warmtenetwerk magazine 2

WARMTENETWERK MAGAZINE NR 2. Winter 2009

• Eeserwold haalt koude uit zandwinput • Blue tooth in de meterkast • Exergie en planologie in Parkstad Limburg

Introductie

Stichting Warmtenetwerk

Communicatie

Interview met nieuw lid

Interview met nieuw lid

Praktijkvoorbeeld koudenet

Onderzoek

Innovatie

Innovatie

Beleid in Nederland

Beleid in Duitsland

Korte berichten

Energiebesparing

Agenda

Deelnemersoverzicht

Colofon

2 WARMTENETWERK MAGAZINE

Toekomstvisie

Warmtenetwerk maakt snelle start

Primeur voor Polderwijk

Eindhoven zoekt expertise bij Warmtenetwerk

IF technology en Wonenbreburg

Eeserwold haalt koude uit zandwinput

Exergieplanning Parkstad Limburg

NIBE brengt bluetooth in de meterkast

Nieuwe sorptietechniek voor koelen met zon en restwarmte

Sectorakkoord energie en ‘Warmte op stoom’

Verdubbeling warmte in tien jaar

Warmte voor Den Haag met nieuwste gasturbines

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

16

17

18

19

Inhoud

OmslagfotoDe hulpwarmtecentrale van NUON voor de wijk Schuytgraaf in Arnhem heeft een gevel van natuur-steen. In het lentenummer van het Warmtenetwerk Magazine komen meer voorbeelden van bijzon-dere architectuur bij warmtecentrales.

NR 2. WINTER 2009 3

Een leuke visualisatie van een toekomst met duurzame ener-giebronnen is het recent verschenen boek Energie en onze toe-komst. De gebroeders Das, die het hebben samengesteld, zien allerlei nieuwe energievormen: zo zijn er in het boek prachtige tekeningen te zien van vliegtuigen op waterstof, windturbines aan een ballon in de stratosfeer en piramidevormige gebouwen, die klimaatneutraal zijn. Rudolf en Robbert Das zijn niet de enigen met zulke prettige ideeën. Een wereld waarin je onbekommerd kunt wonen en rei-zen zonder zorgen over het milieu spreekt aan. Dat geldt ook voor de concepten van woningen, die zelfvoorziend zijn voor energie: je eigen huis wordt je eigen energiebedrijf en je hebt niemand nodig. De praktijk is echter weerbarstig en met het fenomeen krediet-crisis zal de neiging om heel veel te investeren in isolatie en techniek niet bepaald toenemen. Wat is de toekomstvisie van onze regering eigenlijk? Het boek van de gebroeders Das lijkt daar op in te gaan in hoofdstuk 2 ‘Kolencatastrofe te voorko-men?’. Waar we met onze dromen over energieneutrale woningen niet bij stil staan, is de behoefte aan veel goedkope energie voor

IntroductieIn de zomer van dit jaar is de stichting Warmtenetwerk opgericht. Ons doel is een duurzamere warmte- en koudevoorziening in Nederland en Vlaanderen. Met het Warmtenetwerk Magazine willen we u kennis laten maken met alle ontwikkelingen en mogelijkheden van warmte- en koudenetten en met het netwerk aan spelers op dit gebied. Aan het eind van het jaar 2008 waren er 64 deelnemende organisaties.”

de grote industrie. Uiteraard denken de beleidsmedewerkers op het ministerie van EZ daar wel over na. De planning van een serie kolencentrales geeft aan, dat men er van uit gaat dat je met steenkool de goedkoopste kilowatturen maakt. Dat is een flinke gok, want zo’n centrale gaat zeker 25 jaar mee. Bestaat er ook een tussenweg tussen de bouw van grote centrales aan zee voor het koelwater en energieonafhanke-lijkheid voor individuele woningen? Het lijkt er wel op. In dit nummer vindt u bijvoorbeeld een artikel over een onderzoek in Parkstad Limburg. Door uitwisseling van energiestromen en reststromen kunnen industrie, agrarische sector en gebouwde omgeving heel veel besparing bereiken, zo blijkt. Als je in een regio meerdere bronnen en afnemers aan elkaar koppelt, ontstaat er een ro-buuste energievoorziening voor de toekomst, stellen Ferry van Kann van de RuG en Leo Gommans van TU Delft. Is dat niet de nieuwe weg, in plaats van geïsoleerd staande kolencentrales te bouwen die hun restwarmte in zee droppen? De tijd is rijp voor samenwerking!

Klaas de Jong

Toekomstvisie


Verslag over 2008Precies halverwege 2008 hield de Stichting Warmtenetwerk haar eerste oprichtingsvergadering in het Provinciehuis van Zuid-Holland te Den Haag. De belangstelling voor de doelen en activiteiten van de stichting i.o. bleek groot. De oprichters onder leiding van Klaas de Jong van Energieprojecten.com besloten daarom meteen door te pakken. Midden in de vakantiemaanden wierf de stichting haar eerste deelnemers en bestuursleden. Dat lukte -ondanks het zomerweer- won-derwel; direct na de vakantie hadden een veertigtal organisaties zich opgegeven als deelnemer en vier bestuursleden dienden zich aan. Aan het eind van 2008 waren er 64 deelnemende organisaties en was het bestuur uitgebreid tot zes personen. Het doel om een breed platform te creëren werd eveneens gehaald: De deelnemers komen uit verschillende sectoren en het bestuur vormt daarvan een weerspiegeling. Om uiteindelijk zoveel mogelijk bedrijven en instellingen, die actief zijn in warmte en koude, mee te laten doen gaan we door met ledenwerving. Het magische getal van honderd deelnemers is voorlopig ons streven. Maar met de 64 deelnemers, die we nu hebben, hebben we al een stevig draagvlak voor onze activiteiten.In 2008 zijn we in goed vertrouwen op voldoende contribuanten al hard aan de slag gegaan:

WebsiteAl voor de oprichtingsbijeenkomst was er een website (www.warm-tenetwerk.nl) ingericht door Energieprojecten.com met informatie over warmte- en koudelevering. In de herfst is de website omge-bouwd naar de huisstijl van het Warmtenetwerk. De site bevat in-formatie over de stichting, nieuws en de contactgegevens van alle deelnemers.

Vakbeurs Energie 2008 De stichting presenteerde zich met een eigen stand op de vakbeurs Energie 2008 van 7-9 oktober in de Brabanthallen te ’s Hertogen-bosch. Het eerste wat de bezoekers aan de beurs bij binnenkomst in de hal zagen, was een scherm met daarop een film van het Warmtenetwerk. Deze film is door New Energy TV samengesteld uit verschillende reportages van projecten in Nederland. Zo zijn er beelden in verwerkt van warmtelevering door papierfabriek Sap-pi, door Xella Beton in Meppel, door een rioolwaterzuivering van waterschap Veluwe en door een veehouder met biogasinstallatie. DVD’s van de film zijn voor promotie en educatie beschikbaar.Energie 2008 is een beurs voor zakelijke bezoekers en die hadden duidelijk belangstelling voor onze activiteiten. Het leverde direct een vijftal nieuwe deelnemers op. Samson Regeltechniek, Wilo Pompen, NIBE Energietechniek, Warmtenet Hengelo en gemeente Eindhoven meldden zich ter plekke aan.

