabilir Bu konuda hekimlerde hastalarını gerektiği
şekilde youmlnlendirmemiş de olabilirler Tuumlrkiye İstatistik Yıllığırsquonda ortopedik goumlrme
işitme dil ve konuşma ve zihinsel engelli toplamı 308rsquotir14
Anketimize katılanların 146rsquosı evinde ateşli silah bulundurduğunu bunların
13rsquouuml ateşli silahın dolu olduğunu belirtmişlerdir Seyhan ilccedilesinde evinde ateşli silah
bulunduranların oranı 75 ve bunların dolu olma oranı da 202 olarak bulunmuştur
Merkez ilccedilelerde perifere goumlre silah bulundurma oranları duumlşuumlkken bunların dolu olarak
bulundurulması ateşli silah yaralanmalarının buralarda daha fazla olmasına yol accedilabilir
Ccedilalışmamızda periferik ilccedilelerde bulundurulan silahların ccediloğunluğu av amaccedillı olarak
belirtilmiş ve ccedilok az bir kısmının dolu olduğu ifade edilmiştir
Buguumln Tuumlrkiyersquode yılda 3000 kişi ateşli silahlarla oumllmekte 700rsquouuml ise
yaralanmaktadır Cinayetlerin 60rsquoında ateşli silah kullanılmaktadır Her 10 kişiden
birinde ve her uumlccedil evden birinde ateşli silah vardır Bizim ccedilalışmamızda ise yaklaşık her
yedi evden birinde ateşli silah vardır Kişiler bulundurdukları silahları başka kaygıları
nedeniyle bize belirtmemiş olabilirler Silahın kolay ulaşılabilir olması cinayet intihar
gibi olayların her an meydana gelmesinin en oumlnemli nedenidir
53
Evde silah bulunması ev halkından birinin cinayet intihar kaza gibi nedenlerle
oumllme riskini 41 oranında arttırmaktadır38 ABDrsquode 8-12 yaş arası 64 erkek ccedilocuğuyla
yapılan bir araştırmada erkek ccedilocukların 76rsquosının evde bir silah bulduğunda eline
aldığı ve 48rsquoinin de tetiği ccedilektiği goumlruumllmuumlştuumlr39 Bu nedenlerden dolayı evlerde
bulundurulan ateşli silahlar ccedilocukların ulaşamayacağı yerde tutulmalıdır Alkol
alışkanlığı oumlfke kontroluumlnde başarısızlık madde bağımlılığı psikolojik rahatsızlıklar
gibi sorunları olanların hiccedilbir gerekccedileyle silahlanmaması oumlnemlidir
Ccedilalışmamızın zor yanı kişilere daha oumlnce haber verilmeden aranması ve
ccedilalışmaya katılmaları iccedilin rızalarının alınması olmuştur Goumlruumlşmeci olarak doktor
olmamız bu zorlukları biraz olsun azaltmıştır Tuumlrkiyersquode bu tuumlr telefonla anket
youmlntemine insanlar alışkın olmadığından bazıları goumlruumlşme yapmak istememiştir Hatta
bazı kişilere demografik bilgilerle ilgili soru sorduğumuzda bunların kendileri hakkında
koumltuumlye kullanılabileceğini soumlyleyerek ccedilalışmaya katılmamışlardır
Yaptığımız ccedilalışma hem maliyet etkin olmuş hem de bize az zamanda ccedilok sayıda
kişiye ulaşma olanağı sağlamıştır Amerika Birleşik Devletlerirsquonde CDC (Centers for
Disease Control and Prevention) her yıl buumltuumln eyaletlerde davranışsal risk faktoumlrlerini
araştırmakta ve verileri yayınlamaktadır Koruyucu ve tedavi edici sağlık hizmetlerinin
planlanmasında bu veriler kullanılmaktadır
Uumllkemizde de bu tuumlr ccedilalışmaların yaygınlaştırılarak Tuumlrkiyersquonin sağlık haritasının
ccedilıkarılmasının koruyucu sağlık hizmetlerinin planlanması ve sağlık politikalarının
oluşturulmasında faydalı olacağını duumlşuumlnuumlyoruz
BRFSS verileri mortalite ve morbiditeyi azaltma stratejilerini planlama youmlnetme
uygulama ve goumlzlemleme iccedilin kullanabilir BRFSS ABDrsquode 1984rsquoden beri bir veri
kaynağı olarak kullanılmaktadır Duumlnyada kesintisiz yuumlruumltuumllen en geniş telefonla
araştırma sistemidir Elde edilen bilgiler aylık olarak toplanmakta ve CDCrsquoye
guumlvenilirliği kontrol edilmek uumlzere goumlnderilmektedir40
Aile Hekimliği disiplininin temel ilkelerinden birisinde belirtildiği gibi aile
hekimi rahatsızlıkların toplum iccedilindeki prevalans ve insidansıyla belirlenen oumlzguumln karar
verme suumlrecini kullanabilmelidir Bunun iccedilin ccedilalıştığı toplumdaki hastalıklar hakkında
bilgi sahibi olmalıdır Aile hekimi sağlığın geliştirilmesi ve hastalıkların oumlnlenmesi iccedilin
koruyucu sağlık hizmetlerini planlamalı ve uygulamalıdır Topluma karşı da bir
sorumluluğu vardır41
54
51 Ccedilalışmanın Kısıtlılıkları
bull Ccedilalışmamızda kadınların sayısının yuumlksek erkeklerin sayısının duumlşuumlk olmasıdır
Bu tip ccedilalışmalar ya işyerlerini de kapsamalı ya da hafta sonlarını da
kapsamalıdır
bull Oumlrnekleme ccedilıkanların 58rsquosine ulaşılabilmiştir
bull Katılım yuumlzdesi bazı ilccedilelerde duumlşuumlk duumlzeyde kalmıştır
55
6 SONUCcedilLAR VE OumlNERİLER
61 Sonuccedillar
1-BRFSS ile telefonla anket youmlntemi kullanılmasının guumlvenirliliği kanıtlanmıştır42
BRFSS modelinde birccedilok sorunun en azından orta derecede guumlvenirliliği ve geccedilerliliği
goumlsterilmiştir43 Bizde aynı youmlntemi uygulayarak elde ettiğimiz veriler başka youmlntem
uygulanarak elde edilen bilgilere benzerdir
2-Aile hekimliğinde rahatsızlıkların goumlruumllme oranı toplumdaki goumlruumllme oranıyla
aynıdır Hiccedil bir oumln eleme olmadığı iccedilin rahatsızlıkların prevalans ve insidansı hastane
ortamından farklıdır ve ciddi rahatsızlıklar birinci basamakta hastanede olduğundan
daha az sıklıkla goumlruumlluumlr Elde ettiğimiz bu bulgular klinik karar verme suumlrecinde faydalı
olacaktır Ccediluumlnkuuml Aile hekiminin kendine oumlzguuml karar verme suumlreci vardır
3-Aile hekimliğinin 10 İlkesine goumlre Aile hekiminin toplum sağlığı iccedilin oumlzel bir
sorumluluk uumlstlenir Hem bireye hem de topluma karşı sorumluluk taşır Toplum iccedilin
risk faktoumlrlerini hastalık prevalanslarını bilmek ve oumlnlemler almak zorundadır
4-Koruyucu sağlık hizmetleri sağlığın geliştirilmesi iccedilin ve kaynakların etkin
kullanılması accedilısından ccedilok oumlnemlidir ve gereken oumlnem verilmelidir
5-Bu ccedilalışmada astım diyabet gibi kronik hastalıkların goumlruumllme oranlarında boumllgemizde
ve uumllkemizde yapılan prevalans ccedilalışmalarıyla uyumlu sonuccedillar elde edilmiştir
6-Ccedilalışma evrenimizde şu an astımı olanların oranı 5rsquotir diyabet prevalansı gebelik
sırasında ve sınırda diyabet dahil edildiğinde 101 bulunmuştur
7-Goumlruumlşuumllen kişilerde duumlzenli diş hekimine gitme alışkanlığının duumlşuumlk olduğu
goumlruumllmuumlştuumlr Katılımcıların sadece 40rsquoı son bir yıl iccedilinde diş hekimine gittiğini
belirtmiştir
8-Goumlruumlşuumllen kişilerde erişkin aşılama oranları ccedilok duumlşuumlktuumlr Bağışıklama kavramı ele
alındığında sadece ccedilocuklar akla gelmektedir Erişkin bağışıklamasına yeterince oumlnem
verilmemektedir
9-Ccedilalışmaya katılanlarda oumlzel alet kullanmayı gerektirecek sakatlığı olanların oranı
16 olup ABD genelindeki verilerden duumlşuumlktuumlr
56
10-Ccedilalışmaya katılanlarda yaklaşık her yedi evden birinde ateşli silah bulunmaktadır
Tuumlrkiye verilerine goumlre ise her uumlccedil evden birinde ateşli silah bulunmaktadır Bu da bizim
ccedilalıştığımız toplumda oranların duumlşuumlk olduğunu goumlstermektedir
62 Oumlneriler
1- Toplumdaki sağlık ile ilişkili olaylar duumlzenli olarak izlenmelidir
2- Bu izlem yuumlz yuumlze goumlruumlşme veya telefonla anket youmlntemiyle yapılabilir
3- Telefonla anket youmlnteminin geccedilerliliği ve guumlvenilirliği artık herkes tarafından kabul
edilmektedir Telefonla anket diğer youmlntemlere goumlre daha ucuz olduğundan bu tip
araştırmalarda tercih edilebilir
4- Sağlıkla ilgili ulusal ve boumllgesel planlamalar yapmak ve sağlık kaynaklarının uygun
dağılımını sağlamak iccedilin gerccedilek verilere ulaşılmalıdır Sadece hizmet sunumu sırasında
yapılan taramalar hizmete coğrafi ve ekonomik ulaşım zorluğu ccedilekmeyenleri
kapsamaktadır Bu nedenle hastanede yapılan ccedilalışmaların sonuccedilları rahatsızlıkların
toplumda goumlruumllme oranlarını yansıtamamaktadır Dolayısıyla birinci basamakta yapılan
ccedilalışmalar arttırılmalıdır
5-Astım boumllgemizde de oumlnemli bir sağlık sorunudur Sadece astımı olanlara değil risk
sahibi olup astımı olmayanlara da danışmanlık hizmeti verilmelidir
6- Astım hastalarına bulgu ve belirtilerine veya ekspiratuar akım oranlarına goumlre yazılı
bir hareket planı verilebilir Bu oumlzellikle orta ve ağır astım hastaları iccedilin ccedilok oumlnemlidir
Astım hastaları pnoumlmokok ve influenza aşısı olmalıdır44
7- Boumllgemizde diyabet prevalansı 101 olup primer korunma oumlnlemleri kişilere daha
fazla anlatılmalıdır
8-Astım ve diyabet kronik hastalıklardır Kronik bakımı iyileştirmek iccedilin hizmet sunan
kuruluşlar egzersiz programları yaşlılık merkezleri ve kendi kendine yardım grupları
gibi topluma dayalı kaynaklarla bağlantıda olmalıdır Hasta eğitimi yapan hastaneler
veya evde bakım hizmeti veren şirketler ile bağlantı kurulması oumlzellikle kısıtlı
kaynakları olan kuumlccediluumlk sağlık merkezleri iccedilin faydalıdır45
9-Kronik hastalığı olanlara kendi kendine youmlnetim desteğinin sağlanması oumlnemlidir
1989 yılında Ulusal Kanser Enstituumlsuuml hastaların sigarayı bırakmalarına yardım etmek
iccedilin hekimlere youmlnelik birccedilok bileşenli bir program geliştirdi Bu ccedilerccedileve zamanla
değişti buguumln 5A olarak bilinmektedir Değerlendir sor (Ask) oumlnerilerde bulun
(Advise) goumlruumlş birliğine var (Agree) yardım et (Assist) ve duumlzenle (Arrange) Birleşik
57
Devletler Koruyucu Hizmetler Ccedilalışma Grubu (The United States Preventive Services
Task Force) 5Arsquoyı sağlıkla ilgili davranışlarda danışmanlık muumldahalelerinde
kullanılacak birleştirici bir yapı olarak seccedilmiştir46
10-Tip 2 diyabette kendi kendine youmlnetim stratejileri iccedilinde gruba dayalı eğitim accedillık
kan glikozu gikolize hemoglobin diyabet bilgisi sistolik kan basıncı vuumlcut ağırlığı ve
diyabet tedavisinin iyileştirilmesinde etkilidir47
11-Ccedilalışmamızda diş ccediluumlruumlkleri oranı yuumlksek diş hekimine gitme oranları duumlşuumlk
bulunmuştur Ağız ve diş sağlığı iyileştirilmesi iccedilin hem ağız sağlığını iyileştirecek
oumlnlemlerin alınması hem de diş hekimine sağlıklı iken gidebilme alışkanlığı iccedilin
stratejiler geliştirilmesi gerekmektedir
12-Ağız ve diş sağlığının iyileştirilmesi ve geliştirilmesinde aile hekimliği ekibinde diş
hekiminin bulunması ve birinci basamak sağlık hizmetlerine ağız ve diş sağlığı
uygulamalarının entegre edilerek yuumlruumltuumllmesi bu konudaki eksikliğin giderilmesine
katkı sağlayabilir
13-Aile Hekimliği Pilot Uygulaması Hakkında Kanunrsquoun 7 maddesinin etkin bir
şekilde uygulamaya konulması sağlanabilir
14-Erişkin aşılama oranlarımız ccedilok duumlşuumlktuumlr Tuumlrkiye Enfeksiyon Hastalıkları ve Klinik
Mikrobiyoloji Derneğirsquonin Sağlık Bakanlığı ve diğer ilgili meslek oumlrguumltlerinin işbirliği
ile hazırladığı 2009 Erişkin bağışıklama rehberinde oumlnerilen aşıların hiccedilbir ek oumldeme
olmadan yapılabilir olması aşılama oranlarını arttıracaktır Erişkin aşılaması iccedilin
kişilere ccedileşitli youmlntemlerle hatırlatma yapılabilir
15-Kronik sağlık sorunları hiccedil de az değildir Kronik sağlık sorunlarının tespiti
izlenmesi ve bakımına doumlnuumlk stratejilerin ve eylem planlarının hazırlanması ve
uygulamaya konması yararlı olacaktır Hasta eğitimi de ccedilok oumlnemlidir
58
KAYNAKLAR
1 World Health Organization World Health Report Chapter 2 Defining and Assessing Risks to Health Erişim (httpwwwwhointwhr2002chapter2enindexhtml ) Erişim tarihi1102009
2 Guirguis ndashBlake J Meyers D Crichlow R Wilson J E Statistical concepts in prevention
Risk factors In Rakel R E Ed Textbook of Family Medicine 7thEd PhiladelphiaSaundersElsevier 2007162-163
3 CDC Behavioral Risk Factor Surveillance System Questionnaires English versions Centers for Disease Control and Prevention Erişim ( httpwwwcdcgovbrfssquestionnairesenglishhtm) Erişim tarihi1102009
4 Ediger D Bronşiyal Astım In Dolar E Ed İccedil Hastalıkları 1Baskı Ankara Nobel Kitabevi 2005 149-152
5 Mellins R B Evans D Clark N Zimmerman B Wiesemann S Developing and Communicating a Long ndashTerm Treatment Plan for Asthma Two Patient Information Handouts On Asthma Am Fam Physician 200061(8) 2427-2437
6 GINA (Global Initiative For Asthma) patient guide You can control your asthma Erişim (httpwwwginasthmacomUserfilesGINA_PatientGuide2007pdf ) Erişim tarihi 6102009
7 İmamoğlu Ş Diabetes Mellitus Tip 2 In Dolar EEd İccedil hastalıkları 1Baskı Ankara Nobel Kitabevi 2005692-694
8 Oumlzcan S Saatccedilı E Bozdemir N Akpınar E Egzersiz sağlık hastalık toplum ve hekim Ccedilukurova Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Arşiv Kaynak Tarama Dergisi 2002 11395-396
9 United States Preventive Services Task Force (USPSTF) Screening for Type 2 Diabetes Mellitus in adults Erişim(httpwwwahrqgovclinicuspstfuspsdiabhtm) Erişim tarihi5042010
10 Gonsalves W (Ccedileviri Oumlzdemir H) Ağız sağlığı In South-Paul J E Matheny S C Lewis E L (Ccedileviri editoumlrleriKut A Tokalak İ Eminsoy M G) Current Aile Hekimliği Tanı veTedavi 2Baskı Ankara Guumlneş Kitabevi 2010507-517
11 Samaranayake L Essential Microbiology for Dentistry 3th Ed Edinburgh Churcill Livingstore 2006265
12 Zimmerman R K Abwesb E R Adult Vaccination In Campos-Outcalt D Ed 20 Common Problems In Preventive Health Care 1Baskı USA McGraw-Hill Companies 2000431461
13 Tuumlrkiye Enfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji Uzmanlık Derneği Erişkin Bağışıklama Rehberi Ccedilalışma Grubu Erişkin Bağışıklama Rehberi 200936
14 Tuumlrkiye İstatistik Kurumu Tuumlrkiye İstatistik Yıllığı 2009103 275 401
15 McCarthy P L (CcedileviriBiccediler S ) Muayenehane ve Klinikte hasta ccedilocuğun değerlendirilmesi Ateşli silah yaralanmaları In Behrman R E Kliegman R M Jenson H B Eds (Ccedileviri editoumlruuml AkccedilayT) Nelson Pediatri 17th Ed USA Nobel Tıp Kitabevleri 2008262
59
16 Odabaş Y Anket youmlnetimi Anadolu Uumlniversitesi Erişim (wwwaofanadoluedutrkitapIOLTP2294unite05pdf ) Erişim tarihi 8102009
17 Siberry G K Conversion formulas and biostatistics In Siberry G K Iannor R Eds The Harriet Lane Handbook A manual for pediatric house officers 15thEd USA Mosby Inc 2000181-184
18 TCAdana Valiliği İl ve İlccedileler Arası Mesafeler Karayolları Genel Muumlduumlrluumlğuuml Erişim (httpwwwkgmgovtrSayfalarKGMSiteTrUzakliklarililcelerArasiMesafeaspx) Erişim tarihi3042010
19 TCAdana Valiliği İlccedilelerimiz Adana Valiliği Erişim ( httpwwwadanagovtrsayfa=4) Erişim tarihi 3042010
20 TCAdana Valiliği Sayılarla Tuumlrk Telekom Muumlduumlrluumlğuuml Tuumlrk Telekom Muumlduumlrluumlğuuml Erişim (httpwwwadanagovtrsayfa=5ampalt=turk_telekom) Erişim tarihi 3042010
21 Tuumlrkiye İstatistik Kurumu İlccedile yaş grubu ve cinsiyete goumlre nuumlfus 2009 eğitim duumlzeyi cinsiyet yaş grubuna goumlre ililccedile nuumlfusu 2009 Adrese Dayalı Nuumlfus Kayıt Sistemi (ADNKS) Veri Tabanı Erişim (httptuikapptuikgovtradnksdagitappadnkszul) Erişim tarihi3042010
22 Adana Tuumlrk Telekom Boumllge Muumlduumlrluumlğuuml telefonla oumlzel goumlruumlşme
23 Uysal Y Uysal Accedilık Kaynak Kodlu Veri Analiz Programları wwwwebdatanametr Erişim tarihi1022009
24 CDC Epi Info İstatistk Programı Centers for Disease Control and Prevention Erişim (httpwwwcdcgovepiinfo) Erişim tarihi2102009
25 CDC About the BRFSS Turning information into public health Centers for Disease Control and Prevention Erişim (httpwwwcdcgovbrfssabouthtm) Erişim tarihi 5022010
26 Remington P L Smith M Y Williamson D F Anda R F Gentry E M Hogelin G C Design characteristics and usefulness of state-based behavioral risk factor surveillance 1981ndash87 Public Health Reports 1988 103(4) 367
27 CDC Behavioral Risk Factor Surveillance System Prevalance and Trends Data Centers for Disease Control and Prevention Erişim (httpwwwappsnccdcdcgovBRFSS ) Erişim tarihi1022010
28 Gemicioğlu B Astım In Erol Ccedil Ed İccedil Hastalıkları 1Baskı Ankara MN Medikal δ Nobel 20082440
29 Uysal Y Seyhan ilccedilesinde davranışsal risk faktoumlrlerinin belirlenmesi projesi Uzmanlık tezi Ccedilukurova Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Adana 2007
30 Arabacı F Yuumlreğir ilccedilesinde davranışsal risk faktoumlrlerinin belirlenmesi projesi Uzmanlık tezi Ccedilukurova Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Adana 2007
31 Tang E A Matsui E Wiesch D G Samet J M Risk factors for asthma In Adkinson N F Bochner B Busse W W Holgate S T Lemonske R F F Estelle R Simons Eds Middletonrsquos Allergy Prinicples and Practice 7th Ed Philadelphia MosbyElsevier 2009735-737
32 Hopkin J M Prevalance of asthma In Warrell D A Cox T M Firth J D Benz J Oxford Textbook of Medicine 4th Ed NewYork Oxford Univ P 20031334-1335
60
33 Goumlkcel A Oumlzşahin K Sezgin N Karakoumlse H Ertoumlrer E Akbaba M Baklacı N Senguumll A Guumlvener N A High Prevalance of Diabetes in Adana Southern Province of Turkey Diabetes Care (Electronic Journal) 200326(11)3031-3034 Erişim (httpcarediabetesjournalsorgcontent26113031fullpdf+html) Erişim tarihi5012010
34 Brown D Balluz L Giles W Beckles G Moriarty D Ford E Mokdad A Diabetes Mellitus
and health related quality of life among older adults Findings from BRFSS Diabetes Research and Clinical Practice 200465(2)106-113
35 Narayan KM Gregg EW Fagot-Campagna A Engelgau MM Vinicor F Diabetes-a
commongrowing seriouscostlyand potentially preventable public health problem Diabetes Research and Clinical Practice50suppl2 200078
36 Tuumlrk Diş Hekimleri Birliği İstatistikler Ağız Diş Sağlığı ile ilgili goumlstergeler Genel durumTuumlrkiye ağız ve diş sağlığı profili Erişim (httpwwwtdborgtrtdbv2solmenu_gosterphpyer_id=7ampid=100 2004) Erişim tarihi10022010
37 World Health Organization Hepatitis B WHOcdscsrlyo20022Hepatitis B Department of Communicable Disease Surveillance and Responce 200238
38 Umut vakfıBireysel silahlanmaya ilişkin Tuumlrkiye verilerirsquodeki veriler Erişim (httpwwwumutorgtrpublicpageaspxid=19303) Erişim tarihi5032010
39 Jackman G A Farah M M Kellermann A L Simon H K Seeing Is Believing What Do Boys Do When They Find a Real Gun Pediatrics 107No6 2001 1247-1250
40 Kilmer G Roberts H PhD Hughes E Li Y Valluru B Fan A Giles W Mokdad A Jiles R Surveillance of Certain Health Behaviors and Conditions Among States and Selected Local Areas Behavioral Risk Factor Surveillance System (BRFSS) United States Mortality and morbidity weakly report 2006 57 (Electronic Journal) 20082-7 Erişim (wwwcdcgovmmwr) Erişim tarihi04032010
41 Evans P (Ccedileviri Başak O) Aile Hekimliği Genel Pratisyenlik Avrupa Tanımı Wonca 200215-19 Erişim (httpwwwwoncaeuropeorgWeb20documentsEuropean20Definition20of20family20medicineWONCA20definition20Turkish20versionpdf) Erişim tarihi1022010
42 Lederman R I Shea S Stein A D The Behavioral Risk Factor Surveillance System Questionnaire Its Reliability In a Statewide Sample American Journal of Public Health 199383(12)1768-1772
43 Nelson DE Holtzman D Bolen J Stanwyck CA Mack KA Reliability and validity of
measures from the Behavioral Risk Factor Surveillance System (BRFSS) Soz Praventivmed 200146 Suppl 1S3-42
44 Chesnutt M S Prendergast T JAsthma Assessment monitoring and preventationIn Mcphee
S J Papadakıs M A Tierrey L M EdsCurrrent Medical Diagnosis and Treatment 46th Ed New YorkMcGraw-Hill Medical 2007241
45 (CcedileviriOumlzşahin K) Kronik Hastalığı Olan Hastalara Sunulan Birinci Basamak Hizmetin İyileştirilmesiIn Bodenheimer T Grumbach K Eds (Ccedileviri Bozdemir N Saatccedilı E) Birinci Basamağın geliştirilmesi Daha iyi uygulamalar iccedilin stratejiler ve araccedillar 200955-78
46 (CcedileviriCcedilelik M) Kronik Hastalığı Olan Kişilerde Kendi Kendine Youmlnetme Desteği In Bodenheimer T Grumbach K Eds (Ccedileviri Bozdemir B Saatccedilı E) Birinci Basamağın Geliştirilmesi Daha İyi Uygulamalar İccedilin Stratejiler ve Araccedillar 200979-98
61
47 Deakın TA Mc Share CE Cade JE Williams R Group based training for self management
strategies in people with type 2 diabetes mellitus Cochraine Database of Systematic Reviews 2005 Issue2CD003417
62
EKLER
Davranışsal Risk Faktoumlrleri Araştırma Sistemi Anketi
Merhaba ben Dr Ufuk Guumllmen
CcedilUumlTF Aile Hekimliği Boumlluumlmuumlrsquonden arıyorum
Adanada yaşayanların sağlık durumlarıyla ilgili bir araştırma yapıyoruz
Eğer kabul ederseniz size sağlık durumunuz ve sağlıkla ilgili davranışlarınız hakkında birkaccedil soru sormak istiyorum
(Kişi ccedilalışmaya katılmak soruları yanıtlamak istemezse iyi guumlnler dileyerek TELEFONU KAPAT)
Orası oumlzel bir konut mu
Eğer cevap hayır ise
Teşekkuumlrler sadece oumlzel konuttaevde yaşayanlarla goumlruumlşme yapıyoruz (TELEFONU KAPAT)
Goumlruumlşuumllen numara oumlzel bir konuta aitse goumlruumlşuumllen kişi 18 yaşın uumlstuumlndeyse ve kişi goumlruumlşmeyi kabul ettiyse aşağıdaki boumlluumlm ile devam et
Bu goumlruumlşme iccedilin telefon numaranız rasgele olarak seccedilildi
Adınızı adresinizi veya buna benzer kişisel bilgilerinizi sormayacağım
Cevap vermek istemediğiniz sorulara cevap vermeyebilirsiniz ve istediğiniz an goumlruumlşmeyi bitirebilirsiniz
Bana verdiğiniz tuumlm bilgiler gizli kalacaktır
Eğer bu araştırma hakkında daha ayrıntılı bilgi edinmek isterseniz size vereceğim şu telefonu arayabilirsiniz (CcedilUumlTF Yalım Erez Aile Hekimliği Polikliniğirsquonin telefon numarasını ver)
Boumlluumlm 1 Demografik Bilgiler
11 Kaccedil yaşındasınız
[] (Yaşı yazınız)
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
12 Evli misiniz bekacircr mısınız
63
[ ] Evliyim ----gt Resmi nikahınız var mı [ ] Evet [ ] Hayır
[ ] Boşandım
[ ] Eşim vefat etti
[ ] Eşimden ayrı yaşıyorum
[ ] Hiccedil evlenmedim
[ ] Evli olmayan bir ccediliftiz
[ ] Cevap vermek istemiyorum
13 Evinizde 18 yaşın altında olup sizinle yaşayan ccedilocuğunuz var mı
(bu soruyu evli olmayanlara sorma)
[] Sayıda ccedilocuğum var
[ ] Hiccedil yok
[ ] Cevap vermek istemiyorum
14 Eğitim durumunuz nedir
[ ] Okur-yazar değilim
[ ] Okur-yazarım
[ ] İlkokul mezunuyum
[ ] Ortaokul mezunuyum
[ ] Lise mezunuyum
[ ] Uumlniversite mezunuyum
[ ] Cevap vermek istemiyorum
15 Ne iş yapıyorsunuz
[ ] Maaş karşılığı ccedilalışıyorum
[ ] Kendi işim
[ ] Bir yıldan fazla suumlredir işsizim
[ ] Bir yıldan kısa suumlredir işsizim
[ ] Ev kadınıyım
64
[ ] Oumlğrenciyim
[ ] Emekliyim
[ ] Ccedilalışamaz durumdayım
[ ] Cevap vermek istemiyorum
16 Cevap veren kişinin cinsiyetini belirtiniz
(sadece gerekliyse sorunuz)
[ ] Erkek
[ ] Kadın
17 Sizin bilginize goumlre şu anda gebe misiniz
(49 yaş uumlstuumlndeki kadınlara bu soruyu sorma)
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
18 Vuumlcut ağırlığınız ne kadar
[] kg
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
19 Boyunuz ne kadar
[] cm
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
110 Cep telefonu hariccedil evinizde birden fazla telefon hattı var mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
65
[ ] Cevap vermek istemiyorum
111 Geccediltiğimiz 12 ay iccedilerisinde bir hafta veya daha fazla suumlre iccedilin evinizde telefonunuzun kesildiği oldu mu
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
Boumlluumlm 2 Astım
91 Bir hekim tarafından astımınız olduğu soumlylendi mi
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
Boumlluumlm 3 Diyabet
101 Bir hekim tarafından şeker hastalığınız olduğu soumlylendi mi
[ ] Evet
[ ] Evet fakat sadece gebeliği sırasında
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
Boumlluumlm 4 Ağız Sağlığı
111 Herhangi bir nedenle diş hekimine veya diş kliniğine en son ne zaman gittiniz
[ ] Son bir yıl iccedilinde
[ ] Son iki yıl iccedilinde
66
[ ] Son beş yıl iccedilinde
[ ] Beş yıl veya daha uzun suumlre oumlnce
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Hiccedil
[ ] Cevap vermek istemiyorum
112 Diş ccediluumlruumlğuuml nedeniyle kaccedil dişinizi kaybettiniz
[] tane dişimi kaybettim
[ ] Hepsini kaybettim
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Hiccedilbirini kaybetmedim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
113 Dişlerinizi en son ne zaman temizlettiniz
[ ] Son bir yıl iccedilinde
[ ] Son iki yıl iccedilinde
[ ] Son beş yıl iccedilinde
[ ] Beş yıl veya daha uzun suumlre oumlnce
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Hiccedil
[ ] Cevap vermek istemiyorum
Boumlluumlm 5 Aşılama
121 Son 12 ay iccedilinde grip aşısı yaptırdınız mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
67
122 Son 12 ay iccedilinde tetanoz aşısı yaptırdınız mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
123 Daha oumlnce uumlccedil doz Hepatit-B aşısı yaptırdınız mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
124 Daha oumlnce hiccedil kuduz aşısı yaptırdınız mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
Boumlluumlm 6 Askerlik Durumu
131 Askerlik yaptınız mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bimiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
132 Son 12 ay iccedilerisinde Tuumlrk Silahlı Kuvvetlerirsquone bağlı bir sağlık karnesi ile muayene oldunuz mu veya ilaccedil yazdırdınız mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
68
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevaplamak istemiyor
Boumlluumlm 7 Engellilik
141 Fiziksel ruhsal veya duygusal sorunlar nedeniyle herhangi bir şekilde herhangi bir aktiviteden geri kaldınız mı (engellilikdisability)
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevaplamak istemiyorum
142 Oumlzel ekipman (koltuk değneği tekerlekli sandalye oumlzel bir yatak oumlzel bir telefon vs) kullanmanızı gerektirecek herhangi bir sağlık sorununuz var mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevaplamak istemiyorum
Boumlluumlm 8 Ateşli Silahlar
151 Evinizde ateşli silah bulunuyor mu
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevaplamak istemiyorum
152 Bu silahlardan herhangi biri şu anda dolu mu
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
69
[ ] Cevaplamak istemiyorum
153 Bu silahlardan herhangi biri şu anda accedilıkta mı ulaşılabilir bir yerde mi
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevaplamak istemiyorum
Bu son soruydu
Ccedilalışmamıza katıldığınız iccedilin teşekkuumlr ederiz
70
71
OumlZGECcedilMİŞ
Adı Soyadı Ufuk Guumllmen
Doğum yeritarihi Adana 1971
Medeni durumu Evli
Adres Toros mahallesi Mavi Bulvar Erciyes Plaza B Blok Kat3
Daire3 Ccedilukurova ADANA
Telefon 322-2279955
E-mail ufukgulmenhotmailcom
Mezun olduğu tıp fakuumlltesi İstanbul Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi
Goumlrev yerleri 2000-2002 TC Sağlık Bakanlığı Kuumlrtuumlncuuml Sağlık Ocağı
Musabeyli Kilis
2002-2003 TCSağlık Bakanlığı Elbeyli Sağlık Ocağı
Elbeyli Kilis
2003-2007 Başkent Uumlniversitesi Adana Uygulama ve
Araştırma Hastanesi
2007-2010 ndashCcedilukurova Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Aile
Hekimliği Anabilim Dalı Adana
Dernek Uumlyelikleri TAHUD
Yabancı diller İngilizce Almanca
2
yaşamları boyunca daha fazla diyabet geliştirme olasılığına sahip olacaktır Bazı risk
faktoumlrleri nedenseldir risk faktoumlruuml hastalığa neden olur Oumlrneğin sigara iccedilmek bir risk
faktoumlruumlduumlr ve akciğer kanserinin kanıtlanmış bir nedenidir Bir iccedilici yaşamı boyunca
akciğer kanseri geliştirmek iccedilin iccedilici olmayandan muhtemelen birccedilok kat daha fazla
olasılığa sahiptir2
Diğer risk faktoumlrleri birlikteliklerdir kuzey enlemlerde yaşayanların multiple
skleroza yakalanma olasılığı daha fazladır Yani bilinen hiccedilbir nedensel ilişki yoktur Bu
basit bir birlikteliktir Myokard enfarktuumlsuuml iccedilin risk faktoumlrleri cinsiyet yaş
hipertansiyon sigara iccedilme yuumlksek kolesterol duumlzeyleri sedanter yaşam obezite ve
diyabettir2
Bazı risk faktoumlrleri modifiye edilebilir Oumlrneğin sigara iccedilme fiziksel aktivite
duumlzeyi kolesterol duumlzeyi Diğerleri değiştirilemez Oumlrneğin yaş cinsiyet ırk aile
oumlykuumlsuuml
Bir oumlnleme programı planlanırken risk faktoumlruumlnuumln veya hastalığın olmadığı bir
nuumlfusu hedef almaktansa daha yuumlksek hastalık riski veya hastalığı olan bir nuumlfusu hedef
almak daha maliyet etkindir Oumlrneğin cinsel yolla bulaşan enfeksiyonlar genel nuumlfusta
nadirken bazı gruplarda daha yaygındır2
Davranışsal risk faktoumlrlerini belirleyerek değiştirilebilir olanlar iccedilin değiştirme
programları yapmak ve maliyet etkin oumlnlemler almak gerekir
Ccedilalışmamızın amacı Adanarsquonın ilccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova
hariccedil) yaşayan 18 yaşından buumlyuumlk erişkinlerde telefonla anket youmlntemiyle astım
diyabet ağız sağlığı aşılama askerlik durumu engellilik ve ateşli silahlar accedilısından
davranışsal risk faktoumlrlerinin araştırılmasıdır Bu risk faktoumlrleri iyileştirilebilir mi Evet
iyileştirilebilir hatta kazanıldıktan sonra da Hastalıkları tedavi etmek ikincil ve
uumlccediluumlncuumll koruma da tabi ki oumlnemlidir Ancak risk faktoumlrlerini belirleyerek hastalıklardan
korunma yollarını bilmek hem akılcı hem maliyet etkindir
3
2 GENEL BİLGİLER
21 Sağlıkla İlgili Davranışsal Risk Faktoumlrlerini Belirlemede Kullanılan
Değişkenler
Davranışsal risk faktoumlrlerini belirlemede kullanılan bazı değişkenler aşağıdadır3
bull Demografik bilgiler Kişinin yaş boy kilo ırk eğitim sosyoekonomik durum
gibi parametreleri
bull Sağlık durumu Kişinin genel sağlık durumunu nasıl tanımladığı
bull Sağlıklı guumlnler- Sağlıkla ilgili yaşam kalitesi Kişinin yaşamında belli bir suumlrede
fiziksel ve ruhsal olarak ldquoiyirdquo kabul etmediği suumlreler
bull Sağlık hizmetlerine erişim Kişinin sosyal guumlvence durumu ve ihtiyaccedil
duyduğunda sağlık hizmetlerine ulaşabilme durumu
bull Egzersiz Kişinin ev ve işi ile ilgili guumlnluumlk aktiviteleri dışında guumlnluumlk 30
dakikadan az olmamak uumlzere duumlzenli fizik egzersiz yapma durumu
bull Ccedilevresel faktoumlrler Başta sigara iccedilimi ve hava kirliliği olmak uumlzere kişinin
yaşadığı ortamda maruz kaldığı toz duman egzoz gazları vs kimyasallara
ilişkin durumlar
bull Aşırı guumlneş ışığına maruz kalma Pek ccedilok hastalık iccedilin bir risk faktoumlruuml olan aşırı
guumlneş ışığına maruz kalma durumu
bull Tuumltuumln kullanımı Başta sigara olmak uumlzere tuumlm tuumltuumln uumlruumlnlerini kullanım
durumu
