vuelta a mutrikuvuelta a mutriku mutriku ... · inscripción en letras góticas y en la que consta...
TRANSCRIPT
Al llegar abajo, sin hacer caso a otras señales que encontraremos, cruzamosla verja para dirigirnos directamente hacia la ermita de Santakutz. De aquípodemos admirar el pueblo y puerto de Ondarroa.Bajamos en fuerte desnivel hacia la costa entre hayas, acacias y pinoshasta las cercanías del caserío Burgo; a la derecha cruzamos una verjay bajamos hasta Pikupe.
Atravesando la carretera Mutriku-Ondarroa en el cruce de Saturraran,cogemos a la derecha el camino asfaltado que sube junto al caseríoEtxeberri, para coger el sendero de la izquierda que más adelante y arriba,empalma con otro más ancho que bordeando el camping nos deja a laspuertas de Galdona.
A unos 50 m. nos encontramoscon un poste de señalización,abandonamos el camino cemen-tado y nos adentramos en la pista,dirección Saturraran.
Este recorrido comienza en el cruce de Mauleón, por la derecha dela carretera comarcal GI-638 en dirección a Deba.Comenzamos a subir por una pista de cemento de fuerte desnivel, paracontinuar por un sendero que por la parte S. del caserío y camping Aitzetanos llevará hasta San Juan.
Continuaremos por la derecha frente al restaurante San Juan, siguiendouna carretera ascendente y a 250 m. en una curva, en las cercanías delcaserío Pikua, dejamos la carretera para coger a la derecha el senderoque nos llevará a la Ermita del Calvario. Habremos pasado por las cercaníasde caserío Baldomin y un poco más alejado Maixa.
Del refugio, a 300 m. en dirección N., encontraremos la cruz de Arno, conexcelentes vistas de Mutriku, Deba y toda la costa vasca.
Subiendo por la pista nos encontramos con un cruce, y siguiendo lasmarcas cogemos dirección N. (veremos de frente las antenas).Bajando un poco entre pinos llegamos a la zona de Aldabe. Continuandopor la falda E. del monte Tontorramendi llegamos a las antenas instaladasen las cercanías de su cumbre, (desde aquí podemos admirar al W. Sta.Eufemia, Illunzar, Otoio...); seguimos la pista y atravesamos el caminocementado que va a las antenas para continuar por el sendero que baja.
CASA TORRE DE ARITZETA (AITZETA)
En esta casa-torre de Aitzeta vivieronel bachiller Juan Ochoa de Berriatuay su mujer, quienes en 1576 fun-daron en dicha torre el convento deSanta Catalina de las MadresAgustinas Ermitañas.
En 1638, por disposición papal(Concilio de Trento), los conventosde esta naturaleza debían estarubicados intramuros, y por esta
El monte calcáreo Arno,del Cretácico Inferior, estárodeado de un maravillosoencinar, y es consideradocomo el mejor encinar delcantábrico.
La U.E. lo incluye en el lista-do NATURA 2000 de zonasde interés natural.
EL ENCINAR DE ARNO
LA COSTA
razón trasladaron el mismo a la torre de Berriatua “Sulengua”, intramuros de la villa.
En 1661 se construyó por donación de Pedro de Idiaquez, el actual convento de SantaCatalina de las Madres Agustinas. En la fotografía, la casa torre de Aitzeta reconstruidaa raiz del incendio que se produjo el 16 de diciembre de 1957.
En el recuadro pequeño, podemos apreciar la lápida que se conserva con unainscripción en letras góticas y en la que consta el año de construcción (1470), dosestrellas, una cruz en el centro, un castillo, un león y el anagrama I.H.S.
77
44
11
De nuevo en el refugio y cogiendo el sendero S. (Ameikutz), subimos unapequeña loma y 50 m. más adelante giramos 90º para bajar un trecho,donde nos encontraremos con un bonito sendero que entre encinasatraviesa las laderas occidentales del macizo del Arno.
Al salir al claro, en el cruce cogeremos hacia el W. una buena pista forestalque en poco tiempo nos conducirá hasta el cruce de Ameikutz.
