walter g. krywicki - byłem agentem stalina – 1998 (zorg)

8/8/2019 Walter G. Krywicki - Byem agentem Stalina 1998 (zorg)

1/153


2/153

Byem agentem StalinaWalter G. Krywicki


3/153

PRZEDMOWA

Walter Krywicki - agent Stalina. P przeczytaniu jeg wyznao wiemy o nim tyle, co powiedziano

w tytule. Memy natmiast wiezied si o wiele wicej o tym, jakim typem czwieka by n

i podobni mu funkcjnariusze swieccy. Osbliwa t pstad rem jakby z pwieci Jhna Le Carra

pszytych Firem Dstjewskim. O prywatnym yciu Krywickieg wiaujemy si, e mia n

i zieck, ktre cierpia na kklusz. Nic pnat. Pjawia si i niknie we mgle.

Ksika, ktr czytelnik trzyma w rku, jest kumentem histrycznym barz szczeglneg rzaju.

Po raz pierwszy publikowana w Stanach Zjednoczonych w rku 1939 speniaa knkretne

prpaganwe cele. atw wyczytad w tekcie prtret czytelnika, ktreg Krywicki areswa

swoje wyznania, refleksje i - nade wszystko - ktreg zasypywa infrmacjami. Jest t czytelnik

z krgw amerykaoskiej lewicy, zielcy wraz z pkan czci zachniej pinii zuzenia, c

stsunkw panujcych w paostwie Stalina. Jen z najpwszechniejszych iluzji by w tamtym czasie

przeknanie, e w wiecie tczy si bj mizy krutnym faszyzmem a ca reszt pstpwej

i emkratycznej luzkci. Stalin i Zwizek Swiecki mieli byd si przywcz p dobrej stronie

barykady.

Dranym i pilnym zaaniem ksiki Krywickieg by ekspnwanie stalinwskiej plityki ugy z

Hitlerem, tyranii i terrru w Zwizku Swieckim raz stalinwskiej zray szczytnych ieaw

rewlucji blszewickiej. Walter Krywicki by z racji penionych w swieckim wywiazie bwizkw

sb, ktra t zaanie wypenid mga atw i przeknujc. Dyspnwa wiez o machinacjach,

kamuflaach, kamstwach, zbrniach, niscych tragiczne skutki nie tylk la luzi razieckich, ale

la caej niemal Eurpy. Przestawia si przy tym jak iewy rewlucjnista, majcy za ze by

ppenine przez Stalina w eksprcie rewlucji, prak w hiszpaoskiej wjnie mwej, klsk

kmunistw w Rzeszy Niemieckiej raz - czywicie - wymrwanie tysicy dobrych towarzyszy

z elit Armii Czerwnej wcznie.

Cel, ktrym by ukazanie Stalina jak najlepszeg sjusznika Hitlera i wielkieg zbrniarza straci

swj plityczn wag barz szybk, chd Krywicki, zmary lewie p rku p publikwaniu

ksiki, ju teg nie y. P ataku Hitlera na ZSRR la amerykaoskich plitykw sta si jasne, e

Stalin me zstad w najbliszej przyszci aliantem Stanw Zjencznych. wiaectwa o prawdzie

Swietw, stay si kptliwe, a Zach naal, jeszcze przez ugie lata pwjenne, przeywa swje

lepe fascynacje Zwizkiem Razieckim. Nie byy ptrzebne ani ksiki Krywickieg, ani Herlinga

Gruzioskieg.

Plskie tumaczenie (annimwe) ukaza si nakaem Instytutu Literackieg w roku 1964, od

mierci Stalina min wtey lat 11, Nikita Chruszczw ujawni czd stalinwskich zbrni, knan

nwych ptpieo i rehabilitacji. Kmunici i ich sympatycy na caym wiecie uznali, e sprawa Stalina

kultu jednostki oraz bw i wypaczeoprzesza histrii. Zwizek Raziecki wieci jasn

w ksmsie, eklnizwa Trzeci wiat i sta na czele przemian, ku zachwytowi najmodniejszych

francuskich intelektualistw. Krywicki mg byd wwczas czytany tylk jak niewiarygna, czarna

propagana. Fakty nie ptwierzay mnych tez - tym grzej la faktw.

Ale i zi czas nie sprzyja tej ksice. O zbrniach Stalina, zbrniczci systemu kmunistyczneg,imperialnym apetycie ZSRR przecitnie zrientwany czytelnik wie chyba wicej, ni Krywicki mg


4/153

sbie wybrazid. Wielki g, wielka czystka, sjusz z Hitlerem, pkazwe mskiewskie prcesy t ju

zi ane rewelacje. Me wanie lateg, ksika ujawnia c, czeg sam Krywicki ujawnid

zapewne nie zamierza, a c kazuje si barziej uniwersalne i pasjnujce faktgraficznych

zapisw.

Prpnuj czytelnikwi, by zechcia przeczytad Bytem agentem Stalinajak wiaectw i dokumentmentalnci luzi, ziki ktrym kmunizm swiecki mg istnied, zwyciad i szukiwad p wiata.

Krywicki, z satysfakcj pisujcy krnkwe akcje ywersyjne i wywiadowcze, skrycie dumny ze

swich zawwych sukcesw, nie szczzi te czytelnikwi scen, w ktrych bra szpiegwska

pwied ustpuje miejsca usznym klimatm z Dstjewskieg. Owi paczcy wsplnie

przesuchujcy Ogepici i przesuchiwani wrgwie luu, lejcy sliarnie zy na lsem rewlucji

i zastanawiajcy si na tym, jak prze mierci z rk partii p raz statni tej partii si przysuyd. Ci

piszcy wasne akty skarenia kmunistyczni intelektualici, wierzcy, e la bra sprawy rewlucji,

prletariatu nie tylk musz ad gw, ale take hnr i czed. I e musz czynid t z grliwci,

ktra zumiewa. Nas. Waltera Krywickieg nie. Dla teg, jak sam o sobie pisze, urznika wywiau

wszelkie te krpieostwa s naturalne... Lektura Krywickieg jest wic niec przeraajca. Autr nie

budzi najmniejszej sympatii, ale momentami - mimowolnie - ten agent Stalina ujawnia prawdy

psychlgicznie gbsze i blisze sena ni np. Arthur Kestler w Ciemnoci wpoudnie, chd

czywicie pzim literacki ksiki Krywickieg z Kestlerem rwnad si nie me.

Ta warstwa ksiki Waltera Krywickieg - niestety nie zestarzaa si i dlatego warto ten dziwny

kument czytad barz uwanie.

Piotr Zakrzewski


5/153

WSTP

Wieczrem, 22 maja 1937, wsiaem pcigu w Mskwie w pwrtnej rze Hagi na mj

placwk szefa swieckieg wywiau wjskweg na zachni Eurp. Nie zawaem sbie

wwczas sprawy, e rzstaj si z Rsj na tak ug, jak Stalin jest jej wac. Przez prawie

waziecia lat byem w subie rzu swieckieg. Przez cay ten czas byem blszewikiem. Pczas

gy pcig pzi ku fioskiej granicy, sieziaem sam w przeziale rzmylajc o lsie mich klegw,

towarzyszy i przyjaci, aresztwanych, rzstrzelanych lub wysanych bzw kncentracyjnych.

Wszyscy pwicili swje ycie la zbuwania lepszeg wiata i wszyscy zginli na swich

placwkach - nie od kul nieprzyjacielskich, lecz z woli Stalina.

Kt tam zsta z ludzi godnych szacunku lub podziwu? Kto z bhaterw lub bhaterek naszej

rewlucji nie zsta zamany lub zgazny? Jeeli s tacy, t barz nieliczni. Wszyscy ci, ktrych

prawd nie ulegaa wtpliwci, zginli jak zdrajcy, szpiedzylub psplici zczyocy.

Przebyskiway w mjej pamici brazki z wojny domowej, kiedy ci sami zdrajcy i szpiedzy po

tysic razy, bez rgnienia pwiek stawali k w k ze mierci; z trunych nastpnych lat

industrializacji i naluzkich wymagao stawianych nam wtey; z okresu kolektywizacji i gu, kiey

racje ywnciwe lewie utrzymyway nas przy yciu. A ptem wielka czystka, zmiatajca wszystk

prze sb, niszczca tych, c najciej pracwali na buw paostwa, w ktrym czwiek nie mia

ju wyzyskiwad blinieg.

W cigu ugich lat walki zwyklimy pwtarzad sbie, e przezwycienie niesprawieliwci stareg

ustrju speczneg me byd signite tylk przez mralne i fizyczne fiary, e nwy przek nie

me si utrwalid, zanim nie zstan zniszczne statnie laystareg. Ale czy by knieczne la

rewlucji blszewickiej wytracanie wszystkich blszewikw? Czy bya t rzeczywicie blszewicka

rewlucja, ktra ich wytracia, czy te na sama wtey zgina? Nie pwieziaem wwczas na te

pytania, zaaem je sbie tylko...

Wszeem ruchu rbtniczeg majc lat trzynacie. By t czyn na wp jrzay, na wp

ziecinny. Syszaem smutne melie mjej cierpicej rasy pmieszane z nwymi pieniami wlnci.

Ale w rku 1917 byem siemnastlatkiem, ktremu rewlucja blszewicka wyawaa si raykalnym

rzwizaniem zaganieo nzy, nierwnci i niesprawieliwci specznej. Z caym zapaem

zapisaem si w szeregi partii blszewickiej. W nauce Marksa i Lenina wiziaem bro la zwalczenia

za, przeciwk ktremu instynktwnie buntwaem si.

W cigu wszystkich lat suby la rzu swieckieg niczeg wicej nie czekiwaem, jak tylk prawa

kntynuwania mjej pracy. Nigy te niczeg wicej nie trzymaem. Dug jeszcze p stabilizacji

wazy swieckiej byem psyany za granic z rzkazami naraajcymi mnie na mierd, ziki ktrym

wukrtnie wylwaem w wizieniu. Pracwaem szesnastu siemnastu gzin na b

i nigy nie zarabiaem tyle, by t mg wystarczyd na najbarziej przecitne utrzymanie. Prujc

za granic mgem mied skrmny kmfrt, ale nie zarabiaem syd nawet w rku 1935, aby mc

grzewad swje mieszkanie w Mskwie lub pacid za mlek la meg wuletnieg syna. Nie byem na

kierwniczym stanwisku subwym i bc zbyt zaabsrbwany swj prac, nie czuwaem

ptrzeby, by stad si czwiekiem nwej, uprzywilejwanej biurkracji, materialnie nagrazanej za

brn swieckieg przku. Brniem g lateg, e wierzyem w niego jako w rek prwazcy

do nowego i lepszego ustroju.


6/153

Poniewa praca mja bya zwizana ze spraw brny kraju przeciwk wrgm zewntrznym,

niewiele zajmwaem si tym, c si zia wewntrz, szczeglnie w maym kku ziercych

waz. Bc urznikiem wywiau pwiciem znacznie wicej uwagi zewntrznym wrgm

paostwa swieckieg ni wewntrznym spiskwcm. Wieziaem o separatystycznych

i faszystwskich spiskach knwanych za granic, ale nie miaem stycznci z intrygami wewntrz

Kremla. Wiziaem wspinanie si Stalina abslutnej wazy, pczas gy najblisi twarzysze

Lenina ginli z rki paostwa, ktre sami stwrzyli. Ale jak wielu innych pcieszaem si myl, e

jakieklwiek by byy by kierwnictwa, Zwizek Swiecki jest wci zrwy i w nim ley nazieja

luzkci.

Byway takie chwile, kiey nawet ta wiara mcn si chwiaa, kiey mgem by wybrad inn rg -

gybym mg jrzed jak naziej, gzie inziej. Ale wyarzenia w tej czy innej czci wiata zawsze

tak si ukaay, e musiaem zstad na subie u Stalina. W rku 1933, kiey nar rsyjski milinami

gin z gu, aja wieziaem, e przyczyn teg bya bezwzglna plityka Stalina i e Stalin

rzmylnie hamwa pmc ze strny paostwa, wiziaem, jak Hitler chzi wazy w

Niemczech i niszczy wszystk, c by pywk la ucha luzkieg. Stalin by wrgiem Hitlera,

pzstaem wic wjeg subie.

Taki sam ylemat stan przee mn w lutym 1934. I wwczas mja ecyzja bya ta sama.

Znajwaem si wtey na rcznym miesicznym urlpie w sanatorium Marino w kurskiej

basti w centralnej Rsji. Kiey Marin nalea ksicia Biriatina, zbywcy Kaukazu. By tam

wspaniay paac w stylu wersalskim, tczny piknym angielskim parkiem i sztucznymi jeziorami.

Sanatrium mia sknay persnel lekarzy, instruktrw dwiczeo fizycznych, pielgniarek

i suby. W legci krtkieg spaceru grznych gruntw paacwych znajwaa si

paostwwa ferma, w ktrej pracwali chpi; ferma zapatrywaa sanatrium w ywnd. Warta przy

bramie strzega, by chpi nie przekraczali grzenia.

Pewneg ranka, wkrtce p przyjezie sanatrium, pszlimy we wch z kleg wsi, gzie ci

chpi mieszkali. Wik, ktry tam ujrzaem by przeraajcy. Pnagie, mae zieciaki wybiegy

z chaup opraszajc si o kawaek chleba. W kperatywie wiejskiej nie by ani ywnci, ani pau,

ani w gle nic zatneg uytku. Wszzie przeraajca nza wpaaa w oczy i zatruwaa nastrj.

