THÀNH Tựu NGHIÊN cứu LỊCH s ửĐƯỜNG HÒ CHÍ MINH, NHÌN TỪ GÓC Đ ộ THựC TIỄN

Trịnh Vương Hồng*

1. Đặt vấn đề

K h o a h ọ c lịch sử (K H L S ) ra đời từ nhu cầu x ã hội v à luôn đ ó n g va i trò quan

trọng tro n g đời sống x ã hội. T u y nh iên , để th àn h q u ả n g h iên cứu lịch sử đi vào cuộc

sống v à đ ư ợ c b iế t đến m ộ t cách đầy đủ, rộ n g rãi, p h á t h u y m ạ n h m ẽ vai trò tự thân

của nó, rấ t cần m ộ t sự q u a n tâm n h iều h ơ n , vớ i n h ữ n g giải p h á p h iệu quả. C ù n g với

chất lượ ng k h o a học , n â n g cao ý n g h ĩa thực t iễn c ủ a c ô n g tr ình n g h iên cứ u là đ iều

m à c h ú n g tô i m u ố n g ó p b àn , qua v iệc quy ch iếu v à o th àn h q u ả n g h iên c ứ u v ề đ ư ờ n g

Hồ Chí M in h lịch sử.

N h ư đã b iết , t ro n g m ấy n ă m g ần đây, x ã hội b ứ c xúc , lo âu bởi đ iể m số các

kỳ thi tố t n g h iệp phổ th ô n g v à thi tu y ển v ào đại học , cao đ ẳ n g q u á thấp ; m ặ t khác ,

theo kết q u ả đ iều tra x ã h ộ i h ọ c v à các sân chơ i v ăn h o á - xã hội, n h ấ t là tru y ền h ình

cù n g d ư luận x ã hội c ũ n g p h ả n ánh th ự c trạng đó. T h e o G iá o sư - V iệ n s ĩ - N h à g iáo

nhân dân P h an H u y L ê , C h ủ tịch H ộ i K h o a h ọ c lịch sử V iệ t N a m thì, “ h iện nay, lịch

sử là môn bị coi thường nhất trong các trường phổ thông... Trong các môn thi tốt ngh iệp p h ổ th ô n g , m ô n L ịc h sử bị coi là m ô n phụ , có n ă m thi có n ă m k h ô n g ” 1. C òn

T h ứ t rư ở n g B ộ G iáo d ụ c v à Đ à o tạo , T iế n s ĩ N g u y ễ n V in h H iển , t ro n g Đ ề dẫn “ H ội

thảo k h o a h ọ c qu ổ c g ia về dạy h ọ c lịch sử ở t rư ờ n g p h ổ th ô n g V iệ t N a m ” cuối

tháng 8 v ừ a qua . đ ư a ra n h ậ n định: “ D o n h iều n g u y ê n n h â n k h á c n hau , h iệu quả

g iáo dục l ịch s ử còn n h iề u bấ t cập, h ạn chế , làm c h o x ã hộ i lo lan g ” .

M ặt khác , t ình t rạ n g n h ữ n g n ă m gần đây các cơ sở đào tạo c h u y ê n n g à n h lịch

sử kh ô n g tu y ể n đủ ch ỉ t iêu d o qu á ít th í s inh thi đ ầu vào . Đ iề u n ày v ừ a c h ứ n g tỏ

nhận thức v ề v a i trò c ủ a K H L S và n g h ề “ làm s ử ” ở m ộ t b ộ p h ậ n x ã hội ch ư a thự c

sự đầy đủ, đ ú n g đắn, th ậ m ch í cá b iệ t có cả ở cán bộ cao cấp; v ừ a th ể h iện cơ chế

ch ính sách vớ i cán bộ v à n h â n sự h o ạ t đ ộ n g t ro n g n g à n h lịch sử (h o ặc liên quan),

* P G S . T S . , V iệ n L ịc h s ử q u â n s ự V iệ t N a m .

1. Bộ Giáo dục và Đào tạo - Hội Khoa học lịch sử Việt Nam: Kỷ yếu Hội thảo khoa học quốc gia về dạy học lịch sử ở trường pho thông Việt Nam, N x b G iá o d ụ c V iệ t N a m , tr .7 .

2. Bộ Giáo dục và Đào tạo - Hội Khoa học lịch sử V iệ t Nam: Kỷ yếu Hội thảo khoa học quốc gia về dạy học lịch sử ở trường phổ thông Việt Nam, N x b G iá o d ụ c V iệ t N a m , tr .3 .

451

VIỆT NAM HỌC - KỶ YÉU HỘI THẢO QUỐC TẾ LÀN THỦ TƯ

còn b ấ t cập . C ó th ể dễ d à n g n h ậ n ra đ iều này , khi biết r ằ n g các hoạ t đ ộ n e sử học (có

thể ở c ác n g à n h k h á c n h a u ) đều ở n h ó m lợi ích xã h ộ i thấp. C ũ n g có thể n êu ên

thự c tể là, đã 46 n ă m từ n g à y ra đời, H ội K h o a học l ịch sử V iệ t N a m v ẫ n là Hội xẫ

hội - n g h ề ngh iệp , m ặc dầu , ch ính trị v à sử h ọ c luôn n h ư h ình với bóng .

L ịc h sử in d ấu ấn t ro n g m ọ i lĩnh vự c của đờ i s ố n e x ã hội, đó là m ộ t sự h ể n nh iên ; n h ư n g vì sao ở n ư ớ c ta m ấy n ă m gần đây xuấ t h iện h iện tư ợ n g m ộ t bộ p lận

xã hội (d ù nhỏ ) sao n h ã n g vớ i L ịch sử? Đ ã có nh iều cách giải th ích th ự c trạng tiên đ ư ợ c đ ư a ra.