bull Alkol tuumlketimi Alkolluuml iccedileceklerin miktar cins ve sıklık olarak tuumlketim durumu
bull Astım Araştırılan nuumlfustaki astım tanısı sıklığı
bull Diyabet Diyabet tanısı almış kişilerin oranı
bull Ağız sağlığı Kişilerin ağız ve diş sağlığı konusundaki duyarlılıkları
bull Aşılama Erişkinlerin aşılamaya ilişkin davranışları
bull Kadın sağlığı Meme sağlığı ve hastalıkları genitouumlriner sistem sağlığı ve
hastalıkları
bull Prostat kanser taraması Prostat kanseri accedilısından muayene olma ve test
yaptırma
4
bull Kolorektal kanser taraması Gaitada kan testi sigmoidoskopi kolonoskopi gibi
kolorektal kanser tarama youmlntemleri
bull Aile planlaması Kişinin veya eşinin doğum kontrol youmlntemi kullanma
konusundaki tutum davranış ve beklentileri
bull Engellilik durumu Herhangi bir sebeple kişinin iccedilinde bulunduğu
(engellilikyetersizlik) durumu
bull HIVAIDSCinsel yolla bulaşan enfeksiyonlar Kişinin başta HIV olmak uumlzere
cinsel yolla bulaşan hastalıklara karşı tutum ve riskli davranışları
bull Ateşli silahlar Kişinin ateşli silahlardan herhangi birine sahip olup olmadığı ve
bu konudaki tutum ve davranışları
bull Hipertansiyon Hipertansiyon tanısı almış kişilerin belirlenmesi ve bu kişilerin
kan basınccedillarının kontroluuml ve ilaccedil uyumları konusunda tutum ve davranışları
bull Kolesterol Kişinin kan kolesterol duumlzeyi konusundaki bilgisi ve yuumlksek kan
kolesteroluuml olan bireylerin kontrol ve ilaccedil uyum durumları
bull Ev yaşam koşulları Temiz iccedilme suyu durumu kanalizasyon ve atık su tahliye
koşulları ev ccedilevresindeki ccediloumlp bitki oumlrtuumlsuuml sinek boumlcek ve benzeri diğer
zararlılar ve bunlarla muumlcadele durumları
bull Myokard enfarktuumlsuuml ve strok Bulgular ve kişinin boumlyle bir olayla karşılaşması
halinde ilk olarak neler yapacağı konusundaki bilgisi
bull Artrit Kişinin artrit tanısı kontrol ve ilaccedil uyumu
bull İyot yetersizliği Kişinin iyot iccedileren gıdaları alım durumu
22 Davranışsal Risk Faktoumlrleri
Ccedilalışmamızda yer alan davranışsal risk faktoumlrleri hakkında genel bilgiler aşağıda
verilmiştir
221 Astım
Astım tamamen geri doumlnduumlruumllebilir epizodik tıkayıcı akciğer hastalığı olarak
tanımlanır Astım iccedilin en guumlccedilluuml risk faktoumlrleri evde sigara iccedilenlerin varlığı astım atopi
(astım atopik dermatit alerjik rinit) ve nazal polip veya aspirin aşırı duyarlılığı gibi aile
oumlykuumlsuumlduumlr Erken ccedilocuklukta ev ve ccediliftlik hayvanlarına ve bakteriyel antijenlere maruz
kalmanın paradoksal koruyucu etkisi tartışmalıdır4
5
Astım en sık goumlruumllen kronik hastalıklardan biri olup tuumlm duumlnyada yaklaşık 150
milyon kişiyi etkilemektedir Ccedilocuk ve genccedil erişkinlerde daha sık olmak uumlzere tuumlm yaş
gruplarında goumlruumllmektedir Uumllkeler arasında prevalans farklılıkları goumlze ccedilarpmaktadır
Eskimo toplumunda ccedilok seyrek rastlanırken ( 1) Yeni Zelanda Avustralya İngiltere
ve Venezuelarsquoda 7ndash8 civarında bir prevalansa sahiptir Uumllkemizde sıklığı Ankararsquoda
22 Trabzonrsquoda 83 İstanbulrsquoda ise 10-21 arasında olup ortalama 5-7 olarak
bildirilmiştir Seksenli yıllardan sonra tuumlm duumlnyada yapılan prevalans ve mortalite
ccedilalışmalarında astım prevalansının artış goumlsterdiği saptanmıştır Astım sanayileşmiş
uumllkelerde daha sık goumlruumllmektedir Ccedilok yuumlksek sağlık harcamaları gerektiren astım hafif
ve orta şiddette iş ve okul guumlnuuml kayıplarına neden olurken ağır şiddette mortalite riskini
arttırmaktadır4
Astım gelişmesindeki risk faktoumlrleri kişiye ait ve ccedilevresel faktoumlrler olarak ele
alınabilir (Tablo 2)
Tablo 2 Astım Gelişmesine Yol Accedilan Risk Faktoumlrleri4
Kişiye ait faktoumlrler Ccedilevresel faktoumlrler
Genetik yatkınlık İccedil ve dış ortam alerjenleri
Atopi Mesleksel duyarlandırıcılar
Havayolu aşırı duyarlılığı Sigara dumanı
Cinsiyet Hava kirliliği
IrkEtnik yapı Enfeksiyonlar (Solunum yolu)
Kronik uumlst solunum yolu hastalıkları
İlaccedillar
Sosyoekonomik faktoumlrler
Aile uumlyelerinin sayısı
Gıda
Obezite
Yaşam tarzının değişmesi astım gelişme riskini arttırabilmektedir Oumlrneğin Yeni
Ginersquode astım prevalansı 01 iken 70rsquoli yıllarda uumllkede battaniye kullanımının
yaygınlaşması ile astım prevalansı 73rsquoe ccedilıkmıştır Bu artış battaniyeler ile ev tozu
6
akarlarının evlere daha yoğun girmesine ve maruziyetin artmasına bağlanmıştır Diğer
bir ccedilevresel faktoumlr oumlrneği ise Doğu ve Batı Almanyarsquonın ayrılmasından sonra aynı
genetiğe sahip ama yaşam tarzları farklı olan iki toplumda astım ve atopi prevalansının
farklılaşmasıdır Batı Almanyarsquoda astım risk oranı 6 ve alerjik rinit risk oranı 86
iken Doğu Almanyarsquoda astım 4 rinit ise 27 oranında kalmıştır4
Amerikan Aile Hekimliği Akademisi ve GINA (Global Initiative for Asthma)
astımı kontrol etmeye yardım etmek iccedilin hastalara şu oumlnerilerde bulunmaktadır56
v Duumlzenli ilaccedil kullanımı oumlnemlidir Bunun yanında aşağıdaki oumlnlemlerin alınması da
astım ataklarını azaltmaya yardım edecektir
v Kilimlerin ve halıların kaldırılması (ccediluumlnkuuml tozlu ve kuumlfluuml olabilir)
v Yumuşak koltuk minder ve fazla yastıkların ccedilıkarılması (ccediluumlnkuuml toz tutabilir)
v Hayvanlara yatak uumlstuumlnde veya odada izin verilmemesi
v Yatak odasında sigara iccedilmeye veya guumlccedilluuml kokulara izin verilmemesi
v Yatak ve yastıklarda tozdan koruyucu fermuarlı oumlrtuuml kullanılması
v Sap veya kuştuumlyuumlnden yapılmış yorgan veya yastık kullanılmaması
v Ccedilarşaf ve battaniyelerin her hafta ccedilok sıcak suda yıkanması hatta perde ve storların
aralıklı olarak yıkanması
v İccedileri sıcak havasız veya yemek vs kokusu ile dolduğunda pencerelerin accedilılması
v Odun veya gaz dumanından korunmak iccedilin pencerenin aralık bırakılması
v Koşma spor yapma aşırı ccedilalışma astım belirtilerine yol accedilabilir fakat bu aktiviteler
yararlıdır ve aktivitelerden oumlnce kişinin doktorunun oumlnerdiği astım ilaccedillarını alması
oumlnemlidir
222 Diyabet
Diabetes mellitus pankreas beta huumlcresinden insuumllinin sekresyonunda veveya
insuumllinin periferik huumlcrelere etkisinde meydana gelen bozukluklar sonucu ortaya ccedilıkan
ve hiperglisemi ile karakterize bir grup Metabolik Sendromrsquoun adıdır7
Duumlnyada 150 milyon civarında diyabetik hastanın olduğu ve on yıl iccedilerisinde
bunun iki katına ccedilıkabileceği hesaplanmaktadır Diyabet insidansı boumllgeler ve uumllkeler
arasında farklılık goumlstermekle beraber genellikle tip 2 diyabet ortalama 5-10 tip 1
diyabet ise 05-1 civarındadır Tip 2 diyabet enduumlstriyel gelişim sonucu insanların
daha konforlu ortamlarda daha az hareket ederek ve daha fazla beslenerek yaşamaları
nedeni ile giderek yaygınlaşmakta ve eskiye oranla genccedil insanlarda daha sık
7
goumlruumllmektedir Tip 2 diyabet ileri yaşlarda daha sık goumlruumllduumlğuumlnden son yuumlzyılda tıbbi
gelişmelerle insan oumlmruumlnuumln uzaması da insidans artışında oumlnemli bir faktoumlr olmuştur
Diyabet risk faktoumlruuml (Tablo 3) olan bireylerde hastalığın ortaya ccedilıkma olasılığı
artmıştır7
Tablo 3 Tip 2 Diyabetin Majoumlr Risk Faktoumlrleri7
Obezite (beden kitle indeksi gt27 kgm2
Diyabet aile oumlykuumlsuuml (kardeş ya da anne-baba)
Irk Koumlk (Oumlrneğin Afrika koumlkenli Amerikalılar İspanyol veya Latin Amerika koumlkenliler Amerika yerlileri Asya koumlkenli Amerikalılar) Yaş ge 45
Sedanter yaşam
Oumlnceden bozulmuş accedillık glikozu veya bozulmuş glikoz toleransı tanısı almış olmak
Hipertansiyon ge 14090 mmHg
HDL le35 mgdl veya trigliserit ge250 mgdl
Gestasyonel diyabet oumlykuumlsuuml veya 4 kg veya daha ağır bebek doğurmuş olmak
Tuumlrkiye Diyabet Epidemiyoloji (TURDEP) Ccedilalışmasırsquona goumlre uumllkemizde 2002
yılı diyabet prevalansı 72 bozulmuş glikoz toleransı 67rsquodir (kadınlarda 8-
84 erkeklerde 62- 46) Tip 2 diabetes mellitus (DM)rsquolu erişkin sayısı sekiz yılda
bir milyondan 166 milyona ccedilıkmıştır Bunda nuumlfus artışı ve nuumlfusun yaşlanmasının
dışında şişmanlığın artması ve sedanter yaşam tarzının yaygınlaşması gibi ccedilevresel
faktoumlrlerin de roluuml vardır7
Fiziksel inaktivite ile Tip 2 DM arasındaki ilişkiyi destekleyen oldukccedila fazla kanıt
vardır En eski araştırmaların birinde West (1978) duumlzenli fiziksel aktivite iccedileren
geleneksel yaşam tarzlarını değiştirmiş toplumların Tip 2 DM prevalansında majoumlr bir
artışa maruz kaldıkları saptanmıştır Yaşam tarzının oumlnemini goumlsteren karşılaştırmalı
ccedilalışmalar teknolojik olarak daha ileri bir yere goumlccedil edenlerin memleketlerinde kalan
8
etnik akranlarına goumlre Tip 2 DM accedilısından daha yuumlksek prevalansa sahip olduklarını
goumlstermektedir8
Diyabette primer korunma oumlnemlidir Kolay ve ucuz olan bu tip korunma riskli
kişileri diyabet gelişiminden korur veya ortaya ccedilıkışını geciktirir Ccedilinrsquode diyabet
youmlnuumlnden riskli nuumlfusta yaşam tarzı değişikliği (uygun diyet artmış fizik aktivite ve kilo
kaybı) eğitici bir programla desteklenmiş ve altı yılda diyabet gelişiminde en az 13rsquoluumlk
bir azalma olduğu bulunmuştur8
Araştırmalar egzersizin insuumllin duyarlılığını arttırmak yoluyla Tip 2 DMrsquodan
korunmaya yardımcı olduğunu goumlstermektedir Egzersizin insuumllin miktarındaki
eksiklikten ziyade insuumllin rezistansı nedeniyle oluşan anormal glikoz toleransını
iyileştirebileceği ileri suumlruumllmuumlştuumlr Bu nedenle egzersiz Tip 2 DMrsquoda insuumllin tedavisi
gereksinimi olmadan oumlnceki erken doumlnemlerde koruyucu olarak daha yararlı olacaktır
Ccedilalışmalar insuumllin tedavisine ihtiyaccedil goumlsteren Tip 2 DM hastalarının henuumlz tedavi
almayan veya oral antidiyabetik alan hastalara goumlre diyet ve egzersizden daha az yarar
sağladığını goumlstermiştir8
United States Preventive Services Task Force (USPSTF)rsquoa goumlre kan basıncı
13580rsquonin uumlzerinde olan (tedavi edilmiş veya edilmemiş) yetişkinler diyabet accedilısından
taranmalıdır (Oumlneri duumlzeyi B) Asemptomatik yetişkinlerin kan basınccedilları 13580 veya
altında ise rutin taramanın yararı veya zararı lehine veya aleyhine yeterli kanıt yoktur9
223 Ağız Sağlığı
Ağız sağlığı ile ilgili olarak en sık goumlruumllen uumlccedil konu diş ccediluumlruumlkleri periodontal
hastalıklar ve ağız kanseridir10
Diş ccediluumlruumlkleri tek başına en sık goumlruumllen ccedilocukluk ccedilağı hastalığıdır Beş-yedi yaş
arasındaki ccedilocuklarda astımdan beş kez saman nezlesinden ise yedi kez daha fazla
goumlruumlluumlr Tuumlm yaşlar dikkate alındığında insanların 13rsquouumlnde tedavi edilmemiş bir ccediluumlruumlk
diş 35-44 yaşlar arasındaki erişkinlerin 23rsquouumlnde ccediluumlruumlk nedeniyle kaybedilmiş en az bir
kalıcı diş vardır ve daha yaşlı erişkinlerin pek ccediloğu koumlk ccediluumlruumlklerinden yakınmaktadır10
Diş ccediluumlruumlklerinin oluşması accedilısından ccedilocuklardaki risk etmenleri ile erişkinlerdeki
risk etmenleri birbirine benzer Ancak fiziksel ve mental yetersizlikler dişin yeniden
onarımları ağız iccedili aygıtları ve Sjoumlgren sendromu gibi iyi bir ağız bakımını tehdit eden
durumlar diş ccediluumlruumlğuuml riskini arttırır Ağız kuruluğuna neden olan ilaccedillar ve tuumlkuumlruumlk
akışını azaltan baş ve boyun boumllgesine uygulanan radyasyon tedavileri de ccediluumlruumlk riskini
9
arttırıcı unsurlardır Yaşlılarda gingiva ccedilekilmeleri koumlk ccediluumlruumlklerinin artmasına neden
olur Yaşlılarda aynı zamanda duumlşuumlk sosyoekonomik durum ile bunun sonucunda ortaya
ccedilıkan sağlık hizmetine ulaşma yetersizliği de ccediluumlruumlk oluşmasını arttırıcı etmenlerdir10
Diş ccediluumlruumlklerini oumlnlemenin bir yolu florlamadır Florid flor elementinin iyonik
şeklidir Florid var olan diş ccediluumlruumlklerinin gelişmesini yavaşlatır veya durdurur Destek
olarak flor reccediletesi yazılmadan oumlnce iccedilme suyundaki flor miktarı saptanmalıdır Eğer
topluma florlanmış şebeke suyu sağlanamıyorsa doğal olarak suda flor bulunup
bulunmadığı veya yeterli flor kapsayan topraklarda yetişen meyve ve sebzelerle de
gerekli florun karşılanabileceği dikkate alınmalıdır Yeterli miktarda flor iccedileren suyu
(07-12 ppm veya 06 mgLrsquoden ccedilok) tuumlketen kişilere ek olarak flor verilmesi
oumlnerilmez Pek ccedilok ailenin tuumlkettiği şişe sularında ise az miktarda flor vardır Sistematik
flor uygulamaları (tablet damla vb) ccediluumlruumlk geliştirme bakımından risk altında bulunan
altı aylıktan buumlyuumlk ccedilocuklar erken ccedilocukluk ccediluumlruumlğuuml olan bebekler ve florlanmamış su
kullanan erişkinler iccedilin oumlnerilmektedir Jel ve soluumlsyonlar gibi topikal flor preparatları
ise yuumlksek dozda flor kapsayan ve diş hekimleri tarafından uygulanabilen uumlruumlnlerdir
Soluumlsyonlar yılda bir veya iki kez uygulanır (Tablo 4)10
Tablo 4 Ek Olarak Verilecek Florid Miktarı10
İlk kez 1960rsquolı yıllarda kullanılmaya başlayan diş koruyucuları suumlt veya kalıcı
dişlerin ccediliğneme yuumlzeylerini oumlrten plastik maddelerdir Diş hekimleri bu maddeleri
topikal floridler ile birlikte kullanırlar ve bu maddeler dişlerin uumlzerindeki ccedilukur veya
fissuumlrlerde ccediluumlruumlk gelişmesini oumlnler Amerika Birleşik Devletlerirsquonde ccedilocukların
50rsquosinde bu koruyucular kullanılmaktadır10
Yaş Sudaki flor miktarı (ppm)
lt03 03-06 gt06
Doğum-6 ay 0 0 0
6ay-3 yaş 025 mg 0 0
3-6 yaş 050 mg 025 mg 0
10
Daha buumlyuumlk ccedilocukların ve erişkinlerin şekerli atıştırmalık yiyecekleri veya sıvıları
daha az tuumlketmeleri sağlanmalıdır Yemeklerden sonra şekersiz ccediliklet ccediliğnemek veya
peynir yemek tuumlkuumlruumlğuumln plak asiditesini tamponlayıcı etkisini arttırır10
Diş sağlığı iccedilin oumlnerilen beslenme şekline uyulmalıdır10
bull Şekerli yapışkan ya da asitli gıdalar uumlccedil ana oumlğuumln iccedilinde tuumlketilmelidir
bull Oumlğuumln aralarında elma havuccedil gibi dişleri temizleyip dişetine masaj yapacak sert
gıdalar yenmelidir
bull Şekerli yapışkan gıda yendikten sonra dişlerin fırccedilalanması muumlmkuumln değilse
ağız su ile ccedilalkalanmalı ya da bir bardak su iccedililmelidir
Periodontal hastalıklar erişkinlerde en sık goumlruumllen hastalıklardır Periodontal
hastalıklar kuumlccediluumlk ccedilocuklarda fazla goumlruumllmemesine karşın ergenlerin 60rsquoını etkiler
Tıpkı diş ccediluumlruumlklerinde olduğu gibi periodontal hastalıklar da diş plağındaki bakteriler
tarafından oluşturulur Periodontal hastalıkların oumlnlenmesi ve kontroluumlnde ağız
bakımının iyi olması esastır Periodontal hastalığın en hafif şekli olan gingivitis duumlzenli
diş fırccedilalama veya diş ipi kullanma ile iyileşir10
Oral ve orofarengeal kanserlerle ilgili olarak tuumltuumln kullanımı ve aşırı alkol
tuumlketimi en oumlnemli iki risk faktoumlruumlduumlr ve oral kanserlerin 75rsquoinden sorumludur Bu
nedenle birincil koruma alkol ve tuumltuumln kullanımını azaltmak veya ortadan kaldırmak
olmalıdır10
Yakın geccedilmişte plak ile ilişkili ağız hastalıklarının oumlzellikle periodontitisin bazı
durumların seyir ve patogenezini değiştirebileceği bulunmuştur Bunlar
kardiyovaskuumller hastalıklar bakteriyel pnoumlmoni diyabet ve duumlşuumlk doğum ağırlıklı
bebek doğurmadır Bunu doğrulamak iccedilin ileri araştırmalara gerek vardır ancak
şuumlphesiz iyi bir ağız sağlığı sadece ağız hastalıklarını oumlnlemek iccedilin değil genel sağlık
iccedilin de ccedilok oumlnemlidir11
224 Aşılama
Erişkin aşılaması yaşamları kurtarır ve maliyet etkindir İnfluenzaya karşı
aşılamanın maliyet etkinliğinin bir ccedilalışması aşılama ile bakım kurumlarında
yaşamayan yaşlılarda akut ve kronik solunum hastalıkları ve konjestif kalp yetmezliği
nedeni ile hastaneye yatışların azaldığını goumlstermiştir Aşılanan her kişi iccedilin direkt
kazanccedil 117 dolardır12
11
Daha buumlyuumlk ergenlerin ve yaşlıların aşı ile oumlnlenebilir hastalıklara karşı aşı
planlamasında yaş dışında birccedilok endikasyon vardır Oumlrneğin kronik obstruumlktif akciğer
hastalığı kardiyovaskuumller hastalığı ve diabetes mellitus gibi hastalıkları olanlarda
yaştan bağımsız olarak influenzadan oumllme riski artmıştır Influenza kronik sağlık
sorunu olan orta yaşlılarda 65 yaş ve uumlzerindeki sağlıklılardan daha yuumlksek oumlluumlm
oranına sahiptir12
Aşılama endikasyonları şunlardır (Yuumlksek riskli sağlık durumlarına goumlre)12
v Alkolik siroz ve kronik karaciğer hastalığı
v Aspleni
v Kronik kardiyak ve pulmoner durumlar ve diabetes mellitus
v Pıhtılaşma faktoumlr eksikliği olanlar
v Bağışık yetersizliği durumları
v Renal hastalık ve hemodiyaliz hastaları
Tuumlrkiye Enfeksiyon Hastalıkları Derneği ve Klinik Mikrobiyoloji Derneğirsquonin
2009 Erişkin Bağışıklama Rehberirsquone goumlre oumlnerilen aşılama şeması Tablo 5rsquode
sunulmuştur
12
Tablo 5 Normal ve Riskli Yetişkinlerde Aşılama Şeması13
Aşı 18-49 yaş 50-64 yaş 65 ge yaş 1 Tetanoz difteri (Td) 10 yılda bir rapel 23Kızamık (K)Kızamık kızamıkccedilık kabakulak (KKK)
Bir veya iki doz
Hepatit B Uumlccedil doz (0 1 6 aylar) İnfluenza Yılda bir doz Yılda bir doz 4Pnoumlmokok (polisakkarit)
Bir doz
Hepatit A İki doz (0 6 ya da 18 aylar) 2Su ccediliccedileği İki doz (0 6 ya da 18 aylar) 5Meningokok Bir ya da daha fazla doz İmmuumlnitesi ve kontrendikasyonu olmayan tuumlm bireyleri kapsar
Risk faktoumlruuml olan ve kontrendikasyonu olmayan bireyleri kapsar
1 Tetanoz aşısı iccedilin primer immunizasyonu tamamlanmış kişilerdeki şemadır 2 Gebelikte kontrendikedir 3 B ir ya da iki doz kızamık aşısı yapıldı ise bir doz KKK aşısı yapılır İlk doz KKK aşısı
olarak yapıldı ise ikinci doz kızamık aşısı olarak yapılır İki doz KKK yapıldı ise tekrar
aşıya gerek yoktur 4 Beş yıl ara ile risk gruplarına yapılır (her risk grubu oumlzel olarak değerlendirilir) 5 Koruyuculuk suumlresi 2 yıldır
Aşılama oranını arttırmak iccedilin şu stratejiler oumlnerilmiştir12
v Birccedilok başarılı aşılama programı sağlık ccedilalışanlarının ve hedef popuumllasyonun
eğitimi tanıtım ve idari ve mali engellerin kaldırılmasıyla sağlanmıştır
v İnfluenza veya pnoumlmokok aşıları hakkında posta kartları aşılama oranını roumllatif
olarak arttırmıştır
v Buumlyuumlk kliniklerde influenza mevsiminde ldquowalk-inrdquo yetişkin aşılama istasyonları
kurulabilir Bu istasyon yazılı bir protokole goumlre youmlnetilmeli ve eğitimli hemşireler
atanmalıdır
v Hasta bekleme odalarında bilgilendirici posterler ve broşuumlrler yer almalıdır
13
v Hasta dosyalarına koruyucu hizmetlerle ilgili kontrol listesi veya hatırlatıcı liste
konması faydalı olabilir Hasta dosyalarında boumlyle etiketlerin yer almasının aşılama
oranlarını arttırdığı bildirilmiştir
v İnfluenza ve pnoumlmoniden oumllenlerin birccediloğu ( 39-45) oumlnceki yılda hastanede
yatmıştır bu da hastanede yatmanın ciddi influenza enfeksiyonu iccedilin artmış bir risk
olduğunu goumlsterir Eyluumll ve Mart aylarında hastaneden taburcu olan hastalara
influenza aşısı oumlnerilmelidir
225 Askerlik durumu
Guumlnuumlmuumlzde askerlik goumlrevinin yapılması sırasında yaşanan teroumlr olayları
psikiyatrik bozukluklara yol accedilabilir Evli olanların ailelerinden uzun suumlre uzak olması
krizlere yol accedilabilir Askerlik doumlnemi sırasında oumlluumlm ve engelliliklerr aileleri uumlzer Stres
nedeniyle sigara gibi alışkanlıklara da başlanabilir Bunun yanında askerlik doumlneminde
okuma-yazma veya ccedileşitli becerilerin kazanılması muumlmkuumlnduumlr Bu doumlnem eğitim ve
aşılama gibi kaccedilırılmış fırsatlar accedilısından yararlı olabilir
226 Engellilik
Oumlzellikle ortopedik engelli olmak bazı konjenital vakalar hariccedil genellikle kazalar
(trafik ve iş) sonucu olmaktadır Tuumlrkiye İstatistik Kurumu 2009 verilerine goumlre
Tuumlrkiyersquode ve Akdeniz Boumllgesirsquonde engelliğin tuumlruumlne goumlre engelli nuumlfus oranları Tablo
6rsquoda goumlsterilmiştir14
Tablo 6 Tuumlrkiyersquode ve Akdeniz Boumllgesinde engelliğin tuumlruumlne goumlre engelli nuumlfus oranları
Ortopedik
engelli ()
Goumlrme
engelli ()
İşitme
engelli ()
Dil ve
konuşma
engelli ()
Zihinsel
engelli ()
Tuumlrkiye 125 060 037 038 048
Akdeniz
Boumllgesi
122 058 034 038 050
Tuumlrkiye genelinde en fazla ortopedik engelli bulunmaktadır ( 125) Akdeniz
Boumllgesirsquonde de bu oran yakındır
14
Aşılama bazen sakat kalmayı da engellemektedir Oumlrneğin polio aşısının yaygın
kullanılması buna bağlı poliomyelit riskini azaltacaktır Trafik ve iş kazalarını oumlnlemek
ise ccedileşitli soysal kurumların halk eğitimiyle olabilir
227 Ateşli Silahlar
Evde ateşli silah bulundurulması ergenler arasında intihar oranlarını 10 kat ve
cinayet oranlarını doumlrt kat arttırmaktadır15
Hekimlerin ebeveynleri ve hastaları ateşli silahlara sahip olma konusunda
bilinccedillendirme sorumluluğu bulunmaktadır Bu sorumlulukları
(1) ateşli silaha sahip olmanın riskleri
(2) ateşli silah yaralanmasının ev halkına verebileceği zararlar
(3) alkolik veya mental retarde ergen veya 13-19 yaş arası kişilerin karşı karşıya
olabilecekleri riskler konusunda bilgilendirmeyi de iccedilermelidir Ebeveynlere en guumlvenli
yolun ateşli silahı ev ortamından uzaklaştırmak olduğu anlatılmalıdır Aile ateşli silahı
bulundurmakta ısrarlı olduğu takdirde ebeveynlere ateşli silahı oumlzel bir kasada ve kilit
altında mermilerinden ayrı bir şekilde muhafaza etmeleri oumlnerilmelidir15
23 Sağlıkta Risk Faktoumlrlerini Belirleme Youmlntemleri
Araştırmanın en oumlnemli aşamalarından biri de veri ve bilgi toplama youmlntem ve
aracının seccedililmesidir Sosyal konularda yapılan araştırmaların veri kaynağı insandır ve
onlardan doğrudan bilgi alma youmlntemlerinden biri de anket youmlntemidir Anket youmlntemi
birinci elden yani birincil kaynaktan veri toplama youmlntemidir16
Anket youmlnteminin temelini bir evren ya da oumlrneklemi oluşturan birimlerden
sistematik biccedilimde bilgi elde edebilmek oluşturur Bu amaccedilla yazılı ya da soumlzluuml sorular
sorarak bunların yanıtlarına ulaşılmaya ccedilalışılır Dikkat edilirse goumlruumlşmeci ile
yanıtlayıcı arasında bir tuumlr iletişimden soumlz edilmektedir ve veri toplama aracı anket
formu olarak adlandırılır Boumlyle bir iletişimin başarılı olabilmesi iccedilin anket formunda
yer alacak soruların yazılı ya da soumlzluuml sorulabilmesinde ccedileşitli faktoumlrler goumlz oumlnuumlnde
bulundurulmalıdır16
v Cevaplayıcıların kuumlltuumlr duumlzeyi
v Cevaplayıcıların taraf tutma eğilimi
v Boumllgesel davranışlar
15
v Cevap vereceklerin meslekleri
Eğitim ve kuumlltuumlr duumlzeyi duumlşuumlk olanlara anlaşılması zor olan sorular
sorulmamalıdır Okur-yazar olmayan bir kimseye internet hakkında soru sormak ve bu
konuda bilgiler istemek doğru değildir ve sorulsa bile guumlvenilir sonuccedillar elde edilemez
Ankete cevap vermesi istenen kişilerin meslekleri onların cevaplarının gerccedilekccedili ve
guumlvenilir olmasını da etkileyebilecektir Tıp alanındaki bir uumlruumln hakkında muumlhendise ya
da muhasebeciye soru sormak ve yanıt almak araştırmanın guumlvenilirliğine goumllge
duumlşuumlrebilecektir Anket youmlnteminin birincil kaynaktan veri elde etmenin diğer youmlntemi
olan goumlzlem youmlntemine goumlre uumlstuumln bir oumlzelliği vardır En yaygın ve sık kullanımı
olması bilinen uumlstuumln bir oumlzelliğidir Bu oumlzelliği ortaya ccedilıkaran oumlnemli konu goumlzlem
youmlnteminde soru sorulmamasına karşın anket youmlnteminde sorular sorulmasıdır Anket
formundaki sorular yazılı (mektupla anket) ve soumlzluuml (telefonla anket goumlruumlşme) olarak
sorulabilmektedir Diğer bir oumlzellik ise esneklik ve ccedileşitliliktir Anket youmlntemi ile pek
ccedilok ve ccedileşitte bilgiler toplamak olanaklıdır16
Cevaplayıcıların tutum ve davranışları demografik oumlzellikleri gibi değişik tuumlrde
bilgiler elde edilebilir Sorulacak sorulardaki esneklik ve ccedileşitlilik ile ccedilok ccedileşitli bilgiler
elde edilebilir Anket youmlnteminin bir diğer oumlnemli oumlzelliği de verilerin daha ccedilabuk ve
daha az maliyetle elde edilebilmesidir Bilgi toplanacak konuların ve kişilerin geniş bir
yelpazeye yayılabilmesi ve iletişim olanaklarının sunduğu hız ve duumlşuumlk maliyetle erişim
fırsatları anket youmlnteminin bu oumlzelliğini oluşturmaktadır16
231 Anket Youmlnteminin Tuumlrleri
Anket youmlnteminde kullanılacak iletişim biccedilimine goumlre anket tuumlrleri uumlccedile ayrılabilir
v Mektupla ya da postayla anket
v Telefonla anket
v Kişisel goumlruumlşme
Araştırmacı araştırmanın amacını ve araştırma problemini goumlz oumlnuumlnde tutarak
anket tuumlrlerinden hangisini kullanacağını belirlemelidir Anket youmlnteminde kullanılacak
tuumlrlerin her birinin uumlstuumln ve zayıf youmlnleri vardır Uygulanacak anket tuumlruuml
kararlaştırılırken bu youmlnleri dikkatlice değerlendirilmelidir16
16
232 Mektupla Anket
Anket tuumlrleri iccedilerisinde en yaygın olarak kullanılanıdır Bu tuumlruumln en oumlnemli
oumlzelliği goumlruumlşmecinin bulunmamasıdır Sorulan sorulara cevap vermek ve anket
formunu geri postalamak cevaplayıcıya duumlştuumlğuumlnden oluşturulacak işbirliği ve
cevaplamadaki olumlu ilgilenim başarıyı doğrudan etkileyebilecektir Mektupla anket
yazılı iletişimin tuumlm oumlzelliklerini kapsar Soruların oumlrneklemi oluşturan birimlerin
hepsinin anlayabileceği aynı duumlzeyde algılayabilecekleri soumlzcuumlklerden kavramlardan
oluşması gerekir16
233 Telefonla Anket
Telefon rehberi esas alınarak yapılan oumlrnek seccedilimi durumunda kullanılan bir anket
tuumlruumlduumlr Daha ccedilok gelişmiş uumllkeler ve youmlrelerde uygulanmasına rastlanır Bu tuumlr anketin
uygulanabilmesi iccedilin telefon kullanımının yaygın olması gereklidir Telefonla anket
uygulaması yazılı iletişimi temel almadığı gibi tam olarak kişisel iletişimi de temel
almaz İletişim tuumlruuml daha ccedilok bir araccedil yardımıyla gerccedilekleştirilen uzaktan iletişimdir Bu
tuumlr iletişimin olumlu ve olumsuz youmlnlerini taşır Telefonla anket youmlnteminde
cevaplayıcılarla telefon aracılığıyla iletişim kurularak sorulan sorulara alınan yanıtlar
anket formuna işlenir16
Bu tuumlr anketin başlıca uumlstuumln youmlnleri şoumlyle sıralanabilir
v Diğer anket tuumlrlerine goumlre daha duumlşuumlk maliyetlidir Tekrar aramaları da değişik
zamanlarda yapabilmek olanaklı olduğundan bunun da maliyeti ccedilok yuumlksek
değildir
v Kısa bir zaman iccedilerisinde daha fazla kişiye ulaşarak goumlruumlşme yapabilme olanağı
olduğundan en hızlı bilgi toplama youmlntemi olduğu gibi zaman tasarrufu da sağlayan
youmlntemdir
v Mektupla anket tuumlruumlne goumlre ccedilok guumlncel konular hakkında bilgi edinmede daha
esnektir
v Goumlruumlşmecinin yanıtlar uumlzerinde etkili olması bakımından mektupla anket ile kişisel
goumlruumlşme arasında yer alır Fiziksel goumlruumlnuumlmden anket formunun tasarımından
kaynaklanan etkiler bu youmlntemde soumlz konusu değildir Sadece sesin kullanılmış
olması bu etkileri en aza indirmektedir
17
v Telefonla goumlruumlşmelerde kişiselleşme soumlz konusu olduğundan insanlar kendileriyle
ilgili sorulara daha rahatlıkla ve iccediltenlikle yanıtlar verebilmektedirler
v Telefonla anket uygulaması sırasında bilgi toplama ile ilgili denetim oumlnlemleri
istenilen duumlzeyde ve biccedilimde uygulanabilir
Belirtilen uumlstuumln youmlnlerinin yanında telefonla anket youmlnteminin oumlnemli zayıf
yanları vardır
bull Sadece telefonu olanlarla goumlruumlşme yapılabilir Bu durum oumlrnek seccediliminde yanlılığa
neden olabilmekte ve oumlrneğe goumlre birimlerin araştırma evrenini temsil yeteneğini
azaltabilmektedir Oumlzellikle gelir duumlzeyi duumlşuumlk gecekondu sakinleri kiracılar yeni
taşınan aileler ve kırsal kesimde yaşayanlarla ilgili bilgi toplamada bu konu oumlnemli
sorun olarak ortaya ccedilıkabilmektedir Ancak uumllkemizde telefon sayısındaki artış ve
telefon sahipliği oranındaki gelişme bu sakıncayı ortadan kaldırmaya başlamıştır
bull Uzun goumlruumlşmelere fazla olanak sağlamadığından elde edilecek bilgilerin miktarı ve
ccedileşidi sınırlı kalabilmektedir
bull Goumlzlem olanağı yoktur Ses tonu ve konuşma biccedilimi ile birccedilok eğilim saptanmaya
ccedilalışılır
bull Goumlruumlşmelerde yardımcı araccedilların kullanılması olanaksızdır
Telefonla anket youmlnteminin uumlstuumln ve zayıf youmlnleri değerlendirildiğinde bu
youmlntemin gittikccedile buumlyuumlyen bir kullanım potansiyeline sahip olduğu soumlylenebilir En
kolay en hızlı ve en az maliyetli bilgi toplama youmlntemi olarak telefonla anket
youmlnteminin zayıf youmlnleri oumlnceden bilinerek ve yerinde kullanılması araştırmacılara
buumlyuumlk kolaylıklar getirmektedir16
234 Kişisel Goumlruumlşme
Bu tuumlr anket uygulamasında goumlruumlşmecinin (anketoumlr) bir ya da birden fazla
cevaplayıcı ile fiziksel olarak bir arada bulunduğu bir ortamda sorular sorarak bunlara
yanıtlar alması gerccedilekleştirilir Anket formunda bulunan sorulara verilen yanıtlar
genellikle goumlruumlşmeci tarafından doldurulur Goumlruumlşmeci cevaplayıcının bulunduğu yere
gider ve anketi uygular Gidilecek yer ya da bir araya gelinecek yer ev olabildiği gibi
işyeri ya da herhangi bir uygun ortam da olabilir16
18
235 Uygun Anket Tuumlruumlnuuml Belirleme
Araştırmanın amacı ve araştırma problemi goumlz oumlnuumlnde bulundurularak hangi tuumlr
anketin en uygun olduğunu belirlemede birccedilok kriter değerlendirilmeye ccedilalışılır Bunları
kısaca şoumlyle sıralayabiliriz16
v Soruların karmaşıklığı
v Arzulanan veri miktarı
v Arzulanan doğruluk
v Oumlrneklem denetimi
v Harcanabilecek zaman
v Kabullenilebilir cevaplamama oranı
v Maliyet
Tablo 7 Anket Tuumlrlerinin Karşılaştırılması16
Kriter Mektup Telefon Kişisel goumlruumlşme Karmaşık sorular Zayıf İyi Ccedilok iyi Veri miktarı Orta İyi Ccedilok iyi Duyarlı sorularda doğruluk
İyi Orta Orta
Goumlruumlşmeci etkilerinin denetimi
Ccedilok iyi Orta Zayıf
Oumlrneklem denetimi Orta Orta Orta Gereken zaman Zayıf Ccedilok iyi İyi Olası cevaplama oranı Orta Orta Orta Maliyet İyi İyi Orta
Hiccedilbir youmlntem her durumda en uygun youmlntem olamaz Oumlnemli olan konu
kullanılacak youmlntemin en uygun cevaplayıcılardan en duumlşuumlk maliyetle en uygun bilginin