Teg wieczra pensjnariusze Marin, siezcy we wspaniale wietlnej sali jaalnej, gawzili

wes p wietnej klacji. Na wrze by stry mrz, ale wewntrz mu huczcy na kminku gieo

szerzy przyjemne ciep. W pewnej chwili wrciem si nagle i spjrzaem w kn. Ujrzaem w nim

rzgrczkwane czy gnych zieci chpskich, z twarzyczkami przyklejonymi jak obrazki dozimnych szyb. Wzrk innych sb psze za mim i wkrtce sucy trzyma rzkaz usunicia

intruzw. Kaej niemal ncy kilkr z tych zieci przemyka si pprzez strae paacu

w poszukiwaniu ywnci. Czasami wychziem nich z sali jadalnej z kawakami chleba, ale

rbiem t skrycie, pniewa patrzn na t praktyk krzywym kiem. Urznicy swieccy mieli

steretypwe wyjanienie na luzkie cierpienia:

Jestemy na trunej rze scjalizmu. Wielu musi pad p rze. Musimy brze ywiad si

i mied pczynek p naszej pracy, krzystajc przez kilka tygni rcznie z wyg wci

niestpnych jeszcze la innych, jestemy bwiem buwniczymi przyszeg szczliweg ycia,

budowniczymi scjalizmu. Musimy byd w brej frmie, aby mc cik pracwad. O upleznych,sptykanych na naszej rze, bziemy si trszczyd we waciwym czasie. A tymczasem precz


7/153

z naszej rgi! Nie trapid nas swymi cierpieniami! Jeeli zaczniemy was karmid nie tylko okruchami,

nasz waciwy cel nigy nie zstanie signity.

Oczywicie, luzie w ten spsb chraniajcy swj spkj ucha nie s zbyt wraliwi na klicznci

i warunki tej drogi i nie pytuj si zbyt krytycznie, czy na rzeczywicie prwazi szczliweg

ycia.

By mrny ranek, gy znalazem si w Kursku w rze pwrtnej z Marin. Wszeem na stacj

klei, by czekad si mskiewskieg ekspresu. P sutym niaaniu w restauracji, majc jeszcze

spr czasu, zawrwaem pczekalni III klasy. Nigy nie zam zatrzed w pamici wiku, ktry

tam ujrzaem. Pczekalnia bya zatczna lumi bjga pci i wszelkieg wieku, maych zieci

wcznie. By tam k 600 chpw przewnych jak sta bya z jednego obozu

koncentracyjnego do rugieg. Wik by tak krpny, e przez chwil zawa mi si, e wiz

nietperze latajce na tymi trturwanymi isttami. Wielu z nich lea niemal nag w zimnej sali.

Wielu wyranie umiera z tyfusowej grczki. Na kaej twarzy malwa si g, bl, rzpacz, lub

nieme, pywe i bierne cierpienie. Pczas gy patrzyem na nich, milicjant o strych rysach kaza imwstawad i spza kupy jak sta bya, ppychajc i kpic spniajcych si i zbyt sabych, by

mgli id o wasnych siach. Owracajc si z raz, zbaczyem stareg czwieka, ktry lea ju

martwy na pze. Wieziaem, e jest t rbna czstka nieszczsnej milinwej grmay

uczciwych rzin chpskich zwanych kuakami(nazwa niemal ju rwnznaczna z fiar), ktrych

Stalin wykrzeni z ich gruntu ojczystego i zniszczy. Jenake wieziaem wwczas rwnie - by t

luty 1934 roku - e armaty faszystwskie bmbaruj wzrwe my rbtnicze w Wieniu,

buwane przez specjalistw. Faszystwskie karabiny maszynwe ksiy rbtnikw austriackich

stajcych esperack w brnie scjalizmu. Wszzie; faszyzm maszerwa naprz, a siy reakcji

zbyway nwe tereny. Zwizek Swiecki zawa si wci byd jeyn naziej luzkci.

Pzstaem wic wjeg subie i to znaczy w subie Stalina, ktry by jeg wac.

W wa lata pniej przysza trageia hiszpaoska. Wiziaem, jak Musslini i Hitler wysyali luzi

i amunicj na pmc la gen. Franc, pczas gy scjalistyczny premier Francji Len Blum a si

wcignd w bun gr nieinterwencji, ktra prwazia hiszpaosk republik zguby.

Wiziaem, jak Stalin przychzi z pmc - ale za pn, z ciganiem si i niedostatecznie -

sacznej republice. Byem wci jeszcze przeknany, e majc wybru tylk wiksze lub mniejsze

z, walczyem p susznej strnie.

Ale nastpi wtey przem. Obserwwaem, jak Stalin, inkasujc wysk zapat za swj spninpmc, wbija n w plecy republikaoskieg rzu. Wiziaem, jak czystka w ZSSR przybraa bkane

frmy, zmiatajc ca parti blszewick i sigajc rwnie Hiszpanii. Z meg gneg punktu

obserwacyjnego w subie wywiawczej wiziaem Stalina wycigajceg ptajemnie rk

Hitlera z fert przyjani ijenczenie z tymi zalotami do nazistowskiego wodza, mordujceg

sawnych generaw Armii Czerwnej, Tuchaczewskieg i innych, z ktrymi pracwaem w cigu

wielu lat w brnie Zwizku Swieckieg i socjalizmu.

Wreszcie Stalin pstawi mnie prze statecznym aniem, ktre stawia wszystkim swim

odpowiedzialnym urznikm, pragncym uniknd sptkania z plutonem egzekucyjnym OGPU.

Musiaem mianwicie uwnid swj ljalnd wyajc bliskieg przyjaciela w jego szpony.

Omwiem i zerwaem ze Stalinem. Przemgem si, by mied czy twarte na t, c ne wiziay,i by zrzumied, e niezalenie teg czy istnieje lub nie na wiecie jakaklwiek inna nazieja, w tej


8/153

chwili su ttalitarnemu espcie, rnicemu si Hitlera jeynie scjalistycznymi frazesami -

szcztkami marksistwskiej zaprawy, ktrej bunie przylgn.

Zerwaem ze Stalinem ijesieni 1937 zaczem mwid o nim praw. Okamywa n wtey

z pwzeniem pini publiczn raz plitykw eurpejskich i amerykaoskich, skarajc nieszczerze

Hitlera. Mwiem, mim e razan mi z wielu stron milczenie. Mwiem w imieniu milinwluzi, ktrzy zginli w przymusowej stalinowskiej kolektywizacji i przymuswym gzie; milinw

innych, yjcych wci jeszcze w obozach koncentracyjnych i obozach pracy przymusowej; w imieniu

setek tysicy mich byych towarzyszy-blszewikw, siezcych w wizieniach, raz tysicy

rzstrzelanych. Trzeba by a twarteg aktu zray ze strny Stalina, jeg paktu z Hitlerem, aby

przeknad szerkie ka publicznci, e gazanie mu i zamykanie oczu na jego potworne zbrodnie

w naziei pzyskania g wsppracy z emkracjami jest zupenym szaleostwem.

Teraz, gy Stalin kry swje karty, czas jest na t, by zaczli mwid gn ci, ktrzy zachwywali

milczenie z pwu krtkwzrcznci lub swistej strategii. Niewielu uczyni t jak t. Byy

ambasar Republiki Hiszpaoskiej we Francji, Luis e Araquistain, pmg wyprwazeniaz bu pinii publicznej c rzeczywisteg charakteru pomocyStalina la Hiszpanii. Przemwi

rwnie byy premier hiszpaoski, Largo Caballero.

Sjenak inni, na ktrych ciy bwizek mwienia prawy. Jenym z nich jest Romain Rolland.

Przez sanianie swim wielkim autrytetem krpnci stalinwskiej yktatury ten glnie ceniny

pisarz wywiaczy ttalitaryzmwi nieceninprzysug. Przez ugie lata Rllan prwazi

krespnencj z Maksymem Grkim, wybitnym rsyjskim pisarzem. Grki, ktry by kiey

w stosunkach przyjacielskich ze Stalinem i nawet mia na nieg agzcy wpyw, niewtpliwie

przyczyni si wcignicia Rollanda do obozu fellow-travellersw. Ale w cigu statnich lat

sweg ycia Grki by faktycznie winiem, a Stalin nie awa mu pzwlenia na wyjaz za granic.Krespnencja jeg bya pawana cenzurze i na podstawie specjalnego rozkazu listy od Romain

Rllana byy przejmwane przez wczesneg sekretarza Stalina, Steckieg, i chowane do akt szefa.

Rllan, zaniepkjny brakiem pwiezi przyjaciela na swje listy, napisa inneg przyjaciela,

zastpcy yrektra Mskiewskieg Teatru Artystyczneg, zapytujc c t znaczy. Pczas statnieg

moskiewskiego procesu o zra stanu gszn wiatu, e Grki, uwaany wci za przyjaciela

Stalina, zsta truty przez Jag. W rzmwie, ktr miaem wwczas z wybitnym pisarzem

Borysem Suwarinem, gszonej w La Fleche, wyjaniem, laczeg listy Rmain Rllana nie szy

rk aresata. Prpnwaem Rllanwi zenie wiaczenia o fakcie przechwycenia przez

Stalina jeg listw Maksyma Grkieg. Ale Rllan zachwa milczenie. Czy przerwie je teraz, gdy

Stalin twarcie pa rk Hitlerwi?

Ewar Benesz, byy prezyent Czechswacji, ma rwnie rachunek wyrwnania. Gy

w czerwcu 1937 Tuchaczewski i wcy Armii Czerwnej zstali straceni, wstrzs w Eurpie z tego

pwu by tak wielki, a niewiara w ich win tak uprczywa, e Stalin czu si zmuszny

pszukiwania rkw, za pmc ktrych mgby przeknad emkracje zachnie, e zwycizca

Kczaka i Denikina by nazistwskim szpiegiem. Na rzkaz Stalina OGPU wraz ze sub wywiawcz

Armii Czerwnej przygtway ssier rzekmych ww przeciwk czerwnym generam la

rczenia rzwi czechswackiemu. Ewar Benesz by, zaje si, teg zania, e nie wypaa mu

baad tych kumentw, zwaszcza e w tym czasie czekiwa Stalinapmcy la Czechswacji.


9/153

Niechby Benesz przypmnia sbie teraz, w wietle becnych wyarzeo, i zbaa we przygtwane

przez OGPU dowody, by zecywad, czy wln mu zachwad milczenie.

Teraz, gy si blenie przeknan, e zamykanie czu na zbrnie Stalina jest najgorszym sposobem

zwalczania Hitlera, wszyscy ci, ktrzy zstali wmanewrwani w t szaleostw, pwinni mwid

twarcie. Jeeli te statnie, tragiczne lata czegklwiek nas nauczyy, t chyba teg, e pchttalnej barbarii nie me byd pwstrzymany przez strategiczne wrty na pzycje ppraw

i faszw. Wprawzie nikt nie me yktwad met, za ktrych pmc cywilizwana Eurpa

przywrci czwiekwi jeg gnd i wartd. Jenake wszyscy nie przypisani jeszcze cakiem

obozu Stalina i Hitlera zgz si zapewne, e prawa musi byd gwnym rem, a zbrodnia

pwinna byd nazwana p imieniu.

W.G. Krywicki

New Yrk, paziernik 1939.


10/153

I

Stalin kokietuje Hitlera

W ncy 30 czerwca 1934, kiey rzpcza si pierwsza krwawa czystka hitlerwska, Stalin zwa

nazwyczajna sesj Plitbiura na Kremlu. Zanim wiamd o tej czystce rzesza si p wiecie,

Stalin ju zecywa o swim nastpnym psuniciu w stsunku reymu hitlerwskieg

Byem wtey na swim stanwisku w wydziale wywiadu Sztabu Generalnego w Moskwie.

Wiezielimy, e kryzys w Niemczech jest bliski. Wszystkie nasze tajne raprty zapwiaay wybuch. I

gy tylk Hitler rzpcz czystk, zaczlimy trzymywad melunki o niej z Niemiec.

Ncy tej pracwaem grczkw z caym swim persnelem na sprzzeniem streszczenia

z naszych wiamci la kmisarza wjny Worszywa. Oprcz cznkw wezwani zstali na

zebranie Plitbiura mj szef, genera Berzin; Karl Raek, wwczas yrektr biura infrmacji

Centralnego Komitetu Partii Komunistycznej; Maksim Litwinow, komisarz do spraw zagranicznych; i

A.C. Artuzw, szef wyziau zagraniczneg OGPU.

Nazwyczajne zebranie Plitbiura zsta zwane w celu rzwaenia prawpbnych skutkw

czystki hitlerowskiej w Niemczech ijej wpywu na swieck plityk zagraniczn. Psiaane przez nas

pufne infrmacje wskazyway, i czystka bja wa kraocwe skrzya przeciwnikw Hitlera.

Przywc jenej grupy, znej z raykalnych nazistw, niezawlnych z umiarkowanej polityki

Hitlera, a marzcych drugiej rewolucji, by kpt. Rhm. Druga grupa skaaa si z ficerw armii

niemieckiej p przewnictwem generaw Schleichera i Brewa i ya przywrcenia

mnarchii. Pali ni sbie rce z grup Rhma w celu wysadzenia z sia Hitlera, kaa jenak

strna ywia w uchu naziej, e przy finale wypynie jak triumfatr. Nasze specjalne melunki zNiemiec przynsiy jenak wiamci, i garnizny w centrach metrplii byy ljalne wbec Hitlera

i e wikszd ficerw armii byawierna rzwi.

W zachodniej Europie i w Ameryce czystk hitlerwsk wzit za znak sabnicia ptgi

nazistwskiej. Rwnie w kach swieckich wielu by sknnych uwierzyd, e jest t zapwie

upaku rzw Hitlera. Stalin jenak nie mia tych iluzji. Zreasumwa n yskusj na zebraniu

Politbiura w spsb nastpujcy:

Wypaki w Niemczech bynajmniej nie wskazuj na zaamanie si reymu nazistwskieg.

