vocabulario comparativo quechua ecuatoriano - quechua ancashino

90
VOCABULARIO COMPARATIVO

Upload: amos-leon

Post on 22-Nov-2014

732 views

Category:

Documents


16 download

DESCRIPTION

VOCABULARIO COMPARATIVOIndicepágina: Castellano - Quechua ecuatoriano - Quechua ancashino - English English - Quechua ecuatoriano - Quechua ancashino - Castellano Quechua ecuatoriano - Quechua ancashino - Castellano - English Quechua ancashino - Quechua ecuatoriano - Castellano - EnglishEste vocabulario contiene 1256 entradas.1 23 45 66Kay parlaykunas libritota ruarqa Robert Beér, Armando Muyolemaj (Ecuador qheshwa) Dr. Hernán S. Aguilarpaj (Ancash qheshwa) yanapayninwan. Brighton llajt

TRANSCRIPT

VOCABULARIO COMPARATIVO

Indicepgina: Castellano - Quechua ecuatoriano - Quechua ancashino - English English - Quechua ecuatoriano - Quechua ancashino - Castellano Quechua ecuatoriano - Quechua ancashino - Castellano - English Quechua ancashino - Quechua ecuatoriano - Castellano - EnglishEste vocabulario contiene 1256 entradas.

1 23 45 66

Kay parlaykunas libritota ruarqa Robert Ber, Armando Muyolemaj (Ecuador qheshwa) Dr. Hernn S. Aguilarpaj (Ancash qheshwa) yanapayninwan. Brighton llajtapi. Octubre killapi, 2006 watapi. Compilado por Robert Ber, ayudado por Armando Muyolema (quechua ecuatoriano) de la Universidad de Wisconsin, Madison, EE.UU. y Dr. Hernn S. Aguilar (quechua ancashino) de la Technische Universitt, Berlin y de la Freie Universitt, Berlin. Brighton. Octobre 2006.

1

CASTELLANO - QUECHUA ECUATORIANO - QUECHUA ANCASHINO - ENGLISHCastellano A veces Abajo Abandonar Abierto Abofetear Abortar Abrazar Abridor Abrir Abuela Abuelo Acarrear Acequia Acercarse Acoger Acordarse Acostarse Acostumbrado Acostumbrarse Activo Acusar Adelantarse Adelante Adentro Adherir Adis Adivinanza Adolescente Adoptar Adorar Afable Afeitar Afuera Agacharse Agarrar Agradable Agricultor Agrio Agua Aguja Agujerear Agujero Ahora Aire Ajeno Aj Ajo Ajustado Ala Alargado Quechua ecuatoriano Wakinpi; maikan kuti Ura; uray Hichuna; shitana Paskashka Sakmana Shulluna Ukllarina Paskana Paskana Apamama; hatun mama Hatun yaya; hatun tayta Ashtana Larka Kuchuyana; kimirina Chaskina Yuyarina Siririna Yachashka Yacharina Kusi Achakana; huchanchina awpana awpa Uku Llutarina Minchakama Imashi imashi Malta Wiachina Muchana; yupaychina Kuyak shunku Pichana Kancha; hawa Kumurina Charina; hapina Sumak Tarpuk; allpata tarpuk Hayak Yaku Siray-hilla Utkuna Utku; hutku Kunan Waira Shukpak Uchu Aju Kickki; kinku Patpa Suniyashka Quechua ancashino Mayllapis Ura; uray Haqiy Kichashqa Laqlay; laapiiy; laapuy Shulluy Makallay Kichana Kichay Awila Awilu Ashtay Sekya; pintsa Witiy Chaskiy Yarpay Patsaakuy Yachashqa Yachakaay Wayralla(-runa) Rimay Puntakuy Punta; aupa Ruri(n) Laqay; lashtay Aywallaa Hamutsiy; hamutsinaku MallwaTsuritsaakuy; wawatsaakuy

Mutsay Alli-shonqu Hichkay; mumiy; shikay Waqta Puktiy; kukuy; unchuy Tsariy Shumaq Chakra runa Pochqu Yaku Auha; heerukasha Uchkuy Uchku Kanan Wayra Hukpa Utsu Aahus Kichki Aala Huytu; shuytu

English Sometimes Below; under Abandon Open Slap Abort Embrace; hug Opener Open Grandmother Grandfather Transport; carry Irrigation channel Approach Receive; welcome Remember Lie down Used Get used Energetic; diligent Accuse Go in front In front Inside Adhere Goodbye Riddle Adolescent Adopt Adore; worship Affable; nice Shave Outside Bend down Seize; grab Pleasant Farmer Bitter Water Needle Perforate Hole Ahora Air Somebody else's Hot pepper Garlic Tight Wing Oblong

2Castellano Alba Albergar Alcanzar Alegrarse Alegre Algunos; algunas Aliento All All Almorzar Alpaca Alrededor de Alumbrar Alumno; estudiante Alzarse Amable Amamantar Amante Amar Amarillo Amarrar Ambos Amigo, -a Amonestar Amontonar Amor Amputar Aadir; aumentar Andar Andariego Angosto Animal domstico Animar Ao Ao pasado Anoche Anochecer Anteanoche Anteayer Anterior Anteriormente Antes Anticuado Antiguo Apacheta Apagar Aparecer Apenas Apodo Aprender Apto Apurarse Aquel, -lla, llo Aqu Araa Arar Arbol Arbusto Arco iris Quechua ecuatoriano Luryamuna; pakarimuna Minkachina Paktana Kushina; kushiyana Kushi; kushilla Wakin; maykankuna Samay Chaypi Chaypi Almuzana Alpaka Muyuntin Achikyachina Yachakuk Hatarina; shayarina Kuyak; kuyaylla Chuchuchina Waina Kuyana Killu Watana; watallina Ishkantin Mashi Kunana Tantana Kuyay Kuchuna Yapana Purina Yanka purik Kichki Wiwa Sinchiyachina Wata Kayna wata Kayna tuta Tutayana Saruntuta Sarun puncha; sarun awpak; awpa awpa awpak; awpa Mawkayashka; mawka awpa Tula Wauchina Ricurina; uyarina Imashinachari Kamina shuti Yachakuna Alli Utkana Chay Kaypi Uru Yapuna Yura Uchilla yura Kuychi Quechua ancashino Atsikya Patsatsiy Aypay Kushikuy Kushi-kushi; kushish Waki; huk ishkay Hamay Wakchau; taqaychau Tsaychau Almusay; almusakuy Alpaka; paku Hiruroq Aktsiy Yachakuq Shaariy; sharkuyKushitsikoq; shonqu suwaq

Chichitsiy; chuchutsiy Wayna; china; indya Kuyay; waylluy Qarwash; qallwash Watay IshkaYanaqi; yanasa Ayniy Pelay; qotuy Kuyay; waylluy Kututsay Yapay Puriy Tsullqa; purichaki;purikoq Kichki Waata; wiwa Sinchiyaatsiy;paqchipaay Wata Qanyan wata Qanyan paqas Paqasyay Qanyaatin; shipshi Qanyantin; qanyaatin Punta; aupa Punta; aupa Punta; aupa Mauka aupa; unay Apachita Upitsiy Rikakuy Ichikllapa; kaasilla Ashana; ashana suti Yachay; yachakuy Imapapis-allim Apurakuy Taqay Kaychau Pachka Yapyay; haruy Munti; qeru Hacha Turmanyay

English Dawn Lodge Pass; hand over Be happy Happy Some Breath Over there There Have lunch Alpaca Around Illuminate Pupil; student Rise; get up Kind Breastfeed Lover Love Yellow Tie Both Friend Tell off Pile up Love Amputate Add; increase Walk; travel Roving; restless Narrow Domestic animal Encourage; cheer up Year Last year Last night Get dark Night before last Day before yesterday Previous; ancient Previously First Old-fashioned Ancient Mountain shrine Extinguish Appear Scarcely Nickname Learn Suitable Hurry That over there Here Spider Plough Tree Bush Rainbow

3Castellano Arder Armadillo Aro del huso (tortera) Aroma Arrastrar Arrear Arreglar Arrepentirse Arriba Arrodillarse Arrojar Arrugarse (piel) Asemejar As Asimismo Asombrarse Aspero (superficie) Atardecer Atrs Avaro Avergonzarse Avisar Ay! (dolor) Ayer Azul Baba Bailar Bajar Baar Barba Barbudo Barrer Barro Bautismo Bautizar Beb Beber Bello Besar Bien Blanco Blando Boca Bolsa con tirante Bondadoso Borracho Botar Brazo Brillar Brujo Bulto (atado) Burbuja Buscar Caballero Cabello Cabeza Caca; excremento Cada Calentar Quechua ecuatoriano Rupana; rawrana Kachikampu; Kirkinchu Puska piruru Mishki mutki Aysana Karkuna; katina Allichina Nanarina (-manta) Hanak; wichay Kunkurina Shitana; akruna Sipurina Rikchana Shina; chashna; kashnaShinallatak; chashnallatak

Manchana; upa tukuna Sakra; charu Tutayana Washa Misak; misa Pinkana; pinkay tukuna Willana Alaw! Ayaw! Ayayay! Kayna Ankas Llawsa Tushuna; yumpuna Uriyana; urikuna Armachina awi millma awi millmayuk Pichana Turu Bawtismu Bawtisana Wawa Upyana Sumak; kuyaylla; munaylla Muchana Alli; allimi; allita Yurak Llampu Shimi Shikra Alli; alli shunkuyuk Machashka; machak Shitana Rikra Rupana; llipiana Layka Kipi Pukpuy Mashkana Wirakocha Akcha Uma Isma; wanu -nta; repetir sustantivo r Kunuchina

Quechua ancashino Rupay; rawray Kirkinchu Putska piruru Pukutee, tuuku Qarahaay; qarachay Qatiy Altsay; allitsay Wanakuy Hanaq Qunqurikuy Hitay; hichay Eellukaay; inkuy; uktuy Niraq; rikoq; -nau Hina; kaynau Jinallaman-ruraman Numpa niy Qachqa Tardiyay Qepa; waqta Micha; kallpulli Penqakuy Willay Ay! Waw! Qanyan Anqas Llausa Qatsway; tushuy Yarpuy; uraay Armay Shapra; sapra Atska shaprayuq Pitsay Mitu; leqita Ushakuy Ushatsiy Irqi Upyay Shumaq Mutsay Alli; allimi; allita Yuraq Llampu Shimi Chuspa; wallqi Alliwarmi; alliruna Machashqa Hitay; qarquy Rikra Chipipiy; chipikyay Layqa; bruuhu Qipi; qepi Puillag Ashiy Wiraqocha Aqtsa Peqa; uma Ismay repetir sustantivo Qoutsiy

English Burn Armadillo Disk of spinning spindle Smell Drag Drive (flock, herd) Mend; put right Repent; regret Up Kneel Throw Wrinkle Look like So Likewise Be surprised Rough (surface) Get dark Behind Mean Be ashamed Tell Ow! Ouch! Yesterday Blue Dribble Dance Descend Bathe; wash oneself Beard Bearded Sweep Mud Baptism Baptise Baby Drink Beautiful Kiss Good; well White Soft Mouth Shoulder bag Kind Drunk Throw away Arm Shine Witch (male) Carry-cloth bundle Bubble Look for Gentleman Hair Head Excrement Each Heat; warm

4Castellano Caliente Callarse Calor Cama Caminar Camino Cancin Cansado Cansarse Cantar Cntaro Cara Cargador Cario Cariosamente Carne Carne seca Carnero Caro Casa Casada Casado Casarse Cascada Cscara Casi Catorce Cavar Cementerio Ceniza Centro Cerca Cerdo Cerrar Cerrar el ojo Cerro Chacra Charango Chica Chicha Chichera Chico Choclo Choza Chuo Chupar Ciego Cielo Cien; ciento Ciervo Cinco Cincuenta Circular Crculo Ciudad Claro Clase Coca Cocina (cuarto) Quechua ecuatoriano Kunuk Upallana Kunuy Kawitu Purina an Kantiku; kantu Shaykushka Shaykuna; shaykurina Kantana; takina Puu; wallu; makma awi Aparik Kuyay Kuyaylla Aycha Charki Llama; llaminku; karniru Ancha kullkipi (katurik) Wasi Kusayuk Warmiyuk Cazarana; sawarina Taski Kara aka; akalla; alla Chunkachusku Allana Aya pampa Ushpa; uchupa Chawpi (shunku) Kayllapi; kincha Kuchi Wishkana awita sipui Urku Chakra Charanku Kwitsa; warmi wamra Aswa Aswa wasi Kari wamra; wamra Chukllu Chuklla Chuu Sunkana awi-illak; mana rikukHanak pacha; hawa pacha

Pachak; pacha TarukaPichka;pishka;picha;pichica

Pichkachunka Muyuntita rurashka Muyuy Llakta Achik(lla); achikyakuk Laya Kuka Yanuna uku

Quechua ancashino Achaq Upaallay; tsunyay Achay Puuna Puriy Naani Qutsu Pishipaashqa; utishqa Pishipaay; utikay Qutsuy; kantay Uyllu; urpu; wichi Qaqlla Kataq Kuyay Kuyaypa Aytsa Tsarki, sisina Karne; karnish Chani, chaniyoq Wayi Qowayuq Warmiyuq Kasaray; kasarakuy Paqtsa Qara Ichikpa; kaasi Chunka chusku Uchkuy; allay Pantiyun; aya marka Uchpa Chaupi; pullan Tsaylla Kuchi Wichqay Qemtsiy; qewratyay Hirka Chakra Kirkinchu Warmi wamra; moosa Aswa Aswa wayi Chuulu Tsoqllu Tsuklla Chunu Shoquy Qapra; wisku Syelu; hanaq patsa Pachak Taruka; tarush Pitsqa Pitsqa chunka Ruyru Ruyru Marka Tsuya Laaya Kuka Kusna

English Hot Be quiet Heat; warmth Bed Walk Path; road; street Song Tired Get tired Sing Earthenware jar Face Market porter Affection Affectionately Meat Jerky Ram Expensive House Married (woman) Married (man) Get married Waterfall Skin (of fruit) Almost Fourteen Dig Cemetery Ash Centre Near Pig Close; shut Close eye(s) Mountain Farm Charango Girl Maize beer Maize beer bar Boy Maize cob Hut Freeze-dried potato Suck Blind Sky Hundred Deer; stag Five Fifty Circular Circle City Clear Kind; sort Coca Kitchen

5Castellano Cocina (fogn) Cocinar Codo Cojo Cola Colar Colega Colgar Colibr Color Comenzar Comer Comida Como Como (preposicin) Como se Como ste Compadecer Compaero Compatriota Completamente Comprar Cndor Conducir (persona) Conejo Conocer (persona) Conocimiento Contar Contar (un cuento) Contestar Convertirse (en) Cnyuge Cooperacin Corazn Cordn Corral Correcto Correr Cortar Corteza Cosecha Coser Costar Crecer Creer Cra (de animales) Criar Crudo Cruzar Cul Cuando Cunto Cuarenta Cuatro Cuello Cuerno Cuero Cuerpo Cueva Quechua ecuatoriano Tullpa Yanuna Rikra muku Hanka Chupa Llutana Mashi Warkuna Kinti Chukuri Kallarina Mikuna Mikuna Imashina Shina Chashna KashnaShukpa llakimanta nanarina