Warmtenetwerk MagazineIn eerste instantie was het de bedoeling om alleen een digitale nieuwsbrief uit te brengen. De snelle groei maakte het echter mo-gelijk om een gedrukt magazine uit te brengen. Zo kunnen we nog effectiever informatie verspreiden. Doel van dit magazine is om inspirerende voorbeelden van het gebruik van duurzame warmte en koude en van restwarmte te laten zien.Met een nog piepkleine redactie slaagden we er in om het eerste nummer gedrukt te krijgen voor de vakbeurs Energie 2008. Daar werden de eerste honderden magazines verspreid. In dezelfde week werden er bijna tweeduizend verstuurd aan personen, die be-roepsmatig met energie bezig zijn. Daarna zijn via de website nog veel aanvragen binnen gekomen. Ook is het magazine en daarbij de informatie over het Warmtenetwerk verspreid op verschillende bijeenkomsten, zoals het Nationaal Warmtecongres 2008.

VakbladenVakbladen zijn bij uitstek geschikt om nieuwe ontwikkelingen bij levering van warmte en koude te presenteren. De stichting Warm-tenetwerk voert daarin een actief beleid. Voor het nieuwe blad EnergieGids.nl, uitgegeven door Sdu en de opvolger van nieuws-brief Stromen, schrijft Warmtenetwerk een reeks van artikelen over nieuwe projecten, waar deelnemers van de stichting bij zijn betrokken. De reeks startte met een project van de gemeente Leeuwarden, die groene warmte uit een biogas-wkk inzet voor een nieuwbouwwijk. Ook in andere bladen zoals Energie+ en Technisch Weekblad is door ons gepubliceerd over warmte- en koudelevering.

CongressenIn de herfst van het afgelopen jaar heeft het Warmtenetwerk al verschillende kansen benut om de mogelijkheden van restwarmte en duurzame warmte en koude onder de aandacht te brengen. Presentaties werden gegeven op het congres Hergebruik van rest-warmte, het Nationaal warmtecongres 2008 en het congres van de papier- en kartonindustrie over restwarmte. Op 20 november or-ganiseerde de stichting een eigen bijeenkomst aan de Universiteit Twente.

Nog actiever in 2009In 2008 hadden we maar een half jaar beschikbaar. Dit jaar heb-ben we meer tijd en meer deelnemers. We gaan dan ook nog veel meer doen dan in 2008. We hebben plannen voor excursies naar het warmtebedrijf van Oberhausen, het innovatiecentrum InHaus, het warmte- en koudenet van Wenen en we gaan congressen organise-ren zoals de dag van de duurzame koude. Deelnemers kunnen ook zelf aan de slag in werkgroepen. Het activiteitenplan voor 2009 en een overzicht van werkgroepen kunt u vinden op:

www.warmtenetwerk.nl

Warmtenetwerk maakt snelle start

NR 2. WINTER 2009 5

Groene warmte

vers van

de koe!

Primeur voor PolderwijkAlleen mensen met een stevige beroepsdeformatie merken het op, wan-neer een woonwijk niet op aardgas stookt maar is voorzien van een warm-tenet. Er zitten geen schoorstenen op de huizen. Als het koud weer is, kun je het ook merken aan het ontbreken van de condenspluimen, die voor hr-ketels zo kenmerkend zijn. Jammer, eigenlijk, dat de gemiddelde voorbijganger niets in de gaten heeft. Ten slotte verbruiken de wijken met warmtenet als het goed is, veel minder fossiele energie dan hun te-genhangers met aardgasketels. Daar mag je best trots op zijn en dan kun je dat laten zien ook, was het idee van het bestuur van Warmtenetwerk. Een mooie gelegenheid om hiermee te beginnen, was de ceremonie bij de start van de levering van groene warmte in de Polderwijk te Zeewolde. Het warmtenet in de Polderwijk krijgt warmte van een wkk, die biogas van een mestcovergister gebruikt voor opwekking van duurzame elektri-citeit en warmte. Melkveehouder Gerrit Jan van Beek is de energieboer voor deze nieuwbouwwijk. Bij de ingang van de wijk is een bord geplaatst met daarop het logo van Warmtenetwerk. De bewoners van de Polderwijk kregen bij de start van de levering van groene warmte een briefkaart in de bus, waarin Gerrit Jan van Beek vertelt, dat hij voor hen warmte vers van de koe produceert. Op die manier is voor de bewoners duidelijk dat ze een duurzame energievoorziening hebben.

DoelstellingVoor het gebruik van het logo voor een warmtenet moet het voor het be-stuur wel duidelijk zijn, dat ons motto “meer comfort met minder fossiele energie” ook waargemaakt wordt. De Polderwijk met haar biogas-wkk past daar prima in. Bovendien garandeert Essent Warmte aan de gemeente Zee-wolde een hogere EPL (Energie Prestatie op Locatie) voor het warmtenet dan de standaardoplossing met hr-gasketels. De rekenregels voor de EPL zijn vastgelegd door SenterNovem.Het logo van het warmtenetwerk wordt door het bestuur voor dit doel op aanvraag toegestaan. Voor het beoordelen van een aanvraag heeft het bestuur basisinformatie nodig om te beoordelen of het project past binnen de doelstellingen van de stichting.

BIO

Beste inwoners van de Polderwijk,Vandaag is voor ons een bijzondere dag. Afgelopen zomer zijn we heel druk geweest met de bouw van een mestvergister op het erf van onze melkveehouderij aan de Schollevaarweg. Het biogas, dat hierin wordt geproduceerd, gaat vanaf vandaag per pijpleiding naar de warmtecentrale voor de Polderwijk. Daar produceren wij uit het biogas 7 miljoen kWh duurzame elektriciteit per jaar met een biogasmotor. De warmte, die vrijkomt, gaat via het warmtenet van Essent naar uw woning. U hebt dus nu groene warmte, die we halen uit de mest van onze koeien vermengd met restanten van akker-bouw en voedingsindustrie en grasmaaisel uit natuur-gebieden. Dat spaart straks jaarlijks honderdduizenden kubieke meters aardgas.We zijn blij, dat we nu een goede bestemming hebben voor de groene warmte van onze biogasinstallatie. Laten we samen werken aan de meest duurzame gemeente van Nederland: Zeewolde.

Met groeten,Gerrit Jan en Nienke van Beek

Communicatie

Interview met nieuw lid Eindhoven zoekt expertise bij WN

De gemeente Eindhoven is in oktober lid geworden van het Warm-tenetwerk. Directe aanleiding is de bouw van een bio-energie centrale waarin snoeihout wordt omgezet in elektriciteit en warmte. De warmte wordt naar een nieuwe woonwijk geleid en vermindert zo het gebruik van aardgas.Eindhoven heeft zich aangesloten bij het Warmtenetwerk, omdat daar kennis en ervaringen worden uitgewisseld. “Zowel voor nieuwe ontwik-kelingen als voor gerealiseerde projecten hopen we bij het Warmtenet-werk wijzer te worden. Expertise is nodig om warmtenetwerken te kunnen aanleggen en exploiteren”, zegt verantwoordelijk ambtenaar Frans Kastelijn. “Het Warmtenetwerk laat zien hoe processen verlopen bij het tot stand komen van warmtenetwerken en brengt partijen bij elkaar door congressen en lezingen te organiseren. Dat vinden wij ook belangrijk.” Er is maar liefst 36 kilometer warmtenet nodig voor het plan in Meer-hoven aan de zuidkant van Eindhoven. De energiecentrale gaat vanaf april 2010 werken en gaat 6.000 ton snoeiafval gebruiken. Dat komt uit tuinen van particulieren en uit het openbaar plantsoen. Hiermee wor-den zowel de 1580 te bouwen woningen als de 20.000 vierkante meter overige ruimten van warmte en tapwater voorzien. De woningen komen deels in 2009 gereed. Hiervoor is een hulpcentrale beschikbaar.