elde edebilmesini sağlamasıdır16
24 Koruyucu Sağlık Hizmetinde İstatistiksel Kavramlar
Risk olgusunu anlayabilmek iccedilin bazı istatistiksel terimleri bilmek gerekir
Prevalans bir ccedilalışma nuumlfusunda hastalık sahibi olanların (herhangi bir yer veya
zamanda) oranıdır Eski ve yeni vakalar toplam nuumlfusa boumlluumlnuumlr İnsidans ise verilen bir
19
zamanda yeni hastalık geliştirenlerin oranıdır Verilen zaman boyunca yeni vakalar
toplam nuumlfusa boumlluumlnuumlr17
Roumllatif risk risk faktoumlruuml olmayan insanların hasta olma insidansı ile risk faktoumlruuml
olan insanların hasta olma insidansı oranıdır Kohort ccedilalışmaları veya klinik denemeler
iccedilin kullanılır Roumllatif Risk=1 ise riske maruziyet veya tedavi etkisizdir Roumllatif Risk lt1
ise riske maruziyet veya tedavi koruyucudur Roumllatif Risk gt1 ise riske maruziyet veya
tedavi hastalık olasılığını arttırmaktadır Odds Ratio ise vaka-kontrol ccedilalışmaları iccedilin
kullanılır Hasta olanlarda risk faktoumlruuml olma olasılığının hasta olmayanlarda risk faktoumlruuml
olma olasılığına oranıdır Odss Ratio gt1 ise risk faktoumlruuml artmış hastalık ile ilişkilidir17
İstatistiksel testin oumlnem duumlzeyi (alfa) gerccedilekte hiccedilbir bağlantı yokken rastlantı
sonucu tek başına istatistiksel bağlantı bulmadır (Tip 1 hata) Genellikle 005rsquodir Duumlşuumlk
alfa oumlzellikle bir bağlantıyı belirtirken oumlnemlidir Bir istatistiksel testin guumlcuuml (power) =
1-betarsquodır (Beta Gerccedilekte varken hiccedilbir bağlantı bulamama olasılığıdır Tip 2 hata) P
değeri bir bulgunun rastlantısal olarak tek başına olma olasılığıdır Eğer p değeri
oumlnceden belirlenmiş alfa (genellikle 005)rsquoden kuumlccediluumlkse bulgular gerccedilekten şans eseri
değildir denebilir 95 guumlven aralığı demek 95 olasılıkla belirtilen değer gerccedilektir
anlamına gelir Oumlrneklem buumlyuumlkluumlğuuml ise bir klinik ccedilalışmada yeterli yuumlksek power ve
yeterli duumlşuumlk alfa elde etmek iccedilin gerekli denek sayısıdır17
20
3 GERECcedil VE YOumlNTEM
31 Ccedilalışma Evreninin Belirlenmesi
Adana ili Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam ve Ccedilukurova ilccedilelerinde daha oumlnce bu ccedilalışma
yapıldığı iccedilin ccedilalışmamızda aranacak telefon numaraları Adana ili Aladağ Ceyhan
Feke İmamoğlu Karaisalı Karataş Kozan Pozantı Saimbeyli Tufanbeyli Yumurtalık
İlccedilelerindeki Tuumlrk Telekom santrallerinden seccedililmiştir Bu ilccedilelerde demografik veriler
astım diyabet ağız sağlığı aşılama askerlik durumu engellilik ve ateşli silahlar
başlıklarında davranışsal risk faktoumlrleri incelenmiştir
32 Adana İli İlccedileleri İle İlgili Genel Bilgiler
Ccedilalışma evreni Adana İli Aladağ Ceyhan Feke İmamoğlu Karaisalı Karataş
Kozan Pozantı Saimbeyli Tufanbeyli Yumurtalık İlccedilelerinden oluşmuştur Ccedilalışma
evrenini oluşturan ilccedileler hakkındaki bilgiler Tablo 8rsquode goumlruumllmektedir
Tablo 8 Adana İli İlccedilelerinin Oumlzellikleri18-19
Adana ili ilccedileleri Adanarsquoya uzaklık Koumly belde sayısı
Aladağ 99 km 26 koumly 1 belde
Ceyhan 47 km 70 koumly 11belde
Feke 119 km 39 koumly
İmamoğlu 44 km 19 koumly
Karaisalı 52 km 51 koumly
Karataş 49 km 37 koumly 2 belde
Kozan 68 km 87 koumly 1 belde
Pozantı 114 km 16 koumly 1 belde
Saimbeyli 153 km 25 koumly
Tufanbeyli 191 km 29 koumly 1 belde
Yumurtalık 81 km 16 koumly 3 belde
21
Aşağıda Adana il haritası ve ccedilalışmaya dahil edilen ilccedileler goumlruumllmektedir Adana
Merkez hariccedil ilccedileler ccedilalışma evrenimizdir
Şekil 1 Adana İl Haritası19
Bu ilccedilelerden Yumurtalık Karataş Ceyhan belde ve koumlyleri tuumlmuumlyle ovalıktır
Feke Saimbeyli Tufanbeyli Aladağ ve Pozantı belde ve koumlyleri ise Toros dağları
eteklerinde dağlık boumllgededir Kozan Karaisalı İmamoğlu belde ve koumlyleri ise kısmen
ovalık kısmen dağlıktır
22
33 Oumlrneklem Buumlyuumlkluumlğuumlnuumln Hesaplanması
Ccedilalışmamızda oumlrneklem buumlyuumlkluumlğuumlnuuml hesaplarken S=ZZ[P(1-P)](DD)
formuumlluumlnuuml kullandık Formuumlle goumlre evrenimizin buumlyuumlkluumlğuuml 91987 (Seyhan Yuumlreğir
Sarıccedilam ve Ccedilukurova hariccedil) telefon numarası olduğundan beklenen prevalansı 70
hata payını 14 dizayn etkisini 15 ve guumlven aralığını 95 olarak kabul ettiğimizde
Adana ili ilccedileleri iccedilin hesapladığımız oumlrneklem buumlyuumlkluumlğuuml 1888 kişidir
Tuumlrkiye İstatistik Kurumu 2009 verilerine goumlre Tuumlrkiye 2008 yılına ait hane
sayısı 17794238 ve sabit telefon sayısı 17502205rsquodir14 Buna goumlre hane başı telefon
sayısı 098 olmaktadır Adana iccedilin ise hane sayısı 402000rsquodir (Tuumlrkiye İstatistik Yıllığı
2009rsquoda 2008 verileri)14 Adana Valiliğirsquonin sitesinden elde ettiğimiz sabit telefon sayısı
454334rsquoduumlr (Eyluumll 2005 itibarıyla)20 Dolayısıyla Adana iccedilin hane başı telefon sayısı
113rsquoduumlr
34 Oumlrneklem Seccedilimi
Ccedilalışma evrenimizin buumlyuumlkluumlğuuml 91987 ve oumlrneklem buumlyuumlkluumlğuuml 1888 olarak kabul
edildiğinde telefon abonesi sayısına goumlre her ilccedilenin oumlrneklem sayısı Tablo 9rsquoda
goumlsterilmektedir
23
Tablo 9 Adana İlccedilelerine Goumlre Nuumlfus Telefon Abonesi Sayısı ve Oumlrneklem Sayısı Oranları
İlccedileler Nuumlfus (20 yaş uumlstuuml) Abone sayısı Oumlrneklem sayısı
n n n Aladağ 11402 362 2365 257 49 259
Ceyhan 108969 3470 29562 3214 606 3210
Feke 12418 395 3746 407 77 408
İmamoğlu 19437 619 5179 563 106 561
Karaisalı 15498 493 6044 658 124 657
Karataş 14469 461 5103 555 105 556
Kozan 81326 2590 22100 2402 454 2405
Pozantı 13789 439 7912 860 162 858
Saimbeyli 11044 351 2732 297 56 297
Tufanbeyli 12877 410 3517 382 72 381 Yumurtalık 12882 410 3727 405 77 408 Toplam 314111 10000 91987 10000 1888 10000
Nuumlfus Tuumlrkiye İstatistik Kurumu Adrese Dayalı Nuumlfus Kayıt Sistemi 200921 Abone Sayısı Adana Tuumlrk Telekom Boumllge Muumlduumlrluumlğuuml ile yapılan oumlzel goumlruumlşme22
Her ilccedile telefon santrali kapasitesine goumlre uumlccedil veya doumlrt haneli prefiksleri olan
numaralara sahiptir Her ilccedilede telefon numaralarının uumlccedil ve doumlrt haneli prefiksleri
belirlenmiştir ve her binlik gruptan oumlrneklem buumlyuumlkluumlğuuml oranında telefon seccedililmiştir
Oumlrneğin İmamoğlu iccedilin prefiksler 891 892 8962 8982 8972 8942 8978 8998
8952 idi Toplam abone sayısı 5179 ve nuumlfus 31257 idi Ccedilalışma evrenindeki toplam
abone sayısı (91987) İmamoğlursquondaki abone sayısı (5179) ile oranlandı (1776)
Toplam oumlrneklem sayısı 1888rsquoyi 1776rsquoya boumllduumlğuumlmuumlze yaklaşık 106 olan İmamoğlu
oumlrneklem sayısını hesapladık İmamoğlu iccedilin prefiksler iki adet uumlccedilluuml ve yedi adet
doumlrtluumlyduuml Uumlccedilluuml prefiksler 10000 doumlrtluuml prefiksler 1000 numara iccedilermekteydi
İmamoğlursquonda 27000 numara vardı (27 tane 1000rsquolik grup) ancak bunların hepsi dolu
değildi İmamoğlursquonun oumlrneklem sayısı olan 106rsquoyı 1000rsquolik grup sayısı 27rsquoye boumllerek
her binlik grup iccedilin rasgele doumlrt numara belirlememiz gerektiğini bulduk Her on binlik
grup iccedilin de rasgele 40 numara belirlememiz gerekir Her binlik gruptan (doumlrtluuml prefiksi
24
olanlar) rastgele doumlrt her on binlik gruptan (uumlccedilluuml prefiksi olanlar) rasgele kırk numara
seccedilerek aranacak numaraları belirledik
Aramalar sırasında bir gruptan seccedililen numara cevap vermezse aranan yer
mesken değilse veya değişik nedenlerle goumlruumlşme yapılamazsa o gruptaki bir sonraki
numara arandı Arka arkaya uumlccedil kez işyeri ccedilıktığında 100 numara atlandı
Belirlenen prefikslerdeki numaraların listelenmesi gruplara ayrılması ve her
gruptan rasgele olarak numaraların seccedililmesi işlemleri bilgisayar ile Uysal WebQ 1
anket youmlnetim yazılımının oumlrneklem seccedilim moduumlluuml23 ve Epi infoprogramı24 aracılığı
ile gerccedilekleştirildi
35 Anket Formunun Hazırlanması
Adana ili Aladağ Ceyhan Feke İmamoğlu Karaisalı Karataş Kozan Pozantı
Saimbeyli Tufanbeyli ilccedilelerinde ikamet eden erişkinlerin sağlıkla ilgili davranışları
ldquotelefonla anketrdquo youmlntemiyle araştırılmıştır Bunun iccedilin Amerika Birleşik Devletlerirsquonde
20 yılı aşkın suumlreden beri 40rsquodan fazla eyalette uygulanan lsquolsquoDavranışsal Risk Faktoumlrleri
Araştırma Sistemi (Behavioral Risk Factor Surveillance System BRFSS)25
kullanılmıştır 1980rsquoli yıllarda ABDrsquode telefonla anket youmlntemi kişinin bildirimine
goumlre ldquodavranışsal risk faktoumlrlerinirdquo belirlemek iccedilin guumlvenilir ve duumlşuumlk maliyetli bir
youmlntem olarak kullanılmaya başlandı Sistemin amacı halk sağlığı programlarını
planlamak uygulamak ve izlemek iccedilin veri elde etmekti 1984rsquoden sonra bu anket bir
araştırma sistemi oldu26 Orijinal ankette 1984 yılında sekiz ana boumlluumlm varken 2010
yılında 22 ana boumlluumlm ve 26 isteğe bağlı boumlluumlm bulunmaktadır Bunların her biri değişik
davranışsal risk faktoumlrlerini iccedilermektedir3
Orijinal anketteki sekiz boumlluumlm daha oumlnce Adanarsquonın merkez hariccedil ilccedilelerinde ve
16 boumlluumlm Adanarsquonın merkezinde uygulandı Buradaki ccedilalışmada ise Adanarsquonın merkez
hariccedil ilccedilelerinde demografik bilgiler astım diyabet ağız sağlığı aşılama askerlik
durumu engellilik ve ateşli silahlardan oluşan ve daha oumlnce uygulanmayan sekiz
davranışsal risk faktoumlruuml araştırıldı
36 Verilerin Toplanması
Telefon aramaları Ccedilukurova Uumlniversitesi Telefon ve İnternet ile Saha
Araştırmaları Birimi (TİSAB)rsquonde Ağustos 2008-Ocak 2009 arasında yapılmıştır
Anket telefona cevap veren konuşma veya zihinsel engeli bulunmayan 18 yaşından
25
buumlyuumlk bireylere uygulanmıştır Anket soruları sorulurken cevaplar aynı anda Uysal
WebQ 1 anket youmlnetim yazılımının veri toplama boumlluumlmuumlne kaydedilmiştir23
Tablo 10 Adana İli İlccedileleri (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Telefon Arama Sonuccedilları
Arama sonucu n
Meşgul 8 04
Cevap yok 327 174
Oumlzel konut değil 228 121
Kişi goumlruumlşmeyi kabul etmedi 149 79
Goumlruumlşme tamamlanamadı 80 42
Goumlruumlşme tamamlandı 1096 580
TOPLAM 1888 1000
Ccedilalışmamızda oumlrneklem buumlyuumlkluumlğuuml 1888 olarak hesaplanmıştı Ancak aranan
numaralarda ccedileşitli nedenlerle (meşgul cevap yok vb) 1096 kişi ile goumlruumlşme
tamamlanabilmiştir Dolayısıyla goumlruumlşmesi tamamlananların oranı 580rsquode kalmıştır
26
Tablo 11 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Goumlruumlşuumllen Kişilerin Katılım Yuumlzdeleri
İlccedileler Oumlrneklem sayısı Katılan Katılım yuumlzdesi
Aladağ 49 42 8571
Ceyhan 606 398 6568
Feke 77 40 5195
İmamoğlu 106 21 1981
Karaisalı 124 75 6048
Karataş 105 69 6571
Kozan 454 269 5925
Pozantı 162 48 2963
Saimbeyli 56 46 8214
Tufanbeyli 72 43 5972
Yumurtalık 77 45 5844
TOPLAM 1888 1096 5805
En yuumlksek katılım oranı Aladağ ilccedilesinde ( 8571) en duumlşuumlk katılım oranı ise
İmamoğlursquondadır ( 1981) Aramalar guumlnduumlz yapıldığı iccedilin oumlrneğe ccedilıkan telefon
numaraları defalarca aranmasına rağmen bazı boumllgelerde istenilen katılım yuumlzdesini elde
etmede zorluk ccedilekilmiştir
37 Verilerin Analiz Edilmesi ve Kullanılan İstatistik Youmlntemler
Veriler analiz edilirken oumlnce hatalı girişler duumlzeltildi minimum ve maksimum
kontrolleri yapıldı Kodlama hataları duumlzeltildi ve iccedil tutarlık youmlnuumlnden değerlendirildi
Veriler uygun şekilde gruplandırılıp kodlandıktan sonra frekans dağılımları ortalamalar
ve ccedilapraz tablolar yapıldı Ccedilapraz tablolarda x2 testi uygulandı
27
4 BULGULAR
41 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Goumlruumlşuumllen Kişilerin Sosyodemografik Oumlzellikleri
Ccedilalışmaya katılan kişilerin yaş grupları dengeli dağılmaktadır
Tablo 12 Adana ili ilccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Yaş grupları ve Cinsiyete goumlre Dağılımı
Yaş
grupları
Erkek Kadın TOPLAM
n + n + n
20-29 54 228 183 772 237 215
30-39 44 197 179 803 223 203
40-49 62 267 170 733 232 211
50-59 54 287 134 713 188 171
60 + 94 427 126 573 220 200
TOPLAM 308 280 792 720 1100 1000
suumltun yuumlzdesi +satır yuumlzdesi x2=3467 SD=4 p=00001
Tablo 12rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi cinsiyete bakılmaksızın her yaş grubundaki toplam
nuumlfusa bakıldığında yaş grupları arasında ciddi fark olmadığı yaş ve cinsiyete
bakıldığında ise erkek ve kadın arasında anlamlı fark olduğu goumlruumllmektedir (plt0001)
Telefon goumlruumlşmesi yapılan kişilerin 720ı kadın ve 280ı erkek idi Telefon
goumlruumlşmeleri mesai saatleri iccedilinde yapıldığı iccedilin kadınların sayısı erkeklerden fazlaydı
Ccedilalışmaya katılan erkek sayısını arttırmak iccedilin hafta sonları da telefon goumlruumlşmeleri
yapıldı Ancak buna rağmen sonuccedil değişmedi Ccedilalışmaya katılanların yaş ortalaması
4336plusmn1431 yıl erkeklerin yaş ortalaması 4718plusmn1489 yıl ve kadınların yaş ortalaması
4186plusmn1381 yıl olarak bulunmuştur
Goumlruumlşuumllen kişilerin medeni durumlarının dağılımı Tablo 13rsquode goumlsterilmiştir
28
Tablo 13 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Medeni Duruma Goumlre Dağılımı
Medeni durum
Erkek Kadın TOPLAM n n n
Evli 239 776 603 762 842 766
Bekacircr 62 201 104 131 166 151
Boşanmış veya eşi oumllmuumlş
7 23 84 107 91 83
TOPLAM 308 280+ 791 720+ 1099
1000
suumltun yuumlzdesi +satır yuumlzdesi x2=2586 SD=2 p=00001
En buumlyuumlk grubu evliler ( 766) ikinci buumlyuumlk grubu ise bekacircrlar ( 151)
oluşturmaktadır Boşanmış veya eşi oumllmuumlş kadınların oranı ( 106) erkeklerden (
23) anlamlı olarak fazladır (plt0001)
Ccedilalışmaya katılan kişilerin cinsiyete goumlre eğitim durumlarının dağılımları ise
Tablo 14rsquode goumlsterilmiştir
Tablo 14 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Cinsiyete Goumlre Eğitim Durumlarının Dağılımı
Eğitim
Erkek Kadın Toplam n + n + n
Okur-yazar değil
12 67 166 933 178 162
Okur-yazar 26 333 52 667 78 71 İlkokul 140 292 339 708 479 436 Ortaokul 33 333 66 667 99 90 Lise 66 335 131 665 197 179 Uumlniversite 31 456 37 544 68 62 TOPLAM 308 280 791 720 1099 1000
suumltun yuumlzdesi +satır yuumlzdesi x2=5612 SD=5 p= 00001
Okur-yazar olmayanlarda kadınların oranı 933 ile erkeklerden ( 67) oldukccedila
fazladır Eğitime goumlre dağılımda en buumlyuumlk grubu ilkokul mezunları oluşturmaktadır (
29
436) Tuumlm oumlrneklemin 62si uumlniversite mezunu olduklarını ifade etmişlerdir
Cinsiyet ve eğitim durumu arasındaki fark anlamlı bulunmuştur (plt 0001)
Yaş grubu ile eğitim arasındaki ilişki Şekil 2rsquode goumlsterilmiştir
Şekil 2 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Eğitim Durumu ve Yaş Grupları Dağılımı
Uumlniversite mezunlarının buumlyuumlk kısmı 20-29 yaş grubunda okur-yazar olmayanların buumlyuumlk kısmı ise 60 yaş ve uumlzeri gruptadır
42 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Goumlruumlşuumllen Kişilerin Astım Durumu
Goumlruumlştuumlğuumlmuumlz kişilere bir hekim tarafından astım tanısı alıp almadıkları ve şu an
astım olup olmadıkları soruldu
30
Şekil 3 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Astım Durumu
Astım olduğu soumlylenenler ile şu an astımı olanların oranları birbirine yakındır
(Şekil 3) Aslında astımı olduğu soumlylenenlerle şu an astımı olanların oranı aynı
olmalıdır Ccediluumlnkuuml astım kronik bir hastalıktır Bu farklılık iki nedenden olabilir Birincisi
başlangıccedilta konulan astım tanısı yanlış olabilir İkincisi aslında astımı vardır ama
sorduğumuzda bulguları olmadığından yok demiş olabilir
Astımla ilgili elde ettiğimiz bir diğer bulgu da beden kitle indeksi arttıkccedila astım
prevalansının artmasıydı
Boumllgelere goumlre astım durumu Tablo 15rsquode goumlsterilmiştir
31
Tablo 15 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerde Astım Durumu
İlccedileler Şu an astımı var mı
Evet Hayır TOPLAM
n + n + n
Aladağ 1 25 39 975 40 36
Ceyhan 17 43 382 957 399 365
Feke 2 50 38 950 40 37
İmamoğlu 2 95 19 905 21 19
Karaisalı 6 80 69 920 75 69
Karataş 7 101 62 899 69 63
Kozan 10 38 256 962 266 243
Pozantı 4 83 44 917 48 44
Saimbeyli 3 65 43 935 46 42
Tufanbeyli 2 47 41 953 43 39
Yumurtalık 1 21 46 979 47 43
TOPLAM 55 50 1039 950 1094 1000
Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=10138 SD=10 p=0428
Boumllgeler incelendiğinde en yuumlksek astım oranı 101 ile Karataşrsquota en duumlşuumlk
oran ise 21 ile Yumurtalıkrsquota bulunmuştur ancak bu fark anlamlı değildir ve diğer
ilccedilelerde oran dengeli dağılmıştır Toplam astım oranı 5rsquodir
Kadınlarda astım oranı ile erkeklerde astım oranı karşılaştırılmıştır (Tablo 16)
32
Tablo 16 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerde Cinsiyet ve Astım Durumu
Cinsiyet Şu an astımı var mı
Evet Hayır TOPLAM
n + n + n
Erkek 9 30 296 970 305 279
Kadın 46 58 743 942 789 721
TOPLAM 55 50 1039 950 1094 1000
Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=3819 SD=1 p=0051
Erkeklerde şu an astımı olma durumu 3 iken kadınlarda bu oran 58
bulunmuştur Ancak bu fark sınırda anlamlı bulunmuştur (p=0051)
Yaş grubu ile astım olma ilişkisi araştırılan bir diğer konudur
Tablo 17 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerde Yaş Gruplarına Goumlre Şu An Astım Olma Durumu
Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=10332 SD=4 p=0035
Yaş arttıkccedila astım olma durumu artmaktadır ve bu ilişki anlamlıdır (p=0035)
Yaş grubu Şu an astımı var mı
Evet Hayır TOPLAM
n + n + n
20-29 4 17 232 983 236 216
30-39 10 45 212 955 222 203
40-49 11 48 218 952 229 209
50-59 14 75 173 925 187 171
60+ 16 73 204 927 220 201
TOPLAM 55 50 1039 950 1094 1000
33
43 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Goumlruumlşuumllen Kişilerin Diyabet Durumu
Ccedilalışmamızda toplumdaki diyabet oranı 101 bulunmuştur (Şekil 4)
Şekil 4 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerde Diyabet Olma Durumu
Ccedilalışmaya katılanlar gebelikleri sırasında diyabet ve sınırda diyabeti ayrıca
belirtmişlerdir
Yaş grupları ve diyabet olduğu soumlylenme durumu da incelenmiştir
Tablo 18 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerde Yaş Grupları ve Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu
Yaş grubu (yıl)
Diyabet olduğu soumlylendi mi Evet Hayır TOPLAM
n + n + n 20-29 1 04 233 996 234 217 30-39 7 32 214 968 221 204 40-49 20 89 204 911 224 207 50-59 36 195 149 805 185 171 60+ 45 207 173 793 218 201 TOPLAM 109 101 973 899 1082 1000
Suumltun yuumlzdesi Satır yuumlzdesi x2=8086 SD=4 p=00001
34
Tablo 18rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi yaş grubu arttıkccedila diyabeti olanların sayısı
artmaktadır Yaş arttıkccedila insuumllin direncinin gelişmesi bunun hazırlayıcısıdır
bulgularımız bununla uyumludur ve anlamlıdır (p=00001)
Eğitim durumu ve diyabet ilişkisinde hiccedilbir okul bitirmeyenlerde diyabet daha sık
bulunmuştur (Tablo19)
Tablo 19 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerde Eğitim Durumu ve Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu
Eğitim durumu
Diyabet olduğu soumlylendi mi Evet Hayır TOPLAM n + n + n
Okul bitirmeyenler∆
43 170 210 830 253 234
Okul bitirenler
66 80 762 920 828 766
TOPLAM 109 101 972 899 1081 1000 ∆Okul bitirmeyenler Her hangi bir okul diploması olmayan Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=1741 SD=1 p=00001
Okul bitirmeyenlerde diyabet olduğu soumlylenme oranı 170 iken bir okul
bitirenlerde 80rsquodır Bu fark anlamlı bulunmuştur (p=00001)
Ccedilalışmamızda medeni durum ve diyabet ilişkisini de inceledik (Tablo 20)
Tablo 20 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Medeni Durum ve Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu
Medeni durum
Diyabet olduğu soumlylendi mi Evet Hayır TOPLAM n + n + n
Evli 92 111 735 889 827 765 Bekacircr 1 06 104 994 165 153 Boşanmış veya eşi oumllmuumlş
16 180 73 820 89 82
TOPLAM 109 101 972 899 1081 1000 Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=1556 SD=2 P=00004
Diyabet olduğu soumlylenme oranı en fazla boşanmış veya eşi oumllmuumlşlerde
bulunmuştur ( 180) Evli olanlarda oran 111 bekacircrlarda ise 06 olarak
35
bulunmuştur Ancak bekacircrların yaş grubunun genel olarak duumlşuumlk olacağı
duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde bulgular yine diyabetin yaşla beraber arttığını goumlstermektedir
İlccedilelere goumlre diyabet olduğu soumlylenme durumu Tablo 21rsquode goumlsterilmiştir
Tablo 21 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) İlccedilelere Goumlre Kişilerin Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu
İlccedileler Diyabet olduğu soumlylendi mi Evet
Hayır TOPLAM
n n + N Aladağ 4 105 34 895 38 35 Ceyhan 37 94 358 906 395 365 Feke 4 100 36 900 40 37 İmamoğlu 0 00 21 1000 21 19 Karaisalı 7 93 68 907 75 69 Karataş 12 174 57 826 69 64 Kozan 21 80 242 920 263 243 Pozantı 9 187 39 813 48 44 Saimbeyli 4 87 42 913 46 43 Tufanbeyli 2 47 41 953 43 40 Yumurtalık 9 204 35 796 44 41 TOPLAM 109 101 973 899 1082 1000
Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=1224 SD=10 p=0140
İmamoğlursquonda diyabet olduğunu soumlylenme oranının ( 0) ccedilok duumlşuumlk olması ve
Karataş ( 174) Pozantı ( 187) ve Yumurtalıkrsquota ( 204) bariz olarak yuumlksek
olması dikkat ccedilekmektedir Diğer ilccedilelerde diyabet olduğunu soumlylenenlerin oranı
dengeli dağılmaktadır Ancak farklar anlamlı değildir (p=0140)
Diyabet olduğu soumlylenenlerin cinsiyete goumlre dağılımı Tablo 22rsquodedir
Tablo 22 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Cinsiyet ve Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu
Cinsiyet Diyabet olduğu soumlylendi mi Evet Hayır TOPLAM n + n + n
Erkek 25 82 280 918 305 282 Kadın 84 108 693 892 777 718 TOPLAM 109 101 973 899 1082 1000
Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=165 SD=1 p=0198
36
Diyabet olduğu soumlylenenlerde cinsiyet accedilısından anlamlı bir fark bulunmamıştır
(p=0497) Erkeklerde diyabet olduğu soumlylenme oranı 82 ve kadınlarda 108
olarak bulunmuştur
Diyabetik hastalar genelde kilo fazlası veya obezitesi olan hastalardır
Ccedilalışmamızda diyabet ile BKİ ilişkisi Tablo 23rsquode goumlruumllmektedir Boy ve kilosunu
soumlylemeyenler tabloya dahil edilmemiştir
Tablo 23 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Beden Kitle İndeksi ve Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu
BKİ Diyabet olduğu soumlylendi mi Evet Hayır TOPLAM n + n + n
le25 14 38 535 962 369 475 25-30 28 108 231 892 259 334 ge30 24 162 124 838 148 191 TOPLAM 67 85 710 915 776 1000
Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=4231 SD=2 P=00001
Ccedilalışmamıza katılanlarda BKİ le 25 olanların 38rsquoi diyabet olduğunu
soumlylemişken BKİ normal olanlarda bu oran 109 ve BKİ ge30 olanlarda 163rsquotuumlr
BKİ arttıkccedila diyabet olduğu soumlylenenlerin oranı artmıştır Bu bulgu da anlamlı
bulunmuştur (p=00001)
44 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Goumlruumlşuumllen Kişilerin Ağız Sağlığı Durumu
Ccedilalışmamızda diş hekimine gitme durumu Şekil 5rsquode goumlsterilmiştir
37
Şekil 5 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) En Son Diş Hekimine Gitme Durumu
Goumlruumlşuumllen kişilerin 4016rsquosı (441 kişi) son bir yıl iccedilinde diş hekimine gitmişken
1183rsquouuml (43 kişi) hiccedil diş hekimine gitmediğini belirtmiştir Bu kişilerin yaş grubuna
goumlre en son diş hekimine gitme durumu ise Tablo 24rsquote goumlsterilmiştir
Tablo 24 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Yaş Grupları ve Diş Hekimine Gitme Durumları
Yaş Diş hekimine gitme durumu Son 1 yıl iccedilinde Son 2+ yılda giden Hiccedil gitmeyen TOPLAM n + n 0+ n + n
20-29 109 480 60 264 58 256 227 215 30-39 104 479 85 392 28 129 217 206 40-49 94 418 115 511 16 71 225 213 50-59 69 390 97 548 11 62 177 168 60 + 65 311 127 608 17 81 209 198 TOPLAM 441 418 484 459 130 123 1055 1000 + Satır yuumlzdesi Suumltun yuumlzdesi x2=91048 SD=8 p= 00001
Tablo 24rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi son bir yıl iccedilinde diş hekimine gitme durumu 20-29
yaş grubunda en yuumlksektir ( 48) Bu oran yaş grubu arttıkccedila azalmaktadır 60 yaş ve
uumlzerinde oran 311rsquodir Bulunan fark anlamlıdır (p=00001)
38
Tablo 25 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Eğitim ve Diş Hekimine Gitme Durumu
Eğitim durumu
Diş hekimine gitme durumu Son 1 yıl iccedilinde Son 2 artı
yıllarda giden Hiccedil gitmeyen TOPLAM
N + n + n + n Okur- yazar değil
57 343 89 536 20 121 166 157
Okur- yazar
28 384 36 493 9 123 73 69
İlkokul 180 388 221 476 63 136 464 440 Ortaokul 46 484 36 379 13 137 95 90 Lise 89 466 78 408 24 126 191 181 Uumlniversite 41 621 24 364 1 15 66 63 TOPLAM 441 418 484 459 130 123 1055 1000
+ Satır yuumlzdesi Suumltun yuumlzdesi x2=25345 SD=10 p=0005
Eğitim durumu ve diş hekimine gitme durumunda uumlniversite mezunlarında son bir yıl iccedilinde diş hekimine gitme oranı en yuumlksektir Ayrıca hiccedil gitmeyenlerin oranı uumlniversite mezunlarında en duumlşuumlktuumlr Aradaki fark anlamlı bulunmuştur (p=0005)
Tablo26 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Cinsiyet ve Diş Hekimine Gitme Durumu
Cinsiyet Diş hekimine gitme durumu Son 1 yıl iccedilinde Son 2 artı yıllarda
giden Hiccedil gitmeyen TOPLAM
N + n + n + n Erkek 108 366 154 522 33 112 295 280 Kadın 333 438 330 434 97 128 760 720 TOPLAM 441 418 484 459 130 123 1055 1000
+Satır yuumlzdesi Suumltun yuumlzdesi x2=6641 SD=2 p=0036
Son bir yıl iccedilinde diş hekimine gitme durumunda kadınların oranı daha yuumlksektir
ve aradaki fark anlamlıdır (p=0036)
39
Tablo 27 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Diş Ccediluumlruumlğuuml Nedeniyle Kaybedilen Diş Sayısı
Diş ccediluumlruumlğuuml nedeniyle
kaybedilen diş sayısı
n
Hiccedil kaybetmedim 203 186
1-5 diş kaybettim 427 391
6-10 diş kaybettim 157 144
11-15 diş kaybettim 136 124
Hepsini kaybettim 166 152
Bilmiyorum 3 03
TOPLAM 1092 1000
Diş sağlığı ile ilgili olarak goumlruumlştuumlğuumlmuumlz kişiler arasında hiccedil diş kaybı
olmayanların oranı 186 iken en buumlyuumlk grubun (391) 1-5 diş kaybı vardır
Dişlerimin hepsini kaybettim diyenlerin oranı ise 152rsquodir
Tablo 28 Adana İli İlccedilelerinde(Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Eğitim Durumu ve Diş Ccediluumlruumlğuuml Nedeniyle Kaybedilen Diş Sayısı
Eğitim durumu
Kaccedil diş kaybettiği Hiccedil 1-5 6-10 11-15 Tuumlmuumlnuuml TOPLAM n + n + n + n + n + n
Okul bitirmeyenler
18 71 47 186 41 162 40 158 107 423 253 233
Okul bitirenler
185 221 379 454 116 139 96 115 59 71 835 767
TOPLAM 203 187 426 392 157 144 136 125 166 153 1088 1000 +Satır yuumlzdesi Suumltun yuumlzdesi x2=22072 SD=4 p=00001
Goumlruumlşuumllen kişilerde tuumlm dişlerimi kaybettim diyenlerin 423rsquouuml okul
bitirmeyenler ve 71rsquoi okul bitirenler grubundadır (Tablo 28)
40
Tablo 29 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Cinsiyet ve Diş Ccediluumlruumlğuuml Nedeniyle Kaybedilen Diş Sayısı
Cinsiyet Kaccedil diş kaybettiği Hiccedil 1-5 6-10 11-15 Tuumlmuumlnuuml TOPLAM n + n + n + n + n + n
Erkek 47 156 124 411 47 156 39 129 45 149 302 277 Kadın 156 198 303 385 110 140 97 123 121 154 787 723 TOPLAM 203 187 427 392 157 144 136 125 166 152 1089 1000
+Satır yuumlzdesi Suumltun yuumlzdesi x2=2962 SD=4 p=0564
Ccedilalışmamızda cinsiyet ile kaybedilen diş sayısı arasında anlamlı ilişki
saptanmamıştır (p=0564) Diş kaybetme durumunu cevaplayan 1089 kişinin ortalama
diş kaybı sayısı ise 894plusmn1079rsquodur (minimum0 maksimum32)
Diş ccediluumlruumlğuuml oluşumunda diş plaklarının etkisi bilinmektedir Dişler fırccedilalanarak bu
engellenmediği zaman dişlerimizdeki bu plakların bir diş hekimi tarafından
temizlenmesi gerekir Goumlruumlştuumlğuumlmuumlz kişilere dişlerini en son ne zaman temizlettikleri
de sorulmuştur (Tablo 30)
Tablo 30 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Dişlerini Temizletme Zamanı
Dişlerini temizletme zamanı n Son 1 yıl iccedilinde 157 144 Son 2 yıl iccedilinde 55 51 Son 5 yıl iccedilinde 54 50 5 yıldan oumlnce 98 90 Hiccedil 661 608 Bilmiyorum 62 57 TOPLAM 1087 1000
Goumlruumlşuumllen kişilerin 60rsquo8rsquoi dişlerini hiccedil temizlettirmediklerini belirtmişlerdir
Son bir yılda dişlerini temizlettirenlerin oranı ise sadece 144rsquoduumlr
Dişlerini temizletme ile eğitim durumu arasında ilişki Tablo 31rsquode goumlsterilmiştir
41
Tablo 31 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Dişlerini Temizletme ve Eğitim Durumu
Eğitim durumu
Dişlerini temizletme zamanı Son 1-5 yıl iccedilinde
5 yıldan oumlnce Hiccedil TOPLAM
n + n + n + n Okul bitirmeyenler
33 141 24 103 177 756 234 229
Okul bitirenler
233 295 74 94 483 611 790 771
TOPLAM 266 260 98 96 660 644 1024 1000 Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=22500 SD=2 p=000001
Bir okul bitirmeyenlerde son 1-5 yıl iccedilinde dişlerini temizletme oranı 141 iken
okul bitirenlerde bu oran 295rsquodir ve bu fark anlamlıdır (p=000001)
45 Adana İli ilccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Goumlruumlşuumllen Kişilerin Aşılanma Durumu
Kişilere son bir yıl iccedilinde grip tetanoz ya da hepatit B aşısı olup olmadıkları
sorulmuştur (Tablo 32)
Tablo 32 Adana İli İlccedilelerinde ( Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Aşılanma Durumu
Aşı tipi Aşılanma durumu
Evet Hayır Bilmiyorum TOPLAM
N n n n
Grip 42 38 1054 961 1 01 1097 1000
Tetanoz 90 82 1006 917 1 01 1097 1000
Hepatit B 55 5 1025 934 17 15 1097 1000
Aşılanma oranları genel olarak ccedilok duumlşuumlktuumlr Grip aşısı iccedilin oran 38rsquodir
Ccedilalışma yaptığımız doumlnemde henuumlz grip pandemisi yoktu Tetanoz aşı oranının nisbi
yuumlksek olması ( 82) uumlcretsiz yapılıyor olmasından kaynaklanabilir Grip aşı oranının
duumlşuumlkluumlğuuml 65 yaş uumlstuuml risk faktoumlruuml olanlar ve daha duumlşuumlk yaş grubunda ise splenektomi
42
ve immuumln yetmezlik gibi risk faktoumlruuml olanlar hariccedil uumlcretli olmasından kaynaklanabilir
Daha oumlnce uumlccedil doz hepatit B aşısı yaptıranların oranı ise 5rsquotir
