voda u ruralnim područjima - vlada usk

Una Consulting – Resursni centar za vode i okoliš, Bihać

Plan zbrinjavanja otpadnih

voda u ruralnim područjima

Unsko-sanskog kantona za

period od 20 godina


Broj ugovora: 11-49-6657-1/19

Datum predaje: decembar, 2019. godine

Plan zbrinjavanja otpadnih voda u ruralnim područjima Unsko-sanskog kantona za period od 20 godina (2020. - 2040. godine)

Knjiga I – Glavni izvještaj

Bihać, decembar 2019. godine

Plan zbrinjavanja otpadnih voda u ruralnim područjima Unsko-sanskog kantona


SADRŽAJ

1. PREDGOVOR ...................................................................................................................................1

1.1 NOSIOCI IZRADE PLANA .................................................................................................................... 1

1.2 STRATEŠKO PLANIRANJE................................................................................................................... 2

1.3 PRISTUP I METODOLOGIJA IZRADE PLANA ....................................................................................... 2

1.4 UKLJUČIVANJE JAVNOSTI (UPRAVA I NJENI PARTNERI) ................................................................... 3

2. OPĆI DIO ..........................................................................................................................................3

2.1 UVOD ................................................................................................................................................ 3

2.2 POSTOJEĆE STANJE ........................................................................................................................... 4

2.2.1 ZAKONODAVNO-PRAVNI OKVIR ..................................................................................................4

2.2.2 INSTITUCIONALNI OKVIR .............................................................................................................8

2.2.3 STRATEŠKO-PLANSKI OKVIR ..................................................................................................... 10

2.2.4 DIREKTIVE EU I NJIHOVA PROVEDBA U BIH ............................................................................. 11

2.3 STANOVNIŠTVO .............................................................................................................................. 12

2.4 SPECIFIČNA POTROŠNJA VODE PO STANOVNIKU DNEVNO ........................................................... 12

3. ODVODNJA I PREČIŠĆAVANJE OTPADNIH VODA (FEKALNE/

SANITARNE I OBORINSKE) ......................................................................................................... 13

3.1 AGLOMERACIJE I SISTEMI ODVODNJE OTPADNIH VODA ............................................................... 13

3.3 POSTROJENJA ZA PREČIŠĆAVANJE OTPADNE VODE ...................................................................... 18

3.4 SEPTIČKE JAME I DIREKTNA IZLIJEVANJA OTPADNIH VODA U VODOTOKE .................................... 19

3.5 ZAGAĐIVAČI .................................................................................................................................... 20

3.6 RECIPIJENTI I ZONE PLAVLJENJA ..................................................................................................... 22

3.7 SWOT ANALIZA - ODVODNJA I PREČIŠĆAVANJE OTPADNIH VODA NA PODRUČJU

UNSKO-SANSKOG KANTONA .......................................................................................................... 23

4. UPRAVA JEDINICA LOKALNE SAMOUPRAVE ........................................................................... 24

4.1 ORGANIZACIJA UPRAVE .................................................................................................................. 24

4.2 RESURSI (LJUDSKI, ORGANIZACIONI, INSTITUCIONALNI) – PROPISI I PROCEDURE,

UNUTARNJI ODNOSI I ODNOSI SA PREDSTAVNICIMA CIVILNOG DRUŠTVA I

PRIVATNIM SEKTOROM .................................................................................................................. 25

4.3 PRUŽATELJI JAVNIH VODNIH / KOMUNALNIH USLUGA (JKP/JVP) ................................................. 27

4.4 STAMBENO KOMUNALNI FONDOVI I ZAVODI ZA PROSTORNO UREĐENJE ................................... 27

4.5 SWOT ANALIZA – LOKALNA SAMOUPRAVA ................................................................................... 27

5. TEMELJNE ODLUKE / STRATEŠKA OPREDJELJENJA / RAZVOJ ............................................... 30

5.3 DECENTRALIZACIJA (sistema odvodnje i prečišćavanja otpadnih voda) ........................................ 32

5.4 TROŠKOVNO PRIHVATLJIVE TEHNOLOGIJE PREČIŠĆAVANJA ......................................................... 32



5.5 DUGOROČNI RAZVOJNI SCENARIJI ................................................................................................. 33

6. IZJAVA O VIZIJI ............................................................................................................................. 33

7. PRAVCI RAZVOJA U OBLASTI ODVODNJE I PREČIŠĆAVANJA OTPADNIH VODA ................. 34

a. STRATEŠKI I OPERATIVNI CILJEVI .................................................................................................... 35

b. PROGRAMI I PROJEKTI .................................................................................................................... 39

8. VREDNOVANJE PROGRAMA I PROJEKATA ............................................................................... 45

8.1 USPOSTAVLJANJE KRITERIJA ZA VREDNOVANJE ............................................................................ 45

8.2 PREGLED I RANGIRANJE SVIH PROGRAMA ..................................................................................... 46

9. KARTE AGLOMERACIJA I METODOLOGIJA NJIHOVE IZRADE ................................................ 47

9.1 KRITERIJI PRIORITETIZACIJE ZA IZGRADNJU POSTROJENJA ZA PREČIŠĆAVANJE

OTPADNIH VODA ............................................................................................................................ 49

10. FINANCIRANJE ............................................................................................................................. 49

10.1 INVESTICIONI TROŠKOVI I TROŠKOVI ODRŽAVANJA ................................................................ 49

10.2 POSTOJEĆI FINANCIJSKI IZVORI (BIH I MEĐUNARODNI) .......................................................... 53

10.3 MOBILIZACIJA FINANCIJA ......................................................................................................... 54

10.4 PODIZANJE SVIJESTI, POVEĆANJE SPREMNOSTI ZA PLAĆANJE I VRIJEDNOSTI OKOLIŠA ......... 54

10.5 PREPORUKE UNAPREĐENJA ..................................................................................................... 55

11. IMPLEMENTACIJA, PRAĆENJE I EVALUACIJA PLANA .............................................................. 56

11.1 UVOD ........................................................................................................................................ 56

11.2 OPERATIVNI PLANOVI ............................................................................................................... 56

11.3 PRAĆENJE (MONITORING) I EVALUACIJA ................................................................................. 57

11.4 IZMJENE I DOPUNE PLANA ZBRINJAVANJA OTPADNIH VODA U RURALNIM

PODRUČJIMA UNSKO-SANSKOG KANTONA ............................................................................. 57

11.5 UMJESTO ZAKLJUČKA ............................................................................................................... 57



POPIS SLIKA

Slika 1: Unsko-sanski kanton sa granicama općina/gradova....................................................................4

Slika 2: Broj stanovnika Unsko-sanskog kantona po općinama/gradovima ......................................... 12

Slika 3: Prikaz temeljnih odluka za definiranje aglomeracija i malih sistema

za prečišćavanje otpadnih voda ............................................................................................... 31

Slika 4: Shematski prikaz sistema odvodnje i prečišćavanja otpadne vode:

a) Centralizirani sistem b) Decentralizirani sistem c) Decentralizirani sistem

na mjestu nastanka-individualni potrošači. ............................................................................. 32

Slika 5: Prikaz aglomeracija ruralnih područja obuhvaćenih Planom ................................................... 47

Slika 6: Prikaz digitalnog modela terena za razmatrano područje ........................................................ 48

Slika 7: Prikaz izgleda naselja (aglomeracija) sa ucrtanim i opisanim podacima .................................. 48

Slika 8: Prikaz specifičnih investicionih troškova za postrojenja po stanovniku .................................. 51

Slika 9: Prikaz specifičnih godišnjih troškova rada i održavanja po stanovniku .................................... 51



POPIS TABELA

Tabela 1: Osnovni podaci o stanovništvu u jedinice lokalne samouprave Unsko-sanskog

kantona (popis 2013. godine) ............................................................................................... 12

Tabela 2: Pregled specifične potrošnje vode za gradove i općine Unsko-sanskog kantona ................. 13

Tabela 3: Aglomeracije u jedinicama lokalne samouprave Unsko-sanskog kantona

sa brojem ekvivalentnih stanovnika ...................................................................................... 14

Tabela 4: Pregled tipova kanalizacije u ruralnim naseljima općine Ključ .............................................. 17

Tabela 5: Pregled trenutnog stanja projekata izgradnje PPOV sa tehnologijom

prečišćavanja čija se realizacija izgradnje očekuje u narednom periodu .............................. 18

Tabela 6: Broj priključenih domaćinstava na javnu kanalizaciju sa procijenjenim

brojem septičkih jama i direktnih izlijevanja otpadnih voda u vodotoke .............................. 20

Tabela 7: Glavni zagađivači podzemnih i površinskih voda u jedinice lokalne

samouprave Unsko-sanskog kantona ................................................................................... 20

Tabela 8: Glavni i posredni recipijenti otpadnih voda u Unsko-sanskom kantonu ............................... 22

Tabela 9: Plavna područja na području jedinica lokalne samouprave Unsko-sanskog kantona........... 22

Tabela 10: SWOT analiza – odvodnja i prečišćavanje otpadnih voda ................................................... 23

Tabela 11: Pregled službi u jedinice lokalne samouprave koji se bave problematikom

upravljanja vodama ............................................................................................................ 24

Tabela 12: Javna vodovodna/komunalna preduzeća u jedinice lokalne samouprave

Unsko-sanskog kantona ...................................................................................................... 27

Tabela 13: Popis Javnih ustanova (Zavodi i Fondovi) u jedinice lokalne samouprave

Unsko-sanskog kantona ..................................................................................................... 27

Tabela 14: SWOT analiza – odvodnja i prečišćavanje otpadnih voda ................................................... 28

Tabela 15: Popis i opis usvojenih temeljnih odluka za planiranje ......................................................... 30

Tabela 16: Kriteriji za vrednovanje PROGRAMA ................................................................................... 45

Tabela 17: Tabelaran prikaz rangiranja programa ................................................................................ 46

Tabela 18: Pregled broja aglomeracija po jedinice lokalne samouprave .............................................. 48

Tabela 19: Prikaz kriterija prioritetizacije aglomeracija ........................................................................ 49

Tabela 20: Okvirni troškovi izrade projektne dokumentacije prema tipu tehnologije i broju ES ......... 50

Tabela 21: Okvirni troškovi izgradnje kanalizacione mreže .................................................................. 50

Tabela 22: Okvirni troškovi izgradnje, rada i održavanja predloženih decentraliziranih

kanalizacionih sistema......................................................................................................... 52

Tabela 23: Tarife usluga prema tipovima i kapacitetima uređaja za

prečišćavanje otpadnih voda .............................................................................................. 56



LISTA SKRAĆENICA

AB - Anaerobni bazen

BD BiH - Brčko distrikt Bosne i Hercegovine

BiH - Bosna i Hercegovina

BP - Biljni prečistač

BUPOV - Biljni uređaji za prečišćavanje otpadnih voda

D.O.O. - Društvo s ograničenom odgovornošću

DECENT - eng. ''Introduction into Decentralized Wastewater Management in Una-Sana canton

- Uvod u decentralizirano upravljanje otpadnim vodama u Unsko-sanskom kantonu

EBRD - eng. European Bank for Reconstruction and Development -

EC - eng. European commision - Europska komisija

EEC - eng. European Economic Community

EIB - eng. European Investment Bank - Evropska investiciona banka

ES - ekvivalent stanovnika

EU - Europska unija

EU IPA - eng.Instrument for Pre-Accession Assistance - Pred-pristupni instrument pomoći

Evropska banka za obnovu i razvoj

FBiH - Federacija Bosne i Hercegovine

GIS - Geoinformacioni sistem

GOPP - eng.Goal-Oriented Project Planning

GV - Glavno vijeće (pretpostavljam)

HBP - Hibridni biljni prečistači

ILDP - eng. Integrated Local Development project - Projekat integriranog lokalnog razvoja

IM - Imhoff-ov tank

IMF - eng. International Monetary fond - Međunarodni monetarni fond

JKP - Javno komunalno preduzeće

JLS - Jedinica lokalne samouprave

JP - Javno preduzeće

JU - Javna ustanova

JVP - Javno vodovodno preduzeće

KfW - ger. Kreditanstalt für Wiederaufbau bank - Njemačka razvojna banka

Kg - kilogram

Km - kilometar

KM - Konvertibilna marka

m - metar

MZ - Mjesna zajednica

NCT - eng. Non-Conventional Treatment – nekonvencionalne tehnologije prečišćavanja

OSCE - eng. Organization for Security and Co-operation in Europe – Organizacija za europsku

sigurnost i suradnju

PF - Prokapni filter

PPOV - Postrojenje za preradu otpadne vode

PVN - Posebne vodne naknade

RS - Republika Srpska

SBR - eng. Sequencing Batch Reactor - Sekvencijski serijski reaktor



SDC - eng. Swiss Agency for Development and Cooperation - Švicarska agencija za

razvoj i saradnju

SR BiH - Socijalistička Republika Bosna i Hercegovina

SRPVOS - Strateški razvojni plan za vode i okolišnu sanitaciju

SUV BiH - Strategije upravljanja vodama FBiH

UNDP - eng. United Nations Development Programme - Program Ujedinjenih naroda za razvoj

UNRC - eng. United Nations Resident Coordination Office

USK - Unsko-sanki kanton

ViK - Vodovod i kanalizacija

WATSAN - eng. Water and sanitation - Vodoopskrba i odvođenje otpadnih voda u FBiH

WB - eng. World Bank - Svjetska Banka

Una Consulting – Resursni centar za vode i okoliš, Bihać 1

1. PREDGOVOR

Rješavanje pitanja vezanih za otpadne vode i općenito pitanja zaštite okoliša predstavljaju osnovne preduvjete za planskim korištenjem prirodnih resursa, kao osobito vrijednog i ograničenog dobra. Opći održivi razvoj limitiran je racionalnim korištenjem prostora i prirodnih dobara što se u današnje vrijeme postavlja kao imperativ za lokalnu upravu. Sa ciljem rješavanja zaštite okoliša i zbrinjavanja otpadnih voda u ruralnim područjima Unsko-sanskog kantona, Ministarstvo za građenje, prostorno uređenje i zaštitu okoliša i Ministarstvo poljoprivrede, vodoprivrede i šumarstva su uz financijsku podršku Fonda za zaštitu okoliša FBiH, i konsultantske usluge Resursnog centra za vode i okoliš Una Consulting d.o.o. Bihać, krenuli u realizaciju izrade Plana zbrinjavanja otpadnih voda u ruralnim područjima Unsko-sanskog kantona (u daljem tekstu Plan). Plan predstavlja strateški dokument za planiranje prioritetnih aktivnosti koje trebaju doprinijeti ispunjavanju budućih zahtjeva po pitanju zbrinjavanja otpadnih vodama u ruralnim područjima kantona. To je planski dokument koji se izrađuje za period od 20 godina. Opći cilj ovog Plana je definirati prijedloge mjera koje je neophodno poduzeti kako bi se unaprijedio proces rješavanja problema odvodnje fekalnih voda i njihov odgovarajući tretman u ruralnim područjima kantona sa svrhom unapređenja stanja okoliša, zaštite biološke raznolikosti i zaštite javnog zdravlja, odnosno unaprijedila kvaliteta života građana kantona i okolišna kvaliteta sliva rijeke Une.

1.1 NOSIOCI IZRADE PLANA

Prema ugovoru broj: 11-49-6657-1/19 od 12.06.2019. godine potpisanog između Ministarstva za građenje, prostorno uređenje i zaštitu okoliša Unsko-sanskog kantona i Resursnog centra za vode i okoliš Una Consulting d.o.o. Bihać, kao Konsultanta, su utvrđene prava i obaveze učesnika pri izradi Plana. Konsultant je imenovao grupu zaduženu za izradu i definiranje plana u sljedećem sastavu:

1. Sandi Zulić Direktor, predstavnik Konsultanta

2. Emir Mureškić Projektant predstavnik Konsultanta

3. Sead Badnjević Projektant predstavnik Konsultanta

4. Edin Bašić Projektant predstavnik Konsultanta

U skladu sa nadležnostima, i na osnovu prijedloga Ministarstva za građenje, prostorno uređenje i zaštitu okoliša, u svrhu izrade Plana zbrinjavanja otpadnih voda u ruralnim područjima Unsko-sanskog kantona, Vlada Unsko-sanskog kantona je donijela rješenje pod brojem: 03-017-703/2019 od 22.07.2019. godine kojim je imenovala članove Kantonalne radne grupe u sastavu:

1. Vildana Zulić Šef odjeljenja za projekte, ekonomske poslove, strateško planiranje i

EU integracije u Ministarstvu građenja, prostornog uređenja i zaštite

okoliša

2. Seida Perviz Stručni savjetnik za zaštitu okoliša u Ministarstvu građenja,

prostornog uređenja i zaštitu okoliša

3. Senad Tutić Šef sektora za vodoprivredu u Ministarstvu poljoprivrede,

vodoprivrede i šumarstva

4. Nedžad Dervišević Stručni suradnik za uređenje i zaštitu okoliša – Grad Bihać

5. Sabahudin Galijašević Šef službe za urbanizam i zaštitu okoliša – Grad Cazin

6. Asima Mušić Urbanističko-građevinski inspektor – Općina Bosanska Krupa



7. Adisa Eminoglu Šef službe za stambeno – komunalne djelatnosti, vodoprivredu i

zaštitu okoliša - Općina Bosanski Petrovac

8. Ilfad Eminić Šef službe za prostorno uređenje, geodetske i imovinsko pravne

poslove - Općina Bužim

9. Rufad Čajić Viši samostalni referent za urbanizam i građenje - Općina Ključ

10. Aida Karić Šef odsjeka za komunalne poslove - Općina Sanski Most

11. Šemsudin Abdić Služba za građenje, komunalne djelatnosti i zaštitu okoliša – Općina

Velika Kladuša

1.2 STRATEŠKO PLANIRANJE

Strategija je sveobuhvatan proces planiranja i odlučivanja o tome kuda se uputiti i kako do tamo stići. Planovi razvoja imaju efekta tamo gdje postoje ideje, koje imaju za cilj ostvarenje ekonomskih prioriteta prvenstveno lokalne zajednice ali i viših institucionalnih nivoa, i koje se povezuju sa raspoloživim finansijskim i institucionalnim resursima. Ukoliko nije izrađen sistem za planiranje i upravljanje resursima neselektivno finansiranje pojedinačnih projekata vodi rasipanju pomenutih resursa. Strategije pomažu upravama da temeljito prosude šta žele postići, kako do tamo stići sa krajnjim ciljem stvaranja javne vrijednosti, odnosno stvaranja rezultata koje će javnost cijeniti. Strateško planiranje kao jedna od iskustvenih praksi dobrog upravljanja pokazalo se kao nezaobilazna stepenica u razvoju jedinica lokalne samouprave jer: omogućava učešće svih zainteresiranih strana u procesu planiranja i donošenja odluka (vladine

institucije, javne ustanove i javna preduzeća, privatni sektor, nevladine organizacije i građani); osigurava stalnu orijentaciju u kom smjeru uprava treba da se razvija; utiče na poboljšanje efikasnosti, efektivnosti i ekonomičnosti uprave koja ima strateške razvojne

planove i koja ih koristi, odnosno implementira; utiče na unapređenje komunikacije, koordinacije saradnje svih zainteresiranih strana, te stvaranje

partnerskih odnosa između javnog sektora, građana, privatnog sektora i nevladinog sektora; omogućava jačanje lokalne uprave kroz educiranje, kako bi u budućnosti samostalno kreirala i

nadzirala strateško-planske aktivnosti na području jedinice lokalne samouprave; utiče na jačanje svijesti građana o njihovoj direktnoj ili indirektnoj uključenosti u demokratske

procese kreiranja vlastite budućnosti; utiče na jačanje svijesti građana o vlastitoj odgovornosti i odgovornosti ostalih zainteresiranih

strana; osigurava drugim vladinim institucijama na višim nivoima (kanton, entitet i država) da prate razvoj

jedinica lokalne samouprave i da planiraju svoje doprinose njenom razvoju; osigurava novu poziciju jedinica lokalne samouprave prema susjedima i prema regionu u kojem se

nalazi; osigurava donatorskim i drugim financijskim institucijama da prate i uključuju se u razvoj jedinica

lokalne samouprave; osigurava potpuno novi ''imidž'' uprave (javni menadžment) koji građane vidi kao klijente.

1.3 PRISTUP I METODOLOGIJA IZRADE PLANA

Plan za zbrinjavanja otpadnih vode u ruralnim područjima kantona rađen je u skladu sa GOPP metodologijom (Goal-Oriented Project Planning) preporučenom od strane OSCE-a i ILDP metodologiji preporučenoj od strane SDC-a i UNDP-a. U svrhu usvajanja i primjene ove metodologije, Kantonalnoj radnoj grupi je prezentirana metodologija izrade Plana od strane Konsultanta.



Korištena metodologija podrazumijeva: prikupljanje općih informacija o jedinica lokalne samouprave; izradu analize stanja, uključujući i SWOT-analizu po relevantnim oblastima; definiranje razvojne vizije; definiranje strateških opredjeljenja i strateških ciljeva; definiranje operativnih ciljeva, te programa i projekata; prioritetizaciju projekata i definiranje načina realizacije i kontrole provođenja zbrinjavanja otpadnih voda u ruralnim

područjima kantona.

1.4 UKLJUČIVANJE JAVNOSTI (UPRAVA I NJENI PARTNERI)

Proces izrade Plana praćen je značajnim aktivnostima usmjerenim ka informiranju i uključivanju svih zainteresiranih strana, odnosno procesom donošenja odluka. Ovim aktivnostima obuhvaćeni su: jedinice lokalne samouprave i javna komunalna/vodovodna preduzeća. U toku procesa izrade, provedene su aktivnosti:

sastanci sa predstavnicima ministarstava;

sastanci sa predstavnicima Kantonalne radne grupe;

sastanci sa predstavnicima jedinica lokalne samouprave i terenski obilazak;

izrada i predstavljanje Nacrta Plana.

