benhvientamthan.danang.gov.vnbenhvientamthan.danang.gov.vn/uploads/files/bsvan.docx · web...
TRANSCRIPT
BO CO KHOA HC 2014 BSCKI TRN TH HI VN
T VN
Trm cm la ri loan tm thn ph bin tai cng ng, c bit trong hon canh kinh t hin tai. Theo thng k trong cng ng co khoang 15% dn s bi trm cam va lo u. Trong o chi co khoang 1/10 s lng bnh nhn c chm soc y t. Nm 1994 c s gip ca WHO khu vc Ty Thi Bnh Dng, ngnh tm thn Vit nam tin hnh iu tra tm thn ti 3 im : X T Nhin, x Qut ng thuc huyn Thng Tn, x Tin Kin, huyn Lm thao Ph Th v xy dng m hnh chm sc sc kho tm thn da vo cng ng. Trong chng trinh Bao v sc khoe tm thn tai cng ng, tm thn phn lit, ng kinh va trm cam la 3 ri loan tm thn c quan tm. Bn canh o ngi dn khng co nhng kin thc c ban v ri lon trm cm, do o ty l bnh nhn bi trm cm khng c can thip y t chim ty l kha cao.
Trong iu tri trm cm tai Vit Nam, ngi ta chu tm nhiu n vic s dung thuc, nhng qun i mt phn quan trong trong iu tri o la s dung cac liu phap tm ly. Vi cac liu phap tm ly bnh nhn trm cm co th t vt qua c ni trm cm cua minh va tng cng t tin vt qua cac sang chn trong cuc sng tng lai.
Nhn thc cua ngi dn v ri loan trm cm cha c cao, ngi dn thng quan nim o la bnh ni khoa, do o khi bi bnh thng khng n chuyn khoa ngay, t o anh hng n nim tin cua bnh nhn i vi kt qua iu tri. Ri lon ny khin ngi bnh bun b, mt hng th trong cuc sng, mt mi, gim tp trung, mt t tin, np n ng b o ln. nhng vn ny nu khng c cha tr s tr thnh mn tnh, nh hng n cht lng cuc sng ca ngi bnh v gia nh. Trm cm cn c th dn n t t. Tuy nhin, hin c nhng phng php iu tr tng i n gin, hiu qu v chi ph khng cao c th c p dng cho ngi bnh trm cm, gip h tng bc vt qua c nhng vn nu trn, tr v vi cuc sng bnh thng. Nhng phng php iu tr ny tt nht l c thc hin tuyn chm sc sc kho ban u.
Ti Thnh ph Nng vi s h tr chnh ca t chc Basic needs. T chc RAND ti Vit Nam, kt hp cng vi Bnh vin tm thn Nng phi kt hp cng Hip hi ph n Nng trong chng trnh chm sc sc khe cng ng t nm 2013 n nm 2015. Chng ti p dng liu php kch hot hnh vi cho nhm bnh nhn kt hp vi thuc chng trm iu tr cho i tng bnh nhn l ph n ngho b bnh trm cm ti 2 phng trong thnh ph.
Nhn thc cua ngi dn v ri loan Trm cm cha c cao, ngi dn thng quan nim o la bnh ni khoa, do o khi bi bnh thng khng n chuyn khoa ngay, t o anh hng n nim tin cua bnh nhn i vi kt qua iu tri. Trong khun kh d n LIFE-DM iu tr ri lon trm cm ti cng ng v tch hp h tr vay vn ti cc phng Thnh ph Nng vi cc phng php tr liu tm l v kt hp sinh k cho ph n ngho. Ti thc hin ti nghin cu: nh gi hiu qu iu trRi lon trm cm ti cng ng phng Ha Minh Phng Ha Hip nam Qun Lin Chiu, Thnh ph Nng.Nhm mc tiu:
1. Kho st cc c im lm sng trn bnh nhn ri lon trm cm iu tr ti bnh vin tm thn thnh ph Nng.
2. nh gi hiu qu iu tr Trm cm ti cng ng cc phng Ha Minh, v Ha Hip Nam - Qun Lin chiu - Thnh ph Nng.
3. anh gia cac yu t tm ly cua bnh nhn anh hng n hiu qua iu tri.
1. TNGQUAN
1.1. KHI NIM, LCH S, DCH T HC V BNH NGUYN CA RI LON TRM CM
1.1.1. Khi nim chung
Ri lon kh sc th hin t bun b qu mc gi l trm cm hay vui sng qu mc gi l hng cm. Trm cm v hng cm l hai hi chng ca ri lon kh sc.
Ri lon kh sc l trng thi bnh l biu hin bng ri lon trm cm n thun hoc xen k vi nhng ri lon hng cm hoc ri lon kh sc chu k cng cao, trong thi gian di hoc c nhng ri lon hnh vi, tc phong r rt, nhng hot ng ny lm ngi bnh mt kh nng hot ng, thch ng vi x hi v xung quanh.
1.1.2Khinim trm cm:
Trm cm l hin tng c ch ca cc qu trnh hot ng tm thn vi bnh cnh lm sng gm cc triu chng thng gp nh: nt mt bun ru, r, mau mt mi, khng mun lm vic, mt hoc gim mi quan tm thch th ngay c nhng am m thch th c, gim tp trung ch , mt hoc gim t tin, t nh gi thp mnh. Qu trnh suy ngh chm chp, tng ngho nn, t cho mnh c ti, bi quan v tng lai. Mt s trng hp trm cm nng, bnh nhn c th c ngh hoc hnh vi t st. Trong trm cm thng c cc triu chng ca c th nh mt ng (thng l mt ng cui gic, thc dy sm), hi hp, nh trng ngc, mch nhanh, au mi xng c khp, st cn, gim hot ng tnh dc. Bnh nhn thng c hi chng lo u v nhng cm gic cng thng, bt an, s hi...
Khong vi chc nm gn y, s ngi b ri lon trm cm chim t l cao trong nhn dn hu ht cc nc trn th gii. Theo c tnh ca T chc Y T th gii 5% dn s trn hnh tinh ca chng ta c ri lon trm cm r rt. nc ta c nhiu cng trnh nghin cu dch t ca trm cm, trong mt nghin cu dch t lm sng 10 ri lon tm thn thng gp 8 vng sinh thi do Trn Vn Cng v cng s nm 2001 cho t l trm cm l 2,8% dn s.
Ngi bnh ri lon trm cm s dn n gin on hc tp v kh nng lao ng, ri lon kh nng thch ng, dn dn tch ri x hi, cht lng cuc sng b gim st sau mi giai on l trm cm. Cng tr nn trm trng khi 20% s h tr nn mn tnh. Ngi bnh c nguy c t st cao khi b trm cm ti din. Trm cm gia tng cn thc y t l lm dng ru v ma tu, khng ch gy ra nhng thit hi cho c nhn, ri lon trm cm cn nh hng ln n cht lng sng ca gia nh v x hi.
Do tnh ph bin v mc nghim trng cc ri lon trm cm n tr thnh mt vn ln nh hng n sc kho cng ng mt vn thi s ang c quan tm nghin cu trn nhiu lnh vc c bit l hnh thi lm sng, chn on, iu tr v nguy c ti pht.
1.1.3. Lch s bnh trm cm
Nhng ri lon trm cm c t khi con ngi bit vit lch s. Trong kinh thnh, Vua David cng nh vua Job mc phi cn bnh ny. Hippocrates th cp ti vn trm cm l tnh trng u su vi bn cht l mt en. Mt en cng vi mu, m v mt vng l 4 loi dch th gii thch cho sinh l y hc c bn lc by gi. Trm cm c a vo trong cc tc phm vn hc v ngh thut trong hng trm nm nhng ngy nay chng c hiu nh th no?
Vo th k th 19, trm cm c xem l mt s yu ui v c tnh do di truyn. Vo na u ca th k 20, Freud kt ni gia qu trnh bnh sinh ca trm cm vi vn phm ti v xung t. John Cheever, tc gi v cng l ngi b ri lon v trm cm, vit v nhng xung t v nhng kinh nghim tri qua vi cha m m nh hng n qu trnh tin trin trm cm ca ng.Trong thp nin 50-60, trm cm c chia lm 2 loi, ni ti v thn kinh. Khi trm cm bt ngun t bn trong c th, c th do ngun gc t gen hoc v cn th c gi l loi ni ti.
Trm cm do thn kinh hay trm cm phn ng c mt yu t thc y r rng t mi trng nh l ci cht ca ngi thn hoc nhng mt mt ng k khc nh b mt vic lm.Trong thp nin 70-80, ngi ta chuyn tp trung t nguyn nhn ca trm cm sang nhng nh hng ca n ln ngi bnh. iu ngha ltm hiu cc triu chng v cc chc nng b suy gim nh chuyn mn c th chn on xc nh ra bnh trm cm cho d l nguyn nhn g i na. Mc d c mt s tranh ci cho ti nay (gia cc ngnh trong y khoa ) th hu ht cc nh chuyn khoa ng rng: Ri lon trm cm l mt hi chng phn nh tm trng bun b hoc mt ni kh qu mc bnh thng.
c bit, s u su ny trong trm cm c mc nng hn, ko di hn, nhiu triu chng nghim trng hn v mt chc nng nhiu hn bnh thng.Nhng ri lon trm cm khng ch c trng bi cc suy ngh, tm trng v hnh vi tiu cc m cn bi nhng thay i c hiu trong cc hot ng chc nng (v d nh n, ng, v hot ng tnh dc).
Nhng thay i v chc nng thng c gi l cc du hiu thn kinh thc th.Mt s ngi b trm cm, c bit l ri lon cm xc lng cc, dng nh c tnh di truyn.Ri lon trm cm l mt vn ln v sc kho trong cng ng:Trong nm 1990, ph iu tr trm cm M l 43 t la bao gm tin iu tr, chi ph gin tip (nh l mt kh nng lao ng hay vng mt lu ngy).Mt nghin cu y hc quan trng cho thy bnh trm cm gy nn nhng vn nghim trng, nh hng n hot ng ca ngi bnh hn lcc vn t vim khp hay huyt p cao,bnh phi mn tnh,tiu ngmang li; v trong hai loi bnh, trm cm c nh hng ngang vibnh ng mch vnh.Trm cm lm tng nguy c tin trin bnh mch vnh,HIV,henv cc bnh l ni khoa khc. Hn na, trm cm lm tng mc bnh, v t l t vong ca cc bnh trn. Thng trm cm c chn on u tin mt trung tm sc kho ban u ch khng phi trong mt phng khm ca bc s chuyn khoa tm thn.
Hn th na, bnh thng nm trong nhiu dng ln ln khc nhau khin cho rt hay b st chn on.Trm cm thng khng th cha tr cho d c rt nhiu ti liu nghin cu v cc ch dn lm sng tp trung vo vn iu tr. Hi vng rng tnh trng ny s c ci thin. c th thot khi mt ri lon tm l cn phi iu tr bng thuc hoc bng liu php tm l cho d n c yu t thc y hay do v cn.
1.1.4 Dch t hc trm cm:
Ri lon trm cm l ri lon ph bin v mn tnh, iu tr hiu qu th kh v t , gi c vt tri hn mt s bnh mn tnh khc nh i tho ng hay tng huyt p, hn mt na s bnh nhn tri qua iu tr ln th nht th cng tri qua ln th hai, iu ny s lm cho bnh nhn mt vic lm, cn tr quan h c nhn, lm dng thuc, tnh trng sc khe tr nn ti t v c lng trm cm l nguyn nhn dn u mt kh nng hot ng c tnh ton bi YLDs chim t l 12% ca tt c cn nguyn gy mt kh nng lao ng.
Theo T chc y t th gii ti nm 2020 trm cm ch ng sau cc bnh tim mch v gnh nng bnh tt v nguyn nhn gy t vong. Ri lon trm cm nh hng tt c mi ngi mi la tui t tr em n ngi gi Php 10% dn s c nguy c mc bnh ny, t l mc bnh chung mt thi im nht nh l 2-3% s dn Anh hn 2.9 triu ngi c chn on trm cm mt thi im no v M t l mc bnh chung gii n l 5-9%, nam gii l 2-3% t l trm cm ti pht sau 6 thng l 27% sau 1 nm l 50% tn sut sut i ca trm cm v lo u khong 15-20% cc bnh vin thc hnh t l cn cao hn khong 10-12%.