Przeciwnie, prwaz knsliacji teg reymu i do wzmocnienia Hitlera.

Genera Berzin wrci z Kremla z tym weryktem Stalina. Mja chd wiezenia si o decyzji

Plitbiura bya tak wielka, e nie kaem si spad przez ca nc czekajc na pwrt Berzina.

Mielimy jak najsurwszy zakaz zabierania mu tajnych kumentw paostwwych; nawet

komisarz spraw wjennych nie mia prawa teg zrbid, wieziaem wic, e Berzin bzie musia

wrcid sweg biura.

Kurs polityki sowieckiej w stsunku Niemiec nazistwskich psze p linii weryktu Stalina.

Plitbiur pstanwi za wszelka cen sknid Hitlera zawarcia ugy z rzem swieckim. Stalin

zawsze twierzi, e z silnym nieprzyjacielem trzeba jak najwczeniej jd przumienia. Nc 30

czerwca przeknaa g o sile Hitlera. Nie by t jenak nwy kurs, nie by w tym anej rewlucyjnej


11/153

zmiany wjeg plityce niemieckiej. Zecywa tylk o zwjeniu swych awnych wysikw, by

ugaskad Hitlera. Caa jeg plityka wbec reymu nazistwskieg w cigu jeg istnienia sza w tym

kierunku. Stalin rzpzna w Hitlerze prawziweg yktatra.

Przeknanie, ktre przewaa pwszechnie a statnieg rsyjsko-niemieckieg paktu, e Hitler i

Stalin s miertelnymi wrgami, by zupenym nieprzumieniem. By t tylk sztuczny braz,sprytnie zamaskwany parami prpagany. Stalin zachwywa si jak knkurent, ktreg ana

mwa nie zniechca. P strnie Hitlera bya wrgd. P strnie Stalina by strach.

Jeeli mna mwid o prniemieckich sympatiach na Kremlu, t wanie Stalin by przez cay czas ich

przestawicielem. O chwili mierci Lenina by zwlennikiem kperacji z Niemcami i p jciu

Hitlera wazy nie zmieni sweg zasaniczeg stanwiska. Przeciwnie, triumf nazistw umcni

go w eniu bliszeg zwizku z Berlinem, ajaposkie niebezpieczeostw na Dalekim Wschzie

jeszcze pbuza g teg. Mia gbk pgar la sabwitychemkratycznych narw

i rwnie gbki szacunek la ptnychttalitarnych paostw.

Caa zewntrzna plityka Stalina przez statnich szed lat skaaa si z serii manewrw majcych na

celu zajcie gnej pzycji przy przumieniu si z Hitlerem. Gy przystpi Ligi Narw, gy

zaprpnwa system zbirweg bezpieczeostwa, gy zabiega o wzgly Francji, flirtwa z Plsk,

zaleca si Wielkiej Brytanii, interweniwa w Hiszpanii, kay jeg krk by kalkulwany z oczami

zwrcnymi na Berlin. Dy zajcia takiej pzycji, by Hitler uzna pzytywn pwie na jeg

awanse za krzystn la Niemiec. Szczytwy punkt w tej stalinwskiej plityce nastpi w kocu rku

1936, gy zsta zawarty tajny uka niemieck-japoski, o ktry pertraktacje byy przeprwazne

pza ymn zasn paktu antykminternwskieg. Warunki tej tajnej umwy, ktre szy rk

Stalina gwnie ziki mim i meg zespu staranim, pbuziy g rzpaczliwejprby bicia

targu z Hitlerem.

Na pcztku rku 1937 targ ten by rzeczywicie mizy nimi w toku. I nikt nie wie, w jakim stopniu

uka z sierpnia 1939 by ju wwczas, w tamtych projektach, antycypowany.

Dopiero w wa lata pniej Stalin zacz saniad wiatu swj przyjazny stsunek Niemiec. 10

marca 1939 wypwiezia si p raz pierwszy z powodu hitlerowskiej aneksji Austrii i okupacji

Suetw. wiat by zuminy jeg stanwiskiem wbec teg niemieckieg pbju raz przyjaznymi

ofertami wobec Hitlera. W trzy ni pniej szmia wiat wiamd, e Hitler wkrczy

Czechswacji.

Krnika plityki Stalina ugaskania Hitlera - zarwn jawna, jak i tajna - wskazuje na t, e im barziej

plityka hitlerwska stawaa si agresywna, tym barziejStalin mu naskakiwa. I im barziej Stalin

zabiega o wzgly, tym wiksza stawaa si agresywnd Hitlera.

O awna, prze pjawieniem si Hitlera, a nawet Stalina, wsppraca swieck-niemiecka bya

yktwana biegiem wypakw. Ju w rku 1922, przeszziesid lat prze Hitlerem, przumienie

moskiewsko-niemieckie zsta zapcztkwane paktem w Rapall. Zarwn Zwizek Swiecki jak i

Republika Niemiecka byy traktwane wwczas jak wyrzutki speczeostwa narw. Obywa

paostwa byy w nieasce u aliantw i bywa przeciwstawiay si systemwi wersalskiemu. Miay

tradycyjne stosunki handlowe i wsplne interesy. Teraz ju glnie wiam, e w cigu teg

ziesicilecia istnia tajny uka mizy Reichswehr a Armi Czerwn. Rsja Swiecka pzwalaa


12/153

Republice Niemieckiej wymykad si sp zakazw wersalskich c dwiczenia ficerw artylerii

i czgw raz rzbuwy ltnictwa i chemiczneg przemysu wjenneg. T wszystk by jenak

rbine na ziemi swieckiej. W zamian Armia Czerwna zyskiwaa wiamci wojskowe od

niemieckich ekspertw. Obie armie wymieniay infrmacje. Oglnie rwnie wiam, e w cigu tej

ekay bywa si hanel mizy Rsj Swieck a Niemcami. Niemcy inwestwali kapitay

i trzymywali kncesje w Zwizku Swieckim, a rz swiecki imprtwa maszyny i inynierw z

Niemiec.

Taka bya sytuacja, gy w Niemczech pjawia si grna pstad Hitlera. Sieem czy siem miesicy

prze jeg jciem wazy, na pcztku lata 1932, sptkaem w Gaosku pewneg wyskieg

oficera niemieckiego Sztabu Generalneg, zaciekeg mnarchist, ktry specjalnie przyjecha z

Berlina, eby si ze mn sptkad. By t wjskwy starej szky i wierzy w restauracj cesarstwa w

Niemczech w kperacji z Rsj.

Spytaem teg ficera, jak sbie wybraa plityk niemieck w razie, gyby Hitler sta si gw

rzu. Dyskutwalimy o pglach Hitlera wyranych wjeg ksice Mein Kampf. Oficer niemieckiprzestawi mi swj wersj nachzcych wypakw i zaknkluwa - niech Hitler przyjdzie

i zrobi, co do nieg naley. A wtey my, armia, bziemy mieli z nim krtk rzpraw.

Pprsiem g o streszczenie tych pglw na pimie, abym mg je przesad Mskwy, na c si

zgzi. Jeg raprt wywa pruszenie w kach Kremla. Przewaa tam pgl, e wizy

ekonomiczne i wjskwe mizy Niemcami a Rsj s tak gbk zakrzenine, e Hitler w aen

spsb nie bzie mg ich zlekcewayd. Mskwa rzumiaa pirunwanie Hitlera na blszewizm jak

manewr na rze wazy. Mg t byd la nieg pyteczne. Ale nie mg zmienid

pstawwych interesw bu krajw, ktre musiay prwazid kperacji.

Stalin ucieszy si z raprtu niemieckieg ficera. Wprawzie zna sknale ktryn nazistwsk

parciu na wsch, ale przywyk traycyjnej klabracji mizy Armi Czerwn i Reichswehr

i mia wielki respekt la armii niemieckiej p wztwem gen. vn Seeckta. Pgly ficera sztabu

niemieckieg wizay si zjeg pglami. Stalin wizia w ruchu nazistowskim przede wszystkim

reakcj na pkj wersalski. Zawa mu si, e jeyn rzecz, ktr Niemcy zrbi p rzami

Hitlera, bzie zrzucenie pt wersalskich. Rz swiecki by pierwszym, ktry je rzkuwa.

Rzeczywicie, pcztkw Mskwa i Berlin byy zwizane wspln pzycj przeciwk chciwci

alianckich zwycizcw.

Z tych pww Stalin nie zamierza p wypyniciu Hitlera zrywad tajneg zwizku berliosk-mskiewskieg. Przeciwnie, rbi c tylk mg, by g utrzymad w mocy. Hitler w cigu trzech

pierwszych lat stpniw rzluni bliskie stsunki Armii Czerwonej z niemieck armi, ale t nie

straszy Stalina. Jeszcze wytrwaej stara si o przyjao Hitlera.

28 grudnia 1933, wjeenacie miesicy p bjciu przez Hitlera gnci kanclerza, premier

Mtw, przemawiajc na kngresie Swietw, ppiera Stalina w utrzymywaniu poprzedniej

plityki wzglem Niemiec:

Nasze stsunki z Niemcami zajmway zawsze specjalne miejsce w naszych stosunkach

mizynarwych... Zwizek Swiecki nie ma ze swej strny aneg pwu, by plityk

w stosunku do Niemiec w czymklwiek zmienid.


13/153

Nastpneg nia, na tym samym kngresie, kmisarz spraw zagranicznych Litwinw psun si

w brnie przumienia z Hitlerem alej nawet ni Mtw. Litwinw mwi o naszkicowanym w

Mein Kampfprogramie odebrania wszystkich niemieckich terytriw. Mwi o niemieckiej

determinacji, by ogniem i mieczem utrwad rg ekspansji na wsch, nie zatrzymujc si na

granicach Zwizku Swieckieg.

Przez ziesid lat bylimy z Niemcami w cisych stsunkach eknmicznych i politycznych. Bylimy

jeynym wielkim paostwem, ktre nie chcia mied nic czynienia z traktatem wersalskim i jego

nastpstwami. Nie przyjlimy praw i krzyci, ktre ten traktat nam awa. Niemcy zajmway

pierwsze miejsce w naszym hanlu zagranicznym. Zarwno Niemcy, jak i my cignlimy grmne

zyski z politycznych i eknmicznych stsunkw mizy nami (Prezyent Kalinin z Kmitetu

Wykonawczego: Niemcy szczeglnie). Opierajc si na tych stsunkach Niemcy mgy mwid

mielej i pewniej do swoich wczorajszych zwycizcw.

Ta aluzja, pkrelna przez wykrzyknik prezyenta Kalinina, miaa na celu przypmnienie Hitlerwi

o pomocy Rosji Sowieckiej w przeciwstawianiu si zwycizcm wersalskim. W kocu Litwinw zynastpujc eklaracj:

Chcemy mied z Niemcami, tak samo jak z innymi paostwami, jak najlepsze stsunki. I Rsja Swiecka

i Niemcy mg na tym tylk zyskad. Z naszej strny nie ymy ekspansji ani na zach, ani na

wsch, ani w anym innym kierunku. Chcielibymy t sam usyszed Niemiec.

Hitler nie pwiezia teg. Ale i t nie straszy Stalina. Zachci g raczej jeszcze barziej

usilnych zaltw.

26 stycznia 1934 Stalin w przemwieniu na sieemnastym zjezie partii kmunistycznej

kntynuwa sw akcj uagzenia Hitlera. Hitler mia wwczas za sb kanie rk wazy.

Orzuci wszelkie plityczne awanse Mskwy, ale zawar z Rsj Swieck umw hanlw na

gnych warunkach finanswych. Stalin tumaczy t jak w brej wli Hitlera. Pwywa

si na elementy nazistwskie, sknne pwrtu plityki cesarskich Niemiec, ktre sweg czasu

kupway Ukrain, pjy wypraw na Leningra i zamieniy kraje batyckie w bz pmcniczy

tego marszu. Mwi nastpnie o zmianie w niemieckiej plityce, ktr przypisywa nie teoriom

narweg scjalizmu, ale chci rewanu za Wersal. Zaprzecza, jakby Rsja Swiecka zmienia

plityk wzglem Berlina z powodu ustanwienia faszystwskieg reymu w Niemczech,

i wyciga rk Hitlera ze swami:

Oczywicie jestemy alecy od entuzjazmu w stosunku do faszystowskiego ustroju w Niemczech. Ale

faszyzm nie jest tu prblemem. Na przyka faszyzm we Wszech nie przeszkzi Zwizkwi

Sowieckiemu w ustaleniu brych stsunkw z tym krajem.

W Berlinie zignrwan wycignit rk Stalina. Hitler mia inne zamiary c tej sprawy. Ale Stalin

nie awa si zniechcid. Pstanwi tylk zmienid mety. Szc, e nazistwska akcja na rzecz

antysowieckieg blku jest manewrem ze strny Hitlera, pstanwi pwiezied kntrmanewrem.

Ot rz swiecki bzie pzrnie ptrzymywa system wersalski, wstpi Ligi Narw,

przystpi nawet blku antyniemieckieg. Stalin szi, e grba takieg manewru przywiezie

Hitlera przytmnci.

Stalin wybra wybitneg ziennikarza la przygtwania pzycji fiknicia takieg kzika. Trzeba


14/153

pamitad, e cae pklenie swieckiej mziey by wychwane w przeknaniu, e traktat

wersalski jest najbarziej zgubnym kumentem, jaki kieyklwiek by sprzzny, raz e jeg

autorzy to bana piratw. Nieatw wic by spraw przebrad rz swiecki w szaty brocy

Wersalu. W Zwizku Swieckim by tylk jeen czwiek, ktry mg takiej akrbacji knad

w spsb strawny la mwej i zagranicznej knsumpcji. By nim Karl Raek, ten sam, ktry

pniej egra tak tragiczn rl w wielkim prcesie ze stycznia 1937 r. Stalin wybra Raka, by

przygtwa pini rsyjsk i wiatw zmiany swjej taktyki.