Mashiukanchi llaktapi wiashka

Illikta; -pacha Rantina Kuntur Pushana Kunu; wallimku; kuy Riksina Yachay Yupana Willana Kutichina; tikrachina TukunaKaripak warmi;warmipakkari

Quechua ancashino Tullpa Aruy Kukush; kukuchi Rata Chupa Laqay, lashtay Mayi Warkuy; wayuy Winchus Waywash; mashallu Qallay; qallaykuy Mikuy Mikuy; mikuna Imanau -nau Tsaynau Kaynau Llakipaay; kuyapay Mayi Marka mayi Pasaypa Rantiy Kuntur Pushay Kui Reqiy Yachay Yupay Willay Yaskiy TukuyQowapa warmin;warmipaqowan

Ayni Shunku Watu; kawchu Kancha Alli Kallpana Kuchuna; pitina Kaspi kara Pallana Sirana Valina Wiana; hatunyana Kriina; iina Wawa Wiachina Chawa Chimpana Maikantak Hayka(pi); ima uras? Mashna Chuskuchunka Chusku Kunka Kachu Kara Aycha Machay

Ayni Shonqu Haytu; watu; waska Kancha; chiku Alli, rasompa Ayqey Roquy; walluy Qara Koseecha Hiray Valiy Wiay Kreyiy Wawa Waatay Chawa Tsimpay Mayqan Imay Ayka Chusku chunka Chusku Kunka Waqra Qara Cuerpo Machay

English Rustic cooking-fire Cook Elbow Lame Tail Stick; glue Colleague Hang Hummingbird Weasel Begin Eat Food How Like Like that Like this Feel sorry for Friend Compatriot Completely Buy Condor Lead (a person) Guinea pig Know (a person) Knowledge Count Tell (a story) Answer Change (into ) Partner (relationship) Cooperation Heart Cord Animal pen Correct Run Cut Bark Harvest Sew Cost Grow Believe Young (of animals) Breed; keep (animals) Raw Cross Which When How much/many Forty Four Neck Horn Leather Body Cave

6Castellano Cuidado! Cuidar Culpa Cumbre Cumplir Cura Curandero Curar Dar De nada De quien De una vez Debajo Decir Dedo Defecar Degollar Dejar Delante Delgado cosa cilndrica Delgado cosas planas Demasiado Dentro Derecha Derecho Desaparecer Desayunar Desayuno Descansar Desgastado Desnudo Despedir lDespertarse Despus Despus (conj) Detenerse Detrs Devolver Da Diablo Diecinueve Dieciocho Dieciseis Diecisiete Diente Diez Diferente Difcil Dinero Dios Distribuir Doce Doler Donde Dormir Dos Doscientos Dulce Echar Quechua ecuatoriano Paktak! Pakta! atak! Rikurana; -manta rikuna Hucha Uma Paktana; paktachina Kushipata; taita cura Hampik Hampina KunaMana imamanta; mana imas

Pipak Shukllapi; shukray Ukupi Nina Riru Kakana Llushtina Sakina awpak au au Yallimana; yapa; huin Uku; uray Alli maki; alli ladu Derecho; mana wistu Chinkarina Chinchina Chinchi Samana Mawka; mawkayashka Llushti; llatan Dispidirina -wan Rikcharina Chay kati; chay kipa -kipa; -washa Shayarina Washa Kutichina Puncha; punlla Supay Chunka-iskun Chunkapusak Chunkasokta Chunkakanchis Kiru Chunka Chikan; shuktak shuktak Sinchi Kullki Apunchik; pachataita Rakina Chunkaishkay Nanana May Puuna Ishkay Ishkaypasak Mishki Hichana

Quechua ancashino Paqtataq! Taapay Hutsa Kumpa, senqa Tinkuy Tayta kuura Hampeq; hampikuq Hampiy Qoy Imapiq Pipa Huklla Ura Niy Dedu Ismay Pishtay Haqiy Punta; aupa Llanu Llapsha Allaapa; llumpay Ruri(n) Allauka maki; alli maki Diriichu Illakaay Kashkiyay Yaku shanaq Hamay Mauka Qala; qalapaachu Aywallaa Riyakuy Tsayna -qhipa Shaykuy; shaay Waqta; qipa Kutitsiy Hunaq Supay Chunka isqun Chunka puwaq Chunka hoqta Chunka qanchis Kiru Chunka Huklaaya Aha Qillay Dius Yaya Aypuy; rakiy Chunka ishkay Nanay May Puuy Ishkay Ishkay pachak Mishki Hitay; talliy

English Careful! Look after Fault Summit Fulfil; comply Priest (catholic) Native healer Cure Give Don't mention it Whose In one go; outright Under; below Say Finger; toe Defecate Slaughter Leave; let, allow Before; in front of Thin (cylindrical objects) Thin (flat objects) Too (many/much) Inside Right Straight on Disappear Have breakfast Breakfast Rest Worn Naked Say goodbye;take leave Wake up After Then Stop Behind Return; give back Day Devil Nineteen Eighteen Sixteen Seventeen Tooth Ten Different Difficult Money God Distribute Twelve Hurt Where Sleep Two Two hundred Sweet Pour out

7Castellano Echar de menos El; ella Ellos; ellas Embarazada Emborracharse Embrujar Empujar En esta forma En persona En vano Encender Encima Encomienda Encontrar Enfermarse Enfermedad Enfermo Enfrente Engaar Enojado Enojarse Ensear Entender Enterrar Entrar Entre Entristecerse Envejecerse Enviar (cosa) Enviar (persona) Envolver Equivocarse Escarcha; hielo Escoba Escoger Esconder Escribir Escuchar; or Escuela Ese; esa; eso Esforzarse Esos; esas Esta noche Este ao Estirar; jalar Estmago Estos; estas Estrella Estudiar Eterno Excelente Expulsar Ey! Fcil Faja (tejida) Falda Familia Famoso Fantasma Quechua ecuatoriano Watuna Pay Paykuna Wiksayuk; chichu Macharina; machana Chakchana Tankana Kashna Kikin Yankamanta Hapichina Kancha; hawa; hanak Minka Tarina Unkuna Unkuy Unkuk; unkushka Chimpa Umana Piashka Piarina Yachachina Intindina Pampana Yaykuna Pura; -nti Llakirina; llaki tukuna Rukuyana; payayana Kachana Kachana Pilluna; maytuna Pantana Shulla; kasay Pichana Akllana Pakana Killkana Uyana; uyarana Yachana wasi Chay Sinchiyarina Chaykuna Kunan tuta Kunan wata Chutana Wiksa Kaykuna Kuyllur Yachakuna Wiay Allipacha Karkuna Uyapay! Hawalla; ruranalla Chumpi Anaku Aillu Riksishka Aya Quechua ancashino Watukay Pay Paykuna Qishyaq; chichu Machay; machaakuy Nahikuy; chaqchapaay Kumay Kaynau Kikin Di baldi Tsaritsiy Hana Kunay, qepi Tariy Qishyay Qishya Qishyaq; qishyashqa Wak; chimpachu Uliy; ulikuy Piashqa Piakuy Yachatsiy Kaayiy Pampay Yaykuy Pura Llakikuy Aukisyay; chakwasyay Apatsiy Kachay Wankuy; pituy Pantay Tsururu Pitsana Akrana Pakay Qillqay Wiyay Yachay wasi Tsay Sinchikuy; kallpakuy Tsaykuna Kanan paqas Kanan wata Sutay Pacha Kaykuna Quyllur Yachakuy Wiay Allismanta Qarquy Au! Hawalla; ankash Wachuku; wachku Ruripa Kasta Riqishqa Kuku English Miss He; she; it They Pregnant Get drunk Bewitch Push Thus In person In vain Light Above Sthg sent with someone Find Get ill Illness Ill In front; opposite Deceive Angry Get angry Teach Understand Bury EnterBetween (persons togthr)

Be sad Get old Send (something) Send (person) Wrap Make mistake; bewrong Frost; ice Broom Choose Hide Write Listen; hear School That Make an effort Those Tonight This year Stretch; pull Stomach These Star Study Eternal Excellent Expel Hey! Easy Indian woollen belt Skirt Family Famous Ghost

8Castellano Quechua ecuatoriano Fastidiar Piachina Feo Hiru; millanay Fermentar Pukuna Feroz Manchanaypak pia Feto Shullu Fiambre Kukayu; kukawi Fiesta Fishta; raymi Filudo Mulashka Fin Tukurina pacha Firma Shuti-aspi Flaco Tullu Flauta Pinkullu Floja (mujer) Killa Flojo; holgazn Killa Flor Sisa Flotar Wampuna Fogata Nina Forastero Karu(manta)runa; chikanllakta Fsforo Puspuru Fragancia Mishki mutki Frazada Kata; pullu Frer Kusana Frente (de la cara) Mati Fresco (verduras) Llullu Frijol Purutu Fro Chiri Frotar Kakuna Fruto Muru Fuego Nina Fuerte (personas) Sinchi Fuerza Sinchi kay Fumar Kushnina Funcionar Purina Ftbol Futbol Futuro Shamuk; kipa Gallina Atallpa Gallo Kari atallpa Garganta Kunka Gato Misi Gente Runa(kuna) Gobernante Kamak Gobernar Kamana Goloso Hillu Golpear (con palo) Waktana Golpear (cosa) Takana Gordo Wira; wirasapa Gorro (de lana) Chullu; umallina Gotear Shutuna Gracias Yupaychani; pay shunkulla Grande Hatun Granizo Runtu Grasa Wira Gratis Yanka Grillo Chipu Gripe Uhuy Gris Shiru Gritar Kaparina Grosero Llashak; batu Grueso (cosa cilndrica) Raku Quechua ancashino Qallapay Feyu Poquy Pia Shullu Millkapa; mirkapa Fyesta; hwesta Fiiluyuq; fiilu Ushakashqa Jutikita qelqay Tullu Pinkullu Ushma; qela Ushma; qela Wayta Wampuy Qoukuna tullpa Haq runa Puspuru Pukutee; tuuhu Presada; herga Friyiy; kankay Urku Llullu Pushku; pushpu Alalaay; alay Kupay; qaquy Wayu; fruta Nina Hinchi; chachak Hinchi kay Shoquy Purina Futbol Shamuq Wallpa Gaallu; kakash Tunqur; kunka Mishi Nuna(kuna) Kamachikuq Kamachiy Sillu Wiruy; wiluy Takay Wira Chullu Hutuy; shutuy Yosulpaaki Hatun Runtu Wira Mana pagakuypaq Chukllus Wishqa Soqu Qayaray; qapariy Taqra shimi Raku English Annoy; tease Ugly Ferment Ferocious Foetus Field/Travel lunch Fiesta; party Sharp (knife, etc) End Signature Thin Flute Lazy (woman) Lazy Flower Float Fire; bonfire Stranger Match Fragrance Blanket Fry Forehead Fresh Bean Cold Rub Fruit Fire Strong (persons) Strength Smoke Work (mechanically) Football Future Hen Cock Throat Cat People; person Governor Govern Fond of dainties Hit (with stick) Hit (object) Fat Indian woollen hat Drip Thank you Big; large Hail Fat Free Grasshopper Cold; flu Grey Shout Rude; vulgarThick (cylindrical objects)

9Castellano Grueso (cosa plana) Grupo Guardar Gua Guiar Guiar Gusano Gustar Haba Hbil Hablar Hacer Hacer cosquillas Hacer viento Hambre Harapiento Harina Hay Heder Helada Hembra (animales) Hembra (personas) Herida Herir Hermana de la mujer Hermana del hombre Hermano de la mujer Hermano del hombre Hervir Hierba Hierba mala Hgado Hija Hijo Hilar Hilo Hincharse Hipo Hoja Hoja (mazorca maz) Hombre Hombro Honda Hormiga Horrible Hotel Hoy Hoz Hurfano Hueso Huevo Huir Hmedo Humo Huso Idea Idntico Idioma Igualmente Quechua ecuatoriano Raku Muntun; kancha Wakaychina anta rikuchishpa rik Pushana Kimllana Kuru Gustana; munana Habas Sayti Rimana Rurana Shikshi Wayrana Yarkay Llachapa hunta Kuta; machka Tiyan Asnana Kasay Warmi Warmi Chukri Chukrina aa Pani Turi Wawki Timpuna Kiwa; yuya Yanka kiwa Yana shunku Ushi; ushushi; wawa Churi; wawa Puchkana Puchka Punkina; punkillina Hiki Panka Panka Runa; kari Wamani; rikra hawa Waraka Aanku Manchanaipak Tampu; paskana Kunan puncha Kuchuna Wakcha Tullu Lulun Mitikuna Ashalla huku Kushni Siksi; puchkana Yuyay Paikikin; chaillata Rimay; shimi; kallu Shinallatak Quechua ancashino Rakta Qotukashqa Taapay Naanita riqitsiq Pushay Qemsipay; qewsapaay Kuru Gustay; munapay Aabas Llaawi maki Parlay Ruray Chiksay; chiksapaay Wayray Mallaqay Ratay; tankay siki Kuta; machka Kan Asnay Qahapa China Warmi Qeri Nanatsiy Nana; aa Pani Turi Wauqi Timpuy Qura Qura atin; natiw Ususi; wawa Churi; wawa Putskay Hiilu Hakay Iktsu Rapra Panqa Nuna; ollqu Umru Waraka Anwaqshi Mantsaypa Puuna wayi Kanan hunaq Oosi Waktsa Tullu Runtu Ayqiy; qeshpiy Oqu Qoshni; qoshi Putska pirwa Yarparkushqa Paqta Parla; shimi Chayhinalla English Thick (flat objects) Group Keep; put away Guide Guide Wink Worm Like Broad bean Clever; skilful Speak Do; make Tickle Be windy Hunger Ragged Flour There is; there are Stink Frost Female (animals) Female (persons) Wound Wound Woman's sister Man's sister Woman's brother Man's brother Boil Herb Weed Liver Daughter Son Spin Thread Swell Hiccoughs Leaf Leaf (around maizecob) Man Shoulder Sling Ant Horrible Hotel Today Sickle Orphan Bone Egg Flee Wet Smoke Spinning spindle Idea Identical Language Likewise

10Castellano Quechua ecuatoriano Imitar Shina rurana; shinana Impar Chulla Impedir Harkana Incapaz Manavali Incendiar Rupachina Incendio Rupay Inepto Mana yachakuk;rumiuma Infierno Ukupacha; millai pacha Inmenso; enorme Yupai hatun; hatunruku Inspido Gamu Instante Pacha Insultar Kamina Inteligente Sumak umayuk Interior Ukupi tiyak Intestino Chunchulli Ir Rina Irracional Mana yuyayuk Irrigar; regar Parkuna Irse Ri(lla)na Izquierda Llukimaki; lluki ladu Jefe Apu; apak Jefe indgena Kuraka; apu Juego Pukllay Jugar Pukllana Jugo Yaku Juguete Pukllana Juntar Tantana Juntarse Tantanakuna Junto Tanta(illa) Justicia Justicia Justo May alli Labio Wirpa Lactar Chuchuna Ladera Wichay; kinkray Ladrar Waknina Ladrn Shuwa Lagartija Palu; iuylampalu; kuylan Lago Kucha Lgrima Wiki Lamer Llawana Largo Suni Latir Kuyuy Lavar (cuerpo,cosas) Mayllana; hawana Lavar (otras cosas) Mayllana; hawana Lavar la cara awita mayllana Lavar(ropa,lana,cabellos)Takshana Leche uu Lechuza Chushik; kuskunku Leer Rizana; killka-rimana Lejos Karu Lea Yanta Lengua Kallu Lentamente Allilla(manta) Levantar Hatarichina; hawachina Levantarse Hatarina; shayarina Liberar Kishpichina Libro Panka; kamu Liendre Siya Limpiar Pichana Quechua ancashino Yachapaay Tsulla Harkay Mana valeq Kayay Kayapakuy Mana imapis yachay Uku patsa Tsikankaray; hatusaq Qamla; qamya Pun Aashay; rimay Alli piqayuq Ruri Aqish; chunchuli Ayway Mana rasonta wiyaq Qarpay Aywakuy Itsoq Apu Kuraka Puklla Pukllay Yaku Pukllana Aylluy; huntay Huntanakuy Paqta Justicia Allaapa alli Wirpa Chichiy; uuy Pachan Awllay; waqyay Suwa; makiyuq Arash; shullapakuy Qocha Weqi Laqway; llaqway Shotqu; shututu Pumpunyaay; kuyuy Awiy Awiy Shuupakuy Taqshay; paqakuy (pelo) Lichi Paqpa; piqpi Liyiy Karu Yanta QalluShumaq;hapeepa;ichikllapayan

