zrozumieć człowieka

3Język polskiPODRĘCZNIK

LICEUM I TECHNIKUM

zakres podstawowy i rozszerzony

Nasze publikacje możesz zamówić w księgarni internetowej sklep.wsip.pl

dla siebie

PORADNIK MATURZYSTY Opis egzaminu, strategie

rozwiązywania różnych typów zadań, „kapsuły wiedzy” – obowiązkowo do matury!

TWOJA PRÓBNAMATURANA egzamer.pl

W serwisie egzamer.plznajdziesz 400 pytań z zakresu języka polskiego i matematyki. Sprawdź, co trzeba wiedzieć i umieć, aby dobrze zdać maturę.

Kartkówki?Sprawdziany? Matura?

Sięgnij po materiały do samodzielnej nauki!

Repetytoria WSiP, poradnik maturzysty oraz próbne testy online pomogą Ci osiągnąć sukces.

REPETYTORIA MATURALNE Zadania maturalne i materiały

do rzetelnych powtórek – z 5 przedmiotów, w wydaniu książkowym i na www.zdasz.to.

TWÓJ KODdo elektronicznego zeszytu ćwiczeń na

ZNAJDUJE SIĘ W ŚRODKU

TWÓJ KOD

ZNAJDUJE SIĘ W ŚRODKU

ZROZU

MIEĆ TEKST – zrozum

ieć człowieka

klasa 3ZROZUMIEĆ TEKSTzrozumieć człowieka

145610_Zrozumiec tekst i czlowieka_nowe_3a.indd 2145610_Zrozumiec tekst i czlowieka_nowe_3a.indd 2 2014-05-13 11:17:032014-05-13 11:17:03

Autorzy: Dariusz Chemperek, Adam Kalbarczyk, Dariusz Trześniewski

Podręcznik dopuszczony do użytku szkolnego przez ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania i wpisany do wykazu podręczników przeznaczonych do kształcenia ogólnego do nauczania języka polskiego, na podstawie opinii rzeczoznawców: dr Jadwigi Bednarek, dr. Wojciecha Kaliszewskiego, mgr Teresy Zawiszy-Chlebowskiej.

Zakres kształcenia: podstawowy i rozszerzonyEtap edukacyjny: IVTyp szkoły: szkoły ponadgimnazjalneRok dopuszczenia: 2014

Numer ewidencyjny w wykazie dla tradycyjnej i elektronicznej formy podręcznika: 703/5/2014

© Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o.Warszawa 2014

Wydanie pierwsze (2014)

ISBN 978-83-02-14407-3

Opracowanie merytoryczne i redakcyjne: Małgorzata Magenta-Siemiaszko (redaktor koordynator) Redakcja językowa: Małgorzata KrygierKorekta językowa: Ewa WojtyraRedakcja techniczna: Iwona BiałkowskaProjekt okładki: Joanna PlakiewiczProjekt graficzny i opracowanie graficzne: Katarzyna TrzeszczkowskaFotoedycja: Natalia MarszałekSkład i łamanie: Recontra Studio Graficzne

Zalecane wymagania systemowe i sprzętowePodręcznik elektroniczny w formacie PDF otwierany na komputerach PC i MAC wymaga zainstalowania bezpłatnego programu Adobe Reader (http://get.adobe.com/reader/); otwierany na tabletach i telefonach z systemem Apple iOS wymaga zainstalowania bezpłatnego programu iBooks (do pobrania ze sklepu App Store); otwierany na tabletach i telefonach z systemem Android wymaga zainstalowania bezpłatnego programu Adobe Reader (do pobrania z Google Play).

Pomoc techniczna: epomoc@wsip.com.pl

Materiały, do których masz dostęp, nie mogą być rozpowszechniane publicznie, nie mogą być przedmiotem dalszego obrotu. Rozporządzanie ich opracowaniem wymaga uzyskania zgody.

Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne spółka z ograniczoną odpowiedzialnością 00-807 Warszawa, Aleje Jerozolimskie 96Tel.: 22 576 25 00Infolinia: 801 220 555www.wsip.pl

Publikacja, którą nabyłeś, jest dziełem twórcy i wydawcy. Prosimy, abyś przestrzegał praw, jakie im przysługują. Jej zawartość możesz udostępnić nieodpłatnie osobom bliskim lub osobiście znanym. Ale nie publikuj jej w internecie. Jeśli cytujesz jej fragmenty, nie zmieniaj ich treści i koniecznie zaznacz, czyje to dzieło. A kopiując jej część, rób to jedynie na użytek osobisty.

