vuq- · 89. 25 m fnid ekrh jketh okmh h kles lnl; b25 90. 26 v /keziky u rf kth ej ke lnl; b26 91....

77
1 ukxiw j egkuxjikfydsph loZlk/kkj.k lHkk xq#okj fnukad 20@06@2019 jksth ldkGh 11&00 oktrk Jhea r jkts j?kksthjko Hkks lys uxjHkoukr HkjysY;k loZ lk/kkj.k lHksps dk;Zo`Rr- mifLFkr lHkkln vuq- Ø- izHkkx Ø- v@c ek- lnL;kaps uka o in vklu Øekad 1. 37 d ua nk 'kjn ftpdkj egkikSj 2. 20 M fnijkt HkS ¸;kth ikMhZ dj miegkikSj 3. 1 v egs Unz iz lkn jes 'k /kufot; lnL; C18 4. 1 M fojs Unz mQZ foDdh ?ku';kenkl dq djs tk lnL; C19 5. 2 v Hkkouk la rks "k yks .kkjs LknL;k D5 6. 2 c fnus 'k cla ryky ;kno lnL; D23 7. 2 d us gk jkds 'k fudks ls LknL;k D11 8. 2 M euks t n'kjFk lka xks Gs lnL; C5 9. 3 c xks ihpa n d`".kjko dq ejs lnL; B13 10. 3 d HkkX;Jh x.ks 'k dkurks Ms LknL;k A8 11. 3 M [kku ulhe ckuks eks - bcz kfge LknL;k C17 12. 4 v fuja tuk egs 'k ikVhy LknL;k C21 13. 4 c 'ks "kjko 'ka djjko xks rekjs lnL; B19 14. 4 d efu"kk pØ/kj vrdjs LknL;k C22 15. 4 M jktdq ekj iq ukjke lkgq lnL; C13 16. 5 c iz fo.k foykljko fHklhdj lnL; B10 17. 5 d vfHk:ph vfuy jktfxjs LknL;k C24 18. 5 M la t; v:.kjko pkojs lnL; C14 19. 6 v ftrs Unz HkkLdj ?kks Ms Lokj lnL; D28 20. 6 c oa nuk jktw pka ns dj LknL;k D30 21. 6 d oS 'kkyh vfouk'k ukjuojs LknL;k D31 22. 6 M eks - bcz kfge rkS Qhd vgen lnL; D29 23. 7 v foja dk eq jyh/kj fHkoxMs LknL;k D32 24. 7 c 'ks [k eks gEen teky eks gEen bcz kghe lnL; C2 25. 7 d ea xyk ;ks xhjkt yka ts okj LknL;k D33 26. 7 M la nhi iz Ygkn lgkjs lnL; C6 27. 8 v vk'kk us g: mbZ ds ¼vk;s 'kk½ LknL;k D8 28. 8 c va lkjh l¸;nk cs xe eks -futkeq Ìhu LknL;k D27 29. 8 d ft'kkueq erkt eks - bjQku va lkjh LknL;k D10 30. 8 M Hkq V~Vks tq YQs dkj vgen lnL; C7 31. 9 c la t; ';kejko cq js Zokj lnL; D35 32. 9 d eerk egs 'k lgkjs LknL;k D34 33. 9 M ujs Unz uRFkq th okyns lnL; D36 34. 10 v lk{kh foihu jkÅr LknL;k D12 35. 10 c jf'e fuyeuh /kq os Z LknL;k D13

Upload: others

Post on 20-Oct-2020

0 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

  • 1

    ukxiwj egkuxjikfydsph loZlk/kkj.k lHkk xq#okj fnukad 20@06@2019 jksth ldkGh 11&00 oktrk Jhear jkts j?kksthjko Hkkslys uxjHkoukr HkjysY;k loZ lk/kkj.k lHksps dk;Zo`Rr-

    mifLFkr lHkkln

    vuq- Ø-

    izHkkx Ø-

    v@c ek- lnL;kaps ukao in vklu Øekad

    1. 37 d u ank 'kjn ftp d kj egkikSj 2. 20 M fnijkt H kŞ ; kth ikMh Zd j miegkikSj 3. 1 v eg sUnzizl kn jes'k / ku fot; lnL; C18 4. 1 M fojsUnz mQZ foD d h ? ku '; kenkl dqd jstk lnL; C19 5. 2 v H kkou k larks"k yks. kkjs LknL;k D5 6. 2 c fnu s'k cl aryky ; kno lnL; D23 7. 2 d u sg k jkds'k fu d ksl s LknL;k D11 8. 2 M eu kst n'kjF k l kax ksGs lnL; C5 9. 3 c x ksih pan d ` ". kjko dqejs lnL; B13 10. 3 d H kkX ;J h x. ks'k d ku rksMs LknL;k A8 11. 3 M [kku ul h e cku ks eks- b czkfg e LknL;k C17 12. 4 v fu jatu k egs'k ikV h y LknL;k C21 13. 4 c 'ks"kjko 'kad jjko x ksrekjs lnL; B19 14. 4 d efu "kk p Ø/ kj vrd js LknL;k C22 15. 4 M jktd qekj iqu kjke l kgq lnL; C13 16. 5 c izfo. k foykl jko fH kl hd j lnL; B10 17. 5 d vfH k:p h vfu y jktfx js LknL;k C24 18. 5 M l at; v: . kjko p kojs lnL; C14 19. 6 v ftrsUnz H kkL d j ? kksMsL okj lnL; D28 20. 6 c oanu k jktw p kansd j LknL;k D30 21. 6 d oS'kkyh vfou k'k u kju ojs LknL;k D31 22. 6 M eks- b czkfg e rkSQh d vg en lnL; D29 23. 7 v fojad k eqjyh / kj fH koxMs LknL;k D32 24. 7 c 'ks[k eksg E en teky eksg E en b czkg h e lnL; C2 25. 7 d eax yk ; ksx h jkt ykatsokj LknL;k D33 26. 7 M l anh i izYg kn l g kjs lnL; C6 27. 8 v vk'kk u sg: mb Zds ¼ vk; s'kk½ LknL;k D8 28. 8 c val kjh l ¸; nk csx e eks-fu tkeqÌh u LknL;k D27 29. 8 d ft'kku eqerkt eks- b jQku val kjh LknL;k D10 30. 8 M H kqV ~ V ks tqYQsd kj vg en lnL; C7 31. 9 c l at; '; kejko cqjsZ okj lnL; D35 32. 9 d eerk egs'k l g kjs LknL;k D34 33. 9 M u jsUnz u RF kqth okyns lnL; D36 34. 10 v l k{ kh foih u jkÅ r LknL;k D12 35. 10 c jf'e fu yeuh / kqosZ LknL;k D13

  • 2

    vuq- Ø-

    izHkkx Ø-

    v@c ek- lnL;kaps ukao in vklu Øekad

    36. 10 M x kfx Z iz'kkar p ksijk LknL;k D14 37. 11 v l afni p anzH kku tk/ ko lnL; B1 38. 11 c l ax h rk fnid fx Úg s LknL;k A6 39. 11 d vp Zu k foosd ikBd LknL;k C30 40. 11 M H kw "k. k d` ". kjko f'kax . ks lnL; B9 41. 12 v n'kZ u h L okuan / koM LknL;k D15 42. 12 c ek; k fp arkeu b ou krs LknL;k A4 43. 12 d g jh 'k eksg u X okyca'kh lnL; D20 44. 13 v vej g jh "k ckx Ms lnL; C15 45. 13 c : frd k ; ksxs'k el jke LknL;k C27 46. 13 M o"kkZ t; ar Bkd js LknL;k A5 47. 14 c izeksn rkjkp an d kSjrh lnL; B40 48. 14 d d eys'k fnyh i p kS/ kjh lnL; D17 49. 15 v l qfu y nqyh pan fg j. kokj lnL; B39 50. 15 c mT oyk izd k'k 'kekZ LknL;k C26 51. 15 d : ik 'ks[kj jk; LknL;k A18 52. 15 M l at; vu ar cax kys lnL; B11 53. 16 v y[ku lqesjk ; sjokj lnL; C20 54. 16 c ofu rk lqfu y nkaMsd j LknL;k A21 55. 16 d rkjk ¼ y{ eh ½ vkseizd k'k ; kno LknL;k A20 56. 16 M l anh i fnokd j tks'kh lnL; B4 57. 17 v fot; x ksikyjko p qV sys lnL; B20 58. 17 c yrk l qfu y d kMx k;s LknL;k A19 59. 17 d g "kZ yk eu kst mQZ eksjs'oj l kcGs LknL;k D2 60. 17 M izeksn N=iky fp [kys lnL; B21 61. 18 v izoh . k izH kkd j nVds lnL; B2 62. 18 c l qes/ kk J hd kar ns'kikaMs LknL;k A22 63. 18 d u sg k u jsUnz ok? kekjs LknL;k A23 64. 18 M _ f"kd s'k ¼ caV h ½ u kjk;. k 'ksGd s lnL; D26 65. 19 v l at; dqekj d ` ". kjko ckyikaMs lnL; B14 66. 19 c fo|k jkts'k d Ug sjs LknL;k A9 67. 19 d l jyk d eys'k u k;d LknL;k A24 68. 19 M n; k'kad j p anz'ks[kj frokjh lnL; B3 69. 20 v 'kd qaryk okeu ikjos LknL;k A25 70. 20 c ; 'kJ h nsojke u anu okj LknL;k A10 71. 20 d jes'k x . kirh iq. ksd j lnL; D18 72. 21 v T ; ksrh J h / kj fH kl hd j LknL;k A26 73. 21 c fu rh u jkeH kkÅ l kBo. ks lnL; D24 74. 21 d vkH kk fot;dqekj ikaMs LknL;k D1 75. 21 M eg s'k ds'kojko eg ktu lnL; B22

  • 3

    vuq- Ø-

    izHkkx Ø-

    v@c ek- lnL;kaps ukao in vklu Øekad

    76. 22 v jkts'k J ko. kth ? kksMikxs lnL; B15 77. 22 c oanu k ol arjko ; ax V okj LknL;k A27 78. 22 d J )k fot; ikBd LknL;k A28 79. 23 v d kark jk/ ks'; ke jkjksd j LknL;k A11 80. 23 c efu "kk vkf'k"k / kkoMs LknL;k A29 81. 23 d u jsanz ¼ ckY; k½ x ksfoan cksjd j lnL; B5 82. 23 M nqu s'oj l w ; Z H kku isBs lnL; C3 83. 24 v vfu y 'kkSd hyky xsaMjs lnL; B24 84. 24 c l fjrk b Z 'oj d kojs LknL;k A13 85. 24 M iznh i ol arjko iksg k. ks lnL; B16 86. 25 v t; Jh ; ksx s'oj jkjksd j LknL;k A30 87. 25 c iq: "kksRre u kx ksjko g tkjs lnL; D19 88. 25 d oS'kkyh nsop an jksg . kd j LknL;k A31 89. 25 M fnid eksrh jketh okMh H kLes lnL; B25 90. 26 v / keZ iky u RF kqth esJ ke lnL; B26 91. 26 c L kferk jktsUnz p d ksys LknL;k A32 92. 26 d efu "kk l qfu y d ksBs LknL;k A12 93. 26 M ftrsanz / ku jkt d qd Ms lnL; B27 94. 27 v rku kth lqd ykth ou os lnL; C8 95. 27 d oanu k jkts'k H kqjs LknL;k A33 96. 27 M g fj"k fl rkjke fnd kasMokj lnL; B17 97. 28 v fd 'kksj jru yky dqesfj; k lnL; D4 98. 28 d js[kk jktq l kd ksjs LknL;k A34 99. 28 M fot; 'kad jjko >yd s lnL; B28 100. 29 v yh yk vt; g kF kh csM LknL;k A35 101. 29 c fo|k ; ksxs'k eMkoh LknL;k A36 102. 29 d H kx oku H kkÅ jko esa

  • 4

    vuq- Ø-

    izHkkx Ø-

    v@c ek- lnL;kaps ukao in vklu Øekad

    116. 33 c H kkjrh fod kl cqaMs LknL;k C39 117. 33 d fo'kk[kk 'kjn ckUrs LknL;k C40 118. 33 M eu kstdqekj / kksaMqth x koaMs lnL; D25 119. 34 v u kxs'k eg knso eku d j lnL; B32 120. 34 c jktsUnz foB~ Byjko l ksu d ql js lnL; B33 121. 34 d ek/ kqjh izoh . k Bkd js LknL;k C31 122. 34 M eax yk 'k'kkad [ksd js LknL;k C32 123. 35 v l anh i jes'k x ob Z lnL; B34 124. 35 c t; Jh eksgu okMhH kLes LknL;k A16 125. 35 d fo'kk[kk izd k'k eksg ksM LknL;k C33 126. 36 v feu k{ kh fu rhu rsyx ksV s LknL;k C34 127. 36 c iYyoh v'kksd '; kedqGs LknL;k A17 128. 36 d yg qd w ekj nRrqth csg rs lnL; B35 129. 36 M izd k'k fl rkjke H kks; j lnL; B36 130. 37 v izeksn g fjH kkÅ rH kkus lnL; B37 131. 37 c l ksu kyh 'kkyh d d Mq LknL;k C35 132. 37 M fnyhi okeujko fnos lnL; B38 133. 38 v mT oyk olarjko cu d j LknL;k D6 134. 38 c izQqYy fouksnjko xqM/ks lnL; C4 135. 38 d izf. krk p anzizd k'k 'kg k. ks LknL;k D16 136. uk-l- vxzoky l qfu y ftojkt lnL; C9 137. uk-l- oku [ksMs fd 'kksj jked ` ". k lnL; C11 138. uk-l- x ka/ kh fu 'kkar fx jh 'k lnL; C12 139. uk-l- fd 'kksj nkeksnj ftp d kj lnL; D9

    vuqifLFkr lHkkln

    vuq- Ø-

    izHkkx Ø-

    v@c ek- lnL;kaps ukao in vklu Øekad

    1. 1 c l q"kek l at; p kS/ kjh LknL;k A7 2. 1 d izfeyk fizre eF kjku h LknL;k C25 3. 3 v ijl jke d k'kh u kF k ekuoVd j lnL; D22 4. 5 v nqx kZ p anzH kq"k. k g Rrh Bsys LknL;k C23 5. 9 v L usg k foosd fud ksl s LknL;k D7 6. 10 d fu fr'k xax kizl kn X okyca'kh lnL; D21 7. 13 d ifjf. krk ifj. k; Qqds LknL;k C28 8. 14 v f'kYik b 'kkar / kksV s LknL;k C29 9. 14 M izx rh vt; ikV hy LknL;k A1 10. 22 M eu kst ds'kojko p kiys lnL; B23 11. 24 d p sru k jktw V kad LknL;k A3

  • 5

    vuq- Ø-

    izHkkx Ø-

    v@c ek- lnL;kaps ukao in vklu Øekad

    12. 27 c fnO ; k fnid / kqjMs LknL;k A2 13. 28 c eax ykckb Z iz'kkar x ojs LknL;k D3 14. 31 c l rh 'k foB~ Byjko g ksys lnL; B6 15. 35 M vfou k'k fu ydaB Bkd js lnL; B12 16. uk-l- iksd qyokj x . ks'k mQZ ¼ eqUu k½ jkeUu k lnL; C10

    mifLFkr vf/kdkjh

    Jh- vfHkthr ckaxj vk;qDr Jh- gjh'k nqcs fuxe lfpo

    ek- egkikSj ;kauh lHksph dk;Zokgh lq# dsyh-

    Bjko Øekad 375 %& ek- egkikSjth ;kauh fnysY;k funsZ“kkUo;s fuxe lfpo ;kauh [kkyhy 'kksd izLrko lHkkx`gkr okpwu nk[kfoys vkf.k lHkkx`gkus nksu fefuVs 'kkar fpRrkus mHks jkgwu e`rkRE;kl ewd J/nktayh viZ.k d#u 'kksd izLrkokl ,derkus ekU;rk iznku dsyh-

    'kksd izLrko

    eeuukkssggjj iijjhh ZZddjj xksO;kps ykMds usrs] ekth eq[;ea=h vkf.k ekth laj{k.k ea=h euksgj xksikGÑ".k ijhZdj ;kaps

    fnukad 17@03@2019 jksth nh?kZ vktkjkus fu/ku >kys- rs 63 o"kkZps gksrs- 13 fMlsacj 1955 jksth R;kapk xksO;krhy ekiqlk ;sFks e/;eoxhZ; dqVqackr R;kapk tUe >kyk-

    R;kauh eqacbZ vk;vk;Vhe/kwu /kkrq'kkL=ke/;s vfHk;kaf=dh f'k{k.k iw.kZ dsys- 'kkys; fnukaiklwu ijhZdj jk"Vªh; Lo;alsod la?kke/;s dk;Zjr gksrs-

    euksgj ijhZdj ;kauh pkj osGk xksO;kps eq[;eaf=in Hkw"kfoys- 1994 e/;s i.kth fo/kkulHksoj fuoMwu vkys- R;kuarj 1999 e/;s R;kauh xksO;kr fojks/kh i{kusrs in Hkw"kfoys- 2014 e/;s rs Hkkjrkps laj{k.k ea=h >kys- lyx rhu o"ksZ ns'kkps laj{k.k ea=h gksrs- 2016 e/;s mjh gYyk >kY;kuarj rsFks lftZdy LVªkbZd dj.;kr vkyk R;kps Js; Lor% u ?ksrk R;kauh jk"Vªh; Lo;alsod la?kkps laLdkjkyk fnys- ,d izKkoar] lqlaLd`r] nz"Vs jktdkj.kh v'kh R;kaph vksG[k gksrh-

    ttkkWWttZZ QQuukkZZ aa ffMMll dsanzkr vusd eaf=ins Hkw"kfo.kkjs T;s"B lektoknh usrs vkf.k vkiY;k ,dk gkdsoj eqacbZ can

    dj.kkjs vkØed dkexkj usrs tkWtZ QukZafMl ;kaps fn- 29-01-2019 jksth fu/ku >kys- rs 89 o"kkZps gksrs- tktZ ;kauh 1949 e/;s eqacbZr vkY;koj dkexkj pGoGhr izos'k dsyk- m|ksxea=h Eg.kwu eksjkjth

    nslkbZ ;kaP;k ea=heaMGkr jsYosea=h Eg.kwu Ogh-ih- flax ;kaP;k vkf.k laj{k.kea=h Eg.kwu vVyfcgkjh oktis;h ;kaP;k ljdkje/;s dke djhr vlrkuk R;kauh vkiyh Nki meVoyh gksrh-

    ppaannzz''kk ss[[kkjj //kkeekk ZZ ff//kkddkkjjhh T;s"B xka/khoknh] eqacbZ mPPk U;k;ky;kps ekth eq[; U;k;k/kh'k iùHkw"k.k U;k- panz'ks[kj

    /kekZf/kdkjh ;kaps fn- 03-01-2019 fu/ku >kys- rs 91 o"kkZps gksrs- panz'ks[kj /kekZf/kdkjh ;kapk tUe 20 uksOgsacj] 1927 jksth e/;izns'ke/khy jk;iwj ;sFks >kyk gksrk- xka/kh fouksck fopkj/ku rs Lokra= pGoGhiklwu iq

  • 6

    ttxxnnhh''kk XXookkyyccaa''kkhh izHkkx Øekad 12 ¼M½ps Hkktips T;s"B uxjlsod txnh'k Xokyca'kh ;kaps fnukad 05-04-2019

    jksth fu/ku >kys- rs 62 o"kkZps gksrs- ;ank rs pkSF;kank fuoMwu vkys gksrs- HkktirQsZ euikP;k fofo/k lfeR;kaoj R;kauh dke dsys- l/;k

    rs LFkk;h lferhps lnL; gksrs- euikr if'pe ukxiwjkrhy vusd iz'ukadMs R;kauh iz'kklukps y{k os/kys- xksjsokMk rykokP;k iznw"k.kklanHkkZr R;kauh xsY;k vusd egklHksr iksVfrMdhus Hkwfedk ekaMyh- lHkkx`gkr lRrki{kkojgh R;kauh Vhdk dj.;kl ekxsiqksiMiÍh/kkjdkaps iz'ugh R;kauh lHkkx`gkr ykowu /kjys-

    jjkk//kkkkcckkbbZZ eessJJkkee izHkkx Øekad 27 ¼v½ ps uxjlsod o fo/kh lferh lHkkirh vWM- /keZiky esJke ;kaP;k ekrksJh