Sptykaem Raka w tym czasie, wczesn wisn 1934 r., barz czst w kwaterze gwnej

Kmitetu Centralneg partii kmunistycznej. W kach partyjnych w Mskwie a hucza

o wyznaczeniu Raka przygtwania serii artykuw majcych byd pbuw zapwiezianej

zmiany polityki na Kremlu.

Artykuy miay si ukazad w Prawdzie i Izwiestiach, czwych swieckich rganach praswych.

Przerukwane na caym wiecie, b starannie stuiwane we wszystkich eurpejskich

kancelariach. Zaaniem Raka by wybielid pkj wersalski, gsid nw er przyjani z Paryem,przeknad sympatykw swieckich za granic, e takie stanwisk harmnizuje z komunizmem,

ajenczenie zstawid twarte rzwi negcjacji z Niemcami.

Pniewa czst wstpwaem biura Raka, wieziaem, e cziennie mia naray ze Stalinem.

Czasami pzi biura Stalina kilka razy ziennie. Kae zanie napisane przez nieg by przez

Stalina sprawzane sbicie. Artykuy te byy p kaym wzglem wspln prac Raka i Stalina.

Pczas przygtwao tej akcji praswej kmisarz Litwinw nie ustawa w staraniach o pakt z

Hitlerem. W kwietniu zaprpnwa Niemcm wsplne wystpienie w celu zagwarantowania

paostwm batyckim ich niezalenci i nietykalnci. Berlin rzuci t prpzycj.

Artykuy Raka byy witane wszzie jak zapwie zwrtu Swietw ku Francji i ku Maej Entencie

raz wrcenia si Niemiec. Niemiecki faszyzm ijaposki imperializm - pisa Raek - walcz

o pnwny pzia wiata. Walka ta skierwana jest przeciwk Rsji Swieckiej, przeciwk Francji,

Plsce, Czechswacji, Rumunii i paostwm batyckim; przeciwko Chinom i Stanom Zjednoczonym

Ameryki. A imperializm brytyjski chtnie skierwaby ich usiwania tylk ijeynie na Zwizek

Sowiecki.

W wym czasie miaem ciekaw rzmw z Rakiem. By n wiam teg, e wiem o wyznaczeniu

go do tej pracy. Zrbiem par uwag naszej nowej polityce i pwieziaem mu o wraeniu, jakie

to robi w kach niewtajemnicznych w te manewry.

Raek rzgaa si. Tylk gupcy mg myled, e memy kieyklwiek zerwad z Niemcami. T, c

tu pisz, t jena strna medalu - a rzeczywistd t ruga strna. Nikt nam nie me ad teg, c

ay Niemcy. Zerwanie z Niemcami jest la nas p prstu niemliwci.

Raek mwi alej o rzeczach dobrze mi znanych: o naszym stosunku z armi niemieck, ktra mcn

sieziaa w sile, nawet p rzami Hitlera, o naszych stosunkach z wielkimi niemieckimi firmami -

a czy Hitler nie by p butem przemyswcw? Na pewn Hitler nie pjzie przeciw sztabwi

generalnemu, ktry by za kperacj z Rsj. Z pewnci Hitler nie skrzyuje szpad z niemieckimi

kami przemyswymi, ktre hanluj na wielk skal z nami. Te wie siy s filarami stsunkwniemiecko-sowieckich.


15/153

Raek uwaa za iitw tych, ktrzy myl, e Rsja Swiecka ma si brcid przeciwk Niemcm

z powodu nazistowskich przelawao kmunistw i scjalistw. T prawa, e partia kmunistyczna

w Niemczech zstaa rzbita. Jej przywca, Thaelman, siezi w wizieniu, a tysice cznkw -

w bzach kncentracyjnych. Ale t jest rbna sprawa, a inaczej rzecz wygla, gy si zastanwid

na ywtnymi interesami Rsji Swieckiej. Te interesy wymagaj kntynuwania plityki

wsppracy z Rzesz Niemieck.

C za artykuw, ktre pisze, t c ma jen rugieg? T wszystk naley sfery wielkiej

polityki. To jest konieczny manewr. Stalin ani myli zrywad z Niemcami. Przeciwnie, stara si

przycignd Berlin bliej ku Mskwie.

Wszystk t by jasne la tych, ktrzy tkwili wewntrz plityki Kremla. Wisn 1934 rku nikt z nas

nawet nie ri, e zerwanie z Niemcami jest mliwe. Wszyscy uwaalimy artykuy Raka za

strategiczne manewry Stalina.

Litwinw ua si w pr p stlicach eurpejskich (by m.in. w Genewie) pzrnie w interesachtak zwaneg Wschnieg Lcarna, ktre mia zabezpieczyd, za gln zg wszystkich

zaintereswanych rzw, granice paostw wschniej Eurpy. Jeg wizyta wywaa w wiecie

pgski o francusko-rsyjskim zblieniu, krnujc w ten spsb zie rzpczte przez artykuy

Raka. Jenczenie Stalin nie przestawa uparcie twierzid w Plitbiurze: Mim teg musimy id

razem z Niemcami.

13 czerwca 1934 Litwinw zatrzyma si w Berlinie w celu odbycia rozmowy z baronem Konstantym

vn Neurathem, wczesnym ministrem spraw zagranicznych Hitlera. Litwinw zaprasza Niemcw

uziau w zamierzonym wschodnio-eurpejskim pakcie. Vn Neurath stanwcz mwi i szorstko

zaznaczy, e taki uka utrwalibysystem wersalski. Gy Litwinw a zrzumienia, e Mskwame wzmcnid swje traktaty z innymi paostwami aliansem militarnym, vn Neurath pwiezia,

e Niemcy zgazaj si na ryzyk takieg krenia.

Dnia nastpneg, 14 czerwca, Hitler sptka si z Musslinim na niaaniu w Wenecji.

Stalin nie zniechci si rwnie t statni mw Berlina. Wci stara si przeknad, m.in. przez

swieckich wysannikw hanlwych, kierwnicze ka niemieckie o swjej szczerci w eniu

porozumienia z Hitlerem i pzwli im ad zrzumienia, e Mskwa gtwa jest znacznych

koncesji.

Jenczenie Stalin stara si sknid Plsk brcenia swej polityki przeciwko Niemcom. Niktwwczas nie wiezia, jak rg Plska wybierze, zsta wic zwane specjalne psiezenie

Plitbiura, by rzwayd t zaganienie. Litwinw i Raek, raz przestawiciel Kmisariatu Wjny byli

zania, e mna wpynd na Plsk, by paa rk Rsji Swieckiej. Jeynym, ktry si z tym nie

zgaza, by Artuzw, szef wyziau zagraniczneg OGPU. Uwaa n szanse plsk-sowieckiego

zwizku za iluzryczne. Gy si str wypwiaa, przeciwstawiajc si wikszci Plitbiura, Stalin

przerwa mu: Pan mylnie informuje Politbiura.

Ta uwaga Stalina szybk rzesza si wr cznkw grupy rzzcej. miaek Artuzw by uwaany

za skoczneg. Pniejsze wypaki jenak przyznay mu racj. Plska przyczya si

niemieckiego bloku i t zapewne uratwa Artuzwa na pewien czas. Artuzw by Szwajcarem, ktrysia w carskiej Rosji i by tam nauczycielem francuskieg. Przyczy si ruchu rewlucyjneg


16/153

prze wjn wiatw, a wstpi partii blszewickiej w 1917 rku. Niewysoki, siwy, z kzi brk,

amatr muzyki, Artuzw eni si z Rsjank, mia z ni zieci i mieszka w Mskwie. W 1937

aresztowano go w czasie wielkiej czystki i stracono.

Fiask z Plsk wzmcni przeknanie Stalina o ptrzebie uagzenia Hitlera. Uywa wszelkich

rg, by zawiamid Berlin o swjej gtwci nawizania przyjaznych stsunkw. Krwawaczystka Hitlera z 13 czerwca grmnie pnisa g w czach Stalina. P raz pierwszy Hitler pkaza

Kremlwi, e wie, jak zieryd waz i e jest yktatrem nie tylk z nazwy, ale take i z czynw.

Jeeli przetem Stalin mia wtpliwci c zlnci Hitlera rzzenia elazn rk, zamania

pzycji, umcnienia swjej wazy nawet wbrew ptnym plitycznym i wojskowym

przeciwnikom, teraz te wtpliwci si rzwiay. Ot Stalin uzna w Hitlerze wac, czwieka

zlneg wyknania wyzwania rzucneg wiatu. T, barziej ni cklwiek inneg, by

powodem decyzji Stalina w ncy 30 czerwca, by za wszelk cen jd przumienia z Hitlerem.

W wa tygnie pniej, 15 lipca, w sowieckich IzwiestiachRaek prbwa w swoim artykule

wylbrzymid w oczach Berlina wyniki porozumienia z mcarstwami wersalskimi. Ale koczy artyku

inn nut: Nie ma aneg pwu, by faszystwskie Niemcy iRsja Swiecka nie byy w zgodzie,

tak jak Rosja Sowiecka i faszystwskie Wchy s napraw przyjacimi.

Ostrzeenie Hitlera uzielne przez vn Neuratha, e Niemcy nie bj si ryzyka tczenia,

ppchn Stalina ku kntrtczeniu. W wym czasie bliskie stsunki mizy armiami niemieck

a rsyjsk jeszcze istniay, a stsunki hanlwe mizy bu krajami byy barz ywine. Stalin

uwaa wic, e kurs plityki hitlerwskiej w stosunku do Moskwy jest manewrem w celu uzyskania

pmylnej yplmatycznej pzycji. By nie ad si skrzylid, pstanwi pwiezied wasnym

manewrem zakrjnym na szerk skal.

Litwinw znwu zsta wysany Genewy. Tam, w kocu listpaa 1934, pertraktwa z PierreLaval'em o wstpne przumienie majce prwazid paktu wzajemnej pmcy mizy Francj i

Rsj. Pakt zstawiby twarte rzwi la innych paostw, majcych cht nieg si przyczyd.

Prtk ten zsta ppisany w Genewie 5 grunia.

W cztery ni pniej Litwinw wiaczy: Zwizek Swiecki nigy nie przesta yd jak

najlepszych stsunkw z Niemcami. Jestem pewien, e Francja sti na tym samym stanwisku

w stosunku do Niemiec. Pakt wschodnio-eurpejski umliwiby stwrzenie i alsze rzwinicie

takich stsunkw mizy tymi trzema paostwami, ewentualnie take mizy innymi sygnatariuszami

tego paktu.

Nareszcie, na ten manewr, Hitler zareagwa pzytywnie. Zstay twarte wielkie kreyty la rzu

swieckieg. Stalina zachci t grmnie. Szi, e niemieccy finansici przeknali Hitlera.

Wisn 1935, w czasie wizyty w Moskwie Anthony Edena, Pierre Lavala i Edwarda Benesza, Stalin

wici, jak sam uwaa, swj najwikszy triumf. Reichsbank uzieli swieckiemu rzwi

ugterminwej pyczki 200 milinw marek w zcie.

2 sierpnia 1935, wieczorem, byem z Artuzwem i innymi cznkami zagraniczneg wyziau OGPU

w biurze na ubiance. By t w przezieo pierwszeg synneg ltu Lewniewskieg z Mskwy

San Francisc przez biegun pncny. Czekalimy na samch, by pjechad i byd wiakami ltu

Lewoniewskiego ijeg wch twarzyszy Ameryki. Gy czekajc przkwalimy kumenty


17/153

i zamykalimy je w sejfie, w rzmwie wypyn temat naszych stsunkw z nazistowskimi Niemcami.

Artuzw wycign cile tajny raprt, pier c trzymany jeneg z naszych najwaniejszych

agentw w Berlinie. Bya t pwie na pytanie niepkjce Stalina: jakie ijak silne s w

Niemczech czynniki fawryzujce uka ze Zwizkiem Swieckim?

P nazwyczaj ciekawym przeglzie wewntrznej, eknmicznej i politycznej sytuacji w Niemczech,pww mliweg niezawlenia, stsunkw Berlina z Francj i innymi paostwami

i minujcych wpyww wr tczenia Hitlera nasz agent sze nastpujceg wnisku:

Wszelkie swieckie prby uagzenia i gaania si z Hitlerem s aremne. Gwn przeszk

w przumieniu z Rsj jest sam Hitler.

Raprt w zrbi na nas wszystkich gbkie wraenie. Jeg lgika i fakty zaway si niezaprzeczalne.

Zastanawialimy si, jak Wielki Szeft przyj. Artuzw mwi, e ptymizm Stalina co do Niemiec

pzsta naal niezachwiany.

- Czy wiecie, c szef pwiezia na statnim zebraniu? - zapyta Artuzw, rbic gest rk. I zacytwaswa Stalina:

- Jak me Hitler zaczd z nami wjn, gy nam a takie pyczki? T niemliwe.Ka finanswe w

Niemczech s zbyt ptne i siez w siodle mocno.

We wrzeniu 1935 wyjechaem zachniej Eurpy, by tam bjd mje nwe stanwisk szefa

wywiau wjskweg. Nie min miesic, aju byem z pwrtem w Mskwie. Mj pspieszny

pwrt zsta spwwany nazwyczajnym rzwjem wypakw.

Przy przejmwaniu naszej sieci wywiawczej wykryem, e jeen z naszych agentw w Niemczech

natrafi na la tajnych rkwao mizy japoskim attach wojskowym w Berlinie, gen. lejt. Hiroszi-Oszima, i baronem Jachimem vn Ribbentrpem, wczesnym nieficjalnym ministrem Hitlera

specjalnych spraw zagranicznych.

