water en elektriciteit
DESCRIPTION
Water en Elektriciteit zijn onze basis voorzieningen. Water is een eeuwenoude en elektriciteit is er één geworden. Iets dat we nu niet meer kunnen missen. Het lijken 2 totaal verschillende dingen, maar hebben toch hebben zij veel met elkaar te maken en elkaar ook vaak nodig.TRANSCRIPT
WA
TER
JoyceBronmeijer
WA
TER
WA
TER
Wat
is w
ater
.....
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
.....
......
......
......
......
.... W
ater
krin
gloo
p ...
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
....
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
.Ond
er w
ater
......
......
......
......
......
......
....
......
......
.....B
uite
naar
ds w
ater
.....
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
.....
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
Bal
uwal
g ....
......
......
......
....
......
......
......
......
......
......
......
..70 P
roce
nt ...
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
. Atla
ntis
......
. Mui
en ...
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
.....
......
......
......
..Goe
d ge
vuld
....
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
.....
......
......
......
......
......
......
......
......
... W
ater
holic
s ....
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
.....
......
......
..Bes
cher
men
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
....D
iep w
ater
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
.....D
e C
V..
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
.. Ij
skou
d ...
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
....G
evaa
rlijk
wat
er ..
......
......
......
......
....
......
......
......
......
......
......
......
......
......
.. Gro
te sc
hoon
maa
k ....
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
..Doo
d wat
er ..
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
.....
..Wen
sput
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
.....
......
......
......
......
......
......
...W
ater
val ..
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
....P
osei
don .
......
......
......
...
Leef
baar
.....
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
.....
Wat
is w
ater
.....
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
.....
......
......
......
......
.... W
ater
krin
gloo
p ...
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
....
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
.Ond
er w
ater
......
......
......
......
......
......
....
......
......
.....B
uite
naar
ds w
ater
.....
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
.....
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
Bal
uwal
g ....
......
......
......
....
......
......
......
......
......
......
......
..70 P
roce
nt ...
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
. Atla
ntis
......
. Mui
en ...
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
.....
......
......
......
..Goe
d ge
vuld
....
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
.....
......
......
......
......
......
......
......
......
... W
ater
holic
s ....
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
.....
......
......
..Bes
cher
men
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
....D
iep w
ater
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
.....D
e C
V..
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
.. Ij
skou
d ...
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
....G
evaa
rlijk
wat
er ..
......
......
......
......
....
......
......
......
......
......
......
......
......
......
.. Gro
te sc
hoon
maa
k ....
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
..Doo
d wat
er ..
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
.....
..Wen
sput
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
.....
......
......
......
......
......
......
...W
ater
val ..
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
....P
osei
don .
......
......
......
...
Leef
baar
.....
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
.....
WA
T IS
WA
TER
Alle
st
offen
op
aa
rde
zijn
op
gebo
uwd
uit
mol
ecul
en.
Zo
is er
ook
een
wat
erm
olec
uul.
Mol
ecul
en z
ijn o
p hu
n be
urt w
eer
opge
bouw
d ui
t at
omen
. Het
wat
erm
olec
uul
is op
gebo
uwd
uit
drie
ato
men
, na
mel
ijk é
én z
uurs
tofa
toom
en
tw
ee
wat
erst
ofat
omen
. Te
r ve
rgel
ijkin
g:
zuur
stof
, de
stof
die
we
alle
maa
l nod
ig h
ebbe
n om
in
te
ad
emen
, is
opge
bouw
d ui
t tw
ee
zuur
stof
atom
en.
Alle
ve
rsch
ijnin
gsvo
rmen
va
n w
ater
zi
jn
uit
datz
elfd
e w
ater
mol
ecuu
l op
gebo
uwd.
In
pri
ncip
e zi
jn e
r va
n al
le s
toffe
n dr
ie
vers
chijn
ings
vorm
en: v
ast,
vloe
ibaa
r, en
gas
. D
it ge
ldt
ook
voor
wat
er,
alle
en k
enne
n w
e de
dr
ie
vorm
en
daar
on
der
ande
re,
vert
rouw
de n
amen
: ijs,
wat
er e
n w
ater
dam
p.
De
vers
chijn
ings
vorm
va
n w
ater
ha
ngt
af v
an d
e te
mpe
ratu
ur v
an h
et w
ater
. B
ij ka
mer
tem
pera
tuur
(20
C)
is w
ater
vloe
ibaa
r. O
nder
nul
gra
den
(het
vr
iesp
unt)
ver
ande
rt h
et v
loei
bare
w
ater
in
ijs. B
oven
de
100
grad
en
gaat
het
kok
en:
het
verd
ampt
tot
w
ater
dam
p.
Het
ver
schi
l wor
dt v
eroo
rzaa
kt d
oor
de
man
ier
waa
rop
de
mol
ecul
en
geor
dend
zijn
. Bij
ijs z
itten
ze
in e
en
vast
ra
ster
te
gen
elka
ar
gekl
emd.
B
ij w
ater
zitt
en z
e w
at l
osse
r op
el
kaar
en
bij
wat
erda
mp
stui
tere
n ze
vol
ledi
g lo
sges
lage
n al
le k
ante
n op
. O
mda
t bi
j w
ater
dam
p de
m
olec
ulen
vol
ledi
g lo
s va
n el
kaar
zi
jn, k
unne
n w
e he
t nie
t mee
r zi
en.
Een
indi
vidu
ele
mol
ecuu
l is
veel
te
klei
n om
waa
r te
nem
en.
Alle
sto
ffen
op a
arde
zijn
opg
ebou
wd
uit
mol
ecul
en.
Zo
is er
oo
k ee
n w
ater
mol
ecuu
l. M
olec
ulen
zijn
op
hun
beur
t wee
r opg
ebou
wd
uit a
tom
en. H
et
wat
erm
olec
uul
is op
gebo
uwd
uit
drie
at
omen
, nam
elijk
één
zuu
rsto
fato
om e
n tw
ee w
ater
stof
atom
en. T
er v
erge
lijki
ng:
zuur
stof
, de
stof
die
we
alle
maa
l no
dig
hebb
en o
m in
te a
dem
en, i
s opg
ebou
wd
uit
twee
zuu
rsto
fato
men
. W
ater
is
eige
nlijk
een
hee
l m
erkw
aard
ige
stof
. Va
n al
le s
toffe
n be
kend
in
de n
atuu
rkun
de i
s de
va
ste
vorm
zw
aard
er d
an d
e vl
oeib
are.
