VLADA REPUBLIKE CRNE GORE

MINISTARSTVO TURIZMA I ZAŠTITE ŽIVOTNE SREDINE

INFORMACIJA O

STANJU ŽIVOTNE SREDINE REPUBLIKE CRNE GORE U 2006. GODINI

Jun, 2007. godine

I UVOD

Polazeći od činjenice da životna sredina obuhvata prirodno okruženje: vazduh, zemljište, vode, biljni i životinjski svijet; pojave i djelovanja: klima, jonizujuća i nejonizujuća zračenja, buka i vibracija, kao i okruženje koje je stvorio čovjek: gradovi, naselja, kulturno istorijska baština, infrastrukturni, industrijski i drugi objekti, može se konstatovati da se radi o kompleksnom i međuzavisnom sistemu, te da je veoma teško uspostaviti kompletan monitoring životne sredine sa pouzdanim i preciznim informacijama i podacima ukoliko se u ovaj posao ne uključe i drugi nadležni resori (ekonomije, poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede, saobraćaja i dr.). Praćenje stanja osnovnih segmenata životne sredine koje sprovodi Ministarstvo turizma i zaštite životne sredine, a koji se odnose na vazduh, zemljište, biološki diverzitet kao i nivo radioaktivnosti u životnoj sredini, daje sliku stanja kvaliteta najvećeg dijela oblasti životne sredine, ali ne omogućava da se povežu uzroci, pritisci, stanje, posledice i mjere (DPSIR) što je zahtjev Evropske agencije za životnu sredinu (EEA). U toku 2006. godine realizovani su sljedeći programi monitoringa:

1. Program kontrole kvaliteta vazduha,

2. Program ispitivanja sadržaja opasnih i štetnih materija u zemljištu,

3. Program sistematskog ispitivanja sadržaja radionuklida,

4. Program praćenja stanja biodiverziteta

Mjerenja i interpretaciju rezultata navedenih programa monitoringa vrše stručne organizacije koje su na tenderu dobile ovaj posao i to: Javna ustanova »Centar za ekotoksikološka ispitivanja Crne Gore« (CETI), za prva tri programa i Republički zavod za zaštitu prirode, za četvrti program. Informacija je urađena na osnovu izvještaja o realizaciji programa praćenja stanja pojedinih segmenata životne sredine koje su navedene organizacije, shodno ugovoru, dostavile Ministarstvu turizma i zaštite životne sredine, kao i na osnovu ostalih raspoloživih informacija i podataka.

U namjeri da ovaj izvještaj učini cjelovitijim, Ministarstvo turizma i zaštite životne sredine se

opredijelilo da u Izvještaj uključi i podatke iz Izvještaja o stanju voda u Republici koji je u okviru svojih redovnih aktivnosti preipremio Hidrometeorološki zavod, a kojim je prezentirano stanje kvaliteta voda najvažnijih vodotokova, jezera i podzemnih voda u Crnoj Gori.

II KONTROLA KVALITETA VAZDUHA Permanentno praćenje kvaliteta vazduha u Crnoj Gori vrši se na osnovu Zakona o zaštiti vazduha od zagađivanja i podzakonskih akata. Kontrola kvaliteta vazduha vrši se mjerenjem nivoa zagađenosti vazduha osnovnim i specifičnim zagađujućim materijama porijeklom iz stacionarnih izvora (ložišta, industrija) i pokretnih izvora (sredstva prevoza) i upoređivanjem izmjerenih vrijednosti sa dozvoljenim koncentracijama štetnih materija u vazduhu. Osnovni ciljevi kontrole kvaliteta vazduha su:

• utvrđivanje nivoa zagađenosti vazduha u prizemnom sloju atmosfere (troposfera), • ocjena uticaja zagađenog vazduha na zdravlje ljudi, životnu sredinu i klimu, • praćenje promjene stanja zagađenosti u korelaciji sa lokalnim izvorima emisije, • definisanje potrebnih mjera za zaštitu vazduha od zagađivanja, • informisanje javnosti,

• praćenje trendova zagađenosti vazduha, • identifikacije izvora zagađivanja.

Stoga je programska šema kontrole kvaliteta vazduha usklađena sa potrebama nacionalnog i međunarodnog programa i ostvaruje se: 1. Sistematskim mjerenjem imisije osnovnih zagađujućih materija u vazduhu Crne Gore koje

obuhvata kontinualna 24-časovna mjerenja: sumpor dioksida (SO2), ukupnih azotnih oksida (NOx), prizemnog ozona (O3), dima i čađi, ukupan sadržaj lebdećih čestica, (i u njima sadržaj teških metala i Policikličnih aromatičnih ugljovodonika (PAH-ova)), taložnih materija (sadržaj teških metala) na 14 lokacija u 10 gradova Crne Gore. Rezultati mjerenja predstavljeni su u tabelama kao srednje i maksimalne (Csr.i Cmax.) mjesečne vrijednosti i kao C95 (95% percentil) na godišnjem nivou, za sve lokacije pojedinačno. Od teških metala se prate kadmijum, olovo i živa.

2. Povremenim mjerenjem imisije specifičnih zagađujućih materija i to: a) amonijaka, formaldehida i vodonik sulfida.

Sistematska mjerenja imisije specifičnih zagađujućih materija su vršena na 14 lokacija u 11 gradskih naselja u Crnoj Gori na istim lokacijama kao i osnovnih zagađujućih materija. Rezultati su predstavljeni kao Csr. i Cmax. mjesečne vrijednosti u tabelama za sve lokacije pojedinačno i kao Csr, Cmax. i C95 (95% percentil) na godišnjem nivou, tabelarno i grafički.

b) ukupnih fluorida i fenola u vazduhu ambijenta na sedam stanica: - u Podgorici: Javna ustanova »Centar za ekotoksikološka ispitivanja Crne Gore«, Donja Gorica, Konik i Srpska - u Pljevljima: Skupština opštine i Komini - u Nikšiću: Skupština opštine Rezultati mjerenja su predstavljeni kao Csr., Cmax. i C 95 na godišnjem nivou za sve lokacije pojedinačno, tabelarno i grafički.

3. Povremenim mjerenjem imisije zagađujućih materija iz izduvnih gasova motornih vozila:

sumpordioksida, ozona, ugljenmonoksida, azotnih oksida, ugljovodonika (metanskih, nemetanskih i ukupnih), kancerogenih aromatičnih ugljovodonika (benzol, toluol, ksilol), lebdećih čestica i sadržaja olova u njima.

4. Povremenim mjerenjem kvaliteta atmosferskih padavina - određivanjem sadržaja sljedećih

parametara: sulfata, hlorida, amonijaka, bikarbonata, nitrata, natrijuma, kalijuma, kalcijuma, magnezijuma i teških metala (olova, kadmijuma, cinka, arsena, nikla i hroma).

5. Praćenjem uticaja zagađenog vazduha na životnu sredinu: sistematska kontrola depozicije

zagađujućih materija u biološkom materijalu sa Žabljaka, Kolašina, Nikšića, Plava, Rožaja, Pljevalja i Cetinja, kao i sitematska kontrola kumilacije teških metala u lišajevima i djelovima biljaka.

Osnovna mreža stanica za praćenje zagađenosti vazduha na teritoriji Crne Gore, utvrđena Programom za 2006. godinu, data je u Tabeli 1.

Sva mjerna mjesta odabrana su tako da reprezentuju potencijalno najopterećenije i najzagađenije djelove gradskih naselja zavisno od njihove klase uticaja. Broj mjernih mjesta ograničen je brojem pumpi za uzorkovanje polutanata, da bi se u svakom naselju pokrile sve zone.

Tabela 1

opština lokacija m.stanice

kordinate /g.širina/ g.dužina

nadmorska visina (m/nm)

tip stanice

Bar Dom zdravlja 420 6’ 190 6’ 4 urbana,saobraćaj

Berane Trafostanica 420 50’ 190 52’ 700 saobraćajnica Kotor Lučka kap. 420 26’ 180 46’ 1 urbana,saobraćaj Mojkovac SO urbana Nikšić SO 420 46’ 180 56’ 600 urbana,saobraćaj Pljevlja SO 430 21’ 190 21’ 720 urbana,saobraćaj Pljevlja Komini 430 21’ 190 21’ 780 industrijska Podgorica CETI 420 26’ 190 18’ 45 urbana,saobraćaj Podgorica D.Gorica 420 26’ 190 16’ 45 urbana,saobraćaj Podgorica Srpska 420 26’ 190 17’ 35 indusrijska,saobraćajPodgorica Konik 420 26’ 190 12’ 45 urbana,industrijska Rožaje Dom

zdravlja 420 51 200 10’ 500 urbana

H.Novi SO 420 27’ 180 33’ 10 urbana Žabljak SO 430 9’ 190 18’ 1450 urbana

Na osnovu Izvještaja o rezultatima kontrole kvaliteta vazduha, koje je ovom ministarstvu dostavla Javna ustanova »Centar za ekotoksikološka ispitivanja Crne Gore« date su osnovne naznake koje se odnose na stepen zagađenosti vazduha. 1. Sistematsko mjerenje imisije osnovnih zagađujućih materija Sistematsko mjerenje imisije osnovnih zagađujućih materija u prizemnom sloju vazduha vrši se svakodnevno u 24 časovnim uzorcima vazduha. Analizom praćenih parametara kvaliteta vazduha može se zaključiti sljedeće: Zagađenost vazduha sumpor dioksidom (SO2) na svim mjernim mjestima, i kao srednja godišnja vrijednost, i kao maksimalna, kretala se na nivou fonskih (prirodnih) vrijednosti. Srednja godišnja vrijednost ukupnih azotnih oksida (NOx) tokom čitave godine nije prelazila zakonom propisane granične vrijednosti. Rezultati mjerenja sadržaja lebdećih čestica, i kao srednje godišnje i kao maksimalno godišnje vrijednosti, pokazuju da je sadržaj istih u svim naseljima Crne Gore, izuzev Podgorice (mjerno mjesto Donja Gorica), Žabljaka i Rožaja, iznad zakonom propisanih normi. Srednje godišnje koncentracije teških metala (olova i kadmijuma) u lebdećim česticama su u dozvoljenim granicama. Povećane koncentarcije vrijednosti dima i čađi na skoro svim mjernim mjestima zabilježene su samo u zimskom periodu tj, u periodu grejne sezone kada je povećana upotreba čvrstih goriva. Rezultati mjerenja taložnih materija ukazuju na njihovo povećanje, na gotovo svim mjernim mjestima, a posebno na mjernim mjestima u Podgorici (CETI, Konik i Srpska), Nikšiću i Pljevljima, dok je na mjernim mjestima Herceg Novi, Rožaje i Žabljak u dozvoljenim granicama. Sadržaj teških metala u taložnim materijama je ispod propisanih normi na svim mjernim mjestima. Na osnovu rezultata mjerenja prizemnog ozona u gotovo svim naseljima Crne Gore, izuzev Mojkovca i Nikšića, uočeno je povećenje koncentracije prizemnog ozona, što je direktna posljedica fotohemijskog smoga, odnosno posljedica povećanog obima saobraćaja .