Uznaem te negcjacje za barz wane la rzu swieckieg i wymagajce mjej specjalnej uwagi.

Obserwwanie rzwju tej sprawy wymaga najlepszych i najmielszych luzi, jakich mielimy

yspzycji, gy zwyka, szablnwa bserwacja nie aaby wynikw. Pleciaem wic Mskwy, by

narazid si z central. Wrciem Hlanii zapatrzny we wszystkie penmcnictwa i rki

niezbne, by trzed tajemnicy rzmw Oszima-Ribbentrop.

Rzmwy te byy prwazne pza nrmalnym yplmatycznym trybem. Ambasar japoski wBerlinie i niemieckie Ministerstwo Spraw Zagranicznych nie byli w t wcignici. Vn Ribbentrp,

pse specjalny Hitlera, prwazi tajemne rzmwy z generaem japoskim. Infrmacje, ktre

zbyem koca 1935 rku, wskazyway bez cienia wtpliwci, e negcjacje psuway si

w kierunku krelneg celu. Wiezielimy czywicie, e celem tym by zaszachwanie Zwizku

Sowieckiego.

Wiezielimy te, e armia japoska lat pragna mied plany i modele specjalnych,

przeciwltniczych armat niemieckich. Japoskie ka wjskwe byy gtwe pjd na wszystk, byle

stad z Berlina statnie techniczne patenty brni. By t punkt wyjciwy japosk-niemieckich

negocjacji.


18/153

Stalin by kanie infrmwany o rzwju tej sprawy. Mskwa zecywaa zahamwad we

negcjacje przez naanie im rzgsu. W pcztku stycznia 1936 zaczy si ukazywad

w zachodnioeuropejskiej prasie wiadomci, e zstay zawarte jakie tajne umwy mizy

Niemcami i Japni. 10 stycznia premier Mtw mwi o tym publicznie. W dwa dni potem Berlin i

Tki zaprzeczyy istnieniu jakichklwiek pstaw tych pgsek.

Jeynym wic skutkiem naaneg tej sprawie rzgsu by zwikszenie tajemnicy wk rzmw

i zmuszenie bu rzw - niemieckiego ijaposkieg - jakieg upzrwania ich rzeczywisteg

ukau.

Przez cay 1936 rk wszystkie stlice wiata byy pniecane ficjalnymi i prywatnymi

wiamciami o niemiecko-japoskiej umwie. Wszzie w kach yplmatycznych wrza

mysw. Mskwa gwatwnie naciskaa o dokumentarne dowody tej umowy. Moi ludzie w

Niemczech naraali ycie wbec niemal niemliwych przezwycienia trunci, lecz zawali

sobie spraw, e nie ma zbyt wyskiej ceny ani zbyt wielkieg ryzyka.

Wiezielimy, e tajna plicja nazistwska przeja i e miaa w rku kpie szyfrwanych epeszy

wymienianych w czasie negcjacji mizy gen. Oszim i Tki. W kocu lipca 1936 zawiadomiono

mnie, e nareszcie mim luzim w Berlinie ua si sftgrafwad cay kmplet tych tajnych akt.

T, raz twart rg, mglimy stawad alsze epesze Oszimy sweg rzu i vice versa.

Napicie nerwwe nastpnych ni, gy ju wiezielimy, e bezcenne kumenty s w naszym rku,

ale musiaem czekad na ich przewiezienie z Niemiec, by prawie nie wytrzymania. Nie mna

jenak by ryzykwad i musiaem czekad cierpliwie.

8 sierpnia zawiamin mnie, e kurier przewcy te akta przeszeniemieck granic i jest

w rze Amsteramu. Byem w tym mmencie w Rtteramie. Wskczyem samchu wraz

z moim adiutantem i pgnaem Amsteramu. P rze sptkalimy naszeg agenta, ktry pzi

z kumentami, by mi je wrczyd. Zatrzymalimysi na rze.

- Ot s, mamy je - pwiezia i wrczy mi kilka rlek filmw. Uaem si Haarlem, gzie mielimy

zaknspirwany pkj wywywania ftgrafii. Krespnencja Oszimy bya zaszyfrwana, ale

mielimy klucz japoskieg szyfru. W Haarlem czeka te na mnie pierwszrzny ekspert jzyka

japoskieg, z wielkim truem wynaleziny w Mskwie. Nie mgem kazad czekad Mskwie na

starczenie kumentw przez kuriera. Nie mgem te naawad z Hlanii szyfrwych

wiamci. Kazaem wic jednemu z naszych luzi, by by w pogotowiu do natychmiastowego

ltu Parya, by stamt wysad ugi raprt Mskwy.

Pczas gy szyfrwywalimy kumenty, zbaczyem, e miaem prze sb cay pakiet

krespnencji Oszimy z Tki, nszcych stpniowo o jego wszystkich negocjacjach z von

Ribbentropem, a take sugestie przesane mu przez rz japoski. Genera Oszima nsi, e

negcjacje prwazne byy p sbistym nazrem Hitlera, ktry czst knferwa z von

Ribbentropem i awa mu wskazwki. Krespnencja wykazywaa, e celem negcjacji by

zawarcie tajneg paktu, by skrynwad wszelkie psunicia Berlina i Tki w Eurpie zachniej

i na Pacyfiku. Nie by w tej z gr rcznej krespnencji anej wzmianki o komunistycznej

mizynarwce i anych prpzycji jakiegklwiek krku przeciw kmunizmwi.


19/153

Weug teg tajneg ukau Japnia i Niemcy zbwizyway si regulwania mizy sb

wszystkich spraw tyczcych Zwizku Swieckieg i Chin i nie wszczynania anej akcji, ani w

Europie, ani na Pacyfiku, bez wzajemneg przumienia. Berlin zgzi si te ad yspzycji

Tokio swe udoskonalenia w zakresie brni, raz wymienid z Japni misje wjskwe.

Pewneg ppunia mj kurier wylecia Parya z mim szyfrwanym pismem. Wrciem dodomu i przez kilka ni pczywaem. Ot wszelka krespnencja mizy generaem Oszim i

Tki przechzia regularnie przez nasze rce. Wykazaa w kocu, e tajny pakt zsta sprzzny

i parafwany przez gen. Oszim i vn Ribbentrpa. By tak uny, e zakres wsppracy pmizy

Japni i Niemcami mg byd rzszerzny na sfer interesw wykraczajc pza Chiny i Rsj

Swieck.

Pzsta tylk jeen prblem zaatwienia: jak zamaskwad tajn umw. Hitler zecywa

zaprjektwad pakt antykminternu jak rek la zmylenia pinii wiatwej.

25 listpaa pakt antykminternu zsta ppisany przez ficjalnych reprezentantw rzuniemieckiego ijaposkieg, w becnci wszystkich psw akreytwanych przez bce paostwa w

Berlinie, z wyjtkiem Zwizku Swieckieg. Ten kument skaa si z paru krtkich artykuw, a w

rzeczywistci suy jak zasna la tajneg ukau, istnienia ktreg nigy si nie przyznan.

Stalin psiaa czywicie wszystkie pisy teg zbyteg przeze mnie kumentu. Pstanwi

pkazad Hitlerwi, e Zwizek Swiecki wie o wszystkim. Komisarz spraw zagranicznych, Litwinow,

zsta wyznaczny zgtwania tej niespzianki Berlinwi. 28 listpaa na nazwyczajnej sesji

swieckieg kngresu, Litwinw wiaczy:

Luzie brze pinfrmwani nie chc uwierzyd, e na t, by spisad par mizernych klauzul,

gsznych jak niemieck-japoska umwa, ptrzeba by a pitnastu miesicy rkwao; e te

rkwania byy pwierzne japoskiemu generawi i niemieckiemu superyplmacie i e musiay

byd prwazne w nazwyczajnej tajemnicy, nawet prze niemieck ijaposk yplmacj.

W tej niemiecko-japoskiej umwie, ktra zstaa gszna, nie naley szukad aneg znaczenia,

jak e w rzeczywistci jest na bez znaczenia. Suy tylk za przykrywk la innej umwy, ktra

bya jenczenie mawiana i parafwana, prawpbnie rwnie ppisana, lecz nie

opublikowana, bo nie jest przeznaczona do publikacji.

Twierz, w peni zajc sbie spraw z wagi mich sw, e na pracowanie tego tajnego

dokumentu, w ktrym sw kmunizm nie jest nawet wzmiankwane, pwicn caychpitnacie miesicy negcjacji mizy japoskim attach wojskowym i niemieckim superyplmat...

Ta umwa z Japni prwazi teg, e w razie wybuchu wojny na jednym kontynencie zostanie

ona rozszerzona co najmniej na drugi kontynent.

Mna sbie wybrazid, jak knsternacj wyway te swa w Berlinie.

Mj uzia w tej sprawie Mskwa pwitaa jak triumf. Zstaem przestawiny Oreru Lenina.

Wnisek zaaprbway wszystkie instancje, ale gzie zagin w okresie czystki Armii Czerwonej

i nigy reru nie staem.


20/153

Dalszy cig niemieck-japoskieg traktatu na amerykaoskim gruncie zwrci mj uwag, gy byem

ju w Stanach Zjencznych. W styczniu 1939, Hitler mianwa na stanwisk knsula generalneg

w San Francisco swego osobistego adiutanta, kapitana Fritza Wiedemanna - ktry w czasie wojny

wiatwej by wc puku, w ktrym Hitler by nierzem. Ptem sta si najarliwszym

i najzaufaoszym wsppracwnikiem Fhrera. Wyznaczenie takiej figury na ma wane zawaby

si stanwisk na Pacyfikiem wskazywa na wielkie znaczenie niemiecko-japoskiej umwy. Hitler

wcza w swje plany nawet prjekt wsplnych z Japni manewrw na Pacyfiku.

Gen. lejt. Oszima zsta awanswany z attachmilitaire na ambasara japoskieg w Niemczech

w pazierniku 1938 i przestawi listy uwierzytelniajce Hitlerwi 22 listpaa teg rku.

Jaki by wpyw paktu Berlin-Tki na zagraniczn plityk Berlina? Jak zareagwa Stalin na

krajc Zwizek Swiecki peracj Hitlera?

Stalin w alszym cigu prwazi jenczenie pwjn plityk. Seria manewrw, ktre

wyknywa twarcie, jest znana z publikwanych kumentw. Wzmcni stsunki z Francji naciska na zawarcie przymierza. Zawar umw o wzajemnej pmcy z Czechswacj. Uruchmi

w caym antyfaszystwskim wiecie kampani zjednoczony front. Pleci Litwinwwi rzpczd

krucjat o zbirwe bezpieczeostw, majc na celu ustawid w jednym szyku wszystkie wielkie i mae

paostwa la brny Zwizku Swieckieg prze niemieck-japosk agresj. Interweniwa w

Hiszpanii, aby zacienid stsunki z Paryem i Lnynem.

Ale wszystkie te psunicia zewntrzne byy bliczne na t, by wywrzed wraenie na Hitlerze

i prwazid ukryteg celu, ktry by tylk jeen: cisy zwizek z Niemcami. Zalewie pakt

niemiecko-japoski zsta ppisany, Stalin zaraz kaza swemu zaufanemu, Dawiwi Kandelaki,

ktry by wwczas swieckim elegatem spraw hanlwych w Berlinie, znaled rgi, pzanrmalnymi yplmatycznymi, by za wszelka cen jd przumienia z Hitlerem. Na zebraniu

Politbiura w owym czasie Stalin z ca stanwczci pinfrmwa swych suchaczy, e w bardzo

bliskiej przyszci zawrzemy umw z Niemcami.

W gruniu 1936 trzymaem rzkaz, by przytumid nasz prac w Niemczech. Pierwsze miesice 1937

mijay w czekiwaniu pmylneg wyniku tajnych negcjacji Kanelakieg. Byem w Mskwie, gy

w kwietniu przyjecha n z Berlina w towarzystwie przedstawiciela OGPU w Niemczech. Kandelaki

przywiz prjekt umwy z rzem nazistwskim. Zsta przyjty na prywatnej auiencji u Stalina,

ktry mniema, e nareszcie tar celu wszystkich swich manewrw.

Miaem w wym czasie kazj ugiej knferencji z Jewem, ktry by wtey szefem OGPU

i wanie zy Stalinwi raprt o pierwszych mich ziaaniach. Jewby rbtnikiem

metalurgicznym i wypyn w gr w szkle Stalina. Ten straszny egzekutr wielkiej czystki by pusty

i naiwny. W kaej plitycznej kwestii zwraca si razu Stalina i cklwiek wielki wz

pwiezia, pwtarza t sw w sw i nastpnie wprwaza w czyn.

Dyskutwalimy z Jewem rne, statni nam starczne sprawzania o niezadowoleniu w

Niemczech i mliwciprzeciwstawienia si Hitlerwi przez grupy mnarchistw. Jew

przeyskutwa t spraw teg sameg nia ze Stalinem. Swa jeg byy waciwie nagran pyt

teg, c pwiezia Stalin:


21/153

- Co to za bzdury o niezadowoleniu z Hitlera w armii? - wykrzykiwa. - Czeg t ptrzeba, by

zawlid armi? Obfitych racji? Hitler im t aje. Dbrej brni i ekwipunku? Hitler im tego

starcza. Pczucia wazy i zwycistwa? I t Hitler im aje. Caa ta gaanina o niepokoju w armii jest

zupenym nnsensem. C kapitalistw, t p c im Kaiser? Chcieli mied rbtnikw w fabrykach.

Hitler zrbi t la nich. Chcieli pzbyd si kmunistw. Hitler wsazi ich wizieo i bzw

kncentracyjnych. Obrzyy im zwizki rbtnicze i strajki. Hitler ustanwi kntrl paostww na

robotnikami i zakaza strajkwad. Dlaczeg mieliby przemyswcy byd niezawleni?

