vísindalegur grunnur náttúruverndar: mat á verndarþörf og verndargildi

Umhverfisþing 14. október 2011

Vísindalegur grunnur náttúruverndar: mat á

verndarþörf og verndargildi

Jón Gunnar Ottósson

NÁTTÚRUFRÆÐISTOFNUN ÍSLANDS Umhverfisþing 14. október 2011

Hvað viljum við vernda?

• Leggjum áherslu á að varðveita fjölbreytni náttúrunnar og vistfræðilega virkni til frambúðar

• Leggjum áherslu á að varðveita nytjagildi náttúrunnar fyrir manninn

• Leggjum áherslu á að varðveita náttúruna sem uppsprettu upplifunar– Tilfinningalegt gildi náttúrunnar fyrir manninn

• Leggjum áherslu á eigið gildi náttúrunnar– Flókið kerfi sem viðheldur lífi og tryggir þróun þess


Verðmæti sem felast í þjónustu vistkerfa

• Grunnstoðir (e. supporting services)– Frumframleiðsla, hringrás næringarefna,

jarðvegsmyndun,...

• Aðföng úr náttúrunni (e. provisioning)– Fæða, ferskvatn, timbur, vefnaður, klæði,

eldsneyti,...

• Temprun og stjórnun á ferlum (e. regulating)– Loftslag, flóð, sjúkdómar, hreinsun vatns,...

• Menning og lífsgæði (e. cultural)– Fagurfræði, andleg upplifun, menntun, þekking,

útivist,...


Helstu flokkar eða viðföng náttúrunnar

• Margar leiðir til flokkunar, t.d. eftir fyrirbærum eða eftir ferlum. Meginflokkar eru t.d.:– Jarðmyndanir

– Ferskvatn

– Haf

– Lífríki

– Landslag

– Víðerni


Viðmið fyir mat á verndargildi fyrirbæra og svæða

• Dæmi um almenn viðmið sem geta átt við flestöll eða mörg viðföng í hinni lifandi eða ólífrænu náttúru (tafla 13.2 í Hvítbók, bls. 199)– Fjölbreytt eða auðugt

– Fágæti

– Stærð, samfella, heild

– Upprunaleiki/röskun

– Þekkingargildi

– Fagurfræðilegt eða upplifunargildi

– Táknrænt eða tilfinningalegt gildi


Sameiginlegur hugmyndafræðilegur og vísindalegur grundvöllur fyrir verndun

• Hin ýmsu fræðasvið náttúruvísinda mislangt komin. Lengst komin á sviði líffræði:– Sameiginleg hugtök

– Samræmt flokkunarkerfi

– Stöðluð aðferðafræði við mat á verndarþörf/gildi

• Válistar fyrir lífverur skv. staðlaðri aðferðafræði (IUCN)

• Margvísleg viðmið við mat á verndarþörf og verndargildi verið samþykkt á vegum alþjóðasamninga– Ramsar-, Bernar-, Ríó- og OSPARsamningurinn


Sameiginlegur hugmyndafræðilegur og vísindalegur grundvöllur fyrir verndun

• Verndun jarðmyndana og jarðfræðilegrar fjölbreytni– Engin alþjóðlega samþykkt viðmið til

– Einstök ríki hafa skráð og flokkað jarmyndanir og beitt verndarviðmiðum – grunnur að samræmdri nálgun

• Landslag og víðerni– Erfitt vegna huglægra og persónubundinna þátta

– Evrópski landslagssamningurinn (Evrópuráðið)


Forsenda skilvirkrar náttúruverndar og sjálfbærrar nýtingar (CBD ofl.)

• Skipuleg skráning náttúrunnar, flokkun hennar, greining lykilþátta og vöktun þeirra– Skilgreina áherslur og viðmið

• Greina skipulega helstu ógnir – Meta þær, vakta og grípa til aðgerða

• Beita vistkerfisnálgun– Leggja mat á ákjósanlega verndarstöðu

• Mikil þróun hefur átt sér stað í aðferðum við skráningu lífríkis, flokkun þess og greiningu.