T h ự c ra, từ xa x ư a đã x u ấ t h iện nh iều quan n iệm v ề L ịch sử - Sử học. D o h(àn

cả n h l ịch sử , n h ậ n th ứ c h o ặ c q uan đ iểm giai cấp, L ịc h sử đã đ ư ợ c n h ìn nhận ứ eo

n h iều c á c h khác n hau , cả về vai trò x ã hội, t ính k h á c h quan , k h ả n ă n g n h ậ n thức...

N g ư ờ i ca ngợi, k ẻ p h ủ đ ịnh h o ặ c dèm pha. T h e o sự p h á t tr iển của xã hội loài nguời,

n g ư ờ i ta n g à y c à n g n h ậ n th ứ c đầy đủ, đ ú n g đắn về v ị trí vai trò to lớn c ủ a sử h)c.

N h à v ă n N g a thế kỷ X IX , G. T se c n ư sé p x k i đã viết: là ngườ i có g iáo dục n à

k h ô n g y ê u th ích lịch sử thì chỉ có thế là m ộ t con n g ư ờ i k h ô n g p h á t t r iển đầy đủ về

trí t u ệ ” 1. V í von theo m ộ t cách k hác , T ổ n g th ố n g P h á p P h ră n g x o a M ít tơ răn g lói,

đại ý: N h ữ n g kẻ k h ô n g h iểu lịch sử dân tộc thì b ơ v ơ n h ư n h ữ n g đ ứ a trẻ m ồ côi.

L ịc h sử là túi k h ô n của con n g ư ờ i, c h ứ a đ ự n g b iế t bao đ iều hay , lẽ phải, những

bài h ọc , k inh n g h iệ m th àn h c ô n g và thấ t bại; thông q u a lịch sử có thể cả i hoá đ rợc

tâm t ín h c o n ng ư ờ i, íừ x ấ u b iến th àn h tốt, n h ư q uan n iệ m của ng ư ờ i xưa . V u a T ự

Đ ứ c c h o rằn g lịch sử , k h ô n g chỉ là tấm g ư ơ ng , bài h ọ c k inh ng h iệm c h o đời s a u ,m à

hơ n n ừ a l ịch sử cò n là đ iển c h ư ơ n g lớn của quốc gia: “ N ư ớ c có ch ính sử , là để to rõ

thể th ố n g kỷ c ư ơ n g v à t ru y ề n b ảo ch o đời sau , từ x ư a đế v ư ơ n g dấy lên, sửa sm g

xây d ự n g , k h ô n g có v iệ c n ào ỉớn b à n g v iệc ấ y . . . [nếu] v iệc đời cổ dã lờ m ờ, lấv gì

làm k in h n g h iệm ch o đờ i s a u ? ”2.

V ừ a m a n g t ính hàn lâm , v ừ a đ ậ m ch ấ t thự c tiễn , sử học n h ư v ừ a gần gũi, /ừ a

x a lạ vớ i đ ô n g đ ả o q u ầ n chúng . Bởi vậy, c h ú n g tôi n g h ĩ rang , n g h iê n cứ u sử iọc,

c ù n g v ớ i v iệc n â n g cao chấ t lư ợ n g k h o a học, cần ch ú t rọ n g t ính th ự c t iễn , gợi m<f sự

gắn kế t g iữ a k h o a h ọ c - th ự c t iễn và c u ộ c sống.

2. Ý nghĩa thực tiễn cập nhật của đường lịch sử Hồ Chí Minh

X in nêu ra m ộ t số v ấ n đề, x e m n h ư ví dụ t ro n g v iệc kha i thác , vận dựng ính

th ự c t iễ n của lịch sử Đ ư ờ n g H ồ C hí M in h góp ph ần th a m khảo xây d ự n g n ền tuốc

p h ò n g toàn dân h iện nay.

1. D a n th e o P h a n N g ọ c L iê n ( c h ù b iê n ) : Phương pháp luận sử học, N x b Đ ại h ọ c q u ố c gii H à

N ộ i , 1999 , tr 92 .

2. Q u ố c s ử q u á n t r iề u N g u y ễ n : Đ ạ i Nam thực lụ c , tập 1, N x b G iá o dục , H. 2 0 0 2 , tr. 192.

452

THÀNH TỰU NGHIÊN cứ u LỊCH s ử ĐƯỜNG HỒ CHÍ MINH.

Kiên định quyết tâm, nuôi dưỡng ỷ chí giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước, ra sức tìm kiếm giải pháp đưa sức mạnh từ hậu phương lớn miền Bắc vào chiến trường miền Nam.

Với N gh ị q u y ế t 15 n ă m 1959, Đ ả n g L a o đ ộ n g V iệ t N a m (tên lúc ấy c ủ a Đ ả n g

C ộ n g sản V iệ t N a m ) c h ủ t rư ơ n g ch u y ển h ư ớ n g ch iến lược của cách m ạ n g V iệ t

N am , từ đ ấu t ran h c h ín h trị t iến lên kế t hợ p đấu t ran h c h ín h trị vớ i đ ấu t ra n h vũ

t rang và c h u ấ n bị ch o c u ộ c k h á n g ch iến lâu dài, d á n h th ắ n g g iặc M ỹ x â m lược. V iệ c

tìm p h ư ơ n g th ứ c c h u y ể n sức m ạ n h vậ t chất v à b inh lực, x ây d ự n g tu y ến chi v iện

ch iến lược từ h ậu p h ư ơ n g lớn m iề n B ắc vào t iền tu y ến lớn m iề n N a m đ ư ợ c đặ t ra.

Và, Đ ư ờ n g H ồ C hí M in h trên b ộ v à trên b iển ra đời từ đó.