Na ovaj način omogućeno je svim zainteresiranim stranama da izvrše uvid u Nacrt Plana i svoje primjedbe, prijedloge i sugestije dostave Radnoj grupi, koja je iste razmotrila, te prihvatila ili odbacila uz obrazloženje. Plan zbrinjavanja otpadnih voda u ruralnim područjima Unsko-sanskog kantona donosi se za period od 20 godina (2020. - 2040. godina). Također, predviđeno je i praćenje realizacije izrade Plana od strane nadležnih Ministarstava. U cilju što boljeg informiranja javnosti i poticanja na aktivno učestvovanje u procesu, izrada i usvajanje Plana praćeni su u cijelom periodu veoma značajnim organiziranim medijskim aktivnostima:

prilozi u informativnim radio i TV emisijama;

članci u pisanim i elektronskim medijima;

press konferencije.

2. OPĆI DIO

2.1 UVOD Područje Unsko-sanskog kantona zauzima sjeverozapadni dio Bosne i Hercegovine sa ukupnom površinom od 4.125 km2, što predstavlja 8,05 % ukupne površine BiH. Sastoji se od 8 jedinica lokalne samouprave: Bihać, Cazin, Bosanska Krupa, Bosanski Petrovac, Bužim, Ključ, Sanski Most i Velika Kladuša. Na narednoj slici je prikazana karata Unsko-sanskog kantona sa granicama općina/gradova.



Slika 1: Unsko-sanski kanton sa granicama općina/gradova

Na području Unsko-sanskog kantona široko je rasprostranjen kraški reljef (mezozoički krečnjaci i dolomiti). Sve rijeke na području Unsko-sanskog kantona pripadaju slivu rijeke Save tj. Una, Sana, Klokot, Sanica, Krušnica, Bliha, i Zdena slivu Une, te Mutnica i Kladušnica slivu Korane i Gline . Velik broj izvora, vodotoka i podzemnih rezervi pitke vode ukazuje na to da je područje Unsko-sanskog kantona vrlo bogato vodnim resursima. Na području gornjeg toka rijeke Une i dolinom rijeke Unac, nalazi se Nacionalni Park „Una“ sa površinom od 19.800 ha. U morfološkoj strukturi područja Unsko-sanskog kantona ističu se brežuljci i krška polja, aluvijalne ravni i kotline, riječne doline te gorske visoravni i planine. U geološkoj građi Unsko-sanskog kantona učestvuju raznovrsne, pretežno sedimentne tvorevine mlađeg paleozoika, mezozoika i kenozoika. Područje pripada peripanonskoj regiji koja je pod utjecajem umjereno-kontinentalne klime. Glavne karakteristike ovog tipa klime su topla ljeta i oštre, relativno snježne zime, sa minimalnim temperaturama ispod -20º C i maksimalnim koje dosežu i 40º C. Srednja godišnja temperatura je između 10 i 12ºC.

2.2 POSTOJEĆE STANJE

Da bi se moglo pristupiti izradi Plana zbrinjavanja otpadnih voda u ruralnim područjima Unsko-sanskog

kantona neophodno je utvrditi postojeće stanje zakonodavno-pravnog i institucionalnog okvira

upravljanja otpadnim vodama, kao i utvrđivanje postojećeg stanja sistema za prikupljanje, odvodnju i

prečišćavanje otpadnih voda u Unsko sanskom kantonu.

Kako bi se to postiglo, izvršena je analiza relevantnih zakonskih i podzakonskih propisa na svim nivoima

vlasti u BiH (BiH, FBiH, kantoni i jedinice lokalne samouprave) iz oblasti voda i komunalnih djelatnosti

sa posebnim naglaskom na zbrinjavanje otpadnih voda, te su u ovom poglavlju navedeni nalazi istih.

2.2.1 ZAKONODAVNO-PRAVNI OKVIR BOSNA I HERCEGOVINA Ustav Bosne i Hercegovine, u poglavljima koji se odnose na nadležnosti institucija i entiteta BiH, ne spominje zaštitu okoliša. Međutim, prema članu III. tačka 3a) Ustava: „sve vladine funkcije i ovlaštenja koja nisu ovim Ustavom izričito povjerena institucijama BiH pripadaju entitetima.“



Zbog navedene nedorečenosti i nepreciznosti Ustava BiH može se zaključiti da stvarna zakonodavna nadležnost u oblasti zaštite okoliša pripada entitetima – RS i FBiH, kao i BD BiH. FEDERACIJA BOSNE I HERCEGOVINE Prema odredbama člana 2. tačka c) poglavlja III. Ustava FBiH – Politika zaštite čovjekove okoline – spada u zajedničke nadležnosti federalne i kantonalnih vlasti. Član 3. stav 2. poglavlja III. Ustava FBiH propisuje slijedeće: „u pogledu ovih (zajedničkih) nadležnosti kantoni i federalna vlast dogovaraju se na trajnoj osnovi.“ Članom 4. poglavlja III. Ustava FBiH utvrđeno je da: „kantoni imaju sve nadležnosti koje nisu izričito povjerene federalnoj vlasti.“ Kako je voda jedna od komponenti zaštite okoliša (Zakon o zaštiti okoliša FBiH), a ujedno i prirodno bogatstvo, iz navedenih odredbi Ustava FBiH može se nedvojbeno zaključiti da oblast voda spada u zajedničku nadležnost FBiH i kantona u FBiH. Zakon o vodama Federacije BiH („Službene novine FBiH“, br. 70/06) Zakonom o vodama Federacije BiH uređuje se način upravljanja vodama unutar teritorije Federacije BiH. Upravljanje vodama, u smislu ovog Zakona, obuhvata: zaštitu voda, korištenje voda, zaštitu od štetnog djelovanja voda i uređenje vodotoka i drugih voda. Zakon o zaštiti okoliša („Službene novine FBiH“, br. 33/03) Federalnim zakonom o zaštiti okoliša uređuje se očuvanje, zaštita, obnova i poboljšanje ekološke kvalitete i kapacitete okoliša, kao i kvalitete života; mjere i uvjeti upravljanja, očuvanja i racionalnog korištenja prirodnih resursa; pravne mjere i institucije očuvanja, zaštite i poboljšanja zaštite okoliša; financiranje djelatnosti vezanih za okoliš i dragovoljne mjere; i poslovi i zadaci organa uprave na različitim razinama vlasti. Zakon o komunalnim djelatnostima („Službeni list SRBiH”, br. 20/90) Zakonodavna nadležnost u oblasti komunalnih djelatnosti je u isključivoj nadležnosti kantona. Kantonalnim zakonima o komunalnim djelatnostima stavljena je van snage primjena federalnog Zakona o komunalnim djelatnostima. Zakon o principima lokalne samouprave („Službene novine FBiH“, br. 49/06, 51/09) Zakon o principima lokalne samouprave članom 8. stavom 3. propisuje da vlastite nadležnosti jedinice lokalne samouprave posebno spadaju i:

Utvrđivanje i provođenje politike uređenja prostora i zaštite čovjekove okoline;

Upravljanje, financiranje i unapređenje djelatnosti i objekata lokalne komunalne infrastrukture: vodosnabdijevanja, odvodnje i prerada otpadnih voda.

Na osnovu odredaba ovog Zakona, jedinice lokalne samouprave je nadležna, odgovorna i obavezna da osigura uslove za obavljanje komunalnih djelatnosti, uključujući komunalnu djelatnost vodosnabdijevanja i odvodnje i prečišćavanje otpadnih voda, na čitavom svom području, kroz uspostavu organizacionih, tehničkih, financijskih i drugih uslova i mehanizama, kojima bi se osiguralo optimalno obavljanje tih djelatnosti. Provedbeni propisi Na osnovu zakonskih propisa donesen je niz provedbenih propisa koji na određeni način direktno ili indirektno utječu ili reguliraju oblast upravljanja otpadnim vodama. Pravilnici:

Pravilnik o načinu utvrđivanja uslova za određivanje zone sanitarne zaštite i zaštitnih mjera za izvorišta vode za javno vodosnabdijevanje stanovništva („Službene novine FBiH“, br. 92/07, 46/09, 79/11, 88/12);



Pravilnik o uspostavi i upravljanju informacionim sistemom voda („Službene novine FBiH“, br. 77/09);

Pravilnik o načinu utvrđivanja ekološki prihvatljivog protoka („Službene novine FBiH“, br. 4/13),

Pravilnik o uslovima tehničke opremljenosti poslovnih prostora za obavljanje djelatnosti prikupljanja, prerade i proizvodnje opasnih materijala i sekundarnih sirovina (''Službene novine FBiH'', br. 03/00);

Pravilnik o zdravstvenoj ispravnosti vode za piće („Službeni glasnik BiH“, br. 40/10). Uredbe:

Uredba o uslovima ispuštanja otpadnih voda u prirodne recipijente i sisteme javne kanalizacije („Službene novine F BiH“, br. 04/12);

Uredba o štetnim i opasnim materijama u vodama („Službene novine FBiH“, br. 43/07);

Uredba o vrstama i sadržaju planova zaštite od štetnog djelovanja voda („Službene novine FBiH“, br. 26/09);

Uredba o klasifikaciji voda i voda obalnog mora Jugoslavije u granicama SR BiH voda („Službeni list SR BiH“, br. 18/80);

Uredba o kategorizaciji vodotoka („Službeni list SR BiH“, br. 42/67). UNSKO-SANSKI KANTON Članom 1. poglavlja IV. Ustava Unsko-sanskog kantona utvrđeno je da „Kanton ima sva ovlaštenja koja nisu Ustavom FBiH izričito povjerena federalnoj vlasti ili koja nisu Ustavom FBiH utvrđena kao zajednička ovlaštenja FBiH i kantona“. Obzirom da se oblast komunalnih djelatnosti ne spominje u Ustavu FBiH, i bez obzira što se taksativno ne spominje u Ustavu Unsko-sanskog kantona, shodno navedenoj odredbi Ustava, komunalne djelatnosti spadaju u samostalne nadležnosti kantona. Zakon o vodama Unsko–sanskog kantona („Službeni glasnik USK“, br. 4/11) Ovim Zakonom se uređuje nadležnost i način upravljanja vodama, vodnim dobrima i vodnim objektima na području Unsko-sanskog kantona koje su u nadležnosti Kantona. Osnovna načela upravljanja vodama na području Kantona su načela određena odredbama člana 3. stav (2) federalnog zakona o vodama. Upravljanje vodama podrazumijeva između ostalog i zaštitu voda od onečišćenja, pa je u tom smislu propisana i obavezna odvodnja i prečišćavanje otpadnih voda na području Kantona, koje se reguliše na nivou općine Odlukom o odvodnji i prečišćavanju otpadnih voda. Zakon o lokalnoj samoupravi Unsko – sanskog kantona („Službeni glasnik USK“, br. 8/11) Zakonom o lokalnoj samoupravi članom 12. stavom 1. utvrđuje da: „jedinica lokalne samouprave ima nadležnosti uspostavljene Ustavom i zakonom i ima pravo baviti se svim pitanjima od lokalnog značaja koja nisu isključena iz njene nadležnosti, niti dodijeljena u nadležnost neke druge vlasti na osnovu Ustava i zakona“. Zakon o komunalnim djelatnostima („Službeni glasnik USK“, br. 4/11, 11/11, 6/12, 13/12, 14/17) U skladu sa odredbama člana 1., ovim Zakonom se određuju komunalne djelatnosti, načela, način obavljanja i finansiranja, te druga pitanja od značaja za uspješno obavljanje komunalnih djelatnosti na području Unsko-sanskog kantona. Odredbama člana 4. stav 1 Zakona o komunalnim djelatnostima, kao komunalna djelatnost individualne komunalne potrošnje, između ostalih, utvrđena je i djelatnost odvodnje i prečišćavanja otpadnih voda. Član 57. stav 1. utvrđuje da: „općina svojim propisom bliže regulira obavljanje pojedinih komunalnih djelatnosti“, dok odredbama stava 2. istog člana propisuje da: „komunalne djelatnosti individualne komunalne potrošnje reguliraju posebnim općinskim odlukama za svaku komunalnu djelatnost.“



JEDINICE LOKALNE SAMOUPRAVE Općinska legislativa u oblasti upravljanja otpadnim vodama proizlazi iz obaveza utvrđenih kantonalnim Zakonom o vodama i Zakonom o komunalnim djelatnostima kao i Zakonom o principima lokalne samouprave. Članom 54. Zakona o vodama F BiH te članom 18. Zakona o vodama Unsko-sanskog kantona definisana je obaveza odvodnje i prečišćavanja otpadnih voda, odnosno obaveza jedinica lokalne samouprave da donesu odluke o odvodnji i prečišćavanju otpadnih voda na području općine. Članom 58. Zakona o komunalnim djelatnostima definirana je obaveza donošenja odluke o odvodnji i prečišćavanju otpadnih voda. Odluka o odvodnji i prečišćavanju otpadnih voda: Odlukom o odvodnji i prečišćavanju otpadnih voda uređuje se:

objekti i uređaji sistema odvodnje i prečišćavanja otpadnih voda;

uslovi i način obavljanja komunalne djelatnosti odvodnje i prečišćavanja otpadnih voda;

izgradnja i rekonstrukcija objekata i uređaja sistema odvodnje i prečišćavanja otpadnih voda;

upravljanje, korištenje, održavanje i mjere zaštite objekata i uređaja sistema odvodnje i prečišćavanja otpadnih voda;

uslovi i način odvodnje i prečišćavanja otpadnih voda;

uslovi i način priključenja korisnika na objekte i uređaje sistema odvodnje i prečišćavanja otpadnih voda;

međusobni odnosi davaoca i korisnika usluge odvodnje i prečišćavanja otpadnih voda;

način formiranja cijene, obračun utroška i način plaćanja za pruženu uslugu odvodnje i prečišćavanja otpadnih voda;

način postupanja i ovlaštenja općine u obavljanju komunalne djelatnosti odvodnje i prečišćavanja otpadnih voda;

uskraćivanje usluge odvodnje i prečišćavanja otpadnih voda nadzor na provođenjem odredaba ove Odluke;

kaznene odredbe. Pod odvodnjom i prečišćavanjem otpadnih voda podrazumijevaju se poslovi sakupljanja iskorištenih voda od priključka korisnika na javnu kanalizacionu mrežu, odvodnja kanalizacionom mrežom, prečišćavanje i ispuštanje iz mreže, kao i čišćenje septičkih jama. Otpadnim vodama, u smislu ove Odluke, smatraju se vode koje su promijenile svoje prirodne, fizičke, hemijske ili biološke osobine rezultatom ljudskih aktivnosti. Otpadne vode po svom porijeklu dijele se na:

sanitarne (fekalne) otpadne vode nastale na sanitarnim čvorovima stambenih, javnih, industrijskih i drugih objekata gdje žive i rade ljudi;

industrijske otpadne vode koje ispuštaju industrijski i/ili privredni korisnici kao rezultat tehnološkog procesa koji provode, kao i sve oborinske vode koje potiču sa industrijskih, privrednih, saobraćajnih i drugih površina koje se nalaze unutar granica zakonitog posjeda industrijskih i/ili privrednih korisnika;

atmosferske otpadne vode koje se formiraju kao površinski oticaj od padavina i otopljenog snijega sa urbanog područja, otpadne vode od pranja uličnih površina, trotoara i drugo;

infiltracione (procijedne) vode koje dotiču u kanalizacionu mrežu preko cijevnih spojeva, drenažnih sistema i slično.



2.2.2 INSTITUCIONALNI OKVIR Institucije na nivou Bosne i Hercegovine

Na nivou Bosne i Hercegovine nema institucije nadležne za oblast zaštite okoliša. Zakonom o ministarstvima i drugim organima Bosne i Hercegovine („Službeni glasnik BiH“ br. 5/03) Ministarstvu vanjske trgovine i ekonomskih odnosa su stavljene u nadležnost aktivnosti iz oblasti zaštite okoliša. Odredbama člana 9. stav 2. Zakona Ministarstvo je nadležno i za obavljanje poslova i zadataka iz nadležnosti Bosne i Hercegovine koji se odnose na definisanje politike, osnovnih principa, koordiniranje djelatnosti i usklađivanje planova entitetskih tijela vlasti i institucija na međunarodnom planu u područjima:

Poljoprivrede;

Energetike;

Zaštite okoliša, razvoja i korištenja prirodnih resursa;

Turizma. U okviru Ministarstva vanjske trgovine i ekonomskih odnosa BiH organizirano je osam sektora, od kojih je jedan Sektor za prirodne resurse, energetiku i zaštitu okoliša. Unutar sektora postoji šest odsjeka, od kojih je jedan Odsjek za zaštitu okoliša. Određenim pitanjima iz oblasti zaštite okoliša na državnom nivou bave se i Ministarstvo vanjskih poslova i Direkcija za evropske integracije. Institucije na nivou Federacije Bosne i Hercegovine

Federalno ministarstvo poljoprivrede, vodoprivrede i šumarstva Glavna institucija za pitanja upravljanja vodama u Federaciji Bosne i Hercegovine je Federalno ministarstvo poljoprivrede, vodoprivrede i šumarstva. Prema Zakonu o Federalnim ministarstvima i drugim tijelima Federalne uprave, ovo Ministarstvo vrši upravne, stručne i druge poslove utvrđene zakonom koji se odnose na nadležnost Federacije iz oblasti poljoprivrede, vodoprivrede i šumarstva. Federalno ministarstvo okoliša i turizma U skladu sa odredbama Zakona o federalnim ministarstvima i drugim tijelima Federalne uprave („Službene novine F BiH“ br. 19/03, 38/05, 2/06, 6/08), Federalno ministarstvo okoliša i turizma obavlja upravne, stručne i druge poslove i nadležnosti Federacije BiH koji se odnose na: ekološku zaštitu zraka, vode i zemlje, izradu strategije i politike zaštite okoliša. Pored Federalnog ministarstva poljoprivrede, vodoprivrede i šumarstva te Federalnog ministarstva okoliša i turizma, i drugi federalni organi i institucije dijelom obavljaju određene aktivnosti vezane za upravljanje vodama, kao što su:

Federalna uprava za inspekcijske poslove, i

Federalni fond za zaštitu okoliša. Institucije na nivou Unsko-sanskog kantona

Ministarstvo poljoprivrede, vodoprivrede i šumarstva Kantonalni organ uprave nadležan za poslove iz oblasti upravljanja vodama u Unsko-sanskom kantonu je Ministarstvo poljoprivrede, vodoprivrede i šumarstva koje obavlja upravne, stručne i druge poslove utvrđene zakonom koji se odnose na koordinaciju, planiranje, praćenje stanja i pojava u oblasti vodoprivrede, kao i druge stručne poslove iz resursne oblasti.



Ministarstvo za građenje, prostorno uređenje i zaštitu okoliša Ministarstvo za građenje, prostorno uređenje i zaštitu okoliša obavlja upravne, stručne i druge poslove utvrđene zakonom koji se odnosi na planiranje i uređenje prostora i politiku korištenja zemljišta na kantonalnom nivou, prostorno i urbanističko planiranje i građenje, građevinarstvo, zaštitu okoline i komunalne djelatnosti. Poslovi iz oblasti zaštite okoline i komunalnih djelatnosti svedeni su na dvije alineje:

Komunalne djelatnosti;

Provođenje politike zaštite okoline, upravljanje i koordinaciju aktivnosti na istraživanju, planiranju, praćenju stanja i kontroli okoline.

Kantonalna uprava za inspekcijske poslove Poslove inspekcijskog nadzora iz oblasti upravljanja vodama i komunalne djelatnosti odvodnje i prečišćavanja otpadnih voda vrše kantonalna vodna inspekcija i kantonalna komunalna inspekcija organizirane unutar Kantonalne uprave za inspekcijske poslove. Institucije na nivou jedinica lokalne samouprave

Organizacijom organa uprave jedinica lokalne samouprave i uspostavom službi koje se konkretno bave problematikom komunalne djelatnosti, iste obavljaju stručne poslove iz oblasti upravljanja vodama u pogledu koordinacije, planiranja i praćenja stanja iz oblasti upravljanja vodama. Zavisno od organizacione strukture, ovom problematikom se uglavnom bave Službe za komunalne djelatnosti i zaštitu okoliša sa odsjecima za inspekcijske poslove. Detaljni pregled službi i odsjeka u jedinicama lokalne samouprave je u dokumentu posebno obrađen. Zaključak: Na osnovu analize stanja organiziranosti organa uprave općina/gradova Unsko-sanskog kantona na poslovima iz oblasti komunalnih djelatnosti i zaštite okoliša, može se zaključiti slijedeće:

Poslovi iz oblasti zaštite okoliša i komunalnih djelatnosti su u svim općinama/gradovima, organizirani u okviru jedne službe. Kod jednog broja općina poslovi inspekcijskog nadzora organizirani su u posebnoj službi;

Sama organizacija i sistematizacija radnih mjesta na poslovima komunalnih djelatnosti i zaštite okoliša različita je po općinama i gradovima, u zavisnosti od veličine općine/grada, njenih budžetskih mogućnosti te ukupnog broja zaposlenih;

Opisi poslova, kako kod organizacionih oblika tako i kod pojedinih radnih mjesta nisu adekvatno utvrđeni i uglavnom se svode na izraze „poslovi iz komunalnih djelatnosti, zaštite okoliša“, „upravljanje vodama“. Pojedine komunalne djelatnosti i komponente okoliša rijetko se spominju, što je slučaj i sa komunalnom djelatnosti odvodnje i prečišćavanja otpadnih voda. Može se zaključiti da većina općinskih/gradskih službi na poslovima iz oblasti komunalnih djelatnosti i zaštite okoliša, ne može u potpunosti i na kvalitetan način izvršavati obaveze koje proističu iz Zakona o komunalnim djelatnostima i Zakona o zaštiti okoliša.