    Jherh jk/kkckbZ uRFkqth esJke ;kaps fn- 26-01-2019 jksth ân;fodkjkus fu/ku >kys- R;k 80 Ok"kkZP;k gksR;k-

    iizzHHkkkkddjj ddkkssggGGss Hkktik 'kgj v/;{k o nf{k.k ukxiwjps vkenkj Jh- lq/kkdj dksgGs ;kaps T;s"B ca/kq xks/kuh EgkMk

    DokWVZj fuoklh izHkkdj foÎyjko dksgGs ;kaps fnukad 16-01-2019 jksth vYi vktkjkus fu/ku >kys- rs 57 Ok"kkZps gksrs-

    ÑÑ""..kkjjkkoo iikkaaMMoo ukxiwj egkuxjikfydsps ekth egkikSj dk¡xzslps T;s"B usrs ekth vkenkj Ñ".kjko ikaMo ;kaps

    fnukad 23@12@2018 jksth vYi'kk vktkjkus fu/ku >kys- rs 88 o"kkZps gksrs- Ñ".kjko ikaMo ;kauh 1969 lkyh uxjlsod inkiklwu jktdh; dkjfdnhZyk lq:okr dsyh- 1970

    lkyh rs ukxiwj egkuxjikfydsr miegkikSj >kys- R;kP;k iqVD;kus fu/ku >kys- R;k 72 o"kkZP;k gksR;k- MMkkWW -- jjkkee EEggSSllkkGGddjj

    [;kruke jaxdehZ] T;s"B ukV;ys[kd o fnXn'kZd vkf.k leh{kd MkW- jke EgSlkGdj ;kaps fn- 29@01@2019 jksth fu/ku >kys- rs 90 o"kkZps gksrs-

  • 7

    lkfgR; o ukV;{ks=kr izpaM ;ksxnku vlysY;k MkW- jke EgSlkGdj ;kapk tUe 29 es] 1929 jksth vejkorh ;sFks >kyk gksrk-

    MkW- EgSlkGdj ;kauh ^ukV;oy;* ;k ukV;laLFksP;k ek/;ekrwu Lo[kpkZus laxhr ukVdkaph estokuh oSnHkhZ; izs{kdkauk fnyh-

    iizzffeeyykk iikkVVhhyy jkT;kps ekth iz/kku eq[; oulaj{kd LOk- mRrejko ikVhy ;kaP;k iRuh] egkjk"Vª jkT; o ouiky

    ouj{kd la?kVusps v/;{k vt; ikVhy ;kaP;k ekrksJh] izHkkx Ø- 14 ¼M½ P;k uxjlsfodk] efgyk o ckydY;k.k lferh lHkkirh Jherh izxrh ikVhy ;kaP;k lklw izfeyk mRrejko ikVhy ;kaps fnukad 20-01-2019 jksth fu/ku >kys- R;k 87 Ok"kkZP;k gksR;k-

    xx..kkiirrhh ''kkkkgghhjj ukxiwj egkuxjikfydsps ekth uxjlsod x.kirh dsoyjke 'kkghj ;kaps fnukad 21-02-2019 jksth

    fu/ku >kys- rs 84 o"kkZps gksrs- x.kirh 'kkghj gs ukxiwj egkuxjikfydsr lu 1985 e/;s dk¡xzsli{kkrQsZ uxjlsod Eg.kwu rCcy

    nksunk fuoMwu vkys gksrs- llqqyyHHkkkk nnkk..kkhh

    ukxiwj egkuxjikfydsP;k ekth uxjlsfodk lqyHkk in~ekdj nk.kh ;kaps fnukad 01@03@2019 jksth ân;fodkjkus fu/ku >kys- R;k 74 Ok"kkZP;k gksR;k-

    lqyHkk nk.kh ;k ukxiwj egkuxjikfydsr lu 1997 e/;s ujsanz uxj okMZ Ø- 13 Hkkjrh; turk i{kkrQsZ fuOkMwu vkY;k gksR;k-

    ffll))kkFFkk ZZ iikkVVhhyy vkacsMdjh pGoGhrhy usrs izfl) oDrs] clikps ekth izns'kk/;{k vkf.k chvkj,lihps T;s"B usrs

    fl)kFkZ ikVhy ;kaps fnukad 17-02-2019 jksth fu/ku >kys- rs 60 Ok"kkZps gksrs- fl)kFkZ ikVhy gs cgqtu lekt ikVhZps laLFkkid dka'khjke ;kaps fo'oklw lgdkjh gksrs- rCcy 10

    Ok"kZs rs clikps izns'kk/;{k jkfgys- clikP;k frfdVkoj R;kauh ukxiwjkrwu nksuosGk yksdlHksph fuoM.kwd ykys- rs 75 o"kkZps gksrs-

    vv....kkkktthh eess aaMMttkkssxxss f'k{kd lgdkjh c¡dsps v/;{k vkf.k lgdkj eg"khZ euksgj ujgjh mik[; v..kkth esaMtksxs ;kaps fnukad 15@03@2019 jksth fu/ku >kys- rs 88 o"kkZps gksrs-

    eqGps fgax.kk ;sFkhy v..kkth f'k{k.kklkBh ukxiwjkr vkys vkf.k ;sFksp LFkkf;d >kys- jk"Vªh; Lo;alsod la?kkps Lo;alsod vlysY;k v..kkthauh 1951 iklwu f'k{kdh is'kk Lohdkjyk- Hkkjrh; tula?kkps dke ns[khy R;kauh izkjaHkh dsys- brokjh gk;Ldwy ;sFks R;kauh vusd o"ksZ fo|knkukps dk;Z dsys- lkekU; f'k{kdkaph vkfFkZd vlgk;rk ikgwu R;kauh 1975 lkyh f'k{kd lgdkjh c¡dsph LFkkiuk dsyh-

    HHkkkkÅÅjjkkoo eess aa

  • 8

    llqqeerrhhnnssoohh //kkuuooVVss jktekph] nxMh ikdZ] jkenklisB ;sFkhy jfgoklh izfl/n ukVddkj o dknacjhdkj lqerhnsoh

    ekjksrjko /kuoVs ;kaps fnukad 19-04-2019 jksth fu/ku >kys- R;k 95 o"kkZP;k gksR;k- ukxiwjkrhy lkaLd`frd dsanz Eg.kwu ,dsdkGh ukok:ikyk vkysY;k /kuoVs jaxeanhjkP;k mHkkj.khr

    lqerhnsoh /kuoVs ;kaps eksBs ;ksxnku gksrs- R;k fonHkZ lkfgR; la?kkP;k vkthou lHkkln gksR;k- ;kuarj ek- egkikSjth ;kauh 2 fefuV mHks jkgwu e`rkRE;kl J)katyh viZ.k dsyh-

    Bjko Øekad 376 %& ek- egkikSjth ;kauh fnysY;k funsZ'kkuqlkj fuxe lfpo ;kauh [kkyhy vfHkuanu izLrko lHkkx`gkr okpwu nk[kfoys o lHkkx`gkus R;kl eatwj eatwjP;k vkoktkus ,derkus eatqjh iznku dsyh-

    vfHkuanu izLrko

    ujsanz eksnh@vehr 'kgk@vkse fcykZ vfydMsp ikj ikMysY;k yksdlHkk fuoM.kwdhr iariz/kku Jh- ujsanz eksnh o Hkktik jk"Vªh; v/;{k

    Jh- vfer 'kgk ;kaP;k usr`Rokr Hkk-t-ik- iz.khr jk"Vªh; yksd'kkgh vk?kkMhus izpaM cgqer izkIr dsys- Hkkjrkps iariz/kku inh Jh- ujsanz eksnh iqu'p fojkteku >kY;kcÌy R;kaP;klg dsanzh; eaf=eaMGkr lekfo"V >kysY;k loZ lnL;kaps ukxiwj egkuxjikfydsph gh lHkk fo’ks"k :ikus gkfnZd vfHkuanu djhr vkgs- rlsp yksdlHkk v/;{kinh Hkktikps Jh- vkse fcykZ ;kaph fcufojks/k fuoM >kY;kcÌy ;kapsgh ukxiwj egkuxjikfydsph gh lHkk fo'ks"k #ikus gknhZd vfHkuanu djrs-

    furhu xMdjh@Ñiky rqekus uqdR;kp ikj iMysY;k ukxiwj yksdlHkk {ks=krwu Jh- furhu xMdjh rlsp jkeVsd yksdlHkk

    {ks=krwu Jh- Ñiky rqekus izpaM erkf/kD;kus fuOkMwu vkys- rlsp Jh- xMdjh ;kaph Hkwi`"B okgrwd] egkekxZ] lw{e] y?kw vkf.k e/;e m|ksx dsanzh; ea=h inh iqu'p fuoM >kY;kcÌy ukxiwj egkuxjikfydsph gh lHkk nksUgh [kklnkjkaps fo’ks"k :ikus gkfnZd vfHkuanu djhr vkgs-

    MkW- ifj.k; Qqds

    ukxiwj egkuxjikfydsps nksu osGk uxjlsod in Hkw"kfoysys o l|k HkaMkjk&xksafn;k LFkkfud LojkT; laLFkk ernkj la?kkrwu Hkktikps fo/kkuifj"knsr izfrfu/khRo dj.kkjs MkW- ifj.k; Qqds ;kaph egkjk"Vª jkT; ea=heaMGkr lkoZtfud cka/kdke] ous o vkfnoklh fodkl foHkkxkps jkT;ea=h Eg.kwu fuoM >kY;kcÌy ukxiwj egkuxjikfydsph gh lHkk R;kaps fo’ks"k :ikus gkfnZd vfHkuanu djhr vkgs-

    vfHkthr ckaxj

    v:.k cksafxjokj QkmaMs'ku ¼,ch,Q½ vkf.k ;'korajko pOgk.k fodkl iz'kklu izcksf/kuh ^;'knk* P;korhus ukxiwj egkuxjikfydsps vk;qDr vfHkthr ckaxj ;kauk ^v:.k cksafxjokj ifCyd lfoZl ,DlyUl vokWMZ 2019* us xkSjfo.;kr vkY;kcÌy ukxiwj egkuxjikfydsph gh lHkk R;kaps fo”ks’k :ikus gkfnZd vfHkuanu djhr vkgs-

    MkW- latho pkS/kjh ukxiwj 'kgjkrhy iz[;kr vfLFkjksxrK MkW- latho pkS/kjh ;kaph jkT;iky lh- fo|klkxj jko

    ;kauh egkjk"Vª vkjksX; foKku fo|kihBkP;k ¼ukf'kd½ O;oLFkkiu eaMGkoj fu;qDRkh dsY;kcÌy ukxiwj egkuxjikfydsph gh lHkk R;kaps fo’ks"k :ikus gkfnZd vfHkuanu djhr vkgs-

    U;k- Hkw"k.k xobZ eqacbZ mPp U;k;ky;krhy U;k;k/kh'k Hkw"k.k jkeÑ".k xobZ ;kaph lokZsPp U;k;ky;kps U;k;ewrhZ

    Eg.kwu fu;qDrh >kyh- vejkorh ftYº;krhy Lye Hkkx vlysYkk Ýstiqjk ;sFks R;kapk tUe >kyk- MkW- ckcklkgsc vkacsMdj ;kaP;k fopkj/kkjk o laLdkjkr r;kj >kysys fcgkjps ekth jkT;iky fnoaxr jk-lq-

  • 9

    xobZ o dey xobZ ;kaps rs lqiq= vkgsr- eqacbZ ;sFks ofdyhl lq:okr dsY;kuarj e-u-ik-ps dk;|kps lYykxkj] ukxiwj [kaMihBkr ljdkjh odhy o R;kuarj eqacbZ mPp U;k;ky;kr U;k;/kh'k v'kh fofo/k ins R;kauh Hkw"kfoyh- R;kaP;k fu;qDRkhcÌy ukxiwj egkuxjikfydsph gh lHkk R;kaps fo’ks"k :ikus gkfnZd vfHkuanu djhr vkgs-

    e-u-ik- 'kkGsrhy 12 oh ijh{ksr mRrh.kZ xq.koar fo|kFkkZaps gkfnZd vfHkuanu egkjk"Vª jkT; ek/;fed vkf.k mPp ek/;fed f'k{k.k eaMGkP;k ckjkohP;k ijh{ksr ukxiwj egkuxjikfydsP;k dfu"B egkfo|ky;krhy fo|kF;kZauh frUgh 'kk[kse/;s mRd`"B dkefxjhps izn'kZu dsys- dyk 'kk[kse/;s ,e-,-ds- vk>kn mnqZ dfu"B egkfo|ky;kP;k rglhu ckuks 'kQqÌhuus 76-46 VDds xq.kkalg izFke Øekad iVdkfoyk- rj lfduk fulk lŞ ;n vkchn vyhus 74-76 VDD;kalg nqljk o fguk dkSlj edcqy vgenus 72-15 VDD;kalg frljk Øekad izkIr dsyk- okf.kT; 'kk[kse/;s ,e-,-ds- vk>kn mnwZ dfu"B egkfo|ky;kP;k xqyQ'kk ;kLehu ;k fo|kFkhZauhus 81 VDD;kalg ckth ekjhr ifgyk Øekad iVdkfoyk- ,e-,-ds- vk>kn mnwZ dfu"B egkfo|ky;kP;k >chuk ijohu o rktkckn mnwZ dfu"B egkfo|ky;kP;k 'kgckt vgen 'kCCkhj vgenus leku 73-23 VDds xq.k feGfor la;qDr nqljk Øekad izkIr dsyk- 72-76 VDds xq.k izkIr dj.kkÚ;k ,e-,-ds- vk>kn mnwZ dfu"B egkfo|ky;kP;k vYQh'kk vatweus frlÚ;k Øekadklg izkfo.; feGfoys- foKku 'kk[kse/kwu ,e-,-ds- vk>kn mnwZ dfu"B egkfo|ky;kP;k njd'kk ukt us 73-16 VDD;kalg izFke] MkW- ckcklkgsc vkacsMdj dfu"B egkfo|kYk;kP;k fgeka'kw jaxkjhus 66-46 VDds xq.kkalg nqljk o rktkckn mnwZ dfu"B egkfo|kYk;kP;k vD'kh;k rkthe eks- olhyus 64-03 VDds xq.k laqikfnr djhr frlÚ;k Øekadkoj ckth Øekadkoj ckth ekjyh- fnO;kax fo|kF;kZae/kwu MkW- ckcklkgsc vkacsMdj dfu"B egkfo|ky;krhy foKku 'kk[ksph fo|kFkhZauh fizrh czkEg.kdjus 59-23 VDD;kalg ;'k feGfoys- ;kf'kok; MkW- ckcklkgsc vkacsMdj dfu"B egkfo|ky;kP;k lq'k'k xq.klsÍhokjus foKku 'kk[ksr 60 VDds rj rktkckn mnwZ dfu"B egkfo|ky;kP;k lehu dk>h tehjmÌhuus dyk 'kk[ksr 67 VDds xq.k iVdkfor ;'k feGfoys-

    ijh{ksr pkaxys ;'k laiknu d:Uk uxjhps ukao ykSdhd dsY;kcÌy e-u-ik- 'kkGsP;k loZ xq.koar fo|kF;kZlg 'kkGsrhy eq[;k/;kid o f'k{kdkaps ukxiwj egkuxjikfydsph gh lHkk fo"ks'k :ikus gkfnZd vfHkuanu djhr vkgs-

    e-u-ik- 10 oh ijh{ksr mRrh.kZ xq.koar fo|kFkkZaps gkfnZd vfHkuanu egkjk"Vª jkT; ek/;fed vkf.k mPp ek/;fed f'k{k.k eaMGkP;k ngkohP;k ijh{ksr ukxiwj

    egkuxjikfydsP;k nqxkZuxj ejkBh ek/;fed 'kkGsph fo|kfFkZauh n'kZuh izHkkdj lqiVdj ;k fo|kfFkZuhus 90-06 VDds xq.kkalg ejkBh ek/;ekrwu izFke Øekad iVdkfoyk- fganh ek/;ekrwu foosdkuan uxj fganh ek/;fed 'kkGsph fo|kfFkZuh fiz;adk cCcq 'kqDyk fgus 86-60 VDds xq.kkalg ifgyk Øekad iVdkfoyk- rktkckn euik mnqZ ek/;fed 'kkGsph fo|kfFkZauh ruthyk xkSj fgus mnqZ ek/;ekrwu 90-60 VDD;kalg ckth ekjyh-

    euikP;k 'kkGse/;s ifgY;kankp lq: >kysY;k baxzth ek/;ekrwu th-,l- cukrokyk ek/;- 'kkGsP;k rgqjk fQjnkSl vyhe us 82-20 VDds xq.k ?ksÅu ;'k feGfoys- MkW- ckcklkgsc vkacsMdj euik ejkBh ek/;fed 'kkGspk fo|kFkhZ vkfnR; vfuy iz/kku us 82-80 VDds xq.k iVdkfoys o fnO;kaxkae/kwu ifgyk ;s.;kpk eku feGfoyk- ekxkloxhZ; fo|kF;kZe/kwu okfYEkdh uxj fganh ek/;fed 'kkGsph fo|kfFkZauh Lokrh HkkSrsdj 83-80 VDds xq.k ?ksÅu ifgyh vkyh-

    ijh{ksr pkaxys ;'k laiknu d:Uk uxjhps ukao ykSdhd dsY;kcÌy e-u-ik- 'kkGsP;k loZ xq.koar fo|kF;kZlg 'kkGsrhy eq[;k/;kid o f'k{kdkaps ukxiwj egkuxjikfydsph gh lHkk fo"ks'k :ikus gkfnZd vfHkuanu djhr vkgs-

    12 oh ifj{ksr mRrh.kZ xq.koar fo|kFkkZaps gkfnZd vfHkuanu egkjk"Vª jkT; ek/;fed vkf.k mPp ek/;fed f'k{k.k eaMGkrQsZ ?kksf"kr dj.;kr vkysY;k ckjkohP;k ijh{ksP;k fudkykr ;ko"khZ ns[khy eqyhauh ckth ekjyh vlwu ;kr ds-Mh-,e- xYlZ dkWyste/khy

  • 10

    fo|kfFkZuh bZf'kdk lfrtk fgus 96-31 VDds ¼626½ xq.k izkIr djhr vOoy Øekad iVdkfoyk vkgs- R;kikBksikB MkW- vkacsMdj dfu"B egkfo|ky;kph fo|kfFkZuh [kq'kh nke;k fgus 96 VDds ¼624½ xq.k IkzkIr djhr fOnrh; Øekad feGfoyk vkgs- rj lsaV ikWy dfu"B egkfo|ky;kpk fo|kFkhZ Hkw"k.k kys o vf[ky Hkkjrh; ikrGhoj R;kpk 262 ok Øekad iVdkfoY;kcÌy ukxiwj egkuxjikfydsph gh lHkk R;kaps fo’ks"k :ikus gkfnZd vfHkuanu djhr vkgs-

    lq[knso /kqosZ vkf.k R;kapk ifjokj

    iksfyl foHkkxkr dk;Zjr vlysys lq[knso /kqosZ vkf.k R;kaP;k ifjokjkus ,fyQaVk rs xsV os vkWQ baMh;k gs 16 fdyksehVj varjkph [kkMh vo?;k 4 rkl 31 fefuVkr ikj d:u foØe uksanfoyk- R;kaP;k foØekph uksan ,f'k;u cqd vkWQ jsdkWMZusgh ?ksryh- /kqosZ ifjokjkpk gk foØe ukxiwj uxjhdjhrk Hkw"k.k vlY;kcÌy ukxiwj egkuxjikfydsph gh lHkk R;kaps fo’ks"k :ikus gkfnZd vfHkuanu djhr vkgs-

    vfuy xMsdj ifCyd fjys'kUl lkslk;Vh vkWQ baMh;k ukxiwj pWIVjP;korhus jk"Vªh; tulaidZ fnukfufeRr

    ekfgrh o tulaidZ {ks=krhy mYys[kuh; ;ksxnkukcÌy ftYgk ekfgrh vf/kdkjh vfuy xMsdj ;kauk ^csLV ih-vkj-vks-* Eg.kwu lUekfur dj.;kr vkY;kcÌy ukxiwj egkuxjikfydsph gh lHkk R;kaps fo’ks"k :ikus gkfnZd vfHkuanu djhr vkgs-

    deykdj /kkji@jktkHkkÅ iksQGh fo'o laokn dsanz ukxiwjrQsZ nso"khZ ukjn t;arh fufeRr i=dkfjrsP;k {ks=kr mYys[kuh; dkefxjh

    dj.kkÚ;k ^yksder* ps leUo; laiknd deykdj /kkji rlsp T;s"B i=dkj jktkHkkÅ iksQGh ;kapk thouozrh iqjLdkjkus lUekfur dj.;kr vkY;kcÌy ukxiwj egkuxjikfydsph gh lHkk R;kaps fo’ks"k :ikus gkfnZd vfHkuanu djhr vkgs-