N gii chim t l cao (70%), ph n thu nhp thp c nguy c trm cm cao hn cc ph n nhm thu nhp khc ph n c thai c nguy c cao hn ph n bnh thng nhng b m mi sinh nguy c trm cm t 13-16% khong 80% ph n sau sinh tri nghim s bun chn, nhng ch c khong 10-15% c triu chng nghim trng trm cm sau sinh t l dn tri t 5-25% ph thuc vo s thay i nh ngha v tnh a dng ca cng ng nghin cu, t l cao cc nc pht trin v t 16-35% trong cc nn vn ha khc nhau, nhng trong giai on tin mn kinh nguy c trm cm gp 14 ln so vi tui trc 30.
Ph hp vi mu nghin cu cng ng, nhm sinh vin cc trng i hc M t l trm cm khong t 15-20% v gia tng trong 2 thp k trc.
Trem v tr v thnh nin trong cngng b trm cm c t l 2-6%, theo mt bo co ca trung tm thng tin sc khe thanh thiu nin quc gia M hn 25% thanh thiu nin b nh hng bi trm cm mc nh, nguy c t st nhm ny cng cao hn so vi cng ng chung.
Yu t th tng ng vai tr quan trng, thng hay gp ngi c th tng mp mp 67% v thng gp ngi ln tui t 35- 60, tui trung bnh khong 40 tui, c bit ph n tui xut hin sm hn nam gii, tn sut trong c cuc i khong 15% dn s, nam gii khong 15%, n gii l 24% .
Theo Dunlop (2003), t l trm cm ngi da trng v cng ng ngi Hispanic (Ty ban nha v B o Nha) th cao hn ngi da en.
ngi gi t l trm cm v lon kh sc khong t 5-10%. Khi so snh vi trm cm ngi tr nhng ngi gi mc bnh trm cm thng tn ti cng lc nhiu bnh mn tnh mc d t l cao nh vy nhng do phn ln bnh nhn nh gi khng ng mc tnh trng bnh nn ch c khong 70% bnh nhn tm kim n iu tr , nhng ch 10% c iu tr y .
Theo nghin cu ca Polit, D;& Martinez (2001), ch ra rng, nhng ngi ph n c nguy c trm cm cao th kh nng lm dng cht cao, cn nhng ngi ph n c lm dng cht th c nguy c trm cm cao .
Nm 1961, E. Moller cho rng t l ri lon trm cm ni chung l 6-7% dn s v t l trm cm in hnh ch l 1%.
Greenfield (1997) xc nh t l trm cm l 10-13% v trong c 55% s bnh nhn c mt cn trm cm trong vng 12 thng gn y. Nghin cu ca cc tc gi khc cng ch ra rng: trm cm thng khng c tha nhn, ch c 9,2% tng s bnh nhn c chn on l ri lon trm cm trong cc khoa lm sng khc. Vic gia tng t l ri lon trm cm c gii thch nh sau:
+ Do tng tui th.
+ Do qu trnh th ha nhanh lm ngi ta khng thch ng kp.
Ngc li t l ri lon cm xc lng cc ch chim 1% dn s v phn b u cho 2 gii.
+ Ri lon trm cm v ri lon cm xc lng cc c s khc nhau r v tui khi pht, s lng v thi gian tn ti ca cc giai on bnh.
+ Theo Angst (1986): tui khi pht trung bnh ca trm cm ch yu l tui 45, trong khi tui ca ri lon cm xc lng cc l 29, tui trung bnh trn 30 v trn 40 i vi th n cc .
1.1.5 Nguyn nhn gy bnh trm cm:
C nhiu nguyn nhn gy ra trm cm, c th tp trung vo 4 nhm nguyn nhn chnh sau y:
- Do sang chn tm l: y l nguyn nhn thng gp gy trm cm. Sang chn tm l hay cn gi l stress c th n t bn ngoi c th nh nhng mu thun trong gia nh, bn b, cng vic... hoc stress cng c th n t bn trong c th nh b cc bnh nng, nan y (HIV-AIDS, ung th...). Tuy nhin cn nh gi ng mc nh hng ca nhng stress ny khi chn on v c th mt mnh yu t stress y gy ra trm cm (nhng stress nng, cp tnh nh ngi thn qua i hay thin tai thm khc... hoc nhng stress khng nng nhng ko di, trng din nh sc p cng vic ko di, mt mi trong quan h v chng, gia nh, bnh nng ko di...); tuy nhin cng c nhng stress khng mc gy bnh m ch l mt yu t gp thm vo nhng nhn t c sn (nh stress trng din, dp ny ch l git nc lm trn ly, hoc l trn c s mt ri lon tm thn tim n c trc, nay c dp bng pht). Chn on ng mc nh hng ca nhng sang chn tm l ny s rt c ch trong iu tr trm cm.
- Do bnh thc th no: Nh chn thng s no, vim no, u no... Nhng ri lon v tn thng cu trc no ny lm gim ngng chu ng stress ca c th, ch cn mt stress nh cng c th gy ra cc ri lon cm xc, c bit l trm cm. Xc nh c chnh xc v iu tr trit nguyn nhn th c th iu tr khi trng thi trm cm.
- Do s dng cc cht gy nghin hoc cc cht tc ng tm thn: Nh Heroin, Amphetamin (thuc lc), ru, thuc l... c im chung ca cc cht ny l giai on u thng gy kch thch, sng khoi, hng phn nhng sau thng ri vo trng thi trm cm, mt mi, u oi, gim st v c ch cc hot ng tm thn (giai on c ch). Nh vy c tng rng khi bun c th gii su bng ru nhng thc ra cng ung ru vo li cng bun, cng trm cm nhiu hn
- Nguyn nhn ni sinh: Khi loi tr tt c cc nguyn nhn trn. Do ri lon hot ng ca cc cht dn truyn thn kinh trong no nh Serotonin, Noradrenalin... thng l dn n trm cm nng, c th c tng v hnh vi t st, km theo cc ri lon lon thn nh hoang tng b ti, o thanh sai khin t st... Loi trm cm ny iu tr rt kh khn v thng d ti pht. 1.2. C IM LM SNG CA RI LON TRM CM
1.2.1. Chn on trm cm theo ICD-101.2.1.1. Tiu chun chn on theo ICD-10
* Ba triu chng c trng ca trm cm
+ Gim kh sc: bnh nhn cm thy bun v c, chn nn, m m, tht vng, b v v bt hnh, cm thy khng c li thot. i khi nt mt bt ng, th , v cm.
+ Mt mi quan tm v thch th: l triu chng hu nh lun xut hin. Bnh nhn thng phn nn v cm gic t thch th, t vui v trong cc hot ng s thch c hay trm trng hn l s mt nhit tnh, khng hi lng vi mi th. Thng xa lnh, tch ri x hi, ngi giao tip vi mi ngi xung quanh.
+ Gim nng lng dn n tng mt mi v gim hot ng
* By triu chng ph bin ca trm cm
+ Gim st s tp trung v ch .
+ Gim st tnh t trng v lng t tin.
+ Nhng tng b ti, khng xng ng.
+ Nhn vo tng lai thy m m, bi quan.
+ tng v hnh vi t hu hoi hoc t st.
+ Ri lon gic ng: ng nhiu hoc ng t, thc gic lc na m hoc dy sm.
+ n t ngon ming.
* Cc triu chng c th (sinh hc) ca trm cm
+ Mt quan tm ham thch nhng hot ng thng ngy.
+ Thiu cc phn ng cm xc vi nhng s kin v mi trng xung quanh m khi bnh thng vn c nhng phn ng cm xc.
+ Thc gic sm hn t nht 2 gi so vi bnh thng.
+ Trm cm nng ln v bui sng.
+ Chm chp tm l vn ng hoc kch ng, c th sng s.
+ Gim cm gic ngon ming.
+ St cn (thng 5% trng lng c th so vi thng trc).
+ Gim hoc mt hng phn tnh dc, ri lon kinh nguyt ph n.
* Cc triu chng lon thn
Trm cm nng thng c hoang tng, o gic hoc sng s. Hoang tng, o gic c th ph hp vi kh sc (hoang tng b ti, b thit hi, b trng pht, nghi bnh, nhn thy cnh trng pht, o thanh kt ti hoc ni xu, lng nhc, ch bai bnh nhn) hoc khng ph hp vi kh sc (hoang tng b theo di, b hi).
Ngoi ra, bnh nhn c th c lo u, lm dng ru, ma tu v c triu chng c th nh au u, au bng, to bn s lm phc tp qu trnh iu tr bnh.
Trong chn on cn ch
+ Thi gian tn ti t nht 2 tun.
+ Gim kh sc khng tng ng vi hon cnh.
+ Hay lm dng ru, m nh s, lo u v nghi bnh.
+ Kh ng v bui sng v thc gic sm.
+ n khng ngon ming, st cn trn 5%/ 1 thng
1.2.1.2. Phn theo mc cc triu chng lm sng
* Giai on trm cm nh
Kh sc trm, mt quan tm, gim thch th, mt mi nhiu kh tip tc cng vic hng ngy v hot ng x hi. t nht phi c 2 trong s nhng triu chng ch yu cng thm 2 trong s nhng triu chng ph bin khc trn chn on xc nh. Thi gian ti thiu phi c khong 2 tun v khng c hoc c nhng triu chng c th nhng nh.
* Giai on trm cm va
C t nht 2 trong 3 triu chng ch yu c trng cho giai on trm cm nh, cng thm 3 hoc 4 triu chng ph bin khc.
Thi gian ti thiu l khong 2 tun v c nhiu kh khn trong hot ng x hi, ngh nghip hoc cng vic gia nh; khng c hoc c 2-3 triu chng c th mc trm trng va phi.
* Giai on trm cm nng khng c triu chng ri lon tm thn
Bun chn, chm chp nng hoc kch ng; mt t tin hoc cm thy v dng hoc thy c ti li, nu trm trng c hnh vi t st.
Triu chng c th hu nh c mt thng xuyn; c 3 triu chng in hnh ca giai on trm cm, cng thm t nht 4 triu chng ph bin khc khc.
Thi gian ko di t nht l 2 tun, nu c triu chng c bit khng cn n 2 tun; t c kh nng hot ng x hi, ngh nghip v cng vic gia nh.
* Giai on trm cm nng c triu chng ri lon tm thn
Tha mn tt c cc tiu chun ri lon trm cm v c hoang tng, o gic ph hp vi kh sc bnh nhn hoc sng s trm cm.
Hoang tng gm t buc ti, hn km hoc c nhng tai ha sp xy ra; o gic gm o thanh, o khu, nhng li ph bng bnh nhn, mi kh chu v gim hoc mt vn ng.
* Cc giai on trm cm khc
Cc triu chng chnh ca trm cm khng r rng, c nhng triu chng ct v khng c gi tr chn on nh cng thng, lo lng, bun chn v hn hp cc triu chng au hoc mt nhc dai dng khng c nguyn nhn thc tn cn gi l trm cm n.
1.2.2. Tiu chun chn on trm cm theo DSM-IV (1994)1.2.2.1. Tiu chun chn on
+ C t nht 5 triu chng cng tn ti trong thi gian ti thiu l 2 tun v c thay i chc nng so vi trc y trong phi c t nht 2 triu chng l kh sc trm cm v mt quan tm hng th bao gm:
- Kh sc trm cm biu hin c ngy v ko di.
- Gim hoc mt quan tm hng th vi mi hot ng trc y vn c.
- Gim trng lng c th trn 5%/1 thng.
- Mt ng vo cui gic (ng dy sm t nht l 2 gi so vi bnh thng).
- c ch tm thn vn ng hot kch ng trong phm v hp (kch ng trong phm vi xung quanh ging ng ca mnh).