Uumllkemizde sporadik kuduz vakaları halen goumlruumllmektedir ve kuduz aşısı şuumlpheli
hayvanlarla şuumlpheli temasta uumlcretsiz olarak yapılmaktadır Goumlruumlştuumlğuumlmuumlz kişilerin
sadece ikisi son bir yıl iccedilinde kuduz aşısı yaptırmak zorunda kalmıştır
Tablo 33 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Cinsiyet ve Aşılanma Durumu
Aşılar
Evet Hayır Toplam P
Erkek Kadın+ Erkek Kadın+ Erkek Kadın+
n() n() n() n() n() n()
Grip 12(39) 30(38) 292(961) 762(962) 304(277) 792(723) 090
Tetanoz 15(49) 75(95) 290(951) 716(905) 305(278) 791(722) 001
Hepatit 13(44) 42(54) 283(956) 742(946) 296(274) 784(726) 052
Erkeklerin satır yuumlzdesi +Kadınların satır yuumlzdesi
Cinsiyet ve aşılanma ilişkisine baktığımızda sadece tetanoz aşısının kadınlarda
daha fazla yapıldığını goumlrmekteyiz (Erkeklerde 49 iken kadınlarda 95) Bu
istatistiksel olarak anlamlı bulunmuştur
Tablo 34 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Eğitim ve aşılanma durumu
Aşılar
Evet Hayır Toplam P
Okul
bitirmeyenler
Okul
bitirenler
Okul
bitirmeyenler
Okul
bitirenler
Okul
bitirmeyenler
Okul
bitirenler
n() n()+ n() n()+ n() n()+
Grip 11(43) 31(37) 244(957) 809(963) 255(233) 840(767) 065
Tetanoz 12(47) 78(93) 243(953) 762(907) 255(233) 840(767) 002
Hepatit 3(12) 52(63) 251(988) 773(937) 254(235) 825(765) 0001
Okul bitirmeyenlerin satır yuumlzdesi +Okul bitirenlerin satır yuumlzdesi Eğitim ve aşılanma durumuna baktığımızda okul bitirenlerde tetanoz ve hepatit aşılanma oranlarının yuumlksek olduğunu goumlruumlluumlyor ve bu fark istatistiksel olarak anlamlı bulunmuştur
43
Tablo 35 Adana İli İlccedilelerinde ( Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Yaş Gruplarına Goumlre Son 1 Yıl İccedilinde Tetanoz Aşısı Yapılma Durumu
Yaş grubu Son 1 yıl iccedilinde tetanoz aşısı yapıldı mı
Evet Hayır Toplam
n + n + n
20-29 35 148 201 852 236 215
30-39 26 117 197 883 223 203
40-49 17 74 212 926 229 209
50-59 9 48 179 952 188 172
60+ 3 14 217 986 220 201
TOPLAM 90 82 1006 918 1096 100
suumltun yuumlzdesi +satır yuumlzdesi x2=3403 SD=4 p=000000073
Tetanoz aşılaması ile ilgili olarak yaş grubu arttıkccedila aşılanma oranlarının duumlştuumlğuuml
saptanmıştır (Tablo 35)
Tablo 36 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Yaş Gruplarına Goumlre Daha Oumlnce Uumlccedil Doz Hepatit B Aşısı Yapılma Durumu
Yaş grubu Daha oumlnce uumlccedil doz hepatit B aşısı yapıldı mı
Evet Hayır Toplam
n + n + n
20-29 19 82 212 918 231 214
30-39 12 55 207 945 219 203
40-49 13 58 213 942 226 209
50-59 7 38 179 962 186 172
60+ 4 18 214 982 218 202
TOPLAM 55 51 1025 949 1080 1000
suumltun yuumlzdesi +satır yuumlzdesi x2=1043 SD=4 p=0033
Ccedilalışmaya katılan kişilere daha oumlnce uumlccedil doz hepatit aşısı olup olmadıkları
sorulduğunda tetanoz aşısına benzer şekilde yaş grubu arttıkccedila aşılanma oranlarının
azaldığı goumlruumllmektedir En yuumlksek Hepatit B aşılanma oranı 20-29 yaş grubundadır (
82)
44
46 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Goumlruumlşuumllen Kişilerin Askerlik Durumu
Erkekler katılımcılara askerlik yapma ve son 12 ayda TSKrsquolerine bağlı bir sağlık
karnesiyle muayene olma veya ilaccedil yazdırma durumları sorulmuştur
Tablo 37 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Erkeklerin Askerlerin Yapma Durumu
Askerlik yapma durumu n Evet 270 882 Hayır 36 118 TOPLAM 306 1000
Tablo 37rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi erkeklerin 882rsquosi askerliğini yapmıştı Bunların
TSKrsquoden yararlanma durumu ise Tablo 36rsquoda goumlsterilmiştir
Tablo 38 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Son 12 Ayda TSKlerine Bağlı Bir Sağlık Karnesi ile Muayene Olma veya İlaccedil Yazdırma Durumu
Son 12 ayda TSKrsquolerine bağlı bir sağlık karnesi ile muayene olma veya ilaccedil yazdırma durumu
n
Evet 7 23 Hayır 299 977 TOPLAM 306 1000
Son 12 ayda TSKrsquoe bağlı bir sağlık karnesi ile muayene olan veya ilaccedil
yazdıranların oranı 23 idi
47 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Goumlruumlşuumllen
Kişilerin Engellilik Durumu
Ccedilalışmamızda hem geccedilici veya kalıcı engellilik durumu hem de oumlzel bir alet
kullanma durumu araştırılmıştır
45
Tablo 39 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Fiziksel Ruhsal veya Duygusal Sorunlar Nedeniyle Herhangi Bir Aktiviteyi Yapamama (Engellilikdisability) ve Oumlzel Bir Alet (koltuk değneği tekerlekli sandalye oumlzel bir yatak oumlzel bir telefon vb) Kullanmasını Gerektirecek Herhangi Bir Sağlık Sorunu Olma Durumu
Geccedilici veya kalıcı engellilik Oumlzel bir alet kullanmayı gerektirecek engellilik
n n Evet 77 70 17 16 Hayır 1019 929 1079 984 TOPLAM 1096 1000 1096 1000
Goumlruumlştuumlğuumlmuumlz kişilerde fiziksel ruhsal duygusal sorunlar nedeniyle herhangi bir
aktiviteyi yapamayanların oranı (geccedilici veya kalıcı engellilik) 7 iken oumlzel bir alet
kullanmasını gerektirecek bir sağlık sorunu olanların oranı 16rsquodır (Tablo 39)
Tablo 40 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Fiziksel Ruhsal veya Duygusal Sorunlar Nedeniyle Bir Aktiviteyi Yapamama ve Eğitim Durumu
Eğitim durumu
Herhangi bir aktiviteden geri kalma durumu Evet Hayır TOPLAM
n + n + n Okul bitirmeyenler
27 105 229 895 256 234
Okul bitirenler
50 60 788 940 838 766
TOPLAM 77 70 1017 930 1094 1000 Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=628 SD=1 p=0012
Eğitim durumu ve goumlruumlştuumlğuumlmuumlz kişilerin fiziksel ruhsal veya duygusal sorunlar
nedeniyle bir aktiviteyi yapamama durumu değerlendirildiğinde okul bitirenlerde oran
6 iken okul bitirmeyenlerde oran 105rsquotir Bulgular anlamlıdır (p=0012)
46
Tablo 41 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Fiziksel Ruhsal veya Duygusal Sorunlar Nedeniyle Bir Aktiviteyi Yapamama Durumu ve Medeni Durum
Medeni durum
Herhangi bir aktiviteden geri kalma durumu Evet Hayır TOPLAM
n + n + n Evli 53 63 784 937 837 765 Bekar 12 72 154 928 166 152 Boşanmış veya eşi oumllmuumlş
12 132 79 868 91 83
TOPLAM 77 70 1017 930 1094 1000 Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=5905 SD=2 p=005
Tablo 41rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi evli olanların 63rsquouuml fiziksel ruhsal veya duygusal
sorunlar nedeniyle bir aktiviteyi yapamadıklarını belirtirken bu oran bekar olanlarda
72 ve boşanmış veya eşi oumllmuumlşlerde 132rsquodir Bu bulgular da sınırda anlamlıdır
(p=005)
48 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Goumlruumlşuumllen Kişilerin Evlerinde Ateşli Silah Bulundurma Durumları
Ccedilalışmamızda ayrıca ev kazaları accedilısından ateşli silah bulundurma durumu
araştırılmıştır Ateşli silah bulunduranlara silahın accedilıkta olup olmadığı ve dolu olup
olmadığı ayrıca sorulmuştur
Tablo 42 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Evlerinde Ateşli Silah Bulundurma Durumları
Ateşli silah bulundurma Ateşli silahın
accedilıkta olması
Ateşli silahın dolu
olması
n n n
Evet 160 146 10 09 14 13
Hayır 933 853 1083 991 1079 987
TOPLAM 1093 1000 1093 1000 1093 1000
47
Katılımcıların 146rsquosı evlerinde ateşli silah bulundurmaktadır ve bunların
091rsquoinde ateşli silah accedilıkta (ulaşılabilir) ve 128rsquoinde ateşli silah dolu olarak
bulunmaktadır
Tablo 43 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Ateşli Silah Bulundurma ve Eğitim Durumu
Eğitim
durumu
Ateşli silah bulundurma
Evet Hayır TOPLAM
n + n + n
Okul
bitirmeyenler
28 109 228 891 256 234
Okul
bitirenler
132 158 704 842 836 766
TOPLAM 160 147 932 853 1092 1000
Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi X2=36 SD=1 p=0055
Eğitim durumu ve ateşli silah bulundurma durumu ele alındığında okul
bitirenlerin ateşli silah bulundurma oranı 158 iken okul bitirmeyenlerde oran 109
bulunmuştur Bulgularımız sınırda anlamlıdır (p=005)
Boumllgelere goumlre ateşli silah bulundurma durumu Tablo 44rsquode goumlsterilmiştir
48
Tablo 44 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Ateşli Silah Bulundurma Durumu
İlccedileler Ateşli silah bulundurma Evet Hayır TOPLAM
n + n + n Aladağ 3 71 39 929 42 38 Ceyhan 40 100 359 900 399 365 Feke 8 200 32 800 40 37 İmamoğlu 1 48 20 952 21 19 Karaisalı 16 213 59 787 75 69 Karataş 14 203 55 797 69 63 Kozan 49 186 214 814 263 241 Pozantı 9 187 39 813 48 44 Saimbeyli 7 152 39 848 46 42 Tufanbeyli 6 140 37 860 43 39 Yumurtalık 7 149 40 851 47 43 TOPLAM 160 146 933 854 1093 1000
Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=1973 SD=10 p=032
En yuumlksek ateşli silah bulundurma oranları Karaisalı ( 213) ve Karataşrsquota
(203) bulunmuştur En duumlşuumlk oranlar ise İmamoğlu ( 48) ve Aladağrsquodadır ( 71)
Ancak bulgular anlamlı değildir (p=032) Genel olarak av amaccedillı bulundurulduğu
soumlylenmiştir
49
5 TARTIŞMA
Ccedilalışmamızda Adana ili ilccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
yaşayanlarında davranışsal risk faktoumlrlerinden bazılarını araştırmayı planladık Toplam
1096 kişiye ulaşıldı
Telefonla goumlruumlşme youmlntemini seccedilmemiz nedeniyle daha fazla sayıda kişiye daha
kısa zamanda ulaşabildik Ayrıca ccedilalışmamızın maliyeti daha duumlşuumlk duumlzeyde kaldı
Uygulama sırasında edindiğimiz izlenimlere goumlre sorduğumuz soruların anlaşılır ve accedilık
olduğunu duumlşuumlnuumlyoruz Bir kişi ile goumlruumlşme suumlremiz ortalama 10-15 dakikaydı Bazı
katılımcılar mevcut sağlık sorunları hakkında konuşmak istediler Bu hastalara
danışmanlık hizmeti verildi
2009 Tuumlrkiye İstatistik Yıllığırsquona goumlre Tuumlrkiyersquode hane başı telefon sayısı
098rsquodir14 Adanarsquoda ise hane başı telefon sayısı 113rsquoduumlr20 Bu durumda telefon
oumlrneklemi ile hanelerin tuumlmuumlnuuml temsil ettiğimizi ve sonuccedilları evrenimize
genelleyebileceğimizi soumlyleyebiliriz Ancak oumlrnekleme ccedilıkan 1888 kişiden 1096rsquosına
( 58) ulaşılmasından dolayı ortaya ccedilıkan kısıtlılığı sonuccedilların değerlendirilmesinde
dikkate almak gerekmektedir Bazı ilccedilelerde konutlarda ccedilalışma saatlerinde kimsenin
bulunmamasından kaynaklanan ulaşılamama sorunları yaşandı
Adana ili ilccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) goumlruumlşuumllen 1096
kişinin yaş grupları dağılımının Adana 2009 ADNKS (Adrese Dayalı Nuumlfus Kayıt
Sistemi) verileri ile uyumlu olduğu goumlruumllmektedir21
Oumlrneklemimizdeki kadınların oranı 72 erkeklerin oranı ise 28 bulunmuştur
Bu fark anlamlıdır Kadın ve erkek oranının farklı ccedilıkmasının nedeni ccedilalışma yaptığımız
saatlerde kadınların evde daha ccedilok bulunmasıdır Bu durum telefon goumlruumlşmelerinin
akşam ve hafta sonlarına kaydırılmasıyla aşılmaya ccedilalışılmıştır Ama istenilen duumlzeyde
bir dengeleme sağlanamamıştır Bu nedenle cinsiyete dayalı istatistikler bu kısıtlılık
dikkate alınarak değerlendirilmelidir
Ccedilalışmaya katılanların yaş grubu ve eğitim dağılımında uumlniversite mezunu
olanların 368rsquoi 20-29 yaş grubunda bulunmuştur Buna karşılık okur-yazar
olmayanların 511rsquoi ise 60 yaş ve uumlzerindedir Tuumlrkiye İstatistik Kurumu ADNKS
veri tabanındaki bilgiler bu durumla benzerdir21
50
Ccedilalışmamızda goumlruumlşuumllen kişilerde şu an astımı olanların oranı 5 bulunurken
astım olduğu soumlylenenlerin oranı 66 bulunmuştur Amerika Birleşik Devletlerirsquonde
benzer şekilde yapılan BRFSS 2008 anket sonuccedillarında şu an astımı olanlar 87 iken
astımı olduğu soumlylenenlerin oranı 136 bulunmuştur27 Gelişmiş uumllkelerde astım
prevalansının daha yuumlksek olduğu bilinmektedir Her iki ankette de goumlruumllduumlğuuml gibi
astım olduğu soumlylenenlerin oranı şu an astımı olanlardan daha yuumlksektir Bunun nedeni
kişilere yanlış astım tanısı konulmasından ya da bazılarının hastalık semptomlarının
ilaccedilsız kontrol altında olmasından kaynaklanabilir Aslında astım kronik bir hastalıktır
medikal tedaviye uyarak ve risk faktoumlrlerinden kaccedilınarak hastalık kontrol altına
alınabilir
Uumllkemizde astım prevalansı ccedilocuklarda 07-148 iken erişkinde 03-76
arasındadır Erişkinlerde astım kadınlarda daha ccedilok goumlruumllen bir hastalıktır Astımın
belirli yaş gruplarında uzun suumlreli bazen oumlmuumlr boyu remisyon doumlnemlerine girdiği
bilinmektedir Bir araştırmada hastaların 55rsquoinde astım semptomlarının 14 yaş
civarında tamamen kaybolduğu saptanmıştır28
Uysalrsquoın Seyhan ilccedilesinde yaptığı ccedilalışmada kendisine astım olduğu
soumlylenenlerin oranı 37 Arabacırsquonın Yuumlreğir ilccedilesinde yaptığı ccedilalışmada ise 56
olarak bulunmuştur2930 Astım olduğu soumlylenenlerin oranı boumllgemizdeki verilerle
uyumludur Nitekim Tuumlrkiyersquode astım prevalansı ortalama 6 olarak bildirilmektedir4
Ccedilalışmamızda şu an astım olduğu soumlylenenlerin oranı kadınlarda daha yuumlksektir
Bu durum da literatuumlr bilgileri ile uyumludur Geccedilen yuumlzyılda yuumlruumltuumllen 2005 kişinin
prospektif ccedilalışmasında ccedilocuklarda astım accedilısından erkeklerin daha fazla riske sahip
oldukları goumlsterilmiştir Buna karşın ergen ve yetişkinlerde kadınlar daha fazla risk
altındadır Bu konudaki bir hipotez erkek ccedilocukların kız ccedilocuklarına nazaran daha
kuumlccediluumlk havayollarına ve daha duumlşuumlk akım oranlarına sahip olmasıdır Gerccedilekte de erkek
ccedilocuklarda alt solunum yolu enfeksiyonları daha sık goumlruumllmektedir31
Ayrıca astım epidemiyolojisi ile ilgili duumlnyanın değişik boumllgelerindeki astım
prevalansı karşılaştırmasında Batıdaki yuumlksek ve artan prevalansın kentsel yaşam ve
maddi rahatlıkla ile ilişkili olduğu goumlsterilmektedir32
Ccedilalışmamızda diyabeti olduğu soumlylenenlerin oranı 84 ve gebeliği sırasında
diyabet oranı 02 sınırda diyabet ise 15 idi Birleşik Devletlerrsquode 2008 yılı BRFSS
51
verilerine goumlre diyabet olduğunu soumlyleyenlerin oranı 83 ve gebelik ilişkili diyabeti
olanlar 08 olup ccedilalışmamız sonuccedillarına ccedilok benzerdir27
Uysalrsquoın ccedilalışmasında Adana Seyhan ilccedilesinde diyabet prevalansı 47
Arabacırsquonın ccedilalışmasında Yuumlreğir ilccedilesinde diyabet prevalansı 63 bulunmuştur
Perifer ilccedilelerde diyabet prevalansı merkez ilccedilelere goumlre daha fazladır Goumlkccedilel ve
arkadaşlarının Adanarsquoda yaptığı bir araştırmada ise Adana ilindeki diyabet prevalansı
116 bulunmuştu33 Bizim sonuccedillarımız da bu bulgulara ccedilok benzerdir
ABDrsquode diabetes mellitus mortalite ve morbiditenin oumlnemli bir nedeni ve
buumlyuumlyen bir halk sağlığı sorunudur Diyabet yaşlı Amerikalılarda yaşam kalitesini
olumsuz etkilemektedir34
1995 ile 2025 yılları arasında diyabetli hasta sayısının gelişmiş uumllkelerde 42
artması beklenmekte fakat gelişmekte olan uumllkelerde 170 artacağı oumlngoumlruumllmektedir
2025 yılında en ccedilok diyabetli kişiye sahip olması beklenen uumllkeler Hindistan Ccedilin ve
ABDrsquodir35
Ağız sağlığı insan sağlığının ccedilok oumlnemli bir parccedilasıdır Ccedilalışmamızda son bir
yılda herhangi bir nedenle diş hekimine gitme oranı 40rsquodır Bu oran ABD 2008
BRFSS verilerinde 712rsquodir27 Bulgular uumllkemizde diş hekimine gitme alışkanlığının
ccedilok duumlşuumlk olduğunu goumlstermektedir Katılımcıların 152rsquosi tuumlm dişlerini diş ccediluumlruumlğuuml
nedeniyle kaybettiğini belirtirken en az bir diş kaybı olanların oranı 815rsquodir Bu
gerccedilekten ccedilok buumlyuumlk bir orandır ve diş sağlığı ile ilgili halk eğitiminin ve diş fırccedilalama
alışkanlığının ccedilok duumlşuumlk duumlzeyde olduğunu goumlstermektedir Uysalrsquoın ccedilalışmasında
Seyhan ilccedilesinde en az bir diş kaybı olanların oranı 48 bulunmuştur Diş sağlığı ile
ilgili ilccedile verileri Adana il merkezine goumlre daha koumltuumlduumlr Tuumlrk Diş Hekimleri Birliği
verilerine goumlre diş hekimine gitme sıklığı yılda 09 kezdir Bu oran Avruparsquoda yılda
5rsquodir36
Erişkin aşılaması uumllkemiz iccedilin ccedilok oumlnemlidir ve ihmal edilmiştir Sadece ccedilocuk
bağışıklanmasına odaklanılmıştır Katılımcılardan son bir yılda grip aşısı olanların oranı
38 idi (Ccedilalışmayı yaptığımız doumlnemde domuz gribi pandemisi yoktu) Uysalrsquoın
Adana merkez ilccedilelerde yaptığı araştırmada ise bu oran 84rsquoduumlr ABD 2008 BRFSS
verilerinde ise son bir yılda grip aşısı yaptıranların oranı 709rsquodur ABDrsquode erişkin
aşılama oranları bizden en az 10 kat daha fazladır Erişkin tetanoz aşı uygulama
oranlarının duumlşuumlk olmasının nedenlerinden birisi tetanoz aşısının on yıllık bağışıklık
52
suumlresinin olması bizim ise son bir yılı sorgulamış olmamız olabilir Ayrıca kadınların
gebelikte rutin tetanoz aşı uygulaması nedeniyle son bir yılda tetanoz aşılaması daha
yuumlksek bulunmuştur Yaşamları boyunca uumlccedil doz hepatit B aşısı yaptıranların oranı ise
5 bulunmuştur Uysalrsquoın ccedilalışmasında bu oran 67rsquodir
DSOuml (Duumlnya Sağlık Oumlrguumltuuml)rsquone goumlre Tuumlrkiyersquonin iccedilinde bulunduğu Akdenizrsquoe
komşu uumllkelerde hepatit B prevalansı 2-7 olup orta duumlzeydedir37 Hepatit B ccedilok ciddi
sağlık sorunlarına yol accedilarken ve tedavi maliyeti ccedilok yuumlksek bir hastalıkken aşılamaya
oumlnem verilmemesi duumlşuumlnduumlruumlcuumlduumlr
Goumlruumlştuumlğuumlmuumlz kişilerden 70rsquoı geccedilici veya kalıcı herhangi bir aktiviteyi
yapamama durumu (engellilikdisability) tanımlamışlardır Bu oran Seyhan ilccedilesinde
82 ve ABD BRFSS 2008 verilerinde 204rsquoduumlr27
Ccedilalışmamızda oumlzel alet (koltuk değneği tekerlekli sandalye oumlzel bir ayakkabı
vb) kullanmayı gerektirecek sakatlığı olanların oranı 16 olarak bulunmuştur ABD
2008 BRFSS verilerinde uumllkelerinin geneli iccedilin oran ise 72rsquodir Ccedilalışmaya katılan
kişilerin sosyokuumlltuumlrel duumlzeylerinin orta olması ve engelliğe bağlı oumlzel bir cihaz
kullanma gerekliliği bilincinin yeterince oluşmaması nedeniyle bu sorunun yanıtı
beklenenin altında bulunmuş olabilir Bu konuda hekimlerde hastalarını gerektiği
şekilde youmlnlendirmemiş de olabilirler Tuumlrkiye İstatistik Yıllığırsquonda ortopedik goumlrme
işitme dil ve konuşma ve zihinsel engelli toplamı 308rsquotir14
Anketimize katılanların 146rsquosı evinde ateşli silah bulundurduğunu bunların
13rsquouuml ateşli silahın dolu olduğunu belirtmişlerdir Seyhan ilccedilesinde evinde ateşli silah
bulunduranların oranı 75 ve bunların dolu olma oranı da 202 olarak bulunmuştur
Merkez ilccedilelerde perifere goumlre silah bulundurma oranları duumlşuumlkken bunların dolu olarak
bulundurulması ateşli silah yaralanmalarının buralarda daha fazla olmasına yol accedilabilir
Ccedilalışmamızda periferik ilccedilelerde bulundurulan silahların ccediloğunluğu av amaccedillı olarak
belirtilmiş ve ccedilok az bir kısmının dolu olduğu ifade edilmiştir
Buguumln Tuumlrkiyersquode yılda 3000 kişi ateşli silahlarla oumllmekte 700rsquouuml ise
yaralanmaktadır Cinayetlerin 60rsquoında ateşli silah kullanılmaktadır Her 10 kişiden
birinde ve her uumlccedil evden birinde ateşli silah vardır Bizim ccedilalışmamızda ise yaklaşık her
yedi evden birinde ateşli silah vardır Kişiler bulundurdukları silahları başka kaygıları
nedeniyle bize belirtmemiş olabilirler Silahın kolay ulaşılabilir olması cinayet intihar
gibi olayların her an meydana gelmesinin en oumlnemli nedenidir
53
Evde silah bulunması ev halkından birinin cinayet intihar kaza gibi nedenlerle
oumllme riskini 41 oranında arttırmaktadır38 ABDrsquode 8-12 yaş arası 64 erkek ccedilocuğuyla
yapılan bir araştırmada erkek ccedilocukların 76rsquosının evde bir silah bulduğunda eline
aldığı ve 48rsquoinin de tetiği ccedilektiği goumlruumllmuumlştuumlr39 Bu nedenlerden dolayı evlerde
bulundurulan ateşli silahlar ccedilocukların ulaşamayacağı yerde tutulmalıdır Alkol
alışkanlığı oumlfke kontroluumlnde başarısızlık madde bağımlılığı psikolojik rahatsızlıklar
gibi sorunları olanların hiccedilbir gerekccedileyle silahlanmaması oumlnemlidir
Ccedilalışmamızın zor yanı kişilere daha oumlnce haber verilmeden aranması ve
ccedilalışmaya katılmaları iccedilin rızalarının alınması olmuştur Goumlruumlşmeci olarak doktor
olmamız bu zorlukları biraz olsun azaltmıştır Tuumlrkiyersquode bu tuumlr telefonla anket
youmlntemine insanlar alışkın olmadığından bazıları goumlruumlşme yapmak istememiştir Hatta
bazı kişilere demografik bilgilerle ilgili soru sorduğumuzda bunların kendileri hakkında
koumltuumlye kullanılabileceğini soumlyleyerek ccedilalışmaya katılmamışlardır
Yaptığımız ccedilalışma hem maliyet etkin olmuş hem de bize az zamanda ccedilok sayıda
kişiye ulaşma olanağı sağlamıştır Amerika Birleşik Devletlerirsquonde CDC (Centers for
Disease Control and Prevention) her yıl buumltuumln eyaletlerde davranışsal risk faktoumlrlerini
araştırmakta ve verileri yayınlamaktadır Koruyucu ve tedavi edici sağlık hizmetlerinin
planlanmasında bu veriler kullanılmaktadır
Uumllkemizde de bu tuumlr ccedilalışmaların yaygınlaştırılarak Tuumlrkiyersquonin sağlık haritasının
ccedilıkarılmasının koruyucu sağlık hizmetlerinin planlanması ve sağlık politikalarının
oluşturulmasında faydalı olacağını duumlşuumlnuumlyoruz
BRFSS verileri mortalite ve morbiditeyi azaltma stratejilerini planlama youmlnetme
uygulama ve goumlzlemleme iccedilin kullanabilir BRFSS ABDrsquode 1984rsquoden beri bir veri
kaynağı olarak kullanılmaktadır Duumlnyada kesintisiz yuumlruumltuumllen en geniş telefonla
araştırma sistemidir Elde edilen bilgiler aylık olarak toplanmakta ve CDCrsquoye
guumlvenilirliği kontrol edilmek uumlzere goumlnderilmektedir40
Aile Hekimliği disiplininin temel ilkelerinden birisinde belirtildiği gibi aile
hekimi rahatsızlıkların toplum iccedilindeki prevalans ve insidansıyla belirlenen oumlzguumln karar
verme suumlrecini kullanabilmelidir Bunun iccedilin ccedilalıştığı toplumdaki hastalıklar hakkında
bilgi sahibi olmalıdır Aile hekimi sağlığın geliştirilmesi ve hastalıkların oumlnlenmesi iccedilin
koruyucu sağlık hizmetlerini planlamalı ve uygulamalıdır Topluma karşı da bir
sorumluluğu vardır41
54
51 Ccedilalışmanın Kısıtlılıkları
bull Ccedilalışmamızda kadınların sayısının yuumlksek erkeklerin sayısının duumlşuumlk olmasıdır
Bu tip ccedilalışmalar ya işyerlerini de kapsamalı ya da hafta sonlarını da
kapsamalıdır
bull Oumlrnekleme ccedilıkanların 58rsquosine ulaşılabilmiştir
bull Katılım yuumlzdesi bazı ilccedilelerde duumlşuumlk duumlzeyde kalmıştır
55
6 SONUCcedilLAR VE OumlNERİLER
61 Sonuccedillar
1-BRFSS ile telefonla anket youmlntemi kullanılmasının guumlvenirliliği kanıtlanmıştır42
BRFSS modelinde birccedilok sorunun en azından orta derecede guumlvenirliliği ve geccedilerliliği
goumlsterilmiştir43 Bizde aynı youmlntemi uygulayarak elde ettiğimiz veriler başka youmlntem
uygulanarak elde edilen bilgilere benzerdir
2-Aile hekimliğinde rahatsızlıkların goumlruumllme oranı toplumdaki goumlruumllme oranıyla
aynıdır Hiccedil bir oumln eleme olmadığı iccedilin rahatsızlıkların prevalans ve insidansı hastane
ortamından farklıdır ve ciddi rahatsızlıklar birinci basamakta hastanede olduğundan
daha az sıklıkla goumlruumlluumlr Elde ettiğimiz bu bulgular klinik karar verme suumlrecinde faydalı
olacaktır Ccediluumlnkuuml Aile hekiminin kendine oumlzguuml karar verme suumlreci vardır
3-Aile hekimliğinin 10 İlkesine goumlre Aile hekiminin toplum sağlığı iccedilin oumlzel bir
sorumluluk uumlstlenir Hem bireye hem de topluma karşı sorumluluk taşır Toplum iccedilin
risk faktoumlrlerini hastalık prevalanslarını bilmek ve oumlnlemler almak zorundadır
4-Koruyucu sağlık hizmetleri sağlığın geliştirilmesi iccedilin ve kaynakların etkin
kullanılması accedilısından ccedilok oumlnemlidir ve gereken oumlnem verilmelidir
5-Bu ccedilalışmada astım diyabet gibi kronik hastalıkların goumlruumllme oranlarında boumllgemizde
ve uumllkemizde yapılan prevalans ccedilalışmalarıyla uyumlu sonuccedillar elde edilmiştir
6-Ccedilalışma evrenimizde şu an astımı olanların oranı 5rsquotir diyabet prevalansı gebelik
sırasında ve sınırda diyabet dahil edildiğinde 101 bulunmuştur
7-Goumlruumlşuumllen kişilerde duumlzenli diş hekimine gitme alışkanlığının duumlşuumlk olduğu
goumlruumllmuumlştuumlr Katılımcıların sadece 40rsquoı son bir yıl iccedilinde diş hekimine gittiğini
belirtmiştir
8-Goumlruumlşuumllen kişilerde erişkin aşılama oranları ccedilok duumlşuumlktuumlr Bağışıklama kavramı ele
alındığında sadece ccedilocuklar akla gelmektedir Erişkin bağışıklamasına yeterince oumlnem
verilmemektedir
9-Ccedilalışmaya katılanlarda oumlzel alet kullanmayı gerektirecek sakatlığı olanların oranı
16 olup ABD genelindeki verilerden duumlşuumlktuumlr
56
10-Ccedilalışmaya katılanlarda yaklaşık her yedi evden birinde ateşli silah bulunmaktadır
Tuumlrkiye verilerine goumlre ise her uumlccedil evden birinde ateşli silah bulunmaktadır Bu da bizim
ccedilalıştığımız toplumda oranların duumlşuumlk olduğunu goumlstermektedir
62 Oumlneriler
1- Toplumdaki sağlık ile ilişkili olaylar duumlzenli olarak izlenmelidir
2- Bu izlem yuumlz yuumlze goumlruumlşme veya telefonla anket youmlntemiyle yapılabilir
3- Telefonla anket youmlnteminin geccedilerliliği ve guumlvenilirliği artık herkes tarafından kabul
edilmektedir Telefonla anket diğer youmlntemlere goumlre daha ucuz olduğundan bu tip
araştırmalarda tercih edilebilir
4- Sağlıkla ilgili ulusal ve boumllgesel planlamalar yapmak ve sağlık kaynaklarının uygun
dağılımını sağlamak iccedilin gerccedilek verilere ulaşılmalıdır Sadece hizmet sunumu sırasında
yapılan taramalar hizmete coğrafi ve ekonomik ulaşım zorluğu ccedilekmeyenleri
kapsamaktadır Bu nedenle hastanede yapılan ccedilalışmaların sonuccedilları rahatsızlıkların
toplumda goumlruumllme oranlarını yansıtamamaktadır Dolayısıyla birinci basamakta yapılan
ccedilalışmalar arttırılmalıdır
5-Astım boumllgemizde de oumlnemli bir sağlık sorunudur Sadece astımı olanlara değil risk
sahibi olup astımı olmayanlara da danışmanlık hizmeti verilmelidir
6- Astım hastalarına bulgu ve belirtilerine veya ekspiratuar akım oranlarına goumlre yazılı
bir hareket planı verilebilir Bu oumlzellikle orta ve ağır astım hastaları iccedilin ccedilok oumlnemlidir
Astım hastaları pnoumlmokok ve influenza aşısı olmalıdır44
7- Boumllgemizde diyabet prevalansı 101 olup primer korunma oumlnlemleri kişilere daha
fazla anlatılmalıdır
8-Astım ve diyabet kronik hastalıklardır Kronik bakımı iyileştirmek iccedilin hizmet sunan
kuruluşlar egzersiz programları yaşlılık merkezleri ve kendi kendine yardım grupları
gibi topluma dayalı kaynaklarla bağlantıda olmalıdır Hasta eğitimi yapan hastaneler
veya evde bakım hizmeti veren şirketler ile bağlantı kurulması oumlzellikle kısıtlı
kaynakları olan kuumlccediluumlk sağlık merkezleri iccedilin faydalıdır45
9-Kronik hastalığı olanlara kendi kendine youmlnetim desteğinin sağlanması oumlnemlidir
1989 yılında Ulusal Kanser Enstituumlsuuml hastaların sigarayı bırakmalarına yardım etmek
iccedilin hekimlere youmlnelik birccedilok bileşenli bir program geliştirdi Bu ccedilerccedileve zamanla
değişti buguumln 5A olarak bilinmektedir Değerlendir sor (Ask) oumlnerilerde bulun
(Advise) goumlruumlş birliğine var (Agree) yardım et (Assist) ve duumlzenle (Arrange) Birleşik
57
Devletler Koruyucu Hizmetler Ccedilalışma Grubu (The United States Preventive Services
Task Force) 5Arsquoyı sağlıkla ilgili davranışlarda danışmanlık muumldahalelerinde
kullanılacak birleştirici bir yapı olarak seccedilmiştir46
10-Tip 2 diyabette kendi kendine youmlnetim stratejileri iccedilinde gruba dayalı eğitim accedillık
kan glikozu gikolize hemoglobin diyabet bilgisi sistolik kan basıncı vuumlcut ağırlığı ve
diyabet tedavisinin iyileştirilmesinde etkilidir47
11-Ccedilalışmamızda diş ccediluumlruumlkleri oranı yuumlksek diş hekimine gitme oranları duumlşuumlk
bulunmuştur Ağız ve diş sağlığı iyileştirilmesi iccedilin hem ağız sağlığını iyileştirecek
oumlnlemlerin alınması hem de diş hekimine sağlıklı iken gidebilme alışkanlığı iccedilin
stratejiler geliştirilmesi gerekmektedir
12-Ağız ve diş sağlığının iyileştirilmesi ve geliştirilmesinde aile hekimliği ekibinde diş
hekiminin bulunması ve birinci basamak sağlık hizmetlerine ağız ve diş sağlığı
uygulamalarının entegre edilerek yuumlruumltuumllmesi bu konudaki eksikliğin giderilmesine
katkı sağlayabilir
13-Aile Hekimliği Pilot Uygulaması Hakkında Kanunrsquoun 7 maddesinin etkin bir
şekilde uygulamaya konulması sağlanabilir
14-Erişkin aşılama oranlarımız ccedilok duumlşuumlktuumlr Tuumlrkiye Enfeksiyon Hastalıkları ve Klinik
Mikrobiyoloji Derneğirsquonin Sağlık Bakanlığı ve diğer ilgili meslek oumlrguumltlerinin işbirliği
ile hazırladığı 2009 Erişkin bağışıklama rehberinde oumlnerilen aşıların hiccedilbir ek oumldeme
olmadan yapılabilir olması aşılama oranlarını arttıracaktır Erişkin aşılaması iccedilin
kişilere ccedileşitli youmlntemlerle hatırlatma yapılabilir
15-Kronik sağlık sorunları hiccedil de az değildir Kronik sağlık sorunlarının tespiti
izlenmesi ve bakımına doumlnuumlk stratejilerin ve eylem planlarının hazırlanması ve
uygulamaya konması yararlı olacaktır Hasta eğitimi de ccedilok oumlnemlidir
58
KAYNAKLAR
1 World Health Organization World Health Report Chapter 2 Defining and Assessing Risks to Health Erişim (httpwwwwhointwhr2002chapter2enindexhtml ) Erişim tarihi1102009
2 Guirguis ndashBlake J Meyers D Crichlow R Wilson J E Statistical concepts in prevention
Risk factors In Rakel R E Ed Textbook of Family Medicine 7thEd PhiladelphiaSaundersElsevier 2007162-163
3 CDC Behavioral Risk Factor Surveillance System Questionnaires English versions Centers for Disease Control and Prevention Erişim ( httpwwwcdcgovbrfssquestionnairesenglishhtm) Erişim tarihi1102009
4 Ediger D Bronşiyal Astım In Dolar E Ed İccedil Hastalıkları 1Baskı Ankara Nobel Kitabevi 2005 149-152
5 Mellins R B Evans D Clark N Zimmerman B Wiesemann S Developing and Communicating a Long ndashTerm Treatment Plan for Asthma Two Patient Information Handouts On Asthma Am Fam Physician 200061(8) 2427-2437
6 GINA (Global Initiative For Asthma) patient guide You can control your asthma Erişim (httpwwwginasthmacomUserfilesGINA_PatientGuide2007pdf ) Erişim tarihi 6102009
7 İmamoğlu Ş Diabetes Mellitus Tip 2 In Dolar EEd İccedil hastalıkları 1Baskı Ankara Nobel Kitabevi 2005692-694