Sa sigurnošću se ne može utvrditi u okviru kojih radnih mjesta se obavljaju poslovi iz oblasti odvodnje i prečišćavanja otpadnih voda, jer se oni u većini opisa poslova radnih mjesta uopće ne spominju.



2.2.3 STRATEŠKO-PLANSKI OKVIR Bosna i Hercegovina (državni nivo)

Akcioni plan za zaštitu okoliša BiH Vlade FBiH i RS su izradile međuentitetski dokument Akcioni plan zaštite okoliša za BiH, koji za cilj ima identifikaciju kratkoročnih i dugoročnih prioritetnih aktivnosti u oblasti zaštite okoliša, te stvaranje osnove za izradu dugoročne strategije zaštite okoliša. Projekt upravljanja kvalitetom voda na nivou riječnog sliva u BiH Svrha Projekta upravljanja kvalitetom voda jeste uspostaviti okvir za zaštitu površinskih voda u BiH, te podržati potrebe planiranja kao i tehničke potrebe, prvenstveno agencija za vode ali i lokalnih i državnih institucija iz sektora voda u BiH. Studija izvodljivosti o implementaciji uvođenja prirodnih procedura za tretman otpadnih voda u manjim gradovima i naseljima na teritoriji BiH Ova Studija ima za generalni cilj razvijanje / implementaciju NCT uređaja, odnosno tehnologije za nekonvencionalni tretman (Non-Conventional Treatment) otpadnih voda na teritoriji Bosne i Hercegovine. Federacija Bosne i Hercegovine

Strategija zaštite okoliša FBiH 2008. – 2018. godine Zakonom o zaštiti okoliša FBiH propisana je izrada Strategije zaštite okoliša, a odnosi se na period od deset godina. Sastavni dijelovi ovog strateškog dokumenta su Federalna strategija zaštite prirode, Federalna strategija zaštite zraka, Federalna strategija upravljanja otpadom, dok se Federalna strategija upravljanja vodama radi posebno. Navedeni period je obuhvatio period do 2018. godine, međutim u međuvremenu Vlada FBiH nije usvojila novu strategiju zaštite okoliša za FBiH. Strategija upravljanja vodama FBiH 2010. – 2022. godine Zakonom o vodama Federacije BiH Strategija upravljanja vodama je prepoznata kao osnovni planski dokument razvoja oblasti upravljanja vodama, sa jednim od sastavnih dijelova: ciljevi i pravci zaštite voda, zaštite od štetnog djelovanja voda i održivog korištenja voda. Plan upravljanja vodama za vodno područje rijeke Save (2016.-2021. godine) U skladu sa članom 25. Zakona o vodama FBiH, Agencija za vodno područje rijeke Save je izradila Plan upravljanja vodama za vodno područje rijeke Save u FBiH, u cilju provođenja Strategije upravljanja vodama FBiH (SUV FBiH). Unsko – sanski kanton

Strateški plan razvoja Unsko – sanskog kantona 2014. - 2020. godine Strateški plan opisuje opće stanje odvodnje i prečišćavanja otpadnih voda na području Unsko-sanskog kantona, kanalizacione sisteme u urbanim sredinama, kao i potrebe stanovništva u ruralnim područjima gdje nije obezbjeđeno adekvatno zbrinjavanje otpadnih voda. Posebni osvrt je dat na stanje septičkih jama u ruralnim područjima, odnosno na njihovu nepropisnu izgrađenost gdje se ne zadovoljavaju ni minimalni tehnički standardi. Za rješavanje ovih problema u ruralnim područjima se navode projekti vezani za izgradnju decentraliziranih sistema upravljanja otpadnim vodama primjenom bioloških metoda, od kojih su neki projekti već realizirani.



Prostorni plan Unsko-sanskog kantona za period od 20 godina - Nacrt Plana U dokumentu se ukazuje na nezadovoljavajuće stanje po pitanju odvodnje i tretmana otpadnih voda na u ruralnim područjima Unsko-sanskog kantona. Napominje se potreba sanacije nepropisno izgrađenih septičkih jama, te osigura da domaćinstva koja ispuštaju otpadne vode u septičke jame to čine na adekvatan način u kontekstu zaštite voda. Domaćinstva koja ispuštaju otpadne vode direktno u recipijent, potrebno je priključiti na kanalizacioni sistem ili osigurati ispuštanje na drugi, adekvatan i kontroliran način. Preporuka je da se u planskom periodu obezbijediti sistem odvodnje otpadnih voda za naselja koja imaju veći broj stanovnika od 2.000. To se treba postići izgradnjom uređaja za prečišćavanje otpadnih voda, a za naselja koji imaju manji broj stanovnika od 2.000, sistem odvodnje otpadnih voda treba riješiti po principu kontroliranih i adekvatno izgrađenih septičkih jama. Jedinice lokalne samouprave

Najveći broj jedinica lokalne samouprave sa područja Unsko-sanskog kantona ima izrađenu i usvojenu sljedeću studijsko-plansku dokumentaciju:

Strateški razvojni plan za vode i okolišnu sanitaciju;

Lokalni ekološki akcioni plan;

Prostorni planovi općina/gradova;

Općinska strategija razvoja komunalnih djelatnosti;

Ostali planski dokumenti.

2.2.4 DIREKTIVE EU I NJIHOVA PROVEDBA U BIH Bosna i Hercegovina je predala zahtjev za odobravanje kandidatskog zahtjeva za pristup u EU. Na svom putu pristupa ka EU integracijama, Bosna i Hercegovina će trebati da usvoji politike i pravila te da osigura implementaciju i provođenje istih kroz odgovarajuće administrativne strukture. Sveukupni cilj pomoći Evropske Komisije sektoru voda u BiH je da postigne transparentno, isplativo i održivo upravljanje vodama zasnovano na riječnom slivu. U svrhu ocjene trenutnog statusa približavanja odabranim EU Direktivama i propisima u zemljama Jugoistočne Evrope u Bosni i Hercegovini je provedena analiza na entitetskom nivou sa ključnim nadležnim vlastima na državnom nivou sa Ministarstvom vanjske trgovine i ekonomskih odnosa. U pogledu kvaliteta vode, ocjenjena je transpozicija i implementacija sljedećih direktiva:

Okvirna direktiva o vodama (Directive 2000/6/EC), Svrha ove Direktive je da se uspostavi okvir za zaštitu kopnenih površinskih voda, tranzicijskih voda, obalnih i podzemnih voda.

Direktiva o prečišćavanju urbanih otpadnih voda (Directive 91/271/EEC), Odnosi se na prikupljanje, prečišćavanje i ispuštanje komunalnih otpadnih voda, te prečišćavanje i ispuštanje otpadnih voda iz određenih industrijskih sektora.

Direktiva o nitratima (Directive 91/676/EEC). Prema akcionim planovima, uspješnost provođenja Direktiva zasnovana je i na pravilnom učešću javnosti i uključenosti javnosti u svim koracima donošenja odluka tokom provođenja ovih Direktiva. Da bi postale spremne na realizaciju mjera i aktivnosti na provođenju obaveza i zahtjeva iz Direktiva EU, jedinice lokalne samouprave (nadležni organi uprave i javna komunalna preduzeća) moraju se osnažiti, primarno po pitanju organizacije i stručnosti. Pritom treba naglasiti, da dobro organizirane institucije jedinice lokalne samouprave , koja budu u stanju da izrade i ponude prihvatljive planove za provođenje Direktiva EU, mogu brže i lakše zatražiti potrebnu financijsku podršku od domaćih i međunarodnih financijskih institucija.



2.3 STANOVNIŠTVO

Prema podacima posljednjeg popisa stanovništva iz 2013. godine u Unsko-sanskom kantonu živi

273.261 stanovnik. Stanovništvo je naseljeno na području osam jedinica lokalne samouprave sa

ukupno 349 naselja. Podaci o stanovništvu, populaciji, naseljima i površini koju jedinice lokalne

samouprave zauzimaju, prikazani su u narednoj tabeli.

Tabela 1: Osnovni podaci o stanovništvu u jedinice lokalne samouprave Unsko-sanskog kantona (popis 2013. godine)

Općina/Grad Broj

naselja

Broj stanovnika

(popis 2013.)

Gustoća naseljenosti (stan./km2)

Površina (km2)

Bihać 59 56.261 62,51 900

Bosanska Krupa 37 25.545 45,53 561

Bosanski Petrovac 36 7.946 11,08 717

Bužim 7 19.340 149,92 129

Cazin 54 66.149 187,07 354

Ključ 41 16.744 46,77 358

Sanski Most 67 41.475 53,11 781

Velika Kladuša 49 40.419 122,11 331

Unsko-sanski kanton 349 273.261 66,25 4.125

U urbanim područjima kantona živi 93.507 stanovnika ili 34,2% populacije, dok u ruralnim područjima

živi 179.754 stanovnika ili 65,8% ukupne populacije kantona.

Gustoća naseljenosti Unsko-sanskog kantona prema statističkim podacima popisa je iznosila 66,50

stanovnika/km2, što je ispod prosjeka u FBiH, gdje prosječna gustoća naseljenosti iznosi 85,00

stanovnika/km2. Najgušće naseljene mjesta Unsko-sanskog kantona su Cazin, Velika Kladuša i Bužim,

dok je Bosanski Petrovac najrjeđe naseljena općina u kantonu. Potrebno je napomenuti da se nakon

2013. godine počeo značajnije povećavati odlazak stanovništva iz Unsko-sanskog kantona na rad u

inostranstvo.

Na slijedećoj slici je dat grafički prikaz broja stanovnika po jedinice lokalne samouprave .

Slika 2: Broj stanovnika Unsko-sanskog kantona po općinama/gradovima

2.4 SPECIFIČNA POTROŠNJA VODE PO STANOVNIKU DNEVNO Specifična potrošnja vode, qsp (l/stan,dan), se definira kao utrošak vode po jednom stanovniku u jednom danu (24h). Ta se količina vode sastoji od utroška za najrazličitije potrebe i ovisi o stepenu

Bihać

56.261

Bosanska Krupa

25.545

Bosanski Petrovac 7.946

Bužim19.340Cazin

66.149

Ključ16.744

Sanski Most41.475

Velika Kladuša40.419



sanitarno-tehničke opremljenosti domaćinstava, kvaliteti i cijeni vode, uređenju naselja, postajanju kanalizacije, klimatskim prilikama i sl. Određuje se prvenstveno na osnovu iskustva u eksploataciji postojećih vodovoda. U većini zemalja se regulira zakonskim propisima u skladu s veličinom naselja.

Tabela 2: Pregled specifične potrošnje vode za gradove i općine Unsko-sanskog kantona

Općina/Grad Qspec (l/stan/dan),

procjena JVP

Qspec

(l/stan/dan)

Bihać 127,00 146,99

Bosanska Krupa 76,00 168,91

Bosanski Petrovac 160-180 138,03

Bužim - 134,98

Cazin 130,00 116,76

Ključ 120,00 168,05

Sanski Most 84,00 197,65

Velika Kladuša 137,80 144,10

Prosjek: 120,69 151,93

Prva kolona Qspec (potrošnja vode po stanovniku dnevno) predstavlja procijenjenu vrijednost javnog

komunalnog preduzeća jedinice lokalne samouprave na osnovu ukupne isporučene količine vode i

broja stanovnika na području jedinice lokalne samouprave. Druga kolona predstavlja Qspec (potrošnja

vode po stanovniku dnevno) određenu na osnovu uzoraka od 14 domaćinstava koja imaju poznat broj članova sa stalnim boravkom tokom jedne godine. Razlika koja se pojavljuje u ova dva podatka je izazvana odlaskom većeg broja stanovništva u inostranstvo, tj. ne borave u svojim domaćinstvima veći dio godine.

3. ODVODNJA I PREČIŠĆAVANJE OTPADNIH VODA (FEKALNE/SANITARNE I OBORINSKE) Općenito, otpadne vode područja Unsko-sanskog kantona odvode se uglavnom u otvorene recipijente (pritoke rijeka i rijeke), bez bilo kakvih prethodnih tretmana prečišćavanja, ili se dopremaju u nepropisno izgrađene septičke jame čime se otpadne vode infiltriraju u tlo i zagađuju podzemne vode. Generalno manji dio prikupljenih otpadnih voda područja Unsko-sanskog kantona dolazi do postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda. Sa druge strane, veoma mali dio otpadnih voda sa ruralnih područja se prikuplja kanalizacionom mrežom i doprema do postrojenja za prečišćavanje. Najveći dio stanovništva ruralnih područja kantona za zbrinjavanje otpadnih voda koristi nepropisno izgrađene septičke jame ili otpadne vode direktno ispuštaju u otvorene kanale, potoke, ponore ili korita rijeka.

3.1 AGLOMERACIJE I SISTEMI ODVODNJE OTPADNIH VODA

Studijom izvodljivosti o implementaciji prirodnih procedura tretmana urbanih otpadnih voda u manjim gradovima i naseljima na teritoriji BiH su definirane aglomeracije sa više od 500 ES (ekvivalentnih stanovnika), od kojih su 23 prioritetne izabrane za daljnju procjenu, planiranje, pripremu projektnih prijedloga i implementaciju sistema prikupljanja i prečišćavanja otpadnih voda. Na području kantona su prema navedenoj studiji definirane glavne aglomeracije koje obuhvataju

urbana i ruralna područja sa opterećenjem 500 - 10.000 ES, s tim da su centralne urbane aglomeracije

definirane kao konvencionalna PPOV sa obuhvatom gradskih središta i dijelova prigradskih i ruralnih



naselja koliko je to moguće. U slijedećoj tabeli su prikazane spomenute aglomeracije iz navedene

studije razvrstane po jedinicama lokalne samouprave, za područje Unsko-sanskog kantona.

Tabela 3: Aglomeracije u jedinicama lokalne samouprave Unsko-sanskog kantona sa brojem ekvivalentnih

stanovnika

Općina/Grad

Aglomeracije sa nekonvencionalnim prečišćavanjem otpadnih voda

Aglomeracije sa konvencionalnim

PPOV

Ukupno ES

Broj aglomeracija Broj ES

Bihać 13 21.169 35.092 56.261

Bosanska Krupa 4 9.108 16.434 25.545

Bosanski Petrovac 1 739 7.027 7.946

Bužim 4 12.364 6.976 19.340

Cazin 7 21.213 44.936 66.149

Ključ 7 13.662 3.082 16.744

Sanski Most 13 17.030 24.445 41.475

Velika Kladuša 12 16.733 23.686 40.419

Ukupno: 61 112.018 161.243 273.261

3.2 POSTOJEĆE STANJE SISTEMA PRIKUPLJANJA I PREČIŠĆAVANJA OTPADNIH VODA U

JEDINICAMA LOKALNE SAMOUPRAVE

Grad Bihać

Otpadne fekalne vode u centralnom dijelu grada se prikupljaju kanalizacionom mrežom i glavnim kolektorima. Dužina fekalne kanalizacione mreže sa glavnim kolektorima iznosi 33,90 km, s tim da u gradu postoji i stara mješovita kanalizaciona mreža sa glavnim kolektorima u dužini od 20,10 km. Otpadne fekalne vode sa područja grada se odvode do novoizgrađenog postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda (PPOV). Postrojenje je kapaciteta 55.000 ES (I faza) i u funkciji je od 2017. godine. Oborinske vode centralnog dijela grada se prikupljaju oborinskom kanalizacionom mrežom koja se prije ispuštanja u recipijent prečišćava separatorima za ulja i masti. Broj priključenih domaćinstava na fekalnu odvodnju registriranih u JP ''Vodovod'' d.o.o. Bihać je 9.616, što je oko 29.800 stanovnika ili oko 53% populacije grada. Broj priključenja domaćinstava na javnu kanalizaciju ima tendenciju porasta zbog novoizgrađene kanalizacione mreže. Pored domaćinstava na kanalizacionu mrežu su priključena i 1.093 pravna lica, industrija kao i druge institucije i javne ustanove. Dio stanovnika prigradskih i ruralnih dijelova grada za prikupljanje otpadnih voda koristi septičke jame. koje su nepropisno izgrađene ili otpadne vode direktno ispuštaju u otvorene kanale i vodotoke. Gradska uprava i vodovodno preduzeće nemaju evidenciju i podatke o broju septičkih jama i direktnih ispusta u vodotoke. Studijsko-projektna i planska dokumentacija Grada Bihaća:

Strategija razvoja Općine Bihać 2014. – 2023., („Sl. glasnik Općine Bihać“, br. 6/14);

Prostorni plan – van snage, u izradi novi plan;

Urbanistički plan – van snage, u izradi novi plan;

Master plan zbrinjavanja otpadnih voda;

Studija izvodljivosti za prečišćavanje otpadnih voda. Trenutno je u fazi pripreme projekta izgradnje fekalne kanalizacije i biljnog prečistača otpadnih voda u naselju Ilidža, MZ Gata (u sklopu projekta DECENT). Biljni uređaj je projektovan za ukupno 200 ES. Za realizaciju projekta je potrebno rješavanje imovinsko-pravnih odnosa na osnovu čega će se izdati odobrenje za građenje.



Drugi projekat čija je realizacija samo djelomično završena (izgradnja dijela kanalizacione mreže) je projekat kanalizacije u MZ „Veliki Lug“ – 1. faza, a koji se odnosi na izgradnju glavnog kolektora i prepumpne stanice u MZ Veliki Lug. Nastavak realizacije II faze projekta će otpočeti nakon osiguranja budžetskih sredstava za infrastrukturne projekte grada Bihaća. Općina Bosanska Krupa

Problem odvodnje otpadnih voda može se smatrati najvećim infrastrukturnim problemom na području općine Bosanska Krupa. Javni kanalizacioni sistem je izgrađen u ukupnoj dužini od 21,00 km i predstavlja mješoviti sistem prikupljanja otpadnih voda. Prikupljena otpadna voda se bez prečišćavanja ispušta u otvorene kanale i vodotok rijeke Une. Broj priključenih domaćinstava na mješovitu kanalizacionu odvodnju registriranih u JKP ''10 Juli'' d.o.o. Bosanska Krupa je 3.060, što je oko 10.100 stanovnika ili oko 40% populacije općine. Pored domaćinstava na kanalizacionu mrežu su priključena i 303 pravna lica, institucija i javnih ustanova. Procijenjeni broj domaćinstava koja koriste septičke jame je oko 3.100 (40% populacije), a broj domaćinstava koja direktno izlijevaju otpadne vode u vodotoke je oko 1.580 (20% populacije stanovništva). Studijsko-projektna i planska dokumentacija općine Bosanska Krupa:

Strategija razvoja općine Bosanska Krupa – revidovana (2017. – 2020.);

Prostorni plan općine Bosanska Krupa (2007. – 2027.);

Urbanistički plan – nema;

Studija izvodljivosti projekta za vodu i otpadne vode u Bosanskoj Krupi iz 2009 godine. Općina je izradila Idejni i Glavni projekat: Fekalna kanalizacija Bosanska Krupa (projekat WATSAN FBiH), kojim je obuhvaćen sistem prikupljanja i prečišćavanja otpadnih voda za većinu naselja Bosanske Krupe i Bosanske Otoke. Projektom je do sada realizirana samo izgradnja dijela kolektora uz korito rijeke Une u ukupnoj dužini od 8,0 km. Od projektne dokumentacije za ruralna naselja na području općine izrađeno je Idejno rješenje zbrinjavanja i prečišćavanja komunalnih otpadnih voda za naselje Arapuša. Općina Bosanski Petrovac

Domaćinstva centralnog dijela općine sa većinom industrije je priključeno na dio novoizgrađene i rekonstruirane kanalizacione mreže kojom se otpadna voda odvodi i direktno ispušta u potok Japaga. Ukupna dužina javnog kanalizacionog sistema je oko 30,00 km i predstavlja mješoviti sistem prikupljanja otpadnih voda. U novije vrijeme je izgrađen i dio oborinske odvodnje u dužini od 1,5 km. Broj priključenih domaćinstava na mješovitu kanalizacionu odvodnju registriranih u JP ''Komunalno'' d.o.o. Bosanski Petrovac je 1.100, što obuhvata oko 2.860 stanovnika ili oko 36% populacije općine. Pored domaćinstava na kanalizacionu mrežu su priključena i 262 pravna lica, industrija i javne ustanove. Procijenjeni broj domaćinstava koja koriste septičke jame je oko 1.950, odnosno (64% populacije). Studijsko-projektna i planska dokumentacija općine Bosanski Petrovac:

Strategija razvoja općine Bosanski Petrovac (2018. – 2020.);

Plan implementacije strategije razvoja općine za period 2018 – 2020. god.;

Prostorni plan općine Bosanski Petrovac – u toku izrada plana;

Urbanistički plan – nema. Općina ima izrađen idejni projekat za PPOV kapaciteta 5.500 ES, predviđena tehnologija je denitrifikacija aktivnim muljem sa anaerobnim bazenima. Općina Bužim Samo u manjem dijelu urbane zone u općini Bužim postoji izgrađen cjevovod na kojeg je priključen jako mali broj objekata. Cjevovodom se prikuplja otpadna voda i odvodi direktno u korito rijeke Bužimnice.