  • 11

    iz.ko ckaMscqps 'ksrdjhiq= vlysY;k ukxiwj ftYgÓkrhy r:.k iz.ko ckaMscqps ;kus txkrhy loksZPp f'k[kj ekÅaV ,OgjsLV lj d:u uxjhps ukao ykSfdd dsY;kcÌy ukxiwj egkuxjikfydsph gh lHkk R;kaps fo”ks’k :ikus gkfnZd vfHkuanu djhr vkgs- eeggkkiikk SSjj%%&& ffoo’’kk;;iiff==ddssyykk llqq::ookkrr dd:: ;;kk-- Jh-izQqYy xqM/ks %& ek-egkikSjth] vkiyh dkedkt fu;ekoyh vkgs- R;ke/;s vki.k dqBY;k Øek.ks dkedkt dsys ikfgts ;kph fu;ekoyh fu/kkZjhr dsysyh vkgs- R;ke/;s lkafxrys vkgs dh] dkekP;k ckch [kkyhy izek.ks yko.;kr ;srhy- R;ke/;s vki.k Ikz”uksRRkj ifgY;kank ?ksrys ikfgts- ek= vki.k iz”uksRrj u ?ksrk vki.k dkedkt Øeokjh cnyqu jkfgyks vkgs gs cjkscj ukgh- Eg.kqu ifgys iz”uksRRkjs ?;kos] iz”uksRrj uarj vkiys ts dkgh izLrko vlrhy] LFkxu izLrko vlrhy rs ?ksrys ikfgts] R;kP;kuarj fo’k; if=dk ?ksryh ikfgts- ;k lanHkkZrhy dkedkt fu;ekoyh vkiY;kdMs Li’V vkgs- egkikSj %& fuxe lfpokauh dkedkt fu;ekokyh okpqu nk[kokoh- fuxe lfpo %& ek-egkikSjth] ukxiwj egkuxjikfydk lHkk dkedkt fu;ekoyhrhy dye 1 ¼I½ e/;s dkedktkP;k dks.kR;k dkekl izk/kkU; ns.ks] dks.kR;kgh lHksr mifLFkr vl.kk&;k o R;k iz”ukaoj ernku dj.kkÚ;k cgqla[; ikfydk lnL;kaP;k laEerhus ihBklhu vf/kdkÚ;kl dkedktkph dks.krhgh ckc fdaok ckch egkuxjikfydsP;k dk;Zlwphoj R;k dks.kR;kgh Øekus vlY;kl rjh mDr ckc fdaok ckchl izk/kkU; nsrk ;sbZy- Jh-izQqYYk xqM/ks %& ek-egkikSjth] ;ke/;s vls ueqn dsys vkgs dh ikfydk lnL;kauh T;k cn~ny uksVhl fnyh vlsy] vls loZ izLrko gh dkedktkP;k uksVhlhph ckc tsOgk ppsZlkBh ;sbZYk] R;klkBh fo”ks’k #ikus EgVys dh rgdqchlkBh ps lkoZtfud egRokP;k ckchdMs y{k os/kqu ?ks.kkjs izLrko [kkfjt d#u R;keqGs iz”uksRrjs R;kuarj ts izLrko vlsy rs [kkfjt d#u moZjhr dkedktkpk Øe R;kP;ke/;s fuf”pri.kkus vkiY;k foosdkf/kdkÚ;kus vki.k fu.kZ; ?ksoq “kdrk] ek= Øeokjh djhr vlrkauk iz”u gs ifgys ?ks.ks xjtsps vkgs- iz”uksRrjkpk rkl >kY;kuarj vki.k izLrko Lohdkjkos vkf.k R;kuarj Øeokjh cny.;kpk vkiY;kyk fuf”pri.ks vf/kdkj vkgs rks eh ekU; djrks- ek= iz”uksRrj ifgys ?;kos v”kh ek-egkikSjth eh vkiY;kyk fouarh djrks- Jh-lanhi tks”kh %& ek-egkikSjth] 3 efgUks >kysys vkgs lHkkx`g vkt gksr vkgs- ts dkgh vtsaMkojps fo’k; vkgs rs loZ fo’k; vki.k vkt ;sFks ?ks.kkj vkgs vkf.k R;koj vkt ;sFks lokZauk ppkZ djko;kph vkgs- R;kP;keqGs gk vkiyk vf/kdkj vkgs R;k vf/kdkjkizek.ks ifgY;kank iz”u ?;k;ps uarj lfeR;kaP;k fuoM.kqdhps fo’k; ?;kos fdaok ifgY;kank fuoM.kqdhps fo’k; ?;kos uarj iz”uksRRkj ?;kos] fdaok lHkkx`g ;k fBdk.kh ?;k;ps gk vkiyk vf/kdkj vkgs- R;kizek.ks vki.k fo’k; iqdkjyk vkgs- fo”ks’k lferhph fuoM.kqd laiowu vki.k iqkysyk vkgs- ;k lanHkkZr fu;ekoyh fnyh vkgs- rh vkiY;kyk ekU; vkgs dh ukgh ;k lanHkkZr fu.kZ; ?;kok ykxsy] uarj dkedkt djkos ykxsy] loZ dkedkt LFkfxr d#u vk/kh LFkxu izLrkokoj ppkZ dj.ks gs dk;|kus ca/kudkjd vkgs- R;kuarj ØeokjhP;k Qsjcnykpk tks vkiY;kyk vf/kdkj vkgs rks vkEgh EkkU; djrks] R;ke/;s dqBysgh daQ;qtu ukgh- ek= tj LFkxu izLrko ;k lHkkx`gke/;s vkyk vlsy] R;k lanHkkZe/;s iz”uksRrjkpk rkl laiY;kuarj vkiY;kyk rks izLrko ifgY;kank ppsZlkBh ?;kok ykxsy] R;kph vuqerh vkgs fdaok ukgh rls vkiY;kyk lHkkx`gkyk dGokos ykxsy] R;kuarj vkiY;kyk dzeokjh fuf”pr djrk ;sbZy- lUekufu; lRrki{k usR;kauh EgVys R;kaP;k erk”kh eh lger vkgs- ek= LFkxu izLrko tj vkYkk vlsy R;k fLFkrhe/;s] lHkkx`gkP;k dkedkt fu;ekoyhe/;s fu;ekizek.ks ts fu/kkZjhr d#u fnys vkgs

  • 12

    R;kizek.ks ;k lHkkx`gkps dkedkt pky.ks vko”;d vkgs- Jh-lanhi tks”kh %& ek-egkikSjth] LFkxu izLrko vkysyk vkgs vkf.k LFkxu izLrko vki.k Lohdkj.kkj ns[khy vkgs- R;keqGs iz”uksRrjkP;k rklkuarj gk LFkxu izLrko vkiY;kyk iqdkjrk ;sbZy R;kosGh ppkZ ns[khy dj.ks visf{kr vkgs- Jh-izQqYy xqM/ks %& ek-egkikSjth] dkedkt fu;ekoyhe/;s vls EgVys vkgs dh] ek-egkikSjkauh lgerh fnyh vlyh rj] vkf.k lRrki{k Eg.krkr dh laEerh ns.kkj vkgs- gs x`ghr /k#u iz”uksRrjkP;k rklkuarj Eg.kts loZ dkedkt lq# gks.;kiqohZ izLrko ekaM.;kph ijokuxh ekxrk ;sbZy] Eg.kts ek-egkikSjth gk fu;e vkgs- iz”uksRrjkpk rkl laiY;kuarj vkiY;kyk loZ dkedkt LFkfxr d#u ;k fBdk.kh tks fuoM.kwdhpk tks dk;ZØe vki.k ;k fBdk.kh ykoysyk vkgs rs egRokps vlq “kdrs ijarq rs loZ LFkfxr d#u lokZr ifgys LFkxu izLrko ?ks.ks ca/kudkjd vkgs- egkikSj %& vkiY;kyk tks vtsaMk feGkysyk vkgs- R;ke/;s ekxhy fopkjk/khu fo’k; ;k varxZr vki.k gs fo’k; ?ksoq “kdrks- Jh-izfo.k nVds %& ek-egkikSjth] ek>h izQqYYkthauk fouarh vkgs lHkkx`g gs d/kh ijaijsus lq/nk pkyrs vkf.k d/kh fu;ekr lq/nk pkyrs- vkf.k bysD”kups toGikl 10 rs 12 fyQkQs n;k;ps vkgs- rh izkslsl vki.k vkViqu Vkdq vkf.k uarj iqkysyh vkgs- ekxhy lHksps rs fo’k; vkgs Eg.kqu R;kpk Øe vkEgh ifgY;kank ykorks gs ykWftd tj ykor vlsy rj rs iq.kZr% pqdhps vkgs- ekxhy lHksps ts LFkfxr fo’k; ;k lHksph dLVMh gksrs] rh ;k lHksph ekydh gksrs- R;keqGs vki.k Ikz”uksRrjkpk rkl ?ksrY;kuarj vki.k LFkxu izLrkokoj ppkZ djkoh- vkf.k loZ dkedkt rks Ik;Zr LFkfxr Bsokos- dkedkt fu;ekoyh uqlkj eh ekx.kh djrks] vki.k ekU; djkoh fdaok vekU; djkoh R;kpk fu.kZ; vki.k lHkkx`gke/;s fnyk ikfgts- Jh-izfo.k nVds %& ek-egkikSjth] ijr vki.k ,dnk lfpokaps er ?;kos v”kh ek>h fouarh vkgs- fuxe lfpo %& ek-egkikSjth] ;k osGslph th vkiyh fo’k; if=dk vkgs- rh FkksM;k osxG;k izdkjph vkgs- ;ke/;s FkksMs da¶;qtu fuekZ.k gksoq “kdrs- Jh-tqYQs[kkj HkqV~Vks %& ek-egkikSjth] fo’k; if=dk dkSu ls fu;e ds fglkc ls cuk;h x;h gSA fuxe lfpo %& ek-egkikSjth] vkrki;Zar T;k izek.ks fo’k; if=dk r;kj djhr gksrks R;kpizek.ks r;kj dsysyh vkgs- ijarq ;ke/;s ts ekxhy fopkjk/khu fo’k; jkgrkr] ts f”kYyd jkfgysys fo’k; vlrkr R;kyk vki.k Ikzk/kkU; nsrks R;keqGs fnukad 20-12-2018 jksthP;k lHkse/;s LFkfxr vlysys ts fo’k; gksrs Rks vki.k ifgY;k Øekadkoj ?ksrys vkgs R;kuarj 21-02-2019 P;k lHksps ?krys vkgs- Jh-lanhi lgkjs %& ek-egkikSjth] vlk dkgh fu;e vlsy rj rks okpqu nk[kokok- Jh-izQqYYk xqM/ks %& ek-egkikSjth] ekxhy lHksps loZP;k loZ fo’k; vkgs rs ;k lHksps fo’k; vkgs- Jh-lanhi lgkjs %& ek-egkikSjth] fuxe lfpokauk oknfookn dj.;kph xjt ukgh- R;kauh QDr fu;e okpqu nk[kokos- R;kauh tks fu;e okpwu nk[kfoyk tj R;kP;k foijhr tkr vlw rj ex rh xks’V osxGh] ijarq fu;ekyk idMwu tj lHkk pkyr vlsy] rj rh xks’V osxGs] rs fu;eke/;s clrs dh ukgh clr] clr vlsy rj rls lkaxkos] clr ulsy rj rls lkaxkos- R;ke/;s tj dkxn vlsy rj rls okpwu nk[kok- fuxe lfpo %& ek-egkikSjth] vf/kfu;e 404 vUo;s LFkxu izLrko vktP;k lHkslkBh ?ks.;kr vkysyk vkgs- Jh-rkukth ouos %& ek-egkikSjth] lHkkx̀gkpk osG ok;k ?kkyfoY;kis{kk vki.k iz”uksRrjs ?ksowu LFkxu izLrkokoj ppkZ djkoh- lHkkx`gkpk osG lRrki{k ?kkyfor vkgs- Jh-lanhi tks”kh %& ek-egkikSjth] lHkkx`gkpk osG dks.k ok;k ?kkyfor vkgs gs loZ lHkkx`g ikgr vkgs- izR;sd iz”ukoj ppkZ djkoh] izR;sd iz”ukoj ;k fBdk.kh l[kksy ppkZ Ogkoh gk vkepk ekul

  • 13

    vkgs rks ns[khy vkEgh lkafxryk- ijarq dkghrjh fu;e dk

  • 14

    vkysys vkgs- T;k dkgh lferh fu;qDr dj.;kpk tks iz”u vkgs rks ufou xVusrk fu;qDr gksbZi;Zr rks izLrko LFkfxr dj.;kr ;kok] vkEgh vkiY;kyk ts fuosnu fnys vkgs R;koj vki.k fopkj djkok- Jh-eks-teky %& ek-egkikSjth] fo’k; Ø 329 es eSus vkils ifgys Hkh dgk gSA ukxiwj egkuxjikfydk es cgqtu lekt ikVhZ dk xVusrk gksus ds dkj.k vkSj gekjs ikVhZ es rkaf=d erHksn gksus ds dkj.k vHkh rd ukxiwj egkuxjikfydk vkSj foHkkxh; vk;qDr us ,slk dksbZ ifji=d ugh fn;k x;k] ftldk eryc eS vkt Hkh cgqtu lekt ikVhZ dk xVusrk dj ds ;gk ij gqW blfy;s eS vkils dguk pkg jgk gqW dh] ;g tks lferh ds lnL; gS muds uke eS vkidks vxyh lHkk eS nqWaxkA Jh-lanhi tks”kh %& ek-egkikSjth] ek-lnL; Jh-eks-teky ;kauh Li’V lkafxrys dh rs ,dgh uko nsr ukgh- rs iqkY;kps ?kksf"kr dj.;kr ;srs- v'kk fjrhus egkjk"Vª egkuxjikfydk vf/kfu;ekrhy dye 25¼5½ o 25¼6½ vUo;s ifjogu lferhps 6 lnL; fpB~;k Vkdwu fuo`Ÿk >kys- fjDr >kysY;k 6 tkxk egkjk"Vª egkuxjikfydk vf/kfu;ekrhy dye 25¼7½ vUo;s Hkkjrh; turk i{kkrQsZ 5 lnL; o cgqtu lekt i{kkrQsZ 1 lnL;kps ukefunsZ'ku o"kZ 2019&2020 o 2020&2021 djhrk use.kwd dj.;kpk iz'u lHkkx`gkus fopkjkr ?ksoqu cgqtu lekt i{kkrQsZ 1 lnL;kps ukefunsZ'ku iq

  • 15

    Jh-ftrsanz ?kksMsLokj %& ek-egkikSjth] ikVhZ ds ofj’B usrk] ukxiwj “kgj ds ftYgk/;{k vkSj bl lnu es ukxiwj egkuxjikfydk ds pquko es pqudj vk;s gq;s vU; 9 uxjlsod us vkidks fuosnu fn;k gS] ;g vyx ckr gS dh foHkkxh; vk;qDr dks gekjk i= tk ugh ik;k] og tk;saxkA Jh-izQqYy xqM/ks %& ek-egkikSjth] gk fo’k; >kY;kuarj ukefunsZf”kr lnL; ?ksrk ;srkr dk; ;k lanHkkZr ekfgrh ns.;kr ;koh- egkikSj %& ukefunsZf”kr lnL; ?ksrk ;srkr dk; ;k lanHkkZr fuxe lfpokauh ekfgrh n;koh- fuxe lfpo %& ek-egkikSjth] dk;|ke/;s R;kauk rls izfrca/k ukgh- ijarq ernkukpk vf/kdkj R;kauk ukgh- ekxph th lferh gksrh R;ke/;s vki.k rhu lnL;kauk lferhe/;s “kkehy dsysys gksrs- ts 5 ukefunsZf”kr lnL; vkgs R;kauk dks.kR;kgh egkuxjikfydsP;k lferh Eg.kk] fdaok bysD”ku Eg.kk\ Jh-izQqYYk xqM/ks %& Eg.kts rs LFkk;h lferhoj lnL; Eg.kqu fu;qDr gksoq “kdrkr- fuxe lfpo %& ek-egkikSjth] R;kauk rlk izfrca/k ukgh- ijarq R;kauk OgksVhax ps vf/kdkj ukgh- Jh-izQqy xqM/ks %& ek-egkikSjth] vki.k ukefunsZf”kr lnL;kauk LFkk;h lferhoj ikBoq “kdrks] QDr R;kauk OgksVhaxps vf/kdkj ukgh- ek-egkikSjth ;sFks vki.k fu;ekizek.ks [kjks[kj dkedkt djr vkgs dk;\ laiq.kZ i/nrhoj iz”ufpUg fuekZ.k gksr vkgs- ek-egkikSjth] fuxe lfpo Eg.krkr dh ukefunZsf”kr lnL; gk LFkk;h lferhoj fu;qDr gksoq “kdrks- fuxe lfpo %& ek-egkikSjth] eh vls EgVys ukgh dh gksoq “kdrks] R;kauk rlk izfrca/k ukgh- ijarq R;kauk OgksVhax ps vf/kdkj ukgh vls eh EgVys vkgs- dks.kkyk ikBok;ps gk vf/kdkj i{kkpk vkgs- Jh-izQqy xqM/ks %& ek-egkikSjth] LFkk;h lfeR;k vkf.k fo”ks’k lferhyk osxGs vls fnysys ukgh- loZ lfeR;ke/;s ukefunsZf”kr lnL;kaph fu;qDrh djrk tj ;sr vlsy rj R;kauh r”kh fu;ekoyh okpqu nk[kokoh- R;keqGs ;k lHkkx`gkus tj ,[kknk ik;aMk eatwj dsyk rj rks daVhU;qo jkghy] Eg.kqu ;k lanHkkZrhy fu;ekoyh riklw.k tks Ik;Zr rh fu;ekoyh fuf”pr gksr ukgh rks Ik;Zr ukefunsZf”kr lnL;kaph fu;qDrh fo”ks’k lferhojph LFkfxr Bsokoh] gh ek-egkikSjth] ek>h fouarh vkgs- Jh-lanhi tks”kh %& ek-egkikSjth] [kjs Eg.kts vkiY;kyk lHkkx`gkps iqs vkiY;kyk er vkgs dh vki.k rs uko ?kksf’kr dsys vkgs- ;k lanHkkZr vki.k dk;|kP;k lYykxkjkps er fopkjkos- Jh-izQqYYk xqM/ks %& ek-egkikSjth] lRrki{k usR;kauh ;k fBdk.kh EgVys dh] ukefunsZf”kr lnL; lferhoj fu;qDr gksoq “kdrks dh ukgh gs vR;ar egRokpk iz”u vkgs vkf.k R;k lanHkkZe/;s rqEgkyk iqkyh ;kauk] ifgys LFkxu izLrkokoj vkEgh ppkZ ekfxryh gksrh rh cgqerkP;k vk/kkjkoj vki.k QsVkGqu ykoyh- Jh-lanhi tks”kh %& ek-egkikSjth] ikWbaV vkWQ vkWMZj eh dqBs EgVys dh gh dk;Zokgh gksrh rh egRokph uOgrh- eh gs EgVys vkgs dh ekxP;k ,d o’kZHkj ukefunsZf”kr lnL; ;k lferhoj jkfgys] ukefunsZf”kr lnL;kauk ;k lHkkx`gkus fuoMwu fnys] ekxps o’kZ xsys R;k laiw.kZ o’kZHkjkP;k dkGke/;s vkiY;kyk dqBysgh y{kkr vkys ukgh- vkf.k vkt y{kkr vkys gs eatwj vkgs- Jh-izQqYYk xqM/ks%& ek-egkikSjth] ekxP;k o’kZHkjkP;k dkGke/;s T;k ukefunsZf”kr lnL;kaph fu;qDrh >kyh R;ke/;s vkeP;k utjpqdhus pqdys vlsy rj fuf”pri.kkus pqdw “kdrs] ek= rh pwd funsZ”kukl vkY;kuarj tj ekU;rk nsr vlsy rj rs pqdhps gksbZYk-