Aquí cogemos hacia Kostolamendi y enseguida nos encontramos con dossenderos (coger el de arriba NW). En esta zona veremos varios acebosentre helechos y también una estela o piedra con una cruz de hierro;pronto llegaremos entre pinos al cruce de Jangoikomendi.
55
Caserío Armentxa.
Desde Galdona veremos el hermoso caserío Idurre. Junto a la verja deacceso se encuentra en una capilla la Virgen de Idurre. Subiendo por lacarretera dejamos a la izquierda el caserío Leizarre y a la derecha Matzuri.Llegamos al camping del caserío Sta. Elena.
Nos introducimos en dicho camping y bajando por la carretera, dejamosla misma para coger una pista forestal y bajar hacia la costa hasta llegara las ruinas de Santabata. 500 m. más adelante por la carretera-paseollegamos al parque de San Nicolás y al final del recorrido.
La costa nos brinda un escarpado litoral contranquilas playas y escondidas calas, asícomo unas inmejorables vistas de la costavasca. En la foto pequeña, la Virgen de Idurre, cuya imagen según la tradición fue encontradaentre las rocas de este litoral.
BARRIO DE LARANGA
El barrio de Laranga, con suscaseríos diseminados y con unasmaravillosas vistas hacia el mar quecubren desde Matxitxako hastaHondarribia, hacen del mismo unenclave privilegiado y paradisíaco.
22 Del Calvario, haciendo el camino inverso del Vía Crucis, llegamos ala carretera Mutriku-Sasiola, lo atravesamos y seguimos para pasar juntoa los caseríos Arremieta y seguidamente Eizarre. A 20 m. de este últimocaserío, abandonamos la carretera para coger la pista ascendente a laizquierda SW. con vistas al barrio de Ibiri.
Bordeando el monte Sakontxiki, con la virgen de Apain en el camino,llegaremos al collado de Aparain.
A 50 m. en dirección a Ormola encontraremos una estela junto al camino,en el cruce, seguiremos hacia el S. por un sendero que nos llevará subiendosuavemente entre pinos y encinas hasta el refugio de Arno.
33
Construida en 1689, hasufrido varias reconstruccio-nes; en 1900 el exterior, y en1940 también el interior.
El retablo, de estilo neo-clásico, es del siglo XVII ylos dos lienzos al óleo fueronpintados por el artista mu-trikuarra Bittor Furundarena.
ERMITA DEL CALVARIO
Si el Santo Cristo del Calvario tiene muchísima devoción entre los mutrikuarras, enlos arrantzales tiene un significado especial, ya que al divisarlo desde el mar pedíansu socorro en innumerables ocasiones para evitar naufragios.
COLLADO DE APARAIN (APAIN)
Referencia importante en elcamino de la costa haciaSantiago, al igual que losenclaves de Ormola, Amei-gurutz y Arnoate citados endocumentos del siglo XII.
A dichos puntos se accedíatanto desde Sasiola/Asti-garribia, así como desdeMutriku para entrar en Bizkaia.
Detalle de la estela de Apain.
66
De aquí podemos bajar a Olatz, bien porel camino cementado, o mejor, por elsendero que encontraremos junto alcaserío dirección N. pasando un cercado.
Para seguir el recorrido dirección Armetxa-Saturraran, nos adentramos en una buenapista forestal, W, que nos da entradamedia docena de hayas; entre algún claroy más pinos, llegaremos a un cruce decaminos.
Continuaremos nuestro camino siguiendolas indicaciones de la señal entreeucaliptos. En las cercanías veremos alS. Damakorta, Mañukorta, Imitxola, yseguiremos a través de pinos, por unbuen sendero de tierra, hasta llegar alcaserío Kostolamendi.
Cogemos el que sube dirección N. y enseguida comenzaremos a bajarlentamente a los caseríos Armentxa Goikua y Armentxa Bekua. Aquícogemos el camino cementado, y al poco tiempo pasaremos por el caseríoElordi; a continuación nos encontraremos con la antigua escuela del barrioMixkiamendi (hoy casa particular), y despues el caserío Berrosasi.
ESTELA DE AMEIKUTZ
De desconocida procedencia,situada en la transitada rutade la costa en el camino deSantiago, muy cerca de lamuga Gipuzkoa-Bizkaia.