8 Oumlzcan S Saatccedilı E Bozdemir N Akpınar E Egzersiz sağlık hastalık toplum ve hekim Ccedilukurova Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Arşiv Kaynak Tarama Dergisi 2002 11395-396
9 United States Preventive Services Task Force (USPSTF) Screening for Type 2 Diabetes Mellitus in adults Erişim(httpwwwahrqgovclinicuspstfuspsdiabhtm) Erişim tarihi5042010
10 Gonsalves W (Ccedileviri Oumlzdemir H) Ağız sağlığı In South-Paul J E Matheny S C Lewis E L (Ccedileviri editoumlrleriKut A Tokalak İ Eminsoy M G) Current Aile Hekimliği Tanı veTedavi 2Baskı Ankara Guumlneş Kitabevi 2010507-517
11 Samaranayake L Essential Microbiology for Dentistry 3th Ed Edinburgh Churcill Livingstore 2006265
12 Zimmerman R K Abwesb E R Adult Vaccination In Campos-Outcalt D Ed 20 Common Problems In Preventive Health Care 1Baskı USA McGraw-Hill Companies 2000431461
13 Tuumlrkiye Enfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji Uzmanlık Derneği Erişkin Bağışıklama Rehberi Ccedilalışma Grubu Erişkin Bağışıklama Rehberi 200936
14 Tuumlrkiye İstatistik Kurumu Tuumlrkiye İstatistik Yıllığı 2009103 275 401
15 McCarthy P L (CcedileviriBiccediler S ) Muayenehane ve Klinikte hasta ccedilocuğun değerlendirilmesi Ateşli silah yaralanmaları In Behrman R E Kliegman R M Jenson H B Eds (Ccedileviri editoumlruuml AkccedilayT) Nelson Pediatri 17th Ed USA Nobel Tıp Kitabevleri 2008262
59
16 Odabaş Y Anket youmlnetimi Anadolu Uumlniversitesi Erişim (wwwaofanadoluedutrkitapIOLTP2294unite05pdf ) Erişim tarihi 8102009
17 Siberry G K Conversion formulas and biostatistics In Siberry G K Iannor R Eds The Harriet Lane Handbook A manual for pediatric house officers 15thEd USA Mosby Inc 2000181-184
18 TCAdana Valiliği İl ve İlccedileler Arası Mesafeler Karayolları Genel Muumlduumlrluumlğuuml Erişim (httpwwwkgmgovtrSayfalarKGMSiteTrUzakliklarililcelerArasiMesafeaspx) Erişim tarihi3042010
19 TCAdana Valiliği İlccedilelerimiz Adana Valiliği Erişim ( httpwwwadanagovtrsayfa=4) Erişim tarihi 3042010
20 TCAdana Valiliği Sayılarla Tuumlrk Telekom Muumlduumlrluumlğuuml Tuumlrk Telekom Muumlduumlrluumlğuuml Erişim (httpwwwadanagovtrsayfa=5ampalt=turk_telekom) Erişim tarihi 3042010
21 Tuumlrkiye İstatistik Kurumu İlccedile yaş grubu ve cinsiyete goumlre nuumlfus 2009 eğitim duumlzeyi cinsiyet yaş grubuna goumlre ililccedile nuumlfusu 2009 Adrese Dayalı Nuumlfus Kayıt Sistemi (ADNKS) Veri Tabanı Erişim (httptuikapptuikgovtradnksdagitappadnkszul) Erişim tarihi3042010
22 Adana Tuumlrk Telekom Boumllge Muumlduumlrluumlğuuml telefonla oumlzel goumlruumlşme
23 Uysal Y Uysal Accedilık Kaynak Kodlu Veri Analiz Programları wwwwebdatanametr Erişim tarihi1022009
24 CDC Epi Info İstatistk Programı Centers for Disease Control and Prevention Erişim (httpwwwcdcgovepiinfo) Erişim tarihi2102009
25 CDC About the BRFSS Turning information into public health Centers for Disease Control and Prevention Erişim (httpwwwcdcgovbrfssabouthtm) Erişim tarihi 5022010
26 Remington P L Smith M Y Williamson D F Anda R F Gentry E M Hogelin G C Design characteristics and usefulness of state-based behavioral risk factor surveillance 1981ndash87 Public Health Reports 1988 103(4) 367
27 CDC Behavioral Risk Factor Surveillance System Prevalance and Trends Data Centers for Disease Control and Prevention Erişim (httpwwwappsnccdcdcgovBRFSS ) Erişim tarihi1022010
28 Gemicioğlu B Astım In Erol Ccedil Ed İccedil Hastalıkları 1Baskı Ankara MN Medikal δ Nobel 20082440
29 Uysal Y Seyhan ilccedilesinde davranışsal risk faktoumlrlerinin belirlenmesi projesi Uzmanlık tezi Ccedilukurova Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Adana 2007
30 Arabacı F Yuumlreğir ilccedilesinde davranışsal risk faktoumlrlerinin belirlenmesi projesi Uzmanlık tezi Ccedilukurova Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Adana 2007
31 Tang E A Matsui E Wiesch D G Samet J M Risk factors for asthma In Adkinson N F Bochner B Busse W W Holgate S T Lemonske R F F Estelle R Simons Eds Middletonrsquos Allergy Prinicples and Practice 7th Ed Philadelphia MosbyElsevier 2009735-737
32 Hopkin J M Prevalance of asthma In Warrell D A Cox T M Firth J D Benz J Oxford Textbook of Medicine 4th Ed NewYork Oxford Univ P 20031334-1335
60
33 Goumlkcel A Oumlzşahin K Sezgin N Karakoumlse H Ertoumlrer E Akbaba M Baklacı N Senguumll A Guumlvener N A High Prevalance of Diabetes in Adana Southern Province of Turkey Diabetes Care (Electronic Journal) 200326(11)3031-3034 Erişim (httpcarediabetesjournalsorgcontent26113031fullpdf+html) Erişim tarihi5012010
34 Brown D Balluz L Giles W Beckles G Moriarty D Ford E Mokdad A Diabetes Mellitus
and health related quality of life among older adults Findings from BRFSS Diabetes Research and Clinical Practice 200465(2)106-113
35 Narayan KM Gregg EW Fagot-Campagna A Engelgau MM Vinicor F Diabetes-a
commongrowing seriouscostlyand potentially preventable public health problem Diabetes Research and Clinical Practice50suppl2 200078
36 Tuumlrk Diş Hekimleri Birliği İstatistikler Ağız Diş Sağlığı ile ilgili goumlstergeler Genel durumTuumlrkiye ağız ve diş sağlığı profili Erişim (httpwwwtdborgtrtdbv2solmenu_gosterphpyer_id=7ampid=100 2004) Erişim tarihi10022010
37 World Health Organization Hepatitis B WHOcdscsrlyo20022Hepatitis B Department of Communicable Disease Surveillance and Responce 200238
38 Umut vakfıBireysel silahlanmaya ilişkin Tuumlrkiye verilerirsquodeki veriler Erişim (httpwwwumutorgtrpublicpageaspxid=19303) Erişim tarihi5032010
39 Jackman G A Farah M M Kellermann A L Simon H K Seeing Is Believing What Do Boys Do When They Find a Real Gun Pediatrics 107No6 2001 1247-1250
40 Kilmer G Roberts H PhD Hughes E Li Y Valluru B Fan A Giles W Mokdad A Jiles R Surveillance of Certain Health Behaviors and Conditions Among States and Selected Local Areas Behavioral Risk Factor Surveillance System (BRFSS) United States Mortality and morbidity weakly report 2006 57 (Electronic Journal) 20082-7 Erişim (wwwcdcgovmmwr) Erişim tarihi04032010
41 Evans P (Ccedileviri Başak O) Aile Hekimliği Genel Pratisyenlik Avrupa Tanımı Wonca 200215-19 Erişim (httpwwwwoncaeuropeorgWeb20documentsEuropean20Definition20of20family20medicineWONCA20definition20Turkish20versionpdf) Erişim tarihi1022010
42 Lederman R I Shea S Stein A D The Behavioral Risk Factor Surveillance System Questionnaire Its Reliability In a Statewide Sample American Journal of Public Health 199383(12)1768-1772
43 Nelson DE Holtzman D Bolen J Stanwyck CA Mack KA Reliability and validity of
measures from the Behavioral Risk Factor Surveillance System (BRFSS) Soz Praventivmed 200146 Suppl 1S3-42
44 Chesnutt M S Prendergast T JAsthma Assessment monitoring and preventationIn Mcphee
S J Papadakıs M A Tierrey L M EdsCurrrent Medical Diagnosis and Treatment 46th Ed New YorkMcGraw-Hill Medical 2007241
45 (CcedileviriOumlzşahin K) Kronik Hastalığı Olan Hastalara Sunulan Birinci Basamak Hizmetin İyileştirilmesiIn Bodenheimer T Grumbach K Eds (Ccedileviri Bozdemir N Saatccedilı E) Birinci Basamağın geliştirilmesi Daha iyi uygulamalar iccedilin stratejiler ve araccedillar 200955-78
46 (CcedileviriCcedilelik M) Kronik Hastalığı Olan Kişilerde Kendi Kendine Youmlnetme Desteği In Bodenheimer T Grumbach K Eds (Ccedileviri Bozdemir B Saatccedilı E) Birinci Basamağın Geliştirilmesi Daha İyi Uygulamalar İccedilin Stratejiler ve Araccedillar 200979-98
61
47 Deakın TA Mc Share CE Cade JE Williams R Group based training for self management
strategies in people with type 2 diabetes mellitus Cochraine Database of Systematic Reviews 2005 Issue2CD003417
62
EKLER
Davranışsal Risk Faktoumlrleri Araştırma Sistemi Anketi
Merhaba ben Dr Ufuk Guumllmen
CcedilUumlTF Aile Hekimliği Boumlluumlmuumlrsquonden arıyorum
Adanada yaşayanların sağlık durumlarıyla ilgili bir araştırma yapıyoruz
Eğer kabul ederseniz size sağlık durumunuz ve sağlıkla ilgili davranışlarınız hakkında birkaccedil soru sormak istiyorum
(Kişi ccedilalışmaya katılmak soruları yanıtlamak istemezse iyi guumlnler dileyerek TELEFONU KAPAT)
Orası oumlzel bir konut mu
Eğer cevap hayır ise
Teşekkuumlrler sadece oumlzel konuttaevde yaşayanlarla goumlruumlşme yapıyoruz (TELEFONU KAPAT)
Goumlruumlşuumllen numara oumlzel bir konuta aitse goumlruumlşuumllen kişi 18 yaşın uumlstuumlndeyse ve kişi goumlruumlşmeyi kabul ettiyse aşağıdaki boumlluumlm ile devam et
Bu goumlruumlşme iccedilin telefon numaranız rasgele olarak seccedilildi
Adınızı adresinizi veya buna benzer kişisel bilgilerinizi sormayacağım
Cevap vermek istemediğiniz sorulara cevap vermeyebilirsiniz ve istediğiniz an goumlruumlşmeyi bitirebilirsiniz
Bana verdiğiniz tuumlm bilgiler gizli kalacaktır
Eğer bu araştırma hakkında daha ayrıntılı bilgi edinmek isterseniz size vereceğim şu telefonu arayabilirsiniz (CcedilUumlTF Yalım Erez Aile Hekimliği Polikliniğirsquonin telefon numarasını ver)
Boumlluumlm 1 Demografik Bilgiler
11 Kaccedil yaşındasınız
[] (Yaşı yazınız)
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
12 Evli misiniz bekacircr mısınız
63
[ ] Evliyim ----gt Resmi nikahınız var mı [ ] Evet [ ] Hayır
[ ] Boşandım
[ ] Eşim vefat etti
[ ] Eşimden ayrı yaşıyorum
[ ] Hiccedil evlenmedim
[ ] Evli olmayan bir ccediliftiz
[ ] Cevap vermek istemiyorum
13 Evinizde 18 yaşın altında olup sizinle yaşayan ccedilocuğunuz var mı
(bu soruyu evli olmayanlara sorma)
[] Sayıda ccedilocuğum var
[ ] Hiccedil yok
[ ] Cevap vermek istemiyorum
14 Eğitim durumunuz nedir
[ ] Okur-yazar değilim
[ ] Okur-yazarım
[ ] İlkokul mezunuyum
[ ] Ortaokul mezunuyum
[ ] Lise mezunuyum
[ ] Uumlniversite mezunuyum
[ ] Cevap vermek istemiyorum
15 Ne iş yapıyorsunuz
[ ] Maaş karşılığı ccedilalışıyorum
[ ] Kendi işim
[ ] Bir yıldan fazla suumlredir işsizim
[ ] Bir yıldan kısa suumlredir işsizim
[ ] Ev kadınıyım
64
[ ] Oumlğrenciyim
[ ] Emekliyim
[ ] Ccedilalışamaz durumdayım
[ ] Cevap vermek istemiyorum
16 Cevap veren kişinin cinsiyetini belirtiniz
(sadece gerekliyse sorunuz)
[ ] Erkek
[ ] Kadın
17 Sizin bilginize goumlre şu anda gebe misiniz
(49 yaş uumlstuumlndeki kadınlara bu soruyu sorma)
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
18 Vuumlcut ağırlığınız ne kadar
[] kg
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
19 Boyunuz ne kadar
[] cm
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
110 Cep telefonu hariccedil evinizde birden fazla telefon hattı var mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
65
[ ] Cevap vermek istemiyorum
111 Geccediltiğimiz 12 ay iccedilerisinde bir hafta veya daha fazla suumlre iccedilin evinizde telefonunuzun kesildiği oldu mu
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
Boumlluumlm 2 Astım
91 Bir hekim tarafından astımınız olduğu soumlylendi mi
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
Boumlluumlm 3 Diyabet
101 Bir hekim tarafından şeker hastalığınız olduğu soumlylendi mi
[ ] Evet
[ ] Evet fakat sadece gebeliği sırasında
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
Boumlluumlm 4 Ağız Sağlığı
111 Herhangi bir nedenle diş hekimine veya diş kliniğine en son ne zaman gittiniz
[ ] Son bir yıl iccedilinde
[ ] Son iki yıl iccedilinde
66
[ ] Son beş yıl iccedilinde
[ ] Beş yıl veya daha uzun suumlre oumlnce
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Hiccedil
[ ] Cevap vermek istemiyorum
112 Diş ccediluumlruumlğuuml nedeniyle kaccedil dişinizi kaybettiniz
[] tane dişimi kaybettim
[ ] Hepsini kaybettim
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Hiccedilbirini kaybetmedim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
113 Dişlerinizi en son ne zaman temizlettiniz
[ ] Son bir yıl iccedilinde
[ ] Son iki yıl iccedilinde
[ ] Son beş yıl iccedilinde
[ ] Beş yıl veya daha uzun suumlre oumlnce
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Hiccedil
[ ] Cevap vermek istemiyorum
Boumlluumlm 5 Aşılama
121 Son 12 ay iccedilinde grip aşısı yaptırdınız mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
67
122 Son 12 ay iccedilinde tetanoz aşısı yaptırdınız mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
123 Daha oumlnce uumlccedil doz Hepatit-B aşısı yaptırdınız mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
124 Daha oumlnce hiccedil kuduz aşısı yaptırdınız mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
Boumlluumlm 6 Askerlik Durumu
131 Askerlik yaptınız mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bimiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
132 Son 12 ay iccedilerisinde Tuumlrk Silahlı Kuvvetlerirsquone bağlı bir sağlık karnesi ile muayene oldunuz mu veya ilaccedil yazdırdınız mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
68
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevaplamak istemiyor
Boumlluumlm 7 Engellilik
141 Fiziksel ruhsal veya duygusal sorunlar nedeniyle herhangi bir şekilde herhangi bir aktiviteden geri kaldınız mı (engellilikdisability)
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevaplamak istemiyorum
142 Oumlzel ekipman (koltuk değneği tekerlekli sandalye oumlzel bir yatak oumlzel bir telefon vs) kullanmanızı gerektirecek herhangi bir sağlık sorununuz var mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevaplamak istemiyorum
Boumlluumlm 8 Ateşli Silahlar
151 Evinizde ateşli silah bulunuyor mu
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevaplamak istemiyorum
152 Bu silahlardan herhangi biri şu anda dolu mu
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
69
[ ] Cevaplamak istemiyorum
153 Bu silahlardan herhangi biri şu anda accedilıkta mı ulaşılabilir bir yerde mi
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevaplamak istemiyorum
Bu son soruydu
Ccedilalışmamıza katıldığınız iccedilin teşekkuumlr ederiz
70
71
OumlZGECcedilMİŞ
Adı Soyadı Ufuk Guumllmen
Doğum yeritarihi Adana 1971
Medeni durumu Evli
Adres Toros mahallesi Mavi Bulvar Erciyes Plaza B Blok Kat3
Daire3 Ccedilukurova ADANA
Telefon 322-2279955
E-mail ufukgulmenhotmailcom
Mezun olduğu tıp fakuumlltesi İstanbul Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi
Goumlrev yerleri 2000-2002 TC Sağlık Bakanlığı Kuumlrtuumlncuuml Sağlık Ocağı
Musabeyli Kilis
2002-2003 TCSağlık Bakanlığı Elbeyli Sağlık Ocağı
Elbeyli Kilis
2003-2007 Başkent Uumlniversitesi Adana Uygulama ve
Araştırma Hastanesi
2007-2010 ndashCcedilukurova Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Aile
Hekimliği Anabilim Dalı Adana
Dernek Uumlyelikleri TAHUD
Yabancı diller İngilizce Almanca
3
2 GENEL BİLGİLER
21 Sağlıkla İlgili Davranışsal Risk Faktoumlrlerini Belirlemede Kullanılan
Değişkenler
Davranışsal risk faktoumlrlerini belirlemede kullanılan bazı değişkenler aşağıdadır3
bull Demografik bilgiler Kişinin yaş boy kilo ırk eğitim sosyoekonomik durum
gibi parametreleri
bull Sağlık durumu Kişinin genel sağlık durumunu nasıl tanımladığı
bull Sağlıklı guumlnler- Sağlıkla ilgili yaşam kalitesi Kişinin yaşamında belli bir suumlrede
fiziksel ve ruhsal olarak ldquoiyirdquo kabul etmediği suumlreler
bull Sağlık hizmetlerine erişim Kişinin sosyal guumlvence durumu ve ihtiyaccedil
duyduğunda sağlık hizmetlerine ulaşabilme durumu
bull Egzersiz Kişinin ev ve işi ile ilgili guumlnluumlk aktiviteleri dışında guumlnluumlk 30
dakikadan az olmamak uumlzere duumlzenli fizik egzersiz yapma durumu
bull Ccedilevresel faktoumlrler Başta sigara iccedilimi ve hava kirliliği olmak uumlzere kişinin
yaşadığı ortamda maruz kaldığı toz duman egzoz gazları vs kimyasallara
ilişkin durumlar
bull Aşırı guumlneş ışığına maruz kalma Pek ccedilok hastalık iccedilin bir risk faktoumlruuml olan aşırı
guumlneş ışığına maruz kalma durumu
bull Tuumltuumln kullanımı Başta sigara olmak uumlzere tuumlm tuumltuumln uumlruumlnlerini kullanım
durumu
bull Alkol tuumlketimi Alkolluuml iccedileceklerin miktar cins ve sıklık olarak tuumlketim durumu
bull Astım Araştırılan nuumlfustaki astım tanısı sıklığı
bull Diyabet Diyabet tanısı almış kişilerin oranı
bull Ağız sağlığı Kişilerin ağız ve diş sağlığı konusundaki duyarlılıkları
bull Aşılama Erişkinlerin aşılamaya ilişkin davranışları
bull Kadın sağlığı Meme sağlığı ve hastalıkları genitouumlriner sistem sağlığı ve
hastalıkları
bull Prostat kanser taraması Prostat kanseri accedilısından muayene olma ve test
yaptırma
4
bull Kolorektal kanser taraması Gaitada kan testi sigmoidoskopi kolonoskopi gibi
kolorektal kanser tarama youmlntemleri
bull Aile planlaması Kişinin veya eşinin doğum kontrol youmlntemi kullanma
konusundaki tutum davranış ve beklentileri
bull Engellilik durumu Herhangi bir sebeple kişinin iccedilinde bulunduğu
(engellilikyetersizlik) durumu
bull HIVAIDSCinsel yolla bulaşan enfeksiyonlar Kişinin başta HIV olmak uumlzere
cinsel yolla bulaşan hastalıklara karşı tutum ve riskli davranışları
bull Ateşli silahlar Kişinin ateşli silahlardan herhangi birine sahip olup olmadığı ve
bu konudaki tutum ve davranışları
bull Hipertansiyon Hipertansiyon tanısı almış kişilerin belirlenmesi ve bu kişilerin
kan basınccedillarının kontroluuml ve ilaccedil uyumları konusunda tutum ve davranışları
bull Kolesterol Kişinin kan kolesterol duumlzeyi konusundaki bilgisi ve yuumlksek kan
kolesteroluuml olan bireylerin kontrol ve ilaccedil uyum durumları
bull Ev yaşam koşulları Temiz iccedilme suyu durumu kanalizasyon ve atık su tahliye
koşulları ev ccedilevresindeki ccediloumlp bitki oumlrtuumlsuuml sinek boumlcek ve benzeri diğer
zararlılar ve bunlarla muumlcadele durumları
bull Myokard enfarktuumlsuuml ve strok Bulgular ve kişinin boumlyle bir olayla karşılaşması
halinde ilk olarak neler yapacağı konusundaki bilgisi
bull Artrit Kişinin artrit tanısı kontrol ve ilaccedil uyumu
bull İyot yetersizliği Kişinin iyot iccedileren gıdaları alım durumu
22 Davranışsal Risk Faktoumlrleri
Ccedilalışmamızda yer alan davranışsal risk faktoumlrleri hakkında genel bilgiler aşağıda
verilmiştir
221 Astım
Astım tamamen geri doumlnduumlruumllebilir epizodik tıkayıcı akciğer hastalığı olarak
tanımlanır Astım iccedilin en guumlccedilluuml risk faktoumlrleri evde sigara iccedilenlerin varlığı astım atopi
(astım atopik dermatit alerjik rinit) ve nazal polip veya aspirin aşırı duyarlılığı gibi aile
oumlykuumlsuumlduumlr Erken ccedilocuklukta ev ve ccediliftlik hayvanlarına ve bakteriyel antijenlere maruz
kalmanın paradoksal koruyucu etkisi tartışmalıdır4
5
Astım en sık goumlruumllen kronik hastalıklardan biri olup tuumlm duumlnyada yaklaşık 150
milyon kişiyi etkilemektedir Ccedilocuk ve genccedil erişkinlerde daha sık olmak uumlzere tuumlm yaş
gruplarında goumlruumllmektedir Uumllkeler arasında prevalans farklılıkları goumlze ccedilarpmaktadır
Eskimo toplumunda ccedilok seyrek rastlanırken ( 1) Yeni Zelanda Avustralya İngiltere
ve Venezuelarsquoda 7ndash8 civarında bir prevalansa sahiptir Uumllkemizde sıklığı Ankararsquoda
22 Trabzonrsquoda 83 İstanbulrsquoda ise 10-21 arasında olup ortalama 5-7 olarak
bildirilmiştir Seksenli yıllardan sonra tuumlm duumlnyada yapılan prevalans ve mortalite
ccedilalışmalarında astım prevalansının artış goumlsterdiği saptanmıştır Astım sanayileşmiş
uumllkelerde daha sık goumlruumllmektedir Ccedilok yuumlksek sağlık harcamaları gerektiren astım hafif
ve orta şiddette iş ve okul guumlnuuml kayıplarına neden olurken ağır şiddette mortalite riskini
arttırmaktadır4
Astım gelişmesindeki risk faktoumlrleri kişiye ait ve ccedilevresel faktoumlrler olarak ele
alınabilir (Tablo 2)
Tablo 2 Astım Gelişmesine Yol Accedilan Risk Faktoumlrleri4
Kişiye ait faktoumlrler Ccedilevresel faktoumlrler
Genetik yatkınlık İccedil ve dış ortam alerjenleri
Atopi Mesleksel duyarlandırıcılar
Havayolu aşırı duyarlılığı Sigara dumanı
Cinsiyet Hava kirliliği
IrkEtnik yapı Enfeksiyonlar (Solunum yolu)
Kronik uumlst solunum yolu hastalıkları
İlaccedillar
Sosyoekonomik faktoumlrler
Aile uumlyelerinin sayısı
Gıda
Obezite
Yaşam tarzının değişmesi astım gelişme riskini arttırabilmektedir Oumlrneğin Yeni
Ginersquode astım prevalansı 01 iken 70rsquoli yıllarda uumllkede battaniye kullanımının
yaygınlaşması ile astım prevalansı 73rsquoe ccedilıkmıştır Bu artış battaniyeler ile ev tozu
6
akarlarının evlere daha yoğun girmesine ve maruziyetin artmasına bağlanmıştır Diğer
bir ccedilevresel faktoumlr oumlrneği ise Doğu ve Batı Almanyarsquonın ayrılmasından sonra aynı
genetiğe sahip ama yaşam tarzları farklı olan iki toplumda astım ve atopi prevalansının
farklılaşmasıdır Batı Almanyarsquoda astım risk oranı 6 ve alerjik rinit risk oranı 86
iken Doğu Almanyarsquoda astım 4 rinit ise 27 oranında kalmıştır4
Amerikan Aile Hekimliği Akademisi ve GINA (Global Initiative for Asthma)
astımı kontrol etmeye yardım etmek iccedilin hastalara şu oumlnerilerde bulunmaktadır56
v Duumlzenli ilaccedil kullanımı oumlnemlidir Bunun yanında aşağıdaki oumlnlemlerin alınması da
astım ataklarını azaltmaya yardım edecektir
v Kilimlerin ve halıların kaldırılması (ccediluumlnkuuml tozlu ve kuumlfluuml olabilir)
v Yumuşak koltuk minder ve fazla yastıkların ccedilıkarılması (ccediluumlnkuuml toz tutabilir)
v Hayvanlara yatak uumlstuumlnde veya odada izin verilmemesi
v Yatak odasında sigara iccedilmeye veya guumlccedilluuml kokulara izin verilmemesi
v Yatak ve yastıklarda tozdan koruyucu fermuarlı oumlrtuuml kullanılması
v Sap veya kuştuumlyuumlnden yapılmış yorgan veya yastık kullanılmaması
v Ccedilarşaf ve battaniyelerin her hafta ccedilok sıcak suda yıkanması hatta perde ve storların
aralıklı olarak yıkanması
v İccedileri sıcak havasız veya yemek vs kokusu ile dolduğunda pencerelerin accedilılması
v Odun veya gaz dumanından korunmak iccedilin pencerenin aralık bırakılması
v Koşma spor yapma aşırı ccedilalışma astım belirtilerine yol accedilabilir fakat bu aktiviteler
yararlıdır ve aktivitelerden oumlnce kişinin doktorunun oumlnerdiği astım ilaccedillarını alması
oumlnemlidir
222 Diyabet
Diabetes mellitus pankreas beta huumlcresinden insuumllinin sekresyonunda veveya
insuumllinin periferik huumlcrelere etkisinde meydana gelen bozukluklar sonucu ortaya ccedilıkan
ve hiperglisemi ile karakterize bir grup Metabolik Sendromrsquoun adıdır7
Duumlnyada 150 milyon civarında diyabetik hastanın olduğu ve on yıl iccedilerisinde
bunun iki katına ccedilıkabileceği hesaplanmaktadır Diyabet insidansı boumllgeler ve uumllkeler
arasında farklılık goumlstermekle beraber genellikle tip 2 diyabet ortalama 5-10 tip 1
diyabet ise 05-1 civarındadır Tip 2 diyabet enduumlstriyel gelişim sonucu insanların
daha konforlu ortamlarda daha az hareket ederek ve daha fazla beslenerek yaşamaları
nedeni ile giderek yaygınlaşmakta ve eskiye oranla genccedil insanlarda daha sık
7
goumlruumllmektedir Tip 2 diyabet ileri yaşlarda daha sık goumlruumllduumlğuumlnden son yuumlzyılda tıbbi
gelişmelerle insan oumlmruumlnuumln uzaması da insidans artışında oumlnemli bir faktoumlr olmuştur
Diyabet risk faktoumlruuml (Tablo 3) olan bireylerde hastalığın ortaya ccedilıkma olasılığı
artmıştır7
Tablo 3 Tip 2 Diyabetin Majoumlr Risk Faktoumlrleri7
Obezite (beden kitle indeksi gt27 kgm2
Diyabet aile oumlykuumlsuuml (kardeş ya da anne-baba)
Irk Koumlk (Oumlrneğin Afrika koumlkenli Amerikalılar İspanyol veya Latin Amerika koumlkenliler Amerika yerlileri Asya koumlkenli Amerikalılar) Yaş ge 45
Sedanter yaşam
Oumlnceden bozulmuş accedillık glikozu veya bozulmuş glikoz toleransı tanısı almış olmak
Hipertansiyon ge 14090 mmHg
HDL le35 mgdl veya trigliserit ge250 mgdl
Gestasyonel diyabet oumlykuumlsuuml veya 4 kg veya daha ağır bebek doğurmuş olmak
Tuumlrkiye Diyabet Epidemiyoloji (TURDEP) Ccedilalışmasırsquona goumlre uumllkemizde 2002
yılı diyabet prevalansı 72 bozulmuş glikoz toleransı 67rsquodir (kadınlarda 8-
84 erkeklerde 62- 46) Tip 2 diabetes mellitus (DM)rsquolu erişkin sayısı sekiz yılda
bir milyondan 166 milyona ccedilıkmıştır Bunda nuumlfus artışı ve nuumlfusun yaşlanmasının
dışında şişmanlığın artması ve sedanter yaşam tarzının yaygınlaşması gibi ccedilevresel
faktoumlrlerin de roluuml vardır7
Fiziksel inaktivite ile Tip 2 DM arasındaki ilişkiyi destekleyen oldukccedila fazla kanıt
vardır En eski araştırmaların birinde West (1978) duumlzenli fiziksel aktivite iccedileren
geleneksel yaşam tarzlarını değiştirmiş toplumların Tip 2 DM prevalansında majoumlr bir
artışa maruz kaldıkları saptanmıştır Yaşam tarzının oumlnemini goumlsteren karşılaştırmalı
ccedilalışmalar teknolojik olarak daha ileri bir yere goumlccedil edenlerin memleketlerinde kalan
8
etnik akranlarına goumlre Tip 2 DM accedilısından daha yuumlksek prevalansa sahip olduklarını
goumlstermektedir8
Diyabette primer korunma oumlnemlidir Kolay ve ucuz olan bu tip korunma riskli
kişileri diyabet gelişiminden korur veya ortaya ccedilıkışını geciktirir Ccedilinrsquode diyabet
youmlnuumlnden riskli nuumlfusta yaşam tarzı değişikliği (uygun diyet artmış fizik aktivite ve kilo
kaybı) eğitici bir programla desteklenmiş ve altı yılda diyabet gelişiminde en az 13rsquoluumlk
bir azalma olduğu bulunmuştur8
Araştırmalar egzersizin insuumllin duyarlılığını arttırmak yoluyla Tip 2 DMrsquodan
korunmaya yardımcı olduğunu goumlstermektedir Egzersizin insuumllin miktarındaki
eksiklikten ziyade insuumllin rezistansı nedeniyle oluşan anormal glikoz toleransını
iyileştirebileceği ileri suumlruumllmuumlştuumlr Bu nedenle egzersiz Tip 2 DMrsquoda insuumllin tedavisi
gereksinimi olmadan oumlnceki erken doumlnemlerde koruyucu olarak daha yararlı olacaktır
Ccedilalışmalar insuumllin tedavisine ihtiyaccedil goumlsteren Tip 2 DM hastalarının henuumlz tedavi
almayan veya oral antidiyabetik alan hastalara goumlre diyet ve egzersizden daha az yarar
sağladığını goumlstermiştir8
United States Preventive Services Task Force (USPSTF)rsquoa goumlre kan basıncı
13580rsquonin uumlzerinde olan (tedavi edilmiş veya edilmemiş) yetişkinler diyabet accedilısından
taranmalıdır (Oumlneri duumlzeyi B) Asemptomatik yetişkinlerin kan basınccedilları 13580 veya
altında ise rutin taramanın yararı veya zararı lehine veya aleyhine yeterli kanıt yoktur9
223 Ağız Sağlığı
Ağız sağlığı ile ilgili olarak en sık goumlruumllen uumlccedil konu diş ccediluumlruumlkleri periodontal
hastalıklar ve ağız kanseridir10
Diş ccediluumlruumlkleri tek başına en sık goumlruumllen ccedilocukluk ccedilağı hastalığıdır Beş-yedi yaş
arasındaki ccedilocuklarda astımdan beş kez saman nezlesinden ise yedi kez daha fazla
goumlruumlluumlr Tuumlm yaşlar dikkate alındığında insanların 13rsquouumlnde tedavi edilmemiş bir ccediluumlruumlk
diş 35-44 yaşlar arasındaki erişkinlerin 23rsquouumlnde ccediluumlruumlk nedeniyle kaybedilmiş en az bir
kalıcı diş vardır ve daha yaşlı erişkinlerin pek ccediloğu koumlk ccediluumlruumlklerinden yakınmaktadır10
Diş ccediluumlruumlklerinin oluşması accedilısından ccedilocuklardaki risk etmenleri ile erişkinlerdeki
risk etmenleri birbirine benzer Ancak fiziksel ve mental yetersizlikler dişin yeniden
onarımları ağız iccedili aygıtları ve Sjoumlgren sendromu gibi iyi bir ağız bakımını tehdit eden
durumlar diş ccediluumlruumlğuuml riskini arttırır Ağız kuruluğuna neden olan ilaccedillar ve tuumlkuumlruumlk
akışını azaltan baş ve boyun boumllgesine uygulanan radyasyon tedavileri de ccediluumlruumlk riskini
9
arttırıcı unsurlardır Yaşlılarda gingiva ccedilekilmeleri koumlk ccediluumlruumlklerinin artmasına neden
olur Yaşlılarda aynı zamanda duumlşuumlk sosyoekonomik durum ile bunun sonucunda ortaya
ccedilıkan sağlık hizmetine ulaşma yetersizliği de ccediluumlruumlk oluşmasını arttırıcı etmenlerdir10
Diş ccediluumlruumlklerini oumlnlemenin bir yolu florlamadır Florid flor elementinin iyonik
şeklidir Florid var olan diş ccediluumlruumlklerinin gelişmesini yavaşlatır veya durdurur Destek
olarak flor reccediletesi yazılmadan oumlnce iccedilme suyundaki flor miktarı saptanmalıdır Eğer
topluma florlanmış şebeke suyu sağlanamıyorsa doğal olarak suda flor bulunup
bulunmadığı veya yeterli flor kapsayan topraklarda yetişen meyve ve sebzelerle de
gerekli florun karşılanabileceği dikkate alınmalıdır Yeterli miktarda flor iccedileren suyu
(07-12 ppm veya 06 mgLrsquoden ccedilok) tuumlketen kişilere ek olarak flor verilmesi
oumlnerilmez Pek ccedilok ailenin tuumlkettiği şişe sularında ise az miktarda flor vardır Sistematik
flor uygulamaları (tablet damla vb) ccediluumlruumlk geliştirme bakımından risk altında bulunan
altı aylıktan buumlyuumlk ccedilocuklar erken ccedilocukluk ccediluumlruumlğuuml olan bebekler ve florlanmamış su
kullanan erişkinler iccedilin oumlnerilmektedir Jel ve soluumlsyonlar gibi topikal flor preparatları
ise yuumlksek dozda flor kapsayan ve diş hekimleri tarafından uygulanabilen uumlruumlnlerdir
Soluumlsyonlar yılda bir veya iki kez uygulanır (Tablo 4)10
Tablo 4 Ek Olarak Verilecek Florid Miktarı10
İlk kez 1960rsquolı yıllarda kullanılmaya başlayan diş koruyucuları suumlt veya kalıcı
dişlerin ccediliğneme yuumlzeylerini oumlrten plastik maddelerdir Diş hekimleri bu maddeleri
topikal floridler ile birlikte kullanırlar ve bu maddeler dişlerin uumlzerindeki ccedilukur veya
fissuumlrlerde ccediluumlruumlk gelişmesini oumlnler Amerika Birleşik Devletlerirsquonde ccedilocukların
50rsquosinde bu koruyucular kullanılmaktadır10
Yaş Sudaki flor miktarı (ppm)
lt03 03-06 gt06
Doğum-6 ay 0 0 0
6ay-3 yaş 025 mg 0 0
3-6 yaş 050 mg 025 mg 0
10
Daha buumlyuumlk ccedilocukların ve erişkinlerin şekerli atıştırmalık yiyecekleri veya sıvıları
daha az tuumlketmeleri sağlanmalıdır Yemeklerden sonra şekersiz ccediliklet ccediliğnemek veya
peynir yemek tuumlkuumlruumlğuumln plak asiditesini tamponlayıcı etkisini arttırır10
Diş sağlığı iccedilin oumlnerilen beslenme şekline uyulmalıdır10
bull Şekerli yapışkan ya da asitli gıdalar uumlccedil ana oumlğuumln iccedilinde tuumlketilmelidir
bull Oumlğuumln aralarında elma havuccedil gibi dişleri temizleyip dişetine masaj yapacak sert
gıdalar yenmelidir
bull Şekerli yapışkan gıda yendikten sonra dişlerin fırccedilalanması muumlmkuumln değilse
ağız su ile ccedilalkalanmalı ya da bir bardak su iccedililmelidir
Periodontal hastalıklar erişkinlerde en sık goumlruumllen hastalıklardır Periodontal
hastalıklar kuumlccediluumlk ccedilocuklarda fazla goumlruumllmemesine karşın ergenlerin 60rsquoını etkiler
Tıpkı diş ccediluumlruumlklerinde olduğu gibi periodontal hastalıklar da diş plağındaki bakteriler