  • 16

    fuxe lfpo%& ek-egkikSjth] ikfydk lnL;kaph MsfQus”ku ;ke/;s fnysyh vkgs- ikfydk lnL; Eg.kts 1- egkuxjikfydspk lnL; Eg.kqu fjrlj fuoMqu vkysyk O;Drh R;ke/;s T;kyk egkuxjikfydsP;k dks.kR;kgh lHkse/;s er ns.;kpk vkf.k 2- egkuxjikfydspk egkikSj Eg.kqu o egkuxjikfydsP;k dks.krkgh lHkkirh Eg.kqu fuoMwu ;s.;kpk gDd vl.kkj ukgh- v”kk lnL;kapk R;ke/;s lekos”k gksrks- Jh-izQqYYk xqM/ks %& ek-egkikSjth] vkiY;kdMs cgqer vkgs- vki.k fparkp d# udk vkiY;kyk tls okVrs rls djk ijarq vkepk vk{ksi uksanor pyk- ek-egkikSjth ;kyk vkepk vk{ksi vkgs- egkikSj %& ek-lnL;kapk ;k fo’k;kyk vk{ksi uksanfo.;kr ;kok- Bjko dz-378@fo-Ø- 330 % & egkjk"Vª egkuxjikfydk vf/kfu;e dye 30¼7½ vUo;s 10 ølfpoky; foHkkxÀ fo'ks"k lferhps foltZu d:u dye 30¼1½ vUo;s [kkyhy izek.ks 10 fo'ks"k lfeR;k xfBr d:u izR;sd fo'ks"k lferh e/;s 9 lnL;] Hkkjrh; turk i{kk rQsZ 6] Hkkjrh; jk"Vªh; dk¡xzsl i{kk rQsZ 2 o cgqtu lekt rQsZ 1 lnL;kps i{kfugk; ukefunsZ'ku dj.;kpk iz'u lferhus fopkjkr ?ksryk

    1½ LFkkiR; o izdYi fo'ks"k lferh 2½ oS|dh; lsok o vkjksX; fo'ks"k lferh 3½ fo/kh o lkekU; iz'kklu fo'ks"k lferh 4½ f'k{k.k fo'ks"k lferh 5½ xfyPN oLrh fueqZyu o ?kjcka/k.kh fo'ks"k lferh 6½ ØhMk fo'ks"k lferh 7½ efgyk o cky dY;k.k fo'ks"k lferh 8½ tyiznk; fo'ks"k lferh 9½ dj vkdkj.kh o dj ladyu fo'ks"k lferh 10½ vfXu'keu o fo|qr fo'ks"k lferh egkikSj%&fuxe lfpokauh ;k lanHkkZr izkslsl lq: djkoh- fuxe lfpo%& ek-egkikSjth] egkjk’Vª egkuxjikfydk vf/kfu;ekUo;s ;k lferhps foltZu dsys vlrk vkrk ;k 10 fo'ks"k lfeR;kapss iquZxBu d:u ;kr 9 lnL;kaps ukefunsZ”ku djko;kps vkgs- ;k vUo;s Hkkjrh; turk ikVhZyk 6 lnL;kaps ukefunsZ”ku djko;kps vkgs- Hkkjrh; jk’Vªh; dkWxszl ;kauk 2 lnL;kaps ukefunsZ”ku djko;kps vkgs vkf.k cgqtu lekt i{kkyk 1 lnL;kps ukefunsZ”ku djko;kps vkgs- gs ukefunsZ”ku vkiY;kyk can y[kksV;kr djko;kps vkgs- ;kph fOgfMvksxzkQh lq/nk dj.kkj vkgs-

    ;k vuq"kaxkus Hkkjrh; turk ikVhZyk 6 ek-lnL;kaps ukefunsZ'ku izR;sd lferhdfjrk djko;kps vkgs- Hkkjrh; jk"Vªh; dkWxzsl ;kauk 2 ek-lnL;kaps ukefunsZ'ku izR;sd lferhdfjrk djko;kps vkgs rlsp cgqtu lekt i{k ;kauk 1 ek-lnL;kaps ukefunsZ'ku izR;sd lferhdfjrk djko;kps vkgs-

    xVusR;kauk fouarh dj.;kr ;srs dh R;kauh can y[kksV;ke/;s vkiY;k lnL;kaps i{k vkf.k xVfugk; ukefunsZ'ku i= ek-egkikSjth ;kaP;kdMs lknj djkos- Jh-eks-teky %& ek-egkikSjth] fo’k; Ø 329 ds fy;s tks cgqtu ikVhZ ds uke nsuk gS] blfy;s eS vkils fuosnu djrk gqW dh vxyh lHkk esa ek-lnL;ksads uke fn;s tk;saXks Jh-ftrsanz ?kksMsLokj %& ek-egkikSjth] fuyacukph izØh;k ufou xVusrk fu;qDRk dj.;kph izØh;k ikVhZ Lrjkoj Ogk;ph vkgs- R;k vuq’kaxkus 9 uxjlsodkaps o i{kkps i= vkiY;kyk lqiqrZ dj.;kr vkysys vkgs- T;k dkgh lferh fu;qDr dj.;kpk tks iz”u vkgs rks ufou xVusrk fu;qDr gksbZi;Zr rks izLrko LFkfxr dj.;kr ;kok] vkEgh vkiY;kyk ts fuosnu fnys vkgs R;koj vki.k fopkj djkok- Jh-rkukth ouos %& ek-egkikSjth] gh th izØh;k ukos ns.;kph vkgs- R;kpk vkEgh ;k fBdk.kh cfg’dkj djrks- Jh-eks-teky %& ek-egkikSjth] fo’k; Ø 329 es eSus vkils ifgys Hkh dgk gSA ukxiwj egkuxjikfydk es cgqtu lekt ikVhZ dk xVusrk gksus ds dkj.k vkSj gekjs ikVhZ es rkaf=d erHksn gksus ds dkj.k vHkh rd ukxiwj egkuxjikfydk vkSj foHkkxh; vk;qDr us ,slk dksbZ ifji=d ugh

  • 17

    fn;k x;k] ftldk eryc eS vkt Hkh cgqtu lekt ikVhZ dk xVusrk dj ds ;gk ij gqW blfy;s eS vkils dguk pkg jgk gqW dh] ;g tks lferh ds lnL; gS muds uke eS vkidks vxyh lHkk eS nqWaxkA Jh-lanhi tks”kh %& ek-egkikSjth] ek-lnL; Jh-eks-teky ;kauh Li’V lkafxrys dh rs ,dgh uko nsr ukgh- rs iq

  • 18

    2. Ikzeksn rHkkus 3. fjrk eqGs 4. Lokrh vk[krdj 5. Lkq’kek pkS/kjh 6. Ikzfeyk eaFkjkuh

    5-xfyPN oLrh fueZqyu] ?kj cka/k.kh o lektdY;k.k fo'ks"k lferh fuxe lfpo%& xfyPN oLrh fueZqyu] ?kj cka/k.kh o lektdY;k.k fo'ks"k lferhdfjrk Hkkjrh; turk ikVhZrQsZ [kkyhy 6 ek-lnL;kaps uke funsZ'ku dj.;kr vkys vkgs-

    vuq dz- ek-lnL;kps uko 1. Yk{eh ;kno

    2. m’kk iWyV

    3. HkkX;Jh dkurksMs

    4. vfuy xsaMjs

    5. _frdk eljke

    6. Ikzeksn dkSjrh

    6- fdzMk fo”ks’k lferh fuxe lfpo%& fdzMk fo'ks"k lferhdfjrk Hkkjrh; turk ikVhZrQsZ [kkyhy 6 ek-lnL;kaps uke funsZ'ku dj.;kr vkys vkgs-

    vuq dz- ek-lnL;kps uko 1. Ikzeksn fp[kys 2. Lkqfuy fgj.kokj 3. Lkjyk uk;d 4. dkark ykjksdj 5. usgk ok?kekjs 6. Ekfu’kk dksBs

    7-efgyk o ckydY;k.k fo'ks"k lferh fuxe lfpo%& efgyk o ckydY;k.k fo'ks"k lferhdfjrk Hkkjrh; turk ikVhZrQsZ [kkyhy 6 ek-lnL;kaps uke funsZ'ku dj.;kr vkys vkgs-

    vuq dz- ek-lnL;kps uko 1. Lkaxhrk fx&gs 2. fo”kk[kk eksgksM 3. fnO;k /kqjMs 4. eaxyk [ksdjs 5. Ekfu’kk vrdjs 6. Uklhe ckuks

    8-tyiznk; fo'ks"k lferh fuxe lfpo%& tyiznk; fo'ks"k lferhdfjrk Hkkjrh; turk ikVhZrQsZ [kkyhy 6 ek-lnL;kaps uke funsZ'ku dj.;kr vkys vkgs-

    vuq dz- ek-lnL;kps uko 1. fot; >yds

  • 19

    2. Hkxoku esakysyh vkgs-

    vuq dz- ek-lnL;kps uko

  • 20

    1. vHk; xksVsdj

    2. fd”kksj oku[ksMs

    3. fo|k eMkoh

    4. Lkksukyh dMw

    5. iYyoh “kkedqGs

    6. T;ksrh fHklhdj

    egkikSj%& oS|dh; lgk¸; o vkjksX; fo'ks"k lferhdfjrk Hkkjrh; turk ikVhZrQsZ [kkyhy 6 ek-lnL;kaph fu;qDrh >kysyh vkgs-

    vuq dz- ek-lnL;kps uko 1. fojsanz dqdjstk

    2. ygwdqekj csgrs

    3. Ukkxs”k lgkjs

    4. fyyk gkFkhcsM

    5. fo”kk[kk ckars

    6. Lkjhrk dkojs

    egkikSj%&fo/kh o lkekU; iz”kklu fo”ks’k lferhdfjrk Hkkjrh; turk ikVhZrQsZ [kkyhy 6 ek-lnL;kaph fu;qDrh >kysyh vkgs-

    vuq dz- ek-lnL;kps uko 1. /kjeiky esJke

    2. feuk{kh rsyxksVs

    3. Tk;Jh okMhHkLes

    4. “kdaqaryk ikjos

    5. Lkqes/kk ns”kikaMs

    6. Ekfu’kk /kkoMs

    egkikSj%& f'k{k.k fo'ks"k lferhdfjrk Hkkjrh; turk ikVhZrQsZ [kkyhy 6 ek-lnL;kaph fu;qDrh >kysyh vkgs-

    vuq dz- ek-lnL;kps uko 1. fnyhi fnos

    2. Ikzeksn rHkkus

    3. fjrk eqGs

    4. Lokrh vk[krdj

    5. Lkq’kek pkS/kjh

    6. Ikzfeyk eaFkjkuh

    egkikSj%& xfyPN oLrh fueZqyu] ?kj cka/k.kh o lektdY;k.k fo'ks"k lferhdfjrk Hkkjrh; turk ikVhZrQsZ [kkyhy 6 ek-lnL;kaph fu;qDrh >kysyh vkgs-

    vuq dz- ek-lnL;kps uko 1. Yk{eh ;kno

    2. m’kk iWyV

    3. HkkX;Jh dkurksMs

  • 21

    4. vfuy xsaMjs

    5. _frdk eljke

    6. Ikzeksn dkSjrh

    egkikSj%& fdzMk fo'ks"k lferhdfjrk Hkkjrh; turk ikVhZrQsZ [kkyhy 6 ek-lnL;kaph fu;qDrh >kysyh vkgs-

    vuq dz- ek-lnL;kps uko 1. Ikzeksn fp[kys 2. Lkqfuy fgj.kokj 3. Lkjyk uk;d 4. dkark ykjksdj 5. usgk ok?kekjs 6. Ekfu’kk dksBs

    egkikSj%& efgyk o ckydY;k.k fo'ks"k lferhdfjrk Hkkjrh; turk ikVhZrQsZ [kkyhy 6 ek-lnL;kaph fu;qDrh >kysyh vkgs-

    vuq dz- ek-lnL;kps uko 1. Lkaxhrk fx&gs 2. fo”kk[kk eksgksM 3. fnO;k /kqjMs 4. eaxyk [ksdjs 5. Ekfu’kk vrdjs 6. Uklhe ckuks

    egkikSj%& tyiznk; fo'ks"k lferhdfjrk Hkkjrh; turk ikVhZrQsZ [kkyhy 6 ek-lnL;kaph fu;qDrh >kysyh vkgs-

    vuq dz- ek-lnL;kps uko 1. fot; >yds

    2. Hkxoku esa

  • 22

    egkikSj%& vfXu'keu o fo|qr fo'ks"k lferhdfjrk Hkkjrh; turk ikVhZrQsZ [kkyhy 6 ek-lnL;kaph fu;qDrh >kysyh vkgs-

    vuq dz- ek-lnL;kps uko 1. lat; ckyikaMs 2. fu”kkar xka/kh 3. oanuk Hkqjs 4. Okfurk nkaMsdj 5. Lkanhi xobZ 6. Hkkjrh caqns

    egkikSj%& ek-lRrki{k usrs] ;kaP;k rQsZ fo'ks"k lferhdfjrk vkysYkh ukos lferh lnL; Eg.kqu fu;qDr >kY;kph ?kks"k.kk djrs- ;k lHkkx`gkr T;k ek-lnL;kaph fu;qDrh fo”ks’k lferhdfjrk >kysyh vkgs R;kaps eh vfHkuanu djrs- ;k fo’k;kyk Hkkjrh; jk’Vªh; dkWXkzsl i{kkpk vk{ksi ukasnowu ngk fo”ks’k lferh xBhr dj.;kpk fo’k; cgqerkus eatwj dj.;kr ;srs- ;k ek-egkikSjth ;kauh dsysY;k ?kks’k.ksl lHkkx`gkus ekU;rk iznku dsyh-

    1-LFkkiR; o izdYi fo'ks"k lferh vuq dz- ek-lnL;kps uko

    1. vHk; xksVsdj

    2. fd”kksj oku[ksMs

    3. fo|k eMkoh

    4. Lkksukyh dMw

    5. iYyoh “kkedqGs

    6. T;ksrh fHklhdj

    2- oS|dh; lgk¸; o vkjksX; fo'ks"k lferh vuq dz- ek-lnL;kps uko

    1. fojsanz dqdjstk

    2. ygwdqekj csgrs

    3. Ukkxs”k lgkjs

    4. fyyk gkFkhcsM

    5. fo”kk[kk ckars

    6. Lkjhrk dkojs

    3- fo/kh o lkekU; iz”kklu fo”ks’k lferh vuq dz- ek-lnL;kps uko

    1. /kjeiky esJke

    2. feuk{kh rsyxksVs

    3. Tk;Jh okMhHkLes

    4. “kdaqaryk ikjos

    5. Lkqes/kk ns”kikaMs

    6. Ekfu’kk /kkoMs

    4- f'k{k.k fo'ks"k lferh vuq dz- ek-lnL;kps uko

    1. fnyhi fnos

  • 23

    2. Ikzeksn rHkkus

    3. fjrk eqGs

    4. Lokrh vk[krdj

    5. Lkq’kek pkS/kjh

    6. Ikzfeyk eaFkjkuh

    5- xfyPN oLrh fueZqyu] ?kj cka/k.kh o lektdY;k.k fo'ks"k lferh vuq dz- ek-lnL;kps uko

    1. Yk{eh ;kno

    2. m’kk iWyV

    3. HkkX;Jh dkurksMs

    4. vfuy xsaMjs

    5. _frdk eljke

    6. Ikzeksn dkSjrh 6- ØhMk fo'ks"k lferh

    vuq dz- ek-lnL;kps uko 1. Ikzeksn fp[kys

    2. Lkqfuy fgj.kokj

    3. Lkjyk uk;d

    4. dkark ykjksdj

    5. usgk ok?kekjs

    6. Ekfu’kk dksBs 7- efgyk ckydY;k.k fo'ks"k lferh

    vuq dz- ek-lnL;kps uko 1. Lkaxhrk fx&gs 2. fo”kk[kk eksgksM 3. fnO;k /kqjMs 4. eaxyk [ksdjs 5. Ekfu’kk vrdjs 6. Uklhe ckuks

    8- tyiznk; fo'ks"k lferh

    vuq dz- ek-lnL;kps uko 1. fot; >yds

    2. Hkxoku esa

  • 24

    9- dj vkdkj.kh o dj ladyu fo'ks"k lferh vuq dz- ek-lnL;kps uko

    1. Lkanhi tk/ko

    2. Lkqfuy vxzzoky

    3. egsanz /kufot;

    4. js[kk lkdksjs

    5. f”kYik /kksVs

    6. mToyk “kekZ

    10- vfXu'keu o fo|qr fo'ks"k lferh

    vuq dz- ek-lnL;kps uko 1. lat; ckyikaMs

    2. fu”kkar xka/kh

    3. oanuk Hkqjs

    4. Okfurk nkaMsdj

    5. Lkanhi xobZ

    6. Hkkjrh caqns

    Bjko dz-380%& ukxiwj egkuxjikfydsP;k fnukad 20-02-2018 ps loZlk/kkj.k lHksr iz'u Ø- 66 e/;s >kysY;k ppsZuqlkj ek- egkikSjth ;kauh fnysY;k funsZ'kkUo;s] izorZu foHkkxklacaf/kr pkSd'kh ek- fuxe vk;qDr ;kaps Lrjkoj dj.;kps funsZ'k gksrs- ek- mik;qDr ¼1½ ;kauh lknj dsysyk pkSd'kh vgoky ¼uLrhr miyC/k izek.ks½ lHkkx`gkP;k le{k lknj lknj dj.;kpk iz“u lHkkx`gkus fopkjkr ?ksowu ekxP;k lHkse/;s ts fu.kZ; >kys R;kpk ,-Vh-vkj- iqksufugk; izkdyukph ekfgrh o R;kr da=kVnkjkl Ñ=he VWd cufo.;k O;frfjDr dks.k dks.krs dke dj.ks visf{kr gksrs- rlsp ;k laiw.kZ dkekl dks.kR;k gsMe/kqu fu/kh miyC/k dj.;kr vkys- rlsp R;k laiw.kZ dkekps ns;ds vnk >kyh vFkok ukgh- ;k lanHkkZr ?ksrysY;k fu.kZ;koj lfoLrj ppkZ d#u mphr fu.kZ; ?ks.;kdfjrk egkjk"Vª egkuxjikfydk vf/kfu;ekrhy ^^1 ¼ts½** izek.ks uksVhl lHkkx̀gkus fopkjkr ?ksowu ek- miegkikSjth ;kaP;k v/;{krs[kkyh rhu ek-lnL;kaph pkSd”kh lferh fu;qDr dj.;kr ;koh- lferhekQZr lknj dsysyk pkSd”kh vgoky iq

  • 25

    Bjko dz-382%& 1½eu ikP; k ys[kk ‘kk[ske/ ;s izfrfu ; qD rhp s euikP ;k vkL F kkiusu ql kj fd rh ins vkgsr- rl sp euikP ; k ys[kk ‘kk[ksr izfrfu ;qD rh O ; frfjD r fd rh ‘kkl u kps lsokfu o` Rr d eZp kjh d k; Z jr vkgsr- R; ka u k fu; qD rh nsrkau k ‘kklu fu. kZ ; kP ; k vf/ ku jkg w u fu; qD rh fnyh d k;\ ek- mP p U; k; ky; eaqcb Z ;sF ks nk[ky tu fg r ;kp h d k Ø-85@2008 l anH kkZ rh y ek- mP p U; k; ky; kP; k vkns’kku ql kj eg kjk”V ª ‘kkl u l kekU; iz’kkl u foH kkx] ‘kkl u fu . kZ; Ø- vkjb Z , e&1509 @iz-Ø-58@2009 @13 fn- 10 tkusokjh 2010 rl sp eg k- ‘kkl u l kizfo] ‘kklu fu . kZ; Ø- l ad h. kZ &2715@iz-Ø-1 00@13 fn- 17 fMlsacj 2016 ‘kkl u kP;k ifji=d kuql kj vaeyctko. kh >kyh d k; \