Volgens de gemeente Eindhoven biedt het warmtenet naast een CO² voordeel ook een financieel voordeel. “Hoeveel dat zal zijn weten we nog niet. Daar lopen nu de aanbestedingen voor.” De gemeente Eindhoven is zowel trekker, financier als uitvoerder. Als het project gereed is, zal het worden overgedragen aan een nutsbedrijf of de markt. Dankzij het project worden ook andere partijen enthousi-ast: er zijn veel partijen die willen participeren in het project. Terwijl het plan voor het grotere warmtenetwerk nog loopt, is Eindho-ven op kleinere schaal al bezig met een warmtenet. Dit wordt aangelegd bij het Ir. Ottenbad, een zwembad met jaarlijks 500.000 bezoekers. De warmte komt ook hier van een energiecentrale die op snoeihout stookt. Groot verschil met Meerhoven is dat het hier wel binnen het zwem-badcomplex blijft. Naast de warmtenetten is de gemeente bezig met warmte en koude opslag systemen. Er is volgens Kastelijn nog een lange weg te gaan voor alle handen ineen zijn en er breed gebruik wordt gemaakt van warmtenetten.. Kastelijn: “Er is zoveel nog uit te zoeken. Zoals: Wat heeft zijn waarde in het verleden bewezen? Hoe moeten we met een warmtebuffer omgaan, hoe voorkomen we warmteverlies? Er is veel nieuwe technologie, die zich nog moet bewijzen. Maar ervaringen uitwisselen leidt tot nieuwe inzichten en dus de inspiratie om verder te gaan.”


Warmtek

rachtcentrale in de Eindhovense wijk Grasrijk

Warmtek

rachtcentrale in de Eindhovense wijk Grasrijk

NR 2. WINTER 2009 7

Interview met nieuw lid IF: Beleid geothermie en warmteopslagAdviesbureau IF Technology is gespecialiseerd in opslag van energie in de bodem en in geothermie. Directeur business development Guus Wil-lemsen ziet veel kansen voor warmte-opslag in het huidige streven naar duurzaamheid en heeft zijn bedrijf daarom aangemeld bij het Warm-tenetwerk. Willemsen: “Warmte-opslag kan nuttig zijn op allerlei ter-reinen. Wij hebben al heel veel projecten met opslag van warmte en koude in de bodem (WKO) gedaan. Bij WKO gaat het om lage tempera-tuur, maar warmte-opslag kan ook heel interessant zijn in de vorm van hoge temperatuuropslag voor restwarmte, warmte van de zon en van biomassa.”Willemsen ziet kansen in deze verbreding. Hij is daarom blij met de kabinetsplannen om het gebruik van restwarmte in een WKK op biogas te stimuleren. In de plannen van het ministerie van Economische Za-ken “Warmte op stoom” staat bovendien nog meer goed nieuws. Voor geothermie komt een risicofonds, een belangrijk duwtje in de rug voor ondernemers. Het risicofonds gaat het risico dekken dat er minder wa-ter uit een put komt dan verwacht mocht worden.Wel vindt Willems het jammer dat het gebruik van warmte alleen niet gesubsidieerd wordt, maar slechts in combinatie met stroomopwek-king. “Terwijl je ook heel goed warmte kunt benutten van bijvoorbeeld de zon, waarbij er geen elektriciteit wordt geproduceerd.” Een andere domper was het al eerdere besluit om de investeringssubsi-die in de UKR subsidieregeling te verlagen van 4 miljoen naar 800.000 euro. Een schijntje op het bedrag dat een geothermische installatie kost. Het tweede Nederlandse geothermische project in Den Haag voor de verwarming van 4000 woningen kost bijvoorbeeld 45 miljoen. Die viel nog onder de oude regeling en zal daarom volgend jaar gerealiseerd worden.

Ook al is de investeringssubsidie verlaagd, dankzij de brede aandacht voor aardwarmte is de animo nog zeer groot. Volgens Willemsen zitten er nog zo’n dertig projecten in de pijplijn. Dat er per april volgend jaar een risicofonds is helpt bij de realisatie, verwacht de directeur.Zoals bij het Delft Aardwarmte Project (DAP) dat ook in 2009 zal wor-den gerealiseerd en een glastuinbouwproject in Drenthe. Dat laatste heeft echter nog wat meer voeten in aarde en zal er volgend jaar nog niet zijn.Om huidige en komende struikelblokken op te heffen ziet IF Technology lobbykansen bij het Warmtenetwerk. “Het is belangrijk mee te praten met beleidsmakers, zodat je inbreng hebt.” Hier heeft Willemsen als voorzitter van het Platform Geothermie al ervaring mee: het platform heeft meegeholpen aan de totstandkoming van het risicofonds. Ook zal het lidmaatschap kennis en klanten opleveren, verwacht hij. “Wij hebben expertise op het gebied van warmte-opslag, een ander heeft kennis op het gebied van grootschalige netwerken en distributie. Ook juridische kennis over bijvoorbeeld de warmtewetgeving kunnen we goed gebruiken. Zo kunnen we met elkaar zakendoen. Een netwerk is altijd goed voor klanten.”

Woningcorporatie Wonenbreburg in Tilburg en Breda wil het energiever-bruik in de door haar beheerde woningen verlagen. De corporatie heeft al lang ervaring met stadsverwarming in zo’n 7000 woningen, maar ziet nog veel meer mogelijkheden: een goede reden om lid te worden van het warmtenetwerk. In totaal beheert de corporatie 27.000 woningen.Frans Lemmens, beleidsadviseur, legt uit: “we denken dat we via het netwerk aan goede kennis over nieuwe technieken kunnen komen. We willen vooral bij nieuwbouw het energie en bouwen integraal aanpak-ken, volgens de beste nieuwe technieken. Zoals met warmte- en koude opslag, maar ook met warmtenetwerken.” Lemmens ziet het verlagen van de energiekosten voor bewoners nadruk-kelijk als een taak van een woningbouwcorporatie. “De energievoorzie-ning is een belangrijk onderdeel van het product wonen. De kosten zijn een integraal onderdeel van de woonlasten. Het is onze taak als woning-bouwcorporatie om die lasten binnen de perken te houden.” Ook vindt hij het een taak van woningcorporaties om bij te dragen aan de opgave van het beleidsprogramma Schoon en Zuinig om de CO² uitstoot te verminderen. “We willen in 2045 een CO²-neutrale woningvoorraad te hebben. Die taak kun je wel uitbesteden, maar dan is er nog steeds heel

veel overleg nodig. Het loont volgens ons als wij de discipline energie aanleren.” Wonenbreburg gaat in dat kader bij groot onderhoud kijken naar duurzame energiemaatregelen om de 2045 doelstelling te berei-ken. Hiervoor is de komende vier jaar 60 miljoen euro beschikbaar. Bovendien ziet Lemmens kansen voor een rendabele exploitatie: de woningcorporatie hoeft er helemaal niet slechter van te worden. Hoe-wel in koopprijzen duurzame energiemaatregelen nog niet zichtbaar zijn, kan dit snel veranderen. “We moeten het wat meer etaleren”, vindt hij. Ook zijn er gunstige financieringsconstructies denkbaar.In Tilburg wordt gewerkt aan een groot project met duurzame studen-tenhuisvesting en koopappartementen. Daarbij wordt aansluiting ge-zocht op de bestaande stadsverwarmingsnetten en er wordt gekeken naar nieuwe technieken zoals warmte en koude opslag. De bestaande stadsverwarming hoopt de corporatie nog eens te optimaliseren: zowel qua leidingnet als qua energiebron. “Daarvoor hebben we veel overleg nodig met de energiemaatschappijen en de gemeenten. Het is dan goed om samen in een netwerk te zitten.”