- Mt mi hoc cm gic mt nng lng ko di.
- C cm gic v dng hoc c cm gic t ti qu ng hoc cm gic khng thch hp khc.
- Gim nng lng suy ngh, gim tp trung ch , gim kh nng a ra cc quyt nh.
- C hnh vi t st.
+ Cc triu chng khng p ng tiu chun ca giai on hn hp.
+ Cc triu chng gy ra au kh, gy nh hng n chc nng hot ng x hi, ngh nghip, v cc chc nng khc.
+ Cc triu chng khng do hu qu ca mt cht hoc mt bnh c th khc.
+ Cc triu chng khng th gii thch do stress, cc triu chng tn ti dai dng trn 2 tun km theo gim r rt cc chc nng x hi, ngh nghip.
1.2.2.2. Triu chng lm sng
Ri lon trm cm ch yu, l c trng ca mt hay nhiu giai on trm cm in hnh. Hi chng trm cm l mt hi chng phc tp nh hng ln kh sc, t duy, vn ng v c th.
Ri lon trm cm nh mt hi chng hoc mt bnh, nhng hay gp nht l mt bnh. Trm cm c biu hin bng cc triu chng ch yu ca kh sc, mt hng th v s thch.
+ Cc triu chng ca kh sc trm kh phn bit vi bun ru bnh thng, nhiu bnh nhn cho rng b ri lon trm cm l v trong tin s c cc stress tm l. So vi triu chng bun ru th triu chng trm cm bn vng hn, kh sc b c ch khng thay i do cc yu t ngoi sinh v bnh nhn khng th kim sot c cc triu chng trm cm ca mnh
Biu hin triu chng kh sc trm ca mi ngi khc nhau nh: bun, au kh, cu gt, mt hy vng, gim kh sc. Bnh nhn khng t xc nh c bnh v c nhiu ri lon c th nh au, bng rt cc vng khc nhau trong c th. Cc du hiu to thnh hi chng trm cm.
+ Mt hng th v s thch trong ri lon trm cm l triu chng quan trng th hai trong hi chng trm cm. Mt hng th vi mi hot ng hot v cm vi mi s thch trc khi b bnh. Mt hng th vi mi kha cnh ca cuc sng nh thnh cng trong ngh nghip, quan h gia cc thnh vin trong gia nh, i vi i sng tnh dc v hiu qu t chm sc bn thn. Bi quan, mt hy vng, mt ham mun c sng, xut hin khuynh hng xa lnh x hi v gim kh nng nhn thng tin.
+ Ngoi hai triu chng c bn ni trn (kh sc trm v mt hng th, s thch) khm tm thn ca bnh nhn cn nhiu triu chng khc na. Biu hin lm sng ca ri lon trm cm lin quan cht ch vi nhn cch trc khi b bnh. Mt s c im ca nhn cch c th che lp hoc khuch i bi cc triu chng ri lon trm cm v cng c th nhm vi cc ri lon tm cn.
Biu hin bn ngoi ca ri lon trm cm c th l bnh thng trong ri lon trm cm nh. Trong ri lon trm cm va v nng xut hin nt mt bun ru, thi chn nn, t th r, vai r xung, trn c nhiu np nhn. Mt s bnh nhn c th khng yn tnh v thm ch c kch ng gi l kch ng trm cm.
Cc triu chng ri lon nhn thc:
Chc nng nhn thc trong ri lon trm cm b c ch, vn ng khng hiu qu v chm chp gi l c ch tm thn.
+ Ri lon ch : C s gim st ch r rt, kh nng tp trung ch km, l triu chng ngi bnh than phin nhiu nht:
H khng nh rng khng th c, khng th theo di chng trnh tivi, khng th kt thc cng vic n gin hng ngy v khng c s tp trung ch . Ri lon tp trung ch c th r rt trong thi gian khm, khi bnh nhn kh tp trung cho khm bnh. C th p dng cho mt s test n gin v kh nng tp trung ch nh test 100-7 hoc test 100-3.
+ Ri lon tr nh: ri lon tr nh thng l gim kh nng nh chnh xc cc thng tin, hin tng ny lin quan cht ch vi ri lon ch . Bnh nhn thng than phin gim kh nng nh, cc k c b nh hng ca kh sc trm cm. Bnh nhn c bit nh cc s kin khng c thch th cho lm v cc tht bi trong i sng trong i sng hng ngy, trong khi cc s kin khc li c ghi nh rt km.
+ Ri lon tri gic: xut hin ri lon tri gic nh au u, ri lon dng c th (au khng h thng), o gic xut hin tng ri lon trm cm nng, thng ph hp vi gim kh sc.
+ Ri lon t duy: xut hin ri lon hnh thc t duy v c ni dung t duy rt a dng:
Nhp t duy chm, bnh nhn thng kh suy ngh, c cm gic ngh b tc nghn, khng r rng, kh h thng v kh biu hin. Li ni chm, thiu tnh t ng, chm tr li cc cu hi; ni dung n iu, ngho nn tp trung vo cc s kin hin ti hoc cc s kin gy kh chu.
Bnh nhn khng quyt nh c, kh quyt nh v khng tin bn thn mnh. Bnh nhn nhn tng lai mt cch y bi quan, khng hy vng. Ni dung mang mu sc ca ri lon trm cm, xut hin s sp , t ti.
ngh khng t tin vo bn thn mnh, bnh nhn cm thy mt kh nng sng thoi mi, mt cc hot ng bnh thng. Bnh nhn cho rng cuc sng l mt chui di nhng tht bi ca bn thn v cht lng cuc sng gim r rt.
Cm thy cuc sng y nhng kh khn, kh vt qua c v cho rng mnh khng l ai v khng l ci g. C ngh ti li thng l hoang tng t buc ti mnh. Bnh nhn cho rng mnh l gnh nng ca gia nh, trong trm cm nng, ngh ti li s tr thnh hoang tng Cotar. Cho rng mnh c ti, rng nhng ti li, nhng thm ha cho gia nh v cho c th gii sp sp n ni v ngi bnh rt hong s, than th, khc lc.
C tng v hnh vi t st, hu ht cc trng hp ri lon trm cm c ngh v ci cht, i n t st v t st nhiu ln m khng thnh cng. Trong ri lon trm cm c 10-15% t st thnh cng, 25-30% t st nhiu ln nhng khng thnh cng v 55-65% c tng t st.
+ Ri lon tm thn vn ng:
Vn ng tm thn chm: triu chng hay gp nht l vn ng tm thn chm chp. Cc h thng phn loi c in xp triu chng vn ng nh mt tiu chun quan trng chn on. Vn ng chm chp nh tr li chm, ni chm, nhp t duy chm, nh chm qu mc c biu hin bng trng thi sng s, trm cm, vn ng tm thn.
Khng yn tnh, kch ng tm thn, (kch ng trm cm), thng phi hp vi ri lon lo u. Thiu nng lng hoc mt mi l mt trong nhng triu chng khng c trng v cn phn bit vi ri lon trm cm.
+ Ri lon v n ung: bnh nhn thng n ung km nhng mt s li n nhiu.
+ Mt ng hoc ng nhiu: thng gp l t ng hoc khng ng, mt ng hn hp, mt ng cui gic. Trong giai on ri lon trm cm ch yu, c mt s thay i c trng in no ghi trong thi gian ng l:
- Gim bin REM (giai on vn ng nhn cu xanh): thi gian t khi bt u ng n giai on u ca REM.
- Tng di ca giai on u c REM.
- Gim tnh thng xuyn ca giai on REM.
- Gim giai on 4 ca gic ng Delta
1.3. LIU PHP KCH HOT HNH VI V CC PHNG PHP IU TR KHC
1.3.1. Liu php kch hot hnh vi1.3.1.1. Vi nt v liu php tm l
Tm l liu php l mt trong nhng phng php tr liu c lch s lu i nht. Mt s liu php tm l c tri qua thc nghim nh: Thi min, liu php hnh vi, th gin,Trn thc t lm sng khng th ph nhn hiu qu iu tr ca liu php tm l c bit trong mt s bnh nh bnh tm cn, cc ri lon tm th, bnh trm cm, cc chng nghin,liu php tm l ng vai tr quyt nh.
V vy y l liu php cn thit v khng th thiu c trong qu trnh iu tr bnh nhn b ri lon tm l, c bit l nhng ri lon chc nng. Vic m phng m hnh my tnh, chng ta c th so snh cc ri lon tm l lin quan n tn thng thc th phn no b, th cn n cc phng php iu tr sinh hc, nh: thuc, phu thut, shock in, cn nhng ri lon lin quan n chc nng tm l v sinh l ca no b th cn n liu php tm l.
Liu php tm l cn c p dng lin tc trong sut qu trnh khm v cha bnh, k t khi bnh nhn ti phng khm, iu tr ni tr ti cc bnh phng, lc ra vin v c nhng ln ti khm sau khi ra vin.. Tc ng tm l trong qu trnh iu tr l tc ng tng ha cc tc ng tm l t mi trng iu tr, t nh tr liu v tc ng qua li gia bnh nhn vi bnh nhn, gia bnh nhn vi gia nh.
Mi thy thuc ni chung, c bit l cc nh tr liu tm l hoc cc bc s iu tr tm l cn phi nm vng v bit s dng liu php tm l trong iu tr, v:
+ Bn cht mi quan h gia bnh nhn v thy thuc l da trn c s nhn o. V vy trong khi khm v iu tr cho ngi bnh cn phi quan tm n tm l ngi bnh.
+ Cc triu chng ni chung, c bit cc triu chng chc nng ni ring chu nh hng rt ln bi tc ng tm l ca mi trng xung quanh, trong bao gm c thy thuc, gia nh, mi trng bnh vin,
+ Liu php tm l s iu tr khi rt nhanh cc ri lon chc nng v ng thi lm tng hiu lc iu tr ca nhiu liu php khc.
1.3.1.2. C s xy dng liu php tm l khoa hc
Kch thch t mi trng sng nh hng rt ln n trng thi tm l ca con ngi. Liu php tm l nhm mc ch s dng nhng tc ng tch cc v hn ch nhng tc ng tiu cc t mi trng bn ngoi ln trng thi tm l ca ngi bnh. y l c s xy dng liu php tm l gin tip m mc ch ca liu php ny l lm cho ngi bnh c cm gic yn tm v tin tng vo vic cha bnh. c c hiu qu ny cn phi ch n phn cu trc t ngoi cnh, n kin trc ca bnh vin, cu trc ca bung bnh, cch n tip ngay t khi bc vo bnh vin,Tt c nhng bin php trn nhm tc ng tch cc ln ngi bnh v gia nh h.
C th v tm thn l mt khi thng nht, thng xuyn nh hng qua li ln nhau.
Nhng tc ng tm l (stress, lo lng, s hi,) gy ra nhng bin lon v mt c th v ngc li nhng thay i v c th gy ra nhng ri lon v mt tm l nht nh.
Li ni v nhng c ch ca thy thuc nh nhng kch thch tht s v c nh hng rt ln n trng thi tm l v din bin cc triu chng ca ngi bnh. Li ni l phng tin giao tip ch yu trong tr liu tm l v vi li ni nh tr liu c th dng cha bnh cng nh gy ra cc chng bnh m chng ta gi l bnh y sinh. Nh Pavlov ni Li ni l mt khi nim thuc phm tr phi vt cht, nhng n c th gy ra nhng bin i vt cht nht nh. Bng thc nghim ngi ta chng minh rng bng con ng m th trong trng thi thi min (bng li ni) c th gy ra nhng bin i v th dch, lng ng trong mu, thay i sc t da, c th gy t trong phu thut,
Da trn mt s hc thuyt: hc thuyt sinh l thn kinh, hc thuyt hnh vi, hc thuyt v stress ca Seley.
Tm l liu php, mt phn ca liu php hnh vi nhn thc c ngh iu tr trm cm, tuy nhin t hn 10% nhng ngi mc trm cm c iu tr.