Szanujmy cudzą własność i prawo.Więcej na www.legalnakultura.pl

Polska Izba Książki

3S P I S T R E ś C I

D W U D Z I E S T O L E C I E M I Ę D Z Y W O J E N N E ( A WA N G A R D A )

TABliCA CHronoloGiCznA – współczesność (po 1939) ...................................................... 10

1 Dwudziestolecie międzywojenne – czas awangardy ........................................................... 18

2 W górach jest wszystko co kocham… Krajobraz górski w poezji XX wieku .......................... 22

• Julian Przyboś Z Tatr

• Jerzy Harasymowicz W górach

3 Witkacy i Picasso – przedstawiciele awangardy w malarstwie S ...................................... 27

4 Psychoanaliza – filozofia podświadomości ........................................................................... 34

• Zygmunt Freud Kultura jako źródło cierpień

5 Nie jest tak straszną rzeczą być aresztowanym… Everyman w surrealistycznym świecie ... 39

• Franz Kafka Proces

6 Wszystko należy do sądu… Topos świata jako więzienia ........................................................ 45

• Franz Kafka Proces

7 Wszyscy dążą do prawa… Proces jako nowoczesna parabola R ........................................... 50

• Franz Kafka Proces

8 Połowiczny i niezdecydowany charakter … Obraz nowoczesnego miasta ............................. 55

• Bruno Schulz Ulica Krokodyli 9 Dywan żywy, który […] rozpadał się w ruchome kwiaty… Mityzacja rzeczywistości w prozie Schulza .......................................................................... 60

• Bruno Schulz Ptaki 10 Jak walczący prorok… Obraz ojca w opowiadaniu Schulza R ............................................. 65

• Bruno Schulz Noc wielkiego sezonu

11 Świat, który stał się obcy… Istota groteskowości R ............................................................... 69

• Wolfgang Kayser Próba określenia istoty groteskowości

12 W nierealnym nonsensie jak we śnie… Groteska w Ferdydurke .............................................. 74

• Witold Gombrowicz Ferdydurke 13 Pupa – łydka – gęba... Opowieść o człowieku w metaforach ciała ...................................... 79

• Witold Gombrowicz Ferdydurke 14 Nie mogłem wytłumaczyć i wyjęzyczyć Zosi… Przemoc symboliczna w Ferdydurke J ...... 86

• Witold Gombrowicz Ferdydurke

15 Ta noga… Ciało w poezji współczesnej R ............................................................................ 90

• Tadeusz Peiper Noga

• Anna A. Tomaszewska Zielony erotyk 16 Zniża się wieczór świata tego… Katastrofizm w poezji ........................................................... 95

• Józef Czechowicz legenda • Józef Czechowicz żal 17 Prawo nieciągłości… Witkacy o mechanizmach rewolucji R ............................................ 100

• Stanisław Ignacy Witkiewicz Szewcy 18 Żywy, zmechanizowany trup! Katastroficzna wizja przyszłości R ..................................... 106

• Stanisław Ignacy Witkiewicz Szewcy

4

nowe zrozumieć tekst – zrozumieć człowieka | spis treści

19 Nonsens à la Witkacy… Dialog z tradycją młodopolską R .................................................. 111

• Stanisław Ignacy Witkiewicz Szewcy

20 Głos czysty, długi, rozedrgany… Literacka rewolucja Jamesa Joyce’a R ............................ 115

•James Joyce Ulisses

inFoGrAFiKA: Awangarda w sztuce i literaturze międzywojnia ........................................ 120

21 Wędrówka po tematach, motywach i formach awangardy ............................................... 122

umiem wiĘCeJ. pierwsze wsKAzÓwKi ................................................................................... 126

W O J N A W K U L T U R Z E I L I T E R A T U R Z E

22 Wojna i okupacja w kulturze i literaturze. Wprowadzenie ............................................... 128

23 Skąd zło? Pytania o przyczyny wojny ......................................................................... 132

•Jan Paweł II Pamięć i tożsamość

•Erich Fromm Ucieczka od wolności

24 Podwaliny jakiejś nowej, potwornej cywilizacji… Refleksja historiozoficzna

Tadeusza Borowskiego .......................................................................................................... 137