Wonenbreburg: als corporatie actief in energie


Eeserwold haalt koude uit zandwinputSamen met Unica Installatietechniek uit Zwolle heeft de Roelofs Groep het bedrijf UR Cool (You are Cool) opgericht. Deze nieuw onderneming gaat koude leveren aan de kantoren en bedrijven op het nieuwe ontwikkelingsgebied Eeserwold bij Steenwijk in Overijs-sel. De koude, die men gaat distribueren, is volledig duurzaam. Er worden geen koelmachines bij gebruikt, maar men gaat volledig op koude uit het Eesermeer draaien.

Vlakbij de bossen van de Woldberg en landgoed de Eese en dichtbij de snelweg A-32, ontwikkelen de Roelofs Groep en Geveke Ont-wikkeling in samenwerking met de gemeente Steenwijkerland een nieuw gebied voor wonen, werken en recreëren. Eeserwold -ten noorden van Steenwijk- wordt een combinatie van 8 hectare kanto-renpark, 22 hectare bedrijventerrein en 50 hectare woongebied. De totale ontwikkeling komt aan het water te liggen. Het meer van Eeserwold is eigenlijk een zandwinput met een huidige diepte van 30 meter. “De zandwinning stopt niet met de aanleg van Eeser-wold. Het gaat nog door, maar de bewoners zullen er niets van merken”, vertelt Andre Roelofs, commercieel manager bij de Roe-lofs Groep. Het meer zal worden vergroot naar zo’n 60 ha en krijgt na ca 15 jaar zandwinning een diepte van 45 meter. Het water is niet alleen

Praktijkvoorbeeld koudenet

een landschappelijk element. Het is ook een bron van duurzame koude. Dankzij de grote diepte is het water onderin het meer altijd 7 graden Celcius.

Door gebruik te maken van dit koude water ontstaat een reductie op CO²-uitstoot van ongeveer 88 procent. De kosten zijn ook nog eens fors lager dan bij traditionele koelsystemen. De voorbereidin-gen zijn al in volle gang om het systeem in het derde kwartaal van 2009 operationeel te laten zijn. Roelofs heeft gelijktijdig met het bouwrijp maken van de grond de koudetransportleiding aangelegd. De kunststof leidingen zijn in Steenwijk gefabriceerd door buizenfabrikant Dyka, die ook de rioleringsbuizen voor de Eeserwold heeft geleverd. Voor het op-pompen van het koude water op 35 meter diepte moet een groot leidingstuk worden afgezonken. Een bijzondere klus, waarvoor alle know-how is ingezet.Roelofs en Unica willen laten zien dat ze hier duurzame koude le-veren. Daarom is het pompgebouw door Team 4 Architecten ont-worpen met een bijzondere dakconstructie: in de vorm van een waterkristal. André Roelofs ziet kansen voor herhaling van het concept bij andere zandwinputten: “Als Eeserwold draait, gaat UR Cool daar zeker mee aan de slag”. www.urcool.nl

NR 2. WINTER 2009 9

Exergieplanning Parkstad LimburgHet in kaart brengen van energiebronnen en energiegebruikers in een regio loont. Dat blijkt uit het project SREX, dat door de Rijks-universiteit Groningen, de Technische Universiteit Delft en de Wa-geningen Universiteit wordt uitgevoerd. Dit gebeurt in het kader van het programma EOS-LT van SenterNovem. SREX is een afkorting voor Synergie tussen Regionale planning en Exergie.Onderzoekers Ferry Van Kann en Leo Gommans vertellen vol en-thousiasme over de resultaten van de studie, die ze uitgevoerd hebben in de regio Parkstad Limburg: “Het blijkt dat je heel veel kunt besparen en een uiterst robuuste energievoorziening kunt re-aliseren door meerdere bronnen en gebruikers in een regio aan el-kaar te koppelen”, aldus Van Kann.Parkstad Limburg is een gebied met steden en veel groen, dat be-staat uit de gemeenten Heerlen, Kerkrade, Landgraaf, Brunssum, Simpelveld, Voerendaal en Onderbanken. In totaal telt het gebied 250.000 inwoners. Energie heeft altijd al een grote rol gespeeld in deze regio, waar de steenkoolwinning in de 12e eeuw bij Abdij Rolduc begon. Het mijnwaterproject in Heerlen is ontstaan vanuit de historische banden met de kolenmijnen. Dit geothermische project is een van de bouwstenen in het SREX-onderzoek. Bij dit onderzoek zijn energiebronnen en energiegebruikers syste-matisch in kaart gebracht. Voor de hand liggende bronnen zijn de warmtelozingen van de industrie, maar de onderzoekers hebben ook naar afvalstromen met energetische inhoud en organische rest-stromen zoals snoeihout en rioolwaterzuiveringen gekeken. Bij exergie gaat het om de kwaliteit van de beschikbare energie. Energie gaat niet verloren, maar de kwaliteit degradeert ofwel de exergie daalt. Daarom is het slim om de energie uit brandstoffen in cascade te hergebruiken. Eerst maak je elektriciteit of je stookt ovens op hoge temperatuur, daarna gebruik je de vrijkomende warmte voor andere processen op lagere temperatuur en ten slotte voor verwarming van gebouwen, kassen en zwembaden.

Onderzoek

Voor het onderzoek is Parkstad Limburg in enkele gebieden onder-verdeeld: Stadspark Oranje Nassau, Park Gravenrode en het gebied rond het Parkstad Limburg Stadion. Een foto van het stadion met op de achtergrond een industriecomplex illustreert hoe simpel ge-bruik van restwarmte soms kan zijn. Door alle energiebronnen en gebruikers in kaart te brengen, worden er nog meer mogelijkheden zichtbaar.

Zo heeft Gravenrode bijvoorbeeld een aluminiumbedrijf met aan-trekkelijke restwarmte, wat Snowworld en de tropische kassen van de wereldtuinen kunnen gebruiken. Heerlen heeft al een vrij uit-gebreid warmtenet, dat gemakkelijk gekoppeld kan worden aan restwarmtebronnen; de mijnschachten van het mijnwaterproject kunnen als een superwarmtebuffer fungeren.Van Kann en Gommans zien een warmtenet Parkstad als een uiterst realistische optie. “Het is alleen de vraag: wie gaat het realise-ren?”, zegt Van Kann. “Wellicht moet je net als de waterschappen voor ons waterbeheer zijn opgericht komen tot energieschappen om onze energievoorziening veilig te stellen”, oppert hij.

www.exergieplanning.nlwww.parkstad-limburg.nl

“Wellicht moet je net als de water-schappen voor ons waterbeheer

komen tot energieschappen om onze energievoorziening veilig te stellen”