    2½ eu ikP ; k ys[kk ‘kk [ks e/ ; s inksUu rh P ; k inkoj osru J s. kh 9 300&34800 x zsM osru 4400 ; k inkaoj ys[kk ‘kk[ksr eu ikps vank ti=d h; vf/ kd kjh] ys[kkf/ kd kjh o fuxe ys[kkifj{ kd gs ins vl a rku k eu ikP ; k ; k inakoj eu ikP ks d eZ p kjh oxGw u ‘kklu kps foRr foH kkx kp s J h - ftrsanz jkÅ r ; akp h ys[kkf/ kd kjh ; k inkoj x zsM osru 5400 o 4600 ; kap h ; k inkoj inL F kkiu k d k d j. ; kr ;sr vkgs\ 3½ fn- 20@07@201 8 P ; k foRr foH kkx kp s fou arh cnY; kP ; k vkns’kke/ ;s J h - jktw u RF kw th ‘ksaMs ; kap h u kx iw j eg kux jikfydsr R; kau h d sysY; k fou arh P ; k vuq”kax ku s ‘kkl u kP ; k foRr foH kkxkus eu ike/; sa in fjD r vkg s@u kg h ; kph [kkrjtek u d jrk cnyh dsY; keqGs R; kp h eu ike/ ;s d ks. kR; k inkoj inL F kku k d j. ; kr ;sb Z y\ fd aok J h- jkÅ r fd aok J h - d koGs ; kap s tkx soj R; kau k inL F kku k ns. ; kr ;s. kkj d k; \ ;k lanHkkZr ?ksrysY;k fu.kZ;koj lfoLrj ppkZ d#u mphr fu.kZ; ?ks.;kdfjrk egkjk"Vª egkuxjikfydk vf/kfu;ekrhy ^^1 ¼ts½** izek.ks uksVhl lHkkx`gkus fopkjkr ?ksowu ek- lnL;kauh uksVhl ijr ?ks.;kps lqpfoY;kizek.ks ;kph lHkkx`gkus ,derkus uksan ?ksryh- Bjko dz-383% & ukxiwj egkuxjikfydsP;k fles varxZr fdrh ryko vlwu R;k rykokaph ukos dk;\ ;k rykokaph ns[kHkky dj.;kph tckcnkjh dks.kR;k foHkkxkdMs lksifo.;kr vkyh vkgs- l/;k fLFkrhr ;k rykokaph fLFkrh d'kh vkgs- ;k rykokps vfLrRo dk;e jkg.;klkBh egkuxjikfydsdMqu dks.krh mik; ;kstuk r;kj dj.;kr vkyh vkgs- ;k lanHkkZr lfoLrj ppkZ d#u mphr fu.kZ; ?ks.;kdfjrk egkjk"Vª egkuxjikfydk vf/kfu;ekrhy ^^1 ¼ts½** izek.ks uksVhl lHkkx`gkus fopkjkr ?ksryk $$ $$ $$ $$ Jh-gjh”k Xokyca”kh %& ek-egkikSjth] eS ijh] QqVkGk] ikakysyh vkgs- lksusxko ryko 2010 e/;s xka/khlkxj ryko 2010 e/;s] ikakysys vkgs- ukbZd rykokps lq/kkjhr izkdyu 2-89 dksVh jkT; “kklukyk lknj dsyk vkgs- ysaMh rykokps vfrØe.k dkksu ekQZr visf{kr vkgs- Jh-gjh”k Xokyca”kh %& ek-egkikSjth] ;g 13 ryko es ls dkSuls ryko dk ikuh ukxiwj “kgj dh turk dks fius ds mi;ksx es ykrk gSA

  • 26

    dk;Zdkjh vfHk;ark ¼tyiznk;½ %& ek-egkikSjth]vack>jh rykokps ik.kh ,e-vk;-Mh-lh- okMh] ;k Hkkxkr ns.;kr ;srs- Jh-deys”k pkS/kjh %& ek-egkikSjth] “kgjkP;k ckgsjps ukgh vkEgh “kgjkP;k vkre/kyh egkuxjikfydk {ks=krhy xks’V djhr vkgs- dk;Zdkjh vfHk;ark ¼tyiznk;½%&ek-egkikSjth] egkuxjikfydk {ks=kr dks.kR;kgh rykokps ik.kh okijY;k tkr ukgh- Jh-deys”k pkS/kjh%& ek-egkikSjth] xksjsokMk rykokps ik.kh vki.k fi.;kP;k ik.;klkBh okijr vkgs- ek-egkikSjth] vkiY;k vf/kdkÚ;kauk ekfgrh ukgh vkgs- gh ifjfLFkrh vkgs- Jh-rkukth ouos %& ek-egkikSjth] vkiY;k lacaf/kr vf/kdkÚ;kus th ekfgrh fnyh vkgs rh vR;ar pqdhps vkgs- xksjsokMk rykokps ik.kh vki.k fi.;klkBh mi;ksxkr vk.krks- pqdhph ekfgrh lHkkx`gkr vf/kdkÚ;kauh nsoq u;s- Jh-eukst lkaxksGs %& ek-egkikSjth] ,dq.k “kgjkr 13 rykokiSdh T;k rykoke/kqu vkiY;kyk ik.kh fi.;klkBh okijrk ;sr vlsy] fdaok ;sr ulsy rj ;kph ekfgrh ns.;kr ;koh- ek-egkikSjth] [kktxhdj.kkrqu vkysys ts iksdyWu vkgs R;k iksdyWu us unh ukY;kph lQkbZ pkyq vkgs- gh th isij yk U;qt vkysyh vkgss dh 3 iksdYkWu xksjsokMk rykoktoG mHks vkgs- R;kauk Mªk;Ogj feGkys ukgh feGkys] fM>sy feGkys dh ukgh feGkys] R;k Rkykokps vki.k [kksyhdj.k dj.kkj vkgs dk;\ Jh-deys”k pkS/kjh %& ek-egkikSjth] xksjsokMk rykokP;k xsVoj dke dj.;klkBh 5 fnolkiklqu tslhch mHkk vkgs vkf.k iz”kklu >ksiys vkgs- Jh-gjh”k Xokyca”kh %& ek-egkikSjth] xksjsokMk ryko dh xgjkbZ c

  • 27

    rj loZ iz”ukaph mRrjs iz”kklukyk n;k;yk lkaxkos- tj rqEghp vls Eg.kky dh >kya dk mRrj] feGkys dk; mRrj rj ex rqeP;k jkT;kr iz”kklu dls jkg.kkj vkgs- dk;Zdkjh vfHk;ark] tyiznk; ¼Jherh cWuthZ½ %& vknjfu;] egkikSj egksn;k] tks igyk iz”u gS dh xksjsokMk ess fdruk ikuh gSA rks [kqn dk xksjsokMk es ikuh vkt ds MsV esa dqN Hkh ugh gSA tks uosxko [kSjh ls xksjsokMk es vkrk gSA tks ge Msyh mpy djrs gS ,D>hLVhax xksjsokMk es vkt dh MsV esA uosxko [kSjh vkt dh MsV es 473 ,e-,y-Mh- iaEihax dj jgs gSA daVhU;qo iaEihax pkyq gSA dy 473 ,e-,y-Mh- Fkk vHkh rd 200 ,e-,y-Mh- gqvk gksaxkA ryko es ikuh vHkh dWuy ls vkuk pkyq gSA Jh-lanhi lgkjs %& ek-egkikSjth] T;k uosxko [kSjhps ik.kh xksjsokMk rykoke/;s ;sr vkgs rs ukxiwj “kgjkrhy fdrh Hkkxke/;s ik.kh iksgpr vkgs R;k lanHkkZr ekfgrh nsoq “kdrk dk;\ dk;Zdkjh vfHk;ark] tyiznk; ¼Jherh cWuthZ½ %& vknjfu;] egkikSj ukxiwj “kgj es 730 ,e-,y-Mh- ikuh nsrs Fks A ysdhu vkt dh tks daMh”ku gS 270 ;k 280 rd ikuh nsrs gSA 400 ,e-,y-Mh de gSA Jh-lanhi lgkjs %& ek-egkikSjth] esjk iz”u ;g Fkk dh ftruk Hkh ikuh vk jgk gS mles ls fdruk ikuh fdrus Hkkx es iksgp jgk gSA vkSj vki iqjs “kgj dks ns ik jgs D;k\ dh ugh ns ik jgs gS A dk;Zdkjh vfHk;ark] tyiznk; ¼Jherh cWuthZ½ %& ek-egkikSjth] ge iqjs “kgj es ikuh nsus dh dks”kh”k dj jgs gSA fVªfiax dh otg ls dgh dgh ikuh ugh Hkh tk ldrk gSA Jh-lanhi lgkjs %& ek-egkikSjth] iq.kZ if”pe ukxiwjkr 24 rkl ik.kh vkgs- ¼csy½ Jh-rkukth ouos %& ek-egkikSjth] LkUekufu; lnL; Jh-gjh”k Xokyca”kh ;kaP;k iz”ukps lek/kku gksoq n;k] uarj vki.k iq

  • 28

    Bjko dz-384%& ukxiwj lq/kkj izU;klus] ukxiwj egkuxjikfydsyk 572 vfHkU;klkrhy 176 o rn~uarj 233 vfHkU;kl ukxjh lqfo/kkph ns[kHkky@nq#LrhlkBh uk-lq-iz- Bjko Ø- 40@1094 fn- 08-03-2011 vUo;s vfHkU;kls gLrkarjhr dsysyh vkgs- R;kauq"kaxkus vk;qDr] ukxiwj egkuxjikfydk ;kauh fnukad 18-11-2011 yk 572 iSdh 176 o 233 vfHkU;kl euikus gLrkarjhr d#u ?ksrys vkgs- ijarq fo'oLr eaMGkus ojhy laiw.kZ ckchaph uksan ?ksÅu egkjk"Vª xqaBsokjh fodkl ¼fu;ekf/ku dj.ks] Js.khok< o fu;a=.k½ vf/kfu;e 2001 vUo;s fu;fer dsysY;k o fodflr dsysY;k 154 vfHkU;klkrhy ukxjh lqfo/kkaph ns[kHkky@nq#LrhlkBh o ;k vfHkU;kl miyC/k vlysY;k eksdG;k tkxslg vfHkU;kl vkgs- R;k fLFkrhr ukxiwj egkuxjikfydsyk gLrkarjhr dj.;kl eatqjh fnyh vlwu ;k vfHkU;klkaiSdh 176 vfHkU;kl egkuxjikfydsus gLrkarjhr d#u ?ksrys vlwu 233 o 154 yk egkuxjikfydsdMqu eatqjh ns.;kr vkyh ukgh- ;k vfHkU;klkr fodkl dkes dj.;kdfjrk gksr vlysY;k vfu;ferrsoj ppkZ dj.;kdfjrk ;k lanHkkZr lfoLrj ppkZ d#u mphr fu.kZ; ?ks.;kdfjrk egkjk"Vª egkuxjikfydk vf/kfu;ekrhy ^^1 ¼ts½** izek.ks uksVhl lHkkx`gkus fopkjkr ?ksowu R;kl ,derkus ekU;rk iznku dsyh- Bjko dz-385% & euikP;k vf/kfu;ekizek.ks 5 yk[kkP;k [kkyP;k >ksu varxZr loZ dkekP;k uLR;k >ksu lHkkirh ekQZr eatqjhlkBh ikBfo.;kph rjrwn vlwu >ksu lgk- vk;qDr dks.kR;k fu;ekuqlkj >ksu varxZr 3 yk[kkP;k deh jDdesP;k dkekP;k QkbZYlyk eatqjh iznku djrkr- ;k lanHkkZr ?ksrysY;k fu.kZ;koj lfoLrj ppkZ d#u fu.kZ; ?ks.;kdfjrk egkjk"Vª egkuxjikfydk vf/kfu;ekrhy ^^1 ¼ts½** izek.ks uksVhl lHkkx`gkus fopkjkr ?ksowu ek- lnL;kauh uksVhl ijr ?ks.;kps lqpfoY;kizek.ks ;kph lHkkx`gkus ,derkus uksan ?ksryh- egkikSj %& 2 oktk;yk 10 feuhVs deh vkgs- 1 rkl vki.k iz”ukoj ppkZ d#- Ikz”u Ø 144%& ukxiwj egkuxjikfydsP;k vFkZladYih; o"kZ 2015&16] 2016&17 o 2017&18 ps ys[kk ijh{k.k lanHkkZr] Jh-eukst lkaxksGs %& ek-egkikSjth] vkWMhVP;k lanHkkZr ek>k iz”u gksrk- FkMZ ilZu vkWMhV gks.kkj vlsy rj rh lferh pkyq vkgs dh fM>kWy >kyh ;k lanHkkZr ekfgrh ns.;kr ;koh fdaok pkyq o’kkZP;k fodkl dkekP;k T;k uLR;k vkgs- T;kps fcy tek gksrkr rs egkys[kkifj{k.k Onkjk Rojhr ys[kkifj{k.k dj.;kr ;srhy dk;\ vlk iz”u vkgs- tj rs gksr vlrhy rj R;kauh lkaxkos- vfr-vk;qDr¼Jh-“ks[k½ %& ek-egkikSj egksn;k] egkuxjikfydsP;k vdkmaVps nksu ,tUlhOnkjs vkWMhVhax gksr vlrs- ,d ts vkgs rs yksdy QaM vkWMhV lsy vki.k R;kyk Eg.krks- rs 100 VDds vkWMhV djrs vkf.k nqljs ,-th- foHkkxkrQsZ vkWMhV dsY;k tkrs- vdkmaV tujy ;kaP;k ekQZZr- rj LFkkfud QaM vkWMhV lsy rQsZ lu 2014&15 ps ys[kkifj{k.k >kysys vkgs- 2015&16 ps ifj{k.k pkyq vkgs- vkf.k ,-th- ekQsZr 2016&17 ps vkWMhVahax >kysys vkgs- vkf.k 2017&2018 ps pkyq vkgs- vkWMhVP;k osGh vkWMhV fVe vkiY;kdMs ;srs rs vkiY;kyk T;k T;k o’kkZrhy vkiY;kdMs ts MkWD;qEksaV ekxrkr rs vki.k R;kaP;kdMs nsrks- vkf.k tls eh vkiY;kyk lkafxrsy dh yksdy QaM vkWMhV ts vkgs rs 100 VDds vkWMhV vlrs- izR;sd efgU;kps rs vkWMhV djrs R;keqGs vkiys ts Eg.k.ks vkgs dh R;kps vkWMhV dsys tkrs dk;\ rj rs dsys tkrs- Jh-eukst lkaxksGs %& ek-egkikSjth] FkMZ ilZu vkWMhV ftoar vkgs dh dh fM>kWy >kysys vkgs- vfr-vk;qDr¼Jh-“ks[k½ %& ek-egkikSj egksn;k] FkMZ ilZu vkWMhV vki.k izR;sd ;kP;kr djhr ukgh- dkgh izdj.kke/;s T;ke/;s vkiY;kyk xjt vlrs R;k e/;s vki.k VsDuhdy vkWMhV fdaok FkMZ ikVhZ vkWMhV vki.k R;ke/;s djhr vlrks- Jh-eukst lkaxkGs %& ek-egkikSjth] FkMZ ikVhZ vkWMhV fdrh fdaerhP;k oj gksrs 25 yk[k] 1 djksM dh] 1 djksMP;k oj gksrs] dkj.k dh vkEgh brdh dkes dsys- ,u-vk;-Vh ph tfeu gksrh R;koj vkEgh iSls [kpZ dsys 60 yk[k #i;s vkf.k rs vkf.k rs cka/kdke rksM.;kr vkys- [kktxh ekydkus T;kyk ,u-vk;-Vh- us QqVckWy xzkamaM P;k ukokus lg;ksx uxjps eSnku fnys gksrs- R;kauh dks.kR;kgh foHkkxkph ijokuxh u ?ksrk R;k LdsVhax xzkmaMph eksMrksM dj.;kr vkys vkf.k ts eVsfj;y gksrs R;kph i.k dqBsrjh foYgsokV yko.;kr vkyh- vkf.k R;kph fjiksVZ r;kj dsyh R;ke/;s rs QDr ikous vkB yk[k #i;s [kpZ nk[kfor vkgs- vkf.k vkepk djksMks #i;kaps dkes vkgs- R;ke/;s FkksMh”kh “kadk fuekZ.k >kyh- R;keqGs eh fopkjr vkgs- ts.ksd#u deZpkjh vkf.k uxjlsod gk R;k vkWMhVe/;s

  • 29

    Qlk;yk udks- rh uqdlku HkjikbZ vkf.k iksyhlpk tks fjiksVZ >kysyk vkgs R;kckcr dk; djokbZ >kyh gs iqkysyh vkgs- ;k pkyw “kS{kf.kd o’kkZe/;s 1 yh rs 7 oh Ik;Zr ufou bekjrhe/;s “kkGk Hkj.kkj vkgs- Jh-eks-bczkghe rkSQhd vgen %& ek-egkikSjth] 26 rkjh[k ls Ldqy pkyq gksus okyh gS rks vc dj djsaxsA mik;qDr ¼Jh-eksfgrs½ %& ek-egkikSjth] ;k “kkys; f”k{k.k o’kkZr dj.kkj vkgs- Jh-ftrsanz ?kksMsLokj %& ek-egkikSjth] ;k bekjrhps HkkMs 1]27]856 #i;s HkkMs egkuxjikfydsP;k orhus ns.;kr ;sr vkgs- gh tkxk dks.kkP;k v[kR;kfjr vkgs vkf.k dks.kkyk nsr vkgs- T;k ufou bekjrhoj euik Onkjs 4 djksM #i;s [kpZ d#u rh loZ lks;h;qDr bekjr r;kj dsyh- vkf.k rs f”k¶Vhax dj.;kdjhrk o’kkZuqo’kkZpk dkyko/kh dk ykxr vkgs- R;k lanHkkZe/;s eh rqEgkyk iz”u fopkjyk gksrk 19@12@2018 yk R;kuarjgh f”k¶Vhaxph dkjokbZ >kyh ukgh- lnj bekjr dks.kkP;k dCtkr vkgs- 1] 27]856 #i;s HkkMs nsr vkgs- R;k fBdk.kh lgk-vk;qDr] f”k{k.kkf/kdkjh gh tckcnkjh vki.k dks.kkoj fuf”pr djk;ph gs dke v|ki Ik;Zr dk >kys ukgh- gh jDde dks.kkdMqu olqy dj.;kr ;koh tj bekjr r;kj vkgs rj gs HkkMs vki.k dks.kR;k vf/kdkÚ;kdMqu olqy dj.;kr ;kos] ;k lanHkkZr vkEgh iz”u fnyk gksrk- eq|k Ø 4 e/;s UkO;kus cka/kdke bekjrhph lqj{kkfHkar rqVY;kps fnlr vkgs R;kps ys[kkifj{k.k dj.;kr ;kos- R;kps lgkuqHkwrhiqoZd mRrj lq/nk ek-lnL;kauk ns.;kr vkysys ukgh- eq|k Ø 1 rs 4 gs y{kkr ?ksoqu vki.k lacaf/krkaoj dkjokbZ dj.;kps i=kOnkjs vkiY;kyk vkns”k fnys gksrs- R;koj v|ki Ik;Zr dkjokbZ >kysyh ukgh- R;k bekjrhoj brdk [kpZ r;kj d#u lqlTt bekjr r;kj dsyh vlwu ijarq rs d/kh gks.kkj vkgs] vkrk tqu efguk lq# vkgs vkf.k vkrk oxZ ns[khy lq# gks.kkj vkgs ;koj lfoLrj mRrj vki.k n;kos- Jh-eks-bczkghe rkSQhd vgen %& ek-egkikSjth] 6 efgus ds igys esjk iz”u FkkA 6 efgus es djhc djhc 6 ls 7 yk[k #i;k turk dk iSlk osLV gks x;k] bldh tckcnkjh fdldh gSA 4 etyh bekjr cuds r;kj gS] ogkij Ldqy VªkUlQj D;kS ugh fd;sA ogkij ,d vkneh nyky gS og vkidks fuosnu nsrs tk jgk gS vkSj vki vkxs c