1.3.1.3. Liu php kch hot hnh vi
Nhng triu chng ca trm cm nh mt mi, th , mt quan tm, mt ng c v do d c th dn n km hot ng v iu ny thng lm cho trm cm ko di, hay ngay c lm cho bnh nng hn. Ngoi ra, bnh nhn do thiu ng c, hay thiu nng lng, nn h xao nhng phn s v trch nhim ca mnh trong cng vic c quan hay vic nh v nhng cng vic ny tr nn chng cht. V nh, khi ngi bnh ngh v nhng vic phi lm h cm thy qu sc bi cng vic ang cht chng nn h phi hon li, iu ny lm cho bn thn ngi bnh thy c li vi cp trn hoc vi ngi thn v ngh rng h l ngi v tch s hay ngay c l ngi tht bi, iu ny lm cho trm cm tr nn ti t hn.
Mt trong nhng cch gip cho bnh nhn vt qua trm cm l gia tng chng trnh hot ng cho h. Nhng ngi gia tng hot ng th nguy c trm cm thp hn nhng ngi t hot ng c th. Liu php kch hot hnh vi l mt trong nhng liu php tm l c th gip cho bnh nhn lm c iu ny.
Liu php kch hot hnh vi l th h th 3 ca liu php hnh vi trong iu tr trm cm. l mt trong nhng liu php tm l phn tch chc nng da trn m hnh tm l v thay i hnh vi ca Skinner. Liu php kch hot hnh vi l mt phn ca liu php hnh vi nhn thc.
Vo nm 1990 Jacobson v cng s trng i hc Washington bt u mt nghin cu ph v ci m h lm chng cho gi thuyt cnh tranh v c s dnh cho nh hng ca nhn thc. Trong phn ny h tch ra liu php kch hot hnh vi v quyt nh nhng hot ng n gin ca ngi trm cm v bng cch gip h tip xc vi nhng tri nghim cng c tim tng. Gray (1977,1981,1990) cng cho rng liu php kich hot hnh vi l liu php ng tin cy dnh cho bnh nhn nhng tri nghim cm gic xc thc nh: hy vng, s hnh din, v hnh phc, cc trng thi xc cm khng ch c m t bi cng hot ng cm xc iu m theo sau hnh vi ph thuc vo d c hay khng cc du hiu li cun hay tch ri, trong tip cn m t h thng kch hot v c ch hnh vi ca Gray cng c nhiu tranh ci, nhng ngi c hot ng cao trong liu php kch hot hnh vi th tm ra ng c thc y cng c hnh vi, c tch cc v tiu cc, nhng s kin tch cc c quan h mnh m vi tc ng tch cc, nhng khng c quan h vi tc ng tiu cc.
Trong thp k trc, ngi ta quan tm li tnh kh thi v tnh hiu qu ca cc tr liu hnh vi ton din cho lm sng trm cm. Nhn mnh vo cc kha cnh chc nng ca hnh vi trm cm, nhng tr liu ny tp trung vo khi nim kch hot hnh vi, khi nim b sung ca cc yu t nhm gia tng hot ng cho bnh nhn v a n cng c hnh vi.
Trong nhng bo co gn y, Hollon (2005) ni ting vi mt s kt lun quan tm n mi lin quan hiu qu ca liu php tm l v thuc trong iu tr trm cm. u tin, khi liu php tm l c a vo th hiu qu tc dng nh iu tr bng ha dc trong ri lon trm cm, tuy cn c mt vi cu hi quan tm n iu tr dnh cho nhng triu chng ca trm cm nng. Mc d thuc c tc dng mnh trong nhng trng hp cp tnh, nhng thuc khng th ngn chn s ti pht sau khi iu tr kt thc, thuc cng khng phi hiu qu cho mi bnh nhn v khng phi tt c bnh nhn u mun dng thuc v thuc c nhiu tc dng khng mong mun khi s dng. Nh mt s la chn, y l bng chng m liu php tm l c th cung cp li ch lu di sau khi kt thc tr liu.
Cc nh nghin cu xut rng can thip hnh vi dnh cho trm cm, c kh nng lm gim nh cc triu chng trm cm, ci thin chc nng nhn thc v cht lng cuc sng. Khi gia tng chng trnh hot ng s gip bnh nhn cm thy sc khe tt hn, bnh nhn cm thy t mt hn, bnh nhn c th suy ngh r rng hn. Trit l ny l kt qu ca s pht trin m hnh ca liu php kch hot hnh vi hin nay.
Mt thun li ca liu php kch hot hnh vi vt tri hn liu php nhn thc truyn thng dnh cho iu tr trm cm l n d dng hn hun luyn nhm trong vic s dng n. V nh tho lun ca mt s tc gi trn th n c th hiu qu ln hn trong iu tr trm cm nng.
Khi ngi b trm cm, h b gim cc hot ng, liu php kch hot hnh vi s lm cho hot ng ca h tr li bnh thng. Trong liu php kch hot hnh vi chng ta phi hot ng theo mt k hoch hay mc tiu him khi theo cm gic. S rng buc mt hot ng thch ng c th c mt tr liu hu ch bi s tranh lun. Hin nay nhng d liu ch ra rng liu php kch hot hnh vi can thip c th thnh cng khi s dng trong bi cnh c bnh nhn ni tr v bnh nhn ngoi tr lm nh bt triu chng trm cm.
1.3.1.4. Cc nghin cu v liu php kch hot hnh vi trn th gii
Khi nghin cu 25 bnh nhn trm cm iu tr ni tr ti bnh vin Derek R Hopko nhn thy sau thi gian iu tr bng liu php kch hot hnh vi im trong bnh ca thang Beck trm cm t 35,1(SD= 7,4) gim xung cn 19,1 (SD=13,1).
Theo Coffman, Martell, Dimidjian, Gallop, & Hollon, (2007), Dimidjian, (2006), liu php kch hot hnh vi l mt tr liu c hiu qu trong iu tr trm cm, liu php c hiu qu tng ng vi Paroxetine v tt hn liu php nhn thc trong trm cm mc trung bnh n mc nng trong mt s ln th nghim ngu nhin, da trn l thuyt hnh vi c bn v nhng chng c hin ti cu thnh hnh vi c th kch hot c ch ca s thay i liu php hnh vi nhn thc trong lm sng trm cm [66]. Liu php hnh vi in hnh c t 8-15 bui. Trong nhng bui u tin nh tr liu gii thch nhng hot ng trm cm no tr nn yu i tha mn hot ng v kh sc trm. Nh tr liu s hng dn bnh nhn mt cch c hiu qu vt qua s tin trin ca bnh dnh cho hnh vi sc khe, bnh nhn s c khuyn khch theo ui hnh vi sc khe ca mnh. Nh tr liu cng khuyn khch bnh nhn bo co nhng hot ng mi ngy v chn lc nhng mc tiu hnh vi cui tun lin quan ti cc mi quan h, gio dc, ngh nghip, s thch, bi tp th dc v nhng hnh vi tinh thn khc.
Liu php kch hot hnh vi gip bnh nhn trm cm gim i hnh vi trn trnh v ng thi kch hot cc hot ng c li cho sc khe. Do nh gi hiu qu ca liu php, khng th ch dng cc bng cu hi tp trung nhiu vo nhn thc m phi c cc bng cu hi ch tm nhiu n hnh vi ca bnh nhn.
Vi nhng l do , nm 2007 Kanter, Mulick, Busch, Berlin v Martell a ra thang nh gi kch hot hnh vi cho bnh nhn trm cm (behavioral activation for depression scale: BADS). Trong phin bng u tin n c 55 cu, sau gim xung 33 cu v cui cng cn 25 cu. o cc lnh vc sau: Kch hot, trn trnh/nghin ngm, suy gim cng vic/hc tp v suy gim x hi.
Nhng sau ngi ta pht trin mt phin bn rt gn gi l BADS-SF gm 9 cu, chia lm 3 lnh vc: Kch hot cc b (focus activation: FA), kch hot chung (general activation:GA) v hnh vi trn trnh (Avoid: AV)
1.3.1.5. Liu php tm l nhm
Liu php tm l nhm l mt hnh thc iu tr m trong nhiu bnh nhn cng tham gia iu tr, h c la chon mt cch cn thn v h c hng dn bi nh tr liu nhm, mc ch ca liu php tm l nhm l phc hi, iu chnh nhng thuc tnh tm l no ca nhn cch ngi bnh thng qua vic thit lp li cc mi quan h c nhn.
1.3.2. Mt s liu php tm l khc1.3.2.1. Liu php tm l nng
Khi ni chuyn vi bnh nhn thy thuc phi biu hin s nhit tnh, ng cm v hiu bit. Gip bnh nhn xc nh v din t cc quan tm v bn lun vi bnh nhn v cc vn ny, gip bnh nhn xc nh cc yu t lm nng thm v tm cch chn chnh n.
1.3.2.2. Liu php gii thch hp l hay liu php thuyt phc
Ch gii thch khi nm vng v cc ri lon, c im tnh cch, hon cnh xut hin cc ri lon ca ngi bnh. V trong tr liu ny, nh tr liu p t nhng suy lun ca mnh ln s hiu bit ca ngi bnh, do vy nu suy lun sai lch th nh hng rt xu ln t duy khng logic ca ngi bnh.
Trong khi gii thch nh tr liu phi lun bc l s t tin trong ngn t, c ch, hnh vi th hin trong ngng ng phi ni r rng vi ng iu c sc truyn cm v thu ht ch ca ngi bnh. Khi gii thch phng thc iu tr v kt qu iu tr khng c dng cu nghi vn hoc ph nh m phi dng cu khng nh.
Mun c nhng tc ng tm l tch cc trn ngi bnh, nh tr liu cn c nhng c tnh ca mt nh tr liu tm l:
+ L ngi c tri thc v hiu bit khoa hc.
+ L ngi c o c v phong cch giao tip th phm, c sc thu ht v truyn cm, khng ni lp, ni ngng.
+ Bit tn trng v chia s nhng ni au ca ngi bnh, v c bit bit gi kn nhng b mt ca ngi bnh.
+ on kt v tn trng ng nghip.
1.3.2.3. Liu php gia nh
Gia nh c xem l mt nhm x hi, vn ha thu nh vi mt chun mc c bit, m trong cc thnh vin c mi quan h tng tc vi nhau. Nhng chun mc ca gia nh hnh thnh trng thi cn bng bn trong gia nh, liu php gia nh da trn gi thuyt rng bnh l tm thn mt thnh vin trong gia nh l kt qu trc ht ca s ri lon mi tng quan cm xc trong gia nh. V vy liu php gia nh nhm ci thin mi quan h cm xc b ri lon v cng c sc khe tm thn ca tng thnh vin ring bit v ca c gia nh nh mt chnh th. Ngha l liu php gia nh hng ti s thay i mi quan h gia cc nhn cch trong gia nh loi tr cc ri lon tm thn, cng nh t ti s thch nghi x hi tt hn.
1.3.3. Ha liu php1.3.3.1. c im chung
Cn phi nhn nhn ri lon cm xc l bnh mn tnh cn phi c iu tr mt thi gian di. Mc tiu ca iu tr trm cm l lm thuyn gim bnh, c nh ngha nh l s lng xung ca triu chng trm cm [68], v trm cm l ri lan tm thn hay ti pht, cc nh lm sng tha nhn rng ti pht l khi ta iu tr thnh cng bnh trm cm bng thuc v ta khng tip tc iu tr na.
Tt c cc tc gi u cho rng iu tr ri lon trm cm cn phi kt hp c hai liu php sinh hc v tm l.
a s cc ri lon trm cm c iu tr khi, khong 55% trm cm nng p ng vi thuc trong ln iu tr u tin. Tuy nhin vn cn 25% trng hp khng p ng iu tr. Nhiu tc gi cho rng c 25% trng hp ri lon trm cm khng c chn on v khng p ng iu tr.
p ng iu tr ri lon trm cm ph thuc vo:
+ Xc nh v c iu tr sm.
+ S hp tc ca bnh nhn.
+ di thi gian gia cc cn.
+ Tui ca bnh nhn.