Jewmwi alej na t sam nut. - Niemcy s becnie najsilniejszym paostwem na wiecie. Hitler

t zrbi. Kt me w t wtpid? Kt przy zrwych zmysach me si z tym nie liczyd? Dla Rsji

Sowieckiej jest tylko jeden kurs. I tu zacytwa swa Stalina: Musimy jd przumienia

z ptg, jak s nazistwskie Niemcy.

Awanse Stalina zstay jenak znwu przez Hitlera rzucne. W kocu rku 1937, wskutek upadku

planw Stalina w Hiszpanii i pwzenia Japnii w Chinach, mizynarwa izlacja Zwizku

Swieckieg staa si kmpletna. Wwczas Stalin zaj pzrnie neutralne stanwisk wbec buwielkich grup paostw. 27 listpaa 1937 r. kmisarz spraw zagranicznych, przemawiajc w

Leningrazie, wykpiwa nary emkratyczne z pwu ich spsbu traktwania narw

faszystwskich. Ale ukryty cel Stalina pzsta ten sam.

W marcu 1938 Stalin zainscenizwa ziesiciniwy s pkazwy na grup blszewikw, Rykow-

Bucharin-Krestinski, ktrzy byli najbliszymi twarzyszami Lenina i ojcami rewolucji rosyjskiej. Ci

przywcy blszewiccy, znienawizeni przez Hitlera, zstali rzstrzelani 3 marca, a 12 marca Hitler,

bez prtestu ze strny Rsji, zaanektwa Austri. Jeyn pwiezi Mskwy na t bya prpzycja

zwania knferencji narw emkratycznych la ukaw. Gy nastpnie, we wrzeniu 1938,

Hitler zaanektwa Suety, Litwinw zaprpnwa wspln pmc Praze, ale uzaleni j stanwiska Ligi Narw. Przez cay ten bgaty w wyarzenia rk 1938 Stalin milcza. Ale czasu

Mnachium nie brak znak, e naal stara si przypbad Hitlerwi.

12 stycznia 1939 sz w Berlinie serecznej, emnstracyjnej rzmwy Hitlera z nowym

ambasadorem sowieckim wbec caeg krpusu yplmatyczneg. W tyzieo ptem w lnyoskim

News Chronicieukazaa si wzmianka o szykujcym si zblieniu pmizy nazistwskimi Niemcami

a Rsj Swieck. Artykulik ten zsta natychmiast przerukwany na pierwszym miejscu w organie

Stalina, moskiewskiej Prawdzie.

25 stycznia W.N. Ewer, reaktr zagraniczny lnyoskieg Daily Heraldnis, e rz nazistwskijest prawie przeknany, e w razie wjny eurpejskiej Zwizek Swiecki zajmie neutralne stanwisk

i e niemiecka elegacja hanlwa, ktrej zaanie jest raczej plityczne ni hanlwe, jest

w drodze do Moskwy.

Na pcztku luteg wiezian si, e Mskwa przyrzeka sprzeawad sw naft jeynie Wchm i

Niemcm, raz narm sprzyjajcym si Rzym-Berlin. Pierwszy raz w tku swjej histrii rz

swiecki przesta sprzeawad naft prywatnym firmm zagranicznym. Ta nwa plityka miaa

starczyd Wchm i Niemcm zapatrzenia, niezbneg na wypaek wjny z Wielk Brytani i

Francj.


22/153

Wreszcie 10 marca 1939 Stalin wypowiezia si twarcie. Bya t pierwsza jeg mwa czasu

aneksji Austrii i Suetw przez Niemcy. Wyrazi w niej tak yczliwd la Hitlera, e cay wiat zsta

tym zaskczny. Zarzuca emkracjm, e spiskuj, by zatrud atmsfer i sprwkwad knflikt

mizy Niemcami i Rsj Swieck, ktreg nie ma anych wicznych pww.

W trzy ni ptem Hitler rzpcz rzbir Czechswacji, a w cigu wch ni nastpnych skreli jzupenie z mapy Eurpy. By t, czywicie, skutek pacyfikacyjnej plityki Chamberlaina. wiat

wwczas nie zawa sbie sprawy, e by t rwnie skutek stalinwskiej plityki gazania

Hitlerwi. Stalin przez cay czas wygrywa ptajemnie Rzym-Berlin przeciwko osi Londyn-Pary. Nie

wierzy w si paostw emkratycznych.

Jasne by la Stalina, e Hitler pstanwi rzwizad prblem centralnej i puniw-wschodniej

Eurpy, pad lund i bgactwa tych bszarw p swj plityczn i eknmiczn waz

i ulkwad tam swje bazy militarne przyszych ziaao.

W ostatnich latach Stalin wizia, jak Hitler twrzy skcznie w tym celu niemal we wszystkichkierunkach. Zarzuci ktwic na Pacyfiku, py rk na Puniwej Ameryce, zbliy si na

legd uerzenia Imperium Brytyjskieg na Bliskim Wschzie. I z pomc Musslinieg

zaczepi si w Afryce klnialnej.

Stalin pragnie za wszelk cen uniknd wjny, gy bi si jej najbarziej. Jeeli Hitler zapewni mu

pkj, nawet za cen pwanych eknmicznych kncesji, a Hitlerwi cakwicie wln rk...

Pwysza cena stalinwskiej tajnej plityki wzglem Niemiec hitlerwskich ukazaa si w Saturday

Evening Postna kilka miesicy prze 23 sierpnia 1939, kiey wiat zsta zaskczny ppisaniem

paktu mizy Stalinem i Hitlerem. Zbyteczne jest awad, e pakt w nie by niespziank la

autra. Obaj sygnatariusze I Mtw i Ribbentrp i zapewniaj, e pakt mskiewski inauguruje nw

epk w niemiecko-rsyjskich stsunkach, ktre b miay nise skutki w przyszej histrii

Europy i wiata. Tak jest niewtpliwie.


23/153

II

Koniec Komunistycznej Midzynarodwki

Kmunistyczna Mizynarwka pwstaa 2 marca 1919 r. w Mskwie. Ppisanie niemieck-

swieckieg paktu w Mskwie 23 sierpnia 1939 r. przez premiera Mtwa i niemieckiego ministra

spraw zagranicznych vn Ribbentrpa by miertelnym la niej cisem. Ale chylenie si jej ku

upakwi mna by rzpznad w faktach, ktre zaszy wiele lat przetem.

Pewneg majweg ranka 1934 rku byem z Wyoskim, szefem sekcji kntrwywiau OGPU, w jego

biurze, na ziesitym pitrze gmachu na ubiance w Mskwie. Nagle z ulicy na le sze naszych

uszu wik muzyki i piewu. Gy wychylilimy si, by zbaczyd, c si zieje, ujrzelimy efila.

Maszerwa trzystu cznkw austriackiej scjalistycznej armii Schutzbun, ktra bhatersk

walczya na barykaach wieeoskich przeciwk faszystwskiej Heimwehrze. Rsja Swiecka uzielia

azylu temu maemu batalinwi scjalistycznych bjwnikw.

w ranek majwy zstanie mi zawsze w pamici: szczliwe twarze Schutzbunlerw, gy

maszerwali piewajc swje rewlucyjne pieni, Brderzur Sonne, zur Freiheit, i spontaniczny wylew

uczud przyjani rsyjskich tumw, ktre przyczyy si marszu. Na chwil zapmniaem, gzie

jestem, ale Wyoski cign mnie na ziemi.

- Jak mylisz, Krywicki? Ilu szpiegw jest mizy nimi? - spyta najnaturalniej w wiecie.

- Ani jednego - pwieziaem gniewnie.

- Barz si mylisz - pwiezia. - Za szed czy sieem miesicy sieemziesit prcent z nich bzie

siezia na ubiance w wizieniu.

Wyoski by brym znawc ziaania stalinwskiej maszynerii. Z tych trzystu Austriakw zi ju ani

jeen nie pzsta na swieckim terytrium. Wielu z nich aresztwan wkrtce p przybyciu. Inni,

chcia wiezieli, c ich czeka w kraju, tumnie zgaszali si ambasay austriackiej p paszprty

i wracali mu, gzie trafiali wizienia na ugie lata.

- Lepiej byd w Austrii za kratami - mwili - ni w Zwizku Swieckim na wlnci.

Resztki tych uchcw zstay przetransprtwane statkami przez rz swiecki

mizynarwej brygay w Hiszpanii w czasie hiszpaoskiej wjny mwej. Stalin psuwa siszybk na rze ttalitarneg esptyzmu, a Kmintern awn ju przesta suyd swim

pierwotnym celom.

Kmunistyczna mizynarwka bya zana przez rsyjsk parti kmunistyczn prze

dwudziestu laty1

w przeknaniu, e Eurpa jest w przeeniu rewlucji wiatwej. Lenin, jej spiritus

mvens, by przeknany, e partie scjalistyczne i robotnicze w zachodniej Europie przez

1Kilku scjalistw, alb knwertytw blszewickich, ktrzy przypakw byli wtey w Mskwie, wystpi jak

elegaci ze swich krajw. Ale pza przestawicielami leweg skrzya skanynawskiej partii scjalistycznej

jedyny prawdziwy delegat z zagranicznej rganizacji rewlucyjnej, Eberlein, reprezentujcy Spartakusbun wNiemczech, przyjecha zinstrukcjami Ry Luksemburg, by gswad przeciw utwrzeniu nwejmizynarwki.


24/153

podtrzymywanie imperialistycznej wjny, prwaznej przez ich rzy 1914 1918 rku, straciy

pparcie mas pracujcych. Szi, e traycyjne partie rbtnicze i feeracje zwizkw zawwych

w Niemczech, Francji, Wielkiej Brytanii i Stanach Zjednoczonych, ze swj wiar w parlamentarne

rzy i w pkjw ewlucj ku sprawieliwszemu ustrjwi specznemu, s zupenie przestarzae i

e zaaniem zwyciskich rsyjskich blszewikw by starczenie rewlucyjnych przywcw

rbtnikm wszystkich krajw. Wizj, ktra kierwaa Leninem, byy kmunistyczne stany

zjednoczone Europy, a statecznym celem wszechwiatwy kmunizm.

Lenin by pewny, e blszewicy, mim ich entuzjazmu w pierwszych chwilach zwycistwa, nie b

mgli zbuwad kmunistyczneg paostwa w Rsjibez pmcy klas rbtniczych krajw

zaawanswanych. Swj miay eksperyment uwaa za z gry skazany na upaek, jeeli rewlucja

w zacfanej, rlniczej Rsji nie zstanie pparta przez przynajmniej jen wielkie przemyswe

paostw. Pkaa najwiksze nadzieje w szybkim wybuchu rewolucji w Niemczech.

Ostatnie waziecia lat wi, e Lenin nie cenia znaczenia istniejcych rganizacji

robotniczych i zwizkw zawwych, a przecenia zlnci przystswania si zachniej Eurpydo rosyjskiego bolszewizmu, zjeg hasem natychmiastweg balenia rzw tak

demokratycznych, jak i autokratycznych i wprwazania mizynarwej kmunistycznej yktatury

do zachodniej Europy.

Przez waziecia lat Kmintern - kmunistyczna mizynarwka - zany, inspirowany

i kierwany przez rsyjskich blszewikw, stara si ugruntwad swje mety i swj prgram pza

granicami Zwizku Swieckieg. Twrzy wszzie partie kmunistyczne, wzrwa je kanie na

wysoce scentralizowanej i zdyscyplinowanej partii bolszewickiej i czyni je pwiezialnymi

i psusznymi wbec gwneg sztabu partii w Mskwie.

Swich agentw Kmintern wysya kaeg zaktka wiata. Planwa maswe pwstania

i wojskowe rebelie w Europie, na Dalekim Wschodzie i na zachniej pkuli. A gdy wszystkie te

wysiki spaliy napanewce, pj w rku 1935 swj statni plan akcji plitycznej - Front Ludowy. W

tym kocwym kresie, psugujc si kmprmisem, zasze najalej, b przesta si rganw

opinii publicznej, a nawet rzwych instancji gwnych paostw emkratycznych.

O sameg pcztku a rku 1937 miaem mnd bserwwad z bliska rbt Kminternu.

Przez siemnacie lat braem bezpreni - polityczny i militarny - uzia w jego akcji rewolucyjnej.

Byem te jenym z wyknawcw interwencji Stalina w Hiszpanii, pczas ktrej Kmintern p raz

statni wprwazi swje siy walki.

Praca mja w Kminternie zacza si w roku 1920 podczas wojny rosyjsko-plskiej. Byem wtey

przydzielony do sowieckiego wojskowego wywiadu na frncie zachnim, ktreg kwatera gwna

bya w Smleosku. Pczas gy Armia Czerwna Tuchaczewskieg psuwaa si ku Warszawie,

zaaniem naszeg wyziau bya tajna rbta pza plskimi liniami; rganizwanie ywersji i sabta

dostaw amunicji, podrywanie ucha wjsk plskich za pmc prpagany i wreszcie dostarczanie

sztabowi generalnemu Armii Czerwonej informacji wojskowych i politycznych.

Pniewa nie by wyranej linii, ktra by rzgraniczaa nasze prace pracy agentw Kminternu w

Plsce, wsppracwalimy wszelkimi spsbami z nw utwrzn Plsk Parti Kmunistyczn

i wyawalimy rewlucyjn gazet wit, ktr rzawalimy nierzm armii plskiej.


25/153


26/153

czerwnej gwarii byy wwczas zalewie o st mil wgierskieg terytrium. Ale bolszewicy byli

wtey zbyt sabi i ponadto walczyli z biaymi o wasne istnienie.