Dit
is oo
k lo
gisc
h:
de
mol
ecul
en
zitt
en
tens
lott
e di
chte
r op
elk
aar.
Bij
wat
er i
s he
t pr
ecie
s an
ders
om e
n da
t is
maa
r go
ed o
ok: a
ls he
t ijs
zou
zin
ken
zou
scha
atse
n on
mog
elijk
zijn
.
Dit
kom
t om
dat
wat
er, i
n te
gens
telli
ng t
ot
alle
and
ere
stoff
en,
uitz
et a
ls he
t be
vrie
st.
Beh
alve
dat
we
hier
door
kun
nen
scha
atse
n,
heef
t he
t no
g m
eer
gevo
lgen
. E
r ko
men
en
orm
vee
l kra
chte
n vr
ij bi
j het
uitz
ette
nde
ijs.
Dat
laa
t zi
ch d
oor
niet
s te
genh
oude
n.
Zo
kunn
en
inge
vror
en
sche
pen
kapo
t w
orde
n ge
druk
t do
or h
et u
itzet
tend
e ijs
. O
ok k
unne
n di
jken
doo
r de
ijsl
aag
op z
ee
weg
gedr
ukt
wor
den.
WA
TER
KR
ING
LOO
P
Wat
er w
ordt
ove
ral
op a
arde
aan
-ge
troff
en. W
ater
op
het
land
vin
d je
ond
er a
nder
e in
mer
en,
slote
n,
vaar
ten,
riv
iere
n en
res
ervo
irs.
Dit
wor
dt
het
oppe
rvla
ktew
ater
ge
-no
emd.
Gro
ndw
ater
is
rege
nwat
er
dat
is ge
ïnfil
tree
rd i
n de
bod
em e
n da
t w
ordt
opg
esla
gen
in d
e po
riën
van
de g
rond
.
Wat
er k
omt
in v
ele
toes
tand
en o
p aa
rde
voor
en
is de
eni
ge s
tof
die
van
natu
re i
n dr
ie
vers
chill
ende
fa
sen
voor
kom
t. Z
o ko
mt
het
vloe
ibaa
r (r
ivie
ren)
, al
s ga
s (o
n-zi
chtb
aar)
en
in v
aste
vor
m (
ijs)
voor
. Al
deze
wat
erfa
sen
mak
en d
eel u
it va
n de
wa-
terk
ring
loop
.
Wat
er o
p aa
rde
is co
nsta
nt in
bew
egin
g. E
r vi
ndt v
oort
dure
nd u
itwiss
elin
g pl
aats
tuss
en
de o
cean
en,
de i
jskap
pen,
het
gro
ndw
ater
en
de
atm
osfe
er d
oor
verd
ampi
ng, n
eers
lag
en s
trom
ing.
De
circ
ulat
ie v
an w
ater
via
de
atm
osfe
er,
de r
ivie
ren
en d
e on
derg
rond
w
ordt
de
krin
gloo
p va
n he
t wat
er g
enoe
md.
D
e en
ergi
e di
e no
dig
is vo
or d
eze
krin
gloo
p w
ordt
ge
leve
rd
door
de
zo
n.
Ong
evee
r de
he
lft
van
de
zonn
e-en
ergi
e di
e he
t aa
rdop
perv
lak
bere
ikt
wor
dt g
ebru
ikt
voor
de
ver
dam
ping
van
wat
er.
De
wat
erkr
ingl
oop
is be
staa
t uit
zes
onde
rdel
en:
• Ver
dam
ping
•
Con
dens
atie
•
Nee
rsla
g •
Infil
trat
ie
• Tra
nspi
ratie
•
Opp
ervl
akte
afvo
er
ON
DE
R W
ATE
R
Gem
idde
ld
kan
de
men
s 30
se
cond
en
zijn
ade
m i
nhou
den.
Na
die
30 s
econ
den
zorg
t je
lic
haam
erv
oor,
dat
je w
eer
wilt
in
adem
en, d
oor
mid
del
van
een
prik
kel.
Je
licha
am h
eeft
refle
xen
die
ervo
or z
orge
n da
t je
op
tijd
wee
r in
adem
t.
Na
zes
min
uten
zo
nder
zu
urst
of s
terv
en h
erse
ncel
-le
n af
, en
als
je h
erse
ndoo
d be
nt, b
en je
vol
gens
de
de-
finiti
e ov
erle
den.
Het
har
t ka
n no
g w
el w
erke
n, m
aar
er
is ge
en
redd
ing
mee
r m
ogel
ijk.
Beh
alve
als
je i
n ijs
koud
wat
er v
alt,
dan
kan
je w
el e
en h
alf
uur
zond
er
zuur
stof
ove
rlev
en.
De
Bel
gisc
he P
atri
ck M
usim
i hee
ft ar
tsen
voo
r ee
n ra
adse
l ges
teld
doo
r te
bew
ijzen
dat
hij
zijn
ade
m 7
,5
min
uten
in
ka
n ho
uden
en
to
t 20
9 m
eter
die
p ka
n du
iken
zon
der
zuur
stoffl
es. D
e 35
-jar
ige
Bru
ssel
aar
onde
rgin
g do
nder
dag
spec
iale
te
sten
in e
en d
uike
rsba
d in
Bru
ssel
.“E
en
norm
aal
men
s is
al
lang
ov
erle
den
voor
hi
j zo
di
ep
is ge
kom
en.
Doo
r bl
oedi
ngen
va
n de
lon
gen
of a
ders
in
de h
als
die
spri
ngen
. Wat
Mus
imi
zo b
ijzon
der
maa
kt,
begr
ijpen
w
e m
aar
voor
ee
n kl
ein
deel
”,
aldu
s do
kter
Pe
ter
Ger
mon
pré
van
het
mili
tair
ho
spita
al K
onin
gin
Ast
rid.
De
enor
me
men
tale
kra
cht
van
Mus
imi,
in h
et d
agel
ijks
leve
n fy
sioth
erap
eut,
spee
lt ve
rmoe
delij
k ee
n gr
ote
rol
bij
zijn
pr
esta
tie.
Hij
kan
door
pur
e co
ncen
trat
ie t
ij-de
ns h
et d
uike
n zi
jn h
oofd
-ho
ltes
vol
late
n lo
pen
met
w
ater
, een
gav
e di
e hi
j naa
r ei
gen
zegg
en
ontw
ikke
ld
heef
t do
or d
rie
maa
nden
te
oefe
nen.
