Vorferð Jöklarannsóknafélags Íslands, 2000

Magnús Tumi GuðmundssonRaunvísindastofnun Háskólans, Hofsvallagötu 53, 107 Reykjavík

INNGANGUREftir þrjú erilssöm ár með löngum vorferðum og mjögumfangsmiklum verkefnum vegna umbrota síðustumissera, var afráðið að hverfa aftur að hefðbundnusniði vorferða. Því varð ferðin rúm vika að lengd einsog lengst af fram til 1997. Áformað var að leggja afstað laugardag 10. júní. Í vikunni fyrir ferðina komí ljós að vegna vorkuldanna var leiðin í Jökulheimaenn að töluverðu leiti undir snjó. Á þessum síðustu ogverstu tímum má enginn vera að því að vera ofurseldurduttlungum veðurfarsins og þótti erfitt að seinka ferð-inni um viku. Í stað þess var ákveðið að fara einfald-lega í Grímsvötn úr austri, um Skálarfellsjökul. Þó varákveðið að beita tangarsókn og senda léttan jeppahópum Jökulheima. Meginhópurinn fór af stað að kvöldiföstudags 9. júní, gisti í Freysnesi og var tilbúinn tiljöklaferðar í Jöklaseli eftir hádegi daginn eftir. Farar-tæki voru snjóbíll Landsvirkjunar, jeppar og vélsleðar.Fararstjóri var Magnús Tumi Guðmundsson en mat-arbirgðastjórn var í höndum Sjafnar Sigsteinsdóttur.Tuttugu manna hópur var alla vikuna en um 10 mannsvoru með yfir Hvítasunnuhelgina.

FERÐINFerðin vestur jökul var tíðindalítil í ágætu veðri ogkom hópurinn á fjallið milli kl. 7 og 8 um kvöld-ið. Daginn eftir, Hvítasunnudag, var haldið í Gríms-vötn og aðstæður kannaðar. Farið var að gígnum frá1998 og skoðað vatnið vestan hans. Einnig var bor-uð afkomuhola í Grímsvötnum. Að lokum fór hóp-urinn könnunarferð norður í Gjálp. Ágætt veður varum kvöldið og góð stemning en morguninn eftir fórhópurinn sem aðeins var yfir helgin, helgarpakkinn, tilbyggða, um Jökulheima. Sá hópur bar á húsin í Jök-

ulheimum, vann hluta verksins á uppeftirleiðinni oglauk því svo í heimferðinni.

Fyrir þá sem eftir voru leið vikan með undrahraða.Auk vinnu við rannsóknir var dittað að skálunum ogborið á þá eins og tök voru á. Skipt var um allar dín-ur í skálanum enda skreið fólk slakt og fínt úr koju ámorgnana og lofaði nýju dínurnar.

Veður var ágætt lengst af en hvassviðri gerði aðkvöldi 12. júní. Þó búið væri um allt eftir bestu getufór svo að samanbundið búntið með gömlu dýnunumtókst á loft, leystist í sundur, dínurnar fuku vestur ájökul og hafa ekki sést síðan. Helst nýjung í þess-ari ferð var gúmmíbátur sem fenginn var að láni hjáOrkustofnun. Bátnum var siglt um lónið sem mynd-ast hefur vestan gígsins frá 1998. Það reyndist 800 mlangt meðfram hömrum Grímsfjalls og 500 m breitt.Mesta dýpi mældist um 80 metrar. Að norðan og vest-an var lónið girt 40–60 m háum íshömrum sem öðruhverju hrundi úr. Að sunnan var þverhníptur 300 mhár klettaveggur Grímsfjalls. Það var stórkostleg upp-lifun að sigla um lónið. Var um það talað að lönguhefði verið tímabært að Jöklafélagið efndi til sigling-ar á vötnunum. Hin síðari ár hefur raunar fátt veriðum vakir sem nýst gætu til slíks. Fyrir um 40 árumgerði Sigurður Þórarinsson reyndar tilraun til að siglaum vökina sem þá var við Vatnshamar, vestast í vötn-unum. Til siglingarinnar hafði Sigurður aðeins vind-sæng. Verra var að hann afréð að taka með sér ísöxitil halds og trausts. Eins og þeir vita sem reynt hafa,eru vindsængur ekki mjög stöðugar fleytur og erfitt aðathafna sig á þeim. Enda fór það svo að Sigurður varekki fyrr kominn af stað en öxin fór í vindsængina ogristi hana á hol. Sængin missti flotið, Sigurður fór ívatnið og svamlaði í land. Lauk þar með fyrstu tilrauntil útgerðar á Grímsvötnum. Nú tókst betur til enda

JÖKULL No. 50 145

Magnús Tumi Guðmundsson

Gúmmíbáturinn borinn niður að lóninu. – At the 1998 eruption site. The 800 m long (E-W) and 500 m wide(N-S) caldera lake is surrounded by 40–60 m high icecliffs towards north and west. Where measured it had amaximum depth of 80 m. Ljósmynd/Photo. Þórdís Högnadóttir.

báturinn hinn traustasti. Náðust allmargar mælingar ádýpi og hitastigi vatnsins.

Snjókjarninn og borhópurinn eftir vel heppnaða af-komumælingu á Bárðarbungu 15. júní. – TheBárðarbunga icecoring group with the core. Ljós-mynd/Photo. Hannes Haraldsson.