tarafından oluşturulur Periodontal hastalıkların oumlnlenmesi ve kontroluumlnde ağız
bakımının iyi olması esastır Periodontal hastalığın en hafif şekli olan gingivitis duumlzenli
diş fırccedilalama veya diş ipi kullanma ile iyileşir10
Oral ve orofarengeal kanserlerle ilgili olarak tuumltuumln kullanımı ve aşırı alkol
tuumlketimi en oumlnemli iki risk faktoumlruumlduumlr ve oral kanserlerin 75rsquoinden sorumludur Bu
nedenle birincil koruma alkol ve tuumltuumln kullanımını azaltmak veya ortadan kaldırmak
olmalıdır10
Yakın geccedilmişte plak ile ilişkili ağız hastalıklarının oumlzellikle periodontitisin bazı
durumların seyir ve patogenezini değiştirebileceği bulunmuştur Bunlar
kardiyovaskuumller hastalıklar bakteriyel pnoumlmoni diyabet ve duumlşuumlk doğum ağırlıklı
bebek doğurmadır Bunu doğrulamak iccedilin ileri araştırmalara gerek vardır ancak
şuumlphesiz iyi bir ağız sağlığı sadece ağız hastalıklarını oumlnlemek iccedilin değil genel sağlık
iccedilin de ccedilok oumlnemlidir11
224 Aşılama
Erişkin aşılaması yaşamları kurtarır ve maliyet etkindir İnfluenzaya karşı
aşılamanın maliyet etkinliğinin bir ccedilalışması aşılama ile bakım kurumlarında
yaşamayan yaşlılarda akut ve kronik solunum hastalıkları ve konjestif kalp yetmezliği
nedeni ile hastaneye yatışların azaldığını goumlstermiştir Aşılanan her kişi iccedilin direkt
kazanccedil 117 dolardır12
11
Daha buumlyuumlk ergenlerin ve yaşlıların aşı ile oumlnlenebilir hastalıklara karşı aşı
planlamasında yaş dışında birccedilok endikasyon vardır Oumlrneğin kronik obstruumlktif akciğer
hastalığı kardiyovaskuumller hastalığı ve diabetes mellitus gibi hastalıkları olanlarda
yaştan bağımsız olarak influenzadan oumllme riski artmıştır Influenza kronik sağlık
sorunu olan orta yaşlılarda 65 yaş ve uumlzerindeki sağlıklılardan daha yuumlksek oumlluumlm
oranına sahiptir12
Aşılama endikasyonları şunlardır (Yuumlksek riskli sağlık durumlarına goumlre)12
v Alkolik siroz ve kronik karaciğer hastalığı
v Aspleni
v Kronik kardiyak ve pulmoner durumlar ve diabetes mellitus
v Pıhtılaşma faktoumlr eksikliği olanlar
v Bağışık yetersizliği durumları
v Renal hastalık ve hemodiyaliz hastaları
Tuumlrkiye Enfeksiyon Hastalıkları Derneği ve Klinik Mikrobiyoloji Derneğirsquonin
2009 Erişkin Bağışıklama Rehberirsquone goumlre oumlnerilen aşılama şeması Tablo 5rsquode
sunulmuştur
12
Tablo 5 Normal ve Riskli Yetişkinlerde Aşılama Şeması13
Aşı 18-49 yaş 50-64 yaş 65 ge yaş 1 Tetanoz difteri (Td) 10 yılda bir rapel 23Kızamık (K)Kızamık kızamıkccedilık kabakulak (KKK)
Bir veya iki doz
Hepatit B Uumlccedil doz (0 1 6 aylar) İnfluenza Yılda bir doz Yılda bir doz 4Pnoumlmokok (polisakkarit)
Bir doz
Hepatit A İki doz (0 6 ya da 18 aylar) 2Su ccediliccedileği İki doz (0 6 ya da 18 aylar) 5Meningokok Bir ya da daha fazla doz İmmuumlnitesi ve kontrendikasyonu olmayan tuumlm bireyleri kapsar
Risk faktoumlruuml olan ve kontrendikasyonu olmayan bireyleri kapsar
1 Tetanoz aşısı iccedilin primer immunizasyonu tamamlanmış kişilerdeki şemadır 2 Gebelikte kontrendikedir 3 B ir ya da iki doz kızamık aşısı yapıldı ise bir doz KKK aşısı yapılır İlk doz KKK aşısı
olarak yapıldı ise ikinci doz kızamık aşısı olarak yapılır İki doz KKK yapıldı ise tekrar
aşıya gerek yoktur 4 Beş yıl ara ile risk gruplarına yapılır (her risk grubu oumlzel olarak değerlendirilir) 5 Koruyuculuk suumlresi 2 yıldır
Aşılama oranını arttırmak iccedilin şu stratejiler oumlnerilmiştir12
v Birccedilok başarılı aşılama programı sağlık ccedilalışanlarının ve hedef popuumllasyonun
eğitimi tanıtım ve idari ve mali engellerin kaldırılmasıyla sağlanmıştır
v İnfluenza veya pnoumlmokok aşıları hakkında posta kartları aşılama oranını roumllatif
olarak arttırmıştır
v Buumlyuumlk kliniklerde influenza mevsiminde ldquowalk-inrdquo yetişkin aşılama istasyonları
kurulabilir Bu istasyon yazılı bir protokole goumlre youmlnetilmeli ve eğitimli hemşireler
atanmalıdır
v Hasta bekleme odalarında bilgilendirici posterler ve broşuumlrler yer almalıdır
13
v Hasta dosyalarına koruyucu hizmetlerle ilgili kontrol listesi veya hatırlatıcı liste
konması faydalı olabilir Hasta dosyalarında boumlyle etiketlerin yer almasının aşılama
oranlarını arttırdığı bildirilmiştir
v İnfluenza ve pnoumlmoniden oumllenlerin birccediloğu ( 39-45) oumlnceki yılda hastanede
yatmıştır bu da hastanede yatmanın ciddi influenza enfeksiyonu iccedilin artmış bir risk
olduğunu goumlsterir Eyluumll ve Mart aylarında hastaneden taburcu olan hastalara
influenza aşısı oumlnerilmelidir
225 Askerlik durumu
Guumlnuumlmuumlzde askerlik goumlrevinin yapılması sırasında yaşanan teroumlr olayları
psikiyatrik bozukluklara yol accedilabilir Evli olanların ailelerinden uzun suumlre uzak olması
krizlere yol accedilabilir Askerlik doumlnemi sırasında oumlluumlm ve engelliliklerr aileleri uumlzer Stres
nedeniyle sigara gibi alışkanlıklara da başlanabilir Bunun yanında askerlik doumlneminde
okuma-yazma veya ccedileşitli becerilerin kazanılması muumlmkuumlnduumlr Bu doumlnem eğitim ve
aşılama gibi kaccedilırılmış fırsatlar accedilısından yararlı olabilir
226 Engellilik
Oumlzellikle ortopedik engelli olmak bazı konjenital vakalar hariccedil genellikle kazalar
(trafik ve iş) sonucu olmaktadır Tuumlrkiye İstatistik Kurumu 2009 verilerine goumlre
Tuumlrkiyersquode ve Akdeniz Boumllgesirsquonde engelliğin tuumlruumlne goumlre engelli nuumlfus oranları Tablo
6rsquoda goumlsterilmiştir14
Tablo 6 Tuumlrkiyersquode ve Akdeniz Boumllgesinde engelliğin tuumlruumlne goumlre engelli nuumlfus oranları
Ortopedik
engelli ()
Goumlrme
engelli ()
İşitme
engelli ()
Dil ve
konuşma
engelli ()
Zihinsel
engelli ()
Tuumlrkiye 125 060 037 038 048
Akdeniz
Boumllgesi
122 058 034 038 050
Tuumlrkiye genelinde en fazla ortopedik engelli bulunmaktadır ( 125) Akdeniz
Boumllgesirsquonde de bu oran yakındır
14
Aşılama bazen sakat kalmayı da engellemektedir Oumlrneğin polio aşısının yaygın
kullanılması buna bağlı poliomyelit riskini azaltacaktır Trafik ve iş kazalarını oumlnlemek
ise ccedileşitli soysal kurumların halk eğitimiyle olabilir
227 Ateşli Silahlar
Evde ateşli silah bulundurulması ergenler arasında intihar oranlarını 10 kat ve
cinayet oranlarını doumlrt kat arttırmaktadır15
Hekimlerin ebeveynleri ve hastaları ateşli silahlara sahip olma konusunda
bilinccedillendirme sorumluluğu bulunmaktadır Bu sorumlulukları
(1) ateşli silaha sahip olmanın riskleri
(2) ateşli silah yaralanmasının ev halkına verebileceği zararlar
(3) alkolik veya mental retarde ergen veya 13-19 yaş arası kişilerin karşı karşıya
olabilecekleri riskler konusunda bilgilendirmeyi de iccedilermelidir Ebeveynlere en guumlvenli
yolun ateşli silahı ev ortamından uzaklaştırmak olduğu anlatılmalıdır Aile ateşli silahı
bulundurmakta ısrarlı olduğu takdirde ebeveynlere ateşli silahı oumlzel bir kasada ve kilit
altında mermilerinden ayrı bir şekilde muhafaza etmeleri oumlnerilmelidir15
23 Sağlıkta Risk Faktoumlrlerini Belirleme Youmlntemleri
Araştırmanın en oumlnemli aşamalarından biri de veri ve bilgi toplama youmlntem ve
aracının seccedililmesidir Sosyal konularda yapılan araştırmaların veri kaynağı insandır ve
onlardan doğrudan bilgi alma youmlntemlerinden biri de anket youmlntemidir Anket youmlntemi
birinci elden yani birincil kaynaktan veri toplama youmlntemidir16
Anket youmlnteminin temelini bir evren ya da oumlrneklemi oluşturan birimlerden
sistematik biccedilimde bilgi elde edebilmek oluşturur Bu amaccedilla yazılı ya da soumlzluuml sorular
sorarak bunların yanıtlarına ulaşılmaya ccedilalışılır Dikkat edilirse goumlruumlşmeci ile
yanıtlayıcı arasında bir tuumlr iletişimden soumlz edilmektedir ve veri toplama aracı anket
formu olarak adlandırılır Boumlyle bir iletişimin başarılı olabilmesi iccedilin anket formunda
yer alacak soruların yazılı ya da soumlzluuml sorulabilmesinde ccedileşitli faktoumlrler goumlz oumlnuumlnde
bulundurulmalıdır16
v Cevaplayıcıların kuumlltuumlr duumlzeyi
v Cevaplayıcıların taraf tutma eğilimi
v Boumllgesel davranışlar
15
v Cevap vereceklerin meslekleri
Eğitim ve kuumlltuumlr duumlzeyi duumlşuumlk olanlara anlaşılması zor olan sorular
sorulmamalıdır Okur-yazar olmayan bir kimseye internet hakkında soru sormak ve bu
konuda bilgiler istemek doğru değildir ve sorulsa bile guumlvenilir sonuccedillar elde edilemez
Ankete cevap vermesi istenen kişilerin meslekleri onların cevaplarının gerccedilekccedili ve
guumlvenilir olmasını da etkileyebilecektir Tıp alanındaki bir uumlruumln hakkında muumlhendise ya
da muhasebeciye soru sormak ve yanıt almak araştırmanın guumlvenilirliğine goumllge
duumlşuumlrebilecektir Anket youmlnteminin birincil kaynaktan veri elde etmenin diğer youmlntemi
olan goumlzlem youmlntemine goumlre uumlstuumln bir oumlzelliği vardır En yaygın ve sık kullanımı
olması bilinen uumlstuumln bir oumlzelliğidir Bu oumlzelliği ortaya ccedilıkaran oumlnemli konu goumlzlem
youmlnteminde soru sorulmamasına karşın anket youmlnteminde sorular sorulmasıdır Anket
formundaki sorular yazılı (mektupla anket) ve soumlzluuml (telefonla anket goumlruumlşme) olarak
sorulabilmektedir Diğer bir oumlzellik ise esneklik ve ccedileşitliliktir Anket youmlntemi ile pek
ccedilok ve ccedileşitte bilgiler toplamak olanaklıdır16
Cevaplayıcıların tutum ve davranışları demografik oumlzellikleri gibi değişik tuumlrde
bilgiler elde edilebilir Sorulacak sorulardaki esneklik ve ccedileşitlilik ile ccedilok ccedileşitli bilgiler
elde edilebilir Anket youmlnteminin bir diğer oumlnemli oumlzelliği de verilerin daha ccedilabuk ve
daha az maliyetle elde edilebilmesidir Bilgi toplanacak konuların ve kişilerin geniş bir
yelpazeye yayılabilmesi ve iletişim olanaklarının sunduğu hız ve duumlşuumlk maliyetle erişim
fırsatları anket youmlnteminin bu oumlzelliğini oluşturmaktadır16
231 Anket Youmlnteminin Tuumlrleri
Anket youmlnteminde kullanılacak iletişim biccedilimine goumlre anket tuumlrleri uumlccedile ayrılabilir
v Mektupla ya da postayla anket
v Telefonla anket
v Kişisel goumlruumlşme
Araştırmacı araştırmanın amacını ve araştırma problemini goumlz oumlnuumlnde tutarak
anket tuumlrlerinden hangisini kullanacağını belirlemelidir Anket youmlnteminde kullanılacak
tuumlrlerin her birinin uumlstuumln ve zayıf youmlnleri vardır Uygulanacak anket tuumlruuml
kararlaştırılırken bu youmlnleri dikkatlice değerlendirilmelidir16
16
232 Mektupla Anket
Anket tuumlrleri iccedilerisinde en yaygın olarak kullanılanıdır Bu tuumlruumln en oumlnemli
oumlzelliği goumlruumlşmecinin bulunmamasıdır Sorulan sorulara cevap vermek ve anket
formunu geri postalamak cevaplayıcıya duumlştuumlğuumlnden oluşturulacak işbirliği ve
cevaplamadaki olumlu ilgilenim başarıyı doğrudan etkileyebilecektir Mektupla anket
yazılı iletişimin tuumlm oumlzelliklerini kapsar Soruların oumlrneklemi oluşturan birimlerin
hepsinin anlayabileceği aynı duumlzeyde algılayabilecekleri soumlzcuumlklerden kavramlardan
oluşması gerekir16
233 Telefonla Anket
Telefon rehberi esas alınarak yapılan oumlrnek seccedilimi durumunda kullanılan bir anket
tuumlruumlduumlr Daha ccedilok gelişmiş uumllkeler ve youmlrelerde uygulanmasına rastlanır Bu tuumlr anketin
uygulanabilmesi iccedilin telefon kullanımının yaygın olması gereklidir Telefonla anket
uygulaması yazılı iletişimi temel almadığı gibi tam olarak kişisel iletişimi de temel
almaz İletişim tuumlruuml daha ccedilok bir araccedil yardımıyla gerccedilekleştirilen uzaktan iletişimdir Bu
tuumlr iletişimin olumlu ve olumsuz youmlnlerini taşır Telefonla anket youmlnteminde
cevaplayıcılarla telefon aracılığıyla iletişim kurularak sorulan sorulara alınan yanıtlar
anket formuna işlenir16
Bu tuumlr anketin başlıca uumlstuumln youmlnleri şoumlyle sıralanabilir
v Diğer anket tuumlrlerine goumlre daha duumlşuumlk maliyetlidir Tekrar aramaları da değişik
zamanlarda yapabilmek olanaklı olduğundan bunun da maliyeti ccedilok yuumlksek
değildir
v Kısa bir zaman iccedilerisinde daha fazla kişiye ulaşarak goumlruumlşme yapabilme olanağı
olduğundan en hızlı bilgi toplama youmlntemi olduğu gibi zaman tasarrufu da sağlayan
youmlntemdir
v Mektupla anket tuumlruumlne goumlre ccedilok guumlncel konular hakkında bilgi edinmede daha
esnektir
v Goumlruumlşmecinin yanıtlar uumlzerinde etkili olması bakımından mektupla anket ile kişisel
goumlruumlşme arasında yer alır Fiziksel goumlruumlnuumlmden anket formunun tasarımından
kaynaklanan etkiler bu youmlntemde soumlz konusu değildir Sadece sesin kullanılmış
olması bu etkileri en aza indirmektedir
17
v Telefonla goumlruumlşmelerde kişiselleşme soumlz konusu olduğundan insanlar kendileriyle
ilgili sorulara daha rahatlıkla ve iccediltenlikle yanıtlar verebilmektedirler
v Telefonla anket uygulaması sırasında bilgi toplama ile ilgili denetim oumlnlemleri
istenilen duumlzeyde ve biccedilimde uygulanabilir
Belirtilen uumlstuumln youmlnlerinin yanında telefonla anket youmlnteminin oumlnemli zayıf
yanları vardır
bull Sadece telefonu olanlarla goumlruumlşme yapılabilir Bu durum oumlrnek seccediliminde yanlılığa
neden olabilmekte ve oumlrneğe goumlre birimlerin araştırma evrenini temsil yeteneğini
azaltabilmektedir Oumlzellikle gelir duumlzeyi duumlşuumlk gecekondu sakinleri kiracılar yeni
taşınan aileler ve kırsal kesimde yaşayanlarla ilgili bilgi toplamada bu konu oumlnemli
sorun olarak ortaya ccedilıkabilmektedir Ancak uumllkemizde telefon sayısındaki artış ve
telefon sahipliği oranındaki gelişme bu sakıncayı ortadan kaldırmaya başlamıştır
bull Uzun goumlruumlşmelere fazla olanak sağlamadığından elde edilecek bilgilerin miktarı ve
ccedileşidi sınırlı kalabilmektedir
bull Goumlzlem olanağı yoktur Ses tonu ve konuşma biccedilimi ile birccedilok eğilim saptanmaya
ccedilalışılır
bull Goumlruumlşmelerde yardımcı araccedilların kullanılması olanaksızdır
Telefonla anket youmlnteminin uumlstuumln ve zayıf youmlnleri değerlendirildiğinde bu
youmlntemin gittikccedile buumlyuumlyen bir kullanım potansiyeline sahip olduğu soumlylenebilir En
kolay en hızlı ve en az maliyetli bilgi toplama youmlntemi olarak telefonla anket
youmlnteminin zayıf youmlnleri oumlnceden bilinerek ve yerinde kullanılması araştırmacılara
buumlyuumlk kolaylıklar getirmektedir16
234 Kişisel Goumlruumlşme
Bu tuumlr anket uygulamasında goumlruumlşmecinin (anketoumlr) bir ya da birden fazla
cevaplayıcı ile fiziksel olarak bir arada bulunduğu bir ortamda sorular sorarak bunlara
yanıtlar alması gerccedilekleştirilir Anket formunda bulunan sorulara verilen yanıtlar
genellikle goumlruumlşmeci tarafından doldurulur Goumlruumlşmeci cevaplayıcının bulunduğu yere
gider ve anketi uygular Gidilecek yer ya da bir araya gelinecek yer ev olabildiği gibi
işyeri ya da herhangi bir uygun ortam da olabilir16
18
235 Uygun Anket Tuumlruumlnuuml Belirleme
Araştırmanın amacı ve araştırma problemi goumlz oumlnuumlnde bulundurularak hangi tuumlr
anketin en uygun olduğunu belirlemede birccedilok kriter değerlendirilmeye ccedilalışılır Bunları
kısaca şoumlyle sıralayabiliriz16
v Soruların karmaşıklığı
v Arzulanan veri miktarı
v Arzulanan doğruluk
v Oumlrneklem denetimi
v Harcanabilecek zaman
v Kabullenilebilir cevaplamama oranı
v Maliyet
Tablo 7 Anket Tuumlrlerinin Karşılaştırılması16
Kriter Mektup Telefon Kişisel goumlruumlşme Karmaşık sorular Zayıf İyi Ccedilok iyi Veri miktarı Orta İyi Ccedilok iyi Duyarlı sorularda doğruluk
İyi Orta Orta
Goumlruumlşmeci etkilerinin denetimi
Ccedilok iyi Orta Zayıf
Oumlrneklem denetimi Orta Orta Orta Gereken zaman Zayıf Ccedilok iyi İyi Olası cevaplama oranı Orta Orta Orta Maliyet İyi İyi Orta
Hiccedilbir youmlntem her durumda en uygun youmlntem olamaz Oumlnemli olan konu
kullanılacak youmlntemin en uygun cevaplayıcılardan en duumlşuumlk maliyetle en uygun bilginin
elde edebilmesini sağlamasıdır16
24 Koruyucu Sağlık Hizmetinde İstatistiksel Kavramlar
Risk olgusunu anlayabilmek iccedilin bazı istatistiksel terimleri bilmek gerekir
Prevalans bir ccedilalışma nuumlfusunda hastalık sahibi olanların (herhangi bir yer veya
zamanda) oranıdır Eski ve yeni vakalar toplam nuumlfusa boumlluumlnuumlr İnsidans ise verilen bir
19
zamanda yeni hastalık geliştirenlerin oranıdır Verilen zaman boyunca yeni vakalar
toplam nuumlfusa boumlluumlnuumlr17
Roumllatif risk risk faktoumlruuml olmayan insanların hasta olma insidansı ile risk faktoumlruuml
olan insanların hasta olma insidansı oranıdır Kohort ccedilalışmaları veya klinik denemeler
iccedilin kullanılır Roumllatif Risk=1 ise riske maruziyet veya tedavi etkisizdir Roumllatif Risk lt1
ise riske maruziyet veya tedavi koruyucudur Roumllatif Risk gt1 ise riske maruziyet veya
tedavi hastalık olasılığını arttırmaktadır Odds Ratio ise vaka-kontrol ccedilalışmaları iccedilin
kullanılır Hasta olanlarda risk faktoumlruuml olma olasılığının hasta olmayanlarda risk faktoumlruuml
olma olasılığına oranıdır Odss Ratio gt1 ise risk faktoumlruuml artmış hastalık ile ilişkilidir17
İstatistiksel testin oumlnem duumlzeyi (alfa) gerccedilekte hiccedilbir bağlantı yokken rastlantı
sonucu tek başına istatistiksel bağlantı bulmadır (Tip 1 hata) Genellikle 005rsquodir Duumlşuumlk
alfa oumlzellikle bir bağlantıyı belirtirken oumlnemlidir Bir istatistiksel testin guumlcuuml (power) =
1-betarsquodır (Beta Gerccedilekte varken hiccedilbir bağlantı bulamama olasılığıdır Tip 2 hata) P
değeri bir bulgunun rastlantısal olarak tek başına olma olasılığıdır Eğer p değeri
oumlnceden belirlenmiş alfa (genellikle 005)rsquoden kuumlccediluumlkse bulgular gerccedilekten şans eseri
değildir denebilir 95 guumlven aralığı demek 95 olasılıkla belirtilen değer gerccedilektir
anlamına gelir Oumlrneklem buumlyuumlkluumlğuuml ise bir klinik ccedilalışmada yeterli yuumlksek power ve
yeterli duumlşuumlk alfa elde etmek iccedilin gerekli denek sayısıdır17
20
3 GERECcedil VE YOumlNTEM
31 Ccedilalışma Evreninin Belirlenmesi
Adana ili Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam ve Ccedilukurova ilccedilelerinde daha oumlnce bu ccedilalışma
yapıldığı iccedilin ccedilalışmamızda aranacak telefon numaraları Adana ili Aladağ Ceyhan
Feke İmamoğlu Karaisalı Karataş Kozan Pozantı Saimbeyli Tufanbeyli Yumurtalık
İlccedilelerindeki Tuumlrk Telekom santrallerinden seccedililmiştir Bu ilccedilelerde demografik veriler
astım diyabet ağız sağlığı aşılama askerlik durumu engellilik ve ateşli silahlar
başlıklarında davranışsal risk faktoumlrleri incelenmiştir
32 Adana İli İlccedileleri İle İlgili Genel Bilgiler
Ccedilalışma evreni Adana İli Aladağ Ceyhan Feke İmamoğlu Karaisalı Karataş
Kozan Pozantı Saimbeyli Tufanbeyli Yumurtalık İlccedilelerinden oluşmuştur Ccedilalışma
evrenini oluşturan ilccedileler hakkındaki bilgiler Tablo 8rsquode goumlruumllmektedir
Tablo 8 Adana İli İlccedilelerinin Oumlzellikleri18-19
Adana ili ilccedileleri Adanarsquoya uzaklık Koumly belde sayısı
Aladağ 99 km 26 koumly 1 belde
Ceyhan 47 km 70 koumly 11belde
Feke 119 km 39 koumly
İmamoğlu 44 km 19 koumly
Karaisalı 52 km 51 koumly
Karataş 49 km 37 koumly 2 belde
Kozan 68 km 87 koumly 1 belde
Pozantı 114 km 16 koumly 1 belde
Saimbeyli 153 km 25 koumly
Tufanbeyli 191 km 29 koumly 1 belde
Yumurtalık 81 km 16 koumly 3 belde
21
Aşağıda Adana il haritası ve ccedilalışmaya dahil edilen ilccedileler goumlruumllmektedir Adana
Merkez hariccedil ilccedileler ccedilalışma evrenimizdir
Şekil 1 Adana İl Haritası19
Bu ilccedilelerden Yumurtalık Karataş Ceyhan belde ve koumlyleri tuumlmuumlyle ovalıktır
Feke Saimbeyli Tufanbeyli Aladağ ve Pozantı belde ve koumlyleri ise Toros dağları
eteklerinde dağlık boumllgededir Kozan Karaisalı İmamoğlu belde ve koumlyleri ise kısmen
ovalık kısmen dağlıktır
22
33 Oumlrneklem Buumlyuumlkluumlğuumlnuumln Hesaplanması
Ccedilalışmamızda oumlrneklem buumlyuumlkluumlğuumlnuuml hesaplarken S=ZZ[P(1-P)](DD)
formuumlluumlnuuml kullandık Formuumlle goumlre evrenimizin buumlyuumlkluumlğuuml 91987 (Seyhan Yuumlreğir
Sarıccedilam ve Ccedilukurova hariccedil) telefon numarası olduğundan beklenen prevalansı 70
hata payını 14 dizayn etkisini 15 ve guumlven aralığını 95 olarak kabul ettiğimizde
Adana ili ilccedileleri iccedilin hesapladığımız oumlrneklem buumlyuumlkluumlğuuml 1888 kişidir
Tuumlrkiye İstatistik Kurumu 2009 verilerine goumlre Tuumlrkiye 2008 yılına ait hane
sayısı 17794238 ve sabit telefon sayısı 17502205rsquodir14 Buna goumlre hane başı telefon
sayısı 098 olmaktadır Adana iccedilin ise hane sayısı 402000rsquodir (Tuumlrkiye İstatistik Yıllığı
2009rsquoda 2008 verileri)14 Adana Valiliğirsquonin sitesinden elde ettiğimiz sabit telefon sayısı
454334rsquoduumlr (Eyluumll 2005 itibarıyla)20 Dolayısıyla Adana iccedilin hane başı telefon sayısı
113rsquoduumlr
34 Oumlrneklem Seccedilimi
Ccedilalışma evrenimizin buumlyuumlkluumlğuuml 91987 ve oumlrneklem buumlyuumlkluumlğuuml 1888 olarak kabul
edildiğinde telefon abonesi sayısına goumlre her ilccedilenin oumlrneklem sayısı Tablo 9rsquoda
goumlsterilmektedir
23
Tablo 9 Adana İlccedilelerine Goumlre Nuumlfus Telefon Abonesi Sayısı ve Oumlrneklem Sayısı Oranları
İlccedileler Nuumlfus (20 yaş uumlstuuml) Abone sayısı Oumlrneklem sayısı
n n n Aladağ 11402 362 2365 257 49 259
Ceyhan 108969 3470 29562 3214 606 3210
Feke 12418 395 3746 407 77 408
İmamoğlu 19437 619 5179 563 106 561
Karaisalı 15498 493 6044 658 124 657
Karataş 14469 461 5103 555 105 556
Kozan 81326 2590 22100 2402 454 2405
Pozantı 13789 439 7912 860 162 858
Saimbeyli 11044 351 2732 297 56 297
Tufanbeyli 12877 410 3517 382 72 381 Yumurtalık 12882 410 3727 405 77 408 Toplam 314111 10000 91987 10000 1888 10000
Nuumlfus Tuumlrkiye İstatistik Kurumu Adrese Dayalı Nuumlfus Kayıt Sistemi 200921 Abone Sayısı Adana Tuumlrk Telekom Boumllge Muumlduumlrluumlğuuml ile yapılan oumlzel goumlruumlşme22
Her ilccedile telefon santrali kapasitesine goumlre uumlccedil veya doumlrt haneli prefiksleri olan
numaralara sahiptir Her ilccedilede telefon numaralarının uumlccedil ve doumlrt haneli prefiksleri
belirlenmiştir ve her binlik gruptan oumlrneklem buumlyuumlkluumlğuuml oranında telefon seccedililmiştir
Oumlrneğin İmamoğlu iccedilin prefiksler 891 892 8962 8982 8972 8942 8978 8998
8952 idi Toplam abone sayısı 5179 ve nuumlfus 31257 idi Ccedilalışma evrenindeki toplam
abone sayısı (91987) İmamoğlursquondaki abone sayısı (5179) ile oranlandı (1776)
Toplam oumlrneklem sayısı 1888rsquoyi 1776rsquoya boumllduumlğuumlmuumlze yaklaşık 106 olan İmamoğlu
oumlrneklem sayısını hesapladık İmamoğlu iccedilin prefiksler iki adet uumlccedilluuml ve yedi adet
doumlrtluumlyduuml Uumlccedilluuml prefiksler 10000 doumlrtluuml prefiksler 1000 numara iccedilermekteydi
İmamoğlursquonda 27000 numara vardı (27 tane 1000rsquolik grup) ancak bunların hepsi dolu
değildi İmamoğlursquonun oumlrneklem sayısı olan 106rsquoyı 1000rsquolik grup sayısı 27rsquoye boumllerek
her binlik grup iccedilin rasgele doumlrt numara belirlememiz gerektiğini bulduk Her on binlik
grup iccedilin de rasgele 40 numara belirlememiz gerekir Her binlik gruptan (doumlrtluuml prefiksi
24
olanlar) rastgele doumlrt her on binlik gruptan (uumlccedilluuml prefiksi olanlar) rasgele kırk numara
seccedilerek aranacak numaraları belirledik
Aramalar sırasında bir gruptan seccedililen numara cevap vermezse aranan yer
mesken değilse veya değişik nedenlerle goumlruumlşme yapılamazsa o gruptaki bir sonraki
numara arandı Arka arkaya uumlccedil kez işyeri ccedilıktığında 100 numara atlandı
Belirlenen prefikslerdeki numaraların listelenmesi gruplara ayrılması ve her
gruptan rasgele olarak numaraların seccedililmesi işlemleri bilgisayar ile Uysal WebQ 1
anket youmlnetim yazılımının oumlrneklem seccedilim moduumlluuml23 ve Epi infoprogramı24 aracılığı
ile gerccedilekleştirildi
35 Anket Formunun Hazırlanması
Adana ili Aladağ Ceyhan Feke İmamoğlu Karaisalı Karataş Kozan Pozantı
Saimbeyli Tufanbeyli ilccedilelerinde ikamet eden erişkinlerin sağlıkla ilgili davranışları
ldquotelefonla anketrdquo youmlntemiyle araştırılmıştır Bunun iccedilin Amerika Birleşik Devletlerirsquonde
20 yılı aşkın suumlreden beri 40rsquodan fazla eyalette uygulanan lsquolsquoDavranışsal Risk Faktoumlrleri
Araştırma Sistemi (Behavioral Risk Factor Surveillance System BRFSS)25
kullanılmıştır 1980rsquoli yıllarda ABDrsquode telefonla anket youmlntemi kişinin bildirimine
goumlre ldquodavranışsal risk faktoumlrlerinirdquo belirlemek iccedilin guumlvenilir ve duumlşuumlk maliyetli bir
youmlntem olarak kullanılmaya başlandı Sistemin amacı halk sağlığı programlarını
planlamak uygulamak ve izlemek iccedilin veri elde etmekti 1984rsquoden sonra bu anket bir
araştırma sistemi oldu26 Orijinal ankette 1984 yılında sekiz ana boumlluumlm varken 2010
yılında 22 ana boumlluumlm ve 26 isteğe bağlı boumlluumlm bulunmaktadır Bunların her biri değişik
davranışsal risk faktoumlrlerini iccedilermektedir3
Orijinal anketteki sekiz boumlluumlm daha oumlnce Adanarsquonın merkez hariccedil ilccedilelerinde ve
16 boumlluumlm Adanarsquonın merkezinde uygulandı Buradaki ccedilalışmada ise Adanarsquonın merkez
hariccedil ilccedilelerinde demografik bilgiler astım diyabet ağız sağlığı aşılama askerlik
durumu engellilik ve ateşli silahlardan oluşan ve daha oumlnce uygulanmayan sekiz
davranışsal risk faktoumlruuml araştırıldı
36 Verilerin Toplanması
Telefon aramaları Ccedilukurova Uumlniversitesi Telefon ve İnternet ile Saha
Araştırmaları Birimi (TİSAB)rsquonde Ağustos 2008-Ocak 2009 arasında yapılmıştır
Anket telefona cevap veren konuşma veya zihinsel engeli bulunmayan 18 yaşından
25
buumlyuumlk bireylere uygulanmıştır Anket soruları sorulurken cevaplar aynı anda Uysal
WebQ 1 anket youmlnetim yazılımının veri toplama boumlluumlmuumlne kaydedilmiştir23
Tablo 10 Adana İli İlccedileleri (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Telefon Arama Sonuccedilları
Arama sonucu n
Meşgul 8 04
Cevap yok 327 174
Oumlzel konut değil 228 121
Kişi goumlruumlşmeyi kabul etmedi 149 79
Goumlruumlşme tamamlanamadı 80 42
Goumlruumlşme tamamlandı 1096 580
TOPLAM 1888 1000
Ccedilalışmamızda oumlrneklem buumlyuumlkluumlğuuml 1888 olarak hesaplanmıştı Ancak aranan
numaralarda ccedileşitli nedenlerle (meşgul cevap yok vb) 1096 kişi ile goumlruumlşme
tamamlanabilmiştir Dolayısıyla goumlruumlşmesi tamamlananların oranı 580rsquode kalmıştır
26
Tablo 11 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Goumlruumlşuumllen Kişilerin Katılım Yuumlzdeleri
İlccedileler Oumlrneklem sayısı Katılan Katılım yuumlzdesi
Aladağ 49 42 8571
Ceyhan 606 398 6568
Feke 77 40 5195
İmamoğlu 106 21 1981
Karaisalı 124 75 6048
Karataş 105 69 6571
Kozan 454 269 5925
Pozantı 162 48 2963
Saimbeyli 56 46 8214
Tufanbeyli 72 43 5972
Yumurtalık 77 45 5844
TOPLAM 1888 1096 5805
En yuumlksek katılım oranı Aladağ ilccedilesinde ( 8571) en duumlşuumlk katılım oranı ise
İmamoğlursquondadır ( 1981) Aramalar guumlnduumlz yapıldığı iccedilin oumlrneğe ccedilıkan telefon
numaraları defalarca aranmasına rağmen bazı boumllgelerde istenilen katılım yuumlzdesini elde
etmede zorluk ccedilekilmiştir
37 Verilerin Analiz Edilmesi ve Kullanılan İstatistik Youmlntemler
Veriler analiz edilirken oumlnce hatalı girişler duumlzeltildi minimum ve maksimum
kontrolleri yapıldı Kodlama hataları duumlzeltildi ve iccedil tutarlık youmlnuumlnden değerlendirildi
Veriler uygun şekilde gruplandırılıp kodlandıktan sonra frekans dağılımları ortalamalar
ve ccedilapraz tablolar yapıldı Ccedilapraz tablolarda x2 testi uygulandı
27
4 BULGULAR
41 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Goumlruumlşuumllen Kişilerin Sosyodemografik Oumlzellikleri
Ccedilalışmaya katılan kişilerin yaş grupları dengeli dağılmaktadır
Tablo 12 Adana ili ilccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Yaş grupları ve Cinsiyete goumlre Dağılımı
Yaş
grupları
Erkek Kadın TOPLAM
n + n + n
20-29 54 228 183 772 237 215
30-39 44 197 179 803 223 203
40-49 62 267 170 733 232 211
50-59 54 287 134 713 188 171
60 + 94 427 126 573 220 200
TOPLAM 308 280 792 720 1100 1000
suumltun yuumlzdesi +satır yuumlzdesi x2=3467 SD=4 p=00001
Tablo 12rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi cinsiyete bakılmaksızın her yaş grubundaki toplam
nuumlfusa bakıldığında yaş grupları arasında ciddi fark olmadığı yaş ve cinsiyete
bakıldığında ise erkek ve kadın arasında anlamlı fark olduğu goumlruumllmektedir (plt0001)
Telefon goumlruumlşmesi yapılan kişilerin 720ı kadın ve 280ı erkek idi Telefon
goumlruumlşmeleri mesai saatleri iccedilinde yapıldığı iccedilin kadınların sayısı erkeklerden fazlaydı
Ccedilalışmaya katılan erkek sayısını arttırmak iccedilin hafta sonları da telefon goumlruumlşmeleri
yapıldı Ancak buna rağmen sonuccedil değişmedi Ccedilalışmaya katılanların yaş ortalaması
4336plusmn1431 yıl erkeklerin yaş ortalaması 4718plusmn1489 yıl ve kadınların yaş ortalaması
4186plusmn1381 yıl olarak bulunmuştur
Goumlruumlşuumllen kişilerin medeni durumlarının dağılımı Tablo 13rsquode goumlsterilmiştir
28
Tablo 13 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Medeni Duruma Goumlre Dağılımı
Medeni durum
Erkek Kadın TOPLAM n n n
Evli 239 776 603 762 842 766
Bekacircr 62 201 104 131 166 151
Boşanmış veya eşi oumllmuumlş
7 23 84 107 91 83
TOPLAM 308 280+ 791 720+ 1099
1000
suumltun yuumlzdesi +satır yuumlzdesi x2=2586 SD=2 p=00001
En buumlyuumlk grubu evliler ( 766) ikinci buumlyuumlk grubu ise bekacircrlar ( 151)
oluşturmaktadır Boşanmış veya eşi oumllmuumlş kadınların oranı ( 106) erkeklerden (
23) anlamlı olarak fazladır (plt0001)
Ccedilalışmaya katılan kişilerin cinsiyete goumlre eğitim durumlarının dağılımları ise
Tablo 14rsquode goumlsterilmiştir
Tablo 14 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Cinsiyete Goumlre Eğitim Durumlarının Dağılımı
Eğitim
Erkek Kadın Toplam n + n + n
Okur-yazar değil
12 67 166 933 178 162
Okur-yazar 26 333 52 667 78 71 İlkokul 140 292 339 708 479 436 Ortaokul 33 333 66 667 99 90 Lise 66 335 131 665 197 179 Uumlniversite 31 456 37 544 68 62 TOPLAM 308 280 791 720 1099 1000
suumltun yuumlzdesi +satır yuumlzdesi x2=5612 SD=5 p= 00001
Okur-yazar olmayanlarda kadınların oranı 933 ile erkeklerden ( 67) oldukccedila
fazladır Eğitime goumlre dağılımda en buumlyuumlk grubu ilkokul mezunları oluşturmaktadır (