BU
ITE
NA
AR
DS
WA
TER
Op
de g
root
ste
maa
n va
n Sa
turn
us “
Tita
n“
is he
t zo
kou
d, d
at b
evro
ren
wat
er z
o ha
rd
is al
s gr
anie
t. To
ch
heef
t de
m
aan
een
vloe
ibar
e cy
clus
van
met
haan
en
etha
an.
Wet
ensc
happ
ers
vrag
en z
ich
af o
f er
lev
en
op T
itan
best
aat.
Zo
ja,
dan
is he
t an
der
leve
n da
n op
aar
de.
Zou
er
leve
n op
Tita
n w
orde
n on
tdek
t, da
n ku
nnen
ou
de
defin
ities
in
de
pr
ulle
nbak
w
orde
n ge
gooi
d.
Een
vo
orbe
eld
is he
t co
ncep
t va
n de
le
efba
re
zone
. D
e st
anda
ardd
efini
tie v
an e
en l
eefb
are
wer
eld
is ee
n w
erel
d m
et v
loei
baar
wat
er o
p he
t op
perv
lak.
De
leef
bare
zon
e om
een
ste
r w
ordt
ged
efini
eerd
als
Gol
dilo
cks
zone
: het
is
er n
iet
te w
arm
en
niet
te
koud
. De
aard
e be
vind
t zi
ch in
de
leef
bare
zon
e om
de
zon.
Tita
n be
vind
t zi
ch
verr
e va
n de
le
efba
re
zone
va
n de
zo
n.
De
tem
pera
tuur
op
he
t op
perv
lak
is ge
mid
deld
-1
79
grad
en
Cel
sius.
Wat
er k
omt e
r nie
t in
vloe
ibar
e st
aat
voor
. Toc
h m
enen
wet
ensc
happ
ers
dat
leve
n op
T
itan
mog
elijk
is.
W
ater
mag
dan
in
vast
e st
aat
zijn
, m
etha
an e
n et
haan
zijn
vlo
eiba
ar
op d
e m
aan.
De
afge
lope
n ja
ren
foto
graf
eerd
en
de
Cas
sini-
ruim
teso
nde
en
de
Huy
gens
-ru
imte
sond
e he
t op
perv
lak
van
Tita
n en
vo
nden
ee
n co
mpl
ete
vloe
ibar
e cy
clus
, ve
rgel
ijkba
ar m
et
de h
ydro
logi
sche
cyc
lus
op a
arde
, al
leen
dan
geb
asee
rd o
p m
etha
an
en e
thaa
n in
pla
ats
van
wat
er.
Cas
sini
vond
riv
iere
n, m
eren
, w
olke
n en
re
genb
uien
van
met
haan
en
etha
an.
Net
zo
als
op a
arde
geb
eurt
, al
leen
dan
zon
der
wat
er.
De
kans
om
ee
n le
vens
vorm
te
vi
nden
m
et
een
ande
re
chem
ische
ba
sis
dan
leve
n op
aa
rde
zorg
t er
voor
da
t so
mm
ige
wet
ensc
happ
ers T
itan
zien
als
de
mee
st i
nter
essa
nte
wer
eld
om b
uite
naar
ds
leve
n te
vin
den.
Nat
uurl
ijk z
ijn e
r an
dere
pl
ekke
n in
he
t zo
nnes
telse
l w
aar
leve
n ge
vond
en k
an w
orde
n, m
aar
dit
leve
n zo
u ov
eree
nkom
en
met
le
ven
op
aard
e.
Dit
zou
voor
wet
ensc
happ
ers
in m
inde
re m
ate
inte
ress
ant
zijn
.
BLA
UW
ALG
Bla
uwal
gen
of b
lauw
wie
ren
zijn
eig
enlij
k ba
cter
iën
die
erui
t zi
en a
ls w
ier.
De
naam
bl
auw
alg
is m
islei
dend
om
dat d
e bl
auw
alge
n no
ch t
ot d
e al
gen
noch
de
wie
ren
beho
ren
maa
r ee
n ap
arte
gro
ep v
orm
en. D
e m
eest
e so
orte
n he
bben
ee
n bl
auw
e kl
eur,
maa
r er
zijn
er
ook
met
een
roo
dbru
ine
kleu
r ge
vorm
d do
or
de
kleu
rsto
f, zo
als
in
de
Rod
e Z
ee.
Bla
uwal
gen
leve
n ni
et a
lleen
in
zoet
en
zou
t w
ater
maa
r oo
k in
de
gron
d,
op
rots
en,
takk
en
en
boom
stam
men
. In
de
trop
en l
even
ze
als
epify
ten
op
blad
eren
van
pla
nten
. Som
mig
e so
orte
n ku
nnen
ze
er
hoge
te
mpe
ratu
ren,
to
t ze
lfs 7
5-85
°C
, ve
rdra
gen
en l
even
in
heet
wat
erbr
onne
n.B
lauw
alge
n ku
nnen
bij
war
m w
eer
in h
et w
ater
ont
staa
n. Z
e ko
men
vo
oral
vo
or
in
zoet
, st
ilsta
and
wat
er
van
vijv
ers,
maa
r oo
k in
zw
empl
asse
n.
Dri
jven
d aa
n he
t w
ater
oppe
rvla
k vo
rmen
ze
een
laag
di
e op
olie
lijk
t. A
ls de
laa
g di
kker
w
ordt
en
de a
lgen
min
der
ruim
te
hebb
en, g
aan
ze a
fste
rven
. Bla
uwal
g vo
rmt
dan
een
groe
nach
tige,
st
inke
nde
brei
. B
ij he
t af
ster
ven
prod
ucee
rt b
lauw
alg
toxi
sche
sto
ffen,
die
sc
hade
lijk
kunn
en z
ijn v
oor
men
s en
die
r. D
eze
kom
en a
ltijd
via
de
mon
d he
t lic
haam
va
n ee
n or
gani
sme
binn
en, v
an b
loot
stel
ling
via
de h
uid
is ge
en s
prak
e.
Vanw
ege
de p
rodu
ctie
van
gift
ige
stoff
en is
bla
uwal
g sc
hade
lijk
voor
de
gezo
ndhe
id.