•Tadeusz Borowski U nas w Auschwitzu

25 Ci ludzie są chorzy... Człowiek zlagrowany ............................................................................ 141

•Tadeusz Borowski Proszę państwa do gazu

26 Widać całe piekło… Holokaust w opowiadaniach Borowskiego R ................................... 145

•Tadeusz Borowski Proszę państwa do gazu

27 O samotności ginących… Powstanie w getcie warszawskim .......................................... 150

•Hanna Krall Zdążyć przed Panem Bogiem

28 W Warszawie przy karuzeli… Czesław Miłosz o powstaniu w getcie ............................... 154

•Czesław Miłosz Campo di Fiori

•Czesław Miłosz Biedny chrześcijanin patrzy na getto

29 Jesteśmy tylko zwykłymi ludźmi… Pianista Szpilmana i Polańskiego S ........................... 159

•Władysław Szpilman Pianista

30 Bym wyznał swoją, polską winę… Konsekwencje antysemityzmu w Polsce ..................... 164

•Adam Michnik Szok Jedwabnego

31 Czy nam postawią […] nad grobem krzyż… Głos pokolenia wojennego ............................ 168

•Krzysztof Kamil Baczyński Pokolenie

•Krystyna Krahelska [Hej, chłopcy, bagnet na broń!…]

32 Taki to mroczny czas… Katastrofizm w poezji wojennej R ................................................ 174

•Krzysztof Kamil Baczyński Ten czas

• Tadeusz Gajcy Wczorajszemu

33 Przez ciała drżący pryzmat… Miłość w cieniu apokalipsy ................................................. 179

•Krzysztof Kamil Baczyński Biała magia

•Krzysztof Kamil Baczyński Niebo złote ci otworzę…

5S P I S T R E ś C I

34 Gdzie kończy się obowiązek a zaczyna tchórzostwo... Czas moralnej próby R .................. 184

•Joseph Conrad Lord Jim

•Jan Józef Szczepański W służbie Wielkiego Armatora

35 Podmuchy, ogień i rwanie murami… Miron Białoszewski o powstaniu ............................ 191

•Miron Białoszewski Pamiętnik z powstania warszawskiego

36 Potężny rezerwuar różnorakich możliwości… Język kolokwialny J ................................... 195

•Jerzy Bartmiński Styl potoczny – centrum systemu stylowego języka

37 Długi szereg nędzarzy… Świadectwo rzeczywistości łagrowej ........................................... 199

•Gustaw Herling-Grudziński Inny świat. Zapiski sowieckie

38 Nigdy już nie będę dla nich pracował… Heroizm w „innym świecie” ................................ 205

•Gustaw Herling-Grudziński Inny świat. Zapiski sowieckie

39 Mam lat dwadzieścia / jestem mordercą… Poezja wojennego wstrząsu ............................. 210

•Tadeusz Różewicz Lament

•Tadeusz Różewicz Ocalony

inFoGrAFiKA: Wojna w kulturze i literaturze ..................................................................... 214

40 Artystyczne świadectwa czasu wojny... Wędrówka po motywach i tematach .................... 216

umiem wiĘCeJ. wypowieDŹ usTnA ....................................................................................... 220

P O W O J E N N A N O W O C Z E S N O Ś Ć

41 Między nowoczesnością a ponowoczesnością. Literatura współczesna .......................... 228

42 Jesteśmy sami, nikt nas nie usprawiedliwi... Filozofia egzystencjalizmu .............................. 232

•Jean-Paul Sartre Egzystencjalizm jest humanizmem

43 Czy można być świętym bez Boga? Egzystencjalny heroizm bohaterów Dżumy ............... 236

• Albert Camus Dżuma

44 Zaraza nie jest na miarę człowieka… Paraboliczny kształt powieści Camusa R ............... 241

•Albert Camus Dżuma

45 Wierny tej męce, której symbolem jest krzyż… Sytuacja zagrożenia jako próba wiary ........... 245

• Albert Camus Dżuma

46 Bezsilny i zbuntowany… Camus o ludzkim losie R ............................................................ 249

• Albert Camus Mit Syzyfa

47 Na dnie popiołu gwiaździsty dyjament… Popiół i diament Andrzeja Wajdy S .................... 252

• Cyprian Norwid Tyrtej

48 Nienawiść w służbie społeczeństwa. Esej o totalitaryzmie R ................................................ 256

• Czesław Miłosz Zniewolony umysł

49 Piękny jest ludzki rozum… Miłosz – moralista ..................................................................... 260