Pallay Shaariy; sharkuy Qishpitsiy Libru Iski Limpyay

English Imitate; copy Odd Prevent Incapable Set on fire Fire Inept Hell Immense; enormous Tasteless Instant Insult Intelligent Interior Intestine Go Irrational Irrigate Go away Left Chief; leader Indigenous chief Game Play Juice Toy Unite; collect Gather; meet Together Justice Just; fair Lip Suckle Slope Bark Thief Lizard Lake Tear Lick Long Beat Wash (body,things) Wash (other things) Wash one's face Wash(clothes,wool,hair) Milk Owl Read Far Firewood Tongue Slowly Lift; raise Get up Free Book Nit Clean

11Castellano Quechua ecuatoriano Limpio Chuya Lindo Sumaimana Liso Llampu Liviano Pankalla Llama Llama Llamar Kayana Llano; llanura Pampa Llegar Chayana Llenar Huntachina Lleno Hunta Llevar Apana Llevar en enfaldo Mikllana Llorar Wakana Llorn Wikisapa; wikihunta Llover Tamiana Llovizna utu tamya; ichi Lloviznar Ichina Lluvia Tamya Loco Yuyay-illak; muspak Locoto Rukutu Lombriz Kuyka Lucirnaga Ninakuru Luego Kipa Lugar Kuska Luminoso Achikyak; kunyak Luna Killa Luz Achik Luz del sol Rupay Macho (de animales) Kari Machucar Chankana Madera Kaspi; kiru Madre Mama Madrina (de bautizo) Markak mama; achik mama Madrina (de matrimonio)Achik-mama Madrugada Pakarina; luryana Madurar Pukuna Maduro Pukushka Maz Sara Malo Mana alli; millai Mala suerte Llaki Maana Kaya Maana (no tarde) Tutamanta Manantial Hundu Mandar Kamana; kachana Manga Mankas Manjar Mishki mikuy Mano Maki Manso Mana pia Manta Pacha; lliklla Mar Mama Kucha Maravillosamente Sumaimana Marido Kusa Marimacho Karishina Mariposa Pilpintu; chabul Marrn Uki Ms Ashtawan; ashun Ms luego Kipa; ashtawan kipa Ms o menos Shina shinalla Mascar Kashtuna Quechua ancashino Chipyaq Shumaq Llushpi; lluchpi Ankash Llama Qayay Pampa Chaay Huntay; winay Hunta Apay Millqay Waqay Waqalliishu Tamyay Shiwsha Tamyanay Tamya Uti Roqutu Kuyka; wiqu Nina kuru Tsayna Sitiu Chillapyaq; chipikyaq Killa Aktsi; atsikya Inti aktsi Orqu Kimtsiy; tanuy Qeru Mama Madrina Madrina Tsakaq Poquy Poqu; poqush Hara Mana alli; allitsu Llaki Waray Waaraylla Pukyu Kamachiy Mangas Llampa Maki Mana pia; manshu Haku; aqshu Lamar Espantakuypa Qowa Qarishina; urqutuuna Pillpintuy Paqu; liinu Mas Tsayna -chi, -naa, -noo Amuy; kachuy English Clean Pretty Smooth Light Llama Call Plain Arrive Fill Full Take Carry in skirt or poncho Cry Cry baby Rain Drizzle Drizzle Rain Mad; crazy A very hot pepper Earthworm Glowworm After a short while Place Bright; luminous Moon Light Sunlight Male (of animals) Pound; crush Wood Mother Godmother (baptismal) Godmother (wedding) Dawn Ripen Ripe Maize Bad Bad luck Tomorrow Morning Spring Order; command Sleeve Tasty dish Hand Tame Indian shawl Sea Marvellously Husband Tomboy Butterfly Brown More Later More or less Chew

12Castellano Mascar coca Mata (de la planta) Matar Mayor Mazamorra Mazo Medicina Mdico Medio Medioda Medir Meditar Mdula Mejilla Mejor, ms bien Mejorar Memoria Menor Menstruacin Mentir Mentira Mentiroso Menudo Mercado Mes Mes pasado Mestizo Meter Mezclar Miedoso Mientras tanto Mil Milln Mo Mirar Mismo Mitad Moco Mocoso Mojado Mojar la lluvia Moler Momento Mondar Monedero Mono Montar Montn Morado Morder Morir Morro; colina Mosca Mosquito Mostrar (objetos) Mostrar (sitios) Motoso Mover Moverse Quechua ecuatoriano Chakchay Yura Wauchina Punta (wawa) Api Waktana kutu kaspi Hampi Hampik Chawpi Chawpi puncha Tupuna Yuyarayana utu Uya Ashtawan; ashun Alliyana Yuyay Kipa; washa Mapakuy Llullana Llulla Llulla utu Katuna pampa Killa Kayna killa Mishu; chasu; laichu;sala Satina Chapuna Manchaysapa Chaikama Waranka Waranka waranka ukapak Chapana; rikuna Kikin Chawpi Kua Kuasapa Hukushka Tamiapi hukuchirina Kutana Pacha; ashata Tipkana Kullki churay Machi; kusillu Tiyarina pi Shuntur; muntun Sai Kanina Wauna Pata (colina) Chuspi utuchuspi Rikuchina Rikuchina Mana mulashka Kuyuchina Kuyuna Quechua ancashino Kukay; chaqchay Yura Wauchiy Yashqa Api Maasu; wiruna Hampi Hampikuq Pullan Pullan hunaq Tupuy; midiy Yarpachakuy uqtu; urus Qaqlla Mehor Alliy Yarpay Shullka; pishi Killa ratakay Ulikuy; llullakuy Llulla Uli; llulla utu Qatu Killa Tutay killa Mishti Hatiy; yakay Anuy; takuy; talluy Mantsalli Tsaykama Waranqa Waranqa waranqa Noqapa Rikay KikiPullan Toqru; pisqa Pisqa senqa Nuyushqa Tamyachau nuyukay Aqay; qochquy Pun Munday Piksha; qillay apananpaq Maki sapa Lloqay Qotu; shuntu Moraadu Aniy; kaniy Wauy Pirushtu (colina) Chuspi Sankuyru Riqitsiy Riqitsiy Mana afilashqa Kuyutsiy Kuyuy; kuyukuy English Chew coca Shrub Kill Eldest (child) Thick maize drink Large wooden mallet Medicine Doctor Half Midday Measure Meditate Marrow Cheek Rather Get better; improve Memory Younger; youngest Menstruation Lie Lie Liar Tiny; powder Market Month Last month Mestizo; half-blood Put in Mix Fearful; timid Meanwhile Thousand Million My; mine Look at; watch Same Half Snot Snotty Wet Get wet in the rain Grind Moment Peel Purse Monkey Ride (eg a horse) Pile Purple Bite Die Hill Fly Mosquito Show (objects) Show (places) Blunt Move (transitive) Move (intransitive)

13Castellano Mudo Muerte Mujer Multiplicarse Mundo Murcilago Mutilar Muy Muy; mucho Nacer Nacin Nadar Nalga Naranja Narign Nariz Neblina Necesitar Negro Nevar Ni Nido Nieto, -a Nieve No Noche Noche anterior Nombrar Nombre Nosotros (exclusivo) Nosotros (inclusivo) Novecientos Noventa Novio Nube Nublado Nudo Nuera Nuestro (exclusivo) Nuestro (inclusivo) Nuevamente Nueve Nuevo O (en afirmaciones) O (en preguntas) Obedecer Obediente Obrero Oca Ochenta Ocho Ochocientos Ociosear Ocupado Ocurrir Odiar Or; escuchar Ojal Ojo Quechua ecuatoriano Rimay-illak Wauy Warmi Mirana Kaipacha; pacha Mashu; tutapishku Kuchuna; mutuyachina Ancha; may; yupay Achka Wacharina; wiarina Llakta Wampuna Siki; siki pata Naranja Sinkasapa Sinka Puyu Ministina Yana Rasuna Mana pish Kucha Nitu Rasu Mana Tuta Kayna tuta Shutichina Shuti ukanchik ukanchik Iskunpachak Iskunchunka Kusakana Puyu Puyuhunta Watay; kipu Kachun ukanchikpak ukanchikpak Kutin Iskun Mushuk o -chu -chu Uyana Nishka ruray Llankak Uka Pusakchunka Pusak Pusakpachak Yanka purina Ruranayuk Tukuna; urmana Millana Uyana Icha(pish); ujala awi Quechua ancashino Upa Wauy Warmi; chiina Miray Patsa Tseqtsi Mutuy Allaapa; aysi Allaapa; atska Yuriy; nasiy Marka Naday Siki patak Naranha Sinqasapa; llanqi sinqa Sinqa Pukutay Minishtiy Yana; chiwi Rashtay Mana pis; ni Qeshu Willka Rashta; rahu Mana Paqas Qanyan paqas Churay Huti; shuti Noqakuna Noqantsik Isqun pachak Isqun chunka Wayna Pukutay Pukutaraay; qetqaraay Tinki; kipu Lumtsuy; llumtsuy Noqakunapa Noqantsikpa Yapay; bwelta Isqun Mushoq o ...-chu -chu Kaasuy Kaasukuq Uryaq Oqa Puwaq chunka Puwaq Puwaq pachak Mukipakuy; mukipay Ruranayuq Imanay Chiqniy; chikiy Wiyay Amalaaya Nawi; awi English Silent Death Woman Multiply; increase World Bat Mutilate Very Very; many/much Be born Country Swim Buttock Orange Big nose Nose Mist Need Black Snow Not even; neither Nest Grandson, -daughter SnowForms negative (with -chu)

Night Last night Name Name We We Nine hundred Ninety Fiance Cloud Cloudy Knot Daughter-in-law Our; ours Our; ours Again Nine New Or Or Obey Obediente Worker Oca Eighty Eight Eight hundred Be lazy Busy Happen Hate Hear; listen to I hope ! Eye

14Castellano Quechua ecuatoriano Oler (intransitivo) Asnana Oler (transitivo) Mutkina Olfatear Mutkirana Olla Manka Olvidadizo Kunkaklla Olvidar Kunkana Ombligo Pupu Once Chunkashuk Orar; rezar Maarina Orden (mandato) Kachashka; mandashka Ordear Kapina Oreja Ringri; rinri Orgulloso; soberbio Hatun-tukuk Orilla Mana; maya Orinar Ishpana Oro Kuri Oruga Kuru Oscurecer Amsayana Oscuro Amsa Oso Uturunku; ukumari Otra vez Kutin; shuk kuti Otro Shuk; shuktak; kutishuk Oveja Llama; ubija Ovejita Washki Ovillo Kururu Oye! Uyapai! Pacae Pakai Padre Taita; yaya Padrino (de bautizo) Markak yaya; achik taita Padrino (de matrimonio)Achik tayta Pagar Kuna; pagana Pas Llakta Paja Uksha Pjaro Pishku Palabra Shimi Plido Killuyashka Palma (de la mano) Maki pampa Palo Kaspi; kiru Paloma Urpi Palta Palta Paludismo Chukchuy unkuy Pan Tanta Paal Wawamaytuna; maytu Pantaln Balun Pantorrilla Chanka Panzn Wiksasapa Papa Papa Papa lisa Milluku Papaya Papaya Pararse Shayarina Parecerse Rikchana Parecido Laya; rikchak Pared Pirka Pareja Ishkantin; yunta Pariente Ayllu Parir Wachana Pasear Purina; pasiana Paso (del pie) Tatki Pastorear Michina Quechua ancashino Asnay Muskiy; shenqay Muskikachay Manka Qonqaq Qonqay Pupu Chunka huk Resakuy Kamatsikii Qapiy Rinri Nikachaq Kuchu; kuta Ishpakuy Qori Kuru Tsakay; ampiy Ampi; tsakay Ukuku; ukumari Yapay; bwelta Huk; wak Uusha Washki Kuruy Haw! Haay! Yaw! Paqay Tayta; yaya Padrinu Padrinu Paagay Marka Paha; uqsha Pishqu Shimi; nina; parla Qilluyashqa, utku hina Maki palta Qeru Paluma; urpi Palta; paltay Tsuktsu Tanta Inchana; ayu Pantalu; pantalun Pinkuullu Pachasapa; pachun Papa Ulluku Papaya Shaay Rikoq; niraq; -nau Rikoq; niraq; -nau PerqaWayna, enamorado; Ishkantin

English Smell (intransitive) Smell (transitive) Smell (transitive)Earthenware cooking pot

Forgetful Forget Navel Eleven Pray Order; command Milk Ear Proud; arrogantEdge (of sea, lake & river)

Yawar mayi Wachay Puriy Hapa; hapay Mitsiy

Urinate Gold Caterpillar Get dark Dark Bear Again Other; another Sheep Pet sheep Ball of wool Hey! Pacae Father Godfather (baptismal) Godfather (wedding) Pay Country High altitude grass Bird Word Pale Palm (of hand) Stick Dove Avocado pear Tropical fever Bread Nappy Trousers Calf (of leg) Fat; paunchy Potato Papa lisa Papaya Stand Look like; seem like Similar Wall Partner Relative Give birth to Go for a walk Step (of foot) Pasture