Gez
ondh
eids
effec
ten
kom
en h
et m
eest
e vo
or b
ij kl
eine
ki
nder
en,
omda
t de
ze t
ijden
s he
t zw
emm
en ve
el w
ater
bin
nenk
rijg
en.
De
vers
chijn
sele
n va
n bl
auw
alg-
besm
ettin
g w
orde
n zi
chtb
aar
twaa
lf uu
r na
dat
er g
ezw
omm
en is
.D
e sy
mpt
omen
van
bla
uwal
g-be
smet
ting
zijn
nog
al u
iteen
lope
nd:
hoof
dpijn
, hu
id-
uits
lag
op
arm
en
of
bene
n,
maa
gkra
mp,
m
issel
ijkhe
id,
brak
en,
diar
ree,
koo
rts,
een
pijn
lijke
of
rode
kee
l, oo
rpijn
, oog
irri
tatie
s, lo
pend
e ne
us o
f ge
zwol
len
lippe
n. Z
wem
-m
ers
die
de
blau
wal
gen
binn
enkr
ijgen
, ku
nnen
maa
g- e
n da
rmst
oorn
issen
ond
er-
vind
en.
De
vers
chijn
sele
n ho
uden
ong
e-ve
er v
ijf d
agen
aan
en
verd
wijn
en v
anze
lf.
70 P
RO
CE
NT
Zee
wat
er i
s zo
ut w
ater
. Zou
t w
ater
kun
je
niet
dri
nken
. Van
al
het
wat
er o
p aa
rde
is 2,
59%
zoe
t. 2%
daa
rvan
zit
in d
e ijs
kapp
en
en i
s du
s ni
et b
esch
ikba
ar.
0,59
2% i
s w
el
besc
hikb
aar.
Op
aard
e is
1.40
0.00
0.00
0 km
³ wat
er, d
us 7
.000
.000
km
³ is z
oet.
Als
je
maa
r 10
% v
an je
wat
er k
wijt
ben
t, ku
n je
je
al n
iet
mee
r be
weg
en. J
e dr
oogt
uit
en g
aat
uite
inde
lijk
dood
. Vee
l di
eren
dro
gen
ook
uit
en g
aan
dood
zon
der
wat
er. E
r zi
jn o
ok
dier
en e
n pl
ante
n di
e la
nger
zon
der
wat
er
kunn
en. Z
onde
r w
ater
kan
nie
ts o
p aa
rde
leve
n:
bom
en
en
plan
ten
hebb
en
wat
er
nodi
g, d
iere
n en
men
sen
natu
urlij
k oo
k.
ATL
AN
TIS
Volg
ens
Plat
o sp
eeld
e he
t du
s 90
00 j
aar
af.
Het
vo
lgen
de
gebe
urde
: A
then
e,
de
hoof
dsta
d va
n he
t G
riek
se r
ijk,
vers
loeg
ee
n gr
oot
lege
r. D
it le
ger
leve
rde
stri
jd
tege
n E
urop
a en
kle
in -
Azi
ë. H
et l
eger
kw
am u
it ee
n vr
eem
d w
erel
ddee
l in
de
Atla
ntisc
he O
ceaa
n. H
et w
as e
en e
iland
. Op
dat
eila
nd, A
tlant
is, h
adde
n ko
ning
en e
en
grot
e en
won
derb
aarl
ijke
mac
ht t
ot s
tand
ge
brac
ht. D
e be
won
ers
van
Atla
ntis
leef
den
in e
en g
oed
gere
geld
e m
aats
chap
pij
met
or
de e
n ru
st. G
ewel
d en
arm
oede
ken
den
ze n
iet.
Luxe
en
rijk
dom
war
en e
r vo
lop!
Pl
ato
vert
elt
dan
verd
er o
ver
de r
ijkdo
m
van
Atla
ntis,
de
reus
acht
ige
bouw
wer
ken,
he
t la
nd
zelf,
de
re
geri
ng,
het
prac
htig
ko
nink
lijk
pale
is, e
nz.
Doo
rdat
hij
zove
el
deta
ils o
pnoe
mt k
rijg
en d
e m
ense
n in
onz
e tij
d zo
’n g
oed
beel
d va
n ho
e A
tlant
is er
uit
zag
dat
ze d
uide
lijke
tek
enin
gen
kond
en
mak
en
van
het
eila
nd.
Plat
o he
eft
bijv
. A
tlant
is -
stad
(de
hoo
fdst
ad v
an A
tlant
is)
heel
dui
delij
k om
schr
even
. De
stad
was
een
20 k
ilom
eter
bre
ed g
ebie
d lig
gend
e op
ee
n ei
land
. R
ondo
m
de
hoof
dsta
d la
gen
enke
le r
inge
n la
nd
die
van
elka
ar
war
en
gesc
heid
en
door
ka
nale
n.
Om
de
ku
st
te
besc
herm
en
tege
n he
t w
ater
va
n de
zee
zou
een
dik
ke s
tene
n ve
stin
gmuu
r zi
jn
gebo
uwd.
Van
af
zee
liep
een
kana
altu
nnel
naa
r he
t ce
ntru
m v
an d
e ho
ofds
tad.
Mid
den
in
de
hoof
dsta
d la
g ee
n bu
rcht
vo
or d
e ko
ning
/ be
stuu
rder
s va
n A
tlant
is.
Volg
ens
de
verh
alen
m
oete
n er
gig
antis
che
rijk
dom
men
zi
jn o
p A
tlant
is. V
éél
edel
e m
etal
en
(die
zel
fs e
venv
eel
waa
rd z
oude
n zi
jn a
ls go
ud!!)
Van
daar
ook
dat
vee
l m
ense
n nu
gr
aag
zoud
en
will
en
wet
en w
aar
dit
eila
nd z
ich
bevi
ndt!
Maa
r do
or d
ie l
uxe
en r
ijkdo
m,
verv
olgt
Pl
ato
zijn
ve
rhaa
l, w
erde
n de
be
won
ers
lui,
gem
akzu
chtig
en
hebb
erig
. Ze
wild
en
stee
ds
méé
r. O
ok
de
mac
htig
e he
erse
rs
van
Atla
ntis
wild
en m
éér;
ze w
ilden
de
wer
eld
vero
vere
n. M
aar
de l
eger
s w
aren
ni
et s
terk
gen
oeg
en w
erde
n ve
rsla
gen.