  • 30

    yk[k 19 gtkj] #i;k fdjk;k gSA 17 gtkj #i;ksa ls fdjk;k cs tkudkjh pkfg;sasaA mik;qDr ¼Jh-eksfgrs½ %& ek-egkikSjth] ekfxy “kS{kf.kd o’kkZP;k e/;ke/;s 8 oh] 9oh 10 oh vki.k LFkkukarjhr dsys gksrs- R;kposGh izkFkfed “kkGsps f”k’VeaMG vfr-vk;qDr ;kaP;kdMs HksVys gksrs- R;ke/;s ek-f”k{k.k lHkkirh vkf.k ek-vij vk;qDr ;kaph R;k fBdk.kh OghftV >kyh gksrh- vkf.k R;kP;k vMp.khoj ekr dkk iz”u gksrk- R;krY;k R;kr vuf/kdr̀ ysvkmV ;k “kgjke/;s vkgs- R;ke/;s ek-iz/kkuea=h ;kstusvarxZr yksdkauk ?kjs okVikpk lq/nk tks iz”u vkgs fdaok R;kauk tks vMhp yk[kki;Zr yksu feGr vkgs- R;kr 572 o 1900 ysvkmV ;k varxZr ukxfjdkauk iz/kkuea=h vkokl ;kstuspk ykHk feG.ks v”kD; >kys R;klkBh ukeek= “kqYd vkdk#u R;kauk iV~Vs ns.;kr ;kos- vkf.k ,u-,e-lh- 2018 pk ufou fu;e tks vkysyk vkgs- izdj.k 117 ;k lanHkkZr lu 2017 o 2018 varxZr iz/kkuea=h ;kstuspk ykHk feG.;kl ik= Bjr vlysY;k o eglwy foHkkxkP;k v[kR;kjhr loZ izdkjP;k “kkldh; tfeuh o fue”kkldh; tfeuhoj vfrØe.k dsYksY;k vfrØeu /kkjdkaps vfrØeu fu;ekdqy dj.;klkBh gk ufou th-vkj- vkysyk vkgs R;k lanHkkZr ukxiwj “kgjkr fdrh >ksiMiV~Vh vkgs vkf.k R;k >ksiMiV~Vhoj dks.kkdks.kkph ekydh vkgs gs loZizFke vki.k lkaxkos- vfr-vk;qDr¼Jh-“ks[k½ %& ek-egkikSj egksn;k] ukxiwj “kgjke/;s egkuxjikfydsP;k 15 >ksiMiV~V;k vkgs- u>qyP;k v[kR;kfjrhy vkgs- ,u-vk;-Vh- P;k v[kR;kjhrhy vkgs- vki.k tks iz”u dsyk vkgs R;k lanHkkZr iz”u dsyk vkgs R;k lnaHkkZr ekfgrh nsrks- iariz/kku vkokl ;kstuse/;s tks ?kVd 04 vkgs- ch-,y-lh R;ke/;s vki.k ;k yksdkauk csfuQhV nsoq “kdrks- R;kpk Mh-ih-vkj- r;kj d#u “kklukdMs rs ikBow “kdrks- eq|k vlk vkgs dh 572 vkf.k 1900 ysvkmV vkgs gs ,u-vk;-Vh- P;k v[kR;kjhrY;k vkgs- ;kaps fu;ferhdj.k ,u-vk;-Vh ekQsZr dsY;k tkr vkgs- vkrk cjspls ysvkmV R;kauh fu;fer dsys vkgs- R;kuarj rs baMhOghtoy yksdkaP;k ukokus fjyht vkWMZj dkkysyh vkgs ,u-vk;-Vh ekQsZr R;k loZ csuhQh”kjht yk vkiY;kyk R;kpk ykHk ns.ks “kD; vkgs- Jh-ftrsanz ?kksMsLokj %& ek-egkikSjth] egkuxjikfydsP;k iV~Vs okVikpk tks iz”u vkgs- vkf.k vki.k vusd o’kkZiklqu ukxiwj “kgjke/;s ukxfjdkauk iV~Vs okVikP;k lanHkkZe/;s tu vkanksyus >kyh vkf.k R;koj “kklukus fu.kZ; ns[khy fnys dh vkEgh iV~Vs okVi d#] ,dhdMs iV~Vs okVikP;k lanHkkZr dks.kkpk fdrh rkck vkgs- vfr-vk;qDr¼Jh-“ks[k½ %& ek-egkikSj egksn;k] iV~Vs okViklkBh ts “kklukus th-vkj- dkqyP;k tkxk vkgs fdaok eglqyP;k tkxk vkgs R;kps lq/nk lOgsZ{k.k dj.;kph “kklukuh tckcnkjh fnysyh vkgs- ,u-vk;-Vh- P;k >ksiMiV~V;k vkgs R;koj ts lOgsZ{k.k vkgs rs ,u-vk;-Vh- ekQZr dsY;k tkrs- R;kP;klkBh ,tUlh

  • 31

    vikWbaV dsysY;k vkgs- egkuxjikfydk vkf.k u>qyP;k tkxk vkgs R;kps losZ{k.k vkgs- R;ke/;s egkuxjikfydsus T;k ,tUlh useY;k vkgs R;kP;kekQsZr lOgsZ{k.k dsY;k tkrs- iV~Vs okVikph izØh;k vkgs R;ke/;s egkuxjikfydsP;k tkxsoj egkuxjikfydk djrs] u>qyP;k tkxsoj eglwy foHkkxkekQZr iV~Vs okVikph izØh;k dsyh tkrs- Jh-ftrsanz ?kksMsLokj %& ek-egkikSjth] jsYos vkf.k u>qyph tkxk vlsy rj R;k fBdk.kh dks.k iV~VsokVi djrks- jsYosP;k tkxsoj ts iV~Vs /kkjd vlrhy fdaok u>qyP;k tkxsoj iV~Vs/kkjd vlrhy fdaok EgkMkP;k tkxsoj iV~Vs okVi vlrhy rj gk tks leUo; iV~Vs okVikP;k lanHkkZr dks.k ?kMowu vk.krks- vfr-vk;qDr¼Jh-“ks[k½ %& ek-egkikSj egksn;k] l/;k rks th-vkj- fu?kkysyk vkgs- rks egkuxjikfydsph tkxk] ,u-vk;-Vh- P;k tkxk vkf.k eglwyP;k tkxk ;kP;k lanHkkZrhy th-vkj- fu?kkysyk vkgs- izk;OgsV tkxk] fMQsULkP;k tkxk fdaok QkWjsLVP;k T;k tkxk vkgs R;ke/;s th-vkj- fu?kkysyk ukgh- Jh-ftrsanz ?kksMsLokj %& ek-egkikSjth] euik vkf.k “kklukP;k orhus “kgjke/;s eksBk xktkokt dsyk tkrks- vWM-/keZiky esJke %& ek-egkikSjth] ikWbaV vkWQ vkWMZj] ;kP;ke/;s ts mRrj iz”kklukdMqu ns.;kr ;srs dh “kgjke/;s ,dq.k 426 >ksiMiV~V;k vkgs- ukxiwj egkuxjikfydsP;k >ksiMiV~V;k 15 vkgs vkf.k ,u-vk;-Vh- P;k ekÖ;k ekfgrhizek.ks ukxiwj “kgjke/;s egkjk’Vª “kklu Eg.kts jsOgsU;q fMikVZesaVP;k i.k vkgs- T;ke/;s feDl ekydh vkgs- R;ke/;s ,dk >ksiMiV~Vhps Iysu Vscy lOgsZlkBh lkafxrys gksrs Lye foHkkxkyk dh rsFks feDLk ekydh vkgs- tj rsFks feDl ekydh vkgs rj R;k fBdk.kh egkuxjikfydk Iysu Vscy lOgsZ d# “kdrhy dh ukgh- vkf.k tj d# “kdr vlsy vkf.k vki.k tks egkjk’Vª “kklukpk th-vkj- lkaxr vkgs- rj R;k i/nrhus R;kaps iV~VsokVi ns[khy egkuxjikfydsus dk d# u;s- Eg.kts QDr ,u-vk;-Vh-7 izkstsDV lksMys vkf.k T;k ,u-vk;-Vh- P;k ekydhP;k T;k >ksiMiV~V;k vkgs- R;kps lOgsZ{k.k vkf.k iV~VsokVi ukxiwj lq/kkj izU;kl us djkos] i.k ,u-vk;-Vh-P;k O;frfjDr ukxiwj “kgjkrhy T;k T;k uksVhQkbZM >ksiMiV~V;k vkgs- R;k loZ >ksiMiV~V;kaps Iysu Vscy lOgsZ{k.k vkf.k iV~Vs okVikph izzØh;k gh egkuxjikfydsus djkoh v”kh fouarh dj.;klkBh mHkk vkgs- Jh-ftrsanz /kksMsLokj %& ek-egkikSjth] gk lOgsZ dj.;klkBh egkxujikfydse/;s fdrh LVkQ vkgs- vWM-/keZiky esJke %& ek-egkikSjth] ikWbaV vkWQ bUQkWesZ”ku] Iysu Vscy lOgsZ{k.k dj.;klkBh ekÖ;k ekfgrhizek.ks vkti;Zr 3 lOgsZ{k.k ,tUlht vkgs- R;kP;ke/;s vkiY;kyk tj vko”;drk iMyh rj vki.k vk.k[kh ,tUlhps vikWbaVesaV d# “kdrks- i.k gh izØh;k vki.k ikj ikMq “kdrks dh ukgh gk ek-lnL;kapk iz”u vkgs- Jh-ftrsanz /kksMsLokj %& ek-egkikSjth] ufou ufou ,tUlhP;k vikWbaVeasV djhr pyk vkf.k ukxiwjP;k turspk iSlk rqEgh R;k ,tUlhyk nsr pyk- egkuxjikfydkus Bjko dsyk vkgs R;k lanHkkZr iz”kklu vkf.k “kklukus dqByh dkjokbZ d# u;s- iV~VsokVikpk 2012 iklqu xktkoktk dsyk tkrks vkgs- ;k “kgjke/;s 426 >ksiMiV~Vh “kgjke/;s vkgs- vkf.k fofo/k “kklukP;k tkxsojrh R;k >ksiMiV~Vh vkgs- ex R;kps Iysu Vscy lOgsZ{k.k vtqu Ik;Zr >kysys ukgh- egkuxjikfydsdMs deZpkjh ukgh- rh th ,tUlh vkgs rh fu;ekuqlkj lOgsZ{k.k djhr ukgh- T;k fBdk.kh R;kpk iV~Vk vkgs R;kykp rks iV~Vk feG.kkj vkgs dk;\ R;kykp rs fu;fer dj.kkj vkgs dk;\ lgk-vk;qDr ¼Jh-feyhan esJke½ %& ek-egkikSjth] egkjk’Vª “kklukus 17 uksOgssacj] 2018 yk “kklu fu.kZ; ?ksrysyk vkgs- R;k “kklu fu.kZ;kvarxZr ukxiwj egkuxjikfydk {ks=krhy T;k tkxsoj] Eg.kts “kkldh; foHkkxkP;k tkxsoj T;k >ksiMiV~V;k vkgs R;kps vfrØe.k fu;ekdqy d#u R;kauk HkkMsiV~Vk vfHkizsr vkgs- R;kuarj “kklukuh 7 Qsczqokjhyk th-vkj dk

  • 32

    lksifoysyh vkgs- Jh-tqYQs[kkj HkqV~Vks %& ek-egkikSjth] HkkMsiV~Vk ns jgs gS ;k fytij ns jgs gSA D;ksadh iqjs “kgj es ,dgh py jgk gS dh ekydh gDd ij ns jgs gSA mldk [kqyklk ;gkij djuk pkfg;sA Jh-ftrsanz ?kksMsLokj %& ek-egkikSjth] T;k tkxsojrh iV~Vs/kkjd Eg.kqu R;kyk vuqerh ns.kkj vkgs fdaok R;kauk MkWD;qesaV ns.kkj vkgs- ukxiwj “kgjke/;s 426 >ksiMiV~Vh vkgs vls vki.k lkafxrys] Eg.kts 426 >ksiMiV~Vhe/;s fdrh ikWI;qys”ku jkgrks- fdrh vls iV~Vs/kkjd vkgs dh rks euik yk VWDl nsrks vkgs- VWDl vkdkj.kh dsyh vkgs Eg.kts rsFkwu vkiY;kyk eglwy ;sr vkgs- vls fdrh >ksiMiV~Vh vkgs ;kps mRrj ns[khy vki.k n;kos- lgk-vk;qDr ¼Jh-feyhan esJke½ %& ek-egkikSjth] yksdla[;sP;k lanHkkZr l/;k ekfgrh nsow “kd.kkj ukgh- ijarq ,d lkaxrks dh ukxiwj egkuxjikfydk {ks=krhy “kkldh; tfeuhojhy vlysY;k 50 >ksiMV~V;kaps vki.k losZ{k.k dsys vkgs- 13]822 pk MkVk vki.k vk.kysyk vkgs- R;kiSdh 4]487 ukxifjdkauh vkiys iq.kZ MkWD;qesaV fnys vkgs- 17@06@2019 Ik;Zrpk jsdkWMZ vkgs- ukxiwj “kgjkr 3 ,tUlh fu;qDr dsyh vkgs- ,dw.k ukxiwj “kgjkr 6 ernkj la?k vkgs- 2 ernkj la?k ;kizek.ks rhu ,tUlh fu;qDrh dsyh vkgs- R;kpk odZvkWMZj fnyk gksrk 01@03@2019 yk losZ{k.k dj.;kpk dkyko/kh fnyk vkgs 6 efgU;kpk R;kiSdh 3 efgU;kpk dkyko/kh Eg.kts T;k “kkldh; tfeuhoj vkgs- ukxiwj egkuxjikfydsP;k tkxsoj vlysY;k 11 Lyepk MkVk dysDV dsyk vkgs- vkti;Zr vki.k 17000 LVªDpjpk MkVk dysDV dsyk vkgs- R;ke/;s ukxiwj egkuxjikfydsP;k ekydhP;k tkxsoj vlysY;k 500 >ksiMiV~Vh /kkjdkauk vki.k HkkMsiV~Vk fnysyk vkgs- lUekufu; lnL;kauh iz”u fopkjyk gksrk dh gk HkkMsiV~Vk vkgs dh ekydh gDdkpk iV~Vk vkgs- “kklukus tks th-vkj- dkksiMiV~Vhe/;s jkgr vlsy vusd o’kkZiklwu rsFks jkgr vkgs- eyk ek>s eqys ckGs larrh fuekZ.k >kyh- eyk eqykckGkaps f”k{k.k vkf.k lao/kZu djk;ps vkgs- iV~Vs/kkjdkaps lOgsZ{k.k 2012 P;k iqohZiklwu vkEgh iV~Vs nsoq] iV~Vs nsow vls cksyY;k tkr vkgs ijarq v|kigh dkghgh >kysys ukgh- eqykaP;k f”k{k.kkdjhrk R;kP;kdMs iSlk tj ukgh rj rh izkWiVhZ R;kyk ekWjxst djrk ;sr ukgh- rks o’kkZuqo’kZ rsFks jkgrkr- rks LFkkfud LojkT; laLFkse/;s jkgr vkgs- ijarq rks ekyd Eg.kqu jkgr ukgh- gh dkjokbZ “kklu Lrjkoj d/kh dj.kkj- R;kauk ekydh gDd d/kh ns.kkj ts.ksd#u 10 ck; 10 ph >ksiMiV~Vh “kklukyk] cWdsyk fxjoh d#u rks vkiY;k eqykckGkaps lao/kZu vkf.k f”k{k.k djsy] o’kkZuqo’kZ vki.k gh xks’V djhr vkgs- vkd̀rhca/k >kyk vlrkauk ;k egkuxjikfydsus lokZuqers Bjko dsyk- egkuxjikfydse/;s vkiys y{k ukgh- egkuxjikfydsr deZpkjh ukgh] ,tUlh vki.k fu;qDr djrks vusd yk[kksa #i;s [kpZ djrks- ijarq egkuxjikfydsr dke dj.kkjs da=kVh yksd ts vkgs R;kauk vki.k fu;fer dj.;kps dke djhr ukgh- R;k yksdkaps lq/nk iquZLFkkiu fdaok lao/kZu >kys ikfgts gs rqEgkyk okVr ukgh- “kklu fu.khZr vkgs vls vki.k lkaxrks gs d/kh Ik;Zr gks.kkj vkgs- lgk-vk;qDr ¼Jh-feyhan esJke½ %& ek-egkikSjth] gk tks HkkMs iV~Vk nsrks vkgs rks ijeuaV HkkMsiV~Vk vkgs- nqljk iz”u gksrk dh ;kauk foRRkh; laLFksdMqu dtZ ?ksrk ;sbZy dk; \ gks;] R;kdjhrk “kklukuh i.k fu.kZ; ?ksryk vkgs- 17 ukOgsacj yk fu.kZ; ?ksryk vkgs- Hkkx Ø 12 tj ik= vfrØe.k /kkjdkl ?kjkps foRrh; laLFkk dMqu vko”;d rs dtZ mHkkj.;kdjhrk Eg.kts R;kyk dtZ lq/nk ?ksrk ;srs- lHkkx`gkP;k leksj fo’k; Bsoyk vkgs- R;k HkkMsiV~V;kP;k #ikr ek-lHkkx`gkus eatwjh n;koh] ts.ksd#u T;k T;k ukxfjdkauk HkkMsiV~Vk nsrks R;k vk/kkjs dqByhgh foRrh; laLFkk dMqu R;kyk dtZ feGsy- Jh-eukst lkaxksGs %& ek-egkikSjth] vkeP;k mRrj ukxiwj e/;s tjhiVdk ukokph oLrh vkgs rs Lye ?kksf’kr vkgs dk;\ R;kps iV~Vs okVi >kys dh ukgh >kys R;k lanHkkZr ekfgrh n;koh-