InnovatieNIBE brengt Bluetooth in de meterkast“Het gaat goed bij ons met de verkoop van warmtepompen”, vertelt Martijn Bos, “maar we verwachten nu vooral een sterke groei bij de collectieve warmtesystemen. Daarvoor hebben we een prachtig nieuwe product: de Viking.” De Nederlandse dochter van de beursgenoteerde Zweedse onderneming NIBE trok enkele jaren geleden Bos aan voor de ontwikkeling van afleversets voor warmte en koude in woningen. Bos heeft een langjarige ervaring in de regeltechniek voor verwarmingsinstallaties en zag in eerste instantie weinig uitdaging in deze klus. “Maar toen ik me erin ging verdiepen, kwam ik tot de conclusie, dat de regeltechniek juist cruciaal is voor de ontwikkeling van een nieuwe generatie aflever-sets. Ik kon mijn kennis dus goed gebruiken.”Alvorens de afleverset te gaan ontwerpen, voerde Bos gesprekken met warmtespecialisten bij energiebedrijven, maar ook met be-woners van huizen in stadsverwarmingsgebieden. Daarna kon Bos zijn ontwerp helemaal vrij invullen. Het ontwerp van de nieuwe afleversets is daarna opgesplitst in twee delen: warm tapwater en ruimteverwarming/koeling. Het tapwaterdeel is een apart su-pergeïsoleerd kastje geworden met een breedte van 27,5 cm. Het deel voor verwarming en koeling heeft dezelfde breedte en kan naast of onder het tapwaterdeel worden geplaatst in de meter-kast. Deze opzet maakt standaardisatie mogelijk terwijl er toch alle mogelijke systeemconcepten kunnen worden gebruikt.Het hart van het concept is de in Willemstad ontwikkelde elek-tronica, die een met Honeywell ontwikkelde compacte regelklep bedient. NIBE levert ook een eigen thermostaat mee, die geschikt is voor koeling en verwarming. Om te voorkomen, dat er ener-

gie vernietigd wordt in de vloerverwarming door pendelen tussen koeling en verwarming, kan in de besturing een dode tijd worden ingesteld tussen beide functies. “Een vloerverwarmingsysteem is traag, dus is het verstandig om koeling te blokkeren als je de hele ochtend en een deel van de middag hebt verwarmd”, stelt Bos, “maar als de klant het anders wil, kan dat ook”. De elek-tronica waarschuwt ook als er sluipende energieverspilling dreigt door lekkage van kleppen bij systemen met aanvoer van warm en van gekoeld water. Andere energiebesparende snufjes zijn een automatische vakantiefunctie en een 2 seconden vertraging bij de levering van warm tapwater. Dat voorkomt warmtelevering als men alleen een kopje even omspoelt met een mengkraan op halfwarm.Er zitten geen mechanische instellingen aan de Viking afleverset. Bos heeft ook gedacht aan de mensen, die installaties inregelen. Die hoeven niet meer op hun knieën voor de meterkast, maar kunnen heel simpel met een handterminal in een flits alle pro-jectinstellingen invoeren of individuele aanpassingen maken of de werking controleren. De handterminal communiceert via Blue-tooth met de afleverset!De in Willemstad ontwikkelde units gaan via de verkooporganisa-tie van NIBE straks heel Europa door; in Nederland zijn de eerste honderden al geleverd. “We zijn blij met de oprichting van het Warmtenetwerk, dat is goed voor de ontwikkeling van de Nederlandse en Vlaamse markt”, vertelt Bos, die NIBE in oktober opgaf als deelnemer.

NR 2. WINTER 2009 11

InnovatieNieuwe sorptietechniek voor koelen met zon en restwarmteBij duurzame koeling denken we in Nederland in eerste instantie aan koude uit de bodem. Maar er zijn nog verschillende andere mogelijkheden. Bij het nieuwe innovatiecentrum InHaus in Duis-burg doet het Fraunhofer Institut onderzoek om de resultaten van verschillende oplossingen in de praktijk te kunnen beoordelen. In het nieuwe gebouw heeft men een vijftal verschillende bouwdelen elk met een eigen koeltechniek ingericht. Er is een gebouwdeel met een gevel, die maximaal gebruik maakt van nachtventilatie, twee delen met betonkernactivering gevoed door een koeltoren, een deel met opslag van warmte in PCM’s (phase change mate-rials) in de gebouwconstructie en ten slotte een deel met een heel nieuwe techniek. Het meest bijzondere van deze techniek is, dat niet alleen de temperatuur van de lucht wordt verlaagd, maar ook de relatieve vochtigheid wordt beheerst. Beheersing van de relatieve vochtigheid is van wezenlijk belang voor com-fort en gezondheid, maar dat is nu juist een zwak punt bij de meeste duurzame koelconcepten. De ingenieurs van het Duitse bedrijf Menerga, noemen het punt waarop ontvochtiging nodig is de “Schwulegrenze”. Als het zwoel weer is, helpt alleen ver-laging van de luchttemperatuur niet, want zonder ontvochtiging loopt de relatieve vochtigheid dan op tot oncomfortabele waar-den. Bovendien creëer je dan ideale groeiomstandigheden voor schimmels.Het innovatieve ventilatiesysteem met sorptietechniek van Menerga combineert comfort met een minimaal energieverbruik. In de winter wordt de warmte uit de afvoerlucht overgedragen aan de verse lucht; met een omloopklep kan de warmteterug-

winning worden geregeld en kan er gebruik worden gemaakt van vrije koeling. Als de vrije koeling onvoldoende is, dan wordt er water versproeid over de afvoerlucht. De ventilatielucht wordt daardoor indirect adiabatisch gekoeld. De verdamping van wa-ter in de afvoerlucht zorgt voor koeling van de toevoerlucht. Als de relatieve vochtigheid hoog wordt, dan treedt een extra trap in werking. De ventilatielucht wordt ontvochtigd met een zout-oplossing van lithiumchloride. Dat is een techniek, die al heel lang wordt toegepast voor droging en desinfectie van lucht in de industrie en in operatiekamers. Menerga heeft als eerste de techniek gecombineerd met indirecte adiabatische koeling en ge-schikt gemaakt voor kantoren, scholen en winkels. Menerga heeft een systeem ontwikkeld om de zoutoplossing te regenereren met warmte uit zonnecollectoren of laagwaardige restwarmte. Het re-generatiesysteem werkt al met een temperatuur vanaf 65 °C. Bij InHaus gebruikt men zonnecollectoren voor regeneratie en voor die toepassing heeft Menerga een opslagsysteem beschikbaar om ongelijktijdigheid in vraag en aanbod van warmte op te vangen. Voor projecten waar restwarmte continue beschikbaar is, is een eenvoudiger uitvoering beschikbaar.

Op 6 februari organiseert Warmtenetwerk een excursie naar het Fraunhofer innovatiecentrum InHaus in Duisburg en de fabriek van Menerga in Mülheim.

Dit artikel is eerder gepubliceerd in de restwarmtespecial van EnergieGids.nl

Klaas de Jong


Sectorakkoord energie en “Warmte op stoom”Minister Maria van der Hoeven van EZ en Jaqueline Cramer van VROM hebben op 28 oktober een overeenkomst gesloten met de energiebe-drijven verenigd in EnergieNed, VME en ENBIN. Met ENBIN, de vereni-ging voor energienetbeheerders zijn ook de nieuwe netwerkbedrijven vertegenwoordigd in dit sectorakkoord. De overeenkomst zorgt voor uitvoering van de doelstellingen in het co-alitieakoord van CDA, PvdA en CU en die van de Europese Unie. Het programma ‘Schoon en zuinig’ is de basis voor de activiteiten, die in het sectorakkoord staan. De hoofdactiviteiten zijn wind op land en op zee, biomassa, zon-pv, opslag van CO² (CCS), infrastructuur en warmte. Voor warmte zijn een viertal heldere punten geformuleerd:1. Partijen streven naar een maximale benutting van het potentieel aan duurzame warmte en restwarmte in de gebouwde omgeving, industrie en glastuinbouw.2. De energiesector zal bevorderen, dat de bestaande warmtenetten, die zij exploiteren, beter benut worden. 3. Partijen beogen betere regelmogelijkheden van de industri- ële wkk met meer energiebesparing.4. De rijksoverheid formuleert samen met de energiesector een aanvalsplan warmte.