ERMITA DE SANTAKUTZ
Ermita muy querida y venerada porlos baserritarras de la zona.
Magnífica atalaya con excelentesvistas sobre Ondarroa y su puerto,así como gran parte de la costa. Sufestividad se celebra el día 3 de mayo.
VUELTA A MUTRIKUVUELTA A MUTRIKU MUTRIKU ZEHARKATZENMUTRIKU ZEHARKATZEN
Edita/Argitaratzailea: MUTRIKUKO UDALA, DEBEMEN.Textos/Testuak: BURUMENDI M.E.Fotografías/Argazkiak: Javi CastroRealización/Egilea: KAIOA Publizitatea.
hondartzaSaturrarango
kortarriaBurgoako
tontorraAkillako
hondartzaMutrikukogaina
Elorretako
PR GI-22
66
77
55
44
33
11
22
100
200
300
400
500
Altuera (m)
Kalbaixo
00 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 Luzera (km)
HIPSOMETRIA
600
50
14 15 16 17 18 19
Mutriku Mutriku
Apain
Arnoko aterpea
Amei
Kostolamendi
Armentxa
Santakutz
Berrosasi
Pikupe
Sta. Elena
ARITZETA DORRETXEA (AITZETA)
ARNOKO ARTADIA
SANTAKUTZ ERMITA
KOSTALDEA
77
44
11
55
Armentxa baserria.
LARANGA (Langa) AUZOA
22
33
KALBAIXOKO ERMITA
APARAIN (Apain) MENDI-LEPOA
Apaingo hilarriaren xehetasuna.
AMEIKUTZEKO HILARRIA
Jatorri ezezaguna. Santiago-rako bidearen Kostaldekoibilbidean kokatua, Gipuzkoaeta Bizkaiaren arteko mugatikoso gertu.
66
Inguruko baserritarrek oso maitatueta gurtutako ermita.
Talaia bikaina, Ondarroaren, bertakoportuaren eta kostaldearen zati ederbaten ikuspegi aparta. Maiatzaren 3anospatzen da bertako jaia.
Ibilbide hau Mauleongo bidegurutzean hasten da, GI-638 errepideahartu eta Debarantz jota.Malda handiko porlanezko pista batean gora abiatzen gara, Aitzetabaserriaren eta kanpinaren hegoaldetik San Juaneraino eramango gaituenbidezidorretik jarraituz.
1661 urtean, Pedro Idiakezen dohaintzaz, gaur egungo Santa Catalina de las MadresAgustinas komentua eraiki zen. Argazkian, Aitzeta dorretxea, 1957ko abenduaren16an gertatutako sutearen ondorioz eraberritua.
Laukitxoan, hizki gotikotan egindako inskribaketa gorde duen harria ikus daiteke:Eraiki zeneko urtea (1470), bi izar, gurutzea erdian, gaztelua, lehoia eta I.H.S.anagrama.
Aitzeta dorretxe honetan JuanOtxoa Berriatuako batxilerra etaemaztea bizi izan ziren. 1576anSanta Catalina de las MadresAgustinas Ermitañas komentuaeratu zuten dorretxean.
1638an, Aita Santuaren erabakiz(Trentoko Kontzilioa), horrelakokomentuek harresi barruan egonbehar zutenez, “Sulaingua” izenez
ezagutzen den Berriatua dorrera eraman zenAitzetako komentua, harresien barruan.
Eskuinetara jo eta, San Juan jatetxea atzean utzita, goranzko errepidetikjarraituko dugu; 250 metrora dagoen errebueltan, Pikua baserritik hurbil,errepidea utzi eta eskuinera joko dugu Galbaixoko ermitara eramangogaituen bidea hartzeko. Baldomin baserria gertu eta urrunago Maixabaserria utziko ditugu atzean.
Laranga auzoa eta bertan saka-banatutako baserriak toki pribilejiatueta xarmangarriak ditugu. Itsasozabalaren aurrean, HondarrabitikMatxitxakorainoko ikuspegi zora-garriak ditu.