Đ ư ờ n g T rư ờ n g S ơ n v à đ ư ờ n g vận tải trên b iển bắ t n g u ồ n từ k in h n g h iệ m của

dân tộc V iệ t N a m t ro n g đấu t ra n h c h ố n g ngoạ i x â m trư ớ c đây cũ n g n h ư t ro n g c ách

m ạn g v à k h á n g ch iến c h ố n g th ự c dân Pháp. Q u a n g T ru n g đ ã từ n g m ở đ ư ờ n g ch o

đại qu ân h à n h q u â n th ầ n tốc từ N a m ra B ắc đại p h á qu ân T h an h . B á c H ồ từ n g ch ủ

trư ơ n g m ở đ ư ờ n g N a m tiến , “ co n đ ư ờ n g quần c h ú n g ” từ P á c B ó v ề B ắ c C ạn , T h á i

N g u y ê n để t iến về H à N ộ i. Đ ư ờ n g g iao liên t ro n g các ch iến k h u từ V iệ t B ắ c q u a

T ru n g B ộ , T â y N g u y ê n đ ến Đ ô n g N a m Bộ, Đ ồ n g T h á p M ư ờ i . . . từ n g h o ạ t đ ộ n g có

h iệu quả. C ũ n g t ro n g k h á n g P h á p , L iê n k h u 5 từ n g tổ c h ứ c đơ n vị v ậ n tải th u y ề n

bu ồ m ra m iề n T ru n g c h u y ể n h à n g vào K h u 5, 6; N a m B ộ từ n g d ù n g th u y ề n qu a

Thái L a n v à C a m p u c h ia m u a v ũ kh í, h o ặ c đ ư a cán bộ ra B ắ c v ào N a m c ô n g tác.

Lịch sử nhân loại đã biết đến nhiều tuyến giao thông vận tải quân sự. Đó là con đ ư ờ n g m à Đ ại đ ế A lế c h x ă n g đ r ơ xuấ t p h á t từ M a k ê đ ô n ia tới A i C ập , B a T ư , Ấ n

Đ ộ dài hơ n 10 .000 k i lô m é t q u a b iể n sâu, rừ n g rậm v à sa m ạc ; là đ ư ờ n g h à n h q u â n

của N a p ô lê ô n g tới n ư ớ c N g a , là co n đ ư ờ n g M iế n Đ iệ n từ B ắ c Ấ n q u a T rù n g K h á n h

(T ru n g Q u ố c ) , v .v . . .

N h ư th ế , Đ ư ờ n g H ồ C h í M in h là kế t q u ả c ủ a sự v ậ n d ụ n g m ộ t c á ch sá n g tạo

k in h n g h iệ m l ịch s ử c ủ a d ân tộc v à k in h n g h iệ m c ủ a c h iế n t ra n h th ể g iớ i v à o đ iề u

k iện cụ th ể c ủ a V iệ t N a m th ờ i h iệ n đại; sán g tạo V iệ t N a m c ò n ở c h ỗ p h á t h iệ n ra

các p h ư ơ n g th ứ c - g iả i p h á p - b iệ n p h á p đ ả m b ả o s ự tồ n tại , duy trì h o ạ t đ ộ n g c ủ a

đ áp ứ n g y ê u c ầ u n g à y c à n g c a o c ủ a c á c h m ạ n g m iề n N a m v à c h iế n t rư ờ n g N a m

Đ ô n g D ư ơ n g . Đ ư ờ n g H ồ C h í M in h n g à y c à n g p h á t t r iển , c h ia r a các “ tu y ế n ” , c ác

“ loại đ ư ờ n g ” c ụ thể . S a u g ầ n ha i n ă m h o ạ t độn g , T h ư ờ n g t rự c Q u â n u ỷ T r u n g

ư ơ n g xác đ ịn h : “ Đ ư ờ n g ch i v iệ n là đ ư ờ n g bộ , đ ư ờ n g k h ô n g v à đ ư ờ n g thuỷ . Đ ư ờ n g

thuỷ có n h iề u k h ả n ă n g th ự c h iện , v ấ n đề q u a n t rọ n g là ta p h ả i n ắ m đ ư ợ c t ìn h

h ìn h m iề n N a m ” 1.

1. H ồ s ơ số 2 8 5 , P h ô n g Q u â n uỷ T r u n g ư ơ n g - T r u n g tâ m L ư u t r ữ B ộ Q u ố c p h ò n g .

453

VIỆT NAM HỌC - KỶ YÉU HỘI THẢO QUỐC TỂ LÀN THÚ TƯ

Đ ư ờ n g H ồ C h í M in h trên bộ v à t rên b iển , n h ấ t là trên bộ thể h iện 4 c h ứ c năng, c ũng là n h ữ n g n h iệ m v ụ t rọ n g yếu.

Đ ư ờ n g T rư ờ n g Sơn x u y ê n qua đ ịa bàn 20 tỉnh (9 tỉnh của V iệ t N a m , 7 t ỉnh Lào

v à 4 tỉnh của C am p u ch ia ) , toàn địa bàn rộng 100.000 k m 2. L ự c lượ ng ở đây bao góm

9 sư đoàn; B ộ đội T rư ờ n g S ơ n đượ c trang bị h o n 10.000 xe vận tải, 1.500 x e iráy

b inh chủng v à n h iều p h ư ơ n g t iện kh í tài khác; tổ n g quân số hơn 120.000 người.