Pošto ovim cjevovodom zvanično ne upravlja JKP ''KOMB'' d.o.o. Bužim nije poznat broj priključaka, dužine i profili cjevovoda. Ostatak stanovništva kako u urbanim tako i u ruralnim područjima imaju septičke jame, ili se otpadna voda direktno izlijeva u otvorene kanale ili korita vodotoka. Predstavnici jedinice lokalne samouprave nemaju podatke niti procjene o broju septičkih jama ili podatke o direktnim izlijevanja otpadne vode u otvorene kanale i vodotoke. U sklopu projekta „DECENT“ u MZ Stari grad izrađen je dio fekalne kanalizacione mreže u dužini od 760 m, međutim još uvijek nije izvršena izgradnja biljnog prečistača (uređaja) zbog neriješenih imovinsko-pravnih odnosa. Biljni uređaj je projektovan za ukupno 160 ES. Studijsko-projektna i planska dokumentacija općine Bužim:

Strategija integriranog razvoja općine Bužim 2011-2020. godine;

Prostorni plan općine Bužim, 2008-2028 godine, Urbanistički zavod BiH, 2008. godine, važeći;

Urbanistički plan – nema. Općina ima izrađen glavni projekt:

Kanalizaciona mreža Bužim (2011. godina). Grad Cazin Otpadne vode u centralnom dijelu grada se prikupljaju kanalizacionom mrežom i glavnim kolektorima ukupne dužine od 20,50 km, odnosno 10,50 km fekalne odvodnje i 10,00 km mješovite odvodnje. Sve prikupljene otpadne vode se ispuštaju u najbliže vodotoke. Broj priključenih domaćinstava na fekalnu odvodnju registriranih u JKP ''Vodovod'' d.o.o. Cazin je 2.413, što obuhvata usluge za oko 9.650 stanovnika ili oko 16% populacije grada. Pored domaćinstava na kanalizacionu mrežu je priključeno i 479 pravna lica, javne institucije i dio industrije. Što se tiče decentraliziranih postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda na području Grada izgrađena su dva postrojenja, odnosno biljni uređaji za prečišćavanje otpadnih voda (BUPOV) u naseljima:

Ljubijankići, kapaciteta 600 ES, zajedno sa kanalizacionom mrežom dužine 2.000 m i

Polje, kapaciteta 400 ES, zajedno sa kanalizacionom mrežom dužine 2.390 m i pumpnom stanicom.

Procenat priključenja domaćinstava na septičke jame je procijenjen na oko 55%, dok oko 30% domaćinstava otpadnu vodu direktno ispušta u otvorene kanale i vodotoke. Gradska uprava i vodovodno preduzeće nemaju pouzdanu evidenciju i podatke o broju septičkih jama, kvaliteti njihove izrade, kao i broju direktnih ispusta u vodotoke. Jedan dio nepropisno izgrađenih septičkih jama nalazi se i u zonama sanitarne zaštite, posebno izvorišta Mutnik. Studijsko-projektna i planska dokumentacija grada Cazina:

Integralna strategija razvoja Grada Cazin 2017.-2020. godine;

Nacrt Prostornog plana općine Cazin („Službene novine općine Cazin“, br. 1/07);

Urbanistički plan Grada Cazin 2017. – 2027. (Odluka GV, br. 01/GV-05-14374/18);

Studija izvodivosti projekta otpadnih voda Cazin, 2012., Holinger, Švicarska. Grad ima izrađenu projektnu dokumentaciju nivoa glavnog projekta:

Sekundarna kanalizacija urbanog područja grada, 2018. godine;

Centralno postrojenje za otpadne vode – Cazin, 2018. godine;

Glavni kanalizacioni kolektor – Cazin, 2014 godine. Općina Ključ

Kanalizaciona mreža ograničena je na uže gradsko jezgro u kojem se otpadne vode odvode (fekalne i oborinske) direktno ispuštaju u kanale i vodotoke. Sistem je izgrađen kao mješovita kanalizacija sa ukupnom dužinom od 23,00 km.



Broj priključenih domaćinstava na fekalnu odvodnju registriranih u JP ''UKUS'' d.o.o. Ključ je oko 2.900, što odgovara populaciji od oko 9.570 stanovnika ili oko 57% populacije općine. Pored domaćinstava na kanalizacionu mrežu je priključeno i 310 pravnih lica, javne ustanove i dio industrije.

Tabela 4: Pregled tipova kanalizacije u ruralnim naseljima općine Ključ

Naselje Vrsta odvodnje Dužina cjevovoda

(km)

Gornji Vojići Sanitarna 400 m

Hadžići Sanitarna 1.000 m

Sanica Mješovita 3.000 m

Velagići Sanitarna 2.500 m

Zgon Mješovita 800 m

Oko 2.800 domaćinstava općine Ključ nije priključeno na kanalizacionu mrežu i uglavnom koriste nepropisno izgrađene septičke jame ili direktno izlijevaju otpadnu vodu u otvorene kanale ili vodotoke. Broj domaćinstava koja koriste septičke jame procjenjuje se na oko 20% populacije stanovništva, dok oko 30% domaćinstava otpadnu vodu direktno ispušta u otvorene kanale i vodotoke. Studijsko-projektna i planska dokumentacija općine Ključ:

Strateški plan razvoja općine Ključ (2014. – 2023. godine);

Prostorni plan općine Ključ, 2006.-2026. godine;

Urbanistički plan općine Ključ, 2011. – 2031. godine; Općina ima izrađenu projektnu dokumentaciju:

Idejni projekat: Glavni kolektor kanalizacije sa prečistačima – Ključ;

Idejni projekat kanalizacije Velagići sa prečistačem (2.000ES);

Idejno rješenje – Biljnog uređaja za prečišćavanje onečišćenih voda na prirodan način za naselje Donji Vojići, (1. faza 600 ES).

Općina Sanski Most Otpadne vode sa područja općine Sanski Most se prikupljaju sa djelomično izgrađenim kanalizacionim sistemom koji uglavnom pokriva gradsko jezgro. Otpadne vode se odvode i direktno ispuštaju u otvorene recipijente, pritoke rijeke Sane i samu rijeku Sanu. Ukupna dužina izgrađene kanalizacione mreže je oko 24,0 km, odnosno fekalne oko 10 km, oborinske oko 8,0 km i mješovite oko 6,0 km. Broj priključenih domaćinstava na fekalnu odvodnju registriranih u JP ''VIK'' d.o.o. Sanski Most je 2.613, što odgovara populaciji od oko 6533 stanovnika ili oko 15% populacije stanovništva. Pored domaćinstava na kanalizacionu mrežu je priključeno i 307 pravnih lica, javnih ustanova i dio industrije. Ostatak domaćinstava uglavnom koristi izgrađene septičke jame i njihov broj se procjenjuje na ukupno 3.500 jama. Procijenjeni broj domaćinstava koja direktno izlijevaju otpadnu vodu u otvorene kanale ili vodotoke je 10.472. Studijsko-projektna i planska dokumentacija općine Sanski Most:

Strategija lokalnog razvoja općine Sanski Most 2014-2023. godine;

Prostorni plan Općine Sanski Most – van snage, u toku izrada novog Plana, usvojena je prostorna osnova Prostornog plana Općine;

Urbanistički plan – van snage, istekao;

Studija ekonomske opravdanosti izgradnje centralnog PPOV (2016. godine);

Strateški razvojni plan za vode i okolišnu sanitaciju “SRPVOS”.



Općina ima izrađen glavni projekat: Postrojenje za prečišćavanje otpadnih voda aglomeracije Sanski Most (2016. godine). Općina Velika Kladuša

Velika Kladuša ima neadekvatno izgrađen mješoviti kanalizacioni sistem dužine oko 10 km glavnih cjevovoda na koji je priključeno oko 2.145 domaćinstava ili oko 7.510 stanovnika, što je oko 19% ukupne populacije općine. Pored domaćinstava na kanalizacionu mrežu su priključena 352 pravna lica sa industrijskim pogonima, kao i ostale općinske institucije. Prikupljena otpadna voda se bez prečišćavanja direktno ispušta u rijeku Grabarsku i Kladušnicu. Ostatak domaćinstava kako u urbanom tako i ruralnom području, uglavnom koristi nepropisno izgrađene septičke jame ili otpadnu vodu direktno izlijevaju u otvorene kanale ili vodotoke. Evidencija o broju, kvaliteti izgradnje i lokacijama septičkih jama ne postoji, procijenjeni broj septičkih jama je 8.000, a procijenjeni broj direktnih izlijevanja je 1.400. Važno je napomenuti da kroz zone izvorišta pitke vode Kvrkulja i Dabravine protiče rijeka Kladušnica te direktno ima utjecaja na kvalitetu pitke vode na ovim vodocrpilištima. U sklopu projekta ''WATSAN'' je izgrađen dio glavnih kolektora odvodnje otpadnih voda, međutim projekat nije završen. Studijsko-projektna i planska dokumentacija općine Velika Kladuša:

Strategija razvoja Općine Velika Kladuša (2014. – 2023. godine);

Prostorni plan Općine Velika Kladuša, - van snage;

Urbanistički plan Općine Velika Kladuša,- van snage. Općina ima izrađenu projektnu dokumentaciju:

Inovirano idejno rješenje kanalizacione mreže Velike Kladuše – urađeno od strane Zavoda za vodoprivredu d.d. Sarajevo, 2009. godine;

Glavni projekat glavnih kanalizacionih kolektora A i B Velika Kladuša – urađen od strane Zavoda za vodoprivredu d.d. Sarajevo, 2010. godine;

Glavni projekat: Kanalizaciona mreža urbanog dijela Općine Velika Kladuša - WATSAN projekat.

3.3 POSTROJENJA ZA PREČIŠĆAVANJE OTPADNE VODE

Kako je već navedeno na području Unsko-sanskog kantona samo Grad Bihać raspolaže sa izgrađenim centralnim (konvencionalnim) postrojenjem za prečišćavanje otpadnih voda i Grad Cazin sa dva biljna uređaja za prečišćavanje otpadnih voda. Projektnu dokumentaciju za izgradnju centralnog postrojenja prečišćavanja otpadnih voda ima grad Cazin, zatim općine Sanski Most, Bosanska Krupa, Bosanski Petrovac, Ključ, Sanski Most i Velika Kladuša. U narednoj tabeli je dat prikaz projekata centraliziranih i decentraliziranih sistema za prečišćavanje otpadnih voda u jedinice lokalne samouprave kantona čija se realizacija očekuje u narednom periodu. Tabela 5: Pregled trenutnog stanja projekata izgradnje PPOV sa tehnologijom prečišćavanja čija se realizacija izgradnje očekuje u narednom periodu

Općina/Grad

Centralizirani i decentralizirani sistemi za odvodnju i prečišćavanje otpadnih voda

Aglomeracija Podaci o PPOV Status

Grad Bihać Gata BUPOV/ 200 ES Izrađena projektna dokumentacija za kanalizacionu mrežu i BUPOV.

Bosanska Krupa

Centar PPOV/ 11.000 ES Izrađen glavni projekat za glavne kolektore i PPOV. Otoka PPOV/ 5.000 ES



Arapuša PPOV/ 590 ES Izrađeno idejno rješenje za decentralizirani kanalizacioni sistem.

Bosanski Petrovac

Urbano područje

PPOV/5.500 ES Izrađena projektna dokumentacija

Bužim Stari Grad BUPOV/ 160 ES

Izrađena projektna dokumentacija za kanalizacionu mrežu i biljni prečistač; Završena izgradnja kanalizacione mreže.

Urbani dio Nema

Grad Cazin

Centar

Konvencionalno/ centralno PPOV –(produž.aeracija)/

20.050 ES

Izrađena projektna dokumentacija.

Pjanići SBR/ 1.650 ES Izrađena projektna dokumentacija, 2017. god.

Raštela i Tržac

SBR/ 1.270 ES Izrađena projektna dokumentacija, 2017. god.

Stijena SBR/ 2.700 ES Izrađena projektna dokumentacija, 2017. god.

Ključ Velagići

Mehaničko biološki prečistač

tipa „Purator“ /2.500 ES

Izrađen glavni projekat kanalizacionog kolektora Velagići sa situacionim i idejnim rješenjem prečistača na dvije lokaciije.

Sanski Most Centar Konvencionalno/ centralno PPOV

24-35.000 ES Izrađena i revidirana projektna dokumentacija.

Velika Kladuša Centar Nema

3.4 SEPTIČKE JAME I DIREKTNA IZLIJEVANJA OTPADNIH VODA U VODOTOKE

Na području jedinica lokalne samouprave Unsko-sanskog kantona izgrađene septičke jame ne zadovoljavaju osnovne tehničke standarde, veći dio otpadnih voda iz njih se infiltrira u podzemne vode ili se putem preljeva ispuštaju u neki od otvorenih kanala i potoka, koji posredno ili direktno dospijevaju u slivove rijeka Une, Sane i Gline. Procjenjuje se da u jedinicama lokalnih samouprava ima oko 35.000 septičkih jama na koje je priključeno oko 127.000 stanovnika ili 46% populacije stanovništva Unsko-sanskog kantona. Procjena direktnih ispusta u otvorene kanale i vodotoke je preko 24.000 ispusta što odgovara broju od oko 74.500 ili 27% populacije stanovništva kantona. U svim jedinicama lokalne samouprave su evidentni slučajevi da se dio nepropisno izgrađenih septičkih jama nalazi u zonama sanitarne zaštite izvorišta čime dolazi do miješanja otpadnih voda sa vodama koje prihranjuju izvorišta. Iz navedenih razloga značajno je ugrožena kvaliteta podzemnih i površinskih voda što predstavlja stalnu opasnost po zdravlje stanovništva. U jedinicama lokalne samouprave ne postoje propisane hitne mjere za otklanjanje problema ovakve prirode. U nadležnim službama jedinica lokalne samouprave ne postoje registri ili tačni podaci o broju, kvaliteti izrade i lokacijama septičkih jama. U narednoj tabeli je prikazan ukupni broj priključenih domaćinstava na javni kanalizacioni sistem sa procijenjenim brojem septičkih jama i brojem direktnih izlijevanja otpadne vode u otvorene kanale i vodotoke.



Tabela 6: Broj priključenih domaćinstava na javnu kanalizaciju sa procijenjenim brojem septičkih jama i direktnih izlijevanja otpadnih voda u vodotoke

Općina/Grad Priključenja na javnu kanalizaciju

Procijenjeni broj septičkih jama

Procijenjeni broj direktnih

izlijevanja Domaćinstva Stanovništvo %

Bihać 9.616 29.800 53 7.000 1.600

Bosanska Krupa 3.060 10.100 40 3.100 1.580

Bos. Petrovac 1.100 2.860 36 1.950 0

Bužim 0 0 0 2.000 2.300

Cazin 2.413 9.650 15 9.100 5.025

Ključ 2.900 9.570 57 300 1.800

Sanski Most 2.613 6533 15 3.500 10.472

Velika Kladuša 2.145 7.500 19 8.000 1.400

76.013 29,4 34.950 24.177

3.5 ZAGAĐIVAČI

Kao glavni zagađivači podzemnih i površinskih voda na području Unsko-sanskog kantona su direktna ispuštanja otpadnih voda iz domaćinstava, industrijskih pogona, peradarskih i stočnih farmi, mljekara, klaonica, kao i posredno djelovanje đubriva i pesticida u intenzivnoj poljoprivrednoj proizvodnji. Onečišćenja su uglavnom nastala prisustvom organskih tvari ali i hemijskih spojeva. Za otpadne vode spomenutih zagađivača u jedinicama lokalnih samouprava nisu u potpunosti utvrđeni parametri zagađenja i za ovakvu vrstu onečišćenja jedinice lokalne samouprave nemaju potpune informacije. Zagađenja površinskih voda glavnih vodotoka pored direktnog izlijevanja fekalnih voda nastaju i prilivom pritoka i manjih kanala iz udaljenijih ruralnih naselja sa pronosom taloga i fekalnog zagađenja. Posebno je potrebno istaći da se dio otpadnih voda izlijeva u vrtače i ponore čime je posebno ugrožen kvalitet podzemnih voda. U narednoj tabeli su navedeni glavni uzročnici zagađenja podzemnih i površinskih voda u jedinicama lokalne samouprave kantona. Tabela 7: Glavni zagađivači podzemnih i površinskih voda u jedinice lokalne samouprave Unsko-sanskog kantona

Općina/Grad Vrste zagađenja

Bihać

Otpadne vode domaćinstava, uglavnom u ruralnim područjima; Industrijske i proizvodne djelatnosti (proizvodnja piva, mljekara, prerada drveta i metala); Izlijevanje potoka sa fekalnom otpadnom vodom u vodotoke (Drobinica, Stara Mrežnica i Sjeverni lateralni kanal); Trgovački centri i benzinske pumpe; Stočarstvo i peradarstvo u ruralnim područjima.

Bosanska Krupa

Otpadne vode domaćinstava; Industrijske i proizvodne djelatnosti – ispust PZ Pilana; Stočarstvo i peradarstvo – na području općine egzistira 113 farmi krupne stoke. Broj grla na ovim farmama je od 5 do cca 40, sa izuzetkom farmi „Perna F“ koja ima 249 grla a koja se nalazi na Perni, farma „Hadžipašić“ sa 112 grla u Baštri i farma Stupar Zdravka sa 48 grla u Zalinu. U Voloderu je farma sa 5700 koka. Na općini je prema evidenciji službe za poljoprivredu u 2019. godini registrirano 2648 goveda i 4915 ovaca. Najveći broj farmi je u Jezerskom, zatim Mahmić selu, Pištalinama, Velikom Badiću i Ljusini; Također postoji i klaonica i preradu mesa „MS Alem“ d.o.o. u naselju Baštra;



Poljoprivredna proizvodnja (upotreba đubriva i pesticida) u zoni vodocrpilišta ''Ade'', područje Pištalina-Oraščani, i područje izvorišta Grabačevac, Mašinovac – Jezerski; Izlijevanje kolektora javne kanalizacije u rijeku Unu – ispust uzvodno od betonskog mosta, ispust kolektora Šujnovac na keju i ispust u potok Kalender.

Bosanski Petrovac

Osim otpadnih voda iz domaćinstava i javnih ustanova u centralnom dijelu općine nema značajnijih zagađivača; U ruralnom naselju Krnjeuša postoji farma „Fana-Arifagić”, a u Medenom polju je intenzivna poljoprivredna proizvodnja žita. Industrijske/poslovne zone Goričani, Kolunić i zona uz magistralni put M5 (drvna i metaloprerađivačka industrija).

Bužim

Otpadne vode domaćinstava; Stočarstvo i peradarstvo u zonama vodocrpilišta Pivnice i Musići; Utjecaji poljoprivredne proizvodnje; Tekstilna industrija (u manjem obimu); Drvna industrija.

Cazin

Otpadne vode domaćinstava; Industrijske i proizvodne djelatnosti (metaloprerađivačke djelatnosti, drvna industrija); Izlijevanje potoka sa fekalnom otpadnom vodom u vodotoke; Stočarstvo i peradarstvo; Utjecaji poljoprivredne proizvodnje.

Ključ

Otpadne vode domaćinstava; Izlijevanje potoka sa fekalnom otpadnom vodom u vodotoke; Industrijske i proizvodne djelatnosti – drvna industrija sa poluproizvodima i proizvodima; Stočarstvo i peradarstvo; Utjecaji poljoprivredne proizvodnje.

Sanski Most

Otpadne vode domaćinstava i nelegalni ispusti u korita rijeke Sane (Starački dom ''Zlatna jesen'', Čapljanska mljekara, Centar za majku i dijete, GAT /prerada metala/ i Remus /prerada metala/); Industrijska proizvodnja u zonama Šejkovača, Husimovci, Zdena, Grad, Čaplje, Lušci Palanka, Fajtovci, Novo naselje, Tomina i Krkojevci (metalo prerađivačke i drvne djelatnosti, prerada kamena, asfaltna baza, izrada PVC stolarije, proizvodnja kablova i mobilijara, mljekare, pakovanje čajeva i lijekova, proizvodnja sokova i prerada meda); Stočarstvo i peradarstvo u ruralnim područjima; Izlijevanje potoka sa fekalnom otpadnom vodom u vodotoke iz naselja Fajtovaci Kamengrad, Zdena i Poljak; Utjecaji poljoprivredne proizvodnje – „Hifa“ deponija silaže.

Velika Kladuša

Otpadne vode domaćinstava; Industrijske i proizvodne djelatnosti (tekstilna, prehrambena i metaloprerađivačka industrija); Stočarstvo i peradarstvo na području općine je razvijeno i postoji 15 farmi sa više od 20 grla, farme se nalaze u ruralnim naseljima: Grahovo, Gradina, M. Kladuša, Stabandža, Poljana, Gornja Vidovska, Ponikve, Podzvizd i Dolovi; Procjedne vode deponije otpada Radića most; Izlijevanje potoka sa fekalnom otpadnom vodom u korita rijeke Kladušnice (Mala Kladuša) i korita rijeke Gline (Zborište); Utjecaji poljoprivredne proizvodnje.



3.6 RECIPIJENTI I ZONE PLAVLJENJA

3.6.1 Recipijenti otpadnih voda

Glavni recipijenti izlijevanja otpadnih voda na području kantona, kako urbanih tako i ruralnih područja, su uglavnom korita manjih vodotoka, a u konačnici, to su glavni vodotoci rijeka. Pored glavnih vodotoka vrlo često recipijenti su vrtače i ponori što opet ima utjecaj na podzemne vode. U narednoj tabeli su prikazani glavni recipijenti otpadnih voda na području Unsko-sanskog kantona. Tabela 8: Glavni i posredni recipijenti otpadnih voda u Unsko-sanskom kantonu

Općina/Grad Glavni recipijent Posredni recipijenti

Bihać Una Unac, Pećanski potok, Drobinica, Klokot i Mrežnica

Bosanska Krupa

Una Krušnica, Kalender, Šujnovac, Vojskova, Voloder (Bosanska Otoka) i potok Baštra.