2. Sistematska mjerenja imisije specifičnih zagađujućih materija Mjerenja koncentracije specifičnih zagađujućih materija vrše se jednom mjesečno, izuzev u Podgorici, Pljevljima i Nikšiću gdje se svakodnevno mjere ukupni fluoridi i fenoli. Analizom praćenih parametara kvaliteta vazduha može se zaključiti sledeće: Rezultati mjerenja amonijaka pokazuju da ni srednje ni kao maksimalne godišnje koncentracije ne prelaze zakonom dozvoljene vrijednosti. Izmjereni rezultati vodonik sulfida, i kao srednje godišnje i kao maksimalne vrijednosti, su znatno niže od zakonom propisanih vrijednosti u svim gradovima Crne Gore. Izmjerene koncentracije formaldehida u gradovima Crne Gore ne prelaze zakonom dozvoljene vrijednosti ni kao srednje godišnje ni kao maksimalne godišnje koncentracije. Izmjerene koncentracije ukupnih fenola u tri grada Crne Gore (Nikšić, Pljevlja i Podgorica) ukazuju na niže vrijednosti od zakonom propisanih.

Rezultati mjerenja ukupnih fluorida, predstavljeni kao Csr, Cmax. i C95 na godišnjem nivou u Nikšiću, Pljevljima i Podgorici u toku 2006. godine, kao i u prethodnim godinama, pokazuju da vrijednosti znatno prelaze propisanu normu od 1μgr/m3 . 3. Povremeno mjerenje kvaliteta atmosferskih padavina Padavine se sakupljaju i analiziraju kao mjesečni uzorci. Rezultati analiza pokazuju da se u uzorcima ni u jednom slučaju ne javlaju »kisjele« padavine. Najveće vrijednosti mineralizacije imaju padavine na stanicama Konik i Srpska u Podgorici i Komini u Pljevljima, što je logičan rezultat spiranja lokalnog zagađenja u prizemnom sloju atmosfere, koja je zagađena blizinom industrijskih objekata i dimom sa deponije. Što se tiče sadržaja teških metala u padavinama datih kao maksimalne godišnje vrijednosti, nađene koncentracije su, u skoro svim ispitivanjima, izuzetno niske. Prisustvo olova, cink, bakra i nikla u svim prikupljenim uzorcima bilo je izuzetno nisko. Niske nađene koncentracije teških metala ukazuju na relativno čistu atmosferu Crne Gore.

4. Procjena uticaja zagađenog vazduha na životnu sredinu Uticaj zagađenja vazduha na životnu sredinu ispitivan je na 8 lokacija analizom depozicije anjona i teških metala na biološkom materijalu (travi i lišću) na početku i kraju vegetacione sezone i ispitivanjem kumulacije teških metala u biološkom materjalu na početku i kraju vegetacione sezone, kao i kumulacijom teških metala u bioindikatorskim lišajevima na početku i kraju vegetacione sezone.

Analizom dobijenih rezultata jasno se uočava povećanje svih ispitivanih parametara, a posebno povečanje sadržaja sulfata, hlorida i nitrata na Žabljaku, Pljevljima i Podgorici.

Što se tiče kumulacije teških metala u biološkom materjalu na početku i kraju vegetacionog perioda, on se uočava kod mangana i cinka na skoro svim lokacijama, što je i logično jer su to nutritivni elementi za ravoj biljaka. Najveći porast uočen je kod mangana u Rožaju i Plavu. Ostali elementi nisu pokazali trend porasta. 5. Uticaj motornih vozila na kvalitet vazduha u naseljenim mjestima Mjerenje imisije zagađujućih materija iz izduvnih gasova motornih vozila vršeno je na 10 raskrsnica u Podgorici i na 2 lokacije u Pljevljima. Rezultati su predstavljeni kao srednje 24h vrijednosti svih izvršenih mjerenja i 30 min max vrijednosti u toku svih svih mjerenja. Na raskrsnicama su značajno povećane vrijednosti za NO, NO2, NOx, ozon i lebdeće čestice mjerene

kao PM10 koje kao kratkotrajne vrijednosti značajno prelaze maksimalno dozvoljene koncentracije. Na pojedinim posebno ugroženim lokacijama dozvoljene vrijednosi su prelazili i parametri za CO i SO2. Najveći stepen zagađenja uočava se u jutarnjim i večernjim časovima. Rezultati dobijeni na mjernim stanicama u Pljevljima pokazuju značajno niže vrijednosti za NO, NO2, NOx i CO dok su vrijednostoi za SO2 i PM 10 kao u Podgorici.

OCJENA KVALITETA VAZDUHA U CRNOJ GORI ZA 2006 GODINU

Analizom podataka dobijenih na osnovu ispitivanja uzoraka vazduha iz osnovne mreže stanica u toku 2006. godine i poređenjem sa propisanim normativima može se zaključiti sljedeće:

1. Imisijske koncentracije globalnih pokazatelja zagađenja (sumpor dioksida i ukupnih azotnih

oksida) u svim naseljenim mjestima u Crnoj Gori, mjereni kao srednje dnevne vrijednosti su znatno ispod zakonom propisanih normi u Crnoj Gori (110μg/m3), a u pojedinim slučajevima na lokacijama: Konik, Srpska i Pljevlja-SO prelaze dozvoljene vrijednosti od 50 μg/m3 utvrđene u propisima EU. Prava slika zagađivanja ovim parametrima dobija se njihovim mjerenjem monitorski u kraćim vremenskim intervalima, kada se mogu uočiti dnevne oscilacije u stepenu zagađenosti gradskih naselja. Enormno povećanje broja automobila i loš kvalitet goriva sigurno da znatno utiče na kvalitet vazduha u gradskim naseljima što se potvrđuje izuzetno visokim vrijednostima za PAH-s i lebdeće čestice u svim naseljima Crne Gore.

2. Povećane koncentracije dima i čađi u svim slučajevima zapaža se samo u zimskim mjesecima što se objašnjava grijanjem na čvrsta goriva tokom sezone grijanja.

3. Sadržaj specifičnih zagađujućih materija: vodonik sulfida, amonijaka, formaldehida i fenola, u svim naseljima je i kao maksimalna godišnja koncentracija, bio ispod propisanih granica. Povremeno povećan sadržaj specifičnih zagađujućih materija kao što su formaldehid, amonijak, fenoli i vodonik sulfid, ali ispod granične vrijednosti zagađenja vazduha (GVZ), ukazuje na neadekvatnu sanitaciju lokalnog područja.

4. U gotovo svim naseljima Crne Gore uočava se i značajno povećanje koncentracije prizemnog ozona-oksidansa koji je direktna posledica fotohemijskog smoga, odnosno posledica uticaja UV radijacije na smog koji se stvara zbog povećane frekvencije saobraćaja. To potvrđuje konstataciju da slika o kvalitetu vazduha nije potpuno realna, posebno ne u centralnim djelovima gradova pored frekventnih saobraćajnica. Povećane koncentracije ozona na Žabljaku prouzrokovane su jačim dejstvom sunčanih UV zraka na povećanoj nadmorskoj visini.

5. Povećane koncentracije fluorida u Pljevljima, Nikšiću i mjernim mjestima u Podgorici su posledica rada aluminijske industrije u Podgorici i sagorijevanja velikih količina uglja u Željezari Nikšić i TE Pljevlja. Ove povećane koncentracije fluorida su utvrđivane i predhodnih godina, uglavnom na istim nivoima sa razlikama, zavisno od kapaciteta proizvodnje.

6. Sadržaj ukupnih lebdećih čestica je prelazio i kao srednja godišnja i kao maksimalna godišnja vrijednost, propisane GVZ u najvećem broju naselja. Najveća prekoračenja izmjerena su u Podgorici (na stanicama Konik, Srpska, CETI-ju), Mojkovcu, Pljevljima (na obije stanice) i Nikšiću.

7. Povećane koncentracije PAH-ova na većem boju lokacija su posledica saobraćaja ili industrije. Povećanje koncentracije PAH-s u Podgorici (Donja Gorica, Srpska), Nikšiću i Pljevljima vezani su sa industrijskom proizvodnjom u KAP-u i Željezari Nikšić, dok su o ostalim naseljima vezani uglavnom za produkte sagorevanja iz motornih vozila ili sa deponija čvrstog otpada, kao što je to slučaj na stanici Konik. Prikazane koncentracije odnose se na ukupan sadržaj PAH-s, a ne na sadržaj benz-a pirena (jedna od 17 komponenti toksičnih PAH-s).

8. Sadržaj fenolnih materija, nije prelazio GVZ ni u jednoj urbanoj sredini tokom godine, ali su visoke vrijednosti utvrđene u Pljevljima, u Podgorici na Koniku, lokaciji CETI, Donjoj Gorici, Srpskoj i Nikšiću.

9. Rezultati analiza taložnih materija ukazuju na njihovo značajno povećanje na lokacijama: Konik, Srpska, Donja Gorica, Nikšić, i Pljevlja na obije lokacije. Dodatna analiza taložnih čestica na sadržaj olova i kadmijuma, ukazala je na njihove veoma niske vrijednosti, značajno ispod GVZ, što ukazuje da su taložne čestice uglavnom »inertna prašina«.

10. Uticaj zagađenog vazduha na životnu sredinu praćen je sistematskom kontrolom depozicije zagađujućih materija u biološkom materijalu na početku i na kraju vegetacionog perioda.