‘De netwerkbedrijven om de elektriciteitsnetten beloven in het ak-koord’, dat ze hun elektriciteitsnetten geschikt zullen maken voor een forse toename van de decentrale opwekking. Dat is ook voor het onder-deel warmte belangrijk, want groei van warmtekrachtkoppeling met aardgas en biomassa als brandstoffen is een van de elementen in het akkoord naar een efficiëntere en duurzamere energievoorziening.De opzet is, dat er bij warmte in 2020 een besparing van 46 Petajoule wordt gerealiseerd, waarvan 21 PJ aan duurzame warmte en 25 PJ aan restwarmte en wkk.Het sectorakkoord noemt een aantal randvoorwaarden, die nodig zijn om de ambitieuze doelstelling te halen. Allereerst is dat medewerking van de gemeentes. Daarvoor heeft de rijksoverheid het Klimaatakkoord Gemeenten en Rijk afgesloten. Bij de planologie moet in de toekomst rekening worden gehouden met warmte. Dat sluit mooi aan bij het pro-ject SREX van TU Delft, RuG en WUR over exergie en planologie.Uiteraard moeten er voldoende prikkels zijn voor warmtelevering en moet er sprake zijn van een gelijkwaardig speelveld voor collectieve warmteprojecten t.o.v. andere technologieën als het gaat om milieuas-pecten en economie. Voor een vergelijking van de milieuprestaties van verschillende technologieën wordt een uniforme maatlat opgesteld. Daar wordt door SenterNovem al aan gewerkt.De ondertekenaars van het akkoord hebben beloofd om zich sterk in te spannen om de doelen te realiseren. In 2010 zal de voortgang worden geëvalueerd en daarbij zullen ook de wetgevingsaspecten worden be-keken.

Warmte op stoomUitvloeisel van het sectorakkoord met de energiesector en een eerder akkoord met de agrosector is het opstellen van een werkprogramma voor warmte door het ministerie van Economische Zaken. Net voor het kerstreces stuurde EZ dit plan naar de Tweede Kamer. Het program-maheeft de naam ‘Warmte op stoom’ gekregen. Er wordt 400 miljoen Euro beschikbaar gesteld. voor de periode 2008-2012 voor ‘Warmte op stoom’. Dat wordt o.a. uitgegeven aan:• Subsidieregeling industriële restwarmte (40 miljoen euro)• Proefprojecten energiehuishouding in bedrijven (6,5 miljoen euro)• Nationaal Expertisecentrum Warmte• Regionale warmtekaarten• Garantieregeling geothermische boringen• Subsidieregeling duurzame warmte in woningen (65 miljoen euro); deze regeling is al gestart• Bonus voor warmtebenutting in de SDE bij elektriciteit uit biomassa• Stimulering innovatie in programma’s SBIR en UKP (unieke kansen projecten); van beide is in 2008 al een tender uitge gaan.

Het werkprogramma ‘Warmte op stoom’ richt zich uiteindelijk op 2020 met doelen als energieneutrale gemeentes, 45% minder CO² in de glas-tuinbouw en 30% efficiëntere processen in de industrie. Al met al staat warmte volop in de belangstelling in Den Haag. Dat heeft te maken met de bewustwording van het grote aandeel verwarming in onze fossiele energiegebruik. Opmerkelijk is dan wel, dat de energiebesparing van 40 Petajoule die men als doel heeft, door EZ wordt omgerekend naar het elektriciteitsverbruik van 1,4 miljoen gezinnen.

De volledige tekst van het sectorakkoord en van ‘Warmte op stoom’ kunt u vinden als PDF op de website van het ministerie van EZ:

http://www.ez.nl/dsresource?objectid=160723&type=PDFhttp://www.ez.nl/dsresource?objectid=161547&type=PDF

De AGFW heeft 30 mensen in vaste dienst. Men levert diensten als certifice-ring, inspectie of juridisch advies. De AGFW kent zes hoofdthema’s:

• recht en Europa

• techniek en normen• organisatie en arbo

• energiepolitiek en economie warmtedistributie• onderzoek en ontwikkeling• informatie en communicatie

De organisatie wordt niet financieel gesteund door de overheid, maar door de deelnemers en door opbrengsten voor externe diensten. De AGFW is ge-vestigd in Frankfurt am Main. “Lekker ver van Berlijn, maar ze kunnen ons wel vinden”, aldus Lutsch. De bondsregering schakelt de Duitse warmtever-

eniging in voor adviezen over beleid en marktgegevens.


Het Duitse warmtenetwerk AGFW is een inspirerend voorbeeld voor het Nederlandse Warmtenetwerk. De reeds veertig jaar bestaande orga-nisatie telt zo’n 400 leden en heeft plannen om de warmtenetten in Duitsland fors uit te breiden. Dit gaat waarschijnlijk lukken door een nieuwe gunstige warmtewet. Dat vertelde directeur Werner Lutsch op een deelnemersbijeenkomst van het Warmtenetwerk aan de Universi-teit Twente. AGFW is de Duitse vereniging voor warmte, koude en wkk. Evenals het Warmtenetwerk is de AGFW een breed samengesteld platform. Onder de 400 leden zitten gemeentes, warmtebedrijven, fabrikanten en aan-nemers. AGFW werkt samen met Zwitserse en Oostenrijkse organisaties voor warmtedistributie.Lutsch begon zijn verhaal met een compliment aan Nederland. “Het aandeel warmtekrachtkoppeling in de elektriciteitsproductie is in Ne-derland een veelvoud van dat in Duitsland. Maar daar gaan we wat aan doen: de bondsregering in Berlijn wil in 2020 ons wkk- aandeel meer dan verdubbelen tot 25 procent van de totale stroomproductie.” In de visie van Berlijn zal de uitbouw vooral in de vorm van kleinscha-lige projecten met regionale warmtenetten gebeuren. Dat is een be-langrijk verschil met Nederland, waar warmtekracht vooral is toegepast in individuele projecten in de industrie, ziekenhuizen, zwembaden en glastuinbouw. Het aandeel warmtelevering gaat in Duitsland verdubbelen van 13 pro-cent van de totale warmtevraag naar 25 procent. Nederland bungelt onderaan in het grafiekje, dat Lutsch laat zien van het aandeel warmte-distributie in Europa. Koploper is IJsland met bijna 90 procent, gevolgd door Rusland, Denemarken, Zweden, de Baltische staten en Tjechië. In deze landen leveren warmtenetten ruim meer dan de helft van de warmtebehoefte. Duitsland heeft zo’n 100.000 kilometer warmteleiding, en daar komen nog heel wat kilometers bij de komende jaren. Dat is niet alleen te dan-ken aan de overheidssteun in de nieuwe warmtewet, waarin er meer subsidie voor warmtenetten komt. Uit onderzoeken blijkt, dat de klan-ten op een warmtenet meer tevreden zijn over hun warmtevoorziening