+ La chn v s dng liu lng thuc chng trm cm. Theo hng dn ca NICE (the Nationnal Institute for Clinical Excellence), Thuc chng trm cm khng nn s dng trong ln u tin nhng ri lon trm cm nh, bi v t l hng li km, ch c s dng bnh nhn trm cm mc trung bnh v nng nn s dng nhm SSRI.
+ Liu php tm l phi hp.
1.3.3.2. Cc thuc chng trm cm
* Thuc chng trm cm 3 vng
Thuc chng trm cm 3 vng c ch monoamine tin sinap thn kinh, tng nng cht dn truyn thn kinh khe sinap. iu tr ko di bng thuc chng trm cm 3 vng gy gim s lng th th -noradrenergic v gim cc cht dn truyn thn kinh ti th cm th 5-HT2, kt qu l tng cht dn truyn thn kinh serotoninergic.
Thuc chng trm cam 3 vong co s tac ng ging nhau trn tt ca cac thu cam th serotoninergic, noradrenergic, dopaminergic, muscarinic, histaminergic. iu nay giai thich vi sao thuc co tac dung chng trm cam va nhiu tac dung phu.
* Thuc chng trm cam c ch men monoaminoxydaza (IMAO)
+ Thuc chng trm cam IMAO c in la thuc c ch khng ao ngc va khng bit inh vi ca 2 loai monoaminoxydaza A va B.
+ Cac thuc chng trm cam nay co hiu qua so sanh c vi thuc chng trm cam 3 vong khi iu tri ri loan trm cam va cac ri loan lo u khac nhau.
+ Thuc chng trm cam IMAO c s dung it hn.
+ Nguyn nhn chinh la do tac dung phu, tao ra cn cao huyt ap lin quan ti hp thu tyramin trong thc n.
+ Mt s loi thuc chnh: Izocarboxazid, fenelzin, tranylcypromin
* Thuc chng trm cm 4 vng
Thuc ny c cc tc gi gi l thuc chng trm cm chung th 2.
Tc dng ph c bit l tc dng ph trn tim, anticholinergic.
Cc thuc chng trm cm a vng thng dng: Maprotyline, mianserin.
* Thuc chng trm cm c ch bit nh th th Serotonin (SSRI)
L thuc chng trm cm mi tc ng bit nh ln mt h dn truyn serotoninergic.
+ u im:
. Hiu qu chng trm cm ngang vi thuc chng trm cm 3 vng, khng c tc dng ph nh thuc chng trm cm 3 vng hoc IMAO.
. An ton hn trong trng hp qu liu v dung np tt hn.
+ Cc thuc c ch chn lc trn th cm th serotonin ph bin nht l: Fluoxetin, fluvoxamin, paroxetin (deroxat), sertralin ,Cytalopram.
1.3.4. Mt s phng php iu tr chng trm cm khc1.3.4.1. Liu php Shock in
Sau khi shock in c thay i cc cht thn kinh trung gian. Liu php ny ch dng trong cc trng hp trm cm nng kt hp hnh vi chng i n hay c hnh vi t st hoc mt s trng hp khng tr.
1.3.4.2. Liu php nh sng
Trn c s ngi ta nhn thy rng c cc trng hp trm cm theo ma. y l cc trng hp trm cm xy ra vo ma ng cc nc chu u, lc nh sng mt tri rt t v ngi ta nhn thy vai tr ca melamin trong trm cm, t ngi ta p dng liu php nh sng iu tr bnh nhn trm cm.
1.3.5. Cac phng phap can thip bnh nhn ri loan Trm cm ti c s tham gia d n:
Cac phng phap can thip bnh nhn Trm cm ti c s chm soc sc khoe ban u theo mc tiu ca d n LIFE-DM l cung cp cho nhng ph n c thu nhp thp Vit Nam b bnh trm cm mc nh v va, khng c kt hp cc yu t nguy c nh : lon thn, tng t st , nghin cht v.v.
Cch qun l trm cm hiu qu v Dch v h tr sinh ktheo phc sau:
Quy trnh iu tr ti nhm can thip v i chng
+ Sng lc: Tt c cc bnh nhn c cc tiu chun trn n khm bnh sau khi c chn on ri lon trm cm u c sng lc trm cm bng bng PHQ- 9..Nu PHQ- 9 trn 14 im, bnh nhn s gp Bc s chuyn khoa tm thn v cng c gii thch v chng trnh v thuyt phc bnh nhn tham gia iu tr. Nu bnh nhn t nguyn tham gia iu tr, chng ti tin hnh cc bc sau:
+ Lp h s nh gi ban u, lm bnh n: chn on xc nh v xc nh cc yu t loi tr.
+ Ch nh thuc chng trm cm.
. Tt c 2 nhm bnh nhn ny c th c iu tr bng mt trong 2 loi thuc chng trm cm: Fluoxetin, Amitriptylin,
. Thi gian iu tr 12 tun, tng ng thi gian ti thiu khi lm liu php kch hot hnh vi kt hp h tr sinh k theo nhm
. Nhm chng: Theo di khng can thip liu php tm l nhm sau 3 thng
2.I TNG V PHNG PHP NGHIN CU2.1.i tng nghin cu:
- 20 bnh nhn c chn on ri loan trm cm ti phng Ha Minh c tham gia iu tr theo khun kh d n Life- DM v chp nhn tham gia vo nghin cu.
- 21bnh nhn c chn on ri lon trm cm ti phng Ha Hip nam khng thm gia iu tr theo khun kh d n Life- DM v chp nhn tham gia vo nghin cu.
2.1.1. Tiu chun chn i tng2.1.1.1. c chn on trm cm theo tiu chun ca ICD-10
* Ba tri chng c bn:
+ Kh sc trm
+ Mt quan tm thch th
+ Gim sinh lc, d mt mi d ch sau mt c gng nh.
* By triu chng ph bin:
+ Gim st tp trung ch .
+ Gim st tnh t trng v lng tin.
+ C tng b ti khng xng ng.
+ Nhn vo tng lai bi quan m m.
+ tng v hnh vi t hy hoi hoc t st.
+ Ri lon gic ng.
+ n mt ngon, st cn.
* Nguyn tc ch o chn on:
+ C t nht 2 trong 3 triu chng c bn r rt hoc t 4 triu chng ph bin tr ln trong 7 triu chng nu trn.
+ Cc triu chng ny ko di t nht 2 tun.
2.1.1.2. Tiu chun khc
+ Tt c bnh nhn trong tui t 18 - 55
+ C kh nng c vit.
+ L ph n
+ c xt i tng gia nh thuc din ngho / cn ngho.
+ Khng c vn nghim trng v sc khe.
2.1.2. Tiu chun loi tr
+ C biu hin lon thn.
+ Cc bnh c th nng n
+ Ri lon nhn thc
+ C hn ch v thnh lc, th lc.
+ Nghin cht.
2.2. Phng php nghin cu:
- Nghin cu ct dc c i chng
- Phng php tin hnh:
Gp i tng iu tra
Gii thch b cu hi
Tin hnh iu tra v quan st i tng iu tra theo cc thi im To (Lc vo iu tr),T1 ( ba thng sau iu tr),
2.3. Cng c nghin cu:2.3.1.Bng nh gi mc trm cm PHQ 9
- Ch dn:
Bng cu hi c 9 cu. Mi cu c4 la chn:
Bnh nhn t mnh la chn cc phng n tr li cho mi cu hi
- Cch cho im v nh gi: Mi lnh vc cho t 0 n 3 im.
nh gi mc v theo di cn tnh im v phn loi. Cch tnh nh sau: cng im ca tt c cc cu t 1 n 9, tng im cao nht s l 27 im. Phn loi theo tng im nh sau:
im 0-4: Khng trm cm
im 5-9: Triu chng ti thiu, c nguy c
im 10-14: Trm cm nh
im 15-19: Trm cm va
im 20-27: Trm cm nng
2.3.2. Bng nh Gi Cht Lng Sng (Quality of life/Q-LES-Q-SF)
- Ch dn:
Bng cu hi gm c 15 cu. Mi cu c 5 s la chn.
Bnh nhn t mnh la chn cc phng n tr li cho mi cu hi
Cch cho im v nh gi: Mi lnh vc cho t 1 n 5
nh gi mc v theo di cn tnh im v phn loi. Cch tnh nh sau: cng im ca tt c cc cu t 1 n 15, tng im cao nht s l 75 im.
2.3.3.Thang nh gi Hiu qu Bn thn (c chnh sa t AACTG)= Lng t tin
Phn loi theo tng im nh sau:
Trn thang im t 0 n 10, vi 0 ngha l hon ton khng th lm c v 10 ngha l Chc chn ti lm c, xin bn cho bit mc s t tin ca mnh nh th no i vi mi vic sau.
Hon tonTi tng i chc Ti chc chn
khng lm c chn ti c th lm cti c th lm
0510
2.3.4: Thang nh gi K th lin quan n Trm cm (DSS)
- Ch dn:
Bng cu hi gm c 10 cu. Mi cu c 4 s la chn.
Bnh nhn t mnh la chn cc phng n tr li cho mi cu hi
Cch cho im v nh gi: Mi lnh vc cho t 1 n 4
nh gi mc v theo di cn tnh im v phn loi. Cch tnh nh sau: cng im ca tt c cc cu t 1 n 10, tng im cao nht s l 40 im.
2.3.5. Phng php x l s liu:
Cc d liu c nhp theo chng trnh SPSS 15.5 .Cc s liu c tnh ton so snh im trung bnh ca cc lnh vc v cc mi tng quan.
3. KT QU NGHIN CU3.1. Nhn chng hc:3.1.1. c im v tui ca cc i tng
Nhm
n
Tui trung bnh
lch chun
Tui
Nhm can thip
20
42,5
12,94
Nhm chng
21
44.9
14,61
P=0,56
Nhn xt :
+ Tui trung bnh ca nhm chng cao hn nhm can thip (44,9 42.5) nhng s khc bit khng c ngha thng k.
+ lch chun ca nhm chng cao hn nhm can thip (14,61 12,94).
iu ny khng c ngha thng k.
Bng 3.1.2. Phn b i tng theo hn nhn
Nhm
Hn nhn
Nhm can thip
Nhm chng
Tng cng
n
%
n
%
n
%
c thn
2
10
1
4.7
3
7.3
Kt hn
16
80
17
81
33
80,4
Khc
2
10
3
15,7
5
12,1
P= 0,5
Nhn xt :
+ T l bnh nhn kt hn cao nht 84.4%.
+ T l kt hn nhm can thip v nhm chng khng c s khc bit (80 %- 81,%).
3.2. CC BIU HIN TM THN TRC KHI IU TR
Bng 3.2,1. im PHQ-9 trung bnh ln th nht ca hai nhm
Nhm can thip
Nhm chng
n
20
21
Gi tr trung bnh
16 ,25
16,43
lch chun
2 ,37
3,15
P= 0.2
Nhn xt :
Theo kt qu trn chng ti thy: im PHQ-9 trung bnh ln th nht ca nhm can thip v nhm chng khng c s khc bit ng k (16, 25- 16,43). Ch s ny khng c ngha thng k vi P= 0.2.
Bng 3.2.2 Cc triu chng trm cm ca i tng nghin cu (Theo nhm triu chng ca PHQ 9)
Nhm
Tr. Chng
im TB
Nhm
chng
im TB Nhm can thip
Triu chng 1: t mun lm iu g hoc t c cm gic thch th khi lm bt c iu g.
1,9
2,1
Triu chng 2: Cm thy nn ch, trm bun hoc tuyt vng.
1,85
1,9
Triu chng 3: Kh i vo gic ng hoc kh ng thng gic hoc ng qu nhiu
2,35
2,4
Triu chng 4: Cm thy mt mi hoc c t sinh lc
2,15
2,2
Triu chng 5: Chn n hoc n qu nhiu.
1,25
1,6
Triu chng 6: C suy ngh tiu cc v bn thn mnh- hoc cm thy mnh l ngi tht bi hoc cm thy mnh lm cho gia nh v chnh bn thn tht vng.
1,8
1,28
Triu chng 7: Kh tp trung vo cng vic, nh c bo hoc xem ti vi.