Snjóbíllinn og tveir bílar aðrir fóru vesturaf, nið-ur til Jökulheima, að kvöldi 16. júní og þaðan tilbyggða. Meginhluti hópsins var þó eftir og að morgni

17. júní var allt tilbúið til heimferðar. Bílar og sleðaróku sem leið lá austur í Jöklasel. Þar voru sleðar teknirá kerrur en síðan haldið áfram áleiðis til Reykjavíkur.Skömmu áður en lagt var af stað reið yfir fyrri Suður-landsskjálftinn en ekki urðum við hans vör. Á leiðinnitil Reykjavíkur voru þó víða ummerki um skjálftann,hrun undir Eyjafjöllum og skældir vegir á Suðurlandi.Ekki urðu þessi stórmerki okkur til tafar og til Reykja-víkur komum við um miðnætti.

RANNSÓKNIRMargvísleg verkefni voru unnin í ferðinni eins ogendranær. Vegna styttri ferðar voru verkefnin þó held-ur umfangsminni en síðustu árin.1. Vatnshæð Grímsvatna var mæld og reyndist hún1362 m y.s. Einnig var vitjað um sjálfvirkan vatns-hæðarmæli í borholu í Vötnunum.2. Afkoma var mæld í Grímsvötnum, á Bárðarbunguog á Háubungu. Þetta eru nú orðin hefðbundin verk-efni vorferðar og eru hluti af afkomumælingum RHog LV á Vatnajökli.

146 JÖKULL No. 50

Jöklarannsóknafélag Íslands – vorferð

Við lónið vestan gosstöðvanna. Í baksýn er norðurveggur Grímsfjalls, skorinn af berggöngum. – By the lakein Grímsvötn. Several dykes cut the caldera wall seen in the background. Ljósm./Photo: Magnús Tumi Guð-mundsson.

3. Unnið var við sjálfvirka rannsóknastöð á Gríms-fjalli. Í fyrsta lagi var sett upp sendiloftnet fyrir jarð-skjálftamæli Veðurstofunnar, í öðru lagi var sett uppsjálfvirk veðurstöð sem rekin var yfir sumarið, og íþriðja lagi var unnið að lagfæringum og endurbótumá gufurafstöðvum.4. Gerð var GPS landmæling á Grímsfjalli, Jökul-heimum og Hamrinum til að fylgjast með landrisiog sigi. Mælingarnar sýna að Grímsfjall rís nú hægtog bítandi vegna innstreymis kviku í kvikuhólf undirvötnunum.5. Grímsvötn og nágrenni var kortlagt með DGPSsniðmælingum. Er þannig fylgst með ísbráðnun ogjarðhitabreytingum með samanburði við mælingar fráí fyrra. Sýna mælingarnar að ísstíflan heldur áfram aðþynnast og lækka vegna aukins jarðhita undir Gríms-fjalli norðaustanverðu.6. Settar voru upp stikur til að mæla ísskrið í Gríms-vötnum, og við útfallið út úr vötnunum.

7. Gerðar voru DGPS sniðmælingar í Gjálp og mæl-ingar á ísskriði. Þessar mælingar eru liður í rannsókná viðbrögðum Vatnajökuls við breytingum sem fylgduGjálpargosinu 1996, auk þess sem með þeim fæst matá varmaafli Gjálpar.8. Þyngdarmælingar og íssjármælingar voru gerðar íGjálp til að kanna lögun hins nýja fjalls. Mælingarvoru gerðar 1997 og 1998 en nú var bætt nokkru viðtil að hnýta lausa enda.

LOKAORÐ

Ferðin nú var ánægjuleg og árangursrík. Allir þáttt-endur stóðu sig með prýði enda vantaði ekki vinn-ugleði og ósérhlífni í þessa ferð frekar en endranær.Landsvirkjun studdi leiðangurinn með því að leggja tilsnjóbíl sinn og Vegagerðin veitti styrk til eldsneytis-kaupa.

JÖKULL No. 50 147

Magnús Tumi Guðmundsson

Sigketill í Gjálp, yfir þeim stað þar sem gígurinn var í gosinu 1996. A geothermal cauldron over the subglacialridge formed in the Gjálp eruption in 1996. – A geothermal cauldron over the subglacial ridge formed duringthe Gjálp eruption in 1996. Ljósm./Photo: Magnús Tumi Guðmundsson.

Á Grímsfjalli. Elín Eyvindsdóttir, Elín Jónsdóttir,Fríða Eyjólfs, Leifur Jónsson og Alfred Fredriksená pallinum við Nýjaskála. – Members of the SpringExpedtion at the huts on Grímsfjall.Ljósm./Photo:Magnús Tumi Guðmundsson.

ÞátttakendurAllan tímann voru:Alfreð Frederiksen, Elín Eyvindsdóttir, Finnur Pálsson,Guðmundur Þórðarson, Guðrún Thorstensen, Halldór Gísla-son yngri, Hannes Haraldsson, Jósef Hólmjárn, KirstyLangley. Leifur Jónsson, Magnús T. Guðmundsson, MagnúsÞór Karlsson, Sjöfn Sigsteinsdóttir, Sveinbjörn Steinþórs-son, Þorsteinn Jónsson, Þórdís Guðmundsdóttir, ÞórdísHögnadóttir, Ragnheiður Þóra Kolbeins, Freyr Arnarson,Erik Sturkell.Yfir Hvítasunnuhelgina voru:Anna Líndal, Ástvaldur Guðmundsson, Einar Ólafsson, El-ín Jónsdóttir, Freyr Jónsson, Fríða Eyjólfs, Garðar Briem,Georg Guðni Hauksson, Haukur Tómasson, Sverrir Guð-mundsson.

148 JÖKULL No. 50

Jöklarannsóknafélag Íslands – vorferð

Lónið í Grímsvötnum. Gúmmíbáturinn á miðju lóninu með þrjá leiðangursmenn innanborðs gefur hugmynd umstærðina. – The crater lake in Grímsvötn. The boat gives an idea of the size of the lake. Ljósm./Photo: MagnúsTumi Guðmundsson.

JÖKULL No. 50 149