15Castellano Quechua ecuatoriano Patear Haytana Pato Kulta Pecado Hucha Pecador Huchallik; huchayuk Pecar Huchallina Pecho (de hombre) Kasku; pichu Pedir Maana Pedo Supi Peer Supina Pegar Makana Peinar akchana Peine akcha Pelea Makanakuy Pelear Makanakuna Pellizcar Tispina Pelo (del cuerpo) Millma Pena Llaki Pea Kaka Pene Ullu; pishqu Pensamiento Yuyay Pensar Yuyana Pepa Muru; ruru Pequeo Uchilla; kutu Perder Chinkachina Perderse Chinkarina; chinkana Perdonar Kishpichina Pero Shinapish Perro Allku Persona Runa Pesado Llashak Pesar Pisana Pescar Challwata hapina Pestaas Kimlla Pez Challwa Picaflor Kinti Picante Hayak Pie Chaki Piedra Rumi Piedra moledora grandeKutana rumi Piedra moledora peque Kutana rumi Piel Kara Pierna Chanka Pintar Tullpuna Piojo Usa; pilis Pisar Saruna Pistaco Millay aya Plano Pampa Planta Yura Planta del pie Chaki saruna Plata Kullki Pltano Palanta Plato Mulu; mika; mati Pluma Patpa Pobre Wakcha Poco Ashalla; pitilla Poder Ushana; tukuna; valina Polilla Puyu Pollera Anaku Polluelo Chuchi Quechua ancashino Haytay Paatu Hutsa Hutsayuq Hutsaakuy Peechu; qasqu Maay Supi Supiy Maqay aqtsay aqtsa Lirya, liryee Maqanakuy Tipshiy; chipshiy Sapra; shapra Llakiku Qaqa Rani Yarpay Yarpachakuy Muru Ichik; uchuk Oqray Oqrakuy Pampatsaykuy Nirpis Allqu Nuna Lasaq Lasay; peesay Challwata tsariy Qepsha Challwa Winchus Ayay; ayaq Chaki Rumi Tunay Qollushta Qara Chanka Llushiy Usha Haruy Pishtaaku; pishtakuq Palta Yura; hacha Chaki palta Qullqi; qillay Plaatanu; sipra Plaatu Patpa Waktsa Ichik; wallka Pwediy Puyu Ruripa Chipi; chipsha English Kick Duck Sin Sinner Sin Chest Ask for Fart Fart Hit (someone) Comb Comb Fight Fight Pinch Hair (on body) Sadness Cliff; crag Penis Thought Think Pip; stone Small; little Lose Get lost Forgive But Dog Person Heavy Weigh Fish Eyelashes Fish Hummingbird Hot (spicy) Foot Stone Large grinding stone Small grinding stone Skin Leg Paint Louse Tread (on) Evil spirit Flat Plant Sole of foot Silver Banana Earthenware plate Feather Poor Little; few Be able to Moth Indian skirt Chick

16Castellano Polvo Poncho Poner Ponerse Por eso Por favor Por qu Por supuesto Poroto Posterior Posteriormente Prado; pastizal Precio Preguntar Preocuparse Presentar Prestar Prima Primer; primero Primero Primo Primognito Probar Profesor Profundo Prjimo Prostituta Proteger Prximo Pudrir Pueblo Puente Puerta Puesta del sol Pulga Pulmn Puma Puna Puntiagudo Pus Qu Qu calor! Qu cansancio! Qu dolor! Qu feo! Qu fro! Qu lstima! Qu lindo! Qu picante! Qu rico! Qu risa! Quebrada Quechua Quedar Quedarse Quemar Quemarse Querer Queso Quechua ecuatoriano utu allpa; utu kuta Punchu; ruana Churana Churarina Chaimanta -paImarayku; imamanta Shinallami Purutu Kipa Kipapi; kipa Kiwayuk pampa Kuna kullki Tapuna Llakirina Riksichina Maachina Pani; aa aupa; aupak awpakpi Turi; wawki Punta wawa Mallina Yachachik Uku; pukru Runa mashi Aricha Wakaichina Shamuk; kipa Ismuna Llakta Chaka Punku Tutayay Piki Yurak shunku Puma Urku Hilushka Kia Ima Ararai! Ukk! Ayaw! Atatai! Tatai! Achachaw! Llakimari! Aaai! Huin hayak! Ima gustu ! Ahahai! Wayku Kichua Sakina Sakirina Rupachina Rupachirina Munana Kisu Quechua ancashino Qochqu allpa; polbu Punchu Churay Churakay Chayraykur -lla-, -ykuImanir; imaq Achyaa Pushku Qipa TsaynaWaylla pampa; panqar pampa

Chani; chanin Tapuy Llakikuy Riqitsiy Maay; prestay Pani; aa Punta Punta Shay; wauqe; turi Punta wawa Llamiy; yaway Yachatsiq Ruri Nuna mayi Kuchi; rakcha warmi Tsapay Shamuq; qipa Ismuy Marka Tsaka Punku Llumpay Pulga Puywan; puywash Puma Hallqa; puna Puncha Poqru Ima Achachw! Ananau! Anany! Achachaaw! Ananaaw! Atataay! Atataaw! Alaly! Allaaw! Achachaaw! Aaaaw! Allaapa ayay/ayaq! Mishkiq! Asinakuypaq Sanha; raqra Kechwa; qechwa Keeday Keedakuy Kayay; rupatsiy Rupakuy; kayakuy Munay Kiisu

English Powder; dust Poncho Put Put on (clothes) That's why Please Why Of course Bean Later Later Meadow Price Ask Worry Present (someone) Lend Cousin (fem.) First First Cousin (masc.) First-born Try (food, drink) Teacher Deep Fellow human being Prostitute Protect Next Rot Town; village Bridge Door Sunset Flea Lung Puma Highlands Sharp Pus What How hot! How exhausting! Ow! Ouch! How horrible! How cold! What a pity! How beautiful! How hot (spicy)! How delicious! What a joke! Ravine Quechua Stay Stay Burn Burn Want; love Cheese

17Castellano Quien Quieto Quijada; mentn Quince Quinientos Quinua Quipu Quitar Quizs Raz Rajar (con hacha) Rama Rana Rpidamente Rascar Rato Ratn Rebalsar Rebuznar Recibir Recin Reciprocidad Recoger Recto Redondo Refresco Regalar Regalo Regar Reino; mandato Rer Rerse de Relmpago Relatar Relato; cuento Remojar Renacuajo Renegn Reparar Repentinamente Repetir Reprender Represa Resbalar Resbaloso Respirar Resto; sobra Reunin Reventar Revivir Revolcarse Rezar Rezo Ribera Rico Rico (comida,bebida) Rincn Rin Ro Quechua ecuatoriano Pi Kasi; kasilla Hasha Chunkapichka Pichkapachak Kinua Kipu Kichuna; anchuchina Icha; ichapish Sapi Chiktana Yura rikra; kallma Hampatu Utka; pawashpa Aspina Pacha; ashata Ukucha Wampuna Wakana Chaskina Kunanlla Ayni Pallana; tantana Mana wistu Kurpa; muyu Mishkiyaku Kuna; karana Kamari; wancha Parkuna Kamachina Asina Asina (-ta) Lliu lliu Willana Parlu Nuyuchina Chullshik Piarik Allichina Haikamanta; kunkailla Yanantichina Kamina Yaku harkana Lluchkana Llushka Samayta aysana Puchu Tantanakuy Tukyana Kawsarina Sinkuna Maarina Maariy Mana; maya Chayuk; kullkiyuk Sumaymana Kuchu Ruru Yaku Quechua ancashino Pi Qasi Chakallwa Chunka pitsqa Pitsqa pachak Kinwa Kipu Qechuy; qochiy Awchi; awku; itsa Matsu; sapi Tseqtay; raahay Llimlla Rachak Raslla; wayralla Ashpiy; apsiy Pun Ukush Puusiy Haachiy; haachinyaay Chaskiy Tsayraq; tsayran Ayni Pallay Diriichu; kinray Ruuru; ruyru Fresco hampi Qaray Qaray Qarpay Qhapaq suyu Asiy Asipaay Tillapya; illapa; tillaqu Willay Wasa Tullpuy Choqyas; ultu Piakuq Altsay; alitsay -rkuYapay Piapay Pilanku Lutskay; lutspiy Lusoq; llushoq Shuutay Katupi; kachupi Ayllunakuy Pashtay Kawariy Pillquy; qoshpay Rezakuy Maakuy Kuchu Kapoqyoq Mishki Kuta; kuchu Ruru Mayu English Who Still; calm Jaw; chin Fifteen Fifty Quinoa Quipu Take away Perhaps Root Chop (up) Branch Frog Fast Scratch Moment Mouse Overflow Bray Receive Just (time) Reciprocity Gather (up) Straight Round Soft drink Give a present Present Irrigate Reign; mandate Laugh Make fun of Lightening Tell (a story) Story Steep; soak; dunk Tadpole Grumbling; grouchy Repair Suddenly Repeat Tell off Dam Slip (up); slide Slippery Breathe Left over Meeting Burst Come to life again Wallow Pray Prayer Bank (of river) Rich (person) Delicious Corner Kidney River

18Castellano Robar Roca Rociar chicha Roco Rodilla Roer Rogar Rojo Romper Roncar Ronco Ropa Ropero Rosado Rueca Rumiar Sbana Saber Sabidura Sabio Sacar Saciarse Saco Sacudir Sal Salado Salida Salida del sol Salir Saliva Saltar Saludar Salvar Sanar Sandalia Sangre Sano Sapo Secar Seco Sed Segar Seguir Seis Seiscientos Selva Semana Semana pasada Semana siguiente Sembrar Semilla Sendero Seno Seor Seora Sentarse Separadamente Separar Ser Quechua ecuatoriano Shuana Rumi Aswata chaspina Shulla Kunkuri Kashtuna Maarana Puka; pichi Pakina Kurkuna Chakikunka; chaka Churana Churana Rusadu Siksi; puchkana Kashtuna Kata Yachana Yachay May yachak; yachak Surkuna Ahitana Tulu Chaspina Kachi May kachichishka Llukshina Inti llukshiy Llukshina Tuka; tiuka Tushuna Saludana Kishpichina Alliyay Ushuta Yawar Alli; mana unkushka Hampatu Chakichina Chaki; chakishka Yakunayay Kachuna; kalchana Katina Sukta Suktapasak Sacha Kanchis puncha; simana Kayna simana Katik simana Tarpuna Muyu; muru an uu; chuchu Wirakocha; taita Mama Tiyarina Chikan chikanlla Chikanchina Kana Quechua ancashino Suway Rumi; wanka Asuawan tsaqtsukuy Shullya; shulla Qonqor; qonqu Rupyay; kuchkuy Rogay; shoqay Puka Pakiy Qaryay; quryay Hasma; qasma Ratash Churana; shawana Mullu Putska pirwa; pirwa Chaqchay; kutipay Sabana; qatakuna Yachay; musyay Yachay Yachaq; amauta Horquy; wititsiy Himay Kustal Tapsiy; tsapiy Kachi Pochqoq; kachiyoq Yarquna Ratamuy; heqamuy Yarquy Toqani; toqay Tiwyay; saltay Rimaykuy Qeshpiy; salbay Alliyay; kutikay Llanqi Yawar; yayar Alli Saapu Tsakitsiy Tsaki; shupiy Yakunay Itsuy; sigay Qatiy; qatipay Hoqta Hoqta pachak Munti Qanchis hunaq Pasaq simana Shamuq simana Muruy Muru Naani; purikuna uu; chuchu Wiraqocha; tayta Mama Taay; hamay Shuyni shuyni Rakiy Kay English Steal Rock Sprinkle chicha Dew Knee Gnaw Beg; entreat Red Break Snore Hoarse Clothes Wardrobe Pink Distaff; spinning spindle Chew Sheet Know Wisdom Wise Take out Satiate oneself Sack Shake Salt Salty Exit Sunrise Go/come out Saliva Jump Greet Save Get better; recover Sandal Blood Well (health) Toad Dry Dry Thirst Mow Follow Six Six hundred Jungle Week Last week Next week Sow Seed Path Breast (woman) Sir Madam Sit down Separately Separate Be

19Castellano Serpiente Sesenta Seso Setecientos Setenta S Siempre Siete Significar Silbar Silencio Silla; asiento Sin motivo Sobaco Sobornar Sobrar Sobre Sobrio Soga Sol Solo Soltar Soltera Soltero Sombra Sombrero Soar Sonrer Sonso Sopa Soplador Soplar Sordo Soroche Subir Suciedad Sucio Sudar Sudor Suegra Suegro Suelo Sueo Sufrimiento Sufrir Sumergir Surco Suyo Tacao Tallar (madera) Taln Tamao Tapa Tarntula Tarde Tarea Tartamudear Tartamudo T Quechua ecuatoriano Machakuy Suktachunka utu Kanchispachak Kanchischunka Ari Tukui pachapi; wiai Kanchis Nisha nina Huynina; silbana Upallay Tiyarina Yankamanta Rikrauku; wallwaku Maki-lampina Puchuna Hawa Mana machashka Waska Inti Sapalla Kacharina Mana kusayuk Mana warmiyuk Llantu Muchiku Muskuna Asirina Muspa; upa Lukru Pukuna Pukuna Mana-uyak Suruchi Wichiyana; wichikuna Mapa Mapa Humpina HumpiKusapak mama;warmipakmama Kusapak yaya; warmipak yaya

Quechua ancashino Machakuy; culebra Hoqta chunka Toqshu Qanchis pachak Qanchis chunka Aumi Wiay Qanchis Ninay Shukay; wichyay Tsunyay; upaalla Taakuna Mana motivoyoq Liklakchu Hatipuy Putsuy; katuy Hunish; hunaq Mallaq shunqu Waska; laasu Inti Hapalla Kachay Mana qowayuq Mana warmiyuq Llantu; hupani Tsuku Musquy Asinaariy Tuqtu uma; upa Kashki; roqru Nina puukana Puukay Upa; karu wiya Suruuchi Witsay; yarkuy Mapa Qanra; iska; taqra Humpiy HumpiWarminpa maman; qowanpa Warminpa yayan; qowanpa ya..

Pampa Muskuy akariy akarina; llaki tukuna Yakupi pampana Wachu Paypak; paykunapak Micha; tili Llakllana Talun Hatun Kirpana Araa Chishi; unayashpa Rurana Panta rimana Panta-rimay Mishki yaku; kununsitu

Patsa Musqu Llakiku Nakay; akay Tullpuy Raway Paypa; paykunapa Micha Llaqllay Ataka; witsu; ataki Tsikan Killpana Arampakuy Chisi; tardi Rurana Patpatyaay Wataaku; rakta qallu Te

English Snake Sixty Brain Seven hundred Seventy Yes Always Seven Mean Whistle Silence Chair; seat For no reason at all Armpit Bribe Be left over On; over Sober Rope Sun Alone Let go of; release Single (fem.) Single (masc.) Shade; shadow Hat Dream Smile Idiot; stupid Soup Blowing-tube for fire Blow Deaf Altitude sickness Ascend; go/come up Dirt Dirty Sweat Sweat Mother-in-law Father-in-law Ground Dream Suffering Suffer Submerge FurrowTheir; theirs (sing. & plur.)