2,05
2,16
Triu chng 8: Vn ng hoc ni qu chm n mc ngi khc c th nhn thy c. Hoc qu bn chn hoc ng ngi khng yn n mc bn i i li li nhiu hn thong thng.
1,6
1,50
Triu chng 9: C cc suy ngh cho rng cht l iu tt hn cho ch hoc ch tnh n chuyn t gy tn hi c th mnh.
0,05
0,09
Triu chng 10: nh hng cht luong sng
1,25
1,27
Nhn xt :
Theo kt qu trn chng ti thy: im trung bnh tng lnh vc ca hai nhm ln th nht khng c s khc bit r rng.Trong nhm triu chng nhm can thip c im s cao nht l: Mt ng ( 2.35.) Mt mi ( 2,15) Gim tp trung (2,05) Trong khi o nhm chng Mt ng ( 2,4) Mt mi ( 2.2) Gim hng th (2.1)
Bng 3.2.3.im thang nh Gi Cht Lng Sng (Quality of life/Q-LES-Q-SF) ln th nht ca hai nhm
Nhm can thip
Nhm chng
n
20
21
Gi tr trung bnh
34,6
35,57
lch chun
2 ,37
3,15
P= 0,23
Nhn xt :
im nh Gi Cht Lng Sngtrung bnh ln th nht ca nhm can thip v nhm chng khng c s khc bit ng k (34,6- 35,57). Ch s ny khng c ngha thng k vi P= 0,23
Bng 3.2.4 .im thang nh Gi Hiu Qu Bn Thn (Self-Efficacy Adapted from AACTG) ln th nht ca hai nhm
Nhm can thip
Nhm chng
n
20
21
Gi tr trung bnh
69,75
66,47
lch chun
2 ,37
3,15
P = 0.1
Nhn xt :
im thang nh Gi Hiu Qu Bn Thn trung bnh ln th nht ca nhm can thip v nhm chng khng c s khc bit ng k (69,75- 66,47 ). Ch s ny khng c ngha thng k vi P= 0,1
Bng 3.2.5 .im thang nh Gi s k th ln th nht ca hai nhm
Nhm can thip
Nhm chng
n
20
21
Gi tr trung bnh
25,65
27,19
lch chun
P= 1
Nhn xt :
im nh Gi s k thtrung bnh ln th nht ca nhm can thip v nhm chng khng c s khc bit ng k (25,65- 27,19). Ch s ny khng c ngha thng k vi P= 1
3.3. NH GI KT QU V CC YU T NH HNG N KT QU IU TR
3.1.1. nh gi kt qu sau khi iu tr ca 2 nhm da vo PHQ-9
Bng 3.3.1.1 im PHQ-9 trung bnh ln th hai ca hai nhm sau ba thng iu tr
Nhm can thip
Nhm chng
n
20
21
Gi tr trung bnh
4,8
16,05
lch chun
2,36.
l 4,19
P=0.001
Nhn xt :
im trung bnh PHQ-9 ca nhm chng cao hn nhm can thip rt nhiu (16,05 4,8 ) vi lch chun ca hai nhm l 4,19 v 2,36. Vi p= 0,001. iu ny rt c ngha thng k.
3.1.2. nh gi kt qu sau khi iu tr ca 2 nhm da vo Thang nh gi cht lng sng
Bng 3.3.1.2 im thang nh Gi Cht Lng Sng (Quality of life/Q-LES-Q-SF) ln th hai ca hai nhm sau ba thng iu tr
Nhm can thip
Nhm chng
n
20
21
Gi tr trung bnh
51,4
33,72
lch chun
3 ,33
3,18
P= 1
Nhn xt :
:imnh Gi Cht Lng Sng trung bnh sau can thip ca nhm can thip v nhm chng c s khc bit ng k (51,4- 33,72). Ch s ny rt c ngha thng k vi P= 0,001
.
3.1.3. nh gi kt qu sau khi iu tr ca 2 nhm da vo nh gi hiu qu bn thn
Bng 3.3.1.3 im thang nh Gi Hiu Qu Bn Thn (Self-Efficacy Adapted from AACTG) ln th hai ca hai nhm sau ba thng iu tr
Nhm can thip
Nhm chng
n
20
21
Gi tr trung bnh
86,15
67,52
lch chun
5 ,37
5,15
P=0,002
Nhn xt :
im thang nh Gi Hiu Qu Bn Thn trung bnh sau can thip ca nhm can thip v nhm chng c s khc bit ng k (86,15- 67,52). Ch s ny c ngha thng k vi P= 0,002
3.1.4. nh gi kt qu sau khi iu tr ca 2 nhm da vo Thang nh gi s k th
Bng 3.3.1.4 im thang nh Gi s k th ln th hai ca hai nhm sau ba thng iu tr
Nhm can thip
Nhm chng
n
20
21
Gi tr trung bnh
22,05
25,57
lch chun
2 ,37
3,15
P=0,30
Nhn xt :
im nh Gi s k th trung bnh sau can thip ca nhm can thip v nhm chng chng ti thy c s khc bit ng k (22,05- 25,57 ). Nhng trong nghin cu ca chng ti, Ch s ny khng c ngha thng k vi P= 0.3
Bng 3.3.1.5 Cc triu chng trm cm ca i tng nghin cu (Theo nhm triu chng ca PHQ 9) thay i sau ba thng can thip
Nhm
Tr. Chng
Nhm
can thip
Nhm
chng
Ghi ch
im TB
im thay
i
im TB
im thay
i
t mun lm iu g hoc t c cm gic thch th khi lm bt c iu g.
0,75
1,15
1.66
0,44
Cm thy nn ch, trm bun hoc tuyt vng.
0,3
1,5
1,3
0.6
Kh i vo gic ng hoc kh ng thng gic hoc ng qu nhiu
1,05
1,30
2,1
0,3
Cm thy mt mi hoc c t sinh lc
065
1,5
1,6
0,6
Chn n hoc n qu nhiu.
0,1
1,15
1,1
0,5
C suy ngh tiu cc v bn thn mnh- hoc cm thy mnh l ngi tht bi hoc cm thy mnh lm cho gia nh v chnh bn thn tht vng.
0,35
1,15
1,1
0,18
Kh tp trung vo cng vic, nh c bo hoc xem ti vi.
0.95
1,1
1.5
0,6
Vn ng hoc ni qu chm n mc ngi khc c th nhn thy c. Hoc qu bn chn hoc ng ngi khng yn n mc bn i i li li nhiu hn thong thng.
0,1
1,5
1,0
00
C cc suy ngh cho rng cht l iu tt hn cho ch hoc ch tnh n chuyn t gy tn hi c th mnh.
0
0,05
0,23
0,14
nh hng cht lng sng
0.55
1,25
1.28
0,01
Nhn xt :
Theo kt qu trn chng ti thy: im trung bnh tng lnh vc ca hai nhm sau ba thng diu tr c s khc bit rt r rng.Trong nhm triu chng nhm can thip c im thay i v mc trm cm cao nht l: Ri lon hnh vi ( 1,5) Mt ng ( 1,30 .) Mt mi ( 1,15) Gim hng th (1,15) Trong khi o nhm chng cc im s rt t thay i, hu nh cc biu hin triu chng vn duy tr sau ba thng nghin cu.
4. BN LUN4.1. Nhn chng hc:4.1.1. c im v tui ca cc i tng
Bn lun
Trong nghin cu ca chng ti c 2 nhm can thip v nhm chng bnh nhn c tui trung bnh ln lt l (44,9 42.5), y l tui pht trin chn mi v l tui cng hin nhiu cho x hi v lo toan cho gia nh, tui lao ng mang nhiu hiu qu nht, tui mc ca cc bnh nhn thp nht l 31tui nhm can thip v cao nht l 56 tui nhm chng
4.1.2. Phn b i tng theo hn nhn
Bn lun
Theo Romansky (1992), v hu ht cc nghin cu v dch t hc cho thy t l trm cm cao ngi cha bao gi c gia nh hay nhng ngi ly thn hoc ly d.
Trong nghin cu ca chng ti cho thy rng t l ngi mc trm cm c hai nhm trong tnh trng kt hn chim t l rt cao c hai nhm can thip v nhm chng, trong nhm can thip t l 80 % v nhm chng cn cao hn 81 %, iu ny ph hp trong nghin cu ca chng ti v nhm ph n c hon cnh gia nh ngho c th con do gnh nng con ci gia nh.
4.2. CC BIU HIN TM THN TRC KHI IU TR
4.2.1. im PHQ-9 trung bnh ln th nht ca hai nhm
Bn lun
Theo kt qu trn chng ti thy: im PHQ-9 trung bnh ln th nht ca nhm can v nhm chng khng c s khc bit ng k (16, 25- 16,43). Ch s ny khng c ngha thng k vi P= 0.2.
kt qu ny, thang im PHQ-9 mc trung bnh, v iu ny ph hp vi nghin cu ca chng ti trong qu trnh sang lc chon la i tng a vo can thip v nghin cu. Mc du im trung bnh ca nhm can thip thp hn nhm chng nhng s khc bit ny khng c ngha thng k. iu c ngha l 2 nhm nghin cu ca chng ti c xut pht im ca trm cm gn bng nhau ti thi im trc khi nghin cu.
4.2.2 Cc triu chng trm cm ca i tng nghin cu (Theo nhm triu chng ca PHQ 9)
Bn lun
Theo nghin cu ca Trn Hu Bnh cho ta thy cc triu chng trm cm thng gp l c vn v gic ng, mt hng th km tp trung, t cho mnh hn km khng gi trqua ta thy cc triu chng hay gp trn cng ph hp vi nghin cu ca chng ti, trong c vn v gic ng trong nghin cu ca chng ti th bnh nhn ch yu l triu chng mt ng c 2 nhm nghin cu v iu tr, khng c bnh nhn no ng nhiu, S im trung bnh ca triu chng ny l cao nht.( 2,35/3 v 2,4/3)
triu chng tp trung km th phn ln bnh nhn cho rng h gp kh khn trong tp trung cng vic lm c quan hoc cng vic nh k c khi xem tivi hay c sch bo, t l 93,33% nhm nghin cu v 100% nhm chng, t l ny cng ph hp vi nghin cu ca Trn Hu Bnh.
4.2.3.im thang nh Gi Cht Lng Sng (Quality of life/Q-LES-Q-S) ln th nht ca hai nhm
Bn lun
Nh vy a s cc bnh nhn trong nghin cu u mc cht lng sng thp so vi mc ti a l 75 im. tuy nhin iu ny khng c ngha thng k trong hai nhm iu ny cng ph hp vi cc nghin cu ca cc nghin cu khc cng nh quan im ca T chc Y t Th gii. Tuy hai nhm c s khc bit v mc im cht lng sng trung bnh, nhng s khc bit ny khng c ngha thng k P> 0,05.4.2.4 .im thang nh Gi Hiu Qu Bn Thn (Self-Efficacy Adapted from AACTG) ln th nht ca hai nhm
Bn lun
Nh vy a s cc bnh nhn trong nghin cu u mc nh Gi Hiu Qu Bn Thntrung bnh,. iu ny cng ph hp vi cc nghin cu ca cc nghin cu khc cng nh quan im ca T chc Y t Th gii.
i vi nhng ngi b trm cm th mt t tin vo bn thn mnh gim st rt nhiu, y cng l mt triu chng ca bnh l ny, v vy thang im ny cng l ph hp vi nhm nghin cu ca chng ti.
Tuy hai nhm c s khc bit v mc im nh Gi Hiu Qu Bn Thntrung bnh, nhng s khc bit ny khng c ngha thng k P> 0,05.
4.2.5 .im thang nh Gi s k th ln th nht ca hai nhm
Bn lun
Trong nghin cu ca chng ti im nh Gi s k thtrung bnh l 25,65 ca nhm can thip v 27,19 ca nhm chng. Nh vy thp hn nhiu so vi im chun ca thang (40) . iu ny th hin cc bnh nhn ca chng ti c cc hnh vi trn trnh v nghin ngm rt cao. Khi xt s khc bit gia hai nhm chng ti thy nhm chng c im nh Gi s k th cao hn, nhng s khc bit ny khng c ngha thng k.