dan klanten met een gasketel. Dat geldt in het bijzonder ten opzichte van de gebruikers, die af en toe een tank met huisbrandolie moeten laten vullen. Als het gaat om stookkosten, heeft de gemiddelde warmteklant in Duitsland ook niet te klagen. De prijs stijgt veel minder dan bij aardgas en olie. De gemiddelde warmteprijsis nu lager dan de kale brandstof-kosten van aardgas en stookolie. Bedenk dat warmte een product is, terwijl je bij de brandstoffen nog afschrijving en onderhoud van een ketel optellen.De nieuwe Duitse warmtewet zal zorgen voor een geweldige extra im-puls. Met deze wet wil Berlijn én naar meer wkk én naar meer duur-zame energie. Van het totale warmteverbruik moet in 2020 maar liefst 14 procent uit duurzame bronnen komen. Geothermie zal daar een be-langrijke rol in spelen en ontwikkelt zich nu al snel. De uitbreiding van warmtenetten is nodig om de doelstellingen voor duurzaam en wkk te halen, maar de hoge investeringen in warmtenet-ten zijn een belemmerende factor. “Maar daar is een simpele en tref-zekere oplossing voor bedacht. Er komt een subsidie per strekkende meter tracélengte en per mm diameter van 1 euro. Voor een leiding met een diameter van 200 mm bijvoorbeeld geldt dus een subsidie van 200 euro/m. Maar dan moet er wel tenminste 50 procent warmte uit een wkk of warmte uit een duurzame bron door de leiding stromen. Bovendien geldt er een maximum van 5 miljoen euro per project”, ver-duidelijkt Lutsch.Voor nieuwbouw geldt straks ook een verplichting tot aansluiting op een warmtenet. Als er geen warmtenet in de buurt is, moet men bij nieuwbouw investeren in individuele duurzame technieken, zoals zon-necollectoren. De warmteleverancier krijgt ook verplichtingen zoals volledige benutting van warmte uit een wkk en uitbouw van het aan-deel wkk-warmte in het net naar 60 procent. Uiteraard is de AGFW tevreden met de nieuwe warmtewet. “Maar een knelpunt wordt de werving van personeel”, aldus Lutsch. In de stad Berlijn is men nu al niet in staat om de aanvragen voor aansluiting op het warmtenet bij te houden.

Verdubbeling warmte in tien jaar


Duits bedrijf ontwikkelt compacte ‘absorptievriesmachines’Absorptiekoelmachines worden al veel in warmtenetten toegepast, maar dan voor de koeling van kantoren, ziekenhuizen, oftewel de utiliteitsbouw. De bekende absorptiemachines, die op warm water werken, leveren gekoeld water met een temperatuur van 6 ºC of hoger. Voor allerlei toepassingen in bedrijven en in de agrarische sector moet er dieper gekoeld worden, maar absorptiekoelmachines voor lage temperaturen zijn nauwelijks beschikbaar.Het Nederlandse bedrijf Colibri in Vaals levert wel op maat gebouwde machines voor diepvries-techniek tot -60 ºC, waarvoor vrij hoogwaardige warmtebronnen nodig zijn. Het Duitse bedrijf AGO heeft absorptievriesmachines tot 10 graden onder nul kunnen ontwikkelen. Dat gebeurde in samenwerking met het researchinstituut voor koudetechniek ILK in Dresden.De nieuwe machine heet Kongelo. De Kongelo is een compacte koelmachine, die in een aantal uitvoeringen met een koelvermogen van 30 tot 500 kW wordt gebouwd. Met deze machines kun-nen temperaturen tot 10 graden onder nul behaald worden. Deze ‘absorptievriesmachines’ zijn geschikt voor aandrijving door warmte van een wkk of van een warmtenet. Een eerste unit is geplaatst bij een akkerbouwer voor het koelen van een aardappelopslagloods. De warmte wordt geleverd door een wkk op biogas. Het Warmtenetwerk blijft het demoproject en de ontwikkelingen rondom Kongelo’s volgen. Als het goed werkt zijn er heel wat toepassings-mogelijkheden.

Korte berichtenYara Sluiskil levert restwarmte en CO²Voor de glastuinbouw is het de ideale combinatie: restwarmte en CO² per pijpleiding. Yara Sluis-kil, die kunstmest produceert en in 2008 ’s werelds grootste en modernste ureumfabriek heeft geopend, beschikt volop over deze reststromen. Zeeland Seaports heeft samen met Yara Sluiskil en Visser & Smit Hanab het bedrijf WarmCO² opgericht om warmte en CO² naar het nieuwe glastuinbouwgebied van Terneuzen te transporteren. Glastuinbouw Terneuzen is onderdeel van het Biopark Terneuzen. Dit nieuwe gebied wordt het meest energievriendelijke glastuinbouwge-bied van Nederland. De eerste tuinders uit Nederland en Belgie hebben zich hier al gevestigd en Visser & Smit Hanab is bezig met de aanleg van de transportleidingen. Dit bedrijf heeft in het project OCAP al ervaring opgedaan met transport en distributie van CO² in de glastuinbouw. Om vertraging door de kredietcrisis te voorkomen, heeft Zeeland Seaports in december besloten om garant te staan voor een groot deel van de benodigde investeringen. Eind 2009 start de levering van warmte en CO². Bij de ontwikkeling van het gebied heeft men ook gedacht aan opleiding. Een kas van 1,5 hectare voor scholing en opleiding is al geopend. Dit opleidingscentrum werkt samen met het ROC Terneu-zen en het Groencollege in Goes.Het project WarmCO² is eind december genomineerd voor de Infratech Innovatieprijs 2009.

Warmte van datacenter voor kassen AgriportDe gemeenteraad van Wieringermeer heeft eind 2008 ingestemd met de komst van een groot datacenter op Agriport A7. Daarmee komt een unieke uitwisseling van energie binnen bereik. Een datacenter heeft heel veel elektriciteit nodig en uiteindelijk komt al dat verbruik weer vrij in de vorm van warmte. Die warmte kan in de glastuinbouw goed worden gebruikt. In de moderne kassen op Agriport A7 wordt veel elektriciteit geproduceerd. Door die te leveren aan het datacenter hoeft die elektriciteit niet meer over het openbare net naar an-dere gebieden te worden getransporteerd. Dat is een pure win/win situatie. De bouw van het datacenter, dat maar liefst 50 MW elektrisch vermogen nodig heeft, kan in het derde kwartaal van 2009 van start gaan.


DVD met voorbeelden van warmtenettenNew-Energy TV heeft voor de stichting Warmtenetwerk een compilatie gemaakt van films over verschil-lende projecten met warmte zoals levering van restwarmte door papierfabriek Sappi in Maastricht, door cellenbetonfabriek Xella in Meppel, door biogasinstallaties, door de rioolwaterzuivering van Apeldoorn, etc. De DVD is voor educatieve doeleinden en promotie van energiebesparing en duurzame energie gra-tis verkrijgbaar bij de stichting Warmtenetwerk. Stuur een mailtje naar [email protected] met uw adres als u deze DVD wilt ontvangen.