Mean Carve (wood) Heel Height Lid Tarantula Afternoon; late Task Stutter; stammer Stutterer Tea

20Castellano Tejer Tela Temblar Temprano Tender Tendn Tener Tener calor Tener fro Tener hambre Tener miedo Tener pena Tener sed Tener sueo Teir Terminar Terrible Terrn Testculo Ta Tierno Tierra To Tocar Todas partes Todo Tonto Torcer Tos Toser Tostado Trabajar Trabajo Trabajo; empleo Traer Tragar Trasero Trasladar Trasladarse Trasquilar Travieso Trece Treinta Tren Trenza Tres Trescientos Trigo Triste Trocar Tronar Tronco Tropezar Trueno T Tuerto Tutano Tumbar Tumbarse Quechua ecuatoriano Awana Pacha Chukchuna Tutamanta Mantana Waru anku; waru Charina Astaray! ChiriyanaYarkaywan kana; mikunayana

Manchana Llakirina Yakunayana Puunayay Tiina TukuchinaManchaypak; manchanaypak

Champa RuruYayapak pani; mamapak aa

Llullu AllpaYayapak wawki; mamapak turi

Tupana Maipipish; maikunapi Tukui Muspa; upa Wistuchina Uhu Uhuna Kamcha Llankana; trabahana Ruray; trabahay Llankay Apamuna Millpuna Siki Astana Rina; tikrana Rutuna Pukllak; trabisu Chunkakimsa Kimsachunka Antakuru Himpa Kimsa Kimsapachak Trigu Llaki; llakisapa Tikrachina (-wan) Tulun/kulun nina Kaspi; kullku Mitkana Tulun tulun; kulun kulun Kan Chulla awi utku Urmachina Sirina

Quechua ancashino Away Tiila Karkaryaay Tempraanu Mashtay Anku Kapuy Achachaatsikuy Alalaatsikuy; alatsikuy Mallaqay Mantsakuy; wamayaay Llakikuy Yakunay Pununay Tiiy Ushay Milanay Kurpa Qoruta; runtu Tiya Llullu Patsa Tiyu Yatay; laptay; shullpay Hinantinpa;maypa tsaypa Llapan Kullu uma; ruqtu Milluy Qusu; chuqa Chuqay Kamtsa Uryay Uryana Uryay Apamuy Ultay Siki Ashtana Ashtapakuy; taakamuy Rutuy Trabyeesu Chunka kima Kima chunka Tren Pillta Kima Kima pachak Triigu Llaki; llakishqa Trukay Punruruy; kunruruy Kullu Tsankapakay Toqyay; illapa; bururi Qam Wisku Tuqshu Saqtay Chachaay

English Weave Cloth Tremble Early Spread out Tendon; sinew Have Be hot Be cold Be hungry Be afraid Be sad Be thirsty Be sleepy Dye Finish Terrible Clod Testicle Aunt Young; tender Earth Uncle Touch Everywhere All Idiot; stupid Twist Cough CoughRoast (maize, beans, etc)

Work Work; job Work; job Bring Swallow Backside Move; transfer Move (house) Shear Naughty Thirteen Thirty Train Plait Three Three hundred Wheat Sad Barter Thunder Tree trunk Stumble Thunder You (sing.)One-eyed; blind in 1 eye

Marrow Knock down Lie down

21Castellano Tumbo Turbio Tuyo Ultimo Un; una Ua Ungir Unido Unir Unos Untar Urgente Usado Usted Ustedes Vaca Vaco Vagina Valer Valiente Valle Vamos! Vapor Vario Varn Vecino Veinte Vejiga Vencer Venda Vendar Venerar Venir Ver Verdad Verdaderamente Verdadero Verde Verdura Vergenza Verruga Vestido (ropa) Vestir Vestirse Vez Viajar Viaje Viajero Vicua Vida Vidrio Vieja Viejo Viejo (cosas) Viento Visible Visitar Viuda Viva! Quechua ecuatoriano Taksu Mapa Kanpak Kipa Shuk Shillu Llunshina Tantanakushka Tantanakuchina Wakinkuna Llutana Utka utkalla Maukalla Kan Kankuna Wakra Chushak Chuspa; raka; kuu Valina Kari; kari kari Pampa Haku! Kushni; kankil Acka sami Kari Kaylla kawsak Ishkay chunka Ishpapuru Atina; mishana; yallina Wankuna Wankuna Yupaychina Shamuna Rikuna Shutikashka; shuti Shutita; -llami mari Shutikashka Wailla Yuyu Pinkay Misha Churarina Churachina Churarina Kuti Purina Purina Karuta purik Wikua Kawsay Kispi Paya Ruku Mawka Waira Rikuypak; rikurikuk Rikukrina; rikuna Viuda Kawsachun! Quechua ancashino Purush Putka; puchka Qampa Qipa Huk Shillu Llushiy Hukllawashqa Hukllaway Wakinkuna Llushiy; shullpay Utka utkalla Mauka Qam Qamkuna Waaka Waylla; wayllaq Raka; chupi; kashki Baaliy Choolu; gaallu Raqra; qechwa Aku! Wapul Tukuy laaya Ollqu Vecino Ishkay chunka Puukash Binsiy; llalliy Wankuna Wankuy Yupaychay Shamuy; aywamuy Rikay Rasun; rasun kaq Rasunpa; tseqepa Kiki- +; chhaypam Cheqlla; berdi Hacha; yuyu Penqay Tikti; berruga Hana; modana Hatitsiy Hatikuy Kuti; pun Puriy Viaje Puriq Wikua Kawa Qispi Chakwas Aukis Mauka Wayra Rikaychinalla Bisitay Biyuda Kawatsun! English Tumbo fruit Cloudy; turbid Your; yours (sing.) Last One Nail Anoint United Unite Some Smear Urgent Used You (sing.) You (plur.) Cow Empty Vagina Be worth; cost Brave Valley Let's go! Steam All kinds of Man Neighbour Twenty Bladder Defeat; beat Bandage Sell Worship Come See Truth Really Real Green Vegetables Shame Wart Dress Dress Dress Time Travel Journey Traveller Vicua Life Glass Old woman Old man Old (things) Wind Visible Visit Viuda Long live!

22Castellano Vivir (existir) Vivir (residir) Vizcacha Volar Voltear Voluntad Volver (hacia all) Volver (hacia aqu) Vomitar Vosotros Voz Vuestro Y Ya Yerno Yo Yuca Yugo Yunta Zampoa Zancudo Zapallo Zorrillo; zorrino Zorro Zumo Zurdo Quechua ecuatoriano Kawsana Kawsana Wiskacha Pawana Tikrachina Munay Tikrana; kutina Tikramuna; kutimuna Shunku tikrana Kankuna Shimi; rimay Kankunapak -pish; -pash a Masha uka Lumu Yuku Yunta Sampua utuchuspi Sapallu Aas Atuk Yaku Lluki Quechua ancashino Kaway Yachay; taay Wiskacha Paariy; pahariy Tikray Munay; gustu Kutiy Kutimuy Wikyay; gomitay Qamkuna Bos; shimi Qamkunapa -pish Na Masha Noqa Yuka Yuugu Yunta Antara Sankuyru Shapallu Aas; aaaku Atoq Caldu Lluqi English Live (exist) Live (reside) Vizcacha Fly Turn over Will Return; go back Return; come back Vomit You (plur.) Voice Your; yours (plur.) Also; too Already Son-in-law I Manioc root; cassava Yoke Yoke; team of oxen Panpipes Mosquito Pumpkin Skunk Fox Juice Left-handed

23

ENGLISH - QUECHUA ECUATORIANO - QUECHUA ANCASHINO - CASTELLANOEnglish A very hot pepper Abandon Abort Above Accuse Add; increase Adhere Adolescent Adopt Adore; worship Affable; nice Affection Affectionately After After a short while Afternoon; late Again Again Ahora Air All All kinds of Almost Alone Alpaca Already Also; too Altitude sickness Always Amputate Ancient Angry Animal pen Annoy; tease Anoint Answer Ant Appear Approach Arm Armadillo Armpit Around Arrive Ascend; go/come up Ash Ask Ask for Aunt Avocado pear Quechua ecuatoriano Rukutu Hichuna; shitana Shulluna Kancha; hawa; hanak Achakana; huchanchina Yapana Llutarina Malta Wiachina Muchana; yupaychina Kuyak shunku Kuyay Kuyaylla Chay kati; chay kipa Kipa Chishi; unayashpa Kutin Kutin; shuk kuti Kunan Waira Tukui Acka sami aka; akalla; alla Sapalla Alpaka a -pish; -pash Suruchi Tukui pachapi; wiai Kuchuna awpa Piashka Kancha Piachina Llunshina Kutichina; tikrachina Aanku Ricurina; uyarina Kuchuyana; kimirina Rikra Kachikampu; kirkinchu Rikrauku; wallwaku Muyuntin Chayana Wichiyana; wichikuna Ushpa; uchupa Tapuna MaanaYayapak pani; mamapak aa

Quechua ancashino Roqutu Haqiy Shulluy Hana Rimay Yapay Laqay; lashtay MallwaTsuritsaakuy; wawatsaakuy

Palta

Mutsay Alli-shonqu Kuyay Kuyaypa Tsayna Tsayna Chisi; tardi Yapay; bwelta Yapay; bwelta Kanan Wayra Llapan Tukuy laaya Ichikpa; kaasi Hapalla Alpaka; paku Na -pish Suruuchi Wiay Kututsay aupa; unay Piashqa Kancha; chiku Qallapay Llushiy Yaskiy Anwaqshi Rikakuy Witiy Rikra Kirkinchu Liklakchu Hiruroq Chaay Witsay; yarkuy Uchpa Tapuy Maay Tiya Palta; paltay

Castellano Locoto Abandonar Abortar Encima Acusar Aadir; aumentar Adherir Adolescente Adoptar Adorar Afable Cario Cariosamente Despus Luego Tarde Nuevamente Otra vez Ahora Aire Todo Vario Casi Solo Alpaca Ya Y Soroche Siempre Amputar Antiguo Enojado Corral Fastidiar Ungir Contestar Hormiga Aparecer Acercarse Brazo Armadillo Sobaco Alrededor de Llegar Subir Ceniza Preguntar Pedir Ta Palta

24English Quechua ecuatoriano Baby Wawa Backside Siki Bad Mana alli; millai Bad luck Llaki Ball of wool Kururu Banana Palanta Bandage Wankuna Bandage Wankuna Bank (of river) Mana; maya Baptise Bawtisana Baptism Bawtismu Bark Kaspi kara Bark Waknina Barter Tikrachina (-wan) Bat Mashu; tutapishku Bathe; wash oneself Armachina Be Kana Be able to Ushana; tukuna; valina Be afraid Manchana Be ashamed Pinkana; pinkay tukuna Be born Wacharina; wiarina Be cold Chiriyana Be happy Kushina; kushiyana Be hot Astaray! Be hungry Yarkaywan kana; mikunayana Be lazy Yanka purina Be left over Puchuna Be quiet Upallana Be sad Llakirina; llaki tukuna Be sad Llakirina Be sleepy Puunayay Be surprised Manchana; upa tukuna Be thirsty Yakunayana Be windy Wayrana Be worth; cost Valina Bean Purutu Bean Purutu Bear Uturunku; ukumari Beard awi millma Bearded awi millmayuk Beat Kuyuy Beautiful Sumak; kuyaylla; munaylla Bed Kawitu Before; in front of awpak Beg; entreat Maarana Begin Kallarina Behind Washa Behind Washa Believe Kriina; iina Below; under Ura; uray Bend down Kumurina Between (persons togthr)Pura; -nti Bewitch Chakchana Big nose Sinkasapa Big; large Hatun Bird Pishku Bite Kanina Bitter Hayak Black Yana Quechua ancashino Irqi Siki Mana alli; allitsu Llaki Kuruy Plaatanu; sipra Wankuna Wankuy Kuchu Ushatsiy Ushakuy Qara Awllay; waqyay Trukay Tseqtsi Armay Kay Pwediy Mantsakuy; wamayaay Penqakuy Yuriy; nasiy Alalaatsikuy; alatsikuy Kushikuy Achachaatsikuy Mallaqay Mukipakuy; mukipay Putsuy; katuy Upaallay; tsunyay Llakikuy Llakikuy Pununay Numpa niy Yakunay Wayray Baaliy Pushku; pushpu Pushku Ukuku; ukumari Shapra; sapra Atska shaprayuq Pumpunyaay; kuyuy Shumaq Puuna Punta; aupa Rogay; shoqay Qallay; qallaykuy Qepa; waqta Waqta; qipa Kreyiy Ura; uray Puktiy; kukuy; unchuy Pura Nahikuy; chaqchapaay Sinqasapa; llanqi sinqa Hatun Pishqu Aniy; kaniy Pochqu Yana; chiwi Castellano Beb Trasero Malo Mala suerte Ovillo Pltano Venda Vendar Ribera Bautizar Bautismo Corteza Ladrar Trocar Murcilago Baar Ser Poder Tener miedo Avergonzarse Nacer Tener fro Alegrarse Tener calor Tener hambre Ociosear Sobrar Callarse Entristecerse Tener pena Tener sueo Asombrarse Tener sed Hacer viento Valer Frijol Poroto Oso Barba Barbudo Latir Bello Cama Delante Rogar Comenzar Atrs Detrs Creer Abajo Agacharse Entre Embrujar Narign Grande Pjaro Morder Agrio Negro

25English Bladder Blanket Blind Blood Blow Blowing-tube for fire Blue Blunt Body Boil Bone Book Both Boy Brain Branch Brave Bray Bread Break Breakfast Breast (woman) Breastfeed Breath Breathe Breed; keep (animals) Bribe Bridge Bright; luminous Bring Broad bean Broom Brown Bubble Burn Burn Burn Burst Bury Bush Busy But Butterfly Buttock Buy Calf (of leg) Call Careful! Carry in skirt or poncho Carry-cloth bundle Carve (wood) Cat Caterpillar Cave Cemetery Centre Chair; seat Change (into ) Charango Quechua ecuatoriano Ishpapuru Kata; pullu awi-illak; mana rikuk Yawar Pukuna Pukuna Ankas Mana mulashka Aycha Timpuna Tullu Panka; kamu Ishkantin Kari wamra; wamra utu Yura rikra; kallma Kari; kari kari Wakana Tanta Pakina Chinchi uu; chuchu Chuchuchina Samay Samayta aysana Wiachina Maki-lampina Chaka Achikyak; kunyak Apamuna Habas Pichana Uki Pukpuy Rupana; rawrana Rupachina Rupachirina Tukyana Pampana Uchilla yura Ruranayuk Shinapish Pilpintu; chabul Siki; siki pata Rantina Chanka Kayana Paktak! Pakta! atak! Mikllana Kipi Llakllana Misi Kuru Machay Aya pampa Chawpi (shunku) Tiyarina Tukuna Charanku Quechua ancashino Puukash Presada; herga Qapra; wisku Yawar; yayar Puukay Nina puukana Anqas Mana afilashqa Cuerpo Timpuy Tullu Libru IshkaChuulu Toqshu Llimlla Choolu; gaallu Haachiy; haachinyaay Tanta Pakiy Yaku shanaq uu; chuchu Chichitsiy; chuchutsiy Hamay Shuutay Waatay Hatipuy Tsaka Chillapyaq; chipikyaq Apamuy Aabas Pitsana Paqu; liinu Puillag Rupay; rawray Kayay; rupatsiy Rupakuy; kayakuy Pashtay Pampay Hacha Ruranayuq Nirpis Pillpintuy Siki patak Rantiy Pinkuullu Qayay Paqtataq! Millqay Qipi; qepi Llaqllay Mishi Kuru Machay Pantiyun; aya marka Chaupi; pullan Taakuna Tukuy Kirkinchu Castellano Vejiga Frazada Ciego Sangre Soplar Soplador Azul Motoso Cuerpo Hervir Hueso Libro Ambos Chico Seso Rama Valiente Rebuznar Pan Romper Desayuno Seno Amamantar Aliento Respirar Criar Sobornar Puente Luminoso Traer Haba Escoba Marrn Burbuja Arder Quemar Quemarse Reventar Enterrar Arbusto Ocupado Pero Mariposa Nalga Comprar Pantorrilla Llamar Cuidado! Llevar en enfaldo Bulto (atado) Tallar (madera) Gato Oruga Cueva Cementerio Centro Silla; asiento Convertirse (en) Charango