Tot
ov
erm
aat
van
ram
p kw
amen
er
gew
eldi
ge
aard
bevi
ngen
en
over
stro
min
gen
over
het
eila
nd.
Het
ei
land
Atla
ntis
wer
d in
ze
e ve
rzw
olge
n en
ver
dwee
n na
ar d
e bo
dem
va
n de
Atla
ntisc
he O
ceaa
n. O
m h
et e
ven
kort
sam
en te
vat
ten:
vol
gens
Pla
to is
er
een
zeer
oud
e be
scha
ving
gew
eest
die
doo
r ee
n ra
mp
volle
dig
verw
oest
wer
d en
hie
rdoo
r na
ar d
e bo
dem
van
de
Atla
ntisc
he O
ceaa
n of
de
Mid
della
ndse
zee
zon
k.H
et
verd
wijn
en
van
Atla
ntis
onge
veer
95
00 v
.Chr
. val
t sa
men
met
het
ein
de v
an
de
ijstij
d,
wat
w
ordt
ge
scha
t op
10
.000
v.
Chr
. Dit
is w
el h
eel
toev
allig
en
volg
ens
veel
at
lant
olog
en
is di
t oo
k de
oo
rzaa
k va
n de
ve
rnie
tigin
g va
n A
tlant
is.
Het
is
alom
bek
end
dat
er t
egen
het
ein
de v
an
de ij
stijd
spr
ake
was
van
vee
l aar
dbev
inge
n,
over
stro
min
gen
en
ande
re
wer
eldw
ijde
ram
pen.
Dit
is aa
nget
oond
doo
r de
ijsla
gen
op d
e N
oord
pool
te
anal
yser
en e
n do
or
vers
chill
ende
an
dere
w
eten
scha
ppel
ijke
met
hode
s. T
ijden
s de
ze
ram
pen
zijn
on
geve
er 7
0% v
an d
e to
enm
alig
e zo
ogdi
eren
ui
tges
torv
en w
aaro
nder
: de
sabe
ltand
tijge
r, m
amm
oet,
de h
olen
beer
en
nog
veel
mee
r.
Maa
r ni
et a
lléén
bij
de G
riek
se w
ijsge
er
Plat
o is
er s
prak
e va
n ee
n le
gend
arisc
h la
nd,
dat
ten
onde
r gi
ng
door
ee
n ve
rsch
rikk
elijk
e ra
mp.
O
ver
de
hele
w
erel
d zi
jn
er
naar
sc
hatt
ing
500
myt
hisc
he
verh
alen
ov
er
een
“aar
ds
para
dijs”
dat
ten
ond
er g
ing
door
een
zo
ndvl
oed,
vuu
r aa
rdbe
ving
en.
In d
e K
eltis
che
en
Ger
maa
nse
myt
holo
gie
wem
elt h
et v
an v
erha
len
over
ver
zonk
en
land
en, o
.m. v
oor d
e ku
st v
an h
et F
rans
e B
reta
gne.
We
treff
en e
enze
lfde
scen
ario
aa
n in
myt
hen
van
Mid
den-
Am
erik
a, bi
j de
eski
mo’
s en
de
Hop
i-In
dian
en in
N
oord
-Am
erik
a, in
de
Boe
dhist
ische
en
Hin
doeï
stisc
he g
odsd
iens
t, en
ook
in
de
Bijb
el. O
verb
eken
d is
het
verh
aal
van
“de
Hof
van
Ede
n” m
et A
dam
en
Eva
en
late
r de
zond
vloe
d, w
aara
an N
oe
met
zijn
Ark
ont
snap
te. Z
e be
schr
ijven
al
lem
aal i
n gr
ote
lijne
n pr
ecie
s de
zelfd
e ge
olog
ische
en
kl
imat
olog
ische
ge
beur
teni
ssen
. D
at
kan
géén
to
eval
zi
jn. E
r zo
u w
el e
ens
één
en d
ezel
fde
waa
r ge
beur
de
cata
stro
fe
aan
ten
gron
dsla
g ku
nnen
ligg
en.
MU
IEN
Mui
en o
ntst
aan
als
bij
eb h
et w
ater
peil
daal
t en
het
zak
kend
e w
ater
een
weg
naa
r op
en z
ee z
oekt
tus
sen
twee
hog
er g
eleg
en
zand
bank
en. H
ierd
oor
onts
taan
die
pe g
eu-
len
die
haak
s op
de
kust
sta
an e
n w
aar
het
wat
er e
en h
oge
stro
omsn
elhe
id h
eeft.
Een
ni
et e
rvar
en z
wem
mer
wor
dt v
aak
door
de
die
pte
en/o
f de
kra
cht
van
de s
trom
ing
verr
ast.
De
stro
min
g is
te k
rach
tig o
m t
e-ge
nin
te z
wem
men
. Wie
dat
toc
h pr
obee
rt
loop
t gr
ote
kans
ver
moe
id t
e ra
ken
en t
e ve
rdri
nken
.Te
gen
deze
st
rom
ing
inzw
em-
men
is
onm
ogel
ijk. Z
wem
met
de
stro
om
mee
to
tdat
de
ze
min
der
wor
dt.
Zw
em
schu
in
weg
en
ga
ov
er d
e za
ndba
nken
ter
ug n
aar
de
kant
. Zan
dban
ken
zijn
gem
akke
lijk
te h
erke
nnen
. Als
een
golf
bree
kt
op
een
hoge
r ge
lege
n za
ndba
nk
onts
taat
ee
n w
itte
schu
imm
assa
. D
oord
at h
et b
ij de
mui
en d
iepe
r is
zulle
n de
gol
ven
daar
nie
t br
eken
. E
r za
l du
s oo
k ge
en s
chui
mm
assa
on
tsta
an.
Toch
in
een
mui
? W
at
je
ook
doet
, ra
ak
nooi
t in
pa
-ni
ek!
Maa
k an
dere
ba
dgas
ten
zo
snel
m
ogel
ijk
duid
elijk
da
t je
hu
lp
nodi
g he
bt.
Wie
op
he
t st
rand
zi
et
dat
ie-
man
d hu
lp
nodi
g he
eft,
spri
ngt
ook
niet
zel
f in
de
ge-
vaar
lijke
ze
estr
o-m
ing,
m
aar
zoek
t zo
sn
el
mog
elijk
co
ntac
t m
et d
e er
-va
ren
stra
ndw
ach-
ten.