29
436) Tuumlm oumlrneklemin 62si uumlniversite mezunu olduklarını ifade etmişlerdir
Cinsiyet ve eğitim durumu arasındaki fark anlamlı bulunmuştur (plt 0001)
Yaş grubu ile eğitim arasındaki ilişki Şekil 2rsquode goumlsterilmiştir
Şekil 2 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Eğitim Durumu ve Yaş Grupları Dağılımı
Uumlniversite mezunlarının buumlyuumlk kısmı 20-29 yaş grubunda okur-yazar olmayanların buumlyuumlk kısmı ise 60 yaş ve uumlzeri gruptadır
42 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Goumlruumlşuumllen Kişilerin Astım Durumu
Goumlruumlştuumlğuumlmuumlz kişilere bir hekim tarafından astım tanısı alıp almadıkları ve şu an
astım olup olmadıkları soruldu
30
Şekil 3 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Astım Durumu
Astım olduğu soumlylenenler ile şu an astımı olanların oranları birbirine yakındır
(Şekil 3) Aslında astımı olduğu soumlylenenlerle şu an astımı olanların oranı aynı
olmalıdır Ccediluumlnkuuml astım kronik bir hastalıktır Bu farklılık iki nedenden olabilir Birincisi
başlangıccedilta konulan astım tanısı yanlış olabilir İkincisi aslında astımı vardır ama
sorduğumuzda bulguları olmadığından yok demiş olabilir
Astımla ilgili elde ettiğimiz bir diğer bulgu da beden kitle indeksi arttıkccedila astım
prevalansının artmasıydı
Boumllgelere goumlre astım durumu Tablo 15rsquode goumlsterilmiştir
31
Tablo 15 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerde Astım Durumu
İlccedileler Şu an astımı var mı
Evet Hayır TOPLAM
n + n + n
Aladağ 1 25 39 975 40 36
Ceyhan 17 43 382 957 399 365
Feke 2 50 38 950 40 37
İmamoğlu 2 95 19 905 21 19
Karaisalı 6 80 69 920 75 69
Karataş 7 101 62 899 69 63
Kozan 10 38 256 962 266 243
Pozantı 4 83 44 917 48 44
Saimbeyli 3 65 43 935 46 42
Tufanbeyli 2 47 41 953 43 39
Yumurtalık 1 21 46 979 47 43
TOPLAM 55 50 1039 950 1094 1000
Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=10138 SD=10 p=0428
Boumllgeler incelendiğinde en yuumlksek astım oranı 101 ile Karataşrsquota en duumlşuumlk
oran ise 21 ile Yumurtalıkrsquota bulunmuştur ancak bu fark anlamlı değildir ve diğer
ilccedilelerde oran dengeli dağılmıştır Toplam astım oranı 5rsquodir
Kadınlarda astım oranı ile erkeklerde astım oranı karşılaştırılmıştır (Tablo 16)
32
Tablo 16 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerde Cinsiyet ve Astım Durumu
Cinsiyet Şu an astımı var mı
Evet Hayır TOPLAM
n + n + n
Erkek 9 30 296 970 305 279
Kadın 46 58 743 942 789 721
TOPLAM 55 50 1039 950 1094 1000
Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=3819 SD=1 p=0051
Erkeklerde şu an astımı olma durumu 3 iken kadınlarda bu oran 58
bulunmuştur Ancak bu fark sınırda anlamlı bulunmuştur (p=0051)
Yaş grubu ile astım olma ilişkisi araştırılan bir diğer konudur
Tablo 17 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerde Yaş Gruplarına Goumlre Şu An Astım Olma Durumu
Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=10332 SD=4 p=0035
Yaş arttıkccedila astım olma durumu artmaktadır ve bu ilişki anlamlıdır (p=0035)
Yaş grubu Şu an astımı var mı
Evet Hayır TOPLAM
n + n + n
20-29 4 17 232 983 236 216
30-39 10 45 212 955 222 203
40-49 11 48 218 952 229 209
50-59 14 75 173 925 187 171
60+ 16 73 204 927 220 201
TOPLAM 55 50 1039 950 1094 1000
33
43 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Goumlruumlşuumllen Kişilerin Diyabet Durumu
Ccedilalışmamızda toplumdaki diyabet oranı 101 bulunmuştur (Şekil 4)
Şekil 4 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerde Diyabet Olma Durumu
Ccedilalışmaya katılanlar gebelikleri sırasında diyabet ve sınırda diyabeti ayrıca
belirtmişlerdir
Yaş grupları ve diyabet olduğu soumlylenme durumu da incelenmiştir
Tablo 18 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerde Yaş Grupları ve Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu
Yaş grubu (yıl)
Diyabet olduğu soumlylendi mi Evet Hayır TOPLAM
n + n + n 20-29 1 04 233 996 234 217 30-39 7 32 214 968 221 204 40-49 20 89 204 911 224 207 50-59 36 195 149 805 185 171 60+ 45 207 173 793 218 201 TOPLAM 109 101 973 899 1082 1000
Suumltun yuumlzdesi Satır yuumlzdesi x2=8086 SD=4 p=00001
34
Tablo 18rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi yaş grubu arttıkccedila diyabeti olanların sayısı
artmaktadır Yaş arttıkccedila insuumllin direncinin gelişmesi bunun hazırlayıcısıdır
bulgularımız bununla uyumludur ve anlamlıdır (p=00001)
Eğitim durumu ve diyabet ilişkisinde hiccedilbir okul bitirmeyenlerde diyabet daha sık
bulunmuştur (Tablo19)
Tablo 19 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerde Eğitim Durumu ve Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu
Eğitim durumu
Diyabet olduğu soumlylendi mi Evet Hayır TOPLAM n + n + n
Okul bitirmeyenler∆
43 170 210 830 253 234
Okul bitirenler
66 80 762 920 828 766
TOPLAM 109 101 972 899 1081 1000 ∆Okul bitirmeyenler Her hangi bir okul diploması olmayan Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=1741 SD=1 p=00001
Okul bitirmeyenlerde diyabet olduğu soumlylenme oranı 170 iken bir okul
bitirenlerde 80rsquodır Bu fark anlamlı bulunmuştur (p=00001)
Ccedilalışmamızda medeni durum ve diyabet ilişkisini de inceledik (Tablo 20)
Tablo 20 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Medeni Durum ve Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu
Medeni durum
Diyabet olduğu soumlylendi mi Evet Hayır TOPLAM n + n + n
Evli 92 111 735 889 827 765 Bekacircr 1 06 104 994 165 153 Boşanmış veya eşi oumllmuumlş
16 180 73 820 89 82
TOPLAM 109 101 972 899 1081 1000 Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=1556 SD=2 P=00004
Diyabet olduğu soumlylenme oranı en fazla boşanmış veya eşi oumllmuumlşlerde
bulunmuştur ( 180) Evli olanlarda oran 111 bekacircrlarda ise 06 olarak
35
bulunmuştur Ancak bekacircrların yaş grubunun genel olarak duumlşuumlk olacağı
duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde bulgular yine diyabetin yaşla beraber arttığını goumlstermektedir
İlccedilelere goumlre diyabet olduğu soumlylenme durumu Tablo 21rsquode goumlsterilmiştir
Tablo 21 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) İlccedilelere Goumlre Kişilerin Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu
İlccedileler Diyabet olduğu soumlylendi mi Evet
Hayır TOPLAM
n n + N Aladağ 4 105 34 895 38 35 Ceyhan 37 94 358 906 395 365 Feke 4 100 36 900 40 37 İmamoğlu 0 00 21 1000 21 19 Karaisalı 7 93 68 907 75 69 Karataş 12 174 57 826 69 64 Kozan 21 80 242 920 263 243 Pozantı 9 187 39 813 48 44 Saimbeyli 4 87 42 913 46 43 Tufanbeyli 2 47 41 953 43 40 Yumurtalık 9 204 35 796 44 41 TOPLAM 109 101 973 899 1082 1000
Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=1224 SD=10 p=0140
İmamoğlursquonda diyabet olduğunu soumlylenme oranının ( 0) ccedilok duumlşuumlk olması ve
Karataş ( 174) Pozantı ( 187) ve Yumurtalıkrsquota ( 204) bariz olarak yuumlksek
olması dikkat ccedilekmektedir Diğer ilccedilelerde diyabet olduğunu soumlylenenlerin oranı
dengeli dağılmaktadır Ancak farklar anlamlı değildir (p=0140)
Diyabet olduğu soumlylenenlerin cinsiyete goumlre dağılımı Tablo 22rsquodedir
Tablo 22 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Cinsiyet ve Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu
Cinsiyet Diyabet olduğu soumlylendi mi Evet Hayır TOPLAM n + n + n
Erkek 25 82 280 918 305 282 Kadın 84 108 693 892 777 718 TOPLAM 109 101 973 899 1082 1000
Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=165 SD=1 p=0198
36
Diyabet olduğu soumlylenenlerde cinsiyet accedilısından anlamlı bir fark bulunmamıştır
(p=0497) Erkeklerde diyabet olduğu soumlylenme oranı 82 ve kadınlarda 108
olarak bulunmuştur
Diyabetik hastalar genelde kilo fazlası veya obezitesi olan hastalardır
Ccedilalışmamızda diyabet ile BKİ ilişkisi Tablo 23rsquode goumlruumllmektedir Boy ve kilosunu
soumlylemeyenler tabloya dahil edilmemiştir
Tablo 23 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Beden Kitle İndeksi ve Diyabet Olduğu Soumlylenme Durumu
BKİ Diyabet olduğu soumlylendi mi Evet Hayır TOPLAM n + n + n
le25 14 38 535 962 369 475 25-30 28 108 231 892 259 334 ge30 24 162 124 838 148 191 TOPLAM 67 85 710 915 776 1000
Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=4231 SD=2 P=00001
Ccedilalışmamıza katılanlarda BKİ le 25 olanların 38rsquoi diyabet olduğunu
soumlylemişken BKİ normal olanlarda bu oran 109 ve BKİ ge30 olanlarda 163rsquotuumlr
BKİ arttıkccedila diyabet olduğu soumlylenenlerin oranı artmıştır Bu bulgu da anlamlı
bulunmuştur (p=00001)
44 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Goumlruumlşuumllen Kişilerin Ağız Sağlığı Durumu
Ccedilalışmamızda diş hekimine gitme durumu Şekil 5rsquode goumlsterilmiştir
37
Şekil 5 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) En Son Diş Hekimine Gitme Durumu
Goumlruumlşuumllen kişilerin 4016rsquosı (441 kişi) son bir yıl iccedilinde diş hekimine gitmişken
1183rsquouuml (43 kişi) hiccedil diş hekimine gitmediğini belirtmiştir Bu kişilerin yaş grubuna
goumlre en son diş hekimine gitme durumu ise Tablo 24rsquote goumlsterilmiştir
Tablo 24 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Yaş Grupları ve Diş Hekimine Gitme Durumları
Yaş Diş hekimine gitme durumu Son 1 yıl iccedilinde Son 2+ yılda giden Hiccedil gitmeyen TOPLAM n + n 0+ n + n
20-29 109 480 60 264 58 256 227 215 30-39 104 479 85 392 28 129 217 206 40-49 94 418 115 511 16 71 225 213 50-59 69 390 97 548 11 62 177 168 60 + 65 311 127 608 17 81 209 198 TOPLAM 441 418 484 459 130 123 1055 1000 + Satır yuumlzdesi Suumltun yuumlzdesi x2=91048 SD=8 p= 00001
Tablo 24rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi son bir yıl iccedilinde diş hekimine gitme durumu 20-29
yaş grubunda en yuumlksektir ( 48) Bu oran yaş grubu arttıkccedila azalmaktadır 60 yaş ve
uumlzerinde oran 311rsquodir Bulunan fark anlamlıdır (p=00001)
38
Tablo 25 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Eğitim ve Diş Hekimine Gitme Durumu
Eğitim durumu
Diş hekimine gitme durumu Son 1 yıl iccedilinde Son 2 artı
yıllarda giden Hiccedil gitmeyen TOPLAM
N + n + n + n Okur- yazar değil
57 343 89 536 20 121 166 157
Okur- yazar
28 384 36 493 9 123 73 69
İlkokul 180 388 221 476 63 136 464 440 Ortaokul 46 484 36 379 13 137 95 90 Lise 89 466 78 408 24 126 191 181 Uumlniversite 41 621 24 364 1 15 66 63 TOPLAM 441 418 484 459 130 123 1055 1000
+ Satır yuumlzdesi Suumltun yuumlzdesi x2=25345 SD=10 p=0005
Eğitim durumu ve diş hekimine gitme durumunda uumlniversite mezunlarında son bir yıl iccedilinde diş hekimine gitme oranı en yuumlksektir Ayrıca hiccedil gitmeyenlerin oranı uumlniversite mezunlarında en duumlşuumlktuumlr Aradaki fark anlamlı bulunmuştur (p=0005)
Tablo26 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Cinsiyet ve Diş Hekimine Gitme Durumu
Cinsiyet Diş hekimine gitme durumu Son 1 yıl iccedilinde Son 2 artı yıllarda
giden Hiccedil gitmeyen TOPLAM
N + n + n + n Erkek 108 366 154 522 33 112 295 280 Kadın 333 438 330 434 97 128 760 720 TOPLAM 441 418 484 459 130 123 1055 1000
+Satır yuumlzdesi Suumltun yuumlzdesi x2=6641 SD=2 p=0036
Son bir yıl iccedilinde diş hekimine gitme durumunda kadınların oranı daha yuumlksektir
ve aradaki fark anlamlıdır (p=0036)
39
Tablo 27 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Diş Ccediluumlruumlğuuml Nedeniyle Kaybedilen Diş Sayısı
Diş ccediluumlruumlğuuml nedeniyle
kaybedilen diş sayısı
n
Hiccedil kaybetmedim 203 186
1-5 diş kaybettim 427 391
6-10 diş kaybettim 157 144
11-15 diş kaybettim 136 124
Hepsini kaybettim 166 152
Bilmiyorum 3 03
TOPLAM 1092 1000
Diş sağlığı ile ilgili olarak goumlruumlştuumlğuumlmuumlz kişiler arasında hiccedil diş kaybı
olmayanların oranı 186 iken en buumlyuumlk grubun (391) 1-5 diş kaybı vardır
Dişlerimin hepsini kaybettim diyenlerin oranı ise 152rsquodir
Tablo 28 Adana İli İlccedilelerinde(Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Eğitim Durumu ve Diş Ccediluumlruumlğuuml Nedeniyle Kaybedilen Diş Sayısı
Eğitim durumu
Kaccedil diş kaybettiği Hiccedil 1-5 6-10 11-15 Tuumlmuumlnuuml TOPLAM n + n + n + n + n + n
Okul bitirmeyenler
18 71 47 186 41 162 40 158 107 423 253 233
Okul bitirenler
185 221 379 454 116 139 96 115 59 71 835 767
TOPLAM 203 187 426 392 157 144 136 125 166 153 1088 1000 +Satır yuumlzdesi Suumltun yuumlzdesi x2=22072 SD=4 p=00001
Goumlruumlşuumllen kişilerde tuumlm dişlerimi kaybettim diyenlerin 423rsquouuml okul
bitirmeyenler ve 71rsquoi okul bitirenler grubundadır (Tablo 28)
40
Tablo 29 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Cinsiyet ve Diş Ccediluumlruumlğuuml Nedeniyle Kaybedilen Diş Sayısı
Cinsiyet Kaccedil diş kaybettiği Hiccedil 1-5 6-10 11-15 Tuumlmuumlnuuml TOPLAM n + n + n + n + n + n
Erkek 47 156 124 411 47 156 39 129 45 149 302 277 Kadın 156 198 303 385 110 140 97 123 121 154 787 723 TOPLAM 203 187 427 392 157 144 136 125 166 152 1089 1000
+Satır yuumlzdesi Suumltun yuumlzdesi x2=2962 SD=4 p=0564
Ccedilalışmamızda cinsiyet ile kaybedilen diş sayısı arasında anlamlı ilişki
saptanmamıştır (p=0564) Diş kaybetme durumunu cevaplayan 1089 kişinin ortalama
diş kaybı sayısı ise 894plusmn1079rsquodur (minimum0 maksimum32)
Diş ccediluumlruumlğuuml oluşumunda diş plaklarının etkisi bilinmektedir Dişler fırccedilalanarak bu
engellenmediği zaman dişlerimizdeki bu plakların bir diş hekimi tarafından
temizlenmesi gerekir Goumlruumlştuumlğuumlmuumlz kişilere dişlerini en son ne zaman temizlettikleri
de sorulmuştur (Tablo 30)
Tablo 30 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Dişlerini Temizletme Zamanı
Dişlerini temizletme zamanı n Son 1 yıl iccedilinde 157 144 Son 2 yıl iccedilinde 55 51 Son 5 yıl iccedilinde 54 50 5 yıldan oumlnce 98 90 Hiccedil 661 608 Bilmiyorum 62 57 TOPLAM 1087 1000
Goumlruumlşuumllen kişilerin 60rsquo8rsquoi dişlerini hiccedil temizlettirmediklerini belirtmişlerdir
Son bir yılda dişlerini temizlettirenlerin oranı ise sadece 144rsquoduumlr
Dişlerini temizletme ile eğitim durumu arasında ilişki Tablo 31rsquode goumlsterilmiştir
41
Tablo 31 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Dişlerini Temizletme ve Eğitim Durumu
Eğitim durumu
Dişlerini temizletme zamanı Son 1-5 yıl iccedilinde
5 yıldan oumlnce Hiccedil TOPLAM
n + n + n + n Okul bitirmeyenler
33 141 24 103 177 756 234 229
Okul bitirenler
233 295 74 94 483 611 790 771
TOPLAM 266 260 98 96 660 644 1024 1000 Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=22500 SD=2 p=000001
Bir okul bitirmeyenlerde son 1-5 yıl iccedilinde dişlerini temizletme oranı 141 iken
okul bitirenlerde bu oran 295rsquodir ve bu fark anlamlıdır (p=000001)
45 Adana İli ilccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Goumlruumlşuumllen Kişilerin Aşılanma Durumu
Kişilere son bir yıl iccedilinde grip tetanoz ya da hepatit B aşısı olup olmadıkları
sorulmuştur (Tablo 32)
Tablo 32 Adana İli İlccedilelerinde ( Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Aşılanma Durumu
Aşı tipi Aşılanma durumu
Evet Hayır Bilmiyorum TOPLAM
N n n n
Grip 42 38 1054 961 1 01 1097 1000
Tetanoz 90 82 1006 917 1 01 1097 1000
Hepatit B 55 5 1025 934 17 15 1097 1000
Aşılanma oranları genel olarak ccedilok duumlşuumlktuumlr Grip aşısı iccedilin oran 38rsquodir
Ccedilalışma yaptığımız doumlnemde henuumlz grip pandemisi yoktu Tetanoz aşı oranının nisbi
yuumlksek olması ( 82) uumlcretsiz yapılıyor olmasından kaynaklanabilir Grip aşı oranının
duumlşuumlkluumlğuuml 65 yaş uumlstuuml risk faktoumlruuml olanlar ve daha duumlşuumlk yaş grubunda ise splenektomi
42
ve immuumln yetmezlik gibi risk faktoumlruuml olanlar hariccedil uumlcretli olmasından kaynaklanabilir
Daha oumlnce uumlccedil doz hepatit B aşısı yaptıranların oranı ise 5rsquotir
Uumllkemizde sporadik kuduz vakaları halen goumlruumllmektedir ve kuduz aşısı şuumlpheli
hayvanlarla şuumlpheli temasta uumlcretsiz olarak yapılmaktadır Goumlruumlştuumlğuumlmuumlz kişilerin
sadece ikisi son bir yıl iccedilinde kuduz aşısı yaptırmak zorunda kalmıştır
Tablo 33 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Cinsiyet ve Aşılanma Durumu
Aşılar
Evet Hayır Toplam P
Erkek Kadın+ Erkek Kadın+ Erkek Kadın+
n() n() n() n() n() n()
Grip 12(39) 30(38) 292(961) 762(962) 304(277) 792(723) 090
Tetanoz 15(49) 75(95) 290(951) 716(905) 305(278) 791(722) 001
Hepatit 13(44) 42(54) 283(956) 742(946) 296(274) 784(726) 052
Erkeklerin satır yuumlzdesi +Kadınların satır yuumlzdesi
Cinsiyet ve aşılanma ilişkisine baktığımızda sadece tetanoz aşısının kadınlarda
daha fazla yapıldığını goumlrmekteyiz (Erkeklerde 49 iken kadınlarda 95) Bu
istatistiksel olarak anlamlı bulunmuştur
Tablo 34 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Eğitim ve aşılanma durumu
Aşılar
Evet Hayır Toplam P
Okul
bitirmeyenler
Okul
bitirenler
Okul
bitirmeyenler
Okul
bitirenler
Okul
bitirmeyenler
Okul
bitirenler
n() n()+ n() n()+ n() n()+
Grip 11(43) 31(37) 244(957) 809(963) 255(233) 840(767) 065
Tetanoz 12(47) 78(93) 243(953) 762(907) 255(233) 840(767) 002
Hepatit 3(12) 52(63) 251(988) 773(937) 254(235) 825(765) 0001
Okul bitirmeyenlerin satır yuumlzdesi +Okul bitirenlerin satır yuumlzdesi Eğitim ve aşılanma durumuna baktığımızda okul bitirenlerde tetanoz ve hepatit aşılanma oranlarının yuumlksek olduğunu goumlruumlluumlyor ve bu fark istatistiksel olarak anlamlı bulunmuştur
43
Tablo 35 Adana İli İlccedilelerinde ( Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Yaş Gruplarına Goumlre Son 1 Yıl İccedilinde Tetanoz Aşısı Yapılma Durumu
Yaş grubu Son 1 yıl iccedilinde tetanoz aşısı yapıldı mı
Evet Hayır Toplam
n + n + n
20-29 35 148 201 852 236 215
30-39 26 117 197 883 223 203
40-49 17 74 212 926 229 209
50-59 9 48 179 952 188 172
60+ 3 14 217 986 220 201
TOPLAM 90 82 1006 918 1096 100
suumltun yuumlzdesi +satır yuumlzdesi x2=3403 SD=4 p=000000073
Tetanoz aşılaması ile ilgili olarak yaş grubu arttıkccedila aşılanma oranlarının duumlştuumlğuuml
saptanmıştır (Tablo 35)
Tablo 36 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Yaş Gruplarına Goumlre Daha Oumlnce Uumlccedil Doz Hepatit B Aşısı Yapılma Durumu
Yaş grubu Daha oumlnce uumlccedil doz hepatit B aşısı yapıldı mı
Evet Hayır Toplam
n + n + n
20-29 19 82 212 918 231 214
30-39 12 55 207 945 219 203
40-49 13 58 213 942 226 209
50-59 7 38 179 962 186 172
60+ 4 18 214 982 218 202
TOPLAM 55 51 1025 949 1080 1000
suumltun yuumlzdesi +satır yuumlzdesi x2=1043 SD=4 p=0033
Ccedilalışmaya katılan kişilere daha oumlnce uumlccedil doz hepatit aşısı olup olmadıkları
sorulduğunda tetanoz aşısına benzer şekilde yaş grubu arttıkccedila aşılanma oranlarının
azaldığı goumlruumllmektedir En yuumlksek Hepatit B aşılanma oranı 20-29 yaş grubundadır (
82)
44
46 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Goumlruumlşuumllen Kişilerin Askerlik Durumu
Erkekler katılımcılara askerlik yapma ve son 12 ayda TSKrsquolerine bağlı bir sağlık
karnesiyle muayene olma veya ilaccedil yazdırma durumları sorulmuştur
Tablo 37 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Erkeklerin Askerlerin Yapma Durumu
Askerlik yapma durumu n Evet 270 882 Hayır 36 118 TOPLAM 306 1000
Tablo 37rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi erkeklerin 882rsquosi askerliğini yapmıştı Bunların
TSKrsquoden yararlanma durumu ise Tablo 36rsquoda goumlsterilmiştir
Tablo 38 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Son 12 Ayda TSKlerine Bağlı Bir Sağlık Karnesi ile Muayene Olma veya İlaccedil Yazdırma Durumu
Son 12 ayda TSKrsquolerine bağlı bir sağlık karnesi ile muayene olma veya ilaccedil yazdırma durumu
n
Evet 7 23 Hayır 299 977 TOPLAM 306 1000
Son 12 ayda TSKrsquoe bağlı bir sağlık karnesi ile muayene olan veya ilaccedil
yazdıranların oranı 23 idi
47 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Goumlruumlşuumllen
Kişilerin Engellilik Durumu
Ccedilalışmamızda hem geccedilici veya kalıcı engellilik durumu hem de oumlzel bir alet
kullanma durumu araştırılmıştır
45
Tablo 39 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Fiziksel Ruhsal veya Duygusal Sorunlar Nedeniyle Herhangi Bir Aktiviteyi Yapamama (Engellilikdisability) ve Oumlzel Bir Alet (koltuk değneği tekerlekli sandalye oumlzel bir yatak oumlzel bir telefon vb) Kullanmasını Gerektirecek Herhangi Bir Sağlık Sorunu Olma Durumu
Geccedilici veya kalıcı engellilik Oumlzel bir alet kullanmayı gerektirecek engellilik
n n Evet 77 70 17 16 Hayır 1019 929 1079 984 TOPLAM 1096 1000 1096 1000
Goumlruumlştuumlğuumlmuumlz kişilerde fiziksel ruhsal duygusal sorunlar nedeniyle herhangi bir
aktiviteyi yapamayanların oranı (geccedilici veya kalıcı engellilik) 7 iken oumlzel bir alet
kullanmasını gerektirecek bir sağlık sorunu olanların oranı 16rsquodır (Tablo 39)
Tablo 40 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Fiziksel Ruhsal veya Duygusal Sorunlar Nedeniyle Bir Aktiviteyi Yapamama ve Eğitim Durumu
Eğitim durumu
Herhangi bir aktiviteden geri kalma durumu Evet Hayır TOPLAM
n + n + n Okul bitirmeyenler
27 105 229 895 256 234
Okul bitirenler
50 60 788 940 838 766
TOPLAM 77 70 1017 930 1094 1000 Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=628 SD=1 p=0012
Eğitim durumu ve goumlruumlştuumlğuumlmuumlz kişilerin fiziksel ruhsal veya duygusal sorunlar
nedeniyle bir aktiviteyi yapamama durumu değerlendirildiğinde okul bitirenlerde oran
6 iken okul bitirmeyenlerde oran 105rsquotir Bulgular anlamlıdır (p=0012)
46
Tablo 41 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Fiziksel Ruhsal veya Duygusal Sorunlar Nedeniyle Bir Aktiviteyi Yapamama Durumu ve Medeni Durum
Medeni durum
Herhangi bir aktiviteden geri kalma durumu Evet Hayır TOPLAM
n + n + n Evli 53 63 784 937 837 765 Bekar 12 72 154 928 166 152 Boşanmış veya eşi oumllmuumlş
12 132 79 868 91 83
TOPLAM 77 70 1017 930 1094 1000 Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=5905 SD=2 p=005
Tablo 41rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi evli olanların 63rsquouuml fiziksel ruhsal veya duygusal
sorunlar nedeniyle bir aktiviteyi yapamadıklarını belirtirken bu oran bekar olanlarda
72 ve boşanmış veya eşi oumllmuumlşlerde 132rsquodir Bu bulgular da sınırda anlamlıdır
(p=005)
48 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
Goumlruumlşuumllen Kişilerin Evlerinde Ateşli Silah Bulundurma Durumları
Ccedilalışmamızda ayrıca ev kazaları accedilısından ateşli silah bulundurma durumu
araştırılmıştır Ateşli silah bulunduranlara silahın accedilıkta olup olmadığı ve dolu olup
olmadığı ayrıca sorulmuştur
Tablo 42 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Evlerinde Ateşli Silah Bulundurma Durumları
Ateşli silah bulundurma Ateşli silahın
accedilıkta olması
Ateşli silahın dolu
olması
n n n
Evet 160 146 10 09 14 13
Hayır 933 853 1083 991 1079 987
TOPLAM 1093 1000 1093 1000 1093 1000
47
Katılımcıların 146rsquosı evlerinde ateşli silah bulundurmaktadır ve bunların
091rsquoinde ateşli silah accedilıkta (ulaşılabilir) ve 128rsquoinde ateşli silah dolu olarak
bulunmaktadır
Tablo 43 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Ateşli Silah Bulundurma ve Eğitim Durumu
Eğitim
durumu
Ateşli silah bulundurma
Evet Hayır TOPLAM
n + n + n
Okul
bitirmeyenler
28 109 228 891 256 234
Okul
bitirenler
132 158 704 842 836 766
TOPLAM 160 147 932 853 1092 1000
Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi X2=36 SD=1 p=0055
Eğitim durumu ve ateşli silah bulundurma durumu ele alındığında okul
bitirenlerin ateşli silah bulundurma oranı 158 iken okul bitirmeyenlerde oran 109
bulunmuştur Bulgularımız sınırda anlamlıdır (p=005)
Boumllgelere goumlre ateşli silah bulundurma durumu Tablo 44rsquode goumlsterilmiştir
48
Tablo 44 Adana İli İlccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) Kişilerin Ateşli Silah Bulundurma Durumu
İlccedileler Ateşli silah bulundurma Evet Hayır TOPLAM
n + n + n Aladağ 3 71 39 929 42 38 Ceyhan 40 100 359 900 399 365 Feke 8 200 32 800 40 37 İmamoğlu 1 48 20 952 21 19 Karaisalı 16 213 59 787 75 69 Karataş 14 203 55 797 69 63 Kozan 49 186 214 814 263 241 Pozantı 9 187 39 813 48 44 Saimbeyli 7 152 39 848 46 42 Tufanbeyli 6 140 37 860 43 39 Yumurtalık 7 149 40 851 47 43 TOPLAM 160 146 933 854 1093 1000
Suumltun yuumlzdesi +Satır yuumlzdesi x2=1973 SD=10 p=032
En yuumlksek ateşli silah bulundurma oranları Karaisalı ( 213) ve Karataşrsquota
(203) bulunmuştur En duumlşuumlk oranlar ise İmamoğlu ( 48) ve Aladağrsquodadır ( 71)
Ancak bulgular anlamlı değildir (p=032) Genel olarak av amaccedillı bulundurulduğu
soumlylenmiştir
49
5 TARTIŞMA
Ccedilalışmamızda Adana ili ilccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil)
yaşayanlarında davranışsal risk faktoumlrlerinden bazılarını araştırmayı planladık Toplam
1096 kişiye ulaşıldı
Telefonla goumlruumlşme youmlntemini seccedilmemiz nedeniyle daha fazla sayıda kişiye daha
kısa zamanda ulaşabildik Ayrıca ccedilalışmamızın maliyeti daha duumlşuumlk duumlzeyde kaldı
Uygulama sırasında edindiğimiz izlenimlere goumlre sorduğumuz soruların anlaşılır ve accedilık
olduğunu duumlşuumlnuumlyoruz Bir kişi ile goumlruumlşme suumlremiz ortalama 10-15 dakikaydı Bazı
katılımcılar mevcut sağlık sorunları hakkında konuşmak istediler Bu hastalara
danışmanlık hizmeti verildi
2009 Tuumlrkiye İstatistik Yıllığırsquona goumlre Tuumlrkiyersquode hane başı telefon sayısı
098rsquodir14 Adanarsquoda ise hane başı telefon sayısı 113rsquoduumlr20 Bu durumda telefon
oumlrneklemi ile hanelerin tuumlmuumlnuuml temsil ettiğimizi ve sonuccedilları evrenimize
genelleyebileceğimizi soumlyleyebiliriz Ancak oumlrnekleme ccedilıkan 1888 kişiden 1096rsquosına
( 58) ulaşılmasından dolayı ortaya ccedilıkan kısıtlılığı sonuccedilların değerlendirilmesinde
dikkate almak gerekmektedir Bazı ilccedilelerde konutlarda ccedilalışma saatlerinde kimsenin
bulunmamasından kaynaklanan ulaşılamama sorunları yaşandı
Adana ili ilccedilelerinde (Seyhan Yuumlreğir Sarıccedilam Ccedilukurova hariccedil) goumlruumlşuumllen 1096
kişinin yaş grupları dağılımının Adana 2009 ADNKS (Adrese Dayalı Nuumlfus Kayıt
Sistemi) verileri ile uyumlu olduğu goumlruumllmektedir21
Oumlrneklemimizdeki kadınların oranı 72 erkeklerin oranı ise 28 bulunmuştur
Bu fark anlamlıdır Kadın ve erkek oranının farklı ccedilıkmasının nedeni ccedilalışma yaptığımız
saatlerde kadınların evde daha ccedilok bulunmasıdır Bu durum telefon goumlruumlşmelerinin
akşam ve hafta sonlarına kaydırılmasıyla aşılmaya ccedilalışılmıştır Ama istenilen duumlzeyde
bir dengeleme sağlanamamıştır Bu nedenle cinsiyete dayalı istatistikler bu kısıtlılık
dikkate alınarak değerlendirilmelidir
Ccedilalışmaya katılanların yaş grubu ve eğitim dağılımında uumlniversite mezunu
olanların 368rsquoi 20-29 yaş grubunda bulunmuştur Buna karşılık okur-yazar
olmayanların 511rsquoi ise 60 yaş ve uumlzerindedir Tuumlrkiye İstatistik Kurumu ADNKS
veri tabanındaki bilgiler bu durumla benzerdir21
50
Ccedilalışmamızda goumlruumlşuumllen kişilerde şu an astımı olanların oranı 5 bulunurken
astım olduğu soumlylenenlerin oranı 66 bulunmuştur Amerika Birleşik Devletlerirsquonde
benzer şekilde yapılan BRFSS 2008 anket sonuccedillarında şu an astımı olanlar 87 iken
astımı olduğu soumlylenenlerin oranı 136 bulunmuştur27 Gelişmiş uumllkelerde astım
prevalansının daha yuumlksek olduğu bilinmektedir Her iki ankette de goumlruumllduumlğuuml gibi
astım olduğu soumlylenenlerin oranı şu an astımı olanlardan daha yuumlksektir Bunun nedeni
kişilere yanlış astım tanısı konulmasından ya da bazılarının hastalık semptomlarının
ilaccedilsız kontrol altında olmasından kaynaklanabilir Aslında astım kronik bir hastalıktır
medikal tedaviye uyarak ve risk faktoumlrlerinden kaccedilınarak hastalık kontrol altına
alınabilir
Uumllkemizde astım prevalansı ccedilocuklarda 07-148 iken erişkinde 03-76
arasındadır Erişkinlerde astım kadınlarda daha ccedilok goumlruumllen bir hastalıktır Astımın
belirli yaş gruplarında uzun suumlreli bazen oumlmuumlr boyu remisyon doumlnemlerine girdiği
bilinmektedir Bir araştırmada hastaların 55rsquoinde astım semptomlarının 14 yaş
civarında tamamen kaybolduğu saptanmıştır28
Uysalrsquoın Seyhan ilccedilesinde yaptığı ccedilalışmada kendisine astım olduğu
soumlylenenlerin oranı 37 Arabacırsquonın Yuumlreğir ilccedilesinde yaptığı ccedilalışmada ise 56
olarak bulunmuştur2930 Astım olduğu soumlylenenlerin oranı boumllgemizdeki verilerle
uyumludur Nitekim Tuumlrkiyersquode astım prevalansı ortalama 6 olarak bildirilmektedir4
Ccedilalışmamızda şu an astım olduğu soumlylenenlerin oranı kadınlarda daha yuumlksektir
Bu durum da literatuumlr bilgileri ile uyumludur Geccedilen yuumlzyılda yuumlruumltuumllen 2005 kişinin
prospektif ccedilalışmasında ccedilocuklarda astım accedilısından erkeklerin daha fazla riske sahip
oldukları goumlsterilmiştir Buna karşın ergen ve yetişkinlerde kadınlar daha fazla risk
altındadır Bu konudaki bir hipotez erkek ccedilocukların kız ccedilocuklarına nazaran daha
kuumlccediluumlk havayollarına ve daha duumlşuumlk akım oranlarına sahip olmasıdır Gerccedilekte de erkek
ccedilocuklarda alt solunum yolu enfeksiyonları daha sık goumlruumllmektedir31
Ayrıca astım epidemiyolojisi ile ilgili duumlnyanın değişik boumllgelerindeki astım
prevalansı karşılaştırmasında Batıdaki yuumlksek ve artan prevalansın kentsel yaşam ve
maddi rahatlıkla ile ilişkili olduğu goumlsterilmektedir32
Ccedilalışmamızda diyabeti olduğu soumlylenenlerin oranı 84 ve gebeliği sırasında
diyabet oranı 02 sınırda diyabet ise 15 idi Birleşik Devletlerrsquode 2008 yılı BRFSS
51
verilerine goumlre diyabet olduğunu soumlyleyenlerin oranı 83 ve gebelik ilişkili diyabeti
olanlar 08 olup ccedilalışmamız sonuccedillarına ccedilok benzerdir27
Uysalrsquoın ccedilalışmasında Adana Seyhan ilccedilesinde diyabet prevalansı 47
Arabacırsquonın ccedilalışmasında Yuumlreğir ilccedilesinde diyabet prevalansı 63 bulunmuştur
Perifer ilccedilelerde diyabet prevalansı merkez ilccedilelere goumlre daha fazladır Goumlkccedilel ve
arkadaşlarının Adanarsquoda yaptığı bir araştırmada ise Adana ilindeki diyabet prevalansı
116 bulunmuştu33 Bizim sonuccedillarımız da bu bulgulara ccedilok benzerdir
ABDrsquode diabetes mellitus mortalite ve morbiditenin oumlnemli bir nedeni ve
buumlyuumlyen bir halk sağlığı sorunudur Diyabet yaşlı Amerikalılarda yaşam kalitesini