Kalbaixotik, Gurutz-bidea atzekoz aurrera eginda, Mutriku-Sasiolaerrepideraino helduko gara.Errepidea zeharkatuta, Arremieta eta Eizarre baserrien ondotik igaroondoren, bidea utzi eta ezkerretarako bidezidorretik joko dugu,hego-mendebalderantz, Ibiri auzorako ikuspegi ederra gozatuz.
1689 u r tean e ra i k ia ,eraberritze batzuk izan ditu:1900 urtean kanpoaldea eta1940an barrualdea.Neoklasiko erako XVII men-deko erretaularen ondoan,oleoz margotutako mihiseakikusiko ditugu, Bittor Furun-darena artista mutrikuarrakmargotuak.
Mutrikuarrek Kristo Galbaixokorenganako debozio handia dute, eta arrantzaleenartean esanahi bereziagoa du, itsasotik ikustean askotan eta askotan laguntzaeskatzen baitzuten itsasontziak hondoratzea saihestearren.
Sakontxiki mendia inguratuz, Aparain mendi-lepora iritsiko gara, bideanApain amabirjina ikusita. 50 metrora, Ormolarako bidean, hilarria ikusiko dugu bidearen ondoan.Bidegurutzean, hegoalderantz jarraituko dugu Arnoko mendi-aterperaino,aldapa leun batean gora pinu eta arte artean eramango gaituen bidezidorretik.
Santiagorako kostako bideanerreferentzia garrantzitsua,Ormola, Ameigurutz etaArnoaterekin batera, denakXII. Mendeko agir ietanaipatuak.
Toki horietara Sasiola/Astigarribiatik eta Mutrikutikiristen zen Bizkaian sartzeko.
Mendi-aterpetik 300 metrora, iparralderantz, Arnoko gurutzea aurkitukodugu, Mutriku, Deba eta kostalde osoaren ikuspegi ederra gozatzekoaukera izanda.
Berriz ere mendi-aterpean, hegoalderantz doan bidea (Ameikutz) hartuta,muino txikia igo, 50 metro aurrerago 90º biratu eta, zati bat jaitsi ondoren,Arno mendiguneko mendebaldeko maldetan artadia zeharkatzen duenbidezidor polit bat aurkituko dugu.
Zabalunera irtenda, bidegurutzean mendebalderantz joko dugu, mendi-bide on batetik. Bertatik, laster helduko gara Ameikutzera.
Kare harr izko Arnomendia, Behe-Kretazikogaraikoa, artadi ederrezinguratuta dago. Kantauriisurialdeko artadirik ede-rrentzat hartzen da etaEuropar Batasunak na-tura interesdun guneenNATURA 2000 zerrendansartuta dauka.
Hemendik Kostolamendirantz joko dugu. Berehala bi bidezidor aurkitukoditugu (goikoa hartu, ipar-mendebalderantz). Gune honetan, gorosti batzukikusiko ditugu garo artean eta burdinezko gurutzea duen harria; laster, pinuartean, Jangoikomendirako bidegurutzera helduko gara.
Eukalipto artean dagoen seinalekoargibideek adierazitakoari kasu eginezjarraituko dugu gure bidean. Inguruan,hegoaldera, Damakorta, Mañukorta,Imitxola ikusiko ditugu eta, pinu artean,Kostolamendi baserriraino helduko garabidezidor batetik.
Hemendik Olatzera jaitsi ahal garaerrepidetik edo, aukera hobea eginda,baserriaren ondoan, iparralderantz,dagoen bidezidorretik, hesia pasatuta. Armetxa-Saturraran aldera jarraitzeko,dozena erdi pagok erakutsiko digutenmendi-bide on batean sartuko gara,mendebalderantz; pinu artean etazabaluneren bat igarota, bidegurutzebatera helduko gara.
Iparralderantz doan bidea hartu eta berehala hasiko gara, poliki-poliki,Armentxa Goikua eta Armentxa bekua baserrietara jaisten. Hemen,porlanezko bidea hartu eta laster Elordi baserriaren paretik pasatuko gara;jarraian, Mixkiamendi auzoko eskola zaharra (gaur egun etxe partikularra)ikusiko dugu eta ondoren Berrosasi baserria.
50 bat metrora seinalaztapenzutoin bat ikusiko dugu. Orainarteko bidea utzi eta pista hartukodugu, Saturraranerantz.