Bosanski Petrovac

Potok Japaga Otvoreni kanali i kolektori

Bužim Bužimnica Čaglica, Čava i Baštra

Cazin Una i Korana Čajin potok, Mutnica, Toplica, Pajića potok, Platnica, Radetina

Ključ Sana i Sanica Sanica, Sanička rijeka, Trebunj, Biljanska rijeka, Ižnica i Humićki potok

Sanski Most Sana Zdena, Bliha, Dabar, Majdanska rijeka, Sanica, Japra, Sasinka i Kozica

Velika Kladuša

Kladušnica Jankovac, Šiljkovača, Grabarska, Crni potok, Dabravine i Kvrkulja

Glinica Čaglica, Bužimnica, Slapnica, Stevića potok, Pecka, Stabandža, Prosinja, Bojna i Mađarac

3.6.2 Zone plavljenja Prema Strategiji upravljanja vodama Federacije Bosne i Hercegovine (2010. -2022.), za područje sliva rijeke Une je navedena konstatacija: ''Na temelju raspoloživih hidroloških podataka (ranije registriranih maksimalnih proticaja i vodostaja), može se, gledajući u cjelini, zaključiti da je danas u podslivu rijeke Une najveći rizik od poplava u Federaciji BiH''. Poplave se smatraju kao neizbježni prirodni fenomen i prirodna katastrofa koja zavisi od niza prirodnih faktora. Na području Unsko-sanskog kantona gotovo sve jedinice lokalne samouprave imaju područja koja su ugrožena štetnim djelovanjem voda. U narednoj tabeli su navedena najugroženija područja štetnog djelovanja voda u Unsko-sanskom kantonu razvrstana po pripadnosti jedinicama lokalne samouprave. Tabela 9: Plavna područja na području jedinica lokalne samouprave Unsko-sanskog kantona

Općina/Grad

Plavna područja

Bihać Martin brod, Kulen Vakuf, Ripač, Pritoka, Golubić, Jezero-Privilica, Pokojsko polje, Mujadžići, Čavkići, Mali lug, Veliki Lug, Vrsta i Vedro polje

Bosanska Krupa Uz korita rijeke Une i Krušnice (Bosanska Krupa – Bosanska Otoka)

Bosanski Petrovac Područje vodotoka potoka Japaga

Bužim Područja uz korita rijeka Bužimnice, Čave, Baštre i Čaglice



Cazin Vilenjača, Slatina, Mutnik, Ćoralići, Pervizi, Trstovac, Kapići, Prkos, Samardžići, Tržac, Tržačka Raštela i Rujnica

Ključ Gornji Dubočani, dijelovi naselja Velečeva, Zgona, Humića, Sanice, Biljana, kao i dijelovi urbanog dijela općine

Sanski Most Dijelovi područja vodotoka rijeke Sane sa pritokama Zdenom i Blihom

Velika Kladuša Područja oko vodotoka Kladušnice, Glinice, Vidošnice i Čaglice

U sklopu priloga broj 2 u Knjizi II dati su grafički prikazi plavnih područja u jedinicama lokalne samouprave Unsko-sanskog kantona.

3.7 SWOT ANALIZA - ODVODNJA I PREČIŠĆAVANJE OTPADNIH VODA NA PODRUČJU UNSKO-

SANSKOG KANTONA

Za proces usmjeravanja aktivnosti u kreiranju i realizaciji strategije/plana korištena je metoda SWOT analiza pomoću koje su postavljeni ciljeve, kao i aktivnosti kojim će se postavljeni ciljevi postići u planskom periodu. Tabela 10: SWOT analiza – odvodnja i prečišćavanje otpadnih voda

ODVODNJA I PREČIŠĆAVANJA OTPADNIH VODA

S –

(SN

AG

E) Razvijena ekološka svijest i odgovornost većeg dijela građana jedinica lokalne

samouprave;

Postojanje dijelova već izgrađenih glavnih kolektora sistema odvodnje otpadnih voda;

Spremnost građana da sufinanciraju izgradnju kanalizacionog sistema;

Usvojen princip separatnog zbrinjavanja sanitarnih voda (prioritet fekalne vode);

Izrađena prostorno-planska dokumentacija.

W –

(SL

AB

OST

I)

Pokrivenost korisnika usluga odvodnje i prečišćavanja otpadnih voda je na niskom nivou;

Nedostatak stalnih izvora financijskih sredstava;

Nedovoljna primjena propisa (kontrola i kažnjavanje), odnosno slabo funkcioniranje inspekcijskih službi;

Dijelovi sistema odvodnje otpadnih voda (kanalizacionog sistema) su nepropisno izgrađeni i ne odgovaraju važećim tehničkim standardima;

Septičke jame nisu propisno izgrađene i njihov sadržaj se direktno infiltrira u podzemne vode ili prelijeva u najbliže vodotoke;

Ne postoje precizni podaci o broju izgrađenih septičkih jama, kvaliteti izgradnje, te kontroli i nadzoru njihovog pražnjenja;

U većini jedinica lokalne samouprave ne postoji lokacija za odlaganje sadržaja septičkih jama nakon pražnjenja;

Ne postoje pouzdani registri o zagađivačima i količinama ispuštanja zagađene vode, te plaćanju naknada za zagađenje;

Trenutni način zbrinjavanja otpadnih voda domaćinstava i industrije ugrožava kvalitetu tla, podzemnih i površinskih voda, posebno određenih izvorišta vode;

Loša higijenska situacija posebno u ruralnim i nekim prigradskim područjima;

Lokacije decentraliziranih postrojenja za prečišćavanje otpadne vode nisu određene u prostorno planskoj dokumentaciji;

Otežano rješavanje imovinsko-pravnih odnosa za lokacije decentraliziranih postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda (zemljišta su uglavnom u privatnom vlasništvu);

Velika razuđenost naselja suprotno principima urbanog planiranja.

O –

(MO

GU

ĆN

OST

I)

Poboljšanje higijensko-sanitarne (zdravstvene) situacije u urbanim i ruralnim područjima;

Poboljšanje kvaliteta podzemnih i površinskih voda;

Ažuriranje postojećih i donošenje novih propisa, te njihovo efikasno provođenje;



Decentralizacija odvodnje i prečišćavanja otpadnih voda u ruralnim naseljima;

Planiranje godišnjih aktivnosti prema prioritetima i realnim mogućnostima;

Priprema i izrada neophodne studijsko-projektne dokumentacije;

Raspoloživost različitih financijskih izvora;

Osiguranje značajnijih sredstava u budžetima jedinica lokalne samouprave za oblast upravljanja otpadnim vodama, uključujući i osiguranje sredstava sa viših nivoa po osnovu prikupljenih vodnih naknada za zagađenje voda.

T –

(P

RIJ

ETN

JE)

Pogoršanje kvaliteta tla, podzemnih i površinskih voda;

Pogoršanje higijensko epidemiološke situacije, odnosno povećanje rizika pojave različitih vrsta epidemija;

Nepostojanje prečistača otpadnih voda kod industrijskih preduzeća;

Nekontrolirana ekspanzija izgradnje novih potencijalnih zagađivača (klaonica, mljekara, benzinskih pumpi, autopraonica, itd.);

Neplanska i bespravna gradnja;

Nepostojanje odgovarajućih propisa, kao i neredovno ažuriranje i dopunjavanje postojećih propisa;

Niska svijest manjeg dijela građana i slab interes za unapređenja trenutne situacije;

Trend odlaska stanovništva u inostranstvo, posebno iz ruralnih naselja;

Odlazak stručnih kadrova i nemogućnost sektora da ih u kratkom vremenu obnovi;

Loš odnos građana prema imovini javnih preduzeća (priključuju na kanalizacioni sistem bez prethodno pribavljanih saglasnosti i dozvola);

Prihodi koji se prikupljaju po osnovu usluga odvodnje otpadnih voda nedovoljni su za značajnija unapređenja u sektoru;

Dogradnja i unapređenje situacije na postojećim kanalizacionim sistemima zahtijevaju značajnije povećanje cijena vodnih usluga.

4. UPRAVA JEDINICA LOKALNE SAMOUPRAVE

4.1 ORGANIZACIJA UPRAVE

4.1.1 Jedinice lokalne samouprave Odlukama o organizaciji organa lokalne uprave svaka od osam jedinica lokalne samouprave ima usvojen Pravilnik o unutrašnjoj organizaciji i sistematizaciji organa uprave. Spomenutim pravilnicima su u jedinice lokalne samouprave definirane službe sa opisom poslova i opisom radnih mjesta. Službe obavljaju upravne, stručne i druge poslove utvrđene zakonom koji se odnose na koordinaciju, planiranje i praćenje stanja iz resursne oblasti na lokalnom nivou. U narednoj tabeli su navedene službe u jedinicama lokalnih samouprava koje se bave pitanjima komunalne djelatnosti i upravljanja vodama sa popunjenosti kadrova. Tabela 11: Pregled službi u jedinice lokalne samouprave koji se bave problematikom upravljanja vodama

Općina/Grad Služba/odsjek Sistematizacija/

popunjenost

Bihać

Služba za komunalne djelatnosti, vode, zaštitu okoliša i komunalnu inspekciju: - Odsjek za komunalne djelatnosti, vode i zaštitu okoliša - Odsjek za komunalnu inspekciju

7/7 9/7

Bosanska Krupa Služba za komunalne djelatnosti, vode, zaštitu okoliša i inspekcijske poslove

12/8

Bosanski Petrovac

Služba za stambeno komunalnu djelatnost vodoprivredu i zaštitu okoliša

4/3



Bužim Služba za prostorno uređenje, geodetske i imovinsko-pravne poslove

4/2

Cazin Služba za urbanizam i zaštitu okoliša i Služba za inspekcijske poslove

13/10 11/8

Ključ Služba za prostorno uređenje, stambeno-komunalne, imovinsko-pravne, geodetske poslove i inspekcijske poslove

7/5

Sanski Most Služba za razvoj, poduzetništvo i resurse - Odsjek za komunalne poslove, poljoprivredu i zaštitu okoliša; Služba za inspekcijske poslove

4/2

13/5

Velika Kladuša Služba za komunalne djelatnosti, vodne resurse, zaštitu okoliša i inspekcijske poslove

9/5

4.2 RESURSI (LJUDSKI, ORGANIZACIONI, INSTITUCIONALNI) – PROPISI I PROCEDURE, UNUTARNJI

ODNOSI I ODNOSI SA PREDSTAVNICIMA CIVILNOG DRUŠTVA I PRIVATNIM SEKTOROM

Resorne službe jedinica lokalne samouprave koje se konkretno bave problematikom komunalne djelatnosti i upravljanjem vodama nisu u potpunosti popunjene stručnim kadrovima koji vrše koordinaciju, planiranje i praćenje stanja iz oblasti upravljanja vodama. Evidentna je činjenica da postoji potreba za njihovim dodatnim usavršavanjem i specijalizacijom, posebno u oblasti upravljanja različitim procesima, investicijama, te informatičkim tehnologijama. U narednom dijelu su navedeni pravilnici i odluke jedinica lokalnih samouprava po kojima resorne službe organizovano vrše svoje upravljačke funkcije. Bihać

Pravilnik o unutrašnjoj organizaciji i sistematizaciji organa uprave, („Službeni glasnik Grada Bihaća“, br. 3/19);

Odluka o odvodnji i prečišćavanju otpadnih voda na području Općine Bihać, („Službeni glasnik Općine Bihać“, br. 7/13);

Odluka o izgradnji, upravljanju i održavanju vodnih objekata na području Općine Bihać, („Sl.glasnik Općine Bihać“, br. 7/13);

Odluka o uslovima i načinu priključenja građevina na objekte i uređaje komunalne infrastrukture, („Službeni glasnik Općine Bihać“, br. 2/14).

Bosanska Krupa

Pravilnik o unutrašnjoj organizaciji i sistematizaciji organa uprave, („Službeni glasnik Općine Bosanska Krupa“, br. 1/18);

Odluka o odvodnji otpadnih voda („Službeni glasnik Općine Bosanaka Krupa“, br. 7/13);

Odluka o komunalnom redu („Služeni glasnik Općine Bosanska Krupa“, br. 3/12 i 12/14). Bosanski Petrovac

Pravilnik o unutrašnjoj organizaciji i sistematizaciji organa uprave, („Službeni glasnik Općine Bosanski Petrovac“, br. 9/17);

Odluka o vršenju pojedinih komunalnih djelatnosti;

Odluka o načinu priključenja na objekte i uređaje komunalne infrastrukture;

Odluka o odvodnji i prečišćavanju otpadnih voda.



Bužim

Pravilnik o unutrašnjoj organizaciji i sistematizaciji organa uprave („Službeni glasnik Općine Bužim“, br. 3/2018).

Cazin

Pravilnik o unutrašnjoj organizaciji i sistematizaciji organa uprave („Službene novine Grada Cazina“, br. 2/2018);

Odluka o priključenju građevina na objekte i uređaje sistema javne odvodnje otpadnih voda na području Općine Cazin. Br. 01/V-25-8812/14 („Službene novine Općine Cazin“, br. 7/14);

Odluka o odvodnji i prečišćavanju otpadnih voda na području Općine Cazin, br. 01/V-23-8810/14 („Službene novine Općine Cazin“, br. 7/14);

Odluka o izmjenama i dopunama o priključenju građevina na objekte i uređaje sistema javne odvodnje otpadnih voda na području Općine Cazin, br. 01/V-23-981/16 („Službene novine Općine Cazin“, br. 1/16).

Ključ

Pravilnik o unutrašnjoj organizaciji i sistematizaciji organa uprave („Službeni glasnik Općine Ključ“, br. 7/15);

Odluka o odvođenju i prečišćavanja otpadnih voda;

Odluka o odvodnji voda sa javnih površina. Sanski Most

Pravilnik o unutrašnjoj organizaciji i sistematizaciji organa uprave („Službeni glasnik Općine Sanski Most“, br. 7/2017);

Odluka o odvodnji i prečišćavanju otpadnih voda („Službeni glasnik Općine Sanski Most”, br. 1/12);

Pravilnik o održavanju, korištenju i posmatranju vodoprivrednih objekata JKP „Vodovod i kanalizacija“ d.o.o Sanski Most“, br. 02-1443/16 od 27. 7. 2016. godine;

Pravilnik o održavanju, korištenju kanalizacionog sistema JKP „Vodovod i kanalizacija“ d.o.o Sanski Most, br. 02-1444/16 od 27.07.2016.

Velika Kladuša

Odluka o odvodnji i prečišćavanju otpadnih voda (''Službeni glasnik Općine Velika Kladuša'', br. 9/13);

Odluka o zonama sanitarne zaštite i zaštitnim mjerama za izvorište Slapnica za snabdijevanje vodom za piće Općine Velika Kladuša (''Službeni glasnik Općine Velika Kladuša'', br. 10/06);

Odluka o zonama sanitarne zaštite i zaštitnim mjerama za izvorišta Kvrkulja, Dabravine I i Dabravine II za snabdijevanje vodom za piće Općine Velika Kladuša (''Službeni glasnik Općine Velika Kladuša'', br. 10/06);

Odluke o uslovima i načinu priključenja građevina na objekte i uređaje komunalne infrastrukture (''Službeni glasnik Općine Velika Kladuša'', br. 9/14 i 1/17);

Odluka o snabdijevanju pitkom vodom na području Općine Velika Kladuša (''Službeni glasnik Općine Velika Kladuša'', br. 4/13);

Odluka o organizaciji službi za upravu u općinskom organu uprave Općine Velika Kladuša

(“Službeni glasnik Općine Velika Kladuša”, br. 8/19);

Pravilnik o unutrašnjoj organizaciji Jedinstvenog općinskog organa uprave Općine Velika

Kladuša -PREČIŠĆENI TEKST- (“Službeni glasnik Općine Velika Kladuša”, br. 8/19).



4.3 PRUŽATELJI JAVNIH VODNIH / KOMUNALNIH USLUGA (JKP/JVP)

Aktivnosti upravljanja vodosnabdijevanjem, odvodnjom i prečišćavanjem otpadnih voda na područjima jedinica lokalnih samouprava obavljaju javna vodovodna/komunalna preduzeća čiji su osnivači jedinice lokalne samouprave. Trenutna organizacija sistema upravljanja vodosnabdijevanjem, odvodnjom i prečišćavanjem otpadnih voda na području Unsko-sanskog kantona je: „jedna općina – jedno javno vodovodno/komunalno preduzeće'' kako je navedeno u narednoj tabeli. Tabela 12: Javna vodovodna/komunalna preduzeća u jedinice lokalne samouprave Unsko-sanskog kantona

Općina/Grad Javno preduzeće

Bihać JP „Vodovod“ d.o.o. Bihać

Bosanska Krupa JKP „10. juli“ d.o.o. Bosanska Krupa

Bosanski Petrovac JP „Komunalno“ d.o.o. Bosanski Petrovac

Bužim JKP „KOMB“ d.o.o. Bužim

Cazin JKP „Vodovod“ d.o.o. Cazin

Ključ JP „UKUS“ d.o.o. Ključ

Sanski Most JKP „ViK“ Sanski Most

Velika Kladuša JKP „ViK“ d.o.o Velika Kladuša

4.4 STAMBENO KOMUNALNI FONDOVI I ZAVODI ZA PROSTORNO UREĐENJE

Stambeno komunalni fondovi i Zavodi za prostorno uređenje imaju svojstva pravnog lica kao Javne ustanove sa svim pravima, obavezama i odgovornostima određenim zakonom i podzakonskim aktima. Ove institucije su uglavnom organizirane po sektorima kao:

Sektor za investiciono-tehničke poslove;

Sektor za ekonomske, pravne i zajedničke poslove;

Sektor za realizaciju kapitalnih projekata. Osnovne djelatnosti se odnose na obezbjeđenje materijalnih i drugih uslova za organizirano obavljanje komunalnih djelatnosti zajedničke komunalne potrošnje, racionalnog korištenja i uređenja građevinskog zemljišta kao i javnih površina, održavanja vodoprivrednih objekata, zaštite štetnog djelovanja voda, korištenja i zaštite voda, upravljanja vodama i vršenje vodoprivredne djelatnosti, izgradnja i rekonstrukcija, održavanje, zaštita i upravljanje lokalnim i nekategorisanim putevima i javnom rasvjetom, zaštitu i unapređenje okoline, te osiguranja materijalnih uvjeta za izgradnju, investiciono održavanje, obnavljanje i zaštitu stambenog fonda.

Tabela 13: Popis Javnih ustanova (Zavodi i Fondovi) u jedinice lokalne samouprave Unsko-sanskog kantona

Općina/Grad Javna ustanova

Bihać JU „Zavod za prostorno uređenje“

Cazin JU „Komunalno stambeni fond“

Ključ JU „Općinski fond za komunalne djelatnosti i infrastrukturu“

Sanski Most JU „Općinski fond za komunalne djelatnosti i infrastrukturu“

Općine Bosanski Krupa, Bosanski Petrovac, Bužim i Velika Kladuša nemaju ovih organizacionih jedinica.

4.5 SWOT ANALIZA – LOKALNA SAMOUPRAVA

Postojeće stanje u radu lokalne uprave, kao i stanje koje se planira u budućnosti, treba da bude zasnovano na pažljivim razmatranjima budućih trendova u društvu. Osnovna ideja sprovedene SWOT



analize je da upravi omogući razvojno ponašanje, koje će obezbijediti maksimalno korištenje mogućnosti i sposobnosti, i da nađe načina da se minimiziraju vlastite slabosti i prijetnje. Tabela 14: SWOT analiza – odvodnja i prečišćavanje otpadnih voda

UPRAVA, JAVNA PREDUZEĆA I JAVNE USTANOVE

S –

(SN

AG

E)

Postoje ljudski, kadrovski potencijali;

Spremnost uprave za unaprjeđenje procesa planiranja;

Podrška građana i gradskih/općinskih vijeća;

Tendencija rasta demokratske svijesti građana i razvoj nevladinog sektora;

Spoznaja trenutne situacije i spremnost na promjene;

Spremnost za unaprjeđenje nivoa organiziranja i modernizacije uprave u jedinice lokalne samouprave ;

Rastuće partnerstvo javnog i privatnog sektora na lokalnom nivou;

Planiranje budžetskih stavki jedinica lokalne samouprave za financiranje projekata iz oblasti odvodnje i prečišćavanja otpadnih voda u urbanim i ruralnim područjima;

Postojanje službi/odsjeka za komunalne djelatnosti i zaštitu okoliša;

Postojanje volje za kadrovsko i tehničko osposobljavanje.