Uzorkovanje je vršeno na mreži stanica: Kolašin, Nikšić, Pljevlja, Podgorica, Plav, Cetinje, Rožaje i Žabljak. Praćenje zastupljenosti bioindikatorskih lišajeva i kumulacije teških metala u njima je rađeno dva puta u toku 2006.god. na mreži stanica: Kolašin, Nikšić, Pljevlja, Plav, Cetinje, Rožaje i Žabljak. Bioindikatorski lišajevi ni na jednoj od navedenih lokacija nijesu nađeni u užoj gradskoj zoni, otuda je uzorkovanje vršeno na 5 do 10km izvan urbanih područja, a u blizini saobraćajnica. U biološkom materijalu može se uočiti povećanje kumulacije sulfata, hlorida, nitrata, mangana i cinka na kraju vegetacionog perioda što je posledica transporta i depozicije štetnih materija. Bioakumulacija teških metala u indikatorskim lišajevima nije značajan, najvjerovatnije zbog udaljenosti mjesta uzorkovanja od izvora zagađenja.

III KVALITET ZEMLJIŠTA Program ispitivanja štetnih materija u zemljištu za 2006 godinu koji je uradilo ovo Ministarstvo obuhvata analiziranje zemljišta u 15 gradskih naselja koje su najviše izložene zagađivanje, a to su:

- lokaliteti u blizini gradskih deponija; - lokalitet u blizini najprometnijih saobraćajnica; - trafostanice. Program je realizovala Javna ustanova «Centar za ekotoksikološka ispitivanja Crne Gore” u

skladu sa Pravilnikom o dozvoljenim količinama opasnih i štetnih materija u zemljištu i metodama za njihovo ispitivanje. Na osnovu rezultata dobijenih analizom 77 uzorka na 33 parametara: neorganskih toksikanata (kadmijum, olovo, živa, arsen, hrom, nikl, fluor, bakar, cink, bor, kobalt i molibden) i toksičnih i kancerogenih organskih materija (policiklični aromatični ugljovodonici (PAH), polihlorofani bifenili i trifenoli (PCB-s) za svaki od kongenera – 28, 52, 101, 118, 138, 153 i 180, organokalajna jedinjenja i pesticidi), donose se zaključci o stanju zemljišta sa aspekta prisustva opasnih i štetnih materija u zemljištu: Opština Herceg Novi Na području hercegnovske opštine uzorci su uzeti na šest lokacija (Gradska deponija 1, Gradska deponija 2, Savina 1, Savina 2, Sutorina 1, Sutorina 2), pri čemu se došlo se do podataka da je prisustvo kadmijuma (Cd) povećano na četiri lokacije, pored i unutar Deponije, kao i na neobradivoj površini i Sutorinskom polju pored saobraćajnice. Usporedbom sa predhodnim godinama evidentiran je povećano prisustvo Cd u ispitivanim uzorcima. Na istim lokacijama konstatovan je i povećan sadržaj hroma (Cr). Pored navedenih parametara na lokaciji na obodu i u sredini deponije zabilježena je povećana koncentracija olova (Pb), bakra (Cu), cinka (Zn) i bora (B). Rezultati analiza uzoraka zemljišta na prisustvo olova (Pb) pokazuju da je povećano prisustvo olova (Pb), i na lokaciji Savina 1 i na obradivom zemljištu Sutorinskog polja. Na istoj lokaciji Sutorinskog polja, zabjeleženo je prisustvo nikla (Ni) iznad maksimalno dozvoljenih, kao i na lokaciji Savina 2. Za olovo (Pb), nikal (Ni) i bor (B) uporednom analizom može se ustanoviti porast koncentracija u odnosu na predhodnu godinu, dok su koncentracije hroma (Cr) i bakra (Cu) u opadanju. Što se tiče organskih toksikanata ustanovljeno je povećano prisustvoa polihlorovanih bifenila PCB-s na lokaciji Sutorina 1, dok je vrijednost Policikličnih aromatičnih ugljovodonika (PAH-ova), iznad maksimalno dozvoljene koncentracije propisane Pravilonikom konstatovana na lokaciji Deponija1 i Sutorina 2 i može se uočiti njihov rastući trend. Opština Ulcinj Šest lokacija (Gradska deponija 1, Gradska deponija 2, Ulcinjsko polje 1, Ulcinj 2, Trafostanica 1, Trafostanica 2) u opštini Ulcinj bile su predmet analize zemljišta za opasne i štetne materije. Na osnovu rezultata može se uočiti da je povećana koncentracija hroma (Cr) i nikla (Ni) na svim lokacijama. Isto se može konstatovati i za sadržaj bora (B). Koncentracija olova (Pb)

povećana je na lokaciji Gradske deponije1 kao i koncentracija kadmijum (Cd). Koncentracija olova (Pb) u odnosu na predhodnu godinu ima trend rasta dok se za hrom (Cr) i nikal (Ni) mogu konstatovati opadajuce vrijednosti. Što se tiče policikličnih aromatičnih ugljovodonika (PAH-ova) njihov povećani sadržaj konstatovan je na lokaciji Gradska deponija 1. Vrijednosti ostalih toksičnih metala i materija propisanih Pravilnikom su ispod MDK. Opština Nikšić Na osam lokaliteta u opštini Nikšić (Gradska deponija 1, Gradska deponija 2, Brezovik 1, Brezovik 2, Deponija Željezare 1, Deponija Željezare 2, Saobraćajnica 1, Saobraćajnica 2) analiziran je sadržaja opasnih i štetnih materija u zemljištu.

Podaci ukazuju da se na lokacijama Deponija Željezare 1 (sredina deponije) i Deponija Željezare 2 (150 m od deponije) može konstatovati povećana koncentracija bakra (Cu), bora (B), cinka (Zn), kadmijuma (Cd), olova (Pb), hroma (Cr), nikla (Ni) i molibdena (Mo) i po nekoliko puta, što ukazuje na neadekvatno odlaganje otpada Željezare. Pri uporednoj analizi sa predhodnom godinom uočava se rastući trend za sve parametere na lokaciji Deponija Željezare 2, dok su vrijednosti kadmijuma (Cd) i cinka (Zn) na lokaciji Željezare 1 u opadanju. Od organskih toksikanata ustanovljeno je prisustvo policikličnih aromatičnih ugljovodonika (PAH) na lokacijama Deponija Željezare 1 i 2, sa trendom rasta u odnosu na predhodne godine, kao i prisustvo PCBs i kangeri PCBs 18, 28, 31, 138, 149, 153 180 na lokaciji deponije Željezare 1, što ije takođe posledica neadekvatnog odlaganja otpada. Svi ostali materije nalaze se u granicama dozvoljenih vrijednosti. Opština Pljevlja U Opštini Pljevlja izvršena je analiza uzoraka na jedanaest lokacija (Gradska deponija 1, Gradska deponija 2, Komini 1, Komini 2, Vilići 1, Vilići 2, Trafostanica 1, Trafostanica 2, Trafostanica 3, Jalovište Telmoelektrane 1 i Jalovište Termoelektrane 2. Analiza uzoraka na datim lokacijama ukazuju na povećane vrijednosti koncentracija nikla (Ni) i bora (B) na lokaciji Jalovište Termoelektrane 1. Uporedjenjem sa vrijednostima iz predhodne godine može se konstatovati isti nivo. Povećano prisustvo organskih toksikanata nije zabjeleženo. Opština Bijelo Polje Sadržaj opasnih i štetnih materija u zemljištu u Opštini Bijelo Polje je analiziran na četiri lokaliteta (Gradska deponija 1, Gradska deponija 2, Zaton 1 i Zaton 2). Rezultati analiza uzoraka ukazuju na prisustvo olova (Pb) u koncentracijama koje su iznad maksimalno dozvoljenih koncetracija (MDK) i to na lokacijama Zaton 1 (lokacija pored saobraćajnice) i na Gradskoj deponiji 1, ali je njegova povećana koncentracija u poredjenju sa predhodnom godinom zabelježena na svim lokacijama. Na pomenutoj lokaciji Gradska deponija 1 utvrđena je i povećana koncentracija kadmijuma (Cd), hroma (Cr), bakra (Cu), cinka (Zn) i bora (B). Policiklični aromatični ugljovodonici (PAH) i PBCs - Aroclor 1260 takođe su ustanovljeni na lokaciji Gradska deponija1. Svi ostali parametri su u granicama dozvoljenih vrijednosti. Opština Kolašin Na području Opštine Kolašin uzorkovano je na četiri lokacije (Impregnacija 1, Impregnacija 2, Trebaljevo 1 i Trebaljevo 2), pri čemu je ustanovljeno prisustvo povećane koncentracije olova (Pb) na lokaciji Trebaljevo 1. Što se tiče ostalih parametara nije utvrdjen povećan sadržaj kako organskih tako i neorganskih materija. Opština Podgorica Na dvanaest lokacija u Opštini Podgorica (Gradska deponija 1, gradska deponija 2, Donja Gorica 1, D. Gorica 2, Ćemovsko polje 1, Ćemovsko polje 2, Aerodrom 1, Aerodrom 2, Srpska 1, Srpska 2, Trafostanica Tološi i Trafostanica Zagorič) analiziran je sadržaj opasnih i štetnih materija u zemljištu. Rezultati analize uzoraka zemljišta na prisustvo olova (Pb) pokazuju da je koncentracija