Na pcztku 1921 r., gy traktat ryski mizy Plsk a Rsj zsta ppisany, blszewicy, a zwaszcza

sam Lenin, zali sbie spraw, e wzniecenie uanych rewlucji w zachodniej Europie jest zadaniem

pwanym i ugfalwym. Nie by naziei na szybki triumfw skali mizynarwej, a istniaa najeszcze w czasie pierwszego i drugiego kongresu Kominternu, kiedy jego prezydent Zinowjew

znajmi, e w przecigu rku caa Eurpa bzie kmunistyczna. Jenake nawet p rku 1921,

jeszcze w rku 1927, Mskwa zainscenizwaa szereg rewlucyjnych awantur i puczw.

Tysice rbtnikw w Niemczech, w krajach batyckich i bakaoskich, i w Chinach zstay

nieptrzebnie pwicne w tej serii niepwiezialnych prb. Kmintern psya na rze, na

ryzyko, z naprce spreparwanymi schematami coup dtat, strajkw generalnych i rebelii, z ktrych

aen nie mia szans pwzenia.

Na pcztku rku 1921 sytuacja w Rsji bya szczeglnie grnala swieckieg reymu. G,pwstanie chpw, bunt marynarzy w Krnsztazie i strajk generalny rbtnikw petrgrzkich -

t wszystk prwazi rz swiecki na kraw katastrfy. Wszystkie zwycistwa wjny

mwej zaway si byd zmarnwane. Blszewicy bezranie stali w bliczu pzycji chpw,

rbtnikw i marynarzy, ktrzy byli t ich gwn ppr. Znajujcy si w desperackiej sytuacji

Kmintern sze wnisku, e jeynym spsbem uratwania blszewizmu jest rewlucja w

Niemczech. Zinwjew psa sweg ma zaufania Bel Kuna, awniejszeg szefa wgierskiej

sowieckiej republiki, do Berlina.

Bela Kun zjawi si w stolicy Niemiec w marcu 1921 z rozkazem od Zinowjewa i komitetu

wyknawczeg Kminternu centralneg kmitetu partii w Niemczech. Rzkaz brzmia w skrcie:Sytuacja w Niemczech jest rewlucyjna. Partia kmunistyczna musi pchwycid waz w swe rce.

Kmitet centralny niemieckiej partii kmunistycznej nis si teg sceptycznie. Wielu cznkw

nie chcia uwierzyd wasnym uszm. Kmitet wiezia, e nie ma naziei na balenie rzu w

Berlinie. Ale rzkazy Beli Kuna byy jasne: natychmiastwe pwstanie, obalenie Republiki

Weimarskiej i ustanowienie komunistycznej dyktatury w Niemczech. Komitet centralny niemieckiej

partii kmunistycznej zastswa si instrukcji z Mskwy. Jak ljalny pwany kmitetu

wyknawczeg kmunistycznej mizynarwki, ktreg gw by Zinwjew, a dyrektywy

naawali Lenin, Trcki, Bucharin, Raek i Stalin, niemiecka partia kmunistyczna musiaa byd

psuszn.

22 marca zsta gszny strajk generalny w centrach przemyswych w Mansfel i Merseburg w

Niemczech Centralnych. 24 marca kmunici zbyli gmachy zarzu miasta w Hamburgu. W Lipsku,

Drenie, Chemnitz i innych miastach centralnych Niemiec skierwan atak na sy, ratusze, banki

publiczne i sztaby policyjne. Oficjalny organ komunistyczny Die Rote Fahne otwarcie nawywa

rewolucji.

W Mansfel, rku kpalni miezi, zjawi si Max Helz, Rbin H kmunistw, ktry rk

przetem sam jeen rzpta wjn pjazw przeciwk rzwi berlioskiemu, w caym

Vogtlandzie w Saksonii, i gsi, e bierze kierwnictwo akcji w swje rce. Jenczenie szereg

zamachw bmbwych, wcznie z prbami wysazenia w pwietrze gmachw paostwwych


27/153

i pmnikw w Berlinie, wyrzzi szky w caych Niemczech. Rz atw rzpzna w tym wprawn

rk Helza.

24 marca robotnicy komunistyczni w grmnych nitrgenwych zakaach w Leuna, uzbrjeni

w karabiny i granaty, zabarykawali si w fabryce.

Ale wysiki kmunistw, by skrynwad te lkalne akcje zupenie si nie pwiy. Ljalni,

wytrenwani cznkwie partii pwiezieli na wezwanie i batalin p batalinie wysyany by przez

parti na mierd, z wiksz jeszcze bezwzglnci ni Luenrff rzuca swje wjska bitwy.

Jenak wielka masa rbtnikw nie reagwaa na wezwanie strajku generalneg i nie przyczya

si rzprsznych wybuchw. W pcztku kwietnia pwstanie zsta stumine na wszystkich

odcinkach.

Szef niemieckiej partii kmunistycznej, r Paul Lewi, ktry pcztku by przeciwny tej awanturze,

uwaajc j za wariacki pmys, i ktry bez grek skara jej sprawcw, zsta wyrzucny z partii.

Zarzuci n Mskwie, e nie rzumie zupenie sytuacji w zachniej Eurpie, e pwicia ycie

tysicy rbtnikw la wariackieg hazaru. Przywcw blszewizmu i emisariuszy Kominternu

nazwa ajakami i tanimi politykami.

W tym marcwym pwstaniu partia kmunistyczna w Niemczech stracia pw cznkw. A Max

Helz, kmunistyczny bjwiec, ktry chcia chwycid waz w rce szturmem, trafi p s,

skarny zabjstwa, ppalanie, banytyzm i pidziesit innych przestpstw i zsta skazany na

ywtnie wizienie.

Byem zaintereswany lsami Helza, b pmim wszystkich jeg zikich pmysw by t

niewtpliwie uczciwy i miay rewlucjnista. W jeg rzinnym Vgtlanzie sta si w oczachmiejscowej lunci legenarn pstaci. W kilka lat ptem, gy byem stacjnwany we Wrcawiu,

gzie Helz siezia w wizieniu, nawizaem kntakt z jednym zjeg zrcw, ktry by gbk

Helza przywizany. Psyaem winiwi za jeg prenictwem ksiki, czekla i jedzenie.

Rzmawialimy o mliwci uwlnienia Helza. Ale musiaem trzymad na t pzwlenie i pomoc

partii kmunistycznej. Skmunikwaem si z Hamannem, szefem partii we Wrcawiu, ktry bieca

pmc kilku pewnych luzi. Nastpniepjechaem Berlina, by przumied si z centralnym

kmitetem partii. Wynika yskusja na t spraw. Niektrzy chcieli uzyskad zwlnienie Helza

legalnymi rgami, na przyka przez wybranie g Reichstagu. Inni myleli, e jeg ucieczka byaby

wanie czym, c by zgalwanizwa masy, ktrych nastrj wwczas sta si grmnie apatyczny.

Dstaem pzwlenie na prb zrganizwania ucieczki z wizienia. Ale pierwsz rzecz, o ktrej p

mim pwrcie Wrcawia zrca Helza mi nis, by: Dostalimy rzkaz zaryglwania jeg

rzwi aocuchami.

Waze wieziay si o spisku sameg Hamanna, szefa partii kmunistycznej we Wrcawiu,

cznka Reichstagu ijenczenie agenta plicji.

Pniej Helz zsta zwlniny w legalny spsb. Chcia przygtwywaem jeg ucieczk i byem

z nim w staej cznci we Wrcawiu, pznaem g pier w 1932 rku w Mskwie w mieszkaniu

Kischa, niemieckieg pisarza kmunistyczneg. Gy wiezia si, kim jestem, zamia si:

- A to pan jest owym bogatym wujkiem z Ameryki, ktry mi przysya bre ksiki i jedzenie!


28/153

Przez jaki czas Helz by w Mskwie bhaterem. Dsta Orer Czerwneg Sztanaru, fabryka w

Leningrazie nazwana zstaa jeg imieniem, przyzieln mu bre mieszkanie w hotelu Metropol.

Ale, gdy komunici w 1933 rku skapitulwali bez jeneg wystrzau prze Hitlerem i sta si jasne,

jaka bzie plityka Stalina i Kminternu, Helz pprsi o swj paszprt. Zwlekan z oddaniem mu

go z nia na zieo. Zaczli g lezid szpiezy. Wpa wwczas we wciekd i zaa

natychmiastweg pzwlenia wyjazu. Teraz jeg przyjaciele w Mskwie zaczli g unikad. OGPU

mwi ania mu paszprtu, a trch pniej ukazaa si w Prawdziemaa ntatka nszca,

e Helz utn w rzece pza Mskw. W OGPU pwiezian mi, e p bjciu wazy w Niemczech

przez Hitlera wizian Helza wychzceg z niemieckiej ambasay w Mskwie. Nie me byd

wtpliwci, e Helz zsta zamrwany przez OGPU, gy jeg rewlucyjna przeszd mga

zrbid z niego potencjalneg przywc rewlucyjnej pzycji wzglem Kminternu.

Marcwa praka pwstania w Niemczech znacznie trzewia Mskw. Nawet Zinwjew spuci

z tonu w swoich proklamacjach i manifestach. Wiczne by, e Eurpa nie skoczya jeszcze

z kapitalizmem. Nawet w Rsji, p zuszeniu chpskiej rebelii i buntu w Krnsztazie, Lenin psze

na pwane eknmiczne kncesje la chpw i kupcw. Rsja rzpcza kres wewntrznej

rekonstrukcji, a wszechwiatwa rewlucja zstaa sunita na alszy plan. Kmintern by zajty

wynajywaniem kzw fiarnych swjej praki, rbic czystk w komunistycznych centralnych

komitetach w rnych krajach i wyznacza nwych szefw na prnine miejsca. Walka kterii

w partiach kmunistycznych za granic trzymaa machin Kminternu w napiciu przy ukaaniu

rezolucji i rugw z partii.

W styczniu 1923 pracwaem w Mskwie w trzeciej sekcji wyziau wywiau Armii Czerwnej. Dsza

nas wiamd, e Francuzi przygtwuj si zajcia Ruhry w celu wyegzekwowania

szkwao wjennych. Mieszkaem wwczas w hotelu Lux, ktry by gwnym miejscem

zamieszkania urznikw Kminternu i przyjeznych, zagranicznych kmunistw.

Hotel Luxby i wci jeszcze jest gwn kwater Eurpy Zachniej w Mskwie. Przez jeg kuluary

przewijaj si kmunici wszystkich krajw, zarwn elegaci zwizkw zawwych, jak te

inywiualni rbtnicy, ktrzy wjaki spsb zasuyli na pr prletariackiej Mekki.

Wskutek teg waze swieckie maj stale k na htel Lux, by wiezied kanie, c twarzysze

z kaeg kraju mwi i rbi, by znad ich ustsunkwanie si rzu swieckieg i zwalczajcych

si kterii wewntrz partii blszewickiej. W tym celu htel Lux jest naszpikowany agentami OGPU,

zarejestrwanymi jak gcie lub stali mieszkaocy. Mizy agentami nszcymi OGPU

o zachwaniu si bckrajwych kmunistw i rbtnikw by Knstanty Umaoski, becny swieckiambasador w Stanach Zjednoczonych.

Sptkaem Umaoskieg p raz pierwszy w rku 1922. Umaoski, urzny w Besarabii, zamieszkiwa

w Rumunii i Austrii a rku 1922, kiey przyjecha Mskwy. Pniewa zna jzyki, sta psa

w TASS, ficjalnej swieckiej agencji praswej. Jeg na bya stentypistk w biurze Kominternu.

Gy nasze la Umaoskieg czas bycia suby w wjsku, pwiezia mi, e wcale nie pragnie

zmarnwadwch lat w wjskwych kszarach. ycie w Swietach nie mia jeszcze wtey

charakteru kastowego, i t jeg pwiezenie uerzy mnie. Wikszd kmunistw uwaa jeszcze

t sub w Armii Czerwnej za przywilej. Ale nie Umaoski. Zgsi si n w Departamencie


29/153

Wywiadu z plecenia kmisarza spraw zagranicznych Cziczerina i Dleckieg, szefa TASS'a, prszc,

by mu pozwolono suydwa lata suby wjskwej w charakterze tumacza czwarteg wyziau.

Teg wieczra, bc w towarzystwie Firina, w wym czasie zastpcy generaa Berzina, szefa

wyziau wjskweg wywiau, w pewnej restauracji w Mskwie zbaczyem Umaoskieg.

Pszeem jeg stlika i spytaem g, laczeg przuci swj prac w TASS'ie. Opwiezia, ema zamiar zabid wa zajce jenym strzaem: zatrzymad swj prac w TASSie i suyd wjsk

w biurach czwarteg wyziau.

Gy t pwieziaem Firinwi, pwiezia ze zci:

- Mesz byd zupenie pewny, e n nie bzie pracwa w czwartym wydziale.

W wych latach nie by atw o wygne synekurki i Umaoski nie sta psay tumacza przy Armii

Czerwnej. Ale ua mu si uniknd niewygnych kszar nierskich funkcjnujc jak kurier

dyplomatyczny Ministerstwa Spraw Zagranicznych. Funkcja ta liczya si jak suba wjskwa, gy

wszyscy yplmatyczni kurierzy plegaj OGPU. Nie przucajc swej pracy w TASS'ie, gzie rwnie

suy OGPU, b byli tam ziennikarze i krespnenci majcy niebezpiecznie blisk stycznd ze

wiatem zewntrznym, Umaoski prwa Parya, Rzymu, Wienia, Tki i Szanghaju. Mg

wic szpiegwad reprterw TASS'a z kaeg gneg lao punktu, czy t w biurze TASS'a, czy za

granic. A w hotelu Luxnastawia uszy na urywki rzmw prowadzonych przez zagranicznych

kmunistw...