• Czesław Miłosz Traktat moralny

• Czesław Miłosz Zaklęcie

6

nowe zrozumieć tekst – zrozumieć człowieka | spis treści

50 Moja martwa perspektywa… Refleksja egzystencjalna w poezji R ..................................... 266

• Andrzej Bursa Pedagogika • Andrzej Bursa Sobota51 Śpiewam w duecie z nim… Tożsamość człowieka w poezji współczesnej ......................... 270

• Adam Zagajewski Sobie do pamiętnika • Rafał Wojaczek W podwójnej osobie 52 Bądź wierny. Idź… Imperatywy etyczne Pana Cogito .......................................................... 274

• Zbigniew Herbert Przesłanie Pana Cogito • Zbigniew Herbert Potęga smaku 53 Rozbijanie starych form... Obraz ponowoczesnego społeczeństwa .................................... 280

• Sławomir Mrożek Tango 54 Nam już nie formy trzeba, ale żywej idei… Dramat różnych racji ideowych ........................ 286

• Sławomir Mrożek Tango 55 Tylko władza da się stworzyć z niczego… Tango jako parabola polityczna .......................... 290

• Sławomir Mrożek Tango 56 Nikt stąd nie wyjdzie, dopóki nie znajdziemy idei! Tango na scenie Teatru Telewizji S ... 293

• Tango, reż. Maciej Englert 57 Z pomieszanych form ulicy… Poetycki obraz codzienności ................................................. 296

• Miron Białoszewski Do N.N.*** • Miron Białoszewski Głowienie • Miron Białoszewski Romans z konkretem 58 Męczy się człowiek… Refleksja egzystencjalna Białoszewskiego ......................................... 301

• Miron Białoszewski Mironczarnia • Miron Białoszewski Mój testament śpiącego • Miron Białoszewski Życia sam zapach59 Pani Doktór trzyma się zasad... Poprawność i norma językowa J ..................................... 305

• Miron Białoszewski Zbiorowe ustalenie charakteru Pani Doktór 60 Szukać dziury w całym niebie… Frazeologiczne bogactwo języka J ................................ 308

• Stanisław Barańczak Braki, odrzuty, produkty zastępcze 61 Ogłuszeni i ogłupieni doszczętnie… Poezja o rzeczywistości komunizmu ........................ 311

• Stanisław Barańczak Co jest grane62 Wielka sprawa człowieka… Homilia Jana Pawła II .............................................................. 314

• Jan Paweł II, homilia na placu Zwycięstwa, 2 czerwca 1979 63 Przybliżać ucho do ust imperialnych… Cesarz jako studium autorytaryzmu R .................. 319

• Ryszard Kapuściński Cesarz 64 Hańbą jesteśmy okryci... Rewolucja w reportażu Ryszarda Kapuścińskiego R ................. 323

• Ryszard Kapuściński Cesarz65 Granice wolności człowieka... Lot nad kukułczym gniazdem Miloša Formana S ............... 326

66 Odzywa się w nas głód bezpośredniości… Dzienniki jako literatura faktu R ....................... 328

• Witold Gombrowicz Dziennik. 1953 • Gustaw Herling-Grudziński Dziennik pisany nocą 1997–199967 W tak osobliwej chwili… Refleksja o człowieku współczesnym ........................................... 333

• Czesław Miłosz Oeconomia Divina • Czesław Miłosz Dar

7

S

S P I S T R E ś C I 7

J

treści zakresu rozszerzonego

zagadnienia z nauki o języku

R analiza dzieła sztuki

68 By świat było widać… Współczesna poezja religijna R ...................................................... 337

• Jan Twardowski świat • Jan Twardowski Drzewa niewierzące inFoGrAFiKA: Wielcy emigranci XX wieku ........................................................................ 340 69 Zdarzyło się wcześniej. Później. Bliżej... Dwugłos o przypadku i przeznaczeniu ................ 342