istog na skoro svim lokacijama iznad MDK, naročito na lokaciji Ćemovsko polje 1 (pored saobraćajnice). Sadržaj olova u odnosu na predhodnu godinu ima rastući trend. Podaci za nikal (Ni) pokazuju povećanje koncentracije na lokacijama Deponija 1 i 2 i Donja Gorica 1 (lokacija pored saobaćajnice) i Donja Gorica 2 (lokacija 300 m od magistrale). Što se tiče poliaromatičnih ugljovodonika (PAH-ovi) i njihov povećan sadržaj konstatovan je na skoro svim lokacijama (Gradska deponija 1 i 2, Aerodrom 1, Donja Gorica 1, Srpska 1 i 2 i Ćemovsko polje 1 i 2 i imaju trend rasta u odnosu na prodhodnu godinu. Opština Bar Na području opštine Bar uzorkovano je zemljište na šest lokacija (Gradska deponija 1, Gradska deponija 2, Zaljevo 1, Zaljevo 2, Trafostanica 1 i Trafostanica 2). Na lokacija Deponija 1 konstatovana je koncentracija iznad MDK za kadmijum (Cd), olovo (Pb), hrom (Cr), bakar (Cu), nikl (Ni), cink (Zn) i bor (B). Što se tiče povećanih koncentracija hroma (Cr), nikla (Ni) i bora (B) iste su ustanovljene još na dva lokaliteta i to Zaljevo 1 (pored saobraćajnice), i Zaljevo 2 (100 m od saobraćajnice). Usporedbom sa predhodnom godinom, osim na lokaciji Deponije, na svim ostalim lokacijama primetan je opadajući trend. Rezultati analize pokazuju vrijednosti iznad MDK za policiklične aromatične ugljovodonike PAH i to na lokacijama Deponija 1 i 2. Na istim lokacijama zabjeležena je povećana koncentracija PCBs - Aroclor 1260 i 1254, dok je na lokaciji Deponija 2 utvrđena povećana koncentracija kangera PCB-s 18 i 28. Opština Plužine Sadržaj opasnih i štetnih materija u zemljištu u opštini Plužina je analizirano na četiri lokaliteta (Obala jezera 1, Obala jezera 2, Gradska deponija 1, Gradska deponija 2), pri čemu je ustanovljena povećana koncentracija olova (Pb) na lokacijama Gradska deponija 1 i Gradska deponija 2 (obradivo zemljište 150 m od deponije), i isti ima rastući trend. Što se tiče ostalih parametara nije utvrdjen povećan sadržaj kako organskih tako i neorganskih materija. Opština Budva Sadržaj opasnih i štetnih materija u zemljištu u opštini Budva je analizirano na četiri lokaliteta (Saobraćajnica 1, Saobraćajnica 2, Trafostanica 1 i Trafostanica 2), pri čemu je ustanovljena povećana koncentracija olova (Pb) na lokaciji Saobraćajnica 2 (oko 200 m udaljena od raskrsnice prema Podgorici). Na istoj lokaciji zabjeležena je povećana koncentracija nikla (Ni). Na lokacijama Saobraćajnica 2 i Trafostanica 1 ustanovljana je povećana koncentracija PCBs - Aroclor 1260. Opština Mojkovac U opštini Mojkovac izvršena je analiza uzoraka na dvije lokacije. Na lokaciji Jalovište 1 konstatovan je naročito povećan sadržaj žive (Hg), dok su ostali parametri u granicama MDK. Što se tiče lokacije jalovište 2 na istoj se može konstatovati povećana koncentracija kadmijuma (Cd), olova (Pb), žive (Hg), arsena (As), bakra (Cu) i cinka (Zn). Kada su u pitanju organske toksične materije nije zabiljeleženo prisustvo povećanog sadržaja istih. Opština Tivat Na šest lokaliteta u opštini Tivat (Tivatski aerodrom 1, Tivatski aerodrom 2, Trafostanica 1, Trafostanica 2, Tivatsko polje 1, Tivatsko polje 2) analiziran je sadržaj opasnih i štetnih materija u zemljištu. Podaci ukazuju da je povećana koncentracija hroma (Cr) konstatovana na lokacijima Tivatsko polje 1 i Aerodrom 1. Koncentracije nikla (Ni), iznad dozvoljenih utvrđene su na lokacijama Tivatsko polje 1 i Aerodrom 1 i 2. Takođe je evidentirana povećana koncentracija bora (B) u odnosu na MDK, na lokacijama Aerodrom 1 i 2. Vrijednosti za sve parameter na lokaciji Tivatsko polje 1 imaju rastući trend. Od toksičnih materija konstatovan je povećan sadržaj polihlorovanih bifenila PCBs - Aroclor 1260 na lokacijama Aerodrom 1 i 2 i Trafostanica 2.

Opština Kotor U opštini Kotor uzorkovanje je izvršeno na četiri lokacije ( Gradska deponija 1, Gradska deponija 2, Industijska zona 1, Industrijska zona 2), gdje je konstatovana povećana koncentracija olova (Pb) na lokaciji Deponija 1 (na početku deponije) na kojoj je konstatovana i povećana koncentracija bora (B). Povećana koncentracija hroma (Cr) i nikla (Ni) može konstatovati na svim lokacijama, mada se usporedbom sa predhodnom godinom može zabjeležiti opadajući trend. Od toksičnih materija konstatovan je povećan sadržaj polihlorovanih bifenila PCBs - Aroclor 1260 na lokaciji Industrijska zona 2 (300 m od industrijske zone). Opština Berane U opštini Berane izvršena je analiza uzoraka na pet lokacija (Gradska deponija 1, Industrijska zona 1, Industrijska zona 2, Trafostanica 1 i Trafostanica 2). Podaci ukazuju da je na lokaciji Trafostanici 1 (ispod same trafostanice) povećana koncentracija kadmijuma (Cd), olova (Pb) i nikla (Ni). Povećana koncetracija nikla (Ni) konstatovana je i na lokaciji Trafostanici 2. Kod svih ostalih toksičnih metala propisanih Pravilnikom rezultati analize pokazuju vrijednosti ispod MDK. Kada su u pitanju organske toksične materije ustanovljeno je prisustvo povećanog sadržaja određenih PCBs - Aroclor 1260 koji prevazilazi MDK na lokacijama Industrijska zona 1 i Trafostanica 1. Opština Žabljak Sadržaj opasnih i štetnih materija u zemljištu u Opštini Žabljak analizirano je na šest lokaliteta (Gradska deponija 1, Gradska deponija 2, Obala jezera 1, Obala jezera 2, Saobraćajnica prema Đurđevića Tari 1 i Saobraćajnica prema Đurđevića Tari 2), pri čemu je ustanovljena povećana koncentracija kadmijuma (Cd) na lokaciji Obala jezera 1 i Gradska deponija 1, Dok je povećana koncentracija bora (B) prisutna na svim lokacijama. Na lokaciji Gradska deponija pored navedenih polutanata zabelježene su u povećane koncentracije olova (Pb), bakra (Cu) i cinka (Zn), kao i povećan sadržaj policikličnih aromatičnih ugljovodonika (PAH).

OCJENA KVALITETA ZEMLJIŠTA U CRNOJ GORI ZA 2006 GODINU

Na osnovu iznijetog može se zaključiti da su osnovni uzročnici zagađivanja zemljišta: • Povećan sadržaj polutanata (organskih i/ili neorganskih) u sedam opština što je

rezultat neadekvatnog odlaganja komunalnog otpada.

• Neadekvatno odlaganje industrijskog otpada u opštini Nikšić.

• Prisustvo PCB-a - od 13 uzoraka zemljišta na lokaciji pored trafostanica koje je ispitano na sadržaj PCB-a, prisustvo istih je utvrđeno u tri uzorka.

• Prometne saobraćajnice, koje usled značajnog povećanja broja vozila, izražene dinamike saobraćaja i ne davanju prioriteta (benificija) za korišćenja bezolovnog goriva, predstavljaju značajan izvor zagađenja okolnog zemljišta,istovremeno ugrožavajući i kvaliteta vazduha.

Imajući u vidu navedeno, neophodno je uspostaviti sistem stroge kontrole odlaganja otpada, od momenta stvaranja, sakupljanja, transporta do konačnog odlaganja. Komunalni otpad koji je najčešći uzrok povećanja koncentracije organskih i neorganskih polutanata u uzrocima zemljišta. Adekvatno rješavanje pitanja industrijskog otpad, čija količina i raznolikost zavisi od tehnoloških procesa, mora biti jedan od prioriteta u budućem periodu. S tim u vezi neophodno je na lokacijama određenim za odlaganje otpada uspostaviti kontinualni monitoring svih segmenata životne sredine.

IV SADRŽAJ RADIONUKLIDA U ŽIVOTNOJ SREDINI

Shodno Programu sistematskog ispitivanja sadržaja radionuklida u životnoj sredini Crne Gore za 2006. godinu, a u cilju otkrivanja, utvrđivanja opasnosti, obavještavanja i preduzimanja mjera zaštite od jonizujućeg zračenja vršena su ispitivanja na: nivo spoljašnjeg zračenja, sadržaja radionuklida u vazduhu, čvrstim i tečnim padavinama, jezerima i moru, riječnoj vodi, zemljištu, vodi za piće, ljudskoj i stočnoj hrani, boravišnim prostorijama i u građevinskom materijalu.

Ovaj program je realizovan od strane Javne ustanove «Centra za ekotoksikološka ispitivanja». Na osnovu Izvještaja Javne ustanove «Centra za ekotoksikološka ispitivanja» sadržaja radionuklida u životnoj sredini Crne Gore može se konstatovati sljedeće: - Mjerenje jačine apsorbovane doze gama zračenja u vazduhu u toku 2006. godine vršeno je na visini od 1 m iznad nekultivisane travnate površine na mjernom mjestu Javne ustanove «Centra za ekotoksikološka ispitivanja» neprekidno (u toku 24h svakodnevno), i mjernim mjestima Republički hidrometeorološki zavod – Podgorica i Meteorološka stanica – Bar sa periodom očitavanja jednom na svakih šest mjeseci.

- Dobijeni rezultati pokazuju da su vrijednosti jačine apsorbovane doze gama zračenja u

vazduhu na nivou predhodnih godina kao i da ne postoji ni jedan pokazatelj koji bi upućivao na bilo kakvu promjenu globalnog ili lokalnog karaktera.

- Rezultati ispitivanja sadržaja radionuklida u vazduhu pokazuju da aritmetičke sredine rezultata mjerenja ne prekoračuju maksimalno dozvoljene vrijednosti sadržaja analiziranih radionuklida u vazduhu.

- Sadržaj radionuklida u padavinama (na mjernom mjestu JU CETI) je daleko ispod

maksimalno dozvoljenih vrijednosti koje su date za vodu za piće.

- Ispitivanje sadržaja radionuklida u vodi Skadarskog jezera pokazalo je da ista zadovoljava čak i veoma stroge vrijednosti koje su date za vodu za piće. Takođe, ispitivanje sadržaja radionuklida u morskoj vodi, koje se obavlja na uzorcima, uzetim kod Bara i Herceg Novog, pokazuje da su sve dobijene vrijednosti, aritmetičkih sredina radionuklida u morskoj vodi, daleko ispod izvedenih koncentracija koje važe za vodu za piće. Jedini izuzetak je radionuklid kalijum-40, koji se, prirodno, u većoj mjeri nalazi u morskoj vodi.