GO
ED
GE
VU
LD
Ons
lic
haam
bes
taat
voo
r ge
mid
deld
70%
ui
t w
ater
. Een
dee
l van
dat
wat
er z
it in
ons
bl
oed,
is
inte
rcel
lula
ir; h
et o
veri
ge g
edee
lte
is no
dig
voor
de
wer
king
van
onz
e or
gane
n.
90%
van
de
hers
enen
, 79%
van
har
t en
lon-
gen,
76%
van
de
spie
ren,
70%
van
de
leve
r, 22
% v
an d
e be
ende
ren
en z
elfs
10%
van
de
tand
en is
wat
er.
In d
e af
gelo
pen
drie
jaa
r is
het
dage
lijks
hu
ishou
delij
k dr
inkw
ater
gebr
uik
met
rui
m
1% l
icht
ged
aald
(20
01).
Wel
is
de b
ijdra
ge
van
de
vers
chill
ende
de
elve
rbru
iken
be
hoor
lijk
vera
nder
d. H
iero
nder
zie
t u
in
een
tabe
l de
ov
erzi
chte
n de
elge
brui
ken
(lite
r pe
r pe
rsoo
n pe
r da
g en
in p
roce
nten
).
WA
TER
HO
LIC
S
De
douc
he i
s m
et 3
3,3%
het
gro
otst
e de
elve
rbru
ik i
n 20
01. D
oor
iets
lan
ger
en v
aker
te
douc
hen
is he
t da
gelij
kse
verb
ruik
met
2,3
lite
r to
egen
omen
. De
toen
ame
wor
dt e
chte
r ge
com
pens
eerd
do
or
een
ster
ke
afna
me
van
het
verb
ruik
van
het
bad
. D
e ge
mid
deld
e N
eder
land
er v
erbr
uikt
in 2
001
3,7
liter
ba
dwat
er p
er d
ag.
Dat
is
een
afna
me
De
douc
he
is m
et
33,3
%
het
groo
tste
de
elve
rbru
ik
in
2001
. D
oor
iets
la
nger
en
va
ker
te
douc
hen
is he
t da
gelij
kse
verb
ruik
m
et
2,3
liter
toe
geno
men
. De
toen
ame
wor
dt
echt
er
geco
mpe
nsee
rd
door
ee
n st
erke
af
nam
e va
n he
t ve
rbru
ik
van
het
bad.
D
e ge
mid
deld
e N
eder
land
er
verb
ruik
t in
20
01
3,7
liter
ba
dwat
er p
er d
ag.
Dat
is
een
afna
me
van
maa
r lie
fst d
rie
liter
!D
e w
asm
achi
ne w
ordt
vak
er g
ebru
ikt,
maa
r do
orda
t he
t ve
rbru
ik
per
keer
do
or v
erbe
teri
ng v
an t
echn
iek
stee
ds
min
der
wor
dt, i
s het
dag
elijk
se v
erbr
uik
per
hoof
d af
geno
men
tot 2
2,8
liter
, een
af
nam
e va
n 0,
4 lit
er p
er p
erso
on p
er
dag.
Het
geb
ruik
van
de
vaat
was
mac
hine
is
enor
m
toeg
enom
en;
besc
hikt
e in
19
98
35%
va
n al
le
men
sen
over
ee
n va
atw
asm
achi
ne,
nu
is da
t ge
steg
en t
ot ie
ts m
eer
dan
de h
elft
(51%
). O
mda
t de
vaa
twas
mac
hine
(ne
t zo
als
bijv
oorb
eeld
de
was
mac
hine
) ee
n ap
para
at i
s da
t vo
or h
et h
ele
huish
oude
n ge
brui
kt
wor
dt,
valt
het
verb
ruik
pe
r pe
rsoo
n w
el m
ee.
Mom
ente
el w
ordt
doo
r de
vaa
twas
ser
per
dag
gem
idde
ld 2
,4 l
iter
wat
er
per
pers
oon
verb
ruik
t, 0,
5 lit
er m
eer
dan
drie
ja
ar
gele
den.
G
elijk
tijdi
g da
alde
de
ha
ndaf
was
ov
erig
ens
met
0,2
lite
r. M
anne
n ve
rbru
iken
aa
nzie
nlijk
m
inde
r w
ater
da
n vr
ouw
en; 1
19.5
lite
r pe
r pe
rsoo
n pe
r da
g te
geno
ver
133.
2 lit
er p
er p
erso
on p
er
dag
voor
vro
uwen
.
Man
nen
verb
ruik
en
aanz
ienl
ijk
min
der
wat
er
dan
vrou
wen
; 119
.5 l
iter
per
pers
oon
per
dag
tege
nove
r 13
3.2
liter
per
per
soon
per
da
g vo
or v
rouw
en.
BE
SC
HE
RM
EN
Wat
er i
s m
oeili
jk s
til t
e ze
tten
, om
dat
het
zove
el
ener
gie
heef
t. E
en st
uwda
m is
een
ster
ke m
uur i
n ee
n ri
vier
om
de
stro
om te
gen
te h
oude
n. H
et o
pges
lage
n w
ater
is
eige
nlijk
ee
n en
ergi
evoo
rraa
d.
Men
sen
bouw
en v
an d
ie e
norm
e gr
ote
dam
men
om
dat
het
voor
vee
l di
ngen
geb
ruik
t ka
n w
orde
n. Z
odra
het
w
ater
bed
won
gen
is, k
an h
et a
ls en
ergi
ebro
n ge
brui
kt
wor
den.
De
dam
kom
t mee
stal
op
een
smal
pun
t met
ho
ge o
ever
s in
een
riv
ier
te li
ggen
. Dat
bes
paar
t ee
n ho
op m
ater
iaal
uit.
Ach
ter
de d
am k
omt s
teed
s m
eer
wat
er t
e st
aan.
Voo
rdat
er
zo’n
dam
geb
ouw
d w
ordt
, w
ordt
er
eers
t goe
d ge
keke
n of
er
geen
sted
en o
nder
w
ater
lope
n bi
j hoo
g w
ater
.
DIE
P W
ATE
R
Gro
ndw
ater
is
hoof
dzak
elijk
re
genw
ater
da
t in
de
gro
nd z
akt
tot
het
een
ondo
ordr
ingb
are
laag
te
genk
omt.