4.3. NH GI KT QU V CC YU T NH HNG N KT QU IU TR
4.3.1.nh gi da vo im PHQ-9 trung bnh ln th hai ca hai nhm sau ba thng iu tr
Bn lun
Khi so snh s thay i im PHQ-9 gia ln u tin v sau 3 thng iu tr. Chng ta nhn thy gi tr thay i trung bnh ca nhm can thip l 11,45 ln hn nhm chng l 0,40 im ( hu nh khng thay i g) , iu ny cho chng ta thy hiu qu iu tr trm cm ca nhm can thip khi s dng kt hp gia liu php kch hot hnh vi theo nhm v kt hp hng dn h tr sinh k , trong khi nhm chng thay i c gi tr thp hn, bi v sau thi gian c can thip tm l bng liu php kch hot hnh vi nhm kt hp vi h tr sinh k, nhng bnh nhn cng nm c bnh tt ca mnh, bit c ti sao bnh nhn bun b, khng hng th lm vic m ch thch nm hoc ngi mt ch, bit c khng s sinh bnh tt, khng c hng nhng iu vui v, bnh nhn bit c trm cm c tc ng nh th no i vi cc hot ng, mi quan h gia hot ng v tm trng ca bnh nhn,bnh nhn cn bit cch vt qua trm cm vi nhng hot ng ph hp vi bn thn hay tham gia nhng hot ng m trc y bnh nhn yu thch, bao gm c hot ng tr c v hot ng th dc, th thao.
Theo nghin cu dch t hc v trm cm v cc hot ng th lc (cc bi tp th dc, cc mn th thao), chng c tc ng qua li vi nhau, nhng ngi gia tng cc hot ng th lc th nguy c mc trm cm thp hn nhng ngi ch hot ng bnh thng, nhng ngi c hot ng th lc trong qu kh nhng by gi khng cn hot ng na th nguy c mc trm cm tng 1,5 ln so vi ngi vn duy tr luyn tp.
Do sau mi bui tham gia nhng hot ng m mnh yu thch bnh nhn thy mnh c nhng suy ngh tch cc hn, tm trng thai mi hn, nh vy cc biu hin v trm cm t khc s gim i hn nhiu so vi bnh nhn nhm chng nhng bnh nhn khng c tham gia vo cc hot ng trn v tt c bnh nhn nhm ny cng khng tham gia s dng thuc v h khng h nhn thc c bnh tt ca mnh.
4.3.2 nh gi da vo im thang nh Gi Cht Lng Sng (Quality of life/Q-LES-Q-SF) ln th hai ca hai nhm sau ba thng iu tr
Bn lun
Theo kt qu chng ti, im cht lng sng ca bnh nhn nhm can thip c nng ln r rt (51.4 34.46) . So vi nhm chng , im cht lng sng khng c nng ln m cn c biu hin h thp hn (35.57-33.72). iu ny th hin ra trong kt qu iu tr ca nhm can thip. iu ny chng t tnh hiu qu ca chng trnh tr liu cho bnh nhn trm cm ti cng ng; c bit l trong vic thay i cht lng sng.
4.3.3 nh gi da vo im thang nh Gi Hiu Qu Bn Thn (Self-Efficacy Adapted from AACTG) ln th hai ca hai nhm sau ba thng iu tr
Bn lun
Theo kt qu ca nghin cu chng ti, Nh vy a s cc bnh nhn trong nhm can thip u c mc nh Gi Hiu Qu Bn Thnc nng cao ( 86,15- 69.75 ). iu ny chng t c hiu qu ca liu php tr liu nhm ca chng ti kt hp vi h tr v sinh k, hng dn bnh nhn cch thc hin cc hot ng hp l v c hiu qu , v vy lm cho bnh nhn nng cao c gi tr ca bn thn, nng cao c lng t tin rt nhiu so vi nhm chng.c s thay i rt t, hu nh khng ng k ( 66,47-. 67,52)
4.3.4 nh gi da vo im thang nh Gi s k th ln th hai ca hai nhm sau ba thng iu tr
Bn lun Trong nghin cu ca chng ti thay i im nh Gi s k thtrung bnh l (25,65 - 22.05) ca nhm can thip v ( 27,19- 25,57 ) ca nhm chng cng c s thay i sau ba thng can thip, v s thay i ny c gi tr hn i vi nhm can thip. Khi xt s khc bit gia hai nhm chng ti thy nhm chng c im nh Gi s k th vn cncao hn, nhng s khc bit ny khng c ngha thng k.
4.3.5 nh gi da vo Cc triu chng trm cm ca i tng nghin cu (Theo nhm triu chng ca PHQ 9) thay i sau ba thng can thip
Bn lun Da vo kt qu nghin cu ta nhn thy rng s thay i im tng triu chng trm cm da vo thang PHQ-9 gia ln th nht v ln th hai sau ba thng can thip ca nhm can thip c gi tr ln hn s thay i tng triu chng trm cm da vo thang PHQ-9 ca nhm chng iu ny mt ln na ta xc nhn kt qu ca liu php kch hot hnh vi tc ng ln bnh nhn trm cm rt ln.
Sau ba thng iu tr vi liu php kch hot hnh vi kt hp vi h tr hng dn pht trin sinh k mi khc bit nh vy l do bnh nhn c hun luyn liu php ny, ngoi s hiu bit v cc hot ng c li cho tm trng bnh nhn, hiu v mi tng quan gia hot ng v trm cm, hiu v cc hot ng c li cho sc khe trong qu kh, nhng hot ng mi bnh nhn s hng ti, bnh nhn cn hiu r lm th no vt qua tr ngi trong qu trnh tin hnh cc hot ng mi, cui cng l t tin s vt qua c trm cm i n ch cui cng, cho nn bnh nhn c s tin b ngy mt tng ln i vi ri lon trm cm.
KT LUN
Qua kt qu nghin cu 20 bnh nhn trm cm c khm, iu tr bng liu php kch hot hnh vi nhm kt hp vi h tr hng dn sinh k ti tuyn y t c s v 21 bnh nhn lm nhm chng, chng ti rt ra mt s kt lun sau:
1. Kho st cc c im lm sng
* c im chung:
- tui trung bnh l 42.5 nhm can thip v 44.9 nhm chng.
- Tnh trng kt hn chim t l rt cao c hai nhm can thip v nhm chng, trong nhm can thip t l (80 % v nhm chng 81,%)
* c im lm sng:
- im PHQ-9 trung bnh ln th nht ca nhm can v nhm chng khng c s khc bit ng k (16, 25- 16,43 ). Ch s ny khng c ngha thng k vi P= 0.2
- im trung bnh tng lnh vc ca hai nhm ln th nht khng c s khc bit r rng.Trong nhm triu chng nhm can thip c im s cao nht l: Mt ng ( 2.35) Mt mi ( 2,15) Gim tp trung (2,05) Trong khi o nhm chng Mt ng ( 2,4) Mt mi ( 2.2) Gim hng th (2.1).
- im nh Gi Cht Lng Sng trung bnh ln th nht ca nhm can thip v nhm chng khng c s khc bit ng k (34,6- 35,57).
- im thang nh Gi Hiu Qu Bn Thn trung bnh ln th nht ca nhm can v nhm chng khng c s khc bit ng k (69,75- 66,47 ).
- im nh Gi s k thtrung bnh ln th nht ca nhm can thip v nhm chng khng c s khc bit ng k (25,65- 27,19).
2. nh gi kt qu iu tr
- im trung bnh PHQ-9 ca nhm can thip gim hn nhm chng rt nhiu (4,816,05) vi lch chun ca hai nhm l 4,19 v 2,36.
- im nh Gi Cht Lng Sngtrung bnh sau can thip ca nhm can thip v nhm chng c s khc bit ng k (51,4- 33,72).
- im thang nh Gi Hiu Qu Bn Thn trung bnh sau can thip ca nhm can thip tng rt nhiu so vi nhm chng (86,15- 67,52).
- im nh Gi s k thtrung bnh sau can thip ca nhm can thip gim ng k so vi nhm chng (22,05- 25,57)
- im trung bnh tng lnh vc ca hai nhm sau ba thng diu tr c s khc bit rt r rng.Trong nhm triu chng nhm can thip c im thay i v mc trm cm cao nht l: Ri lon hnh vi (1,5) Mt ng (1,30) Mt mi (1,15) Gim hng th (1,15) Trong khi o nhm chng cc im s rt t thay i, hu nh cc biu hin triu chng vn duy tr sau ba thng nghin cu.
MC LCT VN 11. TNGQUAN31.1. KHI NIM, LCH S, DCH T HC V BNH NGUYN CA RI LON TRM CM31.1.1. Khi nim chung31.1.2Khinim trm cm:31.1.3. Lch s bnh trm cm41.1.4 Dch t hc trm cm:61.1.5 Nguyn nhn gy bnh trm cm:81.2. C IM LM SNG CA RI LON TRM CM91.2.1. Chn on trm cm theo ICD-1091.2.1.1. Tiu chun chn on theo ICD-1091.2.1.2. Phn theo mc cc triu chng lm sng101.2.2. Tiu chun chn on trm cm theo DSM-IV (1994)111.2.2.1. Tiu chun chn on111.2.2.2. Triu chng lm sng121.3. LIU PHP KCH HOT HNH VI V CC PHNG PHP IU TR KHC151.3.1. Liu php kch hot hnh vi151.3.1.1. Vi nt v liu php tm l151.3.1.2. C s xy dng liu php tm l khoa hc161.3.1.3. Liu php kch hot hnh vi171.3.1.4. Cc nghin cu v liu php kch hot hnh vi trn th gii191.3.1.5. Liu php tm l nhm211.3.2. Mt s liu php tm l khc211.3.2.1. Liu php tm l nng 211.3.2.2. Liu php gii thch hp l hay liu php thuyt phc211.3.2.3. Liu php gia nh221.3.3. Ha liu php221.3.3.1. c im chung221.3.3.2. Cc thuc chng trm cm231.3.4. Mt s phng php iu tr chng trm cm khc241.3.4.1. Liu php Shock in241.3.4.2. Liu php nh sng241.3.5.Cac phng phap can thip bnh nhn ri loan Trm cm ti c s tham gia d n:242. I TNG V PHNG PHP NGHIN CU262.1. i tng nghin cu:262.1.1. Tiu chun chn i tng262.1.1.1. c chn on trm cm theo tiu chun ca ICD-10262.1.1.2. Tiu chun khc262.1.2. Tiu chun loi tr272.2. Phng php nghin cu:272.3. Cng c nghin cu:272.3.1. Bng nh gi mc trm cm PHQ 9272.3.2. Bng nh Gi Cht Lng Sng (Quality of life/Q-LES-Q-SF)282.3.3.Thang nh gi Hiu qu Bn thn (c chnh sa t AACTG)= Lng t tin282.3.4: Thang nh gi K th lin quan n Trm cm (DSS)282.3.5. Phng php x l s liu:293. KT QU NGHIN CU303.1. Nhn chng hc:303.1.1. c im v tui ca cc i tng303.2. CC BIU HIN TM THN TRC KHI IU TR323.3. NH GI KT QU V CC YU T NH HNG N KT QU IU TR363.1.1. nh gi kt qu sau khi iu tr ca 2 nhm da vo PHQ-9363.1.2. nh gi kt qu sau khi iu tr ca 2 nhm da vo Thang nh gi cht lng sng373.1.3. nh gi kt qu sau khi iu tr ca 2 nhm da vo nh gi hiu qu bn thn383.1.4. nh gi kt qu sau khi iu tr ca 2 nhm da vo Thang nh gi s k th384. BN LUN414.1. Nhn chng hc:414.1.1. c im v tui ca cc i tng414.1.2. Phn b i tng theo hn nhn414.2. CC BIU HIN TM THN TRC KHI IU TR414.2.1. im PHQ-9 trung bnh ln th nht ca hai nhm414.2.2 Cc triu chng trm cm ca i tng nghin cu (Theo nhm triu chng ca PHQ 9)424.2.3.im thang nh Gi Cht Lng Sng (Quality of life/Q-LES-Q-S) ln th nht ca hai nhm424.2.4 .im thang nh Gi Hiu Qu Bn Thn (Self-Efficacy Adapted from AACTG) ln th nht ca hai nhm424.2.5 .im thang nh Gi s k th ln th nht ca hai nhm434.3. NH GI KT QU V CC YU T NH HNG N KT QU IU TR434.3.1. nh gi da vo im PHQ-9 trung bnh ln th hai ca hai nhm sau ba thng iu tr434.3.2 nh gi da vo im thang nh Gi Cht Lng Sng (Quality of life/Q-LES-Q-SF) ln th hai ca hai nhm sau ba thng iu tr444.3.3 nh gi da vo im thang nh Gi Hiu Qu Bn Thn (Self-Efficacy Adapted from AACTG) ln th hai ca hai nhm sau ba thng iu tr444.3.4 nh gi da vo im thang nh Gi s k th ln th hai ca hai nhm sau ba thng iu tr454.3.5 nh gi da vo Cc triu chng trm cm ca i tng nghin cu (Theo nhm triu chng ca PHQ 9) thay i sau ba thng can thip45KT LUN46TI LIU THAM KHO511CAC BANG ANH GIA MC RI LOAN52Phu luc 152
TI LIU THAM KHO
1.-Gio S Nguyn Vit Tm thn hc Nh xut bn Y Hc
2 - Bc s Lng Hu Thng Sc kho Tm thn- Cc ri lon Tm thn thng gp. Nh xut bn Lao ng 2005
3 -ICD -10. Phn loi cc ri loan tm thn v hnh vi- Tiu chun chn on dnh cho nghin cu
4 - Nghin cu dch t cc Ri lon tm thn ti cng ng ti Vit nam. Phng ch o tuyn Bnh vin Tm thn Trung ng 1- 2003
5 -Qun l bnh nhn Ri lon lo u lan to ti c s chm sc sc kho ban u- Ti liu ca T chc Y T Th gii
6.Nguyn Vn Sim (1991),Ri lon trm cm, Bch khoa th bnh hc, Nxb Y hc,
7.Ng Vn Tn, Nguyn Vn Ngn (2005),Cc ri lon kh sc, Bnh hc tm thn, Nxb Qun i nhn dn, Nguyn Vit Thim (1993)
8.c im trng thi trm cm trong lm sng tm thn hc ngy nay,
8. Cc chuyn v Tm thn hc, Nxb Y hc,T chc y t th gii (1992),
6 -Tin s Nguyn Hu Chin BVTTTW I Lm sng v iu tr ri lon lo u
7V Patel, Predictors of outcome in patients with common mental disorders receiving a brief psychological treatment, African Journal of psychiatry, September 2010.