- Uzorci indikatorskih organizama (sipe i dagnje) uzimani su, jednom u šest mjeseci, na

istim mjestima na kojima se obavlja uzorkovanje morske vode. Rezultati analize su pokazali da su povećane specifične aktivnosti kalijuma-40 i cezijuma-137 i kod sipa i kod dagnji. Međutim, ova odstupanja sadržaja radionuklida u indikatorskim organizmima ne predstavlja zabrinjavajuću pojavu.

- U 2006. godini vršena su ispitivanje sadržaja radionuklida i u vodi rijeke Vežišnice nizvodno od deponije pepela i šljake «Maljevac» TE Pljevlja. U odnosu na 2005. godinu kada je zapažen periodičan porast sadržaja prirodnih radionuklida u vodi rijeke Vežišnice, u 2006. godini nije registrovano povećanje ni jednog analiziranog radionuklida. Obzirom da su, kao maksimalno dozvoljene, uzete vrijednosti koje važe za vodu za piće, za ispitivane uzorke može reći da su daleko od kritičnog sadržaja radionuklida.

- Na lokacijama Boljevići (Virpazar), Pikalja (Malesija, kanjon Cijevna) i Ždrebaonik (Danilovgrad) uzimani su uzorci, sa nekultivisanih travnatih površina, sa dubina 0-5 cm, 5-10 cm i 10-15 cm, i obrađivanog zemljišta, sa dubina 5-10 cm, za ispitivanje sadržaja radionuklida u zemljištu. Analizom sadržaja radionuklida u zemljištu došlo se do rezultata koji su u granicama normalnih vrijednosti za prirodne radinuklide, dok je sadržaj vještačkog radionuklida cezijum 137 u zemljištu, mali u poređenju sa poznatim koncentracijama ovog radionuklida u okruženju.

- Ispitivanje sadržaja radionuklida iz deponije pepela i šljake „Maljevac“ TE Pljevlja je rađeno na ukupno 2 uzorka u toku 2006. godine. Dobijeni rezultati pokazuju da su vrijednosti sadržaja radionuklida u pepelu sa deponije ispod maksimalnih vrijednosti poznatog sadržaja radionuklida u zemljištu u Crnoj Gori. Izuzetak je sadržaj kalijuma 40 koji je povećan u odnosu na vrijednosti maksimalnog sadržaja dobijenog u realizaciji projekta MENEKO (maksimalno poznati sadržaj pojedinih radionuklida u Crnoj Gori). Iako povećen sadržaj kalijuma 40 u pepelu, on ne predstavlja zabrinjavajuću pojavu. Za ispitivanje sadržaja radionuklida u uzorcima zemljišta iz neposredne okoline deponije pepela i šljake „Maljevac“ TE Pljevlja uzimani su uzorci sa nekultivisanih travnatih površina i obrađivanog zemljišta, sa ukupno 3 lokacije. Rezultati ispitivanja pokazuju da su vrijednosti sadržaja radionuklida u uzorkovanom zemljištu niže od poznatih maksimalnih vrijednosti sadržaja radionuklida u zemljištu Crne Gore (MENEKO projekat). - Ispitivanje sadržaja radionuklida u vodi za piće vršeno je na uzorcima uzetim iz gradskih vodovoda u Podgorici (kvartalno), Beranama, Pljevljima i Herceg Novom, (dva puta godišnje). Rezultati mjerenja pokazuju da su nivoi specifične aktivnosti za sve radionuklide (prirodne i vještačke) u pijaćoj vodi daleko ispod maksimalno dozvoljenih vrijednosti. - Ispitivanje sadržaja radionuklida u hrani namijenjenoj za ishranu stanovništva (goveđe, jagnjeće, pileće i svinjsko meso i meso slatkovodnih riba, pšenični i kukuruzni hljeb, voće, povrće, mlijeko i mliječni proizvodi, pečurke,) kao i stočnoj hrani (sijeno), vršeno je jednom u šest mjeseci. Dok su kod ispitivanja sadržaja radionuklida u dječjoj hrani iz društvene ishrane (dječji vrtići), uzimana 4 uzorka godišnje. Rezultati ispitivanja pokazuju da su srednje vrijednosti specifičnih aktivnosti ispitivanih radionuklida u hrani na nivou Republike daleko ispod maksimalno dozvoljenih vrijednosti.

Ispitivanja nivoa izlaganja u boravišnim prostorijama je izvršeno mjerenjem koncentracije radona na ukupno 20 lokacija u Podgorici. Na svakoj lokaciji mjerenja su vršena 3 puta godišnje. Cilj je bio da se sagledaju i varijacije koncentracije radona, koje mogu biti jako velike u zavisnosti od godišnjeg doba. Mjerenjem su obuhvaćeni stambeni prostori u individualnim i zajedničkim stambenim zgradama. Rezltati mjerenja su pokazali da je prekoračenje interventnog nivoa radona u 2006. godini iznosilo 5,0%, dok je aritmetička sredina rezultata serije mjerenja urađenih u 2006. godini 149,4Bq/m3 . Statistička obrada serije rezultata mjerenja za period 1999. – 2006. godine je pokazala da se prekoračenje interventnog nivoa za radon po godinama kreće od 5,0% do 19.5%. Aritmetičke sredine rezultata serija mjerenja, za isti period, su na nivou do maksimalno 234 Bq/m3 u 2005. godini, odnosno maksimalno 17% više od interventnog nivoa koji važi za novo-izgrađene objekte.

Ispitivanje sadržaja radionuklida u građevinskom materijalu rađeno je na uzorcima materijala sa teritorije Crne Gore. Izmjerene specifične aktivnosti radionuklida u građevinskom materijalu koji se proizvodi u Crnoj Gori su na zadovoljavajućem nivou. Građevinski materijal koji se uvozi u Crnu Goru je pod strogim nadzorom ekološke inspekcije i bez certifikata o radiološkoj ispravnosti ne može se uvoziti.

OCJENA STANJA ZA RADIONUKLIDE U CRNOJ GORI U 2006. GODINI

• Aktivnost kako prirodnih tako i dugoživećih radionuklida vještačkog porijekla (nakon černobilske havarije), u različitim vrstama uzoraka (vazduh, padavine, zemljište, riječne, jezerske, morske i pijaće vode, prehrambeni proizvodi, građevinski materijal), kretala se u niskim nivoima, odnosno daleko ispod maksimalno dozvoljenih vrijednosti, a u mnogim slučajevima i ispod granice

• Radiološko opterećenje stanovništva, kao posledica izlaganja radonu je na nivou evropskog prosjeka.

• Na osnovu urađenih i statistički obrađenih rezultata analiza, može se sa sigurnošću reći da je stanje životne sredine, sa stanovišta radiološke ispravnosti, u Crnoj Gori očuvano.

V STANJE BIODIVERZITETA

Program praćenja stanja biološkog diverziteta za 2006. godinu realizovao je Republički zavod za zaštitu prirode. U toku 2006. godine, završena je sedma godina terenskih istraživanja biodiverziteta Crne Gore, u okviru monitoringa životne sredine Crne Gore. Podaci koji su sakupljeni u ovom periodu, još uvijek nijesu validni za precizno utvrdjivanje trendova pojedinh komponenti biodiverziteta (vrsta ili ekosistema), ali mogu poslužiti kao smjernice za izradu odredjenih sektoskih strategija i planova zaštite ili korišćenja prirodnih resursa Crne Gore.

Istraživanje biodiverzita Crne Gore je sprovedeno u ukupno devet grupa živih organizama:

flora (više biljke), lišajevi, mahovine, insekti, malakofauna (puževi), ribe, herpetofauna (vodozemci i gmizavci), ptice i gljive.

Flora (više biljke)

Program aktivnosti na praćenju stanja biodiverziteta, sa ciljem njegovog očuvanja i unapredjenja u 2006. godini bio je skoncentrisan samo na najreprezentativnije vrste od medjunarodnog značaja kao i one najznačajnije vrste od nacionalnog značaja, a takodje i specifična staništa interesantna za dalju realizaciju cjelokupnog Programa. Program je vezan za praćenje odredjenih vrsta koje se nalaze u najprioritetnijim područjima koja predstavljaju nezaobilazne punktove u daljem istraživačkom radu. U tom smislu posebno su istaknuti centri biodiverziteta u Crnoj Gori kao što su Nacionalni parkovi “Durmitor”, “Biogradska gora”, “Lovćen” i “Skadarsko jezero”, kao i potencijalni objekti za zaštitu najvećeg ranga, područje Prokletija, Rumije i Orjena i refugijalni prostori riječnih dolina i kanjona rijeka Tare, Pive i Morače i njihovih pritoka.

Na navedenim lokalitetima izvedena su istraživanja sledećih vrsta flore: Adenophotra lilifolia, Aster alpinus, Bruckenthalia spiculifolia, Colchicum hungaricum, Daphne blagayana, D. laureola,D. malyana, Dianthus knappii, Dioscorea balkanica, Edraianthus glisicii, E. Wetsteinii, Erica carnea, Euohorbia dendroides, Gentiana lutea, Hermodactylus tuberosus, Hiacinthella dalmatica, Ilex aquifolium, Leontopodium alpinum, Narthecium scardicum, Omphalodes verna, najznačajnije vrste iz familije Orchidaceae, Pancratium maritimum, Pinguicula balcanica, Quercus robur ssp. scutariensis, Ramonda serbica, Salvia brachyodon, Taxus baccata, Trollius europaeus, Tulipa grisebachiana, Valeriana pancicii, Wulfenia blecicii, Goodyrea repens, Cypripedium calceolus, Draba bertiscea, Pedicuaris ernesti-mayeri,Cymodocea nodosa, Zoostera marina i Z. Noltii i dr.

Za skoro sve navedene vrste je sabran dokazni herbarski materijal i nastavljen je rad na formiranju i dopuni areal karti koje će se tokom narednih istraživanja još dopunjavati sa svim relevantnim podacima.