26English Cheek Cheese Chest Chew Chew Chew coca Chick Chief; leader Choose Chop (up) Circle Circular City Clean Clean Clear Clever; skilful Cliff; crag Clod Close eye(s) Close; shut Cloth Clothes Cloud Cloudy Cloudy; turbid Coca Cock Cold Cold; flu Colleague Colour Comb Comb Come Come to life again Compatriot Completely Condor Cook Cooperation Cord Corner Correct Cost Cough Cough Count Country Country Cousin (fem.) Cousin (masc.) Cow Cross Cry Cry baby Cure Cut Dam Quechua ecuatoriano Uya Kisu Kasku; pichu Kashtuna Kashtuna Chakchay Chuchi Apu; apak Akllana Chiktana Muyuy Muyuntita rurashka Llakta Pichana Chuya Achik(lla); achikyakuk Sayti Kaka Champa awita sipui Wishkana Pacha Churana Puyu Puyuhunta Mapa Kuka Kari atallpa Chiri Uhuy Mashi Tullpuy akchana akcha Shamuna Kawsarinaukanchi llaktapi wiashka

Illikta; -pacha Kuntur Yanuna Ayni Watu; kawchu Kuchu Alli Valina Uhu Uhuna Yupana Llakta Llakta Pani; aa Turi; wawki Wakra Chimpana Wakana Wikisapa; wikihunta Hampina Kuchuna; pitina Yaku harkana

Quechua ancashino Qaqlla Kiisu Peechu; qasqu Amuy; kachuy Chaqchay; kutipay Kukay; chaqchay Chipi; chipsha Apu Akrana Tseqtay; raahay Ruyru Ruyru Marka Limpyay Chipyaq Tsuya Llaawi maki Qaqa Kurpa Qemtsiy; qewratyay Wichqay Tiila Ratash Pukutay Pukutaraay; qetqaraay Putka; puchka Kuka Gaallu; kakash Alalaay; alay Wishqa Mayi Kolor; laaya aqtsay aqtsa Shamuy; aywamuy Kawariy Marka mayi Pasaypa Kuntur Aruy Ayni Haytu; watu; waska Kuta; kuchu Alli, rasompa Valiy Qusu; chuqa Chuqay Yupay Marka Marka Pani; aa Shay; wauqe; turi Waaka Tsimpay Waqay Waqalliishu Hampiy Roquy; walluy Pilanku

Castellano Mejilla Queso Pecho (de hombre) Mascar Rumiar Mascar coca Polluelo Jefe Escoger Rajar (con hacha) Crculo Circular Ciudad Limpiar Limpio Claro Hbil Pea Terrn Cerrar el ojo Cerrar Tela Ropa Nube Nublado Turbio Coca Gallo Fro Gripe Colega Color Peinar Peine Venir Revivir Compatriota Completamente Cndor Cocinar Cooperacin Cordn Rincn Correcto Costar Tos Toser Contar Nacin Pas Prima Primo Vaca Cruzar Llorar Llorn Curar Cortar Represa

27English Quechua ecuatoriano Dance Tushuna; yumpuna Dark Amsa Daughter Ushi; ushushi; wawa Daughter-in-law Kachun Dawn Luryamuna; pakarimuna Dawn Pakarina; luryana Day Puncha; punlla Day before yesterday Sarun puncha; sarun Deaf Mana-uyak Death Wauy Deceive Umana Deep Uku; pukru Deer; stag Taruka Defeat; beat Atina; mishana; yallina Defecate Kakana Delicious Sumaymana Descend Uriyana; urikuna Devil Supay Dew Shulla Die Wauna Different Chikan; shuktak shuktak Difficult Sinchi Dig Allana Dirt Mapa Dirty Mapa Disappear Chinkarina Disk of spinning spindle Puska piruru Distaff; spinning spindle Siksi; puchkana Distribute Rakina Do; make Rurana Doctor Hampik Dog Allku Domestic animal Wiwa Don't mention it Mana imamanta; mana imas Door Punku Dove Urpi Drag Aysana Dream Muskuna Dream Muskuy Dress Churarina Dress Churachina Dress Churarina Dribble Llawsa Drink Upyana Drip Shutuna Drive (flock, herd) Karkuna; katina Drizzle utu tamya; ichi Drizzle Ichina Drunk Machashka; machak Dry Chakichina Dry Chaki; chakishka Duck Kulta Dye Tiina Each -nta; repetir sustantivo Ear Ringri; rinri Early Tutamanta Earth Allpa Earthenware cooking potManka Earthenware jar Puu; wallu; makma Quechua ancashino Qatsway; tushuy Ampi; tsakay Ususi; wawa Lumtsuy; llumtsuy Atsikya Tsakaq Hunaq Qanyantin; qanyaatin Upa; karu wiya Wauy Uliy; ulikuy Ruri Taruka; tarush Binsiy; llalliy Ismay Mishki Yarpuy; uraay Supay Shullya; shulla Wauy Huklaaya Aha Uchkuy; allay Mapa Qanra; iska; taqra Illakaay Putska piruru Putska pirwa; pirwa Aypuy; rakiy Ruray Hampikuq Allqu Waata; wiwa Imapiq Punku Paluma; urpi Qarahaay; qarachay Musquy Musqu Hana; modana Hatitsiy Hatikuy Llausa Upyay Hutuy; shutuy Qatiy Shiwsha Tamyanay Machashqa Tsakitsiy Tsaki; shupiy Paatu Tiiy repetir sustantivo Rinri Tempraanu Patsa Manka Uyllu; urpu; wichi Castellano Bailar Oscuro Hija Nuera Alba Madrugada Da Anteayer Sordo Muerte Engaar Profundo Ciervo Vencer Defecar Rico (comida,bebida) Bajar Diablo Roco Morir Diferente Difcil Cavar Suciedad Sucio Desaparecer Aro del huso (tortera) Rueca Distribuir Hacer Mdico Perro Animal domstico De nada Puerta Paloma Arrastrar Soar Sueo Vestido (ropa) Vestir Vestirse Baba Beber Gotear Arrear Llovizna Lloviznar Borracho Secar Seco Pato Teir Cada Oreja Temprano Tierra Olla Cntaro

28English Quechua ecuatoriano Earthenware plate Mulu; mika; mati Earthworm Kuyka Easy Hawalla; ruranalla Eat Mikuna Edge (of sea, lake & river)Mana; maya Egg Lulun Eight Pusak Eight hundred Pusakpachak Eighteen Chunkapusak Eighty Pusakchunka Elbow Rikra muku Eldest (child) Punta (wawa) Eleven Chunkashuk Embrace; hug Ukllarina Empty Chushak Encourage; cheer up Sinchiyachina End Tukurina pacha Energetic; diligent Kusi Enter Yaykuna Eternal Wiay Everywhere Maipipish; maikunapi Evil spirit Millay aya Excellent Allipacha Excrement Isma; wanu Exit Llukshina Expel Karkuna Expensive Ancha kullkipi (katurik) Extinguish Wauchina Eye awi Eyelashes Kimlla Face awi Family Aillu Famous Riksishka Far Karu Farm Chakra Farmer Tarpuk; allpata tarpuk Fart Supi Fart Supina Fast Utka; pawashpa Fat Wira; wirasapa Fat Wira Fat; paunchy Wiksasapa Father Taita; yaya Father-in-law Kusapak yaya; warmipak yaya Fault Hucha Fearful; timid Manchaysapa Feather Patpa Feel sorry for Shukpa llakimanta nanarina Fellow human being Runa mashi Female (animals) Warmi Female (persons) Warmi Ferment Pukuna Ferocious Manchanaypak pia Fiance Kusakana Field/Travel lunch Kukayu; kukawi Fiesta; party Fishta; raymi Fifteen Chunkapichka Fifty Pichkachunka Fifty Pichkapachak Quechua ancashino Plaatu Kuyka; wiqu Hawalla; ankash Mikuy Kuchu; kuta Runtu Puwaq Puwaq pachak Chunka puwaq Puwaq chunka Kukush; kukuchi Yashqa Chunka huk Makallay Waylla; wayllaq Sinchiyaatsiy;paqchipaay Ushakashqa Wayralla(-runa) Yaykuy Wiay Hinantinpa;maypa tsaypa Pishtaaku; pishtakuq Allismanta Ismay Yarquna Qarquy Chani, chaniyoq Upitsiy Nawi; awi Qepsha Qaqlla Kasta Riqishqa Karu Chakra Chakra runa Supi Supiy Raslla; wayralla Wira Wira Pachasapa; pachun Tayta; yayaWarminpa yayan; qowanpa ya..

Hutsa Mantsalli Patpa Llakipaay; kuyapay Nuna mayi China Warmi Poquy Pia Wayna Millkapa; mirkapa Fyesta; hwesta Chunka pitsqa Pitsqa chunka Pitsqa pachak

Castellano Plato Lombriz Fcil Comer Orilla Huevo Ocho Ochocientos Dieciocho Ochenta Codo Mayor Once Abrazar Vaco Animar Fin Activo Entrar Eterno Todas partes Pistaco Excelente Caca; excremento Salida Expulsar Caro Apagar Ojo Pestaas Cara Familia Famoso Lejos Chacra Agricultor Pedo Peer Rpidamente Gordo Grasa Panzn Padre Suegro Culpa Miedoso Pluma Compadecer Prjimo Hembra (animales) Hembra (personas) Fermentar Feroz Novio Fiambre Fiesta Quince Cincuenta Quinientos

29English Quechua ecuatoriano Fight Makanakuy Fight Makanakuna Fill Huntachina Find Tarina Finger; toe Riru Finish Tukuchina Fire Nina Fire Rupay Fire; bonfire Nina Firewood Yanta First awpak; awpa First aupa; aupak First awpakpi First-born Punta wawa Fish Challwata hapina Fish Challwa Five Pichka;pishka;picha;pichica Flat Pampa Flea Piki Flee Mitikuna Float Wampuna Flour Kuta; machka Flower Sisa Flute Pinkullu Fly Chuspi Fly Pawana Foetus Shullu Follow Katina Fond of dainties Hillu Food Mikuna Foot Chaki Football Futbol For no reason at all Yankamanta Forehead Mati Forget Kunkana Forgetful Kunkaklla Forgive Kishpichina Forms negative (with -chu)Mana Forty Chuskuchunka Four Chusku Fourteen Chunkachusku Fox Atuk Fragrance Mishki mutki Free Yanka Free Kishpichina Freeze-dried potato Chuu Fresh Llullu Friend Mashi Friend Mashi Frog Hampatu Frost Kasay Frost; ice Shulla; kasay Fruit Muru Fry Kusana Fulfil; comply Paktana; paktachina Full Hunta Furrow Wachu Future Shamuk; kipa Game Pukllay Quechua ancashino Lirya, liryee Maqanakuy Huntay; winay Tariy Dedu Ushay Nina Kayapakuy Qoukuna tullpa Yanta Punta; aupa Punta Punta Punta wawa Challwata tsariy Challwa Pitsqa Palta Pulga Ayqiy; qeshpiy Wampuy Kuta; machka Wayta Pinkullu Chuspi Paariy; pahariy Shullu Qatiy; qatipay Sillu Mikuy; mikuna Chaki Futbol Mana motivoyoq Urku Qonqay Qonqaq Pampatsaykuy Mana Chusku chunka Chusku Chunka chusku Atoq Pukutee; tuuhu Mana pagakuypaq Qishpitsiy Chunu Llullu Yanaqi; yanasa Mayi Rachak Qahapa Tsururu Wayu; fruta Friyiy; kankay Tinkuy Hunta Raway Shamuq Puklla Castellano Pelea Pelear Llenar Encontrar Dedo Terminar Fuego Incendio Fogata Lea Antes Primer; primero Primero Primognito Pescar Pez Cinco Plano Pulga Huir Flotar Harina Flor Flauta Mosca Volar Feto Seguir Goloso Comida Pie Ftbol Sin motivo Frente (de la cara) Olvidar Olvidadizo Perdonar No Cuarenta Cuatro Catorce Zorro Fragancia Gratis Liberar Chuo Fresco (verduras) Amigo, -a Compaero Rana Helada Escarcha; hielo Fruto Frer Cumplir Lleno Surco Futuro Juego

30English Garlic Gather (up) Gather; meet Gentleman Get angry Get better; improve Get better; recover Get dark Get dark Get dark Get drunk Get ill Get lost Get married Get old Get tired Get up Get used Get wet in the rain Ghost Girl Give Give a present Give birth to Glass Glowworm Gnaw Go Go away Go for a walk Go in front Go/come out God Godfather (baptismal) Godfather (wedding) Godmother (baptismal) Godmother (wedding) Gold Good; well Goodbye Govern Governor Grandfather Grandmother Grandson, -daughter Grasshopper Green Greet Grey Grind Ground Group Grow Grumbling; grouchy Guide Guide Guinea pig Hail Hair Quechua ecuatoriano Aju Pallana; tantana Tantanakuna Wirakocha Piarina Alliyana Alliyay Tutayana Tutayana Amsayana Macharina; machana Unkuna Chinkarina; chinkana Cazarana; sawarina Rukuyana; payayana Shaykuna; shaykurina Hatarina; shayarina Yacharina Tamiapi hukuchirina Aya Kwitsa; warmi wamra Kuna Kuna; karana Wachana Kispi Ninakuru Kashtuna Rina Ri(lla)na Purina; pasiana awpana Llukshina Apunchik; pachataita Markak yaya; achik taita Achik taytaMarkak mama; achik mama

Achik-mama Kuri Alli; allimi; allita Minchakama Kamana Kamak Hatun yaya; hatun tayta Apamama; hatun mama Nitu Chipu Wailla Saludana Shiru Kutana Pampa Muntun; kancha Wiana; hatunyana Piarik anta rikuchishpa rik Pushana Kunu; wallimku; kuy Runtu Akcha

Quechua ancashino Aahus Pallay Huntanakuy Wiraqocha Piakuy Alliy Alliyay; kutikay Paqasyay Tardiyay Tsakay; ampiy Machay; machaakuy Qishyay Oqrakuy Kasaray; kasarakuy Aukisyay; chakwasyay Pishipaay; utikay Shaariy; sharkuy Yachakaay Tamyachau nuyukay Kuku Warmi wamra; moosa Qoy Qaray Wachay Qispi Nina kuru Rupyay; kuchkuy Ayway Aywakuy Puriy Puntakuy Yarquy Dius Yaya Padrinu Padrinu Madrina Madrina Qori Alli; allimi; allita Aywallaa Kamachiy Kamachikuq Awilu Awila Willka Chukllus Cheqlla; berdi Rimaykuy Soqu Aqay; qochquy Patsa Qotukashqa Wiay Piakuq Naanita riqitsiq Pushay Kui Runtu Aqtsa

Castellano Ajo Recoger Juntarse Caballero Enojarse Mejorar Sanar Anochecer Atardecer Oscurecer Emborracharse Enfermarse Perderse Casarse Envejecerse Cansarse Levantarse Acostumbrarse Mojar la lluvia Fantasma Chica Dar Regalar Parir Vidrio Lucirnaga Roer Ir Irse Pasear Adelantarse Salir Dios Padrino (de bautizo) Padrino (de matrimonio) Madrina (de bautizo) Madrina(de matrimonio) Oro Bien Adis Gobernar Gobernante Abuelo Abuela Nieto, -a Grillo Verde Saludar Gris Moler Suelo Grupo Crecer Renegn Gua Guiar Conejo Granizo Cabello