Beheraino ailegatuta, aurkituko ditugun beste seinaleei kasurik egin gabe,hesiaren beste aldetik jarraituko dugu Santakutz ermitarantz abiatzeko.Toki honetatik Ondarroako herria eta portua ikusi ahal izango ditugu.Malda handian behera, pago, akazia eta pinu artean, kostarantz jaitsikogara, Burgo baserriaren inguruetaraino; eskuinetara, hesia zeharkatu etaPikuperaino jaitsiko gara.
Saturrarango bidegurutzean Mutriku-Ondarroa errepidea zeharkatuta,eskuinetara, Etxeberri baserriaren pareko asfaltozko bidean gora jokodugu. Ezkerretarako bideskatik jarraituta, aurrerago eta gorago dagoenbide zabalago batetik, Galdonaren atarian agertuko gara, kanpina inguratuta.
Kostaldeak hondartza lasaiak eta kalaizkutuak babesten dituen itsasertzmalkartsua erakusten digu. Argazki txikian,Idurreko Amabirjina; tradizioaren arabera,Amabirjinaren irudia itsasertzeko haitzetanaurkitu zen.
Galdonatik Idurre baserri ederra ikusiko dugu. Sarrerako hesiaren ondokokaperan Idurreko Amabirjina dago. Errepidean gora, ezkerretara Leizarreneta eskuinetara Matzuri baserriak utziko ditugu atzean Santa Elenakokanpinera heldu aurretik. Kanpinean sartu eta, beherantz, errepidea utzita zuhaitz arteko bideskahartuko dugu kostalderantz jaisteko Santabatako hondakinetara heldu arte.500 metro aurrerago, errepide-ibiltokitik jarraituta, San Nikolas auzokoparkeraino helduko gara, ibilbidearen bukaera.
PR GI-22
Bidean gora bidegurutze batera helduko gara eta, markei jarraituz,iparralderantz egingo dugu (aurrean antenak ikusiko ditugu).Pinu artean behera Aldabe ingurura iritsiko gara, Tontorramendiren ekialdekomagalean zehar gailur inguruan kokatutako antenetara heltzeko (bertatik,mendebaldera begira, Santa Eufemi, Illunzar, Otoio... ikus daitezke). Mendibidean aurrera egin eta antenetara doan zementuzko bidea gurutzatuondoren, beheruntz doan bidezidorretik jarraituko dugu ibilbidean.
IKUR KONBENTZIONALAKSIGNOS CONVENCIONALES
Karobia
Artamugarria
Hilarria
Haitzuloa
Ermita
Kanpina
Hondartza
Horno calero
Mojón de sel
Estela
Cueva
Ermita
Camping
Playa
MijoaGaldona
Galdona
Mizkia
Artzainerreka
Mizkia
Ibiri
Mijoa
Olatz
Olatz
Ibiri
Astigarribia
Olabarrieta
LarangaLaranga
Magdalena
Montetxo
Arriluze
Galdonamendi
Idurreko haitza
Saturrarango punta
Lamiategi gainaBatarixako
103
127
117165
Alkoleako punta
Alikantetontorra
Ametzualde
Burumendi
Eskineralde
Koroia
Santaelenako punta
Leizarreneko haitza
Idurrepe
Kardalamutur
Kristozulo
Za z p i h
o nd a r t z a k
229
TontorramendiGaztañegi
Gaztañazabal
Letañemendi
Aranbeltz
Txakurtokibaso
351
393
Iraizabaltxokogaina
GoikomendiAldabetontorra
Aldabe
Mizkiamendi
Artzain
365
341
323
312
Arteaga
Sagarreta
Ondarbeltz
Laizko
IstilIpitxarriko punta
Arrilabain