Lihenoflora (lišajevi)

Tokom 2006. godine, sprovedena su istraživanja vrsta lišajeva na području nacionalnih parkova. Na ovim područjima prisutne su prorijedjene vrste lišajeva (vrste rodova Cetraria, Cladonia, Lobaria, Pannaria i dr.). Obzirom da su lišajevi, pored makromiceta, najosjetljiviji organizmi na aero-zagađenja, osjetljiviji od biljaka i životinja, pa zato predstavljaju indikatore zagađenja životne sredine u tom smislu potrebno je nastaviti dalja istraživanja, da bi se sprovele odgovarajuće mjere zaštite. Brioflora (mahovine) Uviđajući značaj očuvanje mahovina u toku 2006 godine analizirane su vrste koje imaju bioindikatorski značaj i koje se po prvi put u Crnoj Gori stavljene na spisku zaštićenih vrsta: Mannia triandra, Cephaloziella calyculata, Lophozia ascendens, Brachythecium geheebii, Campyliadelphus chrysophyllus,Hypnum fertil, Pseudoleskea saviana, Homalia webbiana, Neckera pennata, Buxbaumia viridis, Dicranum viride, Paraleucobryum sauteri, Fissidens curvatus, Ephemerum recurvifolium, Ephemerum sessile, Funaria microstoma, Funariella curviseta, Grimmia caespiticia,

Grimmia fuscolutea, Orthotrichum patens, Molendoa hornschuchiana, Tortula lingulata, Syntrichia princeps, Weissia levieri, Trichostomum triumphans i Ulota crispa. U tom smislu istraženi su pojedini kanjoni i klisure, male tresave oko glacijalnih jezera i planinskih potoka i drugi lokaliteti koji su bili od interesa za rad i u ranijim istarživačkim godinama. Fauna Fauna insekata Tokom 2006 godine praćeni su lokaliteti u Nacionalnim parkovima «Durmitor», «Skadarsko jezero», «Lovćen», kao i padine Orijena, i pješčane dine kod Ulcinja, uski priobalni pojas Velike plaže, obala rijeke Bojane i Šasko jezero, radi istraživanja stanja zaštićenih vrsta entomofaune i njihovih staništa. Obavljena su istraživanja i u kanjonima Cijevne, Morače i Mrtvice. Istraživanja su pokazala da na prostoru Crne Gore nije potvrdjeno prisustvo Lycaena dispar, indikatorske vrste od globalnog značaja koja je preporučena za monitoring. S druge strane, na prethodno navedenim lokalitetima konstatove je prisustvo indikatorskih vrsta od nacionalnog značaja (zaštićene vrste insekata): Formica rufa L. (crveni šumski mrav), Lucanus cervus L. (jelenak), Orictes nasicornis (nosorožac), Iphicilides podalirius L. (jedarce), Papilio machaon L. (lastin rep), Papilio alexanor Esp. – (Sredozemni lastin rep), Parnasius apollo L. (apolon). Na području sjeverne obale Skadarskog jezera (na do sada poznatim staništima) u toku 2006 godine nije potvrđeno prisustvo vrste Papilio alexanor. Fauna puževa – Malakofauna

U toku 2006 godine praćeno je stanje diverziteta malakofaune na području Prokletija, okoline Visitorskog jezera, Hridskog jezera, područja Plava, Berana, Biogradske gore, Žabljaka, uža okolina Podgorice i Skadarsko jezero sa okolinom.

Obzirom da je tokom prošle godine nađeno nekoliko primjeraka Limax flavus oko crkve sv,.

Đorđa (Okolina Podgorice) sa sigurnošću se može potvrditi da se radi o novoj vrsti. Na području Cetinja u blizini manastira nadjena je vrsta Deroceras agreste (široko rasprosranjena palearktička vrsta) po prvi put konstatovana za Crnu Goru. Na osnovu praćenja stanja puževa u u predhodnim godinama ukazala se potreba da je pojedine vrste puževa potrebno staviti pod zaštitu, te su sledeće vrste stavljene na listu zaštićenih: Tandonia reuleaxi, Limax wohlberedti,Deroceras maasseni, Helix vladica, Helix dormitoris dormitoris, Anagastina zetaevalis, Anagastina scutarica , Anagastina vidrovan, Anagastina matjasici ,Luria lurida ,Mitra zonata i Tonna galea. Fauna riba – Ihtiofauna

Ukupno 406 vrsta riba živi u Južnom Jadranu. Od tog broja, 208 vrsta riba Jadrana spadaju u grupu ekonomski važnih vrsta. Pet vrsta riba Jadrana Crne Gore je na Crvenoj listi IUCN-a (Medjunarodna unija za očuvanje prirode). Uzroci ugroženosti morske ihtiofaune su: različiti gradjevinski zahvati na obali, zagadjenje mora otpadnim vodama i čvrstim otpadom, kao i nekontrolisana i pretjerana eksploatacija živih resursa mora.

Ne postoje pouzdani podaci o biomasi i stanju pelagičnih vrsta riba (vrste otvorenih voda) na području Crnogorskog primorja. Imajući u vidu da je lov ovih vrsta još uvijek nerazvijen, trebalo bi što hitnije procijeniti njihovu biomasu, jer su to ulazni podaci za inicijalnu procjenu maksimalnog biološki dozvoljenog nivoa korišćenja, u cilju trajnog očuvanja populacija pojedinih vrsta.

Fauna vodozemaca i gmizavaca – Herpetofauna

Vodozemci predstavljaju bioindikatore kvaliteta sredine i posebno su pogodjeni

narušavanjem, a često i potpunim uništenjem ”vlažnih staništa” kako privremenih tako i stalnih vodenih basena. Napred navedeni vodozemci i gmizavci odabrani su kao indiktori i to: rod Triturus

(T. alpestris, T. carnifex i T. vulgaris), zatim Hyla arborea, rod Rana, rod Salamandra, rod Bufo i Bombina variagata, te 12 vrsta gmizavaca Testudo hermanni, Emys orbicularis, Mauremys caspica, Caretta caretta, Podarcis muralis, Lacerta melisellensis, Lacerta viridis, Lacerta oxycephala, Algyroides nigropunctatus, Ophisaurus apodus,Natrix natrix, Vipera ammodytes.

Pomenuta fauna praćena je na sledećim područjima: planine Visitor, planine Hajla, planine

Prekornica, priobalno područje Velike plaže, Ade Bojane, Buljarice, Tivta i Orijenskog masiva. Isto tako u toku istraživanja registrovana su nova staništa za pojedine vrste vodozemaca. Fauna ptica – Ornitofauna

Tokom 2006. godine monitoring ptica vršen je u NP «Skadarsko jezero», delti Bojane, Velikoj plaži, Tivatskim solilima, te na nikšićkim akumulacijama Slano, Krupac i Liverovići, Plavskom jezeru, jalovištu u Mojkovcu, Ćemovsko polje, Kanjon Cijevne i Buljarici.

Tokom monitoringa praćeno je kvalitativno i kvantitativno stanje 297 zaštićenih vrsta ptica u

Crnoj Gori i posebno tri vrste koje su predložene kao monitoring indikatori –fendak, obični galeb i pelikani.

Na Skadarskom jezeru je izvršeno zimsko prebrojavanje u januaru 2006. godine. Iako je

broj zimujućih ptica sa 34.000 koliko je izbrojano u 2006 u odnosu na sadašnje stanje (107 000 u januaru 2007. godine) značajno porastao, rezultati nisu ohrabrujući.

Osim zimskog prebrojavanja radjen je i monitoring gnjezdarica, ovog puta sa posebnim

osvrtom na pelikane Pelicanus crispus. Kod pelikana trokom 2006 godine nije zabilježen podmladak, što ukazuje da je kolonija na ivici opstanka.

Na najvećoj mediteranskoj močvari Crne Gore, Ulcinjskoj solani, u 2006. godini, pored

zimskog prebrojavanja ptica, radjen je kompletan monitoring gnijezdjenja, uspješnosti gnijezdjenja i seoba. Zabrana lova kao prevencija ptičjem gripu pozivno se odrazila na brojno stanje ptica solane, tako da se njihov broj uvećao u odnosu na prethodne godine.

Na Velikoj plaži je nastavljeno gniježđenje Porzana pusulla. Nažalost nelegalno izgradjen

put na Velikoj plaži prijeti opstanaku ove vrste. U zaleđu plaže se gnijezdi 1% evropske populacije i što je argument za dobijanje nacionalnog statusa zaštite.

Opsežna istraživanja Tivatskih solila u periodu od 1999 do 2006 dovela su do značajnih

podataka koja su ovo područje kandidovali za IUCN V status zaštite, u okviru Prostornog plana područja posebne namjene za morsko dobro.

Takodje, u 2006. godini, donesen je spisak trajno zaštićenih vrsta ptica, tako da se njihov broj sa 238 popeo na 297 vrsta. GLJIVE (Fungi)

Na osnovu višegodišnjih istraživanja i kao jedan od rezultata rada na ovom programu monitoringa u 2006 godini su po prvi put stavljene pod zaštitu gljive kao prirodo dobro od posebnog interesa za Republiku.

OCJENA STANJA BIODIVERZITETA U CRNOJ GORI U 2006. GODINI

• Bez obzira na visok stepen diverziteta, pojedini ekosistemi Crne Gore, danas su u značajnoj mjeri ugroženi. Stepen ugroženosti pojedinih ekosistema nije isti i zavisi od inteziteta antropogenog pritiska. U tom pogledu, najugroženija je šumska vegetacija, usljed intezivne eksploatacije

• Praćenje stanja biološkog diverziteta se sprovodi sedam godina, tako da se do sada sakupljene informacije ne mogu koristiti za ozbiljnu analizu trendova. Naime tek nakon 10-te godine moći će se raditi na detalnim analizama trenda o stanju populacija indikatorskih vrsta, tako da je neophodno nastaviti praćenje stanja biodiverziteta.

• Uzroci ugrožavanja biodiverziteta u narednom periodu moraju se pažljivo analizirati kako bi se mogle predlagati mjere za poboljšanja stanja biodiverziteta, što je potrebno uključivati u sektorske planove i strategije.

• Zaštitu biodiverziteta treba usmjeriti u uspostavljanju sistema zaštićenih površina u skladu sa međunarodnim kriterijumima, zatim neophodno je održivo korišćenje resursa divlje flore i faune koja podrazumjeva uspostavljanje kontrole lova i skupljanja, te kontrola prometa rijetkim i ugroženim vrstama divlje flore i faune.

• Shodno rezultatima stručnih i naučnih istaživanja, kao i rezultatima istraživanja u okviru sedmogodišnjeg Program praćenja stanja biološkog diverziteta donijet je revidovan spisak zaštićenih vrsta biodiverziteta kojim je stavljeno pod zaštitu 415 biljnih vrsta i 430 životinjskih vrsta, kao i cjelokupan red slijepih miševa (Rješenja o stavljanju pod zaštitu pojedinih biljnih i životinjskih vrsta («Sl. list RCG», br. 76/06).