• Wisława Szymborska Wszelki wypadek • Julia Hartwig Jasne niejasne70 On patrzy… Poezja jako komentarz do współczesności...................................................... 345

• Wisława Szymborska Terrorysta, on patrzy • Wisława Szymborska Głos w sprawie pornografii • Wisława Szymborska Wczesna godzina71 Z prędkością światła… W świecie nowych mediów ............................................................. 351

• Janusz L. Wiśniewski S@motność w sieci 72 I nic się nie zmieniło… Europejczyk w globalnym świecie R ............................................. 357

• Czesław Miłosz Miasto młodości73 Taka studnia strasznie głęboka… Literatura popularna w eseju Miłosza ............................. 360

• Czesław Miłosz Piesek przydrożny. Krzyś74 Współczesność w świetle pop-artu S ................................................................................. 363

• Andy Warhol Dyptyk Marilyn 75 Ona po prostu taka już jest… Kultura popularna w powieści ................................................ 365

• Dorota Masłowska Wojna polsko-ruska pod flagą biało-czerwoną 76 Szaleństwo w wielkich domach towarowych… Kultura konsumpcyjna w poezji ................. 368

• Tadeusz Różewicz Walentynki (poemat z końca XX wieku)77 Kto zobaczy moją matkę… Dzieci i rodzice w wierszach Tadeusza Różewicza ................. 372

• Tadeusz Różewicz Ale kto zobaczy • Tadeusz Różewicz Ojciec78 Co wyczyści, to się lśni… Wśród języka reklamy J ............................................................... 375

79 Tylko co nieważne jak krowa się wlecze… Językowy obraz świata J ..................................... 378

• Jan Twardowski śpieszmy się80 Nasza nowoczesna i ponowoczesna współczesność... Wędrówka po motywach i tematach ............................................................................................................................... 381

umiem wiĘCeJ. TesTy i wypowieDzi pisemne ......................................................................... 385

umiem wiĘCeJ. wypowieDzi pisemne – poziom rozszerzony R ........................................ 400

umiem wiĘCeJ. oD AwAnGArDy Do ponowoCzesnośCi – proBlemy Do powTÓrzeniA ........ 407

Więcej o tekstach i kontekstach. Lektury ............................................................................ 408

Indeks pojęć ........................................................................................................................... 411

Alfabetyczny spis tekstów zamieszczonych w podręczniku ............................................. 414

Źródła ilustracji ..................................................................................................................... 415

8

Jak korzystać z podręcznika

Numer kolejnej lekcji i temat

Treści zakresu rozszerzonego Pytania i polecenia

do danego tekstu

podręcznik składa się z części odpowiadających kolejnym epokom literackim. Części te zostały podzielone na rozdziały tworzące osobne lekcje.

Wiedzieć więcej..., czyli interesujące wiadomości pogłębiające wykład

Lekcja poświęconaanalizie dzieła sztuki

Dział Umiem więcej, czyli praktyczne wskazówki dotyczące poszczególnych form wypowiedzi i przykładowe zadania wraz z realizacjami

Polecenia rozwijające umiejętność tworzenia

wypowiedzi ustnych i pisemnych

9

Autor i gatunek,czyli ważne informacje

na temat autora orazutworu i jego cech

gatunkowych

Osie czasu ułatwiające zapamiętanie czasu powstania i opublikowania utworów literackich

Infografiki przybliżające wybrane zagadnienia

Konteksty literackie

Pojęcia kluczowe, czyli definicje terminów niezbędnych do analizy tekstu lub dzieła sztuki

K Joseph Conrad Lord Jim

Przypisy objaśniające dawne wyrażenia i trudne fragmenty utworów (jeśli objaśnienie

dotyczące rzeczy materialnej nie jest dla Ciebie wystarczające, poszukaj ilustracji w internecie)

1938 r.

z TATr

XiX XX XXi

J zagadnienia z nauki o języku

10

1939–1945 – II wojna światowa 1939, 3 IX – wypowiedzenie wojny Niemcom przez Francję i Wielką Brytanię1939 – agresja zSrr na Finlandię