W –

(SL

AB

OST

I)

Fragmentiran i neprecizan zakonodavno pravni okvir;

Nedostatak novih i neažurnost postojećih propisa, posebno prema EU dirketivama;

Nepostojanje i ne provođenje sistematskih rješenja u okviru zakonske regulative;

Nedovoljna organiziranost nadležnih ministarstava u oblasti komunalnih vodnih usluga;

Izostanak punog nadzora nad provođenjem kantonalnih propisa;

Izostanak nadzora nad radom jedinica lokalnih samouprava u oblasti komunalnih vodnih usluga;

Neefikasan sistem kontrole i nadzora nad radom javnih preduzeća i ustanova;

Nedovoljna organiziranost i osposobljenost službi i njenih partnera za poslove planiranja (posebno u oblasti odvodnje i prečišćavanja otpadnih voda u ruralnim područjima);

Nepostojanje strateških planova lokalnog razvoja u oblastima prikupljanja i prečišćavanja otpadnih voda;

Godišnji programi i planovi se ne zasnivaju na srednjoročnoj strateško-planskoj dokumentaciji, već isključivo na trenutnim potrebama i problemima;

Neprovođenje usvojene prostorno-planske dokumentacije;

Važećim prostorno-planskim dokumentima nisu dovoljno obrađena ruralna područja;

Postojećim pravilnicima organizacije i sistematizacije radnih mjesta u jedinice lokalne samouprave nisu dovoljno dobro sistematizirana radna mjesta za oblast komunalnih vodnih usluga;

Nedovoljan broj stručno osposobljenih kadrova u jedinicama lokalnih samouprava za upravljanje otpadnim vodama;

Nedostatak visokostručnih kadrova specijaliziranih za poslove planiranja;

Nepostojanje samostalnosti u radu osoblja koje radi na koordinaciji službi, javnih preduzeća i ustanova;

Neadekvatan i nedovoljno opremljen prostor službi u jedinicama lokalne samouprave, posebno odsjeka zaduženog za pitanja iz oblasti odvodnje i prečišćavanja otpadnih voda;

Slaba tehnička opremljenost nadležnih službi/odsjeka u jedinicama lokalnih samouprava;

Nepostojanje baza podataka, GIS-a i katastra podzemnih instalacija iz oblasti odvodnje i prečišćavanja otpadnih voda;

Nedovoljno regulirani odnosi i nedovoljna koordinacija između službi jedinice lokalne samouprave i javnih preduzeća i ustanova;



Slaba operativna i financijska održivost JKP/JVP;

Upravljanje osobljem, procesima, investicijama nije na zavidnom nivou;

Slaba informiranost uprave i obučenost njenog osoblja za apliciranje projekata prema različitim međunarodnim investicijskim fondovima;

Često inertan odnos prema potencijalnim investitorima;

Neefikasan rad komunalne inspekcije i komunalnih redara;

Nije definiran način formiranja cijena komunalnih usluga – cijene komunalnih usluga ne pokrivaju troškove;

Procent naplate usluga nije na zadovoljavajućem nivou;

Naknade za zagađenje voda ne prikupljaju se na realnom i činjeničnom nivou;

Prikupljene naknade se vrlo često nenamjenski troše;

Neinformiranost i needuciranost građana o stanju sektora;

Nedovoljna komunikacija uprave sa građanima – nerazumijevanje rada uprave od strane građana, korisnika usluga;

Nepostojanje dovoljno razvijenih mehanizama za povećanje međusobne komunikacije i učešća građana, nevladinog i privatnog sektora u radu uprave.

O –

(M

OG

UĆ

NO

STI)

Funkcionalno razdvajanje po principu razdvajanja regulatornih, servisnih i kontrolnih organa uprave;

Unutrašnja reorganizacija službi jedinice lokalne samouprave i službi njenih partnera sa posebnim akcentom na analitičko-planske službe i poslove planiranja u svim oblastima (odvajanje upravnih poslova od stručno-analitičkih i operativno-tehničkih);

Unapređenje pravilnika o organizaciji i sistematizaciji radnih mjesta (opis radnog mjesta, opis posla) u upravi, javnim preduzećima i javnim ustanovama;

Uvođenje novih procedura za obavljanje poslova i programiranje rada službi;

Povećanje efikasnosti, efektivnosti i ekonomičnosti rada uprave;

Povećanje upravljačkih kapaciteta i vještina osoblja uprave jedinica lokalne samouprave i njenih javnih preduzeća i ustanova;

Unapređenje komunikacije i koordinacije između službi jedinice lokalne samouprave i javnih preduzeća i ustanova;

Jačanje ljudskih resursa kroz edukaciju i usavršavanje visokostručnih kadrova,

Izgradnja kapaciteta zaposlenika jedinice lokalne samouprave i JKP/JVP posebno za poslove planiranja i implementacije i upravljanja kapitalnim infrastrukturni investicijama;

Stipendiranje deficitarnih struka (javna preduzeća i javne ustanove);

Poboljšanje informatičke osposobljenosti i opremljenosti, stručnih saradnika u nadležnim službama jedinica lokalne samouprave – nabavka savremenije opreme i softvera za unaprjeđenje GIS-a i baze podataka iz oblasti odvodnje i prečišćavanja otpadnih voda;

Praćenje interesa stranih investitora i fondova za ulaganja u infrastrukturne projekte;

Raspoloživost različitih investicijskih fondova (domaćih i međunarodnih);

Planiranje budžeta od strane jedinica lokalne samouprave i kantona za financiranje kapitalnih projekata;

Uspostavljanje odgovarajućeg proračuna (kalkulacije) cijena komunalnih usluga i visine komunalnih naknada;

Donošenje novih i ažuriranje postojećih propisa, te njihovo efikasno provođenje;

Potpuna primjena zakona o principima lokalne samouprave;

Unapređenje rada komunalne inspekcije i komunalnih redara;

Uključivanje građana, posebno obrazovanih mladih ljudi u procese planiranja, donošenja odluka i realiziranje projekata;



Provođenje anketa i kampanja sa građanima, odnosno korisnicima usluga u svrhu razumijevanja rada uprave, javnih preduzeća i ustanova, uz razumijevanje potreba građana i privatnih preduzeća;

Unapređenje rada sa savjetima mjesnih zajednica;

Uspostavljanje modela saradnje sa susjednim jedinicama lokalne samouprave i kantonom;

Unapređenje međusobnih odnosa i poboljšanje koordinacije institucija nadležnih za oblast voda i okolišne sanitacije (javna preduzeća, javne ustanove, jedinice lokalne samouprave, kanton, entitet, agencije za vode);

Uspostavljanje procedura i mehanizama za kvalitetniji nadzor i kontrolu poslovanja javnih preduzeća i javnih ustanova;

Donošenje nove politike cijene usluga u svrhu održivosti rada javnih preduzeća;

Sređivanje evidencija i povećanje broja korisnika komunalnih usluga;

Jačanje javnih preduzeća u svrhu njihove samoodrživosti;

Dodatno opremanje javnih preduzeća i javnih ustanova sredstvima rada i opremom.

T –

(PR

IJET

NJE

)

Nepostojanje krovnih prostorno-planskih i razvojnih dokumenta na svim nivoima vlasti (strategija društveno-ekonomskog razvoja i prostorni planovi);

Potrebna značajnija investiciona ulaganja za poboljšanje komunalnih usluga;

Spor proces reformi u svim sferama društva, koje ne daju adekvatne rezultate;

Problemi vezani za više nivoe zakonodavne vlasti (državna, federacija, kanton, jedinice lokalne samouprave ), administrativne i regulativne barijere na svim nivoima vlasti;

Neadekvatna zastupljenost jedinica lokalne samouprave u projektima strateškog razvoja kantona i FBiH;

Neodgovarajući odnos kantona prema jedinicama lokalne samouprave;

Nedostatak razvojnih fondova na višim nivoima vlasti;

Često prisutna građanska neposlušnost uslijed teške ekonomske krize, nerazumijevanje korisnika usluga (navike građana);

Nemogućnost uticaja jedinica lokalne samouprave na promjene u načinu eksploatacije prirodnih resursa, posebno voda, šuma i mineralnih sirovina;

Odliv visokoobrazovanih mladih ljudi;

Nizak standard građana.

5. TEMELJNE ODLUKE / STRATEŠKA OPREDJELJENJA / RAZVOJ Opći cilj Plana zbrinjavanja otpadnih voda u ruralnim područjima Unsko-sanskog kantona je definirati

prijedloge mjera koje je neophodno poduzeti kako bi se unaprijedio proces rješavanja problema

odvodnje fekalnih voda i njihov odgovarajući tretman u ruralnim područjima Unsko-sanski kanton sa

svrhom unapređenja stanja okoliša, zaštite biološke raznolikosti i zaštite javnog zdravlja, odnosno

unaprijedila kvaliteta življenja građana Unsko-sanski kanton i sliva rijeke Une.

5.1 TEMELJNE ODLUKE ZA PLANIRANJE

Za potrebe izrade ovoga Plana Konzultant je predložio, a kantonalna radna grupa usvojila sljedeće

temeljne odluke: Tabela 15: Popis i opis usvojenih temeljnih odluka za planiranje

Temeljna odluka Opis

Planski period 20 godina.

Populacija Usklađeno sa podacima iz popisa 2013. godine.



Odvodnja otpadne vode Odvodnja i prečišćavanje fekalne otpadne vode iz domaćinstava i industrije.

Gravitaciono tečenje Osigurati odvodnju otpadnih voda gravitacionim putem, radi smanjenja investicionih i operativnih troškova.

Specifična potrošnja po stanovniku dnevno

Na osnovu podataka dobivenih od jedinica lokalnih samouprava (Javna komunalna preduzeća).

Minimalan i maksimalan broj stanovnika za planiranje

Aglomeracije 400-5.000 stanovnika; Izrada smjernica za aglomeracije <400 stanovnika.

Kriteriji za prioritetizaciju

Zavisno od jedinice lokalne samouprave, generalni kritetriji: -Ugroženost higijensko-zdravstvene situacije stanovništva; -Ugroženost sanitarnih zona zaštite izvorišta; -Kriterij socio-ekonomskog razvoja područja; -Financije potrebne za realizaciju izgradnje kanalizacionog sistema i postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda.

Info karte Pregled svake jedinice lokalne samouprave posebno sa podacima o broju stanovnika, hidrauličkom opterećenju i prijedlogom sistema prečišćavanje otpadnih voda.

Upravljanje podacima Karte izrađene u Auto-CAD-u sa mogućnošću izvoza u „shape file-ove“ radi ubacivanja u druge programe.

Slika 3: Prikaz temeljnih odluka za definiranje aglomeracija i malih sistema za prečišćavanje otpadnih voda

5.2 STRATEŠKA OPREDJELJENJA Opća strateška opredjeljenja za ruralna područja Unsko-sanskog kantona trebaju prvenstveno zadovoljiti okolišni i razvojni aspekt. S toga je potrebno da se ovakvim opredjeljenjima aktivnosti usmjere na smanjenje zagađena površinskih i podzemnih voda, naročito u zonama sanitarne zaštite izvorišta, zaštićenim područjima, turističkim destinacijama kao i na prirodna područja od posebne važnosti. Za postizanje okolišnog, ali i razvojnog aspekta ruralnih područja Unsko-sanskog kantona određena su osnovna strateška opredjeljenja:

1) Unapređenje higijensko-sanitarne situacije na području Unsko-sanskog kantona, posebno u zonama sanitarne zaštite izvorišta vode za piće,

2) Unapređenje pravnog i poslovnog okvira za upravljanje vodnim uslugama;

Planski period

Populacija

Odvodnja otpadne vode

Spec. potrošnja vode po stan. dnevno

Min. i max.broj stan. za planiranje

Kriteriji za prioritetizaciju

Info. karte

Upravljanje podacima

TEMELJNE ODLUKE



3) Obezbijeđenje financijskih sredstava za realizaciju infrastrukturnih projekata za zaštitu od zagađenja okoliša;

4) Planski pristup rješavanju odvodnje i prečišćavanja otpadnih voda u ruralnim naseljima; 5) Uključivanje javnosti i građana u proces planiranja odvodnje i tretmana otpadnih voda u

ruralnim naseljima 6) Redovna i kontinuiranja izgradnja kapaciteta u svrhu povećanja znanja, vještina i sposobnosti

zaposlenih u sektoru vodnih usluga; 7) Unapređenje organizacije pružanja vodnih usluga na lokalnom nivou; 8) Povećanje pokrivenosti uslugom odvodnje i prečišćavanja otpadnih voda sa trenutnih 30% na

minimalno 50% stanovnika Unsko-sanskog kantona do kraja planskog perioda; 9) Decentralizacija kanalizacionih sistema u ruralnim područjima; 10) Izbor troškovno prihvatljivih tehnologija prikupljanja i prečišćavanja otpadnih voda.

5.3 DECENTRALIZACIJA (sistema odvodnje i prečišćavanja otpadnih voda) Odabir odgovarajućeg sistema prikupljanja i prečišćavanja otpadnih voda na području cijele općine/grada nije lagan zadatak, a naročito iz razloga što postoji više razina decentralizacije odvodnje i prečišćavanja otpadnih voda (centralizirani, decentralizirani, decentralizirani sistemi na mjestu nastanka). Zadnjih godina poseban naglasak se stavlja na moderan pristup prikupljanja i prečišćavanja otpadnih voda koji zagovara prečišćavanje otpadnih voda na njihovom mjestu nastanka. Ovakvi moderni decentralizirani ili polu-decentralizirani sistemi se već primjenjuju u mnogim državama, a posebno u ruralnim područjima. Ovakvi koncepti uključuju prikupljanje, prečišćavanje i eventualnu ponovnu upotrebnu prečišćenih voda u malim zajednicama. Decentralizirani sistemi u velikoj mjeri smanjuju samu dužinu kanalizacionih kolektora za prikupljanje otpadnih voda.

a) b) c)

Slika 4: Shematski prikaz sistema odvodnje i prečišćavanja otpadne vode: a) Centralizirani sistem b) Decentralizirani sistem c) Decentralizirani sistem na mjestu nastanka-individualni potrošači.

5.4 TROŠKOVNO PRIHVATLJIVE TEHNOLOGIJE PREČIŠĆAVANJA Konvencionalne tehnologije prečišćavanja otpadnih voda sastoji se od kombinacije fizičkih, kemijskih i bioloških procesa, operacija uklanjanja krutih tvari, organskih tvari i ponekad hranjivih tvari iz otpadnih voda. Opći izrazi koji se koriste za opisivanje različitih stupnjeva pročišćavanja, u cilju povećanja razine pročišćavanja, jesu preliminarni, primarni, sekundarni i tercijarni ili napredni tretman otpadnih voda. Postrojenje bazirano na konvencionalnoj tehnologiji prečišćivanja zahtjeva veća investiciona ulaganja i veće troškove održavanja.



Nekonvencionalne tehnologije prečišćavanja različitih vrsta otpadnih voda imaju važnu ulogu u mnogim ekološkim sanitacijskim nacrtima. Nekonvencionalni sistem nastoji kombinacijom fizikalnih, kemijskih i bioloških procesa poput taloženja, filtracije, degradacije, adsorpcije te uz pomoć biljaka i mikroorganizama što vjernije replicirati procese iz prirode. Oni se najčešće koriste za pročišćenje kućanskih otpadnih voda iz domaćinstava, manjih naselja ili objekata udaljenih od kanalizacijske mreže i industrijskih otpadnih voda (npr. manje tvornice). Pročišćena voda se može vratiti u okoliš ili se iskoristiti u poljoprivredne svrhe primjerice za natapanje površina. Razmatrajući konvencionalne i nekonvencionalne tehnologije za rješavanje otpadnih voda u ruralnim područjima Unsko-sanskog kantona odabrana je nekonvencionalna tehnologija prečišćavanja. Tipovi nekonvencionalnih tehnologija odabranih za prečišćavanje otpadnih voda u ruralnim

područjima Unsko-sanskog kantona su:

Hibridni biljni prečistači – Hibridne vještačke močvare (HBP);

Imhoff-ov spremnik i prokapni filter (IM-PF);

Anaerobni bazen i biljni prečistač (AB-BP). U Knjizi II, prilogu br.5 je prikazan opis predloženih tehnologija prečišćavanja otpadnih voda u ruralnim područjima Unsko-sanskog kantona.

5.5 DUGOROČNI RAZVOJNI SCENARIJI Razvojni scenarij je različit za svaku jedinicu samouprave i zavisi od usvojenih regulacionih i prostornih planova. Izradom ovog plana na osnovu kriterija prioritetizacije su definirane aglomeracije u kojima je najizraženiji negativan utjecaj otpadnih voda na životnu sredinu. Trenutni i budući regulacioni i prostorni planovi bi se trebali korigirati i izraditi prema podacima iz ovog plana.

6. IZJAVA O VIZIJI

Zaštita površinskih i podzemnih voda primjenom odgovarajućih metoda i izgradnjom pouzdanih i

troškovno prihvatljivih rješenja za zbrinjavanje otpadnih voda na cijelom području Unsko-sanskog

kantona.



7. PRAVCI RAZVOJA U OBLASTI ODVODNJE I PREČIŠĆAVANJA OTPADNIH VODA

ZAKONODAVNO-PRAVNI I

STRATEŠKO-PLANSKI OKVIR

PRAVCI RAZVOJA I PREČIŠĆAVANJA OTPADNIH VODA

OKOLIŠNI I TEHNIČKI OVIR EKONOMSKO-FINANCIJSKI OKVIR

INSTITUCIONALNI OKVIR



a. STRATEŠKI I OPERATIVNI CILJEVI

ZAKONODAVNO PRAVNI I STRATEŠKO PLANSKI OKVIR

POKRENUTI I PROVESTI REFORMU SEKTORA VODNIH

USLUGA

STRATEŠKI

CILJ

1

USPOSTAVLJEN JE PRAVNI I POSLOVNI AMBIJENT ZA

UPRAVLJANJE VODNIM USLUGAMA NA PODRUČJU

UNSKO-SANSKOG KANTONA

OPERATIVNI CILJ A:





USPOSTAVLJENA JE EFIKASNA ORGANIZACIJA U OBLASTI UPRAVLJANJA OTPADNIM VODAMA NA PODRUČJU


STRATEŠKI CILJ

1

PROVEDENO JE INSTITUCIONALNO JAČANJE KAPACITETA U OBLASTI VODNIH USLUGA NA PODRUČJU


OPERATVINI CILJ B:

PRAVCI RAZVOJA U OBLASTI ODVODNJE I PREČIŠĆAVAJNA OTPADNIH VODA



OKOLIŠNI I TEHNIČKI OKVIR

POVEĆANJE PRIKUPLJANJA I

PREČIŠĆAVANJA OTPADNIH VODA U SVRHU SMANJENJA ZAGAĐENJA PODZEMNIH I POVRŠINSKIH VODA


STRATEŠKI

CILJ

1

USPOSTAVLJEN JE EFIKSAN I ODRŽIV

SISTEM PREČIŠĆAVANJA OTPADNIH VODA

2

UNAPREĐENJE HIGIJENSKO

ZDRAVSTVENE SITUACIJE U RURALNIM

PODRUČJIMA

3

USPOSTAVLJENA JE KONTROLA

ISPUŠTANJA OTPADNIH VODA U

PODZEMNE I POVRŠINSKE VODE

OPERATIVNI CILJ C: OPERATIVNI CILJ D: OPERATIVNI CILJ E:




EKONOMSKO-FINANCIJSKI OKVIR

POVEĆANJE FINANCIJSKE ODRŽIVOSTI UPRAVLJANJA

OTPADNIM VODAMA NA PODRUČJU


STRATEŠKI CILJ

1

USPOSTAVLJEN JE EFIKASAN I ODRŽIV SISTEM FINANCIRANJA VODNIH USLUGA NA PODRUČJU


OPERATIVNI CILJ F:




b. PROGRAMI I PROJEKTI

ZAKONODAVNO-PRAVNI I STRATEŠKO PLANSKI OKVIR

POKRENUTI I PROVESTI REFORMU SEKTORA VODNIH USLUGA

1

USPOSTAVLJEN JE PRAVNI I POSLOVNI AMBIJENT ZA UPRAVLJANJE VODNIM USLUGAMA NA PODRUČJU UNSKO-SANSKOG KANTONA

OPERATIVNI CILJ A:

PROGRAM: Izrada i usvajanje Zakona o vodnim uslugama USK i pripadajućih podzakonskih akta

PROGRAM: Izrada Studijsko-planske dokumentacije za područje Unsko-sanskog kantona za oblast odvodnje otpadnih voda

STRATEŠKI CILJ:

A.1.1. A.1.2.

PROJEKTI: PROJEKTI:

A.1.1.1. Izrada i usvajanje Zakona o vodnim uslugama USK sa pripadajućim podzakonskim aktima, uključujući i precizno definiranje načina upravljanja lokalnim vodovodnim i kanalizacionim sistemima u ruralnim područjima USK

A.1.2.1. Izrada Plana zbrinjavanja otpadnih voda u ruralnim područjima USK

A.1.2.2. Izrada i usvajanje Master planova odvodnje otpadnih voda svih 8 (JLS)

A.1.1.2. Izrada akcionog plana za provođenje Zakona o vodnim uslugama USK, uključujući i pod-zakonske akte

A.1.1.3. Unapređenje rada komunalnih inspekcija i redara u svrhu što efikasnijeg provođenja novousvojenih zakona i podzakonskih akata

A.1.2.3. Usklađivanje Planova odvodnje sa postojećom i novom prostorno-planskom dokumentacijom (prostorni, urbanistički, regulacioni planovi)

A.1.2.4. Provođenje Planova odvodnje otpadnih voda

A.1.1.4. Izrada i primjena procedura za programiranje rada službi, te provođenje poslova i zadataka iz nadležnosti službe

A.1.1.5. Uspostavljanje i primjena normi i standarda planiranja, projektiranja i građenja infrastrukturnih objekata iz oblasti vodnih usluga




USPOSTAVLJENA JE EFIKASNA INSTITUCIONALNA ORGANIZACIJA U OBLASTI UPRAVLJANJA OTPADNIM VODAMA NA PODRUČJU UNSKO-SANSKOG KANTONA

1

PROVEDENO JE INSTITUCIONALNO JAČANJE KAPACITETA U OBLASTI VODNIH USLUGA NA PODRUČJU UNSKO-SANSKOG KANTONA

OPERATIVNI CILJ B:

PROGRAM: Uspostavljanje redovnog procesa jačanja kapaciteta zaposlenih u nadležnim službama za oblast vodnih usluga u USK i JLS

PROGRAM: Uspostavljanje efikasne saradnje, komunikacije i koordinacije između USK i JLS i njihovih JKP/JVPS, te ostalih partnera privatni sektor

PROGRAM: Reorganizacija obavljanja vodnih usluga vodosnabdijevanja i odvodnje i prečišćavanja otpadnih voda na nivou USK

STRATEŠKI CILJ:

B.1.2.