31English Hair (on body) Half Half Hand Hang Happen Happy Harvest Hat Hate Have Have breakfast Have lunch He; she; it Head Hear; listen to Heart Heat; warm Heat; warmth Heavy Heel Height Hell Hen Herb Here Hey! Hey! Hiccoughs Hide High altitude grass Highlands Hill Hit (object) Hit (someone) Hit (with stick) Hoarse Hole Horn Horrible Hot Hot (spicy) Hot pepper Hotel House How How beautiful! How cold! How delicious! How exhausting! How horrible! How hot (spicy)! How hot! How much/many Hummingbird Hummingbird Hundred Hunger Hurry Quechua ecuatoriano Millma Chawpi Chawpi Maki Warkuna Tukuna; urmana Kushi; kushilla Pallana Muchiku Millana Charina Chinchina Almuzana Pay Uma Uyana Shunku Kunuchina Kunuy Llashak Talun Hatun Ukupacha; millai pacha Atallpa Kiwa; yuya Kaypi Uyapay! Uyapai! Hiki Pakana Uksha Urku Pata (colina) Takana Makana Waktana Chakikunka; chaka Utku; hutku Kachu Manchanaipak Kunuk Hayak Uchu Tampu; paskana Wasi Imashina Aaai! Achachaw! Ima gustu ! Ukk! Atatai! Tatai! Huin hayak! Ararai! Mashna Kinti Kinti Pachak; pacha Yarkay Utkana Quechua ancashino Sapra; shapra Pullan Pullan Maki Warkuy; wayuy Imanay Kushi-kushi; kushish Koseecha Tsuku Chiqniy; chikiy Kapuy Kashkiyay Almusay; almusakuy Pay Peqa; uma Wiyay Shonqu Qoutsiy Achay Lasaq Ataka; witsu; ataki Tsikan Uku patsa Wallpa Qura Kaychau Au! Haw! Haay! Yaw! Iktsu Pakay Paha; uqsha Hallqa; puna Pirushtu (colina) Takay Maqay Wiruy; wiluy Hasma; qasma Uchku Waqra Mantsaypa Achaq Ayay; ayaq Utsu Puuna wayi Wayi Imanau Aaaaw! Alaly! Mishkiq! Ananau! Anany! Atataay! Atataaw! Allaapa ayay/ayaq! Achachw! Ayka Winchus Winchus Pachak Mallaqay Apurakuy Castellano Pelo (del cuerpo) Medio Mitad Mano Colgar Ocurrir Alegre Cosecha Sombrero Odiar Tener Desayunar Almorzar El; ella Cabeza Or; escuchar Corazn Calentar Calor Pesado Taln Tamao Infierno Gallina Hierba Aqu Ey! Oye! Hipo Esconder Paja Puna Morro; colina Golpear (cosa) Pegar Golpear (con palo) Ronco Agujero Cuerno Horrible Caliente Picante Aj Hotel Casa Como Qu lindo! Qu fro! Qu rico! Qu cansancio! Qu feo! Qu picante! Qu calor! Cunto Colibr Picaflor Cien; ciento Hambre Apurarse

32English Hurt Husband Hut I I hope ! Idea Identical Idiot; stupid Idiot; stupid Ill Illness Illuminate Imitate; copy Immense; enormous In front In front; opposite In one go; outright In person In vain Incapable Indian shawl Indian skirt Indian woollen belt Indian woollen hat Indigenous chief Inept Inside Inside Instant Insult Intelligent Interior Intestine Irrational Irrigate Irrigation channel Jaw; chin Jerky Journey Juice Juice Jump Jungle Just (time) Just; fair Justice Keep; put away Kick Kidney Kill Kind Kind Kind; sort Kiss Kitchen Knee Kneel Knock down Knot Quechua ecuatoriano Nanana Kusa Chuklla uka Icha(pish); ujala Yuyay Paikikin; chaillata Muspa; upa Muspa; upa Unkuk; unkushka Unkuy Achikyachina Shina rurana; shinana Yupai hatun; hatunruku awpa Chimpa Shukllapi; shukray Kikin Yankamanta Manavali Pacha; lliklla Anaku Chumpi Chullu; umallina Kuraka; apu Mana yachakuk;rumiuma Uku Uku; uray Pacha Kamina Sumak umayuk Ukupi tiyak Chunchulli Mana yuyayuk Parkuna Larka Hasha Charki Purina Yaku Yaku Tushuna Sacha Kunanlla May alli Justicia Wakaychina Haytana Ruru Wauchina Kuyak; kuyaylla Alli; alli shunkuyuk Laya Muchana Yanuna uku Kunkuri Kunkurina Urmachina Watay; kipu Quechua ancashino Nanay Qowa Tsuklla Noqa Amalaaya Yarparkushqa Paqta Tuqtu uma; upa Kullu uma; ruqtu Qishyaq; qishyashqa Qishya Aktsiy Yachapaay Tsikankaray; hatusaq Punta; aupa Wak; chimpachu Huklla Kikin Di baldi Mana valeq Haku; aqshu Ruripa Wachuku; wachku Chullu Kuraka Mana imapis yachay Ruri(n) Ruri(n) Pun Aashay; rimay Alli piqayuq Ruri Aqish; chunchuli Mana rasonta wiyaq Qarpay Sekya; pintsa Chakallwa Tsarki, sisina Viaje Yaku Caldu Tiwyay; saltay Munti Tsayraq; tsayran Allaapa alli Justicia Taapay Haytay Ruru WauchiyKushitsikoq; shonqu suwaq

Alliwarmi; alliruna Laaya Mutsay Kusna Qonqor; qonqu Qunqurikuy Saqtay Tinki; kipu

Castellano Doler Marido Choza Yo Ojal Idea Idntico Sonso Tonto Enfermo Enfermedad Alumbrar Imitar Inmenso; enorme Adelante Enfrente De una vez En persona En vano Incapaz Manta Pollera Faja (tejida) Gorro (de lana) Jefe indgena Inepto Adentro Dentro Instante Insultar Inteligente Interior Intestino Irracional Irrigar; regar Acequia Quijada; mentn Carne seca Viaje Jugo Zumo Saltar Selva Recin Justo Justicia Guardar Patear Rin Matar Amable Bondadoso Clase Besar Cocina (cuarto) Rodilla Arrodillarse Tumbar Nudo

33English Quechua ecuatoriano Know Yachana Know (a person) Riksina Knowledge Yachay Lake Kucha Lame Hanka Language Rimay; shimi; kallu Large grinding stone Kutana rumi Large wooden mallet Waktana kutu kaspi Last Kipa Last month Kayna killa Last night Kayna tuta Last night Kayna tuta Last week Kayna simana Last year Kayna wata Later Kipa; ashtawan kipa Later Kipa Later Kipapi; kipa Laugh Asina Lazy Killa Lazy (woman) Killa Lead (a person) Pushana Leaf Panka Leaf (around maize cob)Panka Learn Yachakuna Leather Kara Leave; let, allow Sakina Left Llukimaki; lluki ladu Left over Puchu Left-handed Lluki Leg Chanka Lend Maachina Let go of; release Kacharina Let's go! Haku! Liar Llulla Lick Llawana Lid Kirpana Lie Llullana Lie Llulla Lie down Siririna Lie down Sirina Life Kawsay Lift; raise Hatarichina; hawachina Light Hapichina Light Pankalla Light Achik Lightening Lliu lliu Like Shina Like Gustana; munana Like that Chashna Like this Kashna Likewise Shinallatak; chashnallatak Likewise Shinallatak Lip Wirpa Listen; hear Uyana; uyarana Little; few Ashalla; pitilla Live (exist) Kawsana Live (reside) Kawsana Liver Yana shunku Lizard Palu; iuylampalu; kuylan Quechua ancashino Yachay; musyay Reqiy Yachay Qocha Rata Parla; shimi Tunay Maasu; wiruna Qipa Tutay killa Qanyan paqas Qanyan paqas Pasaq simana Qanyan wata Tsayna Qipa Tsayna Asiy Ushma; qela Ushma; qela Pushay Rapra Panqa Yachay; yachakuy Qara Haqiy Itsoq Katupi; kachupi Lluqi Chanka Maay; prestay Kachay Aku! Uli; llulla Laqway; llaqway Killpana Ulikuy; llullakuy Llulla Patsaakuy Chachaay Kawa Pallay Tsaritsiy Ankash Aktsi; atsikya Tillapya; illapa; tillaqu -nau Gustay; munapay Tsaynau Kaynau Jinallaman-ruraman Chayhinalla Wirpa Wiyay Ichik; wallka Kaway Yachay; taay atin; natiw Arash; shullapakuy Castellano Saber Conocer (persona) Conocimiento Lago Cojo Idioma Piedra moledora grande Mazo Ultimo Mes pasado Anoche Noche anterior Semana pasada Ao pasado Ms luego Posterior Posteriormente Rer Flojo; holgazn Floja (mujer) Conducir (persona) Hoja Hoja (mazorca maz) Aprender Cuero Dejar Izquierda Resto; sobra Zurdo Pierna Prestar Soltar Vamos! Mentiroso Lamer Tapa Mentir Mentira Acostarse Tumbarse Vida Levantar Encender Liviano Luz Relmpago Como (preposicin) Gustar Como se Como ste Asimismo Igualmente Labio Escuchar; or Poco Vivir (existir) Vivir (residir) Hgado Lagartija

34English Quechua ecuatoriano Llama Llama Lodge Minkachina Long Suni Long live! Kawsachun! Look after Rikurana; -manta rikuna Look at; watch Chapana; rikuna Look for Mashkana Look like Rikchana Look like; seem like Rikchana Lose Chinkachina Louse Usa; pilis Love Kuyana Love Kuyay Lover Waina Lung Yurak shunku Mad; crazy Yuyay-illak; muspak Madam Mama Maize Sara Maize beer Aswa Maize beer bar Aswa wasi Maize cob Chukllu Make an effort Sinchiyarina Make fun of Asina (-ta) Make mistake; be wrongPantana Male (of animals) Kari Man Runa; kari Man Kari Manioc root; cassava Lumu Man's brother Wawki Man's sister Pani Market Katuna pampa Market porter Aparik Married (man) Warmiyuk Married (woman) Kusayuk Marrow utu Marrow utku Marvellously Sumaimana Match Puspuru Meadow Kiwayuk pampa Mean Misak; misa Mean Nisha nina Mean Micha; tili Meanwhile Chaikama Measure Tupuna Meat Aycha Medicine Hampi Meditate Yuyarayana Meeting Tantanakuy Memory Yuyay Mend; put right Allichina Menstruation Mapakuy Mestizo; half-blood Mishu; chasu; laichu;sala Midday Chawpi puncha Milk uu Milk Kapina Million Waranka waranka Miss Watuna Mist Puyu Mix Chapuna Quechua ancashino Llama Patsatsiy Shotqu; shututu Kawatsun! Taapay Rikay Ashiy Niraq; rikoq; -nau Rikoq; niraq; -nau Oqray Usha Kuyay; waylluy Kuyay; waylluy Wayna; china; indya Puywan; puywash Uti Mama Hara Aswa Aswa wayi Tsoqllu Sinchikuy; kallpakuy Asipaay Pantay Orqu Nuna; ollqu Ollqu Yuka Wauqi Pani Qatu Kataq Warmiyuq Qowayuq uqtu; urus Tuqshu Espantakuypa PuspuruWaylla pampa; panqar pampa

Micha; kallpulli Ninay Micha Tsaykama Tupuy; midiy Aytsa Hampi Yarpachakuy Ayllunakuy Yarpay Altsay; allitsay Killa ratakay Mishti Pullan hunaq Lichi Qapiy Waranqa waranqa Watukay Pukutay Anuy; takuy; talluy

Castellano Llama Albergar Largo Viva! Cuidar Mirar Buscar Asemejar Parecerse Perder Piojo Amar Amor Amante Pulmn Loco Seora Maz Chicha Chichera Choclo Esforzarse Rerse de Equivocarse Macho (de animales) Hombre Varn Yuca Hermano del hombre Hermana del hombre Mercado Cargador Casado Casada Mdula Tutano Maravillosamente Fsforo Prado; pastizal Avaro Significar Tacao Mientras tanto Medir Carne Medicina Meditar Reunin Memoria Arreglar Menstruacin Mestizo Medioda Leche Ordear Milln Echar de menos Neblina Mezclar

35English Moment Moment Money Monkey Month Moon More More or less Morning Mosquito Mosquito Moth Mother Mother-in-law Mountain Mountain shrine Mouse Mouth Move (house) Move (intransitive) Move (transitive) Move; transfer Mow Mud Multiply; increase Mutilate My; mine Nail Naked Name Name Nappy Narrow Native healer Naughty Navel Near Neck Need Needle Neighbour Nest New Next Next week Nickname Night Night before last Nine Nine hundred Nineteen Ninety Nit Nose Not even; neither Obediente Obey Oblong Oca Quechua ecuatoriano Pacha; ashata Pacha; ashata Kullki Machi; kusillu Killa Killa Ashtawan; ashun Shina shinalla Tutamanta utuchuspi utuchuspi Puyu MamaKusapak mama;warmipakmama

Quechua ancashino Pun Pun Qillay Maki sapa Killa Killa Mas -chi, -naa, -noo Waaraylla Sankuyru Sankuyru Puyu MamaWarminpa maman; qowanpa

Urku Tula Ukucha Shimi Rina; tikrana Kuyuna Kuyuchina Astana Kachuna; kalchana Turu Mirana Kuchuna; mutuyachina ukapak Shillu Llushti; llatan Shutichina Shuti Wawamaytuna; maytu Kichki Hampik Pukllak; trabisu Pupu Kayllapi; kincha Kunka Ministina Siray-hilla Kaylla kawsak Kucha Mushuk Shamuk; kipa Katik simana Kamina shuti Tuta Saruntuta Iskun Iskunpachak Chunka-iskun Iskunchunka Siya Sinka Mana pish Nishka ruray Uyana Suniyashka Uka

Hirka Apachita Ukush Shimi Ashtapakuy; taakamuy Kuyuy; kuyukuy Kuyutsiy Ashtana Itsuy; sigay Mitu; leqita Miray Mutuy Noqapa Shillu Qala; qalapaachu Churay Huti; shuti Inchana; ayu Kichki Hampeq; hampikuq Trabyeesu Pupu Tsaylla Kunka Minishtiy Auha; heerukasha Vecino Qeshu Mushoq Shamuq; qipa Shamuq simana Ashana; ashana suti Paqas Qanyaatin; shipshi Isqun Isqun pachak Chunka isqun Isqun chunka Iski Sinqa Mana pis; ni Kaasukuq Kaasuy Huytu; shuytu Oqa

Castellano Momento Rato Dinero Mono Mes Luna Ms Ms o menos Maana (no tarde) Mosquito Zancudo Polilla Madre Suegra Cerro Apacheta Ratn Boca Trasladarse Moverse Mover Trasladar Segar Barro Multiplicarse Mutilar Mo Ua Desnudo Nombrar Nombre Paal Angosto Curandero Travieso Ombligo Cerca Cuello Necesitar Aguja Vecino Nido Nuevo Prximo Semana siguiente Apodo Noche Anteanoche Nueve Novecientos Diecinueve Noventa Liendre Nariz Ni Obediente Obedecer Alargado Oca