T ổ n g ch iều dài đ ư ờ n g đ ư ợ c xây dựng , cải tạo gồ m đ ư ờ n e m ò n thô s ơ v à đại lộ

cơ giới là t rên 2 0 .0 0 0 k i lô m é t vớ i 6 trục dọc v à 21 trục n g a n g ' . T rên đ ư ờ n g T rưòng

Sơn còn có hệ th ố n g ố n g x ă n g dầu dài 1.399 km , với 114 trạm b ơ m x ă n g dầu và 50

khu kho vơ í trữ lư ợ n g 2 7 .0 0 0 m é t khố i x ă n g dầu. M ạ n g th ô n g tin l iên lạc với hơn

10.000 km đ ư ờ n g dây , hơ n 1.000 m áy th ô n g tin vô tuyến . H ệ th ố n g k h o tàn g có rữ

lượ ng hàn g chục v ạn tấn h à n g hoá . H àn g chục b ệnh v iện v à bện h xá c ù n g cá c đội

đ iều trị, p h ẫ u th u ậ t n g à y đ ê m p h ụ c vụ trên tu y ến đư ờ ng . Với cơ cấu, qui m ô và hệ thống đồng bộ như vậy, Trường Sơn thực sự là căn cứ chiến lược trọng yếu của chiến trường ba nước Đông Dương.

T ro n g suốt 16 n ă m hoạ t động , bộ đội vận tải v à các lực lượng tại T rư ờ n g Sơn đã

vận chuyển đượ c trên 1 triệu tấn vậ t chất, vũ khí v ào m iền N a m - N a m Đ ô n g Dưong,

đ ảm bảo cho hơ n 2 tr iệu lượ t ngườ i vào ch iến trường , hoặc ra m iền Bắc, v ận chuvển

cơ động 10 lượt sư đoàn , 3 quân đoàn , hộ tố n g 90 đoàn b inh khí kỹ thuật.

C u ộ c ch iến đấu ở T rư ờ n g S ơ n c h ố n g “ ch iế n lược ng ăn c h ặ n ” của đối phương

là chiến đấu ở một hướng chiến trường trọng yếu, trên một địa bàn rất rộng, địa h ình p h ứ c tạp g ồ m địa p h ậ n V iệ t N a m , L à o v à C a m p u c h ia . Tạ i nơi đây , đ ịch thực

h iện ch iến lược ch iến t ran h ng ăn chặn tổ n g h ợ p , q u y ế t liệt. C h ú n g s ử d ụ n g khòng

quân h iện đại nhấ t , k ể cả m áy bay B 52 ; b o m m ìn h ỗ n h ọ p m ới nhấ t, uy Ịực lớn; lập

h àng rào đ iện tử M a c N a m a ra , thả “ cây đ iện tử n h iệ t đớ i” vớ i m ạ n g ra đa c ả m ưng

từ tính; gây m ư a , m ù n h â n tạo làm đ ư ờ n g lầy lội; thả chấ t độc h o á h ọ c h u ỷ d iệ t ;ây

rừng , gây b ệ n h tậ t c h o n g ư ờ i làm m ấ t sức ch iến đ ấ u . . . Đ ịch đã dội x u ố n g Trương

Sơn trên 4 triệu tấ n b o m . B ộ đội T rư ờ n g Sơn và các lực lư ợ ng trên tu y ến đường đã

đánh trả k h ô n g q u â n đ ịch 151.133 trận , bắn rơi 2 .455 m á y bay; đ ánh bộ b in h Cịch

2 .500 trận , diệt 18 .740 tên.

T ro n g q u á tr ình x â y d ự n g v à ch iến đấu b ảo v ệ tuyến đ ư ờ n ạ , bảo v ệ ỉực lưcng,

bào vệ dân , bộ đội T rư ờ n g S ơ n đã đượ c ch ính p h ủ và nh ân dân L ào , C am p u eh ia

1. D o t ín h c á c h k h á c n h a u . T h e o T h iế u tư ớ n g Đ ỗ X u â n D iễ n , n g u y ê n T ư lệnh B in h đ o à n 12 th ì t rụ c n g a n g là 5 ( x e m Đ ường H ồ C h í M inh - M ột sủng tạo chiến lược cùa Đ àng, IMxb O uân

đ ộ i n h â n dân , H à N ộ i , 1999 , t r .6 6 ) ; Đ ạ i tá , T S . V ư ơ n g V ăn H o à v iế t số t rụ c n g a n g lì 13 (x e m B ộ Q u ố c p h ò n g : Đ ường H o C h í M inh trên biển - con đường của ý ch í và sứ c sán} tạo Việt Nam, N x b Q u â n đội n h â n d â n , H à N ộ i , 2 0 1 1 , t r .6 3 3 ) .

454

THÀNH TỰU NGHIÊN c ứ u LỊCH s ử ĐƯỜNG HỒ CHÍ MINH.

ủ n g hộ, tạo đ iều k iện - g iúp đ ỡ v à p hố i hợ p ch iến đấu c h ố n g kẻ th ù chung . B ạ n cho

m ư ợ n đấ t lập căn cứ , làm đ ư ờ n g vận tải, c u n g c ấ p /g iú p m u a n h u y ế u p h ẩ m ( lư ơng

thự c , th u ố c m e n . . . ) ; ta g iúp b ạ n giải p h ó n g v à xây d ự n g cơ sở ở n h iều địa p h ư ơ n g thuộc T ru n g - H ạ L à o v à Đ ô n g B ắc C am puch ia . Đường H ồ Chí Minh - Trường Sơn thực sự là một hướng chiến trường trọng yếu, một biêu tượng sáng ngời về tình đoàn kết chiến đấu giữa nhân dân ba nước Việt N a m - Lào - Campuchia anh em.