B.1.3.

B.1.1.

PROJEKTI: PROJEKTI:

PROJEKTI:

B.1.3.1. Definiranje i uvođenje u redovnu praksu odgovarajućih mehanizama

saradnje, koordinacije i komunikacije zainteresiranih strana

B.1.2.1. Popunjavanje nedostajućih stručnih kadrova

B.1.2.2. Provođenje obuka zaposlenih u ministarstvima i JLS (provođenje propisa, programiranje, planiranje, vođenje, upravljanje, pripremu aplikacija i sl.)

B.1.1.1. Unapređenje organizacije pružanja vodnih usluga na nivou JLS, uključujući i izmjene i dopune, odnosno unapređenja postojećih pravilnika o organizaciji i sistematizaciji radnih mjesta sa ciljem uspostave nadležne službe za komunalne vodne usluge (komunalne djelatnosti) B.1.1.2. Uspostavljanje nadzora nad radom JLS i njihovih JKP/JVP na nivou resornog Ministarstva za prostorno uređenje, građenje i zaštitu okoliša, uključujući i uspostavljanje redovnog praćenja pokazatelja poslovanja JLS i JKP/JVP (¨benchmarking¨) u oblasti vodnih usluga

B.1.2.3. Provođenje obuka zaposlenih u ministarstvima i JLS iz oblasti vodnih usluga (vodosnabdijevanja i odvodnje i prečišćavanja otpadnih voda)

B.1.2.4. Provođenje obuka zaposlenih u ministarstvima i JLS za pripremu i implementaciju kapitalnih infrastrukturnih investicija

B.1.3.2. Razvoj i primjena različitih komunikacionih kanala u svrhu unapređenje uzajamne informiranosti posebno građana, korisnika usluga

B.1.3.3. Promoviranje važnosti sektora i aktivnosti u sektoru

B.1.1.3. Tehničko opremanje službi/odsjeka sa neophodnom informatičkom i uredskom opremom, uključujući i alociranje odgovarajućeg prostora (ureda

B.1.1.4. Uspostavljanje GIS-a i baza podataka i katastra podzemnih instalacija u resornom ministarstvu, JLS i njihovih JKP/JVP




POVEĆANJE PRIKUPLJANJA I PREČIŠĆAVANJA OTPADNIH VODA U SVRHU SMANJENJA ZAGAĐENJA PODZEMNIH I POVRŠINSKIH VODA UNSKO-SANSKOG KANTONA

1

USPOSTAVLJEN JE EFIKASAN I ODRŽIV SISTEM PREČIŠĆAVANJA OTPADNIH VODA

OPERATIVNI CILJ C:

PROGRAM: Organizacija zbrinjavanja otpadnih voda na području Unsko-sanskog kantona

STRATEŠKI CILJ:

C.1.1.

PROJEKTI:

C.1.1.1.

Precizno definiranje lokacija PPOV u urbanim sredinama i uređaja za prečišćavanje otpadnim vodama u ruralnim (seoskim) sredinama

C.1.1.2 Rješavanje imovinsko-pravnih odnosa i kupovina zemljišta na lokacijama PPOV

C.1.1.3. Izrada smjernica za planiranje, analizu i odabir troškovno najprihvatljivijih tehnologija prečišćavanja otpadnih voda

C.1.1.4. Izrada Studije i akcionog plana zbrinjavanja otpadnog mulja sa postrojenja / uređaja za prečišćavanje otpadnih voda




POVEĆANJE PRIKUPLJANJA I PREČIŠĆAVANJA OTPADNIH VODA U SVRHU SMANJENJA ZAGAĐENJA PODZEMNIH I POVRŠINSKIH VODA USK

2

UNAPREĐENA JE HIGIJENSKO ZDRAVSTVENA SITUACIJA U RURALNIM PODRUČJIMA

OPERATIVNI CILJ D:

PROGRAM: Izgradnja decentraliziranih sistema za prikupljanje i prečišćavanje otpadnih voda u ruralnim područjima

STRATEŠKI CILJ:

D.2.1.

PROJEKTI:

D.2.1.1. Izrada studija izvodljivosti i konceptualnih rješenja za prioritetne decentralizirane sisteme u ruralnim područjima Unsko-sanskog kantona

D.2.1.2 Projektiranje prioritetnih decentraliziranih sistema u ruralnim područjima USK

D.2.1.3. Izgradnja sistema za prečišćavanje otpadnih voda u ruralnim područjima




POVEĆANJE PRIKUPLJANJA I PREČIŠĆAVANJA OTPADNIH VODA U SVRHU SMANJENJA ZAGAĐENJA PODZEMNIH I POVRŠINSKIH VODA USK

3

USPOSTAVLJENA JE KONTROLA ISPUŠTANJA OTPADNIH VODA U PODZEMNE I POVRŠINSKE VODE

OPERATIVNI CILJ E:

PROGRAM: Uspostavljanje sistema redovnog monitoringa ispuštanja otpadnih voda u okoliš za svaku jedinicu lokalne samouprave na području Unsko-sanskog kantona

STRATEŠKI CILJ:

E.3.1.

PROJEKTI:

E.3.1.1. Uspostavljanje i vođenje jedinstvenog registra (katastra) zagađivača u svakoj jedinice lokalne samouprave na području Unsko-sanskog kantona

E.3.1.2 Uspostavljanje i vođenje detaljne evidencije o postojanju i kvaliteti izgrađenih septičkih jama u svakoj jedinici lokalne samouprave na području Unsko-sanskog kantona

E.3.1.3. Redovno provođenje kontrole ispuštanja otpadnih voda u podzemne i površinske vode od industrijskih zagađivača i javnih kanalizacionih sistema u svakoj od jedinici lokalne samouprave na području Unsko-sanskog kantona



EKONOMSKO-FINANCIJSKI OKVIR

POVEĆANJE FINANCIJSKE ODRŽIVOSTI UPRAVLJANJA OTPADNIM VODAMA NA PODRUČJU USK

1 USPOSTAVLJEN JE EFIKASAN I ODRŽIV SISTEM FINANCIRANJA VODNIH USLUGA NA PODRUČJU USK

OPERATIVNI CILJ F:

PROGRAM: Unapređenje operativne i financijske održivosti jedinica lokalne samouprave i njihovih JKP/JVP

PROGRAM: Uspostavljenje održive tarifne politike za pružanje usluga odvodnje i prečišćavanja otpadnih voda

PROGRAM: Obezbjeđenje financijskih sredstava za realizaciju infrastrukturnih projekata za zaštitu od zagađenja okoliša

STRATEŠKI CILJ:

F.1.1.

F.1.3.

F.1.2.

PROJEKTI: PROJEKTI:

PROJEKTI:

F.1.3.1. Uvođenje i primjena tarifne metodologije za izračun cijena vodnih usluga

F.1.1.1. Uspostavljanje redovnog praćenja pokazatelja poslovanja JLS i JKP/JVP (¨benchmarking¨)

F.1.2.2. Objedinjavanja sredstava prikupljenih vodnih naknada i ekoloških naknada kako bi se stvorili uslovi za financiranje projekata u većem iznosu sredstava

F.1.2.3. Izrada aplikacija i apliciranje na natječaje za financijska sredstva koja nude međunarodne financijske institucije i donatori (grantovi i krediti)

F.1.3.3. Povećanje naplate komunalnih vodnih usluga do minimum 95%, uključujući i smanjenje perioda naplate potraživanja do maksimum 90 dana

F.1.3.2.

Uvođenje obaveze uspostavljanja troškovnog računovodstva u poslovanje

JKP/JVP, uključujući i obaveze knjiženja troškova po troškovnim centrima

PROGRAM: Izrada i usvajanje posebnih procedura za izgradnju i održavanje kapitalnih infrastrukturnih investicija iz oblasti vodnih usluga

F.1.4.

PROJEKTI:

F.1.4.1. Uvođenje obaveze redovnog ažuriranje imovine (stalnih sredstava) i njihovog knjiženja u Glavnu knjigu stalnih sredstava (JLS ili JKP/JVP)

F.1.4.3. Izrada i usvajanje procedura za uključivanje prioritetnih investicijskih i planova održavanja definiranih u Poslovnim planovima JKP/JVP u planove kapitalnih ulaganja JLS.

F.1.4.2. Redovno izdvajanje troškova amortizacije u poseban fond za održavanje imovine (stalnih sredstava) u vlasništvu JLS

F.1.2.1. Uvođenje posebnih naknada za zagađenje okoliša, odnosno podzemnih i površinskih voda ispuštanjem urbanih otpadnih voda: - putem nepravilno izgrađenih septičkih jama, - putem direktnog ispuštanja otpadnih voda u tlo ili vodotoke (rijeke, potoci, kanali)

F.1.1.2. Smanjenje operativnih troškova poslovanja JKP/JVP (prevelik broj zaposlenih, veliki troškovi električne energije, značajni gubici vode u vod. sistemu i sl.)



8. VREDNOVANJE PROGRAMA I PROJEKATA

Konsultant predlaže pojedinačno vrednovanje svakog programa koje je prikazano kroz konačnu rang

listu kriterija.

8.1 USPOSTAVLJANJE KRITERIJA ZA VREDNOVANJE Tabela 16: Kriteriji za vrednovanje PROGRAMA

R/B Kriteriji Težina

kriterija

Smjernice za

ocjenjivanje Bodovi (2x3)

0 1 2 3 4

1. Uticaj na izvorišta vode za piće ili na zone sanitarne

zaštite izvorišta 5

1 - mali

3 - srednji

5 - veliki

2. Doprinos unapređenju zdravlja stanovništva i zaštite

okoliša i očekivano smanjenje hidričnih oboljenja 5

1 - mali

3 - srednji

5 - veliki

3. Dugoročna održivost programa 5

1 - mali

3 - srednji

5 - veliki

4. Opravdanost i izvodljivost programa 5

1 - mali

3 - srednji

5 - veliki

5. Broj stanovnika koji će osjetiti efekat Plana / Programa

(priključenost) 4

1 - mali

3 - srednji

5 - veliki

6. Specifični troškovi izgradnje po stanovniku 4

1 - mali

3 - srednji

5 - veliki

7. Izraženost građanskih potreba za programom

(zainteresiranost, posvećenost, sufinanciranje i sl.) 4

1 - mali

3 - srednji

5 - veliki

8.

Uticaj na ekonomski razvoj jedinice lokalne samouprave

/MZ (Izgradnja poslovne zone, korištenje turističkih

potencijala i sl.)

4

1 - mali

3 - srednji

5 - veliki

9. Uticaj na podzemne vode i tlo 3

1 - mali

3 - srednji

5 - veliki

10. Uticaj na površinske vode (vodotoke i jezera) 3

1 - mali

3 - srednji

5 - veliki

11. Međusobna povezanost programa sa drugim

programima 2

1 - mali

3 - srednji

5 - veliki

Napomena: maksimalni broj bodova je 220.



8.2 PREGLED I RANGIRANJE SVIH PROGRAMA Tabela 17: Tabelaran prikaz rangiranja programa

ZAKONODAVNO-PRAVNI I STRATEŠKO PLANSKI OKVIR

R/B Rangiranje Šifra Opis Programa Broj bodova

1. 6 A.1.1. Izrada i usvajanje Zakona o vodnim uslugama Unsko-sanski kanton i pripadajućih podzakonskih akta

139

2. 2 A.1.2. Izrada Studijsko-planske dokumentacije za područje Unsko-sanski kanton za oblast odvodnje otpadnih voda

162



3. 7 B.1.1. Reorganizacija obavljanja vodnih usluga vodosnabdijevanja i odvodnje i prečišćavanja otpadnih voda na nivou Unsko-sanski kanton

128

4. 8 B.1.2. Uspostavljanje redovnog procesa jačanja kapaciteta zaposlenih u nadležnim službama za oblast vodnih usluga u Unsko-sanski kanton i jedinice lokalne samouprave

124

5. 12 B.1.3. Uspostavljanje efikasne saradnje, komunikacije i koordinacije između Unsko-sanskog kantona i jedinice lokalne samouprave i njihovih JKP/JVPS, te ostalih partnera

114



6. 1 C.1.1. Organizacija zbrinjavanja otpadnih voda na području Unsko-sanskog kantona

164

7. 3 D.2.1. Izgradnja decentraliziranih sistema za prikupljanje i prečišćavanje otpadnih voda u ruralnim područjima

160

8. 5 E.3.1. Uspostavljanje sistema redovnog monitoringa ispuštanja otpadnih voda u okoliš za svaku jedinice lokalne samouprave na području Unsko-sanski kanton

144

EKONOMSKO FINANCIJSKI OKVIR


9. 11 F.1.1. Unapređenje operativne i financijske održivosti jedinice lokalne samouprave i njihovih JKP/JVP

115

10. 4 F.1.2. Obezbjeđenje financijskih sredstava za realizaciju infrastrukturnih projekata za zaštitu od zagađenja okoliša

145

11. 9 F.1.3. Uspostavljenje održive tarifne politike za pružanje usluga odvodnje i

prečišćavanja otpadnih voda 120

12. 10 F.1.4. Izrada i usvajanje posebnih procedura za izgradnju i održavanje

kapitalnih infrastrukturnih investicija iz oblasti vodnih usluga 118



9. KARTE AGLOMERACIJA I METODOLOGIJA NJIHOVE IZRADE Za svaku jedinice lokalne samouprave na području Unsko-sanskog kantona su na kartama prezentirane aglomeracije na kojima je moguće uspostaviti decentralizirani sistem odvodnje otpadnih voda i primijeniti nekonvencionalni tip tehnologije prečišćavanja otpadnih voda. Osim toga, na kartama su predložene lokacije postrojenja i ucrtane prijedlozi trasa glavnih kolektora u naseljima. Za svaku aglomeraciju su izrađene i prezentirane posebne „info-tabele“ koje sadrže osnovne karakteristične podatke kao što su tip postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda, broj stanovnika, procijenjenu dužinu glavnih kolektora, procijenjeno hidrauličko opterećenje (m3/dan) i ukupno opterećenju izraženo u ES (ekvivalentni stanovnik). Karte date u posebnom dijelu Plana, Knjiga II - Prilozi. Na slijedećoj slici su prikazane aglomeracije ruralnih područja koja su obuhvaćena Planom.

Slika 5: Prikaz aglomeracija ruralnih područja obuhvaćenih Planom

Prilikom izrade karata kao podloge su korištene topografske karte razmjere 1 : 10.000, ortofoto karte i digitalni model terena rezolucije 20 x 20 m za područja obuvata plana. Pomoću digitalnog modela terena definirani su mikro slivovi i topografski pad terena za svaku pojedinu aglomeraciju, te prema tome područje obuhvata i trase glavnih kolektora. Osnovni cilj je bio da se lokacija budućeg postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda locira u blizini potencijalnog recipijenta (vodotoka), ali izvan plavne



zone, te izvan naseljenog mjesta. Za dio aglomeracija gdje ne postoji vodotok kao recipijent predviđena je upojna jama za ispuštanje prečišćenih otpadnih voda. Ovako izrađen koncept aglomeracija prezentiran je na zajedničkim sastancima sa predstavnicima jedinica lokalne samouprave, te zajednički pregledana i analizirana svaka pojedina aglomeracija. Na osnovu dobivenih kometara od strane predstavnika jedinica lokalne samouprave i njihovih javnih komunalnih i vodovodnih preduzeća izvršene su potrebne prilagodbe, korekcije i unapređenja.

Slika 6: Prikaz digitalnog modela terena za

razmatrano područje

Slika 7: Prikaz izgleda naselja (aglomeracija) sa

ucrtanim i opisanim podacima

Uvažavanje temeljnih odluka za određivanje obuhvata aglomeracija, praćena je konfiguracija terena koja je uvjetovala da se pojedina naselja podjele na više dijelova, odnosno manjih aglomeracija. Također, zbog zahtjevne konfiguracije terena u nekim aglomeracija neće biti moguće priključiti sva domaćinstva. U takvim slučajevima potrebno je izgraditi kvalitetne septičke jame koje će se redovno prazniti i otpadna voda odvoziti na najbliže postrojenje za tretman otpadnih voda. Ukoliko se u neposrednj blizini nalazi više takvih objekata preporučuje se gradnja individualnih biljnih uređaja. U Prilogu 6 date su smjernice za gradnju septičkih jama i individualnih biljnih uređaja. Prvobitno je napravljen osnovni koncept koji je prezentiran u svakoj jedinici lokalne samouprave. Za svaku jedinicu lokalne samouprave su analizirana sva ruralna naselja koja bi se mogla naći u ovom Planu i zajedno sa predstavnicima jedinica lokalne samouprave njihov odabir je potvrđen ili je izvršena korekcija, odnosno unapređenje prvobitno predloženog koncepta. Ukupno u Planu je razmatrano 183 ruralnih naselja, od kojih je formirano 137 aglomeracija. Tabela 18: Pregled broja aglomeracija po jedinice lokalne samouprave

Jedinice lokalne samouprave

Broj aglomeracija Napomena

Grad Bihać 20 5 naselja priključiti na konvencionalno PPOV

Grad Cazin 32 1 naselje uključeno u aglomeraciju susjedne

jedinice lokalne samouprave

Općina Bosanska Krupa 12 1 naselje uključeno u aglomeraciju susjedne


Opština Bosanski Petrovac 3

Općina Bužim 1 2 naselja uključena u aglomeracije susjednih


Općina Ključ 15

Općina Sanski Most 26

Općina Velika Kladuša 28

Ukupno 137



9.1 KRITERIJI PRIORITETIZACIJE ZA IZGRADNJU POSTROJENJA ZA PREČIŠĆAVANJE OTPADNIH

VODA

Rangiranje se zasniva na ciljno orijentiranim, objektivnim, činjeničnim kriterijima koji omogućuju rangiranje prečišćavanja otpadnih voda u skladu sa prioritetima. Prema navedenom aglomeracije sa obuhvatom od 400 do 5.000 ES su rangirane u skladu sa pet kriterija prikazanih u sljedećoj tabeli. Tabela 19: Prikaz kriterija prioritetizacije aglomeracija

Kriteriji prioritetizacije Težina kriterija (%)

1. Ukupno opterećenje otpadnih voda: opterećenje organskim materijama, uticaj otpadne vode na vodotoke

35 %

2. Troškovna isplativost: Isplativost prečišćavanja otpadnih voda 25 %

3. Osjetljivost područja: Uticaj opterećenja otpadne vode na pitku vodu i na osjetljiva / zaštićena područja

30 %

4. Sociološki faktor: Socio-ekonomski faktori (cijena usluge, zagađenje zraka (smrad) u blizini PPOV i sl.)

5 %

5. Rekreativne vode: Uticaj opterećenja otpadne vode na vode za kupanje i rekreaciju

5 %

Navedeni kriteriji će biti detaljno objašnjeni u Knjizi II - Prilozi. Određivanje težine svakog od kriterija za prioritetizaciju je preuzeto iz Studije izvodivosti o implementaciji prirodnih procedura tretmana urbanih otpadnih voda u manjim gradovima i naseljima na teritoriji BiH (NCT Studije) na prijedlog konsultanata.

10. FINANCIRANJE Financiranje kao dio ekonomskog aspekta je vrlo važan faktor za učinkovito upravljanje investicijama u rješavanju problema otpadnih voda i može se smatrati jednim od najkritičnijih faktora za uspješno upravljanje investicijama. Praksa učinkovitog upravljanja investicijom obuhvata osnovne elemente kao što je održivi razvoj infrastrukture i usluga, ali i druge prateće elemente kao što je usklađenost operativnih planova pružatelja komunalnih usluga i donosioca odluka. Priprema i realizacija projekata za jedinice lokalne samouprave predstavlja određeni izazov i teret, naročito za one sa nižim prihodima (budžetima), s toga se jedinice lokalne samouprave trebaju bazirati na realizaciju projekata sa rješenjima koja su troškovno prihvatljiva, prikladna stvarnim potrebama i koja će se realizirati uz prihvatljive standarde kvaliteta. Dizajn projekta treba izbjegavati preambiciozne investicione prijedloge i nerealne modele, kako sa stanovišta izgradnje i rada i održavanja, tako i sa stanovišta cijena usluga pa se toga treba usmjeriti na razvijanje isplativijih, izvodivih i lako održivih projekta.

10.1 INVESTICIONI TROŠKOVI I TROŠKOVI ODRŽAVANJA Preferiranjem decentraliziranih kanalizacionih sistema mogu se postići niži troškovi rada i održavanja u odnosu na konvencionalna postrojenja što je definitivno korak prema pristupačnosti usluga za prikupljanje i prečišćavanje otpadnih voda stanovništva u ruralnim područjima. Investicioni troškovi za realizaciju infrastrukturnih projekata decentraliziranih kanalizacionih sistema su prikazani zajedno sa projekcijom ostalih troškova koji bitno utiču na realizaciju projekta, ali i na njegovu održivost.