VI KVALITET VODA Sistematsko ispitivanje kvantiteta i kvaliteta površinskih i podzemnih voda vrši se na osnovu programa koji donosi Ministarstvo poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede, a realizuje ga Hidrometeorološki zavod shodno članu 30. Zakona o vodama ("Sl. list RCG", br. 16/95, 22/95). Programom je data mreža stanica koja obuhvata 13 vodotoka sa 66 mjernih profila, 3 jezera sa 11 mjernih profila, priobalno more na 19 mjernih profila i podzemne vode Zetske ravnice u 8 sela.

Na osnovu izvještaja Hidrometereološkog zavoda daje se pregled stepena zagađenosti površinskih vodotoka, prirodnih akumulacija – jezera, obalnog mora i podzemnih voda. POVRŠINSKI VODOTOCI Status najzagađenijih rijeka imaju Ćehotina, Vezišnica, Morača, Ibar i Lim Rijeka Ćehotina

Uredbom o klasifikaciji i kategorizaciji voda rijeka Ćehotina je svrstana uzvodno od Pljevalja u A1,S,I kategoriju, a nizvodno od Pljevalja u A2,C,II kategoriju. Van propisane klase je BPK5 na profilu ispod Pljevalja, sadržaj gvožđa na uzvodnim profilima Rabitlja i ispod Pljevalja, kao i amonijaka na čitavom toku (»za kupanje«- van klase). Broj koli bakterija van klase na dijelu vodotoka nizvodno od Pljevalja do ušća Vezišnice, a nizvodno je nešto bolji, dok je fekalno zagađenje u A3 klasi, odnosno van klase »za kupanje« u zoni Pljevlja –Gradac. Prema stanju saprobiološkog kvaliteta vode rijeke Ćehotine spadaju u najzagađenije. Rijeka Vezišnica

Uredbom o klasifikaciji i kategorizaciji voda rijeka Vezišnica je svrstana A1,S,I kategoriju. Analiza vode je pokayala da su van propisane klase bili su sledeći parametri:

elektroprovodljivost vode, BPK5, sadržaj amonijaka, nitritia, sulfata, fosfata, broj koli i fekalnih bakterija, suspendovane materije, sadžaj gvožđa, amonijaka, nitrita i fekalnih klica (za kupanje), koli bakterija (kupanje i ribarstvo).

Takođe, jedna od zagađenijih rijeka prema saprobiološkim parametrima je i rijeka Vezišnica, koja ima odlike ekološki vrlo ugrožene sredine, dna prekrivenog sivim pepelom, u kojoj su registrovane samo određene vrste bakterija. Rijeka Morača

Uredbom o klasifikaciji i kategorizaciji voda rijeka Morača uzvodno od Duklje je svrstana u A1,S,I kategoriju , a od Duklje do ušća u Skadarsko jezero u A2,C,II.

Voda rijeke Morače je najazagađenija na lokalitetu ispod gradskog kolektora, Na tom

lokalitetu voda je bila van klase prema sledećim parametrima: BPK5, sadržaju amonijaka, fosfata, nitrita fekalnog i drugog mikrobiološkog zagađenja. Nizvodno se kvalitet vode znatno do potpuno popravlja. Uzvodno je zagađenje vezano za sadržaj amonijaka i nitrita. Kod Gradske plaže sadržaj ovih parametara je van klase u kategoriji vode za kupanje, dok su mikrobiološki i ostali parametri bili u propisanoj klasi.

Prema rezultatima saprobioloških parametara Morača je u gornjem toku oligo-saprobna, ostali dio toka je beta-mezosaproban. Konstatovano je da je na profilu gradskog kolektora stanje poboljšano, kako vizuelno, organoleptički, tako i kvantitativo.

Rijeka Ibar

Uredbom o klasifikaciji i kategorizaciji voda rijeka Ibar je svrstana uzvodno od Rožaja u A1,S,I kategoriju, a nizvodno od Rožaja u A2,C,II kategoriju. Uredbom o klasifikaciji i kategorizaciji voda rijeka Ibar uzvodno od Rožaja je prema većini parametara bila u propisanoj A1 klasi, izuzetak su sadžaj gvožđa (A2 klasa), amonijaka (A2CVK ), fenola (A2 klasa). U A2 klasi su bili i mikrobiološki parametri. Nizvodno od Rožaja, na profilu Bać, kvalitet vode je mnogo lošiji: BPK5 je u A3 klasi, amonijak i nitriti van klase, a mikrobiološki parametri u A3-van klase. Vodenu sredinu rijeke Ibra karakteriše oligo-beta mezasaprobna zona, i u odnosu na prethodne godine stanje je znatno poboljšano. Rijeka Lim Uredbom o klasifikaciji i kategorizaciji voda rijeka Lim je svrstana uzvodno od Berana u A1,S,I kategoriju, a nizvodno do granice sa republikom Srbijom u A2,C,II kategoriju. Voda rijeke Lim je bila u pretežno propisanoj klasi. Odstupanje je evidentirano za sadržaj amonijaka, koje se kretao u opsegu A3-van klase za kupanje, broju koliklice A3 –van klase, broju fekalni bakterija A2- van klase. Najzagađenija zona je bila nizvodno od Bijelog Polja. Ovdje voda nije bila za kupanje, jer su mikrobiološki parametri bili van klase. Prema saprobiološkim parametrima oligo-beta mezasaprobne zonu rijeke Lima čini gornji tok na dijelu Plav-Andrijevica, ali se primanjem otpadnih voda (kumunalne vode, otpadne vode iz fabrika za preradu drveta) stanje kvaliteta pogoršava. Karakteristike beta-mezosaprobne zone ima dio vodotoka nizvodno kod Berana, zatona, Bijelog Polja i Dobrakova. Grupi Srednje zagađenih vodotoka pripadaju rijeke Zeta, Piva, Rijeka Crnojevića i Bojana. Rijeka Zeta

Uredbom o klasifikaciji i kategorizaciji voda rijeka Zeta uzvodno od Brezovika je svrstana u A1,S,I kategoriju , a od Brezovika do ušća u Moraču u A2,C,II.

Vodotok rijeke Zete je bio u propisano klasi. Izuzetak je bio sadržaj amonijaka duž ćitavog toka (“za kupanje” – van klase), kao i malo povišeni mikrobiološki parametri u zoni Vidrovan (A2 klasa, a propisano A1 klasa), Duklov most (A3 klasa, a propisano A2 klasa).

Što se tiče saprobioloških parametara može se konstatovati da je Zeta u gornjem toku, do Duklovog mosta oligo-mezosaprobna. Ostali dio toka čini beta-mezosaprobnu zonu. Na ovom vodotoku takođe je konstatovano je poboljšano stanje bioloških indikatora u oodnosu na prethodne godine. Rijeka Piva

Uredbom o klasifikaciji i kategorizaciji voda rijeka Piva nizvodno od Pivskog jezera je svrstana u A2,C,II kategoriju.

Na profilu Šćepan polje voda rijeke Pive je bila u propisanoj A2.klasi. Rijeka Crnojevića

Uredbom o klasifikaciji i kategorizaciji voda Rijeka Crnojevića je svrstana A2,C,II kategoriju.

Voda Rijeke Crnojevića je na profilu Brodske njive bila u propisanoj A2 klasi.

Sa stanovišta saprobioloških parametara Rijeku Crnojevića je već u izvorišnom dijelu beta-mezosaprobna. Rijeka Bojana

Uredbom o klasifikaciji i kategorizaciji voda rijeke Bojane je svrstana u A2,C,II kategoriju. Na profilu Fraskanjel bila je u propisanoj A2 klasi, osim prema broju koliklica, koji se kretao u opsegu A3-Van klase. Što se tiče saprobioloških parametara rijeka Bojana pripada beta-mezosaprobnoj zoni. Grupi najmanje zagađenih vodotoka pripadaju rijeka Tara, Grnčar, Kutska rijeka i Cijevna. Rijeka Tara Uredbom o klasifikaciji i kategorizaciji voda rijeke Tare je svrstana u A1,S,I kategoriju.

Očuvanje kvaliteta vode rijeke Tare u propisanoj klasi u zoni Kolašina i Mojkovca je vrlo komplikovano. Ove godine radovi na magistralnom putu Kolašin-Mateševo uticali su na izgled i kvalitet vode nizvodno od mjesta radova. Suspendovane materije kod Kolašina su bile u A2 klasi, što je posljedica pomenutih radova. Sadržaj gvožđa je bio van propisane klase kod Kolašina (A3), Mojkovca i Đurđevića Tare (A2). Sadržaj amonijaka raste nizvodno, a u zoni Trebaljevo –Mojkovac je van klase. Interesnatno je da su nitriti kod Đurđevića Tare bili van klase. Na ovoj lokaciji kao i kod Kolašina fenoli su bili u A2. Broj koliklica je bio u A2 klasi, a broj fekalnih bakterija takođe u A2, ali samo u zoni Crna Poljana-Trebaljevo. Rijeka Grnčar

Uredbom o klasifikaciji i kategorizaciji voda rijeka Grnčar je svrstana A1,S,I kategoriju.

Voda rijeke Grnčar je uglavnom bila u propisanoj A1 klasi. Van ove klase su bili amonijak (A3), zasićenjakiseonikom i mikrobiološki parametri (A2).

Kutska rijeka

Uredbom o klasifikaciji i kategorizaciji voda Kutska rijeka je svrstana A1,S,I kategoriju.

Osim amonijaka i mikrobioloških parametara, koji su bili u A2 klasi, svi ostali parametri kvaliteta vode Kutske rijeke bili su u propisanoj A1 klasi Rijeka Cijevna

Uredbom o klasifikaciji i kategorizaciji voda rijeka Cijevna je svrstana A1,S,I kategoriju.

Voda rijeke Cijevne je bila u propisanoj A1 klasi. Izvjesna odstupanja evidentirano je kod nitrita. Fenoli su u A2 kod Trgaje, kao i ranijih godina. Sa stanovišta saprobioloških parametara Rijeka Cijevna čini oligo-saprobnu zonu. PRIRODNE AKUMULACIJE - JEZERA Skadarsko, Plavsko i Crno jezero su tri najveće i najznačajnije prirodne akumulacije čije se stanje kvaliteta prati.