olumsuz etkilemektedir34
1995 ile 2025 yılları arasında diyabetli hasta sayısının gelişmiş uumllkelerde 42
artması beklenmekte fakat gelişmekte olan uumllkelerde 170 artacağı oumlngoumlruumllmektedir
2025 yılında en ccedilok diyabetli kişiye sahip olması beklenen uumllkeler Hindistan Ccedilin ve
ABDrsquodir35
Ağız sağlığı insan sağlığının ccedilok oumlnemli bir parccedilasıdır Ccedilalışmamızda son bir
yılda herhangi bir nedenle diş hekimine gitme oranı 40rsquodır Bu oran ABD 2008
BRFSS verilerinde 712rsquodir27 Bulgular uumllkemizde diş hekimine gitme alışkanlığının
ccedilok duumlşuumlk olduğunu goumlstermektedir Katılımcıların 152rsquosi tuumlm dişlerini diş ccediluumlruumlğuuml
nedeniyle kaybettiğini belirtirken en az bir diş kaybı olanların oranı 815rsquodir Bu
gerccedilekten ccedilok buumlyuumlk bir orandır ve diş sağlığı ile ilgili halk eğitiminin ve diş fırccedilalama
alışkanlığının ccedilok duumlşuumlk duumlzeyde olduğunu goumlstermektedir Uysalrsquoın ccedilalışmasında
Seyhan ilccedilesinde en az bir diş kaybı olanların oranı 48 bulunmuştur Diş sağlığı ile
ilgili ilccedile verileri Adana il merkezine goumlre daha koumltuumlduumlr Tuumlrk Diş Hekimleri Birliği
verilerine goumlre diş hekimine gitme sıklığı yılda 09 kezdir Bu oran Avruparsquoda yılda
5rsquodir36
Erişkin aşılaması uumllkemiz iccedilin ccedilok oumlnemlidir ve ihmal edilmiştir Sadece ccedilocuk
bağışıklanmasına odaklanılmıştır Katılımcılardan son bir yılda grip aşısı olanların oranı
38 idi (Ccedilalışmayı yaptığımız doumlnemde domuz gribi pandemisi yoktu) Uysalrsquoın
Adana merkez ilccedilelerde yaptığı araştırmada ise bu oran 84rsquoduumlr ABD 2008 BRFSS
verilerinde ise son bir yılda grip aşısı yaptıranların oranı 709rsquodur ABDrsquode erişkin
aşılama oranları bizden en az 10 kat daha fazladır Erişkin tetanoz aşı uygulama
oranlarının duumlşuumlk olmasının nedenlerinden birisi tetanoz aşısının on yıllık bağışıklık
52
suumlresinin olması bizim ise son bir yılı sorgulamış olmamız olabilir Ayrıca kadınların
gebelikte rutin tetanoz aşı uygulaması nedeniyle son bir yılda tetanoz aşılaması daha
yuumlksek bulunmuştur Yaşamları boyunca uumlccedil doz hepatit B aşısı yaptıranların oranı ise
5 bulunmuştur Uysalrsquoın ccedilalışmasında bu oran 67rsquodir
DSOuml (Duumlnya Sağlık Oumlrguumltuuml)rsquone goumlre Tuumlrkiyersquonin iccedilinde bulunduğu Akdenizrsquoe
komşu uumllkelerde hepatit B prevalansı 2-7 olup orta duumlzeydedir37 Hepatit B ccedilok ciddi
sağlık sorunlarına yol accedilarken ve tedavi maliyeti ccedilok yuumlksek bir hastalıkken aşılamaya
oumlnem verilmemesi duumlşuumlnduumlruumlcuumlduumlr
Goumlruumlştuumlğuumlmuumlz kişilerden 70rsquoı geccedilici veya kalıcı herhangi bir aktiviteyi
yapamama durumu (engellilikdisability) tanımlamışlardır Bu oran Seyhan ilccedilesinde
82 ve ABD BRFSS 2008 verilerinde 204rsquoduumlr27
Ccedilalışmamızda oumlzel alet (koltuk değneği tekerlekli sandalye oumlzel bir ayakkabı
vb) kullanmayı gerektirecek sakatlığı olanların oranı 16 olarak bulunmuştur ABD
2008 BRFSS verilerinde uumllkelerinin geneli iccedilin oran ise 72rsquodir Ccedilalışmaya katılan
kişilerin sosyokuumlltuumlrel duumlzeylerinin orta olması ve engelliğe bağlı oumlzel bir cihaz
kullanma gerekliliği bilincinin yeterince oluşmaması nedeniyle bu sorunun yanıtı
beklenenin altında bulunmuş olabilir Bu konuda hekimlerde hastalarını gerektiği
şekilde youmlnlendirmemiş de olabilirler Tuumlrkiye İstatistik Yıllığırsquonda ortopedik goumlrme
işitme dil ve konuşma ve zihinsel engelli toplamı 308rsquotir14
Anketimize katılanların 146rsquosı evinde ateşli silah bulundurduğunu bunların
13rsquouuml ateşli silahın dolu olduğunu belirtmişlerdir Seyhan ilccedilesinde evinde ateşli silah
bulunduranların oranı 75 ve bunların dolu olma oranı da 202 olarak bulunmuştur
Merkez ilccedilelerde perifere goumlre silah bulundurma oranları duumlşuumlkken bunların dolu olarak
bulundurulması ateşli silah yaralanmalarının buralarda daha fazla olmasına yol accedilabilir
Ccedilalışmamızda periferik ilccedilelerde bulundurulan silahların ccediloğunluğu av amaccedillı olarak
belirtilmiş ve ccedilok az bir kısmının dolu olduğu ifade edilmiştir
Buguumln Tuumlrkiyersquode yılda 3000 kişi ateşli silahlarla oumllmekte 700rsquouuml ise
yaralanmaktadır Cinayetlerin 60rsquoında ateşli silah kullanılmaktadır Her 10 kişiden
birinde ve her uumlccedil evden birinde ateşli silah vardır Bizim ccedilalışmamızda ise yaklaşık her
yedi evden birinde ateşli silah vardır Kişiler bulundurdukları silahları başka kaygıları
nedeniyle bize belirtmemiş olabilirler Silahın kolay ulaşılabilir olması cinayet intihar
gibi olayların her an meydana gelmesinin en oumlnemli nedenidir
53
Evde silah bulunması ev halkından birinin cinayet intihar kaza gibi nedenlerle
oumllme riskini 41 oranında arttırmaktadır38 ABDrsquode 8-12 yaş arası 64 erkek ccedilocuğuyla
yapılan bir araştırmada erkek ccedilocukların 76rsquosının evde bir silah bulduğunda eline
aldığı ve 48rsquoinin de tetiği ccedilektiği goumlruumllmuumlştuumlr39 Bu nedenlerden dolayı evlerde
bulundurulan ateşli silahlar ccedilocukların ulaşamayacağı yerde tutulmalıdır Alkol
alışkanlığı oumlfke kontroluumlnde başarısızlık madde bağımlılığı psikolojik rahatsızlıklar
gibi sorunları olanların hiccedilbir gerekccedileyle silahlanmaması oumlnemlidir
Ccedilalışmamızın zor yanı kişilere daha oumlnce haber verilmeden aranması ve
ccedilalışmaya katılmaları iccedilin rızalarının alınması olmuştur Goumlruumlşmeci olarak doktor
olmamız bu zorlukları biraz olsun azaltmıştır Tuumlrkiyersquode bu tuumlr telefonla anket
youmlntemine insanlar alışkın olmadığından bazıları goumlruumlşme yapmak istememiştir Hatta
bazı kişilere demografik bilgilerle ilgili soru sorduğumuzda bunların kendileri hakkında
koumltuumlye kullanılabileceğini soumlyleyerek ccedilalışmaya katılmamışlardır
Yaptığımız ccedilalışma hem maliyet etkin olmuş hem de bize az zamanda ccedilok sayıda
kişiye ulaşma olanağı sağlamıştır Amerika Birleşik Devletlerirsquonde CDC (Centers for
Disease Control and Prevention) her yıl buumltuumln eyaletlerde davranışsal risk faktoumlrlerini
araştırmakta ve verileri yayınlamaktadır Koruyucu ve tedavi edici sağlık hizmetlerinin
planlanmasında bu veriler kullanılmaktadır
Uumllkemizde de bu tuumlr ccedilalışmaların yaygınlaştırılarak Tuumlrkiyersquonin sağlık haritasının
ccedilıkarılmasının koruyucu sağlık hizmetlerinin planlanması ve sağlık politikalarının
oluşturulmasında faydalı olacağını duumlşuumlnuumlyoruz
BRFSS verileri mortalite ve morbiditeyi azaltma stratejilerini planlama youmlnetme
uygulama ve goumlzlemleme iccedilin kullanabilir BRFSS ABDrsquode 1984rsquoden beri bir veri
kaynağı olarak kullanılmaktadır Duumlnyada kesintisiz yuumlruumltuumllen en geniş telefonla
araştırma sistemidir Elde edilen bilgiler aylık olarak toplanmakta ve CDCrsquoye
guumlvenilirliği kontrol edilmek uumlzere goumlnderilmektedir40
Aile Hekimliği disiplininin temel ilkelerinden birisinde belirtildiği gibi aile
hekimi rahatsızlıkların toplum iccedilindeki prevalans ve insidansıyla belirlenen oumlzguumln karar
verme suumlrecini kullanabilmelidir Bunun iccedilin ccedilalıştığı toplumdaki hastalıklar hakkında
bilgi sahibi olmalıdır Aile hekimi sağlığın geliştirilmesi ve hastalıkların oumlnlenmesi iccedilin
koruyucu sağlık hizmetlerini planlamalı ve uygulamalıdır Topluma karşı da bir
sorumluluğu vardır41
54
51 Ccedilalışmanın Kısıtlılıkları
bull Ccedilalışmamızda kadınların sayısının yuumlksek erkeklerin sayısının duumlşuumlk olmasıdır
Bu tip ccedilalışmalar ya işyerlerini de kapsamalı ya da hafta sonlarını da
kapsamalıdır
bull Oumlrnekleme ccedilıkanların 58rsquosine ulaşılabilmiştir
bull Katılım yuumlzdesi bazı ilccedilelerde duumlşuumlk duumlzeyde kalmıştır
55
6 SONUCcedilLAR VE OumlNERİLER
61 Sonuccedillar
1-BRFSS ile telefonla anket youmlntemi kullanılmasının guumlvenirliliği kanıtlanmıştır42
BRFSS modelinde birccedilok sorunun en azından orta derecede guumlvenirliliği ve geccedilerliliği
goumlsterilmiştir43 Bizde aynı youmlntemi uygulayarak elde ettiğimiz veriler başka youmlntem
uygulanarak elde edilen bilgilere benzerdir
2-Aile hekimliğinde rahatsızlıkların goumlruumllme oranı toplumdaki goumlruumllme oranıyla
aynıdır Hiccedil bir oumln eleme olmadığı iccedilin rahatsızlıkların prevalans ve insidansı hastane
ortamından farklıdır ve ciddi rahatsızlıklar birinci basamakta hastanede olduğundan
daha az sıklıkla goumlruumlluumlr Elde ettiğimiz bu bulgular klinik karar verme suumlrecinde faydalı
olacaktır Ccediluumlnkuuml Aile hekiminin kendine oumlzguuml karar verme suumlreci vardır
3-Aile hekimliğinin 10 İlkesine goumlre Aile hekiminin toplum sağlığı iccedilin oumlzel bir
sorumluluk uumlstlenir Hem bireye hem de topluma karşı sorumluluk taşır Toplum iccedilin
risk faktoumlrlerini hastalık prevalanslarını bilmek ve oumlnlemler almak zorundadır
4-Koruyucu sağlık hizmetleri sağlığın geliştirilmesi iccedilin ve kaynakların etkin
kullanılması accedilısından ccedilok oumlnemlidir ve gereken oumlnem verilmelidir
5-Bu ccedilalışmada astım diyabet gibi kronik hastalıkların goumlruumllme oranlarında boumllgemizde
ve uumllkemizde yapılan prevalans ccedilalışmalarıyla uyumlu sonuccedillar elde edilmiştir
6-Ccedilalışma evrenimizde şu an astımı olanların oranı 5rsquotir diyabet prevalansı gebelik
sırasında ve sınırda diyabet dahil edildiğinde 101 bulunmuştur
7-Goumlruumlşuumllen kişilerde duumlzenli diş hekimine gitme alışkanlığının duumlşuumlk olduğu
goumlruumllmuumlştuumlr Katılımcıların sadece 40rsquoı son bir yıl iccedilinde diş hekimine gittiğini
belirtmiştir
8-Goumlruumlşuumllen kişilerde erişkin aşılama oranları ccedilok duumlşuumlktuumlr Bağışıklama kavramı ele
alındığında sadece ccedilocuklar akla gelmektedir Erişkin bağışıklamasına yeterince oumlnem
verilmemektedir
9-Ccedilalışmaya katılanlarda oumlzel alet kullanmayı gerektirecek sakatlığı olanların oranı
16 olup ABD genelindeki verilerden duumlşuumlktuumlr
56
10-Ccedilalışmaya katılanlarda yaklaşık her yedi evden birinde ateşli silah bulunmaktadır
Tuumlrkiye verilerine goumlre ise her uumlccedil evden birinde ateşli silah bulunmaktadır Bu da bizim
ccedilalıştığımız toplumda oranların duumlşuumlk olduğunu goumlstermektedir
62 Oumlneriler
1- Toplumdaki sağlık ile ilişkili olaylar duumlzenli olarak izlenmelidir
2- Bu izlem yuumlz yuumlze goumlruumlşme veya telefonla anket youmlntemiyle yapılabilir
3- Telefonla anket youmlnteminin geccedilerliliği ve guumlvenilirliği artık herkes tarafından kabul
edilmektedir Telefonla anket diğer youmlntemlere goumlre daha ucuz olduğundan bu tip
araştırmalarda tercih edilebilir
4- Sağlıkla ilgili ulusal ve boumllgesel planlamalar yapmak ve sağlık kaynaklarının uygun
dağılımını sağlamak iccedilin gerccedilek verilere ulaşılmalıdır Sadece hizmet sunumu sırasında
yapılan taramalar hizmete coğrafi ve ekonomik ulaşım zorluğu ccedilekmeyenleri
kapsamaktadır Bu nedenle hastanede yapılan ccedilalışmaların sonuccedilları rahatsızlıkların
toplumda goumlruumllme oranlarını yansıtamamaktadır Dolayısıyla birinci basamakta yapılan
ccedilalışmalar arttırılmalıdır
5-Astım boumllgemizde de oumlnemli bir sağlık sorunudur Sadece astımı olanlara değil risk
sahibi olup astımı olmayanlara da danışmanlık hizmeti verilmelidir
6- Astım hastalarına bulgu ve belirtilerine veya ekspiratuar akım oranlarına goumlre yazılı
bir hareket planı verilebilir Bu oumlzellikle orta ve ağır astım hastaları iccedilin ccedilok oumlnemlidir
Astım hastaları pnoumlmokok ve influenza aşısı olmalıdır44
7- Boumllgemizde diyabet prevalansı 101 olup primer korunma oumlnlemleri kişilere daha
fazla anlatılmalıdır
8-Astım ve diyabet kronik hastalıklardır Kronik bakımı iyileştirmek iccedilin hizmet sunan
kuruluşlar egzersiz programları yaşlılık merkezleri ve kendi kendine yardım grupları
gibi topluma dayalı kaynaklarla bağlantıda olmalıdır Hasta eğitimi yapan hastaneler
veya evde bakım hizmeti veren şirketler ile bağlantı kurulması oumlzellikle kısıtlı
kaynakları olan kuumlccediluumlk sağlık merkezleri iccedilin faydalıdır45
9-Kronik hastalığı olanlara kendi kendine youmlnetim desteğinin sağlanması oumlnemlidir
1989 yılında Ulusal Kanser Enstituumlsuuml hastaların sigarayı bırakmalarına yardım etmek
iccedilin hekimlere youmlnelik birccedilok bileşenli bir program geliştirdi Bu ccedilerccedileve zamanla
değişti buguumln 5A olarak bilinmektedir Değerlendir sor (Ask) oumlnerilerde bulun
(Advise) goumlruumlş birliğine var (Agree) yardım et (Assist) ve duumlzenle (Arrange) Birleşik
57
Devletler Koruyucu Hizmetler Ccedilalışma Grubu (The United States Preventive Services
Task Force) 5Arsquoyı sağlıkla ilgili davranışlarda danışmanlık muumldahalelerinde
kullanılacak birleştirici bir yapı olarak seccedilmiştir46
10-Tip 2 diyabette kendi kendine youmlnetim stratejileri iccedilinde gruba dayalı eğitim accedillık
kan glikozu gikolize hemoglobin diyabet bilgisi sistolik kan basıncı vuumlcut ağırlığı ve
diyabet tedavisinin iyileştirilmesinde etkilidir47
11-Ccedilalışmamızda diş ccediluumlruumlkleri oranı yuumlksek diş hekimine gitme oranları duumlşuumlk
bulunmuştur Ağız ve diş sağlığı iyileştirilmesi iccedilin hem ağız sağlığını iyileştirecek
oumlnlemlerin alınması hem de diş hekimine sağlıklı iken gidebilme alışkanlığı iccedilin
stratejiler geliştirilmesi gerekmektedir
12-Ağız ve diş sağlığının iyileştirilmesi ve geliştirilmesinde aile hekimliği ekibinde diş
hekiminin bulunması ve birinci basamak sağlık hizmetlerine ağız ve diş sağlığı
uygulamalarının entegre edilerek yuumlruumltuumllmesi bu konudaki eksikliğin giderilmesine
katkı sağlayabilir
13-Aile Hekimliği Pilot Uygulaması Hakkında Kanunrsquoun 7 maddesinin etkin bir
şekilde uygulamaya konulması sağlanabilir
14-Erişkin aşılama oranlarımız ccedilok duumlşuumlktuumlr Tuumlrkiye Enfeksiyon Hastalıkları ve Klinik
Mikrobiyoloji Derneğirsquonin Sağlık Bakanlığı ve diğer ilgili meslek oumlrguumltlerinin işbirliği
ile hazırladığı 2009 Erişkin bağışıklama rehberinde oumlnerilen aşıların hiccedilbir ek oumldeme
olmadan yapılabilir olması aşılama oranlarını arttıracaktır Erişkin aşılaması iccedilin
kişilere ccedileşitli youmlntemlerle hatırlatma yapılabilir
15-Kronik sağlık sorunları hiccedil de az değildir Kronik sağlık sorunlarının tespiti
izlenmesi ve bakımına doumlnuumlk stratejilerin ve eylem planlarının hazırlanması ve
uygulamaya konması yararlı olacaktır Hasta eğitimi de ccedilok oumlnemlidir
58
KAYNAKLAR
1 World Health Organization World Health Report Chapter 2 Defining and Assessing Risks to Health Erişim (httpwwwwhointwhr2002chapter2enindexhtml ) Erişim tarihi1102009
2 Guirguis ndashBlake J Meyers D Crichlow R Wilson J E Statistical concepts in prevention
Risk factors In Rakel R E Ed Textbook of Family Medicine 7thEd PhiladelphiaSaundersElsevier 2007162-163
3 CDC Behavioral Risk Factor Surveillance System Questionnaires English versions Centers for Disease Control and Prevention Erişim ( httpwwwcdcgovbrfssquestionnairesenglishhtm) Erişim tarihi1102009
4 Ediger D Bronşiyal Astım In Dolar E Ed İccedil Hastalıkları 1Baskı Ankara Nobel Kitabevi 2005 149-152
5 Mellins R B Evans D Clark N Zimmerman B Wiesemann S Developing and Communicating a Long ndashTerm Treatment Plan for Asthma Two Patient Information Handouts On Asthma Am Fam Physician 200061(8) 2427-2437
6 GINA (Global Initiative For Asthma) patient guide You can control your asthma Erişim (httpwwwginasthmacomUserfilesGINA_PatientGuide2007pdf ) Erişim tarihi 6102009
7 İmamoğlu Ş Diabetes Mellitus Tip 2 In Dolar EEd İccedil hastalıkları 1Baskı Ankara Nobel Kitabevi 2005692-694
8 Oumlzcan S Saatccedilı E Bozdemir N Akpınar E Egzersiz sağlık hastalık toplum ve hekim Ccedilukurova Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Arşiv Kaynak Tarama Dergisi 2002 11395-396
9 United States Preventive Services Task Force (USPSTF) Screening for Type 2 Diabetes Mellitus in adults Erişim(httpwwwahrqgovclinicuspstfuspsdiabhtm) Erişim tarihi5042010
10 Gonsalves W (Ccedileviri Oumlzdemir H) Ağız sağlığı In South-Paul J E Matheny S C Lewis E L (Ccedileviri editoumlrleriKut A Tokalak İ Eminsoy M G) Current Aile Hekimliği Tanı veTedavi 2Baskı Ankara Guumlneş Kitabevi 2010507-517
11 Samaranayake L Essential Microbiology for Dentistry 3th Ed Edinburgh Churcill Livingstore 2006265
12 Zimmerman R K Abwesb E R Adult Vaccination In Campos-Outcalt D Ed 20 Common Problems In Preventive Health Care 1Baskı USA McGraw-Hill Companies 2000431461
13 Tuumlrkiye Enfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji Uzmanlık Derneği Erişkin Bağışıklama Rehberi Ccedilalışma Grubu Erişkin Bağışıklama Rehberi 200936
14 Tuumlrkiye İstatistik Kurumu Tuumlrkiye İstatistik Yıllığı 2009103 275 401
15 McCarthy P L (CcedileviriBiccediler S ) Muayenehane ve Klinikte hasta ccedilocuğun değerlendirilmesi Ateşli silah yaralanmaları In Behrman R E Kliegman R M Jenson H B Eds (Ccedileviri editoumlruuml AkccedilayT) Nelson Pediatri 17th Ed USA Nobel Tıp Kitabevleri 2008262
59
16 Odabaş Y Anket youmlnetimi Anadolu Uumlniversitesi Erişim (wwwaofanadoluedutrkitapIOLTP2294unite05pdf ) Erişim tarihi 8102009
17 Siberry G K Conversion formulas and biostatistics In Siberry G K Iannor R Eds The Harriet Lane Handbook A manual for pediatric house officers 15thEd USA Mosby Inc 2000181-184
18 TCAdana Valiliği İl ve İlccedileler Arası Mesafeler Karayolları Genel Muumlduumlrluumlğuuml Erişim (httpwwwkgmgovtrSayfalarKGMSiteTrUzakliklarililcelerArasiMesafeaspx) Erişim tarihi3042010
19 TCAdana Valiliği İlccedilelerimiz Adana Valiliği Erişim ( httpwwwadanagovtrsayfa=4) Erişim tarihi 3042010
20 TCAdana Valiliği Sayılarla Tuumlrk Telekom Muumlduumlrluumlğuuml Tuumlrk Telekom Muumlduumlrluumlğuuml Erişim (httpwwwadanagovtrsayfa=5ampalt=turk_telekom) Erişim tarihi 3042010
21 Tuumlrkiye İstatistik Kurumu İlccedile yaş grubu ve cinsiyete goumlre nuumlfus 2009 eğitim duumlzeyi cinsiyet yaş grubuna goumlre ililccedile nuumlfusu 2009 Adrese Dayalı Nuumlfus Kayıt Sistemi (ADNKS) Veri Tabanı Erişim (httptuikapptuikgovtradnksdagitappadnkszul) Erişim tarihi3042010
22 Adana Tuumlrk Telekom Boumllge Muumlduumlrluumlğuuml telefonla oumlzel goumlruumlşme
23 Uysal Y Uysal Accedilık Kaynak Kodlu Veri Analiz Programları wwwwebdatanametr Erişim tarihi1022009
24 CDC Epi Info İstatistk Programı Centers for Disease Control and Prevention Erişim (httpwwwcdcgovepiinfo) Erişim tarihi2102009
25 CDC About the BRFSS Turning information into public health Centers for Disease Control and Prevention Erişim (httpwwwcdcgovbrfssabouthtm) Erişim tarihi 5022010
26 Remington P L Smith M Y Williamson D F Anda R F Gentry E M Hogelin G C Design characteristics and usefulness of state-based behavioral risk factor surveillance 1981ndash87 Public Health Reports 1988 103(4) 367
27 CDC Behavioral Risk Factor Surveillance System Prevalance and Trends Data Centers for Disease Control and Prevention Erişim (httpwwwappsnccdcdcgovBRFSS ) Erişim tarihi1022010
28 Gemicioğlu B Astım In Erol Ccedil Ed İccedil Hastalıkları 1Baskı Ankara MN Medikal δ Nobel 20082440
29 Uysal Y Seyhan ilccedilesinde davranışsal risk faktoumlrlerinin belirlenmesi projesi Uzmanlık tezi Ccedilukurova Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Adana 2007
30 Arabacı F Yuumlreğir ilccedilesinde davranışsal risk faktoumlrlerinin belirlenmesi projesi Uzmanlık tezi Ccedilukurova Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Adana 2007
31 Tang E A Matsui E Wiesch D G Samet J M Risk factors for asthma In Adkinson N F Bochner B Busse W W Holgate S T Lemonske R F F Estelle R Simons Eds Middletonrsquos Allergy Prinicples and Practice 7th Ed Philadelphia MosbyElsevier 2009735-737
32 Hopkin J M Prevalance of asthma In Warrell D A Cox T M Firth J D Benz J Oxford Textbook of Medicine 4th Ed NewYork Oxford Univ P 20031334-1335
60
33 Goumlkcel A Oumlzşahin K Sezgin N Karakoumlse H Ertoumlrer E Akbaba M Baklacı N Senguumll A Guumlvener N A High Prevalance of Diabetes in Adana Southern Province of Turkey Diabetes Care (Electronic Journal) 200326(11)3031-3034 Erişim (httpcarediabetesjournalsorgcontent26113031fullpdf+html) Erişim tarihi5012010
34 Brown D Balluz L Giles W Beckles G Moriarty D Ford E Mokdad A Diabetes Mellitus
and health related quality of life among older adults Findings from BRFSS Diabetes Research and Clinical Practice 200465(2)106-113
35 Narayan KM Gregg EW Fagot-Campagna A Engelgau MM Vinicor F Diabetes-a
commongrowing seriouscostlyand potentially preventable public health problem Diabetes Research and Clinical Practice50suppl2 200078
36 Tuumlrk Diş Hekimleri Birliği İstatistikler Ağız Diş Sağlığı ile ilgili goumlstergeler Genel durumTuumlrkiye ağız ve diş sağlığı profili Erişim (httpwwwtdborgtrtdbv2solmenu_gosterphpyer_id=7ampid=100 2004) Erişim tarihi10022010
37 World Health Organization Hepatitis B WHOcdscsrlyo20022Hepatitis B Department of Communicable Disease Surveillance and Responce 200238
38 Umut vakfıBireysel silahlanmaya ilişkin Tuumlrkiye verilerirsquodeki veriler Erişim (httpwwwumutorgtrpublicpageaspxid=19303) Erişim tarihi5032010
39 Jackman G A Farah M M Kellermann A L Simon H K Seeing Is Believing What Do Boys Do When They Find a Real Gun Pediatrics 107No6 2001 1247-1250
40 Kilmer G Roberts H PhD Hughes E Li Y Valluru B Fan A Giles W Mokdad A Jiles R Surveillance of Certain Health Behaviors and Conditions Among States and Selected Local Areas Behavioral Risk Factor Surveillance System (BRFSS) United States Mortality and morbidity weakly report 2006 57 (Electronic Journal) 20082-7 Erişim (wwwcdcgovmmwr) Erişim tarihi04032010
41 Evans P (Ccedileviri Başak O) Aile Hekimliği Genel Pratisyenlik Avrupa Tanımı Wonca 200215-19 Erişim (httpwwwwoncaeuropeorgWeb20documentsEuropean20Definition20of20family20medicineWONCA20definition20Turkish20versionpdf) Erişim tarihi1022010
42 Lederman R I Shea S Stein A D The Behavioral Risk Factor Surveillance System Questionnaire Its Reliability In a Statewide Sample American Journal of Public Health 199383(12)1768-1772
43 Nelson DE Holtzman D Bolen J Stanwyck CA Mack KA Reliability and validity of
measures from the Behavioral Risk Factor Surveillance System (BRFSS) Soz Praventivmed 200146 Suppl 1S3-42
44 Chesnutt M S Prendergast T JAsthma Assessment monitoring and preventationIn Mcphee
S J Papadakıs M A Tierrey L M EdsCurrrent Medical Diagnosis and Treatment 46th Ed New YorkMcGraw-Hill Medical 2007241
45 (CcedileviriOumlzşahin K) Kronik Hastalığı Olan Hastalara Sunulan Birinci Basamak Hizmetin İyileştirilmesiIn Bodenheimer T Grumbach K Eds (Ccedileviri Bozdemir N Saatccedilı E) Birinci Basamağın geliştirilmesi Daha iyi uygulamalar iccedilin stratejiler ve araccedillar 200955-78
46 (CcedileviriCcedilelik M) Kronik Hastalığı Olan Kişilerde Kendi Kendine Youmlnetme Desteği In Bodenheimer T Grumbach K Eds (Ccedileviri Bozdemir B Saatccedilı E) Birinci Basamağın Geliştirilmesi Daha İyi Uygulamalar İccedilin Stratejiler ve Araccedillar 200979-98
61
47 Deakın TA Mc Share CE Cade JE Williams R Group based training for self management
strategies in people with type 2 diabetes mellitus Cochraine Database of Systematic Reviews 2005 Issue2CD003417
62
EKLER
Davranışsal Risk Faktoumlrleri Araştırma Sistemi Anketi
Merhaba ben Dr Ufuk Guumllmen
CcedilUumlTF Aile Hekimliği Boumlluumlmuumlrsquonden arıyorum
Adanada yaşayanların sağlık durumlarıyla ilgili bir araştırma yapıyoruz
Eğer kabul ederseniz size sağlık durumunuz ve sağlıkla ilgili davranışlarınız hakkında birkaccedil soru sormak istiyorum
(Kişi ccedilalışmaya katılmak soruları yanıtlamak istemezse iyi guumlnler dileyerek TELEFONU KAPAT)
Orası oumlzel bir konut mu
Eğer cevap hayır ise
Teşekkuumlrler sadece oumlzel konuttaevde yaşayanlarla goumlruumlşme yapıyoruz (TELEFONU KAPAT)
Goumlruumlşuumllen numara oumlzel bir konuta aitse goumlruumlşuumllen kişi 18 yaşın uumlstuumlndeyse ve kişi goumlruumlşmeyi kabul ettiyse aşağıdaki boumlluumlm ile devam et
Bu goumlruumlşme iccedilin telefon numaranız rasgele olarak seccedilildi
Adınızı adresinizi veya buna benzer kişisel bilgilerinizi sormayacağım
Cevap vermek istemediğiniz sorulara cevap vermeyebilirsiniz ve istediğiniz an goumlruumlşmeyi bitirebilirsiniz
Bana verdiğiniz tuumlm bilgiler gizli kalacaktır
Eğer bu araştırma hakkında daha ayrıntılı bilgi edinmek isterseniz size vereceğim şu telefonu arayabilirsiniz (CcedilUumlTF Yalım Erez Aile Hekimliği Polikliniğirsquonin telefon numarasını ver)
Boumlluumlm 1 Demografik Bilgiler
11 Kaccedil yaşındasınız
[] (Yaşı yazınız)
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
12 Evli misiniz bekacircr mısınız
63
[ ] Evliyim ----gt Resmi nikahınız var mı [ ] Evet [ ] Hayır
[ ] Boşandım
[ ] Eşim vefat etti
[ ] Eşimden ayrı yaşıyorum
[ ] Hiccedil evlenmedim
[ ] Evli olmayan bir ccediliftiz
[ ] Cevap vermek istemiyorum
13 Evinizde 18 yaşın altında olup sizinle yaşayan ccedilocuğunuz var mı
(bu soruyu evli olmayanlara sorma)
[] Sayıda ccedilocuğum var
[ ] Hiccedil yok
[ ] Cevap vermek istemiyorum
14 Eğitim durumunuz nedir
[ ] Okur-yazar değilim
[ ] Okur-yazarım
[ ] İlkokul mezunuyum
[ ] Ortaokul mezunuyum
[ ] Lise mezunuyum
[ ] Uumlniversite mezunuyum
[ ] Cevap vermek istemiyorum
15 Ne iş yapıyorsunuz
[ ] Maaş karşılığı ccedilalışıyorum
[ ] Kendi işim
[ ] Bir yıldan fazla suumlredir işsizim
[ ] Bir yıldan kısa suumlredir işsizim
[ ] Ev kadınıyım
64
[ ] Oumlğrenciyim
[ ] Emekliyim
[ ] Ccedilalışamaz durumdayım
[ ] Cevap vermek istemiyorum
16 Cevap veren kişinin cinsiyetini belirtiniz
(sadece gerekliyse sorunuz)
[ ] Erkek
[ ] Kadın
17 Sizin bilginize goumlre şu anda gebe misiniz
(49 yaş uumlstuumlndeki kadınlara bu soruyu sorma)
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
18 Vuumlcut ağırlığınız ne kadar
[] kg
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
19 Boyunuz ne kadar
[] cm
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
110 Cep telefonu hariccedil evinizde birden fazla telefon hattı var mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
65
[ ] Cevap vermek istemiyorum
111 Geccediltiğimiz 12 ay iccedilerisinde bir hafta veya daha fazla suumlre iccedilin evinizde telefonunuzun kesildiği oldu mu
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
Boumlluumlm 2 Astım
91 Bir hekim tarafından astımınız olduğu soumlylendi mi
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
Boumlluumlm 3 Diyabet
101 Bir hekim tarafından şeker hastalığınız olduğu soumlylendi mi
[ ] Evet
[ ] Evet fakat sadece gebeliği sırasında
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
Boumlluumlm 4 Ağız Sağlığı
111 Herhangi bir nedenle diş hekimine veya diş kliniğine en son ne zaman gittiniz
[ ] Son bir yıl iccedilinde
[ ] Son iki yıl iccedilinde
66
[ ] Son beş yıl iccedilinde
[ ] Beş yıl veya daha uzun suumlre oumlnce
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Hiccedil
[ ] Cevap vermek istemiyorum
112 Diş ccediluumlruumlğuuml nedeniyle kaccedil dişinizi kaybettiniz
[] tane dişimi kaybettim
[ ] Hepsini kaybettim
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Hiccedilbirini kaybetmedim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
113 Dişlerinizi en son ne zaman temizlettiniz
[ ] Son bir yıl iccedilinde
[ ] Son iki yıl iccedilinde
[ ] Son beş yıl iccedilinde
[ ] Beş yıl veya daha uzun suumlre oumlnce
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Hiccedil
[ ] Cevap vermek istemiyorum
Boumlluumlm 5 Aşılama
121 Son 12 ay iccedilinde grip aşısı yaptırdınız mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
67
122 Son 12 ay iccedilinde tetanoz aşısı yaptırdınız mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
123 Daha oumlnce uumlccedil doz Hepatit-B aşısı yaptırdınız mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
124 Daha oumlnce hiccedil kuduz aşısı yaptırdınız mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
Boumlluumlm 6 Askerlik Durumu
131 Askerlik yaptınız mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bimiyorum Emin değilim
[ ] Cevap vermek istemiyorum
132 Son 12 ay iccedilerisinde Tuumlrk Silahlı Kuvvetlerirsquone bağlı bir sağlık karnesi ile muayene oldunuz mu veya ilaccedil yazdırdınız mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
68
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevaplamak istemiyor
Boumlluumlm 7 Engellilik
141 Fiziksel ruhsal veya duygusal sorunlar nedeniyle herhangi bir şekilde herhangi bir aktiviteden geri kaldınız mı (engellilikdisability)
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevaplamak istemiyorum
142 Oumlzel ekipman (koltuk değneği tekerlekli sandalye oumlzel bir yatak oumlzel bir telefon vs) kullanmanızı gerektirecek herhangi bir sağlık sorununuz var mı
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevaplamak istemiyorum
Boumlluumlm 8 Ateşli Silahlar
151 Evinizde ateşli silah bulunuyor mu
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevaplamak istemiyorum
152 Bu silahlardan herhangi biri şu anda dolu mu
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
69
[ ] Cevaplamak istemiyorum
153 Bu silahlardan herhangi biri şu anda accedilıkta mı ulaşılabilir bir yerde mi
[ ] Evet
[ ] Hayır
[ ] Bilmiyorum Emin değilim
[ ] Cevaplamak istemiyorum
Bu son soruydu
Ccedilalışmamıza katıldığınız iccedilin teşekkuumlr ederiz
70
71
OumlZGECcedilMİŞ
Adı Soyadı Ufuk Guumllmen
Doğum yeritarihi Adana 1971
Medeni durumu Evli
Adres Toros mahallesi Mavi Bulvar Erciyes Plaza B Blok Kat3
Daire3 Ccedilukurova ADANA
Telefon 322-2279955
E-mail ufukgulmenhotmailcom
Mezun olduğu tıp fakuumlltesi İstanbul Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi
Goumlrev yerleri 2000-2002 TC Sağlık Bakanlığı Kuumlrtuumlncuuml Sağlık Ocağı
Musabeyli Kilis
2002-2003 TCSağlık Bakanlığı Elbeyli Sağlık Ocağı
Elbeyli Kilis
2003-2007 Başkent Uumlniversitesi Adana Uygulama ve
Araştırma Hastanesi
2007-2010 ndashCcedilukurova Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Aile
Hekimliği Anabilim Dalı Adana
Dernek Uumlyelikleri TAHUD
Yabancı diller İngilizce Almanca