Realizacija projekata izgradnje decentraliziranih sistema prikupljanja i prečišćavanja otpadnih voda kao u urbanim tako i u ruralnim područjima, pored izrade projektne dokumentacije, otkupa lokacije za izgradnju, pribavljanja odobrenja za građenje i ostalih drugih odobrenja podrazumijeva:

izgradnju kanalizacione mreže i

izgradnju decentraliziranog sistema prečišćavanja. U narednom tekstu su navedeni okvirni troškovi izgradnje decentraliziranih sistema prikupljanja i prečišćavanja otpadnih voda u ruralnim područjima. a) Troškovi izrade projektne dokumentacije

Izrada projektne dokumentacije decentraliziranog kanalizacionog sistema podrazumijeva projektiranje kanalizacionih vodova i projektiranje decentraliziranog postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda. Za procjenu izrade projektne dokumentacije nivoa idejnog i glavnog projekta Konsultant je kao prosječnu dužinu kanalizacione mreže uzeo 1.000 m i uvrstio u usluge projektiranja zajedno sa postrojenjem za prečišćavanje otpadnih voda. U narednoj tabeli su prikazani okvirni troškovi izrade projektne dokumentacije prema vrsti tehnologije i broja ekvivalentnih stanovnika. Tabela 20: Okvirni troškovi izrade projektne dokumentacije prema tipu tehnologije i broju ES

Tehnologija prečišćavanja i broj ES

Izrada projektne dokumentacije za decentralizirane kanalizacione sisteme (KM)

400 ES 500 ES 1.000 ES 2.000 ES 5.000 ES

Hibridne vještačke močvare

10.000,00

11.000,00

14.500,00

21.000,00

35.000,00

Imhoff tank i prokapni filter

12.500,00

16.000,00

20.000,00

22.000,00

28.000,00

Anaerobni bazen i vještačka močvara

14.000,00

19.000,00

22.000,00

27.000,00

35.000,00

Napomena: Cijene su izražene bez PDV-a b) Okvirni troškovi izgradnje sanitarne kanalizacione mreže Okvirnim troškovima izgradnje kanalizacione mreže u ruralnim područjima su obuhvaćeni troškovi nabavke i ugradnje vodonepropusnog cjevovoda (glavnih kolektora) profila od DN200 do DN500, što je prikazano u narednoj tabeli. Tabela 21: Okvirni troškovi izgradnje kanalizacione mreže

Profil (mm) KM/m' Napomena

1. DN200 95,00 U osnovicu za izračunavanje cijene ugrađenog cjevovoda (KM/m') su uvrštene polimerne korugovane vodoneprousne cijevi tipa PP/SN8 sa pripadajućim oknima.

2. DN300 110,00

3. DN400 125,00

4. DN500 145,00

Napomena: Cijene u tabeli su izražene bez PDV-a Za potrebe ovog Plana procijenjene su dužine glavnih kolektora za svaku pojedinačnu aglomeraciju, te kao prosječnu vrijednost izgradnje glavnih kolektora usvojen je profil DN300 sa cijenom od 110 KM/m'. 10.1.1 Okvirni troškovi izgradnje malih postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda



U prikazu okvirnih troškova izgradnje decentraliziranih postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda u narednom dijelu su navedeni investicioni troškovi izgradnje, ali i troškovi rada i održavanja postrojenja na godišnjem nivou. Troškovi rada i održavanja su prikazani sa specifičnim troškovima i izraženi su prema slijedećem:

po ekvivalentnom stanovniku (KM/ES),

troškovi prečišćavanja vode (KM/m3) i

troškovi uklanjanja BPK5 (KM/kg).

Slika 8: Prikaz specifičnih investicionih troškova za postrojenja po stanovniku

Slika 9: Prikaz specifičnih godišnjih troškova rada i održavanja po stanovniku

0 KM/ES

200 KM/ES

400 KM/ES

600 KM/ES

800 KM/ES

1.000 KM/ES

1.200 KM/ES

400 ES 500 ES 1000 ES 2000 ES 5000 ES

Veličina postrojenja

Specifični investicioni troškovi


Imhof i prokapni filter

Anaerobni bazen i vještačkamočvara

0 KM/ES

10 KM/ES

20 KM/ES

30 KM/ES

40 KM/ES

50 KM/ES

60 KM/ES

70 KM/ES

80 KM/ES

90 KM/ES

400 ES 500 ES 1000 ES 2000 ES 5000 ES

Veličina postrojenja

Specifični godišnji troškovi



Anaerobni bazen i vještačkamočvara



Tabela 22: Okvirni troškovi izgradnje, rada i održavanja predloženih decentraliziranih kanalizacionih sistema

T R O Š K O V I 400 ES 500 ES 1000 ES 2000 ES 5000 ES


HBP

Izrada projektne dokumentacije KM 10.000,00 11.000,00 14.500,00 21.000,00 35.000,00

INVESTICIONI TROŠKOVI KM 266.400,00 296.800,00 405.350,00 737.477,00 1.760.048,00

Specifični investicioni troškovi KM/ES 666,00 595,00 405,40 370,00 352,00

GODIŠNJI TROŠKOVI RADA I ODRŽAVANJA (RiO) KM 26.270,00 29.985,00 34.910,00 60.034,00 111.488,00

Specifični godišnji troškovi RiO/ES KM/ES 68,00 60,00 42,00 30,00 22,30

Specifični godišnji troškovi RiO/m3 tretirane vode

KM/m3 1,21 1,10 0,92

0,56 0,41

Specifični godišnji troškovi RiO/kg uklonjenog BPK5

KM/kg 3,28 2,91 2,10

1,47 1,08


IM PF


INVESTICIONI TROŠKOVI KM 381.000,00 472.260,00 613.900,00 740.776,00 1.411.153,00

Specifični investicioni troškovi KM/ES 953,00 944,00 614,00 370,00 282,00




KM/m3 2,49 2,05 0,95

0,92 0,55


KM/kg 4,10 3,49 2,800

2,44 1,45

Anaerobni bazen i

vještačka močvara AB - BP


INVESTICIONI TROŠKOVI KM 392.250,00 523.010,00 943.050,00 1.359.937,00 3.047.383,00

Specifični investicioni troškovi KM/ES 1.100,00 1.046,00 943,00 681,00 610,00




KM/m3 1,35 1,11 0,9

0,57 0,46


KM/kg 3,60 2,90 2,2

1,45 1,10

Napomena: Cijenama nisu obuhvaćene stavke PDV-a, rješavanje imovinsko-pravnih odnosa, otkup zemljišta i pribavljanje odobrenja.



10.2 POSTOJEĆI FINANCIJSKI IZVORI (BIH I MEĐUNARODNI) 10.2.1 Domaći izvori financiranja Kao osnovni izvor financiranja realizacije infrastrukturnih projekata iz oblasti voda u FBiH su prihodi od vodnih naknada, odnosno ekoloških naknada. Ovi prihodi se ubiru u skladu sa odredbama Zakonu o vodama FBiH (čl. 168), navode se izvori sredstava namijenjeni za obavljanje poslova i zadataka određenih tim Zakonom, i to:

opća vodna naknade;

posebne vodne naknade;

prihodi po osnovu zakupa javnog vodnog dobra;

budžeti Federacije, kantona, gradova i općina;

kreditna sredstva;

sredstava osigurana posebnim zakonom;

donacije i ostala sredstva u skladu sa zakonom. Namjena sredstva iz navedenih izvora financiranja je usmjerena na financiranje projekata u sektoru voda, za realiziranje ciljeva i zadataka koji su u nadležnosti Federacije, Kantona i jedinica lokalne samouprave. Također, u ovu grupu spada i financiranje iz Fonda za zaštitu okoliša FBiH. 10.2.2 Međunarodni izvori financiranja Veliki broj međunarodnih financijskih institucija je prisutan u okruženju. Ove institucije generalno podržavaju projekte kojima se postižu ciljevi poboljšanja infrastrukture i investicione klime, povećavajući efikasnost javne potrošnje, kao i jačanja u pružanju usluga naročito onih usmjerenih na najranjivije segmente populacije. Pored generalnih opredjeljenja ove institucije pridaju poseban interes i pažnju za poboljšanje održivog upravljanja vodama, upravljanju riječnim slivovima, unaprjeđenju pružanja usluga za vode i otpadne vode, sa ciljem jačanje domaćih kapaciteta koji mogu iskoristiti potencijale sektora vodoprivredne prakse. Međunarodne financijske institucije općenito pomažu BiH za korištenje pred-pristupnih fondova Evropske unije, te da pomognu BiH da zadovolji zahtjeve članstva u Evropskoj uniji. Najznačajnije međunarodne financijske institucije koje su prisutne u okruženju su:

WB – Svjetska Banka (World Bank)

EIB – Evropska investiciona banka (European Investment Bank)

EBRD – Evropska banka za obnovu i razvoj (European Bank for Reconstruction and Development)

EU IPA – Pred-pristupni instrument pomoći (Instrument for Pre-Accession Assistance)

SDC – Švicarska agencija za razvoj i saradnju

IMF – Međunarodni monetarni fond

KfW – Njemačka razvojna banka Koordinacija međunarodnih financijskih institucija i donatora u Bosni i Hercegovini se značajno povećala kroz uspostavljanje Foruma za koordinaciju donatora koji obuhvata Evropsku komisiju (EC), Evropsku banku za obnovu i razvoj (EBRD), Međunarodni monetarni fond (IMF), Razvojni program Ujedinjenih nacija sa Rezidentnim koordinatorom Ujedinjenih nacija (UNDP/UNRC) i Svjetsku banku (WB).



10.3 MOBILIZACIJA FINANCIJA Mobilizacija financija podrazumijeva primjenu određenih mjera koje će sa jedne strane pomoći da se smanje troškovi lokalnog budžeta, a sa druge strane da se područje učini atraktivnijom za domaće i međunarodno financijsko učešće. Većina strateških dokumenata jedinice lokalne samouprave su usklađene sa entitetskim i kantonalnim strategijama, međutim jedinice lokalne samouprave nemaju dovoljno kapaciteta da realiziraju zacrtane ciljeve, i malo je napora učinjeno da se poboljša situacija na lokalnom nivo. Jedinice lokalne samouprave svojim financijskim kapacitetima treba da planiraju investicione projekte za zbrinjavanje otpadnih voda koji bi se financirali iz:

stavki budžeta jedinice lokalne samouprave, kantona i Federacije BiH;

prikupljenih sredstava od vodnih naknada i posebnih vodnih naknada;

prikupljenih sredstva od koncesija;

sredstava Fonda za okoliš FBiH i

donatorskih i kreditnih sredstava. U samoj mobilizaciji financija veoma važan faktor je prisustvo međunarodnih financijskih institucija na ovim prostorima. Međunarodne financijske institucije imaju posebne procedure za projektna apliciranja koje su dostupne svim jedinicama lokalne samouprave. S toga, kapaciteti jedinice lokalne samouprave treba da prate trendove interesa ovih institucija, pronađu najpovoljnije modele ponuđenih donatorskih i kreditnih ili drugih oblika financiranja, te apliciranju za dodjelu sredstava.

10.4 PODIZANJE SVIJESTI, POVEĆANJE SPREMNOSTI ZA PLAĆANJE I VRIJEDNOSTI OKOLIŠA Spremnost jedinica lokalne samouprave Unsko-sanskog kantona i stanovništva da financiraju izgradnju i plate troškove odvodnje i prečišćavanja otpadnih voda predstavlja osnovu za realizaciju i održivost projekata, kao i samih investicija za rješavanje opće prisutnih problema vezanih za otpadne vode na području Unsko sanskog kantona. Jedinice lokalne samouprave su osnivači komunalnih preduzeća koja su kroz neposredno pružanje usluga najbliža stanovništvu, ali uglavnom nisu u mogućnosti da u potpunosti obezbjede kontinuirane, dostatne i kvalitetne usluge što rezultira niskim povjerenjem javnosti za lokalne vlasti. Vjerovanje je da učešće javnosti u donošenju odluka ima zanemariv uticaj. Učešće je općenito ograničeno nedostatkom političke volje da se uključi javnost u procese donošenja odluka kao i nerazumijevanje javnosti u pogledu njene uloge i odgovornosti. Ovdje se mora istaknuti da prateće mjere kao što su odnosi sa javnošću, podizanje svjesnosti, kao i institucionalno jačanje mogu značajno podržati ovaj proces. Sa druge strane, JKP/JVP moraju poboljšati i maksimizirati svoje usluge što je više moguće kako bi stimulirali korisnike usluga da plate i time opravdaju tarife. Najvažnija tačka za stvaranje održivosti sektora prikupljanja i prečišćavanja otpadnih voda je podizanje svijesti građana koji će shvatiti korist iz pružene usluge. Ovaj proces bi se trebao voditi i podržavati primjenom slijedećih mjera:

Istraživanje stava i mišljenje građana iz oblasti prikupljanja i prečišćavanja otpadnih voda;

Provođenje kampanja dizanja svijesti vezano za ciljeve lokalne i nacionalne vodne politike kao i međunarodnih obaveza entiteta i države;

Pružiti podršku u procesu donošenja odluka u projektima lokalne i nacionalne važnosti;

Javno učestvovati u odlučivanju o budućim infrastrukturnim projektima;

Unaprijediti procese za okolišno obrazovanje i dizanje svijesti mladih.



Kao druga odlučujuća tačka za funkcioniranje vodnih usluga je pristupačnost komunalnih usluga i spremnost za plaćanje pružene usluge od strane krajnjih korisnika usluga. Ako građanin prihvata i uvažava lične koristi koje mu se obezbjeđuju kroz komunalne usluge, ali i koristi za očuvanje vodnih resursa i općenito očuvanju okoliša, tada je spreman da plati prikladnu tarifu za priuštenu uslugu. Osnovni ekonomski princip je princip povrata troškova, što u ovom slučaju znači prihod od cijena vodnih usluga treba da pokrije troškove za:

investiciju;

plaćanje kamata za zajmove ili kredite;

rad (uključujući upravljanje);

održavanje i

re-investiranje. Trenutno su cijene vodnih usluga u okruženju preniske da bi pokrile sve troškove, ali bi trebale moći pokriti troškove funkcioniranja i osnovnog održavanja postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda. Jedinice lokalne samouprave kao osnivači i vlasnici komunalnih/ vodovodnih preduzeća određuju cijene vodnih usluga, ali i dalje bez jasno definirane strukture spomenute cijene. Potrebno je uvesti fiksnu cijenu usluge odvodnje otpadnih voda kojom bi se pokrili troškovi amortizacije, odnosno troškovi održavanja sistema za prikupljanje i prečišćavanje otpadnih voda, dok bi se troškovi odvodnje i prečišćavanja otpadnih voda izračunavali putem potrošene količine vode (varijabilni dio cijene usluge). Dodatno, potrebno je prije usvajanja cijena odvodnje i prečišćavanja provjeriti priuštivost ukupne cijene usluge za stnovništvo (korisnike usluga) koji istu trebaju platiti Javnim komunalnim preduzećima. 10.5 PREPORUKE UNAPREĐENJA 10.5.1 DONŠENJE ODLUKE O FINANCIRANJU NA OSNOVU IDEJNOG KONCEPTUALNOG RJEŠENJA Osnovna preporuka unaprjeđenja trenutnog načina izgradnje sistema za prikupljanje i prečišćavanje otpadnih voda, odnosno donošenje odluka o financiranju njihove izgradnje je zasnovana na prioritetizaciji projekata. Prioritetizacijom je potrebno definirati projekte sa najvećim efektom izgradnje što se u najvećoj mjeri odnosi na projekte u područjima osjetljivim na zagađenja:

zone sanitarne zaštite izvorišta;

zaštićena područja;

kulturno historijska baština;

turistički potencijali;

kao i druge specifične i prirodne cjeline. Određivanje cijena vodnih usluga (tarifa) kao faktora održivosti za usluge kod decentraliziranih kanalizacionih sistema je uslovljeno nizom faktora koji čine strukturu cijene (veličina i kapacitet PPOV, dužina kanalizacione mreže i dr.). U skladu sa podacima iz Tabele 23: Okvirni troškovi izgradnje, rada i održavanja predloženih decentraliziranih kanalizacionih sistema je izdvojen pregled tarife za različite tipove postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda u skladu sa brojem ekvivalentnih stanovnika, što je prikazano u narednoj tabeli:



Tabela 23: Tarife usluga prema tipovima i kapacitetima uređaja za prečišćavanje otpadnih voda

Tip uređaja Troškovi (KM/ ES / mjesečno)

Do 400 ES

401-500 ES

501-1.000 ES

1.001-2.000 ES

2.001-5.000 ES

Hibridna vještačka močvara 5,67 5,00 3,33 2,50 1,86

Imhoff i prokapni filter 6,83 6,25 5,38 4,18 2,49

Anaerobni bazen i vještačka močvara

6,28 5,07 4,08 2,58 1,92

Uspoređivanjem navedenih cijena usluga sa decentralizovanih sistema sa cijenama usluga konvencionalnog postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda na koje se dolazi otpadna voda sa 10.800 priključaka što odgovara populaciji od 33.000 stanovnika, cijena usluge prečišćavanja je 2,27 KM/ES. Obezbjeđenjem komunalne usluge prikupljanja i prečišćavanja otpadnih voda u ruralnim područjima, zakonska obaveza svih građana je priključenje na kanalizacionu mrežu. Nepropisno i nesavjesno ispuštanje otpadnih voda koje ima dalekosežne posljedice na okolišni i opće zdravstveni aspekt stanovništva se mora sankcionirati. U svim jedinicama lokalne samouprave sa područja Unsko-sanskog kantona potrebno je uvesti posebnu naknadu za zagađenje okoliša (tla, voda, zraka) odnosno zagađenja podzmenih i površinskih voda ispuštanjem neprečišćenih fekalnih (sanitarnih) voda u okoliš prema sljedećem:

putem nepravilno izgrađenih septičkih jama;

putem direktnog ispuštanja otpadnih voda u tlo ili vodotoke (rijeke, potoci, kanali). Sredstva prikupljena putem ovih naknada namjenski bi se koristila za izgradnju sistema za prikupljanje i prečišćavanje otpadnih voda u svim jedinicama lokalne samouprave sa područja Unsko-sanski kanton. U ruralnim područjima mjere sankcioniranja prekršioca se trebaju uskladiti i izjednačiti sa mjerama koje su propisane Odlukom o komunalnom redu jedinice lokalne samouprave. Inspekcijski nadzor kako u urbanim tako i u ruralnim područjima provode Službe za komunalne djelatnosti i inspekcijske poslove jedinice lokalne samouprave.

11. IMPLEMENTACIJA, PRAĆENJE I EVALUACIJA PLANA

11.1 UVOD

Implementacija Plana vršit će se na osnovu godišnjeg i trogodišnjeg Operativnog plana implementacije koji će sadržavati: planirane aktivnosti i projekte za realizaciju, nosioce realizacije aktivnosti i projekata, procjenu financijskih sredstva za realizaciju projekata i rokove njihovog izvršenja. Prijedlozi projekata koji se planiraju godišnjim Operativnim planom treba da budu izvedivi, racionalni, ekonomski opravdani i održivi, da podržavaju ostvarenje interesa većine zainteresiranih strana i da podržavaju opredjeljenje i strateške ciljeve lokalnih zajednica u oblasti voda i okolišne sanitacije utvrđene ovim Planom.

11.2 OPERATIVNI PLANOVI

Jedinice lokalne samouprave će na osnovu usvojenog Plana zbrinjavanja otpadnih voda u ruralnim područjima Unsko-sanskog kantona izraditi Master planove odvodnje i prečišćavanja otpadnih voda na svom teritoriju, te za provođenje tih planova putem Službi nadležnih za poslove iz oblasti komunalnih djelatnosti izraditi godišnje i trogodišnje Operativne planove i iste dostaviti načelniku odnosno gradonačelniku. Načelnik/gradonačelnik utvrđuje Prijedlog istih i dostavlja ga općinskom/gradskom vijeću na usvajanje. Godišnji Operativni plan usvojen na vijeću jedinice lokalne samouprave osnova je



za programiranje i izradu planova rada službi, javnih preduzeća i javnih ustanova jedinice lokalne samouprave. 11.3 PRAĆENJE (MONITORING) I EVALUACIJA

Službe resornih ministarstva redovno prate implementaciju trogodišnjih Operativnih planova i jednom u tri godine informiraju Vladu Unsko-sanskog kantona o realizaciji Plana. Nadležne službe jedinice lokalne samouprave za poslove iz oblasti komunalnih djelatnosti treba da prate realizaciju godišnjih Operativnih planova, prikupljaju informacije i pripremaju izvještaje o njegovoj realizaciji, analiziraju izvršenje Plana i predlažu načelnicima/gradonačelnicima mjere za njegovo izvršenje. Nadležne službe za poslove komunalnih djelatnosti dostavljaju nadležnim ministarstvima kantona informacije i izvještaje o realizaciji trogodišnjeg Operativnog plana. 11.4 IZMJENE I DOPUNE PLANA ZBRINJAVANJA OTPADNIH VODA U RURALNIM PODRUČJIMA


Na osnovu provedenih analiza o realizaciji Plana i proizišlih potreba, nadležna ministarstva će uputiti prema Vladi i Skupštini Unsko-sanskog kantona po potrebi Prijedlog izmjena i dopuna Plana.

11.5 UMJESTO ZAKLJUČKA

Planiranje kao kontinuirani proces ne teži ispunjenju ambicioznih ciljeva rješavanja aktuelnih problema

na području Unsko-sanskog kantona, nego je tek prvi korak ka preusmjeravanju jedinice lokalne

samouprave iz sanacionog u razvojni period u ovoj oblasti, sa posebnim akcentom na osposobljavanju

lokalnih aktera da u budućnosti sami preuzmu, provode i unapređuju započeti proces.

voda u ruralnim područjima - vlada usk

Documents