Skadarsko jezero

Uredbom o klasifikaciji i kategorizaciji vode Skadarskog jezera su svrstane u A2,C,II kategoriju. Temperatura vode Skadarskog jezera je vrlo varilala duž mjernog perioda i od profila do profila. Minimalna temperatura na profilu Vranjina iznosula je 15 0 C, krajem septembra, odnosno 16,90 C sredinom juna. To je uticaj prodora vode Morače. Maksimalna temperatura je izmjerena na profilima Podhum, Moračnik i Ckla i iznosila je 290 C. Vode ovog jezera su uglavnom bile u propisanoj klasi kvaliteta, tako da su parametri mineralizacije i kiseoničnog režima bili u A1 klasi na svim profilima, van propisane klase je bio samo sadžaj amonijaka (A3) kod Vranjine i Plavnice. U kategoriji vode za kupanje, sadžaj amonijaka je bio van klase, na svim profilima, kao i sadržaj nitrita, kd Vranjine. Ostali parametri bili su u I-II klasi. Plavsko jezero Uredbom o klasifikaciji i kategorizaciji vode Plavskog jezera su svrstane u A1,S,I kategoriju. Plavsko jezero je prema većini parametara opravdavalo visoku A1 klasu. Povišen je bi jedio sadržaj amonijaka (A3) i kolibakterija (A2). U kategoriji vode za kupanje, povećan je sadržaj amonijaka (van klase) i deterdženata (II) Crno jezero Uredbom o klasifikaciji i kategorizaciji vode Crnog jezera su svrstane u A1,S,I kategoriju.

Crno jezero je takođe bilo u visokoj klasi kvaliteta vode. Van propisanih normi kvaliteta bili su suspendovane materije, amonijak i koli bakterije, a u kategoriji vode za kupanje amonijak i deterdženti.

VODE OBALNOG MORA

Uredbom o klasifikaciji i kategorizaciji vode mora u Bokokotorskom zaliva su svrstane u A2,C,II kategoriju, vode otvorene obale u A1,S,Š,I kategoriju a vode u lučkim bazenima u A3 kategoriju. Temperatura vode u Zalivu kretala se u intervalu 180-23,50 C. Na otvorenom moru je temperatura bila prosječno niža. Neobično niska temperatura vode 14,9 0 C izmjerena sredinom juna zabilježena je kod Svetog Stefana. U avgustu je temperatura vode dostizala 26,60 C. Ovakav izrazit meteo uticaj imao je posledice i na kvalitet vode. Najviši nivo kvaliteta vode propisan je za vodu otvorene obale tj.A1 klasa. Ova propisana normu prekoračena je u slučaju zasićenja vode kiseonikom, na čitavoj otvorenoj obali, a najviše kod Petrovca; u slučaju fenola kod Bara (A3) i Ulcinja (A2); u slučaju deterdženata kod Donjeg Štoja (A2); u slučaju kolibakterija na čitavoj (A2); u slučaju fekalnih bakterija u zoni Budva-Ulcinj (A2). Voda za kupanje kretala se u I-II klasi na svim lokalitetima. Najlošija je bila kod Bara i Ulcinja, a prema fekalnom zagađenju u zoni Petrovac-Ulcinj. U Zalivu Boka Kotorska, kvalitet vode je normiran u A2 klasu. Hemijski parametri su bili najčešće u A1 klasi. Izuzetak je sadržaj fenola kod Luštice, gdje su bili u A3 klasi, odnosno van klase u kategoriji vode za uzgoj riba i školjkki. U kategoriji „za kupanje“ voda se kretala u I-II klasi. Mikrobiološki, a naročito parametri fekalnog zagađenja bili su u I klasi. U Hercegnovsko-Tivatskom zalivu, odnosno u II u Risansko –Kotorskom zalivu. Voda najlošijeg kvaliteta, klasa A3, normirana je u lukama i brodograilištima. U okviru ove klase bila je voda u svim lukama, osim u Luci Bar, gdje je, prema sadžaju fosfata, BPK5 i kolibakterja , bila van klase. PODZEMNE VODE PRVE IZDANI ZETSKE RAVNICE

Uredbom o klasifikaciji i kategorizaciji voda, podzemne vode prve izdani Zetske ravnice su

svrstane u A2,C,II kategoriju.

Podzemne vode prve izdani Zetske ravnice je bila pretežno u okviru propisanih normi, osim nekoliko izuzetaka. Voda je bila van klase prema zasićenosti kiseonikom (Vukovci, Gostilj), fosfatima (Gostilj), nitrtima, fosfatima i nitritima (Vranj). U A3 klasi voda je bila u Gostilju i Golubovcima (nitrati), Vranju (elektroprovodljivost) i Drešaju (hloridi i nitrati). Najbolji kvalitet vode je evidentiran u Farmacima, Grbavcima i Cijevni (Mitrovići).

OCJENA STANJA VODA U CRNOJ GORI U 2006. GODINI

• Na osnovu redukovanog programa ispitivanja voda Crne Gore veoma je teško izvesti zaključak o opštem stanju njihovog kvaliteta. Tako da na osnovu praćenih parametara ocjena stanja nije potpuna.

• I pored pokazatelja koji ukazuju na pojedinačna odstupanja u odnosu na zahtijevane klase A1, A2 i A3, može se konstatovati da su vode u Crnoj Gori dobrog kvaliteta. U prilog ovakvoj konstataciji ide činjenica što je klasifikacija izvršena po namjeni vode za piće, a naše rijeke, jezera i more ne koriste se za te namjene.

• Izuzetak iz opšteg dobrog stanja vode čine vode rijeke Ćehotine i Vezišnice kao i vode Morače i Ibra nizvodno od Podgorice i Rožaja i to u malovodnom periodu.

• Podzemne vode Zetske ravnice su opterećene dominantno sa nitratima i fosfatima dok su vode na lokalitetu Vranj najlošijeg kvaliteta.

OCJENE I KONSTATACIJE Na osnovu naprijed izloženog može se konstatovati sljedeće: Gledano u cjelini kvalitet životne sredine je relativno očuvan, tako da omogućava sveobuhvatan i dinamičan održivi razvoj Crne Gore. Kvalitet vazduha u Crnoj Gori, ocjenjivan sa aspekta globalnih pokazatelja (sumpordioksida i ukupnih azotnih oksida), je zadovoljavajućeg kvaliteta. Osnovni pokazatelji ukazuju da se može konstatovati da postoji trend značajnog povećanja sadržaja lebdećih čestica i policikličnih aromatičnih ugljovodonika u njima. Uočavaju se povećane koncentracije dima i čađi u zimskim mjesecima, što se objašnjava grijanjem na čvrsta goriva tokom grejne sezone. Od specifičnih zagađujućih materija najviši nivoi zagađenja vazduha potiču od KAP-a, TE Pljevlja, Željezare Nikšić, nekontrolisanog spaljivanja otpada na gradskim deponijama i od izduvnih gasova iz motornih vozila. Stanje zemljišta u odnosu na sadržaj opasnih i štetnih materija, može se okarakterisati kao zadovoljavajuće. Na osnovu izvršenog praćenja, na ciljano odabranim lokacijama, konstatovano je u sedam opština zagadjenje istog kao rezultat neadekvatnog odlaganja komunalnog otpada. U opštini Nikšić neadekvatno odlaganje industrijskog otpada uzrokuje povećan sadržaj neorganskih (kadmijum, olovo, hrom, nikl, bakar, cink, bor i molibden) i organskih toksikanata (poliaromatičnih ugljovodonika i polihlorovani bifenili). U većini opština postoji negativan uticaj saobraćaja odnosno emisije izduvnih gasova kroz povećan sadržaj i organskih i neorganskih polutanata tj. policikličnih aromatičnih ugljovodonika (PAH), olova (Pb) i kadmijuma (Cd). Radiološko opterećenje stanovništva, izazvano izlaganjem radonu je na nivou evropskog prosjeka. Aktivnost kako prirodnih tako i dugoživećih radionuklida vještačkog porijekla (nakon černobilske havarije), u različitim vrstama uzoraka (vazduh, padavine, zemljište, riječne, jezerske, morske i pijaće vode, prehrambeni proizvodi, građevinski materijal), kretala se daleko ispod maksimalno dozvoljenih vrijednosti. Na osnovu urađenih i statistički obrađenih rezultata analiza, može se sa sigurnošću reći da je stanje životne sredine, sa stanovišta radiološke ispravnosti, u Crnoj Gori očuvano.

Praćenje stanja biodiverziteta se sprovodi sedam godina, tako da se do sada sakupljene informacije ne mogu koristiti za ozbiljnu analizu trendova. Naime tek nakon 10-te godine moći će se raditi na detalnim analizama trenda o stanju populacija indikatorskih vrsta, tako da je neophodno nastaviti praćenje stanja biodiverziteta. Uzroci ugrožavanja biodiverziteta u narednom periodu moraju se pažljivo analizirati kako bi se mogle predlagati mjere za poboljšanja stanja biodiverziteta, što je potrebno uključivati u sektorske planove i strategije. Zaštitu biodiverziteta treba usmjeriti u uspostavljanju sistema zaštićenih površina u skladu sa međunarodnim kriterijumima, zatim neophodno je održivo korišćenje resursa divlje flore i faune koja podrazumjeva uspostavljanje kontrole lova i skupljanja, te kontrola prometa rijetkim i ugroženim vrstama divlje flore i faune. Na osnovu redukovanog programa ispitivanja voda Crne Gore teško je izvesti zaključak o opštem stanju njihovog kvaliteta. I pored pokazatelja koji ukazuju na pojedinačna odstupanja u odnosu na zahtjevane klase, može se konstatovati da su vode u Crnoj Gori dobrog kvaliteta. U prilog ovakvoj konstataciji ide činjenica što je klasifikacija izvršena po namjeni vode za piće, a naše rijeke, jezera i more ne koriste se za te namjene. Izuzetak od opšte ocjene dobrog stanja vode čine rijeke Ćehotina i Vezišnica kao i vode Morače i Ibra nizvodno od Podgorice i Rožaja i to u malovodnom periodu. Podzemne vode Zetske ravnice su opterećene dominantno sa nitratima i fosfatima dok su vode na lokalitetu Vranj najlošijeg kvaliteta.