1940 – atak Niemiec na Danię, Norwegię, Belgię, Holandię, Luksemburg i Francję1940 – bitwa lotnicza o Anglię

1941 – agresja Niemiec na zSrr; – atak japoński na Pearl Harbor; USA przystępują do II wojny światowej

1942 – decyzja hitlerowców o „ostatecznym rozwiązaniu” kwestii żydowskiej1942–1943 – bitwa pod Stalin-gradem, punkt zwrotny II woj-ny światowej1943 – konferencja wielkiej trójki (USA, zSrr i Wielkiej Brytanii) w Teheranie (patrz: zdjęcie poniżej; w pierwszym rzędzie od lewej: Józef Stalin, Franklin D. roosevelt i Win-ston Churchill).

1944 – utworzenie drugiego frontu w Normandii

1939, 1 IX – agresja Niemiec na Polskę; 17 IX – agresja zSrr na Polskę; – podział ziem państwa polskiego między Niemcy i zSrr na linii Bugu; – powstanie rządu pol-skiego na wychodźstwie; – powstanie konspiracyj-nego związku Walki zbrojnej (od 1942: Armii Krajowej)1940 – Niemcy tworzą żydow-skie getta w miastach polskich; – powstanie pierwszych niemieckich obozów kon-centracyjnych na ziemiach polskich1941 – pakt Sikorski-Majski między Polską a zSrr, przy-wracający stosunki dyploma-tyczne między obu państwami i zapewniający o wzajemnej pomocy oraz poparciu w walce z III rzeszą; powstanie Armii Polskiej gen. Władysława An-dersa w zSrr1942 – ewakuacja Armii Pol-skiej z zSrr; – założenie Tymczasowe-go Komitetu (później: rady) Pomocy Żydom „Żegota”

1943 – odkrycie grobów ofice-rów polskich w Katyniu – ze-rwanie przez zSrr stosunków dyplomatycznych z Polską; – powstanie w getcie war-szawskim

1944 – Manifest PKWN (Pol-skiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego); organizacja komunistycznych struktur państwa polskiego na terenach zajmowanych przez Armię Czerwoną;1 VIII–2 X – powstanie warszawskie1944–1951 – walka komuni-stów ze zbrojnym podziemiem niepodległościowym

1939 – Przeminęło z wiatrem w reż. Victora Fleminga, George’a Cukora (czytaj: dżordża kjukora) i Sama Wooda (czytaj: łuda)

1940 – Komu bije dzwon Ernesta Hemingwaya (czytaj: hemingłeja); – Dyktator w reż. Charlie-go Chaplina (czytaj: czarliego czeplina)1941 – Ucieczka od wolności Ericha Fromma

1942 – Obcy Alberta Camusa (czytaj: kamisa)

1943 – Casablanca w reż. Michaela Curtiza (czytaj: kasa-blanka majkela kertiza); – Mały książę Antoine’a  de Saint-Exupéry’ego (czytaj: ątłena de sant egziperiego)1943–1946 – skonstruowanie komputera ENIAC1944 – Drogi wolności Jeana-Paula Sartre’a  (czytaj: żana pola sartra)

1942 – Wiersze wybrane Krzysztofa Kamila Baczyńskiego

1943 – Kamienie na szaniec Aleksandra Kamińskiego1944 – utworzenie Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej (czytaj: kiri skłodowskiej) w Lublinie; – wznowienie działalności (po przerwie wojennej) Katolic-kiego Uniwersytetu Lubelskiego

Najważniejsze wydarzenia Najważniejsze wydarzenia historyczne i polityczne z dziejów kultury

Europa i świat ZiEmiE polskiE Europa i świat ZiEmiE polskiE

Płonący Zamek Królewski w Warszawie, 1939

11W S P Ó Ł C Z E S N O ś Ć ( P O 1 9 3 9 )

Najważniejsze wydarzenia Najważniejsze wydarzenia historyczne i polityczne z dziejów kultury

Europa i świat polska Europa i świat polska

1945 – Folwark zwierzęcy George’a Orwella (czytaj: dżordża orłela); – Iwan Groźny w reż. Sier-gieja Eisensteina