Unnið með tvö skipulagsstig í líffræðilegri verndun

• Tegundir og búsvæði þeirra– Vernd búsvæðanna er lykilþáttur í vernd tegunda

• Samfélög eða vistkerfi– Tryggja samspil tegundanna og þjónustu

vistkerfanna

• Nauðsynlegt að þróa flokkunarkerfi til að greina þau svæði sem mikilvægt er að vernda og auðvelda þannig ákvarðanatöku um náttúruvernd og aðra nýtingu lands

NÁTTÚRUFRÆÐISTOFNUN ÍSLANDS

• Vistgerð: staðir eða svæði með ákveðnum einkennum, t.d. hvað varðar gróður- og dýralíf, jarðveg og loftslag (náttúruverndarlög 3. gr.)

• Búsvæði: svæði sem villt dýr nota sér til framfærslu og viðkomu, svo sem varplönd og fæðusvæði, eða sem farleið (náttúruverndarlög 3. gr.)


Vistgerð (e. natural habitat og habitat type)

• Hugmyndafræði vistgerðaflokkunar er vistfræði þar sem hugtakið búsvæði er lagt til grundvallar– Vistgerð er samsafn þeirra búsvæða sem hafa

svipaða eiginleika hvað varðar yfirbragð eða útlit og hafa að geyma svipuð samfélög plantna og dýra


• CORINE (e. Coordination of Information on the environment) 1985 - 1992– Flokkunarkerfi fyrir landgerðir, en notað við

skilgreiningu vistgerða ESB 1992

• Palearktíska vistgerðaflokkunin (Evrrópa, Asía og norur Afríka) 1992 - 1998– Þróuð á vegum Evrópuráðsins


25 ára þróun flokkunarkerfisins

• EUNIS (European Nature Information System)– Byggt á báðum fyrrnefndu og er í umsjón Evrópsku

umhverfisstofnunarinnar. Heildstætt og stigskipt kerfi fyrir vistgerðir í sjó, í fersku vatni og á landi í allri álfunni.

• Norska kerfið (Naturtyper) 2011


Þekkingaröflun og mat á verndarþörf og verndargildi

• Árangursrík náttúruvernd grundvallast á víðtækum þekkingargrunni um náttúruna– M.a. um stofna dýra og tegundir plantna, um

vistgerðir, jarðfræði og landslagsgerðir.

• Vistkerfisnálgunin byggir á vísindalegri þekkingu og gerir kröfu um skipulega vöktun lykilþátta og að brugðist sé án tafar við breytingum á þeim

• Vísindalega nálgunin krefst einnig að leggja þarf hlutlægt mat á verndargildi náttúruminja


Setning ástandsviðmiða - lykilatriði

• Kröfur um ástand (oft lágmarks ástand) tiltekinna umhverfisþátta (t.d. vatns, vistgerðar, dýrategundar,...) og vöktun þess. Aðgerðir til að tryggja ástand, t.d. verndarsvæði, veiðibann,..

• Mikilvægt að leggja mat á hvert eigi að vera ákjósanlegt ástand lykiltegunda og vistgerða (e. favorable conservation status) jafnframt því að meta verndargildi (e. conservation value) (sjá bls. 125 í Hvítbók)

• Og þörf á verndaraðgerðum (e. need for conservation measures)


Mat á verndarþörf og verndargildi

• Líta til margra átta:– Ábyrgðartegund eða ábyrgðarvistgerð?

– Er stofn að minnka eða útbreiðsla að dragast saman?

– Sjaldgæf tegund eða vistgerð?

• Ástand til skamms tíma litið (short term), til langs tíma (long term) eða sögulega (historical)? Örninn gott dæmi!


Válistar gegna mikilvægu hlutverki

• Eiga að vara við– Byggja á settum

viðmiðum

– Mismunandi hættuflokkar

• Virkja válista sem stjórntæki– Staða tegundar

eða vistgerðar á válista ætti að kveikja skyldu til viðbragða


Listar yfir tegundir og vistgerðir sem þarfnast verndar

• Skilgreina verndarþörf tegundar eða vistgerðar– Ákjósanlegt ástand?

– Verndarmarkmið?

– Aðgerðir?

– Reglubundin vöktun og mat á árangri

• Forgangstegundir og útvaldar vistgerðir– Sérstök vernd

– Skýr verndarmarkmið

– Viðbragðsskylda stjórnvalda


Á réttri leið, en langt í land


Takk fyrir


Slide Titill

• texti texti (1. level)– texti texti texti (2. level)

• texti texti– texti texti texti

• texti texti texti texti (3. level)

• texti texti (1. level)– texti texti texti (2. level)

• texti texti– texti texti texti

• texti texti texti texti (3. level)

vísindalegur grunnur náttúruverndar: mat á verndarþörf og verndargildi

Documents