Korte berichten

Advertentie

Foto: Fiona


Warmte voor Den Haag met nieuwste gasturbinesDe elektriciteitscentrale in Den Haag is meer dan een eeuw in bedrijf en levert al dertig jaar lang aan het warmtenet van de hofstad. Eneco Warmte levert aan het Binnenhof, ministeries, het Westeindeziekenhuis, hotel Des Indes, winkels en woningen in het centrum van Den Haag. Het hart van de centrale is door de huidige eigenaar E.ON Benelux grondig vernieuwd. E.ON, ENECO en de stad Den Haag bereikten eind 2005 overeenstemming over een modernisering van de centrale, die past in het streven van de Hofstad in 2010 klimaatneutraal te zijn. Joost van Dijk, directievoorzitter van E.ON Benelux: “Wij hebben deze maatschap-pelijke verantwoordelijkheid kunnen nemen, omdat de gemeente stadsver-warming een belangrijke plaats gaf in het gemeentelijk CO²-beleid. Dit is een heel mooi voorbeeld van de ketengedachte, waarbij alle partijen samenwerken om dit soort enorme investeringen mogelijk te maken.”De centrale, die buiten het stookseizoen is gemoderniseerd en nu is ingeregeld is eind 2008 officieel heropend. Met twee nieuwe GE LM 6000 gasturbines, aanpassingen van stoomketels, generatoren en een nieuwe besturingsinstallatie levert de centrale met dezelf-de hoeveelheid brandstof nu bijna 15 procent meer elektrici-teit dan voorheen. Hiermee zet Den Haag een belangrijke stap op weg naar de status van klimaatneutrale gemeente in 2010. E.ON, Eneco en gemeente zijn ook partners in het nieuwe be-drijf Aardwarmte Den Haag VOF, date en nieuw warmtenet met geothermie gaat realiseren.

Energiebesparing


Agenda 20096 februari Excursie koudetechnieken bij innovatiecentrum InHaus - Duisburg

www.warmtenetwerk.nl9-13 februari Sustainable Energy week - Brussel www.eusew.eu 15-18 februari District Cooling Summit 2009 - Dubai www.districtcoolingsummit.com 27 febr-1 maart World Sustainable Energy Days - Wels www.energiesparmesse.at 10-14 maart Internationale Sanitär & Heizing - Messe Frankfurt ish.messefrankfurt.com

25-26 maart Euroforum Markt voor energie uit afval en biomassa - Breda www.euroforum.nl

31 maart-1 april International Conference Sustainable Cooling - Wenen www.arsenal.ac.at/cooling

21-23 april District Heating Days 2009 - Hradec Králové www.parexpo.cz

25-26 mei Jaarcongres Euroheat & Power - Venetié www.euroheat.org

11 juni Dag van de duurzame koudenetten


13-17 juni ACEEE Forum Water Heating, Distribution & Use - Californië www.aceee.org

28 juni-1 juli IDEA District Energy/CHP 2009 – Washington DC www.districtenergy.org

16-18 september Studiereis Warmtenetwerk naar Wenen


6-8 oktober Vakbeurs Energie 2009 - ’s Hertogenbosch www.energievakbeurs.nl

15 oktober Deelnemersbijeenkomst warmtenetwerk


20-22 oktober Fjärrvärme Mässan 2009 - Stockholm www.elmia.se

16-18 november District Energy Summit - Kopenhagen www.copenhagenenergysummit.org

7-18 december United Nations Climate Change onference - Kopenhagen www.cop15.dk

“Naa

st d

e un

ieke

afv

alve

rbra

nder

Spi

ttel

au in

Wennen komt een koudecentrale”

Kopenhagen

Kopenhagen


Deelnemersoverzicht

A Exploitanten van netten, warmteproducen-tenenfinanciersAfval Energie Bedrijf Cogas Duurzaam E.ON Benelux Eneco Warmtebedrijf Essent Warmte GTI Energy Sourcing HVCenergie NUON Warmte Stadsverwarming Purmerend Twence Afval en Energie Warmtenet Hengelo i.o. Warmtebedrijf Rotterdam Postbank Groen

B Aannemers en installateurs

BAM Infratechniek Dura Vermeer Ondergrondse Infra A. Hak West Van den Heuvel Heijmans Infra Techniek Nacap Benelux Nijkamp Aanneming Siers Leiding- Montageprojecten Visser & Smit Hanab

C Fabrikanten en leveranciers van compo-nenten

Brugg GermanPipe Carrier NedrlandDyka HSF GEA Grasso Kamstrup Landis+Gyr LOGSTOR Nederland NIBE Energietechniek Redenko/Isoplus Samson Regeltechniek TCB Thermaflex Watts Microflex Weijers Waalwijk Wilo Pompen

D Adviseurs en ingenieursbureaus

DWA Installatie- en energieadvies Ecofys Grontmij Climate & Energy HoSt IF Technology Ingenia Innoforte Royal Haskoning Tebodin Teus van Eck Klimaat & Energie ToMM Advies

E Universiteiten en kennisinstituten

Universiteit van Gent Universiteit Twente Energieprojecten.com

F Woningcorporaties

Wonenbreburg Ymere

G Overheden

Gemeente Amsterdam Gemeente Delft Gemeente Dordrecht Gemeente Eindhoven Gemeente Leeuwarden Gemeente ZaanstadGemeente Zeewolde Stadsgewest Haaglanden

H Brancheorganisaties

Koninklijke Vereniging Nederlandse Papier- en kartonfabriekenVereniging Afvalbedrijven

Een beschrijving van alle deelnemende organisaties met links naar de websites vindt u op www.warmtenetwerk.nl


ColofonWarmtenetwerk Magazine is een uitgave van de stichting Warmtenetwerk.De stichting Warmtenetwerk heeft als doel om het ge-bruik van duurzame warmte en koude en het hergebruik van restwarmte via collectieve netten te bevorderen. Het Warmtenetwerk Magazine wordt gratis verspreid; aanmelding voor toezending van de digitale nieuwsbrief van de stichting en voor het Warmtenetwerk Magazine kan via de website www.warmtenetwerk.nl of door een mail te sturen met uw gegevens aan [email protected].

RedactieKlaas de JongKirsten van GorkumTjitske YpmaWilleke Brandsma

e-mail: [email protected]: 0521-523421Postadres:Energieprojecten.comOosterslag 48385 GW Vledderveen Dr

VormgevingWOUWontwerp te Steenwijk

Bestuur WarmtenetwerkRob Kemmeren, gemeente AmsterdamGijs de Man, Essent WarmteHendrik Jan Kors, Logstor NederlandJan Rooijakkers, Vereniging AfvalbedrijvenLeo Wartna, Visser & Smit Hanab

Secretariaat st. WarmtenetwerkPostbus 771200 AB HilversumTel. 035-6838833

Deelname aan het WarmtenetwerkHet Warmtenetwerk is een breed platform voor alle or-ganisaties, die betrokken zijn bij collectieve warmte en koude. De contributie is afhankelijk van de hoofdactivi-teiten en de grootte van de organisatie. Het is ook moge-lijk op persoonlijke titel deelnemer te worden. Voor meer informatie kunt u contact opnemen met het secretariaat of een mailtje sturen naar [email protected]

Overname van artikelenHet copyright van de artikelen in Warmtenetwerk Maga-zine berust bij de redactie. Overname van artikelen is op aanvraag mogelijk en eigen foto’s zijn beschikbaar voor publicatie door derden met bronvermelding.


“Paleiskwartier Den Bosch heeft groot WKO-systeem voor woningen en kantoren. Verschillende deelne-mers van het Warmtenetwerk hebben aan dit project gewerkt waaronder IF Technology (zie pag. 7). Essent Warmte verzorgt de exploitatie.”

WARMTENETWERK

meer comfort met minder fossiele energie

warmtenetwerk magazine 2

Documents