C ù n g vớ i p h ư ơ n g th ứ c v ận ch u y ể n đ ư ờ n g bộ , p h ư ơ n g thứ c v ận c h u y ể n trên

b iển ra đờ i, đ áp ứ n g y ê u cầu chi v iện ch o cách m ạ n g m iề n N a m , ng ày m ộ t lớn và

cấp bách . T ừ sớm , B ộ C h ín h trị v à Q u â n uỷ T ru n g ư ơ n g đ ã d ự k iến v ề k h ả năng , dù

đặc b iệt cố gắng , b ộ độ i T rư ờ n g Sơn c ũ n g c h ư a thể m ở đ ư ợ c đ ư ờ n g v ậ n tải bộ ,

t ro n g vài b a n ă m v à o tớ i các nơ i x a của N a m Bộ, N a m T ru n g Bộ. T ừ v iệc n h ậ n thứ c

rõ n h ữ n g k h ó k hăn v à cả ưu thế của vận tải b iển , Q u â n uỷ T ru n g ư ơ n g v à B ộ Q uốc

p h ò n g đ ã tổ c h ứ c lự c lư ợ n g ch ứ c n ă n g v à chỉ đạo kh ẩn t rư ơ n g k h ả o sát h à n g hải, dò

đ ư ờ ng , n ắ m đ ịch , tổ c h ứ c b ế n bãi; chỉ th ị các t ỉnh N a m T ru n g B ộ , N a m B ộ h iệp

đ ồ n g v à đ ư a th u y ề n ra B ắ c n h ậ n vũ khí, t ran g bị. B ộ Q u ố c p h ò n g th ố n g n h ấ t vớ i B ộ

G ia o th ô n g v ậ n tải g iao n h iệ m vụ cho các cơ quan , đ ơ n v ị th u ộ c q u y ề n p hố i hợp.

C u ố i th á n g 1 n ă m 1960, T iểu đo àn 603 (m a n g tên “ T ập đ o à n đ á n h cá sông

G ia n h ” ) th ự c h iện c h u y ế n đi đầu t iên c h ở 5 tấn v ũ khí, th u ố c m e n v à o K h u 5 k h ô n g

th àn h công . Đ iề u n ày c h ứ n g tỏ p h ư ơ n g th ứ c vận tải th ủ c ô n g v en b iển k h ô n g đảm

b ảo an toàn v à k h ô n g đ ủ đáp ứ n g y êu cầu chi v iện t iền tu y ến . T h ư ờ n g trự c Q u â n uỷ

T ru n g ư ơ n g chỉ đạo c h u y ể n p h ư ơ n g thức : d ù n g p h ư ơ n g t iện từ m iề n B ắc c h ở h à n g

v à o m iền N a m v à n g ư ợ c lại; g iao h à n g kh i ha i đo àn g ặp n h a u (dọc đư ờ n g ) , hoặc đi

th ẳn g đến đ ích .

T ro n g q u á tr ình c h u ẩ n bị xây d ự n g p h ư ơ n g á n v à tổ c h ứ c x ây d ự n g lực lượ ng

v ậ n chu y ển , T ru n g ư ơ n g C ụ c m iề n N a m chấp h à n h chỉ th ị c ủ a B ộ C h ín h trị, chỉ đạo

các t ỉnh v e n b iển N a m T ru n g B ộ v à N a m B ộ chủ đ ộ n g c h u ẩ n bị b ến bãi v à tổ chức

đ ư a th u y èn r a B ắc, v ừ a th ăm dò t ình h ình , luồng lạch v ừ a nh ận v ũ kh í đ ư a về N am .

T ro n g th án g 8 -1961 , b ố n đội th u y ề n của t ỉn h C à M a u , T rà V in h v à B ế n T re v ư ợ t

b iển ra B ắ c th à n h cô n g ; th án g 5 -1962 , th ê m đội th u y ề n của t ỉnh B à R ịa tới đích.

Đ â y c h ín h là m ộ t t ro n g n h ữ n g lực lượ ng , p h ư ơ n g t iện b a n đầu để x ây d ự n g nên

Đ o à n 759. Ở ch iều n g ư ợ c lại, c ù n g nh iều hoạ t đ ộ n g n g h iê n cứu , c h u ẩ n bị ở m iền

B ắc , đội th u y ề n do B ô n g V ă n D ĩa p h ụ trách đi t r inh sát, v à o m iề n N a m đầu th àn g 4-

1962 và t rở lại m iề n B ắ c sa u 4 th án g đ ã m a n g lại k h ả n ă n g th ự c t iễn của v ậ n tải

b iển cù n g n iề m tin v ô b ờ ch o m ọi ngư ờ i . Sau đó 2 th án g , 11 th á n g 10 n ă m 1962,

ch iếc tàu v ỏ g ỗ đ ầu t iên , số h iệ u 41 m a n g tên “ P h ư ơ n g Đ ô n g 1” do đ ồ n g chí L ê V ă n

M ộ t làm th u y ề n t rư ở n g , đ ồ n g chí B ô n g V ă n D ĩa làm c h ín h trị v iên , rời b ến Đ ồ Sơn,

H ả i P h ò n g c h ở g ần 30 tấn v ũ khí, v ư ợ t q u a só n g g ió v à sự k iể m soá t gắ t gao của

455

VIỆT NAM HỌC - KỶ YÉU HỘI THẢO QUỐC TẾ LẦN THÚ T ư

địch, cập bến V à m L ũ n g , C à M a u sáng 19-10-1962 an toàn, đ ánh dấu v iệc chính

thức khai th ô n g tu y ến chi v iệ n ch iến lược - đ ư ờ n g H ồ C hí M in h trên b iển . C ứ như

vậy, lực lư ợ n g v ậ n tải v ừ a t iếp tục sử d ụ n g tàu vỏ gỗ, đến chỗ ch u y ển san g tàu vó

sắt, tải t rọ n g lớn hơ n , v ữ n g chắc hơ n (do B ộ G iao th ô n g vận tải phối h ợ p với 3Ộ