8 - J, Salkovskis P (2004) Clinical Guidelines and Evidence Review for Panic Disorder and Generalised Anxiety Disorder
9 Tony Kendrick, (2011)Common mental health disorders : Identification and pathways to care.
CAC BANG ANH GIA MC RI LOAN
Phu luc 1
Quality of Life (Q-LES-Q-SF)CHT LNG SNG
Nhng cu sau hi v mc tn hng v tha mn m ch tri qua trong thng va ri mt s lnh vc cuc sng. Hy lu tt c cc chi tit, trong thngva qua ch tha mn nh th no vi
Rt km
Km
Kh tt
Tt
Rt tt
F1
Sc khe th cht
1
2
3
4
5
F2
Cm xc
1
2
3
4
5
F3
Cng vic
1
2
3
4
5
F4
Cc hot ng trong gia nh
1
2
3
4
5
F5
Cc quan h x hi
1
2
3
4
5
F6
Cc quan h trong gia nh
1
2
3
4
5
F7
Hot ng vui chi gii tr
1
2
3
4
5
F8
Kh nng chm sc bn thn trong cuc sng hng ngy
1
2
3
4
5
F9
Mc s quan tm v tnh dc hoc kh nng tnh dc
1
2
3
4
5
F10
Tnh trng kinh t
1
2
3
4
5
F11
iu kin sng/ tnh trng nh
1
2
3
4
5
F12
Kh nng i li m khng b cm gic chng mt hoc ng khng vng hoc b ng
1
2
3
4
5
F13
Kh nng thy lm vic hoc tham gia cc hot ng s thch
1
2
3
4
5
F14
Cm gic thoi mi ni chung
1
2
3
4
5
F15
Ch nh gi mc tha mn cuc sng trong thng va qua nh th no?
1
2
3
4
5
Phu luc 2
BNG HI SC KHO BNH NHN PHQ-9
a im TYT: Tn cn b y t:
M s sng lc:.Ngy thng nm: PHQ 9
Tronghai tun qua, nhng vn sau y gy phin phc cho ch thng xuyn n mc no?
Ph lc 3:Hiu qu Bn thn (c chnh sa t AACTG)= Lng t tin
Trn thang im t 0 n 10, vi 0 ngha l hon ton khng th lm c v 10 ngha l Chc chn ti lm c, xin bn cho bit mc s t tin ca mnh nh th no i vi mi vic sau.
Hon tonTi tng i chc Ti chc chn
khng lm c chn ti c th lm cti c th lm
0510
Ch c t tin rng ch c th:
G1. tm vic lm kim thc phm v tin cho bn thn (v gia nh) khng?
_______________ 10/ TRN 10
G2. lmxong nhng vic cn thit nh hoc ni lm vic khng?
_______________ 10 /TRN 10
G3 giao tip tt vi nhng ngi xung quanh trong cc tnh hung x hi khng?
_______________ 10/ TRN 10
G4. t chm sc v t nui sng bn thn (v gia nh ca bn) khng?
_______________ 10/ TRN 10
G5. ung thuc chnh xc theo hng dn ca bc s khng?
_______________ 10/ TRN 10
G6 i khm litheo ng lch hn ca bc s khng?
_______________ 10 / TRN 10
G7 hon tr bt k khon vay no vay khng?
_______________ 10 / TRN 10
G8 iu hnh vic sn xut- kinh doanh ca mnh mt cch thnh cng khng?
_______________ 10 / TRN 10
G9 tit kim trong tng lai mua quan trng thay v chi tiu cho nhng th lt vt hin ti khng?
_______________ 10 / TRN 10
G10 lm theo k hoch m bn t ra cho mnh khng?
_______________ 10/ TRN 10
Ph lc 4: nh gi K th lin quan n Trm cm (DSS)
Strongly Agree
Rt ng
Agree
ng
Disagree
Khng ng
Strongly Disagree
Rt khng
ng
I1
Ngi bnh trm cm c th thot khi n nu h tht s mun
4
3
2
1
I2
Bnh trm cm l du hiu ca s yu ui c nhn
4
3
2
1
I3
Bnh trm cm khng phi l mt bnh thc s
4
3
2
1
I4
Ngi b bnh trm cm l ngi nguy him
4
3
2
1
I5
Tt nht l trnh xa ngi bnh cm trm b ly bnh ny
4
3
2
1
I6
Ngi bnh trm cm th khng n nh
4
3
2
1
I7
Nu ti b bnh trm cm th ti s khng cho ngi no bit
4
3
2
1
I8
Ti s khng tuyn dng nhn vin nu ti bit h b trm cm
4
3
2
1
I9
Ti khng mun mt ngi b trm cm thnh ngi lnh o trong cng ng *
4
3
2
1
20
Ti ngh ngi bnh trm cm s pht in
4
3
2
1
im PHQ-9 trung bnh ln th nht ca hai nhm
Gi tr trung bnhNhm can thipNhm chng16.2516.43Column1Nhm can thipNhm chngColumn2Nhm can thipNhm chng
Cc triu chng trm cm ca i tng nghin cu (Theo nhm triu chng ca PHQ 9)
Nhm can thipTC1TC2TC3TC4TC5TC6TC7TC8TC9TC101.90000000000000011.852.34999999999999882.151.251.82.04999999999999981.60.051.25Nhm chngTC1TC2TC3TC4TC5TC6TC7TC8TC9TC102.11.90000000000000012.42.20000000000000021.61.281.761.59.0000000000000024E-21.2Column1TC1TC2TC3TC4TC5TC6TC7TC8TC9TC10
im PHQ-9 trung bnh ln th hai ca hai nhm sau ba thng iu tr
Gi tr trung bnhNhm can thipNhm chng4.816.25Column1Nhm can thipNhm chngColumn2Nhm can thipNhm chng
Cc triu chng trm cm ca i tng nghin cu (Theo nhm triu chng ca PHQ 9) thay i sau ba thng can thip
Nhm can thipTC1TC2TC3TC4TC5TC6TC7TC8TC9TC100.750000000000000890.300000000000000321.050.650000000000001020.10.350000000000000310.950000000000000620.100.55000000000000004Nhm chngTC1TC2TC3TC4TC5TC6TC7TC8TC9TC101.66000000000000011.32.11.61.10000000000000011.10000000000000011.510.231.28Column1TC1TC2TC3TC4TC5TC6TC7TC8TC9TC10
Biu 1: c im v tui ca cc i tng
Tui trung bnhNhm can thipNhm chng42.544.9Column1Nhm can thipNhm chngColumn2Nhm can thipNhm chng
Biu 2: Phn b i tng theo hn nhn
Nhm can thipc thnKt hnKhc108010Nhm chngc thnKt hnKhc4.78115.7Tngc thnKt hnKhc7.380.40000000000000612.1
1
Khng
ngy
no
Vi
ngy
Hn mt
na s
ngy
Gn
nh mi
ngy
1 t mun lm iu g hoc t c cm gic thch th
khi lm bt c iu g.
0 1 2 3
2 Cm thy nn ch, trm bun hoc tuyt vng. 0 1 2 3
3 Kh i vo gic ng hoc kh ng thng gic hoc
ng qu nhiu
0 1 2 3
4 Cm thy mt mi hoc c t sinh lc 0 1 2 3
5 Chn n hoc n qu nhiu. 0 1 2 3
6 C suy ngh tiu cc v bn thn mnh- hoc cm
thy mnh l ngi tht bi hoc cm thy mnh
lm cho gia nh v chnh b n thn tht vng.
0 1 2 3
7 Kh tp trung vo cng vic, nh c bo hoc
xem ti vi.
0 1 2 3
8 Vn ng hoc ni qu chm n mc ngi khc
c th nhn thy c. Hoc qu bn chn hoc
ng ngi khng yn n mc bn i i li li
nhiu hn thong thng.
0 1 2 3
9 C cc suy ngh cho rng cht l iu tt hn cho
ch hoc ch tnh n chuyn t gy tn hi c th
mnh.
0 1 2 3
TNG IM (T 1- 9)
Khng ngy no
Vi ngy
Hn mt na s ngy
Gn nh mi ngy
1
t mun lm iu g hoc t c cm gic thch th khi lm bt c iu g.
0
1
2
3
2
Cm thy nn ch, trm bun hoc tuyt vng.
0
1
2
3
3
Kh i vo gic ng hoc kh ng thng gic hoc ng qu nhiu
0
1
2
3
4
Cm thy mt mi hoc c t sinh lc
0
1
2
3
5
Chn n hoc n qu nhiu.
0
1
2
3
6
C suy ngh tiu cc v bn thn mnh- hoc cm thy mnh l ngi tht bi hoc cm thy mnh lm cho gia nh v chnh bn thn tht vng.
0
1
2
3
7
Kh tp trung vo cng vic, nh c bo hoc xem ti vi.
0
1
2
3
8
Vn ng hoc ni qu chm n mc ngi khc c th nhn thy c. Hoc qu bn chn hoc ng ngi khng yn n mc bn i i li li nhiu hn thong thng.
0
1
2
3
9
C cc suy ngh cho rng cht l iu tt hn cho ch hoc ch tnh n chuyn t gy tn hi c th mnh.
0
1
2
3
TNG IM (T 1- 9)