Knstanty Umaoski jest jenym z tych niewielu kmunistw, ktrym si ua przekrczyd najen

przeszkami granic zielc star parti blszewick nwej. Osign t, czeg y.

Gy wiamd o zajciu przez Francj Ruhry sza naszeg wyziau, grupa zna z piciu czyszeciu ficerw, cznie ze mn, trzymaa rzkaz natychmiastweg wyjazu Niemiec. W

przecigu wuziestu czterech gzin wszystkie przygtwania byy zrbine. Mskwa miaa

naziej, e nastpstwa francuskiej kupacji twrz rg la pnwnej fensywy Kminternu w

Niemczech.

W przecigu tygnia byem ju w Berlinie. Mje pierwsze wraenie by takie, e Niemcy stay

w przede dniu katastrofy. Inflacja i dewaluacja marki wywinway ceny astrnmicznych wyyn,

bezrbcie rzszerza si wszzie. Utarczki mizy plicj a robotnikami i nacjonalistycznymi

bjwkami zarzay si cziennie. Okupacja francuska laa liwy gnia. Przez chwil wyawa

si nawet, e zbieniae i wyczerpane Niemcy chwyc za bro sambjczej walki przeciwkFrancji.

Przywcy Kminternu lezili wypaki w Niemczech z wielk rezerw. Nie ua im si w roku 1921,

chcieli wic, by nwy cis by wymierzny pier wtey, gy Niemcy pgr si w kompletnym

chasie. Jenak nasz wyzia wywiau a nam barz wyrane instrukcje. Jechalimy Niemiec, by

rbid wywia, by mbilizwad rewlucyjne elementy w zagbiu Ruhry i by kud bro la pwstania

w odpowiednim momencie.

Utwrzylimy natychmiast w niemieckiej partii kmunistycznej trzy rzaje rganizacji: sub

wywiawcz partii, pracujc p kierwnictwem czwarteg wyziau Armii Czerwnej, iZersetzungsdienst, czyli grupki, ktrych zaaniem by zachwiad mrale Reichswehry i policji.


30/153

Na czele suby wywiawczej partii pstawilimy Hansa Kiepenbergera, syna hamburskiego

wyawcy. Pracujc bez wytchnienia stwrzy n pmysw sied szpiegwsk w szeregach armii

i policji, w aparacie rzwym, w kaej partii plitycznej i w bojowych rganizacjach przeciwnikw.

Jeg agenci przestali si mnarchistyczneg Stahlhelmu, Wehrwlfu i jednostek nazistowskich.

Pracujc rka w rk z Zersetzungsdienstskrycie wybaali pewnych ficerw Reichswehry, c

ich stanowiska w razie powstania komunistycznego.

Kipenberger suy Kminternwi z wielk ljalnci i wag. Pczas wypakw w roku 1923

cziennie naraa swje ycie. W kocu sptka g ten sam ls, ktry by uziaem wszystkich

ljalnych kmunistw. Wybrany Reichstagu w roku 1927 zsta cznkiem kmisji spraw

wjskwych. Uwaajc si za reprezentanta Kminternu w tym zesple, przez wiele lat starcza

cennych infrmacji swieckiemu wywiawi wjskwemu. Pzsta w Niemczech przez kilka

miesicy p jciu Hitlera wazy, prwazc naal niebezpieczn pziemn rbt la partii

kmunistycznej. Na jesieni 1933 uciek Rsji, gzie w rku 1936 zsta aresztwany jak niemiecki

szpieg.

Baajcy g cznek OGPU usiwa wymusid z nieg przyznanie si pracy la wywiau

niemieckieg. Kipenberger mawia. - Spytaj Krywickieg, czy mgem byd niemieckim szpiegiem -

prsi - n wie, c rbiem w Niemczech.

- A czy nie znae generaa Brew, szefa wjskweg wywiau Reichswehry? - pyta urznik OGPU.

- Naturalnie, e g znaem - pwiezia Kiepenberger. - Byem cznkiem strnnictwa

komunistycznego w Reichstagu i kmisji spraw wjskwych (genera Brew czst wystpwa

prze t kmisj Reichstagu).

OGPU nie mia ww przeciwk Kiepenbergerwi. Niemniej jenak p szeciu miesicach

leztwa nieustraszony bojownik wyzna, e by na subie niemieckieg wywiau wjskweg. -

Mam gw w gwie - nie przestawa pwtarzad - ajcie mi c na sen.

Organizwalimy wtey kmunistyczne niemieckie rganizacje wjskwe, jak pstaw przyszej

niemieckiej Armii Czerwnej, ktra nigy nie miaa pwstad. Rbilimy t barz systematycznie,

zielc je na jenstki p stu luzi - Hundertschaft. Sprzzilimy listy kmunistw, ktrzy suyli

w czasie wjny, katalgujc ich weugrang wjskwych. Mielimy zamiar stwrzyd z nich korpus

ficerw niemieckiej Armii Czerwnej. Zrganizwalimy te persnel techniczny z dobrze

wyszklnych specjalistw: bsug karabinw maszynwych, ficerw artylerii, zawizek krpusu

ltnikw i personel cznikwy spr wiacznych peratrw raiwych i telefnistw.

Ustanwilimy te rganizacj la kbiet i przygtwywalimy je suby sanitarnej.

Jenake w Ruhrze w wyniku francuskiej kupacji czeka nas zupenie inny prblem. Ruhra bya scen

jednego z najdziwniejszych widowisk w histrii. Nie majc siy, by przeciwstawid si Francji z brni

w rku, Niemcy zbyli si na bierny pr. Kpalnie i fabryki stany zstawiajc tylk szkielet

persnelu, by nie pucid zalania kpalo w i by utrzymad maszyny w fabrykach w stanie

uywalnci. Ruch klejwy usta niemal zupenie. Bezrbcie by glne. Rz berlioski, brykajcy

si ju z inflacj fantastycznych rzmiarw, utrzymywa faktycznie ca lund Ruhry.

W tym czasie Francuzi zaczli ppierad ruch separatystyczny, ktry mia na celu erwanie caejNadrenii od Niemiec i utwrzenie nieplegeg paostwa. Przypakwi bserwatrzy szili, e ruch


31/153

separatystyczny by tylk wcem francuskiej prpagany. W rzeczywistci by t ruch autentyczny

i barz pwany, i gyby Brytyjczycy nie byli si temu przeciwstawili, Narenia erwaaby si

Niemiec w rku 1923. W wielu mach nareoskich wiziaem ppiersie Naplena, twrcy

Knfeeracji Reoskiej. Czst syszaem mieszkaocw skarcychsi, e ich bgaty kraj jest

eksploatowany przez Prusy.

Partia kmunistyczna wszelkimi stpnymi jej rkami sprzeciwiaa si ruchwi

separatystycznemu. Has Kminternu brzmia: Wojna przeciw Stresemannowi i Poincar!. A

has nazistw: Wojna przeciw Pincar i Stresemannowi!. Wanie wtey zsta rzstrzelany przez

wjskwe waze francuskie niejaki Schlageter, terrrysta nazistwski. mierd Schlagetera przeszaby

niepstrzeenie pza wskim kkiem jeg twarzyszy, gyby Karl Raek, najmrzejszy

prpaganzista Kminternu, nie rzmucha teg faktu mizy niemieck lunci. czcie si

z komunistami! - wa Raek - wyzwlcie swj jczyzn sp kupacji!.

Przez pewien czas trway negcjacje mizy Rakiem a kilkunastu przywcami hitlerwcw

i nacjnalistw, w szczeglnci z hr. Reventlw. Pstaw ich bya teza, e jeyn szanspowodzenia niemieckiego nacjonalizmu jest sojusz z blszewick Rsj przeciw imperialistycznej

Francji i Wielkiej Brytanii. Ta unia sza skutku pier w roku 1939, ale w warunkach zupenie

miennych tych, ktre Mskwa planwaa, gy Niemcy leay pbite i bezsilne.

Tymczasem wszystk by przygtwanie coup dtatseparatystw. Przywcy ich: Mathes,

Drten, Smith, przygtwywali swe siy. Wielka emnstracja w Dsselrfie, we wrzeniu 1923,

miaa byd sygnaem prklamacji Republiki Reoskiej.

Nacjnalici zwalczali separatystw za pmc inywiualnych aktw terrru. Kmunici

organizowali kontrdemonstracje przeciw zdrajcom separatystom. Wwczas t wypa mi gladpo raz pierwszy w mim yciu kmunistw walczcych bk nacjnalistycznych terrrystw

i niemieckiej plicji. Separatyci zstali rzbici gwnie z pwu interwencji prniemieckieg rzu

Wielkiej Brytanii.

Chcia ptrzymywalimy wtenczas wszelkimi stpnymi rkami nacjnalistw niemieckich z

Narenii i Zagbia Ruhry przeciwk Francji, jenak zecywalimy, e w razie komunistycznego

pwstania w Niemczech nie amy si wcignd w konflikt z wojskiem francuskim. Nasz plan

strategiczny przewiywa wanie wjskwych frmacji naszej partii Niemiec rkwych,

Saksonii i Turyngii, gdzie w wej chwili kmunici byli szczeglnie silni. Z t myl trenwalimy nasze

formacje.

Przygtwujc si kmunistycznej rewlucji, niemiecka partia kmunistyczna stwrzya mae

grupki terrrystw, tak zwane grupy T. Ich zaaniem by emralizwad Reichswehr i plicj

zabjstwami. Grupy Tskaay si z nazwyczaj wanych fanatykw.

Pamitam jen z zebrao tej grupy w Essen, na krtk przed wybuchem komunistycznego powstania.

Pamitam, jak si ni schzili, spkjni, niemal urczyci, by trzymad rzkazy. Ich wca

znajmi krtk: Dzi w ncy ziaamy.

Spkjnie wyjli rewlwery, sprawzili je p raz statni ijeen za rugim zaczli wychzid.

Nastpneg nia prasa w Essen nsia o znalezieniu zwk zamrwaneg plicjanta. Zabjca


32/153

nieznany. W cigu caych tygni te grupy uerzay szybk i skutecznie w rnych czciach Niemiec,

bierajc za swj cel plicjantw i innych wrgw sprawy komunistycznej.

Gy nasze pkj, ci fanatycy nie mgli sbie znaled miejsca w nrmalnym yciu sweg kraju.

Wielu z nich bra uzia w zbrjnych napaach, naprz w celach rewolucyjnych, potem po prostu

w napaach zbjeckich. Nieliczni, ktrzy stali si Rsji, zwykle koczyli karier zsyk na Syberii.

W tym czasie niemiecka partia kmunistyczna czekaa na instrukcje z Kminternu, ktre jenak

nieprawpbnie ug nie nachziy. We wrzeniu Branler, przywca partii, wraz z kilkoma

klegami zstali wezwani Mskwy. W biurze plitycznym, najwyszej instancji partii

kmunistycznej, naray tczyy si bez koca. Przywcy kmunizmu ebatwali na wyznaczeniem

chwili rzpczcia niemieckiej rewlucji. Przywcy niemieckiej partii kmunistycznej przez ugie,

szarpice nerwy gziny bijali si p Mskwie, pczas gy blszewicki trust mzgwustala

ostateczny plan akcji.

Mskwa tym razem zecywaa przygtwad wszystk barz starannie. W tajemnicy wysan Niemiec najlepszych luzi: Bucharina; Maxa Lewina, ktry by jenym z cznkw

cztertygniweg kmunistyczneg yrektriatu w Bawarii; Piatakwa; wgierskich i bugarskich

agentw Kminternu raz Karla Raka we wasnej sbie. A my, cznkwie Armii Czerwnej w

Niemczech, naal szklilimy nasze ziay wjskwe. Urzzalimy w lasach k Slingen w

Nadrenii tajne nocne manewry, w ktrych bra uzia kilka tysicy rbtnikw.

Wreszcie przysza wiamd, e Zinwjew wyznaczy at pwstania. Oziay partii kmunistycznej

w caych Niemczech czekay na stateczne instrukcje. Naesza wreszcie epesza niemieckieg

centralneg kmitetu Zinwjewa, wyznaczajca kanie gzin. Kurierzy Kminternu pgnali

rnych centrw partyjnych z rozkazem z Moskwy. Wydobywano karabiny z ukrycia i z rsncymnapiciem czekiwan na rzkaz. I nagle...

- Nowa depesza od Griszy! - pwiezieli kmunistyczni przywcy. - Powstanie odroczone.

I znwu kurierzy Kminternu pgnali p caych Niemczech z nowymi rozkazami i z nw at

rewlucji. w stan alarmu trwa! przez kilka tygni. Prawie cziennie nachziy epesze Griszy

(Zinowjewa) - nowe rozkazy, nowe plany, nowi agenci z Moskwy z nowymi instrukcjami i nowymi

niebieskimi rukami. Na pcztku paziernika naeszy rzkazy, by kmunici weszli rzw

Saksonii i Turyngii w koalicji z lewicwymi scjalistami. Mskwa mylaa, e te rzy b brym

punktem zbirki la kmunistw i e ua si rzbrid plicj jeszcze prze pcztkiem pwstania.

Wreszcie inscenizacja zstaa zakoczna. Nasze stanwczy telegram Zinwjewa. Znwu

kurierzy Kominternu pognali z hasem wszystkich rkw partyjnych w Niemczech. Znwu

bataliny kmunistyczne zaczy si mbilizwad ataku. Zbliaa si chwila krytyczna. Teraz ju nie

mebyd wania, mylelimy, czekujc koca tych cigych, trwajcych tygniami zwk, tak

strasznie szarpicych nerwy. W statniej chwili zsta nagle z

walter g. krywicki - byłem agentem stalina – 1998 (zorg)

Documents