Q u ố c p h ò n g n g h iên cứ u , đ ó n g ở H ải P h ò n g v à cả ở n ư ớ c bạn T ru n g Q uốc) , dáp úng

nhu cầu ch iến trư ờng . C h ín h n h ờ sự ch ủ động , năng đ ộ n g và sáng tạo trên , cho đến

trư ớc vụ V ũ n g R ô (2 -1 9 6 5 - P h ú Y ên ) , cách vận tải này bị đ ịch p h á t hiện, v iệc Aận

chuyển đạ t thành c ô n g lớn. T a đã tổ ch ứ c đư a 88 ch u y ến tàu, chuyển đuợc

4 .919 .636 tấn vũ kh í v à h à n g th iế t y ếu vào N a m T ru n g Bộ, nhấ t là T ây N a m Bộ, lạt

93% , vượ t x a chỉ t iêu T ru n g ư ơ n g g iao (ch u y ển đạt 5 0 % sổ h à n g tới đích là th inh

công). R iên g 2 n ă m 1962, 1964 đạ t tỷ lệ cao nhất: 100% , 57/57 chuyến hàng tới

đích. K et quả đó làm tác đ ộ n g m ạ n h đ ến ch iến t rư ờ n g N a m B ộ v à N a m T rung Bộ,

góp phần làm n ên n h ữ n g ch iến cô n g oanh liệt: Ấ p B ắc , Đ ầm D ơi, Cái N ư ớ c . Chà

Là, V ạ n T ư ờ n g , B a G ia , B ìn h G iã, Đ ồ n g X o à i . .. K ế t q u ả vận tải biển thời đoạn nàv

càng đặc biệt có ý ngh ĩa , kh i m ặ c dù trên bộ, ta đã làm đư ợ c đ ư ờ n g tới B ắc "ay

N guyên , n h ư n g do đ iều k iệ n tự n h iên và đ ịch ra sức đ á n h ph á ngăn chặn, đ ư ờ ng bộ

chỉ ch u y ển tới ch iến t rư ờ n g đư ợ c 1.410 tấn vậ t chất, ch ủ yếu cho Trị T h iên và Nam

Lào, đạt 2 5 % kế h o ạ c h trên giao.

K h á n g ch iến c à n g p h á t triển , yêu cầu từ ch iến trư ờ n g n gày càng cao và địch

thì t ìm m oị cách n g ă n chặn , bộ đội hải qu ân đ ã m ở ra nh iều đ ư ờ n g để đ ư a cán bệ và

vũ khỉ tới đích. Đó là 5 tuyến trong đó có tuyển dài hưn 3,000 hải lý, từ Hải Phong qua eo b iển Q u ỳ n h C h â u , p h ía b ắ c đ ảo H ải N am , ra b iển g iữa P h il ipp in và Hòng

C ông , v ò n g q u a p h ía tây P h il íp p in và đ ô n g T rư ờ n g Sa, vòne, x u ố n g ven Hen

M ala ix ia đến sát X in g g a p o , q u a V ịn h T hái L an , về v ù n g b iển T â y N a m Bộ. T ừ quí

IV n ă m 1965 đ ế n th á n g 4 -1 9 7 2 , thự c h iện các p h ư ơ n g án p h á thế bao vây của đ ch,

Đ o àn 125 đ ã h iện 71 lần c h u y ế n tàu có 12 ch u y ến th à n h cô n g với hơn 688 tấn hàng;

từ 1972 đ ến th án g 4 -1 9 7 5 , Đ o à n 371 của K h u 9 b ằ n g h ình thứ c cô n g khai hợp pháp,

đ ư a th u y ền v ư ợ t b iể n ra B ắ c nh ận h à n g đã thực h iện đư ợ c 37 chuyến , c h ở hơn 520

tấn hàng v ề N a m B ộ . . . V ũ khí vào tới N a m B ộ p h á t h u y h iệu quả rất đặc biệt. Bằng

4 quả th u ỷ lôi, n h ã n h iệu K B c ủ a L iê n X ô , m ỗi quả n ặ n g 1.075 kg, bộ đội R ừ ng Sác

(Q u ân k h u 7) đã đ á n h c h ìm tàu c h iế n lớn c ủ a M ỹ B .R .V ic to ry t rên sông L òng T íu

T ừ năm 1961 đ ến 4 -1975 , Đ o àn 759 - 125 đã vận chuyển đựoc trên 99.000 tấn

vũ khí, t rang bị, h à n g h o á vào ch iến trường. R iêng t ro n g cuộc T ổ n g tiến công vồ nổi

dậy M ù a X uân 1975, Đ o à n 125 đã thực h iện thành công 173 lần chuyến tàu, chở

8.741 tấn vũ khí h ạ n g n ặ n e g ồ m 50 xe tăng và đại pháo ; đưa 18.741 cán bộ, ch itn sĩ

vào ch iến t rư ờ n g th am gia ch iến đấu, kịp thời h iệp đ ồ n g với các cánh quân đường bộ.

456

THÀNH TỰU NGHIÊN c ứ u LỊCH s ử ĐƯỜNG HỒ CHÍ MINH.