36English Quechua ecuatoriano Odd Chulla Of course Shinallami Old (things) Mawka Old man Ruku Old woman Paya Old-fashioned Mawkayashka; mawka On; over Hawa One Shuk One-eyed; blind in 1 eyeChulla awi Open Paskashka Open Paskana Opener Paskana Or O Or -chu -chu Orange Naranja Order; command Kamana; kachana Order; command Kachashka; mandashka Orphan Wakcha Other; another Shuk; shuktak; kutishuk Our; ours ukanchikpak Our; ours ukanchikpak Outside Kancha; hawa Over there Chaypi Overflow Wampuna Ow! Ouch! Alaw! Ayaw! Ayayay! Ow! Ouch! Ayaw! Owl Chushik; kuskunku Pacae Pakai Paint Tullpuna Pale Killuyashka Palm (of hand) Maki pampa Panpipes Sampua Papa lisa Milluku Papaya Papaya Partner Ishkantin; yunta Partner (relationship) Karipak warmi;warmipakkari Pass; hand over Paktana Pasture Michina Path an Path; road; street an Pay Kuna; pagana Peel Tipkana Penis Ullu; pishqu People; person Runa(kuna) Perforate Utkuna Perhaps Icha; ichapish Person Runa Pet sheep Washki Pig Kuchi Pile Shuntur; muntun Pile up Tantana Pinch Tispina Pink Rusadu Pip; stone Muru; ruru Place Kuska Plain Pampa Plait Himpa Plant Yura Play Pukllana Quechua ancashino Tsulla Achyaa Mauka Aukis Chakwas Mauka Hunish; hunaq Huk Wisku Kichashqa Kichay Kichana O ...-chu -chu Naranha Kamachiy Kamatsikii Waktsa Huk; wak Noqakunapa Noqantsikpa Waqta Wakchau; taqaychau Puusiy Ay! Waw! Achachaaw! Ananaaw! Paqpa; piqpi Paqay Llushiy Qilluyashqa, utku hina Maki palta Antara Ulluku PapayaWayna, enamorado; Ishkantin Qowapa warmin;warmipaqowan

Aypay Mitsiy Naani; purikuna Naani Paagay Munday Rani Nuna(kuna) Uchkuy Awchi; awku; itsa Nuna Washki Kuchi Qotu; shuntu Pelay; qotuy Tipshiy; chipshiy Mullu Muru Sitiu Pampa Pillta Yura; hacha Pukllay

Castellano Impar Por supuesto Viejo (cosas) Viejo Vieja Anticuado Sobre Un; una Tuerto Abierto Abrir Abridor O (en afirmaciones) O (en preguntas) Naranja Mandar Orden (mandato) Hurfano Otro Nuestro (exclusivo) Nuestro (inclusivo) Afuera All Rebalsar Ay! (dolor) Qu dolor! Lechuza Pacae Pintar Plido Palma (de la mano) Zampoa Papa lisa Papaya Pareja Cnyuge Alcanzar Pastorear Sendero Camino Pagar Mondar Pene Gente Agujerear Quizs Persona Ovejita Cerdo Montn Amontonar Pellizcar Rosado Pepa Lugar Llano; llanura Trenza Planta Jugar

37English Pleasant Please Plough Poncho Poor Potato Pound; crush Pour out Powder; dust Pray Pray Prayer Pregnant Present Present (someone) Pretty Prevent Previous; ancient Previously Price Priest (catholic) Prostitute Protect Proud; arrogant Puma Pumpkin Pupil; student Purple Purse Pus Push Put Put in Put on (clothes) Quechua Quinoa Quipu Ragged Rain Rain Rainbow Ram Rather Ravine Raw Read Real Really Receive Receive; welcome Reciprocity Red Reign; mandate Relative Remember Repair Repeat Repent; regret Rest Quechua ecuatoriano Sumak -paYapuna Punchu; ruana Wakcha Papa Chankana Hichana utu allpa; utu kuta Maarina Maarina Maariy Wiksayuk; chichu Kamari; wancha Riksichina Sumaimana Harkana awpak; awpa awpa Kuna kullki Kushipata; taita cura Aricha Wakaichina Hatun-tukuk Puma Sapallu Yachakuk Sai Kullki churay Kia Tankana Churana Satina Churarina Kichua Kinua Kipu Llachapa hunta Tamiana Tamya Kuychi Llama; llaminku; karniru Ashtawan; ashun Wayku Chawa Rizana; killka-rimana Shutikashka Shutita; -llami mari Chaskina Chaskina Ayni Puka; pichi Kamachina Ayllu Yuyarina Allichina Yanantichina Nanarina (-manta) Samana Quechua ancashino Shumaq -lla-, -ykuYapyay; haruy Punchu Waktsa Papa Kimtsiy; tanuy Hitay; talliy Qochqu allpa; polbu Resakuy Rezakuy Maakuy Qishyaq; chichu Qaray Riqitsiy Shumaq Harkay Punta; aupa Punta; aupa Chani; chanin Tayta kuura Kuchi; rakcha warmi Tsapay Nikachaq Puma Shapallu Yachakuq Moraadu Piksha; qillay apananpaq Poqru Kumay Churay Hatiy; yakay Churakay Kechwa; qechwa Kinwa Kipu Ratay; tankay siki Tamyay Tamya Turmanyay Karne; karnish Mehor Sanha; raqra Chawa Liyiy Kiki- +; chhaypam Rasunpa; tseqepa Chaskiy Chaskiy Ayni Puka Qhapaq suyu Yawar mayi Yarpay Altsay; alitsay Yapay Wanakuy Hamay Castellano Agradable Por favor Arar Poncho Pobre Papa Machucar Echar Polvo Orar; rezar Rezar Rezo Embarazada Regalo Presentar Lindo Impedir Anterior Anteriormente Precio Cura Prostituta Proteger Orgulloso; soberbio Puma Zapallo Alumno; estudiante Morado Monedero Pus Empujar Poner Meter Ponerse Quechua Quinua Quipu Harapiento Llover Lluvia Arco iris Carnero Mejor, ms bien Quebrada Crudo Leer Verdadero Verdaderamente Recibir Acoger Reciprocidad Rojo Reino; mandato Pariente Acordarse Reparar Repetir Arrepentirse Descansar

38English Quechua ecuatoriano Return; come back Tikramuna; kutimuna Return; give back Kutichina Return; go back Tikrana; kutina Rich (person) Chayuk; kullkiyuk Riddle Imashi imashi Ride (eg a horse) Tiyarina pi Right Alli maki; alli ladu Ripe Pukushka Ripen Pukuna Rise; get up Hatarina; shayarina River Yaku Roast (maize, beans, etc)Kamcha Rock Rumi Root Sapi Rope Waska Rot Ismuna Rough (surface) Sakra; charu Round Kurpa; muyu Roving; restless Yanka purik Rub Kakuna Rude; vulgar Llashak; batu Run Kallpana Rustic cooking-fire Tullpa Sack Tulu Sad Llaki; llakisapa Sadness Llaki Saliva Tuka; tiuka Salt Kachi Salty May kachichishka Same Kikin Sandal Ushuta Satiate oneself Ahitana Save Kishpichina Say Nina Say goodbye; take leaveDispidirina -wan Scarcely Imashinachari School Yachana wasi Scratch Aspina Sea Mama Kucha See Rikuna Seed Muyu; muru Seize; grab Charina; hapina Sell Katuna; rantichina Send (person) Kachana Send (something) Kachana Separate Chikanchina Separately Chikan chikanlla Set on fire Rupachina Seven Kanchis Seven hundred Kanchispachak Seventeen Chunkakanchis Seventy Kanchischunka Sew Sirana Shade; shadow Llantu Shake Chaspina Shame Pinkay Sharp Hilushka Sharp (knife, etc) Mulashka Shave Pichana Quechua ancashino Kutimuy Kutitsiy Kutiy Kapoqyoq Hamutsiy; hamutsinaku Lloqay Allauka maki; alli maki Poqu; poqush Poquy Shaariy; sharkuy Mayu Kamtsa Rumi; wanka Matsu; sapi Waska; laasu Ismuy Qachqa Ruuru; ruyru Tsullqa; purichaki; purikoq Kupay; qaquy Taqra shimi Ayqey Tullpa Kustal Llaki; llakishqa Llakiku Toqani; toqay Kachi Pochqoq; kachiyoq KikiLlanqi Himay Qeshpiy; salbay Niy Aywallaa Ichikllapa; kaasilla Yachay wasi Ashpiy; apsiy Lamar Rikay Muru Tsariy Rantikuy Kachay Apatsiy Rakiy Shuyni shuyni Kayay Qanchis Qanchis pachak Chunka qanchis Qanchis chunka Hiray Llantu; hupani Tapsiy; tsapiy Penqay Puncha Fiiluyuq; fiilu Hichkay; mumiy; shikay Castellano Volver (hacia aqu) Devolver Volver (hacia all) Rico Adivinanza Montar Derecha Maduro Madurar Alzarse Ro Tostado Roca Raz Soga Pudrir Aspero (superficie) Redondo Andariego Frotar Grosero Correr Cocina (fogn) Saco Triste Pena Saliva Sal Salado Mismo Sandalia Saciarse Salvar Decir Despedir Apenas Escuela Rascar Mar Ver Semilla Agarrar Vender Enviar (persona) Enviar (cosa) Separar Separadamente Incendiar Siete Setecientos Diecisiete Setenta Coser Sombra Sacudir Vergenza Puntiagudo Filudo Afeitar

39English Shear Sheep Sheet Shine Shoulder Shoulder bag Shout Show (objects) Show (places) Shrub Sickle Signature Silence Silent Silver Similar Sin Sin Sing Single (fem.) Single (masc.) Sinner Sir Sit down Six Six hundred Sixteen Sixty Skin Skin (of fruit) Skirt Skunk Sky Slap Slaughter Sleep Sleeve Sling Slip (up); slide Slippery Slope Slowly Small grinding stone Small; little Smear Smell Smell (intransitive) Smell (transitive) Smell (transitive) Smile Smoke Smoke Smooth Snake Snore Snot Snotty Snow Snow Quechua ecuatoriano Rutuna Llama; ubija Kata Rupana; llipiana Wamani; rikra hawa Shikra Kaparina Rikuchina Rikuchina Yura Kuchuna Shuti-aspi Upallay Rimay-illak Kullki Laya; rikchak Hucha Huchallina Kantana; takina Mana kusayuk Mana warmiyuk Huchallik; huchayuk Wirakocha; taita Tiyarina Sukta Suktapasak Chunkasokta Suktachunka Kara Kara Anaku AasHanak pacha; hawa pacha

Sakmana Llushtina Puuna Mankas Waraka Lluchkana Llushka Wichay; kinkray Allilla(manta) Kutana rumi Uchilla; kutu Llutana Mishki mutki Asnana Mutkina Mutkirana Asirina Kushnina Kushni Llampu Machakuy Kurkuna Kua Kuasapa Rasuna Rasu

Quechua ancashino Rutuy Uusha Sabana; qatakuna Chipipiy; chipikyay Umru Chuspa; wallqi Qayaray; qapariy Riqitsiy Riqitsiy Yura Oosi Jutikita qelqay Tsunyay; upaalla Upa Qullqi; qillay Rikoq; niraq; -nau Hutsa Hutsaakuy Qutsuy; kantay Mana qowayuq Mana warmiyuq Hutsayuq Wiraqocha; tayta Taay; hamay Hoqta Hoqta pachak Chunka hoqta Hoqta chunka Qara Qara Ruripa Aas; aaaku Syelu; hanaq patsa Laqlay; laapiiy; laapuy Pishtay Puuy Mangas Waraka Lutskay; lutspiy Lusoq; llushoq PachanShumaq;hapeepa;ichikllapayan

Qollushta Ichik; uchuk Llushiy; shullpay Pukutee, tuuku Asnay Muskiy; shenqay Muskikachay Asinaariy Shoquy Qoshni; qoshi Llushpi; lluchpi Machakuy; culebra Qaryay; quryay Toqru; pisqa Pisqa senqa Rashtay Rashta; rahu

Castellano Trasquilar Oveja Sbana Brillar Hombro Bolsa con tirante Gritar Mostrar (objetos) Mostrar (sitios) Mata (de la planta) Hoz Firma Silencio Mudo Plata Parecido Pecado Pecar Cantar Soltera Soltero Pecador Seor Sentarse Seis Seiscientos Dieciseis Sesenta Piel Cscara Falda Zorrillo; zorrino Cielo Abofetear Degollar Dormir Manga Honda Resbalar Resbaloso Ladera Lentamente Piedra moledora peque Pequeo Untar Aroma Oler (intransitivo) Oler (transitivo) Olfatear Sonrer Fumar Humo Liso Serpiente Roncar Moco Mocoso Nevar Nieve

40English Quechua ecuatoriano So Shina; chashna; kashna Sober Mana machashka Soft Llampu Soft drink Mishkiyaku Sole of foot Chaki saruna Some Wakin; maykankuna Some Wakinkuna Somebody else's Shukpak Sometimes Wakinpi; maikan kuti Son Churi; wawa Song Kantiku; kantu Son-in-law Masha Soup Lukru Sow Tarpuna Speak Rimana Spider Uru Spin Puchkana Spinning spindle Siksi; puchkana Spread out Mantana Spring Hundu Sprinkle chicha Aswata chaspina Stand Shayarina Star Kuyllur Stay Sakina Stay Sakirina Steal Shuana Steam Kushni; kankil Steep; soak; dunk Nuyuchina Step (of foot) Tatki Sthg sent with someone Minka Stick Kaspi; kiru Stick; glue Llutana Still; calm Kasi; kasilla Stink Asnana Stomach Wiksa Stone Rumi Stop Shayarina Story Parlu Straight Mana wistu Straight on Derecho; mana wistu Stranger Karu(manta)runa; chikanllakta Strength Sinchi kay Stretch; pull Chutana Strong (persons) Sinchi Study Yachakuna Stumble Mitkana Stutter; stammer Panta rimana Stutterer Panta-rimay Submerge Yakupi pampana Suck Sunkana Suckle Chuchuna Suddenly Haikamanta; kunkailla Suffer akarina; llaki tukuna Suffering akariy Suitable Alli Summit Uma Sun Inti Sunlight Rupay Sunrise Inti llukshiy Quechua ancashino Hina; kaynau Mallaq shunqu Llampu Fresco hampi Chaki palta Waki; huk ishkay Wakinkuna Hukpa Mayllapis Churi; wawa Qutsu Masha Kashki; roqru Muruy Parlay Pachka Putskay Putska pirwa Mashtay Pukyu Asuawan tsaqtsukuy Shaay Quyllur Keeday Keedakuy Suway Wapul Tullpuy Hapa; hapay Kunay, qepi Qeru Laqay, lashtay Qasi Asnay Pacha Rumi Shaykuy; shaay Wasa Diriichu; kinray Diriichu Haq runa Hinchi kay Sutay Hinchi; chachak Yachakuy Tsankapakay Patpatyaay Wataaku; rakta qallu Tullpuy Shoquy Chichiy; uuy -rkuNakay; akay Llakiku Imapapis-allim Kumpa, senqa Inti Inti aktsi Ratamuy; heqamuy Castellano As Sobrio Blando Refresco Planta del pie Algunos; algunas Unos Ajeno A veces Hijo Cancin Yerno Sopa Sembrar Hablar Araa Hilar Huso Tender Manantial Rociar chicha Pararse Estrella Quedar Quedarse Robar Vapor Remojar Paso (del pie) Encomienda Palo Colar Quieto Heder Estmago Piedra Detenerse Relato; cuento Recto Derecho Forastero Fuerza Estirar; jalar Fuerte (personas)