Arbe Arrilabaingo punta
Munatxo
Solomobizkar
Urasandi
Presalde
Txabolalde
Kasakanpo
Saratsuetabaso
Piezalde
Murgi
145
Urberuaga
lepoaArribinietako
Ezkiagasoro Santua
Kalbariogain
Urkamendieta
298286
Urtaran
Kredoarri
Letekokortarria
Arrikrutz
AparainAparainburu304
Agirrekohaitza
253
Sasanbe
Aparaingurutze Burgaño192
Erroieta304
Arnokogurutzea
608
Arno
Babazulo
Jentiletxe378
Basarte443
Mendigain372
Jangoikomendi534
Arlaban
Aldoska
Zarzaneta446
Eperraitz
Banderakopunta
446
Ormaolakotontorra
446
Birular596
Ormaola
Arteondo
Zomozola
Lopaitz567
Kanpantzar626
Miruaitz356
Arrikurutz Ameikutz
LasaotxikiLasaoaundi
Itxas-Gain
Laranga Etxeberri
Berrosasi
Elordi
Doiztubate
Txurrukako txabola
Amegizar
Abeletxe
Agerretxo
Irabaneta
San Blas
Tetuan
Lauaxeta
Urreiztieta
MendibeltzuaundiMendibeltzutxiki
Iduriaga
Apategi
MugiakoaIllunbe
Txikitokoa San Jeronimo ermita
Sakoneta
Ziñoa EtxeberriZiñoa
Areitzaga Etxeberri
Agirre
Ibarraberri
Pagadizabal
AportategizuloAportateginagusi
Olatz
Areitzaga
San Isidro ermita
Zelaieta
Elizpea
Lekonda
Iturritza
Goienetxe
Txurruka
Etxerre
Eguzkilore
BeliotegiApategizar
Apategiberri
Ube
Lete
Iraizabal
Mizkiagoikoa
Mizkiabekoa
Arantzamendi
Goienengoa
Atxukarro
Zelaikoa
Otzuakoa
Goiakoa
Txartxa
AmietazarAmieta
Eguzkitza
Etxerre
Tokieder
Isasigoikoa
Kurpita
AranagaErrotaberri
ErrotaberribekoaErrotaberrigoikoa
Isasibekoa
Doiztuagoikoa
Doiztuabekoa
Zuatzuberri
Aitenetxe Murgizu
San Nikolasermita
Agirre
Santabata ermita
Morkaiko aterpea
Areitzieta
Eskolaetxe
Ibiritxo
Korostola
Izarra
Erbitxo
Entzus
Urreizti
ElorretaImanolena
Pikoaga
Maldomiron
Mahasti Zahar
Maia
Kalbariokoermita
Ibiri Bidekoa Zabala
Moteaga
Gaztañadi
Okalar
Arnope frontoia
Eizagirre
Tanger
Eizagirreko txabola
Aparaingo txabola
Arnondo
Etxezabal
Torre
BekoetxeBetetxeberri
Betetxezar
AstilleroSan Andres eliza
Jauregi
Zalbide
Gorio
Beranakoa
Sagarmiñaga
Bordatxo
Olabarrietazpikoa
Olabarrietaerdikoa
Olabarrieta Etxeberri
Gaztañeta
Zelai
Ametza
ArategiArategitxiki
San Juan
Leixa
TxokoaTxorixa
Aitzetakanpina
AlkoleaAntsomendi Madariaga
Basailun
Etxe Ona
Santa Elenakanpina
Santa Elena
Izki
Itsasogain
Iruragoien
ItsasbideLaskibar
Buztiñaga
Gure Estalpe
Urasandiberri
Sagarreta
LarangagoikoaGuregain
Arrilabain
LarangaundiLarangatxiki
Gure AmetsaGurbialde
Santakutzermita
Itsas-MendiTalai-Alde
Goiko-Zelai
Irarrazabal
Mendi-Azpi
Kai-Mendi
MatsuridiEtxeberri
Idurre
AritzondoArrigain
Ibaigain
Galdona kanpina
Galdona
EulinekoaSaturraran kanpina
Osa
Katetxe
Aitz-BeltzaSaturraranzar
Akilla
Burgoa
Idurrekoermita
Abaro
Armentxaberri
Armentxabekoa
Isasimendi
KorostegiArmentxagoikoa
Korostolamendi
MijoaIndustrialdea
Leizarren
Jarrolatza
ONDARROA
BERRIATUA
MARKINA-XEMEIN
MENDARO
DEBA
BERRIATUA
ETXEBARRIA
MUTRIKU