  • 33

    lgk-vk;qDr ¼Jh-feyhan esJke½ %& ek-egkikSjth] ukokfu”kh ekfgrh ns.ks l/;k “kD; ukgh- 10 feuhVke/;s ekfgrh nsrks- Jh-eukst lkaxksGs %& ek-egkikSjth] eyk ys[kh ekfgrh fnyh rjh pkysy] psvjeu lkgsc Eg.krkr dh vkEgkyk gh ekfgrh >kyh ikfgts Eg.kqu lHkkx`gkrp vki.k lkaxkos Eg.kts uksVhax e/;s ;soqu tkbZy- Ikz”u Ø 148%& ukxiwj egkuxjikfydsr LokLFk fujh{kdkaph eatwj ins fdrh ;kiSdh fdrh ins fjDr lanHkkZr iz'u fuxe vk;qDr%& forjhr dsY;kizek.ks Ikz”u Ø 149%& ukxiwj egkuxjikfydk flek {ks=kr vkj-vks- us 20 fyVj ik.;kP;k dWupk O;olk; dj.kkÚ;k daiU;k fdrh\ lanHkkZr iz'u Jh-rkukth ouos %& ek-egkikSjth] eh tks iz”u fopkjyk vkgs R;kps mRrj eyk feGkys ijarq mRrj dkgh lek/kkudkjd ukgh- “kgjke/;s 19 fBdk.kh gk O;olk; pkyrks- vkf.k 5 yksdkauk ,u-vks-lh- vkgs- vls R;ke/;s fnysys vkgs- ek>h v”kh ekfgrh vkgs dh ukxiwj “kgjke/;s “ksdMks fBdk.kh gk O;olk; pkyrks- vkf.k vkiY;k >ksue/;s ;k lanHkkZr ekfgrh miyC/k ukgh- vkiY;k toG ,oksue/;s dkghp ekfgrh miyC/k ukgh- ex gk O;oLkk; tks lq# vkgs- R;kcn~ny egkuxjikfydsps iz”kklu dk; djrs- Jh-eukst lkaxksGs %& ek-egkikSjth] 20 fyVjP;k dWupk tks /kank dj.kkjs yksd vkgs- R;kaP;koj vki.k dks.krh dkjokbZ dj.kkj vkgs- vkrk “kgjke/;s ik.;kpk iz”u fuekZ.k >kyk vkgs- yksdkauk ik.kh feGr ukgh- nqf’kr ik.kh tj R;kauh okijys vkf.k dkgh yksd e`R;w ikoys rj ;kyk tckcnkj dks.k jkg.kkj vkgs- Eg.kqu ek>h fouarh vkgs dh foukijokuxh ts /kans ykor vkgs- R;kP;koj vki.k >ksuP;k ekQsZr dks.krh dkjokbZ dj.kkj vkgs R;k lanHkkZr ekfgrh n;koh- dk;Zdkjh vfHk;ark ¼tyiznk;½ %& ek-egkikSjth] lnj iz”u gk vkjksX; foHkkxk”kh fuxMhr vkgs- vkEgh gh ekfgrh xksGk d#u fnysyh vkgs- ,u-vks-lh- ns.;kps dke vkjksX; foHkkx djrks- R;keqGs vkjksX; foHkkxkus R;k lanHkkZr mRrj n;kos- Jh-rkukth ouos %& ek-egkikSjth] vkjksX; foHkkxkus ;k lanHkkZr lfoLrj mRrj n;kos vkf.k ;k lanHkkZr ekfgrh n;koh dh fdrh fBdk.kh gs dke lq# vkgs- dk; dkjokbZ vkrki;Zr dsysyh vkgs- vkjksX; vf/kdkjh ¼Jh-dkacGs½ %& ek-egkikSjth] vkf.k ek-lHkkx`g ;k fo’k;klanHkkZr eh >ksudMwu ekfgrh ?ksowu eh m|k lfoLrj ekfgrh nsbZy- gk iz”u ekÖ;kdMs vkyk ulY;keqGs vkt lk;adkG Ik;Zr iw.kZ ekfgrh ?ksowu lacaf/kr uxjlsod egksn;kauk eh ekfgrh nsbZy- Jh-rkukth ouos %& ek-egkikSjth] gk iz”u [kwi tquk vkgs- eyk ;kps mRrj fn- 08@02@2019 yk feGkysysss vkgs- rsOgk iklwupk gk iz”u vkgs vkf.k vkjksX; foHkkxkyk R;kph ekfgrh ukgh- vkf.k lacaf/kr foHkkxkus R;kph pkSd”kh lq/nk dsyh ukgh- ukxiwj “kgjke/;s fi.;kP;k ik.;kpk vR;ar xaHkhj iz”u vkgs-

  • 34

    Jh-izfo.k nVds %& ek-egkikSjth] gk iz”u lacaf/kr foHkkxkP;k mik;qDrkadMs xsyk ikfgts- gk iz”u vkjksX; foHkkx izeq[kkapk iz”u ukgh- R;keqGs R;k foHkkxkP;k yksdkauh uhV r;kjh d#u rs vkys ikfgts- ek-deh”uj lkgsc ;kP;k cSBdh ?ksrkr- R;keqGs R;k R;k foHkkxkps mik;qDr vlrhy] vfr-vk;qDr vlrhy R;kauk ;kph ijr lwpuk n;k- gk iz”u ;kP;kdMs ukgh] R;kP;kdMs ukgh- gk fo’k; Qkj xaHkhj vkgs- yksdkaP;k rC;srh [kjkc gksr vkgs- vWM-/keZiky esJke %& ek-egkikSjth] ;ke/;s vk.k[kh ,d rkaf=d ckc vkgs- dh vusd T;k daiU;k vkgs R;k “kgjkP;k flesP;k ckgsj djrkr vkf.k foØhlkBh ek= R;k “kgjkr vk.krkr- v”kk fBdk.kh iz”kklukyk dkjokbZ dj.;klkBh vMp.k tkrs R;koj lq/nk y{k ns.;kr ;kos- Jh-izQqYy xqM/ks %& ek-egkikSjth] ;k iz”ukP;k lanHkkZus ,d miiz”u vlk vkgs dh] ukxiwj egkuxjikfydsus okWVj ,-Vh-,e dkgh fBdk.kh ykoys vkgs- vkf.k okWVj ,s-Vh-,e- dkMZ lq/nk R;k fBdk.kh miyC/k d#u nsrks- R;k 20 fyVjP;k ik.;klkBh vki.k nj fuf”pr dsys vkgs dk;\ tj nj fuf”pr dsys vlsy rj rs dks.kh dsys vkf.k dks.kkP;k eatwjhus dsys ;k lanHkkZr iz”kklukus ekfgrh n;koh- vfr-vk;qDr ¼Jh-jke tks”kh½ %& ek-egkikSjth] vknjf.k; lnL;kauh fopkjysY;k iz”ukizek.ks mik;qDr vkjksX; foHkkxkus gs mRrj ns.ks visf{kr gksrs vls ts’B lnL;kaps er vkgs vkf.k iz”kklukyk lq/nk rs ekU; vkgs- mik;qDr Jh-“ks[k lkgsc ;kapk pktZ ekÖ;kdMs vkgs- Jh-n;k”kadj frokjh %& ek-egkikSjth] ikWbaV vkWQ bUQkWesZ”ku ts’B lnL;kaps Eg.k.ks vkgs Eg.kqu iz”kklukyk ekU; vkgs- gs mRrj ;ksX; ukgh- ek>k iz”u vlk vkgs dh ;k iz”ukoj dkjokbZ dj.;kpk vf/kdkj ukxiwj egkuxjikfydsyk vkgs fdaok ukgh- vfr-vk;qDr ¼Jh-jke tks”kh½ %& ek-egkikSjth] ik.;kP;k lanHkkZr ek-lnL;kauh tks vkj-vks- ps ik.kh “kgjkr fdrh fBdk.kh fodY;k tkrkr vkf.k fdrh yksdkauk ,u-vks-lh- fnysyh vkgs- rks tks iz”u fopkjyk vkgs R;kizek.ks 132 fBdk.kh O;olk; pkyw vkgs- Jh-n;k”kadj frokjh %& ek-egkikSjth] ek>k iz”u vxnh Li’V vkgs- ;k fo’k;koj dkjokbZ dj.;kpk vf/kdkj egkuxjikfydsyk vkgs fdaok ukgh- vfr-vk;qDr ¼Jh-jke tks”kh½%& ek-egkikSjth] “kkWi vWUM ,LVWCyh”k vWDV varxZr vkgs- Jh-n;k”kadj frokjh %& ek-egkikSjth] ekÖ;k ekfgrh izek.ks fi.;kps ik.kh vkf.k gkWVsy ;kP;koj dkjokbZ dj.;kps vf/kdkj QqM vWUM MªXl~ fMikVZesaVyk vkgs- ukxiwj egkuxjikfydsyk ukgh- ek>s Eg.k.ks [kjs vkgs gs Li’V djkos fdaok ek>h ekfgrh lq/kkjkoh- vfr-vk;qDr¼Jh-jke tks”kh½%&ek-egkikSjth]iz”kklukP;k ekfgrhizek.ks “kkWi vWUM ,LVWCyh”k vWDV izek.ks >ksuLrjkoj ekx.kh izek.ks ,u-vks-lh- ns.;kr ;srkr ;k ,u-vks-lh- ns.;kdjhrk ts Øk;Vsfj;k c?k.;kr ;srs R;koj fdjksdksG Lo#ikph dkjokbZ e-u-ik- djrs- Jh-n;k”kadj frokjh %& ek-egkikSjth] lUekufu; lnL;kapk iz”u vlk vkgs dh] voS/kfjR;k ts yksd O;olk; djhr vkgs R;kaP;koj dkjokbZ vkf.k ik.;kph DokWfyVh] tsFks ik.;kph DokWfyVh vkyh rsFks QqM vWUM MªXl fMikVZesaV vkys- ,u-vks-lh- vki.k O;olk; dj.;klkBh nsrks- i.k R;kP;koj dkjokbZ dj.;kpk vf/kdkj QqM vWUM MªXl~ foHkkxkpk vkgs dh egkuxjikfydspk vkgs- vfr-vk;qDr ¼Jh-jke tks”kh½ %& ek-egkikSjth] QqM vWUM MªXl dk;|kvarxZr ,uOgk;jesaVP;k brj dk;|kvarxZr ;k nksUgh xks’Vhps vf/kdkj QqM vWUM MªXl vkf.k ,e-ih-lh-ch- ;k nksUgh laLFksyk vkgs- ,u-vks-lh- ns.;kph dkjokbZ ts >ksuLrjko#u dj.;kr vkysyh vkgs rh 132 ,LVWCyh”kesaV iSdh QDr 21 ,LVWCyh”kesaVyk >ksu Lrjko#u ,u-vks-lh- ns.;kr vkysyh vkgs- dnkfpr lUekufu; lnL;kai;Zr iq.kZ ekfgrh vkysyh ulsy- Jh-rkukth ouos %& ek-egkikSjth] vkiY;k foHkkxkus ,u-vks-lh- nsrkauk iq.kZ pkSd”kh vki.k dsyh vkgs dk;\ ik.kh dqBys okijrkr] dqBqu vk.krkr] d”kk i/nrhus “kq/n djrkr ;kph pkSd”kh rjh vkiY;k foHkkxkus dsysyh vkgs dk;\ vfr-vk;qDr ¼Jh-jke tks”kh½ %& ek-egkikSjth] >ksuLrjko#u ,u-vks-lh- nsrkauk izkFkfed ckch ikg.;kr vkysY;k vkgs- DokWfyVh rikl.;kdjhrk QqM vWUM MªXl fdaok brj ;a=.ksus riklk;ph gksrh rh rikl.;kr vkysyh ukgh- QDr ,LVWCyh”kesaV vWDV izek.ks O;olk; dj.;kph ijokuxh rsFks ns.;kr

  • 35

    vkysyh vkgs- Jh-rkukth ouos %& ek-egkikSjth] vkiY;kdMs ,u-vks-lh- lkBh fdrh vTkZ izyafcr vkgs- vki.k vUu o vkS’k/kh foHkkxkyk vkiY;k ekQsZr pkSd”kh djk] v”kk izdkjps i= fnys vkgs dk;\ vfr-vk;qDr ¼Jh-jke tks”kh½ %& ek-egkikSjth] v”kk izdkjps i= ns.;kr vkysys ukgh- dkj.k dh gk fo’k; >ksu Lrjko#u gkrkG.;kr ;sr gksrk- vkrk gk iz”u vkEgh flOghy vkWQhl o#u gkrkGrks vkgs- vkf.k ;ke/;s vkrk vki.k QqM vWUM MªXl~ fMikVZesaVyk buOgkWy d#- Jh-izQqYy xqM/ks%&ek-egkikSjth]ts okWVj ,-Vh-,e- egkuxjikfydsus ykoys vkgs- R;kps nj fu/kkZj.k dj.;kph dks.krh izØh;k vki.k ikj ikMyh vkgs- R;k lanHkkZr ekfgrh n;koh- R;k okWVj ,-Vh-,e- P;k leksj rqepk QksVks ykxyk vkgs- Eg.kts egkuxjikfydk R;kyk iq.kZ tckcnkj vkgs vkf.k R;kyk rqEgh tckcnkj iq.kZr% vlk eh letrks- ek-egkikSjth] vkiY;k ekfgrhf”kok; tj v”kk izdkjs vkiY;k QksVkspk okij tj gksr vlsy rj R;kph i.k pkSd”kh djkoh- vfr-vk;qDr ¼Jh-jke tks”kh½ %& ek-egkikSjth] gk iz”u ulY;keqGs R;kps mRrj uarj ns.;kr ;sbZYk- Jh-ftrsanz dqdMs %& ek-egkikSjth ikWbaV vkWQ bUQkWesZ”ku] ifjogu foHkkxkP;k ekxP;k o’khZP;k ctsVe/;s vkf.k ;ko’khZP;k ctsVe/;s izok”kkaph xSjlks; gksow u;s]tls eksjHkoups cl LVkWi vkgs rsFks izok”kkaph la[;k lokZr tkLr vkgs- ds-Mh-ds- dkWyst toGhy ts cl LVkWi vkgs rsFks izOkk”kkaph la[;k Eg.kts ds-Mh-ds dkWystps fo|kFkhZ vkf.k ckdhps fo|kFkhZ R;k clLVkWi oj osVhax djrkr R;kauk ik.;kpk Qkj =kl gksrks- 25 #i;kaph ik.;kph ckWVy rsFks ?ksryh tkrs- R;k vuq’kaxkus ifjogu lferhus vls Bjfoys dh tsFks izOkk”kkaph xnhZ vlsy] R;kaP;k rgk.kkaph vkf.k izlk/kukaph lks; ifjogu foHkkxkus djkoh- Eg.kqu ,d ik;ysV izkstsDVoj ,d okWVj ,-Vh-,e- ds-Mh-ds- dkWYkst leksjhy clLVkWi oj ykoysys vkgs- Jh-izQqYYk xqM/ks %& ek-egkikSjth] ek>s vls Eg.k.ks vkgs dh] okWVj ,-Vh-,e-pkaxys vkgs- vki.k tj ykoys vlsy rj rs fuf”pri.kkus Lokxr vkgs- R;kps nj dls fuf”pr dsys vkgs- gs dks.k djhr vkgs- ;kph izØh;k voyacysyh vkgs dk;\ gk ek>k iz”u vkgs- vki.k vR;ar pkaxys dke dsys R;k cn~ny dqdMs lkgsc vkiys vfHkuanu- vfr-vk;qDr ¼Jh-jke tks”kh½ %& ek-egkikSjth] dkgh Hkkxke/;s vkiY;kdMs ts okWVj ,-Vh-,e- yko.;kr vkysY;k vkgs- R;k okWVj ,-Vh-,e- yk okWVj lIyk; ns.;kph ijokuxh okWVj lIyk; fMikVZesaV dMqu ns.;kr vkysyh vkgs- R;kP;k ik.;kph vkdkj.kh lq/nk vki.k ?ksr vkgs- R;kuarj frFks tks nj Bjfo.;kr vkysyk vkgs- rks >ksuLrjko#u d”kk funsZ”kkizek.ks Bjofo.;kr vkysYkk vkgs R;kph ekfgrh l/;k iz”kklukP;k toG ukgh- rh vkEgh >ksuLrjko#u dj.;kr vkysY;k dkjokbZph fdaok cpr xVkP;k ek/;ekrwu gs pkyfo.;kr vkys vkgs fdaok d”kh dkjokbZ dj.;kr vkysyh vkgs ;kph ekfgrh ?ksowu ek-lnL;kauh rh iwjfo.;kr ;sbZy- Jh-izQqYy xqM/ks %& ek-egkikSjth] gk tks iz”u vkgs rks LFkfxr Bsokok] ;k cn~ny dqBfygh ekfgrh ukgh- QqM vWUM MªXl foHkkxkyk rks dkjokbZpk vf/kdkj vkgs dh] egkuxjikfydsyk dkjokbZpk vf/kdkj vkgs ;k lanHkkZr vkiY;k iz”kklukyk Li’Vrk ukgh- okWVj ,-Vh-,e- ukxiwj “kgjke/;s fdrh vkgs] dqBY;k dqBY;k ,tUlhus dsysY;k vkgs- dqBY;k dqBY;k tkxsoj dsysY;k vkgs R;kph vki.k ijokuxh fnyh vkgs- R;kpk HkkMsiV~Vk fuf”pr dsysyk vkgs dk;\ frFks okWVj ,-Vh-,e- oj vkiys fu;a=.k vkgs dk;\ ;k laiw.kZ fo’k;kph foLrr̀ ekfgrh ;k iz”uklg vki.k iq

  • 36

    iz”u Ø 150%& ukxiwj egkuxjikfydsP;k loZ 'kkGkae/;s lh-ch-,l-lh iWVuZ fdaok baxzth ek/;e dk lq# dj.;kr ;sr ukgh lanHkkZr iz'u- Jh-jktsanz lksudqljs %& ek-egkikSjth] ek>k iz”u vlk gksrk dh] egkuxjikfydsP;k loZ “kkGke/;s lh-ch-,l-lh- iWVUkZ] fdaok baxzth ek?;e dk lq# dj.;kr ;sr ukgh- ;kckcrpk izLrko “kklukdMs ikBfo.;kr vkysyk vkgs dk;\ ;kckcr lfoLrj ekfgrh eyk i=kOnkjs feGkysyh vkgs- ukxiwj egkuxjikfydsP;k “kkGse/;s lh-ch-,l-lh- IkWVuZ fdaok baxzth ek/;ekaP;k “kkGk lq# dj.;kpk izLrko “kklukdMs ikBfo.;kr vkysyk ukgh- eyk gs Eg.kk;ps vkgs- tsOgk ns”k Lora= >kyk rsOgk egkuxjikfydk vfLrRokr vkysyh vkgs- vkrki;Zr gk iz”u dk izyafcr vkgs- vkrki;Zr “kklukdMs izLrko ikBfo.;kr iz”kklukus fnjaxkbZ dsysyh vkgs R;kckcr eyk ekfgrh ns.;kr ;koh- rlsp eyk ekfxy 5 o’kkZph fo|kF;kZaP;k vkdMsokjhr ?kV vkf.k ok< >kysyh vkgs R;kph bR;aeHkwr ekfgrh ns.;kr ;koh- IkVla[;k deh gks.;kph ekfgrh lq/nk ns.;kr ;koh- vkf.k izR;sd “kkGse/;s ts ,sDlsl e/;s tj f”k{kd vlsy rj Rks fdrh vkgs ;kph lq/nk ekfgrh eyk iz”kklukus n;koh- mik;qDr ¼Jh-eksfgrs½ %& ek-egkikSjth] lh-ch-,l-lh- iWVuZ gk laiw.kZ osxGk miØe vkgs- ejkBh] ÅnqZ vkf.k fganh ;k T;k “kkGk vkgs R;k jkT; “kklukuh vk[kwu fnysY;k uqlkj vkgs vkf.k f”k{kdkaph th fuoM >kyh vkgs rh lq/nk ;kp iWVuZ uqlkj >kysyh vkgs- vkiY;kyk tj lh-ch-,l-lh- iWVuZ izek.ks vH;klØe voyack;pk vlsy rj gh /kksj.kkRed ckc vkgs- Jherh-oS”kkyh ukjuojs %& ikWbaV vkWQ bUQkWesZ”ku ek-egkikSj eWMe] tls ekuokyk ik.;kph xjt vkgs r”khp f”k{k.kkph xjt vkgs- tj vkiY;kyk f”k{k.k feGkys ukgh rj vkiY;k ns”kkyk lTtu ukxfjd lq/nk feG.kkj ukgh- vkf.k rqeP;k leksj ;k vk/khi.k vlkp iz”u fuekZ.k dsyk gksrk dh] egkuxjikfydse/;s baxzth ek/;ekP;k “kkGk lq# Ogk;yk ikfgts ijarq rjh lq/nk rqEgh R;ke/;s y{k fnys ukgh- ;koj nqyZ{k dsys- ek-egkikSjth] euik “kkGse/;s Lye ,sfj;krhy eqys] fj{kkpkyd] gkrxkMh okys] etwj vls vkbZOkMhy vkiY;k eqykyk “kkGse/;s f”kdforkr rsFkwu fo|kFkhZ ?kMrks] ijarq izk;OgsV “kkGse/;s lh-ch-,l-lh- iWVuZP;k “kkGkaph fQ tkLr vlY;keqGs R;kaps vkbZoMhsy rsFks ikBow “kdr ukgh- Jh-jktsanz lksudqljs %& ek-egkikSjth] ikWbaV vkWQ vkWMZj] jk’Vªh; “kS{kf.kd ;kstuk vkf.k fMfLVªd fLkLVheP;k fjiksVZuqlkj o’kZ 2015&16 vkf.k 2016&2017 e/khy ns”kkrhy 60 y{k fo|kF;kZus izkFkfed “kkGk lksMysyh vkgs- ekxhy o’kkZpk vkdMk miyC/k ulY;kus R;k vkdM;ke/;s fuf”prp ok< >kysyh vkgs ;kr “kadk ukgh- vkiY;k egkuxjikfydsP;k loZ “kkGk lqfo/kk;qDr gks.ks xjtsps vkgs- vkiY;k euikP;k “kkGse/;s rh O;oLFkk miyC/k ulY;keqGs tls fcYMhax bUQzkLVªDpj] lks”ky vWUM dYpjy vWDVhOghVh] vWMOgkUl ,sT;qds”ku] LiksVZ vWDVhOghVh] lqj{kk xkMZ] fMthVy Dykl #e] lk;Ul yWc] fVfpax esFkM] vkWMksVsfj;e gkWy ;k loZ lqfo/kk ulY;keqGs fnolsafnol f”k{k.kkps cktkjhdj.k gksr vkgs- ukxiwj egkuxjikfydse/;s vlk dks.krkp izHkkx ulsy e/;e oxkZps yksd vkf.k Jhear jkgr ulsy] eyk gs Eg.kk;ps vkgs- dh Jhearkps eqys tsOgk cl fdaok OgWue/;s tkrks] R;k ,sfj;ke/;s xfjc oxZ vlrks R;kauk Ik.k f”k{k.k feG.;kpk vf/kdkj vkgs- tsOgk Jhear oxkZpk eqyxk OgWue/;s fdaok cle/;s tkrks rsOgk R;kyk i.k okVrs vkiyk eqyxk R;k cl fdaok “kkGse/;s tkow “kdr ukgh- ckdhP;k fo|kF;kZauk c?krks rj Vk;] cqV] lqVe/;s rks eqyxk “kkGsr f”k{k.k ?ksr vlrks vkf.k ikydkauk tls vkrk rkbZus lkafxrys dh vkiY;k “kgjke/;s gkrBsysokys] fj{kkpkyd] ikuBsykokys] Hkkthikyk fod.kkjs vls fdrhrjh xjhc fo|kF;hZ vlrkr dh v”kk ikydkauk okVrkr dh vkiY;k fo|kF;kZauk pkaxys f”k{k.k feGkys ikfgts rs i.k iSls [kpZ djk;yk r;kj vlrkr- vkf.k vkiyh iVla[;k fnolsafnol dk deh gksr vkgs- ;kdjrk iz”kklukus dkgh desVh clfoyh vkgs dk;\ fdaok lHkkx`gkiwksu e/khy th-,e- cukrokyk “kkGsP;k lanHkkZr tks iz”u mifLFkr dsyk gksrk R;k lanHkkZr iz”kklukus mRrj n;k;yk ikfgts- Jh-n;k”kadj frokjh %& ek-egkikSjth] ikWbaV vkWQ vkWMZj] lUekufu; lnL; lksudqljsth dk