Ook
infi
ltree
rt e
r op
perv
lakt
ewat
er i
n de
bod
em, d
it he
et o
ever
gron
dwat
er. I
n N
eder
land
zi
t he
t gr
ondw
ater
tus
sen
de 4
0 en
200
met
er d
iep.
In
filtr
eren
d w
ater
bev
at n
a 6
tot
10 w
eken
gee
n fe
cale
org
anism
en m
eer.
Het
hee
t da
n hy
giën
isch
betr
ouw
baar
. A
ange
zien
gro
ndw
ater
op
de d
iept
e w
aar h
et d
oor w
ater
leid
ingb
edri
jven
wor
dt g
ewon
nen
altij
d ve
el l
ange
r in
de
gron
d he
eft
verb
leve
n, i
s he
t pe
r de
finiti
e hy
giën
isch
betr
ouw
baar
. H
et
gron
dwat
er m
oet e
chte
r no
g w
el b
ehan
deld
wor
den:
he
t is
zuur
stofl
oos,
rijk
aan
min
eral
en (
voor
al i
jzer
en
man
gaan
) en
CO
2. D
oor
belu
chtin
g en
filtr
atie
kr
ijgt
het
de g
ewen
ste
sam
enst
ellin
g. S
oms
wor
dt
het
wat
er
nog
onth
ard.
Voo
r dr
inkw
ater
ge
lden
st
reng
ere
norm
en q
ua s
amen
stel
ling
dan
voor
bro
n-
of m
iner
aalw
ater
.
Een
ce
ntra
leve
rwar
min
gske
tel
of
cv-k
etel
is
het
onde
rdee
l va
n ee
n ce
ntra
leve
rwar
min
gsin
stal
latie
da
t vo
or
war
m w
ater
zor
gt w
aarm
ee d
e ve
rblij
ven
in e
en p
and
verw
arm
d w
orde
n. D
it sy
stee
m
wor
dt d
e ce
ntra
le v
erw
arm
ing
geno
emd.
E
en
com
bike
tel
zorg
t te
vens
vo
or
het
war
me
tapw
ater
in e
en w
onin
g.
DE
CV
Een
cv-
kete
l w
erkt
mee
stal
op
aard
gas
of s
took
olie
en
verh
it m
et e
en b
rand
er
het
wat
er
in
het
geslo
ten
syst
eem
. E
en
circ
ulat
iepo
mp
zorg
t vo
or
de
circ
ulat
ie v
an h
et w
arm
e w
ater
in
het
syst
eem
. D
e cv
-ket
el
is aa
nges
lote
n op
ee
n ro
okaf
voer
kana
al
of
scho
uw
om
het
rook
gas
af
te
voer
en.
Een
th
erm
osta
at z
orgt
voo
r de
reg
elin
g va
n de
ket
elte
mpe
ratu
ur.
Een
cv-
kete
l w
erkt
mee
stal
op
aard
gas
of s
took
olie
en
verh
it m
et e
en b
rand
er
het
wat
er
in
het
geslo
ten
syst
eem
. E
en
circ
ulat
iepo
mp
zorg
t vo
or
de
circ
ulat
ie v
an h
et w
arm
e w
ater
in
het
syst
eem
. D
e cv
-ket
el
is aa
nges
lote
n op
ee
n ro
okaf
voer
kana
al
of
scho
uw
om
het
rook
gas
af
te
voer
en.
Een
th
erm
osta
at z
orgt
voo
r de
reg
elin
g va
n de
ket
elte
mpe
ratu
ur.
IJS
KO
UD
De
gesc
hied
enis
van
ijs
gaat
te
rug
naar
de
de
tijd
van
de R
omei
nen,
waa
r m
en
de a
llere
erst
e ke
er s
prak
van
een
sor
bet.
De
Rom
eine
n w
aren
er
ve
rzot
op
en
se
rvee
rden
hu
n ga
sten
m
et
dive
rse
ijsge
rech
ten
bere
id m
et s
neeu
w,
gem
engd
m
et h
onin
g, r
ozen
wat
er e
n fr
uit.
Tijd
ens
de o
verg
ang
van
de R
o-m
eine
n na
ar
de
mid
dele
euw
en
ging
er
veel
van
de
kenn
is ve
rlor
en.
De
Ara
bier
en n
amen
de
gehe
imen
ov
er e
n ve
rfijn
den
ze.
Het
is
ook
geen
toe
val
dat
Sici
lië,
dat
aan
de
gren
s va
n he
t Ara
bisc
he r
ijk la
g, d
e tr
aditi
e va
n ijs
ove
rnam
.M
arco
Pol
o w
as d
e ee
rste
die
in
1292
naa
r he
t w
este
n re
cept
en v
an
ijs m
eebr
acht
, die
wer
den
gem
aakt
do
or
mid
del
van
kuns
tmat
ige
bevr
iezi
ng.
Hij
nam
de
ze
tech
niek
ov
er
van
de
Chi
neze
n,
die
een
men
gsel
va
n w
ater
en
sa
lpet
er g
ebru
ikte
n om
het
wat
er
kuns
tmat
ig t
e be
vrie
zen.
Al
gauw
ve
rspr
eidd
e de
lek
kern
ij zi
ch o
ver
Ital
ië.
Voor
de
ge
schi
eden
is va
n he
t ro
omijs
m
oete
n w
e te
rugk
eren
na
ar h
et b
egin
van
de
Ren
aiss
ance
(v
roeg
e 15
de e
euw
). D
e te
chni
ek
van
koel
en b
esto
nd a
l, m
aar
wer
d st
eeds
ver
der
verfi
jnd.
Ste
eds
mee
r gr
onds
toffe
n kw
amen
voo
rhan
den
door
han
del m
et d
e ko
loni
es.
De
Sici
liaan
se p
oelie
r R
ugge
ri w
on m
et
een
crea
tie v
an “
een
bevr
oren
zoe
tighe
idje
” op
een
roe
mri
jke
wed
stri
jd v
an d
e C
atha
-ri
na d
e’ M
edic
i. H
ij w
as o
p sla
g be
roem
d en
ge
vraa
gd d
oor
alle
gro
te v
orst
enho
ven.
Hij
was
het
zo
beu
dat
hij
het
rece
pt n
aar
Ca-
thar
ina
de’ M
edic
i op
stuu
rde,
ver
borg
en i
n ee
n be
eldj
e, m
et d
e m
eded
elin
g da
t hi
j lie
-ve
r te
rugk
eerd
e na
ar z
ijn b
eroe
p al
s poe
lier.