Bài học cụ thể, thiết thực từ hai phương thức vận chuyển bộ - biển. N h iề u n h à

k hoa học , n h à q u â n sự đ ã đối c h iế u các th ô n g số để làm rõ ưu v à n h ư ợ c đ iểm của

từng p h ư ơ n g thức . P h ó đô đ ố c - T iế n s ĩ N g u y ễ n V ă n Hiến* viết: “ C ó thể nó i, v ề số

lượng v ũ kh í v à h à n g h o á m à Đ o à n 125 vận c h u y ể n c ủ a đ ư ờ n g H ồ C h í M in h trên

biển so vớ i số lư ợ n g v ậ n c h u y ể n c ủ a đ ư ờ n g H ồ C h í M in h trên b ộ thì ít h o n nhiều ;

như ng n ó lại c ó ý n g h ĩa th ậ t lớn lao. V ậ n tải trên b iển k ịp thờ i ch i v iệ n vũ khí, đạn

dược, n h u y ể u p h ẩ m . .. c h o n h ữ n g v ù n g ven b iển m iề n T ru n g , T â y N a m B ộ m à ở đó

v ậ n tải t rê n b ộ c h ư a th ể v ư ơ n tớ i đượ c . V ậ n tải b iển tuy có g ia n nan , n g u y h iể m hơ n

đ ư ò n g b ộ n h ư n g lại có ư u thế v ề tốc độ, thời g ian: n ế u v ậ n c h u y ể n đ ư ờ n g b ộ m ất

hàng m ấ y th á n g trờ i m ớ i tới nơ i thì v ậ n c h u y ể n đ ư ờ n g b iển ch ỉ độ h ơ n m ộ t tuần , m à

tỷ lệ tổn th ấ t v ề h à n g h o á chỉ 7 % (9 3 % h à n g tới đ ịch )” 1, về k h ía c ạ n h khác , chi phí

v ận tải c h o m ỗ i tấn h à n g trên b iể n đ ỡ tốn k é m h ơ n rất n h iề u so vớ i v ận tả i đ ư ờ n g

bộ: cứ 100 tấn v ũ kh í v ậ n c h u y ể n b ằ n g đ ư ờ n g b iển ch ỉ cần 10-15 c á n bộ c h iế n sĩ;

n ếu vận tải đ ư ờ n g b ộ th ì cần đ ế n m ộ t sư đ o à n m a n g v ác , n ế u v ậ n tải b ằ n g c ơ giới

th ì lượng x ă n g d ầu tố n g ấ p h à n g t ră m lần so vớ i v ận tải đ ư ờ n g b iển . V ậ n tải b iển có

th ể ch u y ể n n h ữ n g “ h à n g h o á đ ặ c b iệ t” , đó là các loại v ũ k h í t ra n g bị lớn , đặc chủng ;

v ậ n tải b iể n c ò n đ ư a m ộ t số cán b ộ lãnh đạo, cán bộ cao cấp của Đ ả n g , N h à n ư ớ c và

quân đội b ổ s u n g c h o c h iế n t rư ờ n g 2.

L ịc h sử đ ư ờ n g H ồ C h í M in h ( trên bộ v à t rên b iển ) m ãi m ãi là b iểu tư ợ n g của

khát v ọ n g g iả i p h ó n g d â n tộc, th ố n g n h ấ t đấ t n ư ớ c c ủ a n h â n d ân V iệ t N a m , biểu

tư ợ ng v ề c h ủ n g h ĩa a n h h ù n g c á c h m ạ n g v à sứ c sá n g tạo V iệ t N a m , k h o tri th ứ c vô

g iá cần lưu t ru y ề n , t ra o t ru y ề n c h o các thế h ệ t iếp sau. Đ â y là m ộ t nộ i d u n g lớn,

chúng tôi k h ô n g đặ t ra luận b à n ở bả i v iế t này. V ớ i ý đ ịnh n h ìn n h ậ n về t ín h thự c

t iễn c ủ a lịch s ử đ ư ờ n g H ồ C h í M in h , b ư ớ c đầu x in n ê u m ộ t số ý sau:

L ịc h sử đ ư ờ n g H ồ C h í M in h cho ta m ộ t cái n h ìn tổ n g thể v ề p h ư ơ n g thức,

h ình t h ứ c 3, c á c h tổ c h ứ c v ậ n c h u y ể n v ậ t ch ấ t v à b in h lực - sứ c m ạ n h c ủ a h ậu

* Uv v iên T ru n g ương Đ ảng, T h ứ trư ở n g B ộ Q uốc phòng, T ư lệnh Quân chủng hải quân

1. Xem Bộ Quốc phòng: Đường Hồ Chí Minh trên biển - con đường của ỷ chí và sức sáng tạo Việt Nam, Nxb Quân đội nhân dân, Hà Nội, 2011, tr.45.

2. Xem thêm Bộ Quốc phòng: Đường Hồ Chí Minh trên biển - con đường của ỷ chí và sức scng tạo Việt Nam , Nxb Quân đội nhân dân, Hà Nội, 2011, tr45-46.

3. Tíc giả Đặng Phong trong 5 đường mòn Hồ Chí Minh (Nxb Tri thức, H.2008-), là các đường: Đ ư ờ n g T r ư ờ n g S ơ n , Đ ư ờ n g ố n g x ă n g d ầ u , Đ ư ờ n g H ồ C h í M in h t r ê n b iể n , ( đ ư ờ n g ) v ận

c h u y ể n q u á c ả n h , b in h c h ủ n g c h u y ể n t iề n v à n h ữ n g c o n đ ư ờ n g c h u y ể n n g â n . Đ ư ơ n g th ờ i ,

tci đ ã g ó p ý v ớ i tá c g iả n ê n co i t r ê n đ â y là c á c loạ i đ ư ờ n g v à t h ê m loại ( h ìn h ) th ô n g t in n ữ a ;

Xỉm Tạp chí Lịch sử Đ ảng , 5-2009.

457

VIỆT NAM HỌC - KỶ YÉU HỘI THẢO QUÓC TẾ LÀN THÚ T ư

p h ư ơ n g lớn m iền B ắc v ào chiến trư ờ n g lớn m iề n N am , trung - H ạ L ào v à Đ ỏ n g lắc

C a m p u c h ia , t ro n g m ộ t thời gian rất dài. N h ừ n a sự k iện cụ thể, s inh đ ộ n s đư ợ c hệ

thống; n h ữ n g n h ậ n xét, đánh giá xác thực và n h ữ n e th ô n g tin, th ô n e số là n h ữ n g gợi

m ở tôt đế th am khảo , ngh iên cứ u x ây d ự n e nền quốc ph ò n g toàn dân v à kế hơcch

quân sự c h u y ê n ngành .