  • 37

    iz”u cgksr O;ofLFkr gSA ukxiwj egkuxjikfydk es baxzth ek/;e dh Ldqy “kq# djus ds fy;s egkuxjikfydkus dksf”k”k dh A ek-egkikSjth] vkt ds vatsMs es ukxiwj egkuxjikfydk us vaxzth Ldqy “kq# djuk pkfg;sA ;g fo’k; gS ;k ughA vxj gS rks ;gh mldk mRrj gSA egkuxjikfydk us nsj lgh vkt izLrko ykdj ds “kq# dj jgh gSA ;g iz”u ;gkij gh lekIr gksrk gSA d̀i;k iz”kklu blij r;kjh djds vk;k djsA Jh-eukst lkaxksGs %& ek-egkikSjth] ukxiwj “kgjkph yksdla[;k ok

  • 38

    lferhP;k Bjkokuwlkj vki.k vack>jh ?kkVkoj ij ckWMh 2211 #i;s ykdMkps] vkf.k 10 fdyks xksoÚ;kps 118 #i;s vls izR;sd O;DrhdMwu iSls ?ksrks- Jh-deys”k pkS/kjh %& ek-egkikSjth] vki.k QDr vack>jh ?kkVo#u 2211 #i;s izR;sd ekulkdMwu ?ksr vkgs- vkf.k vlk nqljk dks.krkgh ?kkV ukgh dh rsFks iSls ?ks.;kph i/nr vkiY;kdMs lq# vkgs- ;sFks ;s.kkÚ;k yksdkaph th la[;k vkgs rh tkLrhr tkLr ek-eq[;ea=h egksn; ;kaP;k ernkj la?kkrhy vkgs- rsFks eksBs eksBs Lye vkgs- rsFks if”pe ukxiwj] ikajh ngu?kkVkoj izrh O;Drhekxs ykdMkPks iSls ?ks.;kpk ekxpk m|s”k gkp vkgs dh Ik;kZoj.k okpkos] yksdkae/;s tkx`rh Ogkoh- dh ykdMkeqGs Ik;kZoj.kkph gkuh gksrs- R;keqGs vack>jh ngu?kkVkoj ykdMklkscrp fczdsMl~ vkf.k ,y-ih-th- ;k Onkjs vki.k izR;sd O;DrhdMqu dqBY;kgh izdkjps iSls ?ksr ukgh- Jh-deys”k pkS/kjh%& ek-egkikSjth] ;k lanHkkZr vkiY;kyk pqdhph ekfgrh vkgs- vki.k rsFks tkowu igkos rs fczdsMps vki.k ts cksyr vkgs R;ke/;s v/ksZ “ko tGys vkf.k v/ksZ “ko rlsp vkgs- egkujikfydspk deZpkjh rsFks ns[kjs[k djhr vkgs rsFks ,[kkn;k fno”kh [kqu[kjkck gksowu tkbZYk] fczdsMps iSls vki.k ?ksr ukgh ijarq R;k fczdsMe/;s “ko tGr ukgh R;keqGs yksdkaph Hkkousyk Bsl iksgprs- dehr deh v”kh rjh O;oLFkk djk dh egkuxjikfydspk tks uxjlsod vkgs R;kaP;k i=kOnkjs ykdwM Qzh djkos- gk [kwi xaHkhj fo’k; vkgs- frFks v”kh ifjfLFkrh fuekZ.k >kyh vkgs dh rsFks dks.kR;k uk dks.kR;k fno”kh [kqu[kjkck gksowu tkbZy] gk fo’k; [kwi xaHkhj vkgs- vkf.k gk fo’k; yksdkaP;k Hkkous”kh tqGysyk fo’k; vkgs- Jh-izQqYYk xqM/ks %& ek-egkikSjth] lUekufu; lnL; Jh-deys”k pkS/kjh ;kauh tks eq|k ekaMyk vkgs dh] egkuxjikfydsus R;k vack>jh ngu ?kkVkoj “kqYd vkdkj.;kpk fu.kZ; ?ksryk R;k ekxph ,d /kkj.kk gksrh dh] Ik;kZoj.k iqjd yksdkauk lo; ykx.;klkBh fczdsMP;k ek/;ekrqu vlks fdaok fo|qrP;k ek/;ekrqu vlks fdaok xWlnkfguhP;k ek/;ekrwu vlks] yksdkauh vR;alaLdkj djhr vlrkauk yksdkauh Ik;kZoj.kiwjd xks’Vhapk okij djkok] gk R;k ekxpk m|s”k gksrk- ijarq gs djhr vlrkauk vki.k yksdkaiqjh ngu ?kkVkoj rs lq# dsys gksrs- egkuxjikfydspk gsrq pkaxyk vkgs- ijarq lUekufu; lnL; Jh-deys”k pkS/kjh ;kauh th Hkkouk O;Dr dsyh- R;k Hkkxke/;s eksB;k izek.kkr Lye vkgs vkf.k gh th ekufldrk vkgs- rh ,dk fnolke/;s yksdkaph cnyq “kd.kkj ukgh- vkf.k tj cnyw “kd.kkj ulsy] rj v”kk fLFkrhe/;s T;k OkLR;ke/;s xjhc yksd vlrhy rj xjhc ek.klkdMwu tj ,deso ngu ?kkVo#u iSls ?ksr vlky rj eyk vls okVrs dh rks HksnHkko ;k “kgjkrhy ukxfjdakoj gksr vkgs- R;keqGs lkscrp R;kauh lwpuk fnyh rj ts yksd egkuxjikfydsP;k ykdMkps iSls nsow “kdr vlrhy rj fuf”pri.kkus rs egkuxjikfydsus ykdMkps iSls ?;kos] ek= Lye oLR;kae/;s uxjlsod tj fjdeaM djhr vlsy] fdaok egkuxjikfydse/;s ;k vk/kh loZ ngu ?kkVkoj “kqYd vki.k ?ksr gksrks R;kosGh tj lUekufu; uxjlsodkauh tj i= fnys rj R;kyk eksQr ykdMs iqjfo.;kph i/nrh ;kvk/kh lq/nk gksrh- Eg.kqu ek-egkikSjth] ek>h vkiY;k ekQZr iz”kklukyk fouarh vkgs dh] lUekufu; uxjlsodkauh rsFks EgVys dh R;kaph vkfFkZd fLFkrh Bhd ukgh R;keqGs R;kauk eksQr ykdMkapk iqjoBk djkok] v”kkizdkjph tj uxjlsodkaph f”kQkjl vlyh rj R;k xjhc O;DrhdMwu vki.k dqBysgh iSls vkdk# u;s] eyk vls okVrs dh lHkkx`gke/;s ;k lanHkkZr loZ lnL;kaps ,der >kys ikfgts- vkf.k fuf”pri.kkus ;k n`’Vhdks.kkrwu vki.k rks fo’k; eatwj djkok- Jh-izfo.k nVds %& ek-egkikSjth] ;k fo’k;kph ik”oZHkqeh lkaxrks] R;kosGh eh egkikSj gksrks vkf.k Jh-fodkl Bkdjs fojks/kh i{kusrs gksrs- R;kosGh okjaokj ykdqM [kjsnh ;k fo’k;koj Hkz’Vkpkj vkf.k

  • 39

    ?kksVkG;kpk iz”u ;sr gksrk- nqljk Ik;kZoj.k iqjd tks fo’k; vkgs- rh vksjM d”kkeqGs vkgs- ek-deys”k pkS/kjh ;kaps er ,dne xzkg; vkgs- dkj.k xjhckyk =kl gksrks- lOok rs nhM efguk R;k ?kkVkoj ,dgh fczdsM ukgh- ek-vkjksX; izeq[k ;sFks mHks vkgs R;kauk fopkjkos rsFks fczdsM vkgs dk;\ vkjksX; vf/kdkjh ¼Jh-dkacGs½s %& ek-egkikSjth] T;k da=kVnkjkyk vki.k dke fnys gksrs R;kauh nksu efgU;kiklwu dke dj.ks can dsys- R;kyk vki.k fu;ekuqlkj uksVhl fnyh- Jh-izfo.k nVds %& ek-egkikSjth] ?kkVkoj ykdMs] xksojh vkf.k fM>sy “konkfguh fdaok ,y-ih-th- ikfgts- dkj.k ;k izdYikyk 4 o’kZ >kys vkgs- 4 o’kkZr vkrkp vksjM Ogk;ps dkj.k dk;\ dkj.k vkrk rsFks T;k Hkkousus lq# dsys rh Hkkouk tiY;k tkr ukgh vkf.k yksd ykdMs ekxk;yk tkrkr- ?kkVkoj Xkkso&;k] fczdsM] ,yihth ngu “kookfguh] fM>y “konkfguh nsow “kdr ulky rj ykdMs eksQr fnys ikfgts- R;keqGs gh vksjM vkgs- nqnsZokus ;sFks lkaxkos ykxrs dh] ek-lanhi tk/ko LFkk;h lferh v/;{k gksrs vkf.k R;ke/;s ,dp ?kkV ukgh rj 4 eksBs ?kkV gksrs- eks{k/kke] xaxkckbZ ?kkV vtwu nksu ?kkV R;kp /krhZoj lq# djk;yk ikfgts ijarq vkiY;k iz”kkluke/;s vls lUekufu; yksd vkgs dh R;kauk rs lq#p djk;ps ukgh- R;kauk ijr ykdMkaP;k VsUMj vkf.k O;ogkjke/;s baVjsLV vkgs- R;keqGs xaxkckbZ ?kkVkoj lokZr tkLr ukxiwj “kgjkrhy vafre LkaLdkj gksrkr- eks{k/kkeoj gksrkr- oS”kkyh uxjoj gksrs- gs tj ?kkV vki.k Ik;kZoj.kiqjd lq# dsys rj eyk vls okVrs dh vusdkauk rsFks jkstxkj feGrhy vkf.k ek-egkikSjth] ykdMkaP;k fo’k;kr vki.k deh iMrks] ijarq uxjlsodkaP;k i=koj vki.k lq# djkos gh can >kysyh izFkk ijr lq# djkoh vls R;kapk erkyk ek>k oS;Drhd fojks/k vkgs dkj.k rh izFkk can >kyh R;ke/;s ijr vkWMhV vkWCtsD”ku vkgs- R;keqGs uxjlsodkaps i= vkf.k ykdMkaph fdaer vkf.k ykdMs eksQr ns.;koj izpaM rQkor gksrs- R;keqGs R;ke/;s ijr uxjlsod vMp.khe/;s ;srhy- R;ke/;s lfeR;k gksrhy R;ke/;s vusd fo’k; vkgs- tj Xkkso&;k] fczdsM] ,yihth ngu “kookfguh] fM>y “konkfguh gs eksQr nsoq “kdr ulsy rj ykdMs vki.k fuf”pr eksQr fnys ikfgts- vki.k ,d&,d ?kkV Ik;kZoj.kiwjd dsyk ikfgts dkj.k gh vktP;k dkGkph rh xjt vkgs- eh izQqYYkthaP;k ,dk erk”kh eh lger vkgs- R;kaph ekQh ekxwu eh lkaxrks dh R;kaP;k nqlÚ;k erk”kh eh lger ukgh- Jh-izQqYYk xqM/ks %& ek-egkikSjth] lUekufu; nVds lkgsckauh vkiys ts er ;k fBdk.kh O;DRk dsys R;kaP;k erk”kh eh 100 VDds lger vkgs- uxjlsodkaP;k i=kP;k lanHkkZe/;s ;kP;k vk/kh th izFkk gksrh- rks ,d mik; Eg.kqu eh lkafxryk gksrk- ek= R;ke/;s R;kauh ts Qk;MhaXl~ fnysys vkgs R;ke/;s fuf”prp ?kksG gks.;kph “kD;rk vkgs- fuf”pri.kkus eh R;kaP;k erk”kh lger vkgs- R;keqGs loZp ?kkVkoj vki.k Ik;kZ;h Eg.kts tj rs miyC/k ulsy rj ykdMs iqjokos ;kaP;k lwpusyk ek>s leFkZu vkgs- Jh-rkukth ouos %& ek-egkikSjth] ;k fo’k;koj cjhp ppkZ >kysyh vkgs- ek-lnL; Jh-deys”kthaus pkaxyk fo’k; vk.kyk brj ?kkVkoj tj eksQr ykdMs feGr vlrhy rj vki.k vack>jh ?kkVkoj i.k n;kos- gk fo’k; vki.k vkjksX; lferhdMs ikBowu ;kyk vki.k eatwjh n;koh- Jh-fojsanz dqdjstk %& ek-egkikSjth] esjh vkilh fouarh gS dh ckdh ds ?kkVksaij Hkh fczdsMl~ pkyq gksuk pkfg;saA Jh-izfo.k nVds %& ek-egkikSjth] ;k fo’k;kP;k lanHkkZRk ,d lkaxw bfPNrks dh] vkiYks lRrki{k usrs vkgs Jh-lanhi tks”kh esMhdy gkWLihVy e/;s 10 #i;kae/;s fnun;ky Fkkyh pkyforkr- Jh-n;k”kadjth vlrhy] izQqYYkth vlrhy] vls vusd yksd vkgs- gs ?kkV lq/nk v”kk laLFkkauk vki.k pkyok;yk fnys T;k lsokHkkoh vkgs- v”kk laLFkkauk tj vki.k pkyok;yk fnys- deys”kth ;kaph th rØkj vkgs- vkiY;kdMs dke vls vkgs dh dks.khrjh ?kkV pkyok;yk xsys dh 20 yk[k #i;kaph cWad xWjaVh] vk.k[kh dkgh ekfxrys tkrs Eg.kwu lsosP;k ek/;ekrwu 1 gh #i;k u defork v”kk dkgh laLFkk tj pkyok;yk r;kj vlrhy rj ;kgh iz”ukyk vki.k leksj tkos v”kh ek>h fouarh vkgs- Jh-eukst lkaxksGs %& ek-egkikSjth] ukjh ?kkV vkgs- R;k ?kkVkps Hkqfeiqtu nVds lkgsckauh dsys gksrs- R;k ?kkVkojhy deZpkÚ;kaph la[;k ok

  • 40

    “kgjkrhy Hkh’k.k ik.kh VapkbZ vfu;fer ik.khiqjoBk o vleku ik.khiqjoB;keqGs “kgjkrhy ukxfjdkaph izpaM xSjlks; gksr vkgs- R;koj dk;eLo#ih mik;;kstuk dj.;klkBh ppkZ mifLFkr dj.;kl LFkxu izLrko ekU; d#u ppkZ mifLFkr dj.;klkBh vki.k vuqerh iznku djkoh- izLrkod ek-lnL; Jh-izQqYy xqM/ks vkf.k vuqeksnd ek-lnL;k izf.krk “kgk.ks- ek-egkikSjth] lUekufu; vWM-/keZiky esJke ;kauh ,d LFkxu izLrko lknj dsysyk vkgs- R;k LFkxu izLrkokpk etdwj ;kizek.ks vkgs- “kgjkrhy ik.kh iz”ukoj ppkZ ?kMowu vk.k.;klkBh LFkxu izLrko- egkikSj %& LFkxu izLrkokoj ppkZ dj.;kph vuqerh vkgs- Jh-izQqYYk xqM/ks %& ek-egkikSjth] ik.kh iz”ukoj twu efguk >kyk vkt 20 rkjh[k vkgs- 20 rkj[ksyk vki.k ppkZ ?ksr vkgs- ukxiwj “kgjke/;s ik.kh iz”u vR;ar xaHkhj vkgs- ekxP;k o’khZ vki.k 7 fMlsacjyk ik.khiz”ukoj Hkj fgokG;ke/;s ppkZ dsyh- 7 fMlsacjyk fgokGk gksrk] ik.;kpk rsokyk gksrk- gk iz”u usedk ik.;kpk gksrk dh] forj.kkpk iz”u gksrk- ik.;koj twu efgU;ke/;s ppkZ djhr vlrkauk iqUgk forj.kkP;k iz”ukoj ppkZ ?ksowu jkfgyks dh] fi.;kP;k ik.;koj ppkZ djhr vkgs- ek-egkikSjth] yksdlHksph fuoM.kwd >kyh- 23 rkj[ksyk erx.kuk >kY;kuarj vkpkjlafgrk mByh- toG toG 1 efguk 3 fnol gksrh- i.k ;k 1 efgU;ke/;s vki.k dqBysgh ik.;kP;k lanHkkZe/;s ;k lHkkx`gke/;s ppkZ mifLFkr dsysyh ukgh- tj lRrki{k rh ppkZ mifLFkr dj.kkj ulsy] rj fojks/kh i{kkph R;k ppsZph ekx.kh dsyh ikfgts vls orZekui=ke/;s eksB;k izek.kkr ;srs- dh fojks/kh i{k lq/nk xaHkhj ukgh- ik.kh iz”ukoj T;k i/nrhus yksd cksyr vkgs- ik.kh iz”u dkgh xaHkhj ukgh ik.;kph miyC/krk Hkjiwj vkgs- vkf.k ek-egkikSjth] osGksosGh orZekui=ke/;s lUekufu; ikydea=h vlrhy] lUekufu; egkikSj] Lor% vlrhy] LkUekufu; lRrki{k vlrhy] lUekufu; LFkk;h lferh v/;{k vlrhy] ik.kh iqjoBk lferhps lUekufu; v/;{k vlrhy] R;k loZ yksdkauh orZekui=kP;k ek/;ekrwu ukxiwj “kgjkrhy ukxfjdkauk ,d Hkjolk fnyk vkgs dh ukxiwj “kgjke/;s dqBfygh ik.;kph VapkbZ ukgh- ukxiwj “kgjke/;s ik.;kph VapkbZ ukgh v”kk i/nrhps LVsVesaV orZeku i=kP;k ek/;e