1946 – Grek zorba Nikosa Kazantzakisa; – Dziennik Anny Frank; – pierwszy festiwal filmo-wy w Cannes (czytaj: kan)1947 – Dżuma Alberta Camusa; – Doktor Faustus Thomasa Manna (czytaj: toma-sa mana); – Tramwaj zwany pożą-daniem Tennessee Williamsa (czytaj: tenysi łiliamsa); – wystrzelenie w kosmos pierwszego żywego organizmu (owadów)1948 – pierwszy koncert muzyki konkretnej Pierre’a  Schaeffera (czytaj: piera szefera) w Paryżu1949 – rok 1984 George’a  Orwella

1950 – Łysa śpiewaczka Eugène’a Ionesco (czytaj: eże-na jonesko)1951–1994 – działalność radia Wolna Europa1952 – Stary człowiek i morze Ernesta Hemingwaya; – W samo południe w reż. Freda zinnemanna (czytaj: cynemana)

1945 – konferencja Wielkiej Trójki w Jałcie; – powstanie Organizacji Narodów zjednoczonych8 V – kapitulacja Niemiec; koniec II wojny światowej w Europie; – konferencja Wielkiej Trójki w PoczdamieVIII – zrzucenie przez Amery-kanów bomb atomowych na Hiroszimę i Nagasaki2 IX – kapitulacja Japonii; koniec II wojny światowej na Dalekim Wschodzie1945–1949 – procesy zbrodnia-rzy wojennych w Norymberdze1946 – Winston Churchill (czytaj: łinston czerczil) po raz pierwszy używa określenia „że-lazna kurtyna”, odnoszącego się do podziału świata na dwa wrogie obozy polityczne1948–1952 – plan Marshalla (czytaj: marszala) – amerykań-ski program pomocy gospo-darczej dla Europy, odrzucony przez blok wschodni1948 – powstanie państwa Izrael1949 – powstanie NATO (Organizacja Paktu Północno--Atlantyckiego), organizacji wojskowej państw zachodu pod przywództwem USA; – powstanie rady Wza-jemnej Pomocy Gospodarczej (rWPG), skupiającej państwa bloku wschodniego; – pierwsza próbna eksplo-zja bomby atomowej w zSrr; – powstanie Chińskiej republiki Ludowej; – powstanie republiki Federalnej Niemiec (rFN); – powstanie Niemieckiej republiki Demokratycznej (NrD) 1950–1953 – wojna koreańska1952 – powstanie Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali

1945 – rozwiązanie Armii Krajowej; – moskiewski proces przy-wódców Polskiego Państwa Pod-ziemnego (tzw. proces szesnastu); – powstanie Tymczasowe-go rządu Jedności Narodowej

1946 – referendum ludowe, którego wyniki sfałszowano1947 – wybory do sejmu wygra-ne przez komunistów (wyniki sfałszowano); – Bolesław Bierut prezy-dentem Polski1948 – Stefan Wyszyński pry-masem Polski

1950 – układ w zgorzelcu – Polska i NrD uznają granicę na Odrze i Nysie1952 – konstytucja Polskiej rzeczypospolitej Ludowej

1945 – wznowienie działalności (po przerwie wojennej) Uniwer-sytetu Jagiellońskiego i Uniwer-sytetu Warszawskiego; – pierwszy numer „Tygo-dnika Pow szechnego”; – Ocalenie Czesława Miłosza

1946 – Medaliony zofii Nał-kowskiej; – Matka Joanna od Anio-łów Jarosława Iwaszkiewicza (opowiadanie napisane w 1942 r.); – powstanie urzędu cenzury1947 – pierwszy numer emi-gracyjnej „Kultury” (red. Jerzy Giedroyc); – zakazane piosenki w reż. Leonarda Buczkowskiego; – Niepokój Tadeusza róże-wicza; – Popiół i diament Jerzego Andrzejewskiego1948 – Pożegnanie z Marią i Kamienny świat Tadeusza Borowskiego1949 – rozstrzelanie Andrzeja Wróblewskiego; – zjazd literatów w Szcze-cinie, początek socrealizmu w Polsce; – pierwsza powojenna edy-cja Międzynarodowego Konkur-su Pianistycznego im. Fryderyka Chopina w Warszawie1951 – Inny świat Gustawa Her-linga-Grudzińskiego1952 – początek telewizji w Polsce

Hiroszima po zrzuceniu bomby atomowej