N h ớ về đ ư ờ n g H ồ Chí M inh là nó i đến hệ th ố n g đ ư ờ n g v ận tải ch iến lược tộ -

biển với nh iều tuyến , nh iều loại đường , t ro n g đó trên đ ư ờ n s bộ, là sớ m k h ẳ n e đ n h

vận tải c ơ giới là p h ư ơ n s thức chủ yếu ; là xác đ ịnh đ ú n g tầm q u a n t r ọ n s của cơ sở

hạ tầng, xây d ự n g m ạ n g lưới g iao th ô n e , đ ư ờ n g ống x ă n g dầu v à đ ư ờ n g th ô n s tir đi

trước m ộ t bư ớ c là v ấ n đề cốt tử, sống còn của toàn tuyến .

L à m ộ t ch iến t rư ờ n g trọng yếu, bộ đội T rư ơ n g Sơn phải giải quyế t nh iều bài

toán về tổ chức lực lượng, tố chứ c ch iến trư ờng , đánh n h iều kẻ đ ịch với các phương

tiện ch iến tranh h iện đại: trinh sát, th ám báo , b iệ t k ích , p h á hoại, đán h trên bộ , đ ình

trên khô n g , t rên b iến , từ hạm đội, v .v ... Bộ đội T rư ờ n g Sơn c ò n giải quyết Hệp

đ ồ n g các lực lượ ng , địa p h ư ơ n g v à T ru n g ư ơ n e , h iệp đ ồ n g vớ i các bạn Lào,

C a m p u c h ia , là qu án triệ t nghệ thuậ t quân sự V iệ t N a m - tư tư ở n g q u â n n sự H ồ 2hỉ

M inh , tư tư ở n g cách m ạ n g t iến công , tổ chức ch iến đẩu h iệp đ ồ n g b inh c h ủ n g . . . T ừ

thự c tế t rên đây có thể h ình dung v ề ch iến tranh t ro n g đ iều k iện m ới, cả về địcl và

ta, ở đó là c u ộ c ch iên tranh nhân dân trình độ cao , h iện đại - cả v ề tổ c h ú c - vũ khí

trang bị v à chí huy , đ iều hành.

L à căn cứ , hậu ph ư ơ n g , đ ảm b ả o hậu cần ch o lực lư ợ ng lớn, trên d iện rộng, từ

thự c t iễn ch iến t rư ờ n g T rư ờ n g Sơn chỉ rồ, q u â n v à dân ta t ro n e xây d ự n g hậu

ph ư ơ n g , h ậu c ầ n ở m ộ t đất nư ớ c dài v à hẹp (phần đấ t l iền) rất dễ bị ch ia cắt, c a i có

c ách n h ìn r iêng . Đ ó là căn c ứ v à o đ iều k iện tự nh iện - địa h ình - m ật độ v à ứ à n h

ph ần d ân cư, v à o kế hoạch ch iến lư ợ c p h á t triển c ủ a đất nư ớ c p h â n ch ia thành các

vùng k inh tế t rọ n g đ iểm và các v ù n g ch iến lược q uân sự, để sao ch o trôn m ỗi ' 'ùng

chiến lư ợ c qu ân sự đều h ình thành căn cứ - hậu p h ư ơ n g - hậu cần ch iến lược. Các

căn cứ cần đ ư ợ c xây d ự n g theo h ư ớ n g tạo n g u ồ n v à kha i thác t iề m n ă n g tại d ỗ íà

cơ bản , có thể độc lập đảm b ảo cho các lực lư ợ n g hoạ t động tác ch iến tại địa bàn,

t rong m ộ t thời g ian tối đa. khi tạm thời bị ch ia cắt. C ù n g vớ i đó là xây dựng, tô

chức m ộ t hệ th ố n g g iao th ô n g vận tải th ô n g suố t cả đ ư ò n g b ộ - ctường b iể i và

đư ờ n g k h ô n g t ro n g đ ịa bàn, với đ ịa p h ư ơ n g b ạn v à với T ru n g ư ơ ng .

C ũ n g từ đ ư ờ n g H ồ Chí M in h t rê n bộ và t rê n b iển , có thể th ấ y rõ h iệu qui đặc

b iệ t c ủ a liên m in h c h iế n đấu, t ình đ o à n k ế t g iúp đỡ , ủ n g hộ, p h ố i hợ p c h ố n g ke thù

c h u n g g iữ a n h â n dân V iệ t N a m - L à o - C a m p u c h ia an h em . Tài sản quý báu đ( của

458

THÀNH TỰU NGHIÊN cứ u LỊCH s ử ĐƯỜNG HỒ CHÍ MINH.

ba d ân tộc c ầ n đ ư ợ c g ìn g iữ và m ãi m ãi p h á t huy , t rê n n g u y ê n tắc tôn t rọ n g độc

lập, ch ủ q u y ề n , to à n v ẹ n lãnh thổ , lợi ích và n g u y ệ n v ọ n g c h ín h đ á n g c ủ a n h â n dân

m ỗi nư ớ c .

L ịch sử đ ư ờ n g H ồ C h í M in h đế lại n h iều bài học th ự c t iễn quý b á u trên nh iều

lĩnh v ự c , t ro n g đó đặc b iệ t các lĩnh v ự c quốc p h ò n g - q u â n sự, cần đ ư ợ c kha i thác,

vận d ụ n g m ộ t c á ch h iệu quả . Đ ó c ũ n g là làm rõ th êm vai trò thự c t iễn c ủ a sử học.

459