Roo
mijs
wer
d zo
pop
ulai
r in
Ita
lië, d
at h
et
vroe
g om
een
gro
otsc
halig
e be
reid
ing.
In
1686
ve
stig
de
Proc
opio
C
olte
lli,
afko
m-
stig
uit
Sici
lië, z
ich
in P
arijs
en
star
tte
een
sem
i-in
dust
riël
e ijs
fabr
iek
op. A
l gau
w w
as
zijn
salo
n in
tern
atio
naal
bek
end.
Nap
oleo
n,
Cho
pin,
Bal
zac
en V
olta
ire
kwam
en e
r ov
er
de v
loer
. Een
kle
ine
hond
erd
jaar
na
de o
p-ri
chtin
g te
lde
de i
jssal
on m
aar
liefs
t ta
chtig
ve
rsch
illen
de s
mak
en.
Mar
co P
olo
was
de
eers
te d
ie i
n 12
92 n
aar
het
wes
ten
rece
pten
van
ijs
mee
brac
ht, d
ie w
erde
n ge
maa
kt
door
m
idde
l va
n ku
nstm
atig
e be
vrie
zing
. H
ij na
m
deze
te
chni
ek
over
va
n de
C
hine
zen,
di
e ee
n m
engs
el
van
wat
er
en
salp
eter
geb
ruik
ten
om h
et w
ater
ku
nstm
atig
te
bevr
ieze
n. A
l ga
uw
vers
prei
dde
de l
ekke
rnij
zich
ove
r It
alië
.
GE
VA
AR
LIJK
WA
TER
Een
tsu
nam
i is
een
supe
rgol
f di
e op
gan
g ko
mt
door
een
ond
erze
ese
aard
bevi
ng. H
et
zeew
ater
nee
mt
de e
nerg
ie v
an d
e aa
rdbe
-vi
ng o
p en
zet
dez
e om
in
krac
htig
e go
lf-be
weg
inge
n di
e ho
nder
den
of d
uize
nden
ki
lom
eter
s ov
er d
e aa
rdbo
l re
izen
en
elke
ku
st d
ie z
e be
reik
en g
rote
sch
ade
kunn
en
toeb
reng
en. V
ia t
suna
mi’s
heb
ben
dus
ook
onde
rzee
se a
ardb
evin
gen
een
verw
oest
end
effec
t op
het
land
.
GR
OTE
SC
HO
ON
MA
AK
Nie
t al
leen
afv
al v
an m
ense
n ve
rvui
lt w
ater
. W
ater
leid
inge
n ku
nnen
ge
maa
kt
zijn
va
n m
ater
iale
n di
e he
t w
ater
ve
rvui
len.
O
ok
kunn
en
de
klei
ne
bees
tjes
die
in
het
wat
er l
even
het
wat
er s
mer
ig
mak
en.
Opp
ervl
akte
w
ater
he
eft
zelfr
eini
gend
ve
rmog
en.
Dat
bet
eken
t da
t he
t zi
chze
lf sc
hoon
kan
mak
en.
Nat
uurl
ijk
doet
het
wat
er d
at n
iet e
cht z
elf.
In h
et w
ater
lev
en h
ele
klei
ne
bees
tjes.
Dez
e be
estje
s et
en
ande
re d
ode
dier
en e
n pl
ante
n di
e in
het
wat
er te
rech
t kom
en.
Bac
teri
eën
en
schi
mm
els
kunn
en
dit
soor
t vu
il oo
k op
ruim
en.
Ze
verw
erke
n di
t vu
il to
t or
gani
sch
afva
l.
Om
het
vui
l te
ver
wer
ken
hebb
en
deze
die
rtje
s, m
aar o
ok d
e ba
cter
ieën
en
de
schi
mm
els
zuur
stof
nod
ig. I
n w
ater
zit
zuur
stof
, maa
r ni
et z
ovee
l al
s in
de
luch
t na
tuur
lijk.
Als
er
veel
vui
l in
het
wat
er z
it, d
aalt
de
hoev
eelh
eid
zuur
stof
in
het
wat
er.
Als
er g
een
zuur
stof
mee
r in
het
w
ater
zit,
gaa
n de
die
rtje
s, m
aar
ook
de b
acte
riee
n en
de
schi
mm
els d
ood.
H
et w
ater
ver
liest
zijn
zel
frei
nige
nd
verm
ogen
, waa
rdoo
r he
t vu
il bl
ijft,
en
vaak
no
g vu
iler
wor
dt.
Het
en
ige
wat
hi
erte
gen
geda
an
kan
wor
den,
is
goed
opl
ette
n of
wat
er
niet
te
vuil
wor
dt e
n da
t er
gen
oeg
zuur
stof
in h
et w
ater
zit.
DO
OD
WA
TER
Doo
dwat
er is
een
zee
term
voo
r ee
n ve
rsch
ijnse
l da
t on
tsta
at
wan
neer
een
laag
met
zoet
wat
er
of b
rak
wat
er r
ust
bove
nop
een
laag
met
zw
aard
er z
out
wat
er,
waa
rbij
de
beid
e la
gen
zich
ni
et v
erm
enge
n. E
en s
chip
dat
hi
erin
ter
echt
kom
t en
wei
nig
voor
tstu
win
gsve
rmog
en
heef
t, ka
n hi
erdo
or
ster
k w
orde
n be
perk
t in
zi
jn
snel
heid
of
ze
lfs b
ijna
tot
stils
tand
wor
den
gebr
acht
. Ve
el
ener
gie
die
voor
tkom
t ui
t de
sch
roef
van
he
t sch
ip le
idt s
lech
ts to
t gol
ven
en t
urbu
lent
ie t
usse
n de
bei
de
lage
n.
Bijn
a ie
dere
zo
mer
ve
rdri
nken
er
hel
aas
enke
le p
erso
nen
bij
het
over
zwem
men
van
een
die
p m
eer,
zoal
s bi
jvoo
rbee
ld
een
grin
dput
. D
it is
mer
kwaa
rdig
om
dat
het
niet
al
leen
on
geoe
fend
e zw
emm
ers
maa
r oo
k pe
rson
en
betr
eft
die
wet
en
dat
zij
het
mee
r ku
nnen
ov
erst
eken
, en
om
dat
het
vaak
pl
aats
vind
t tij
dens
moo
i w
eer,
op
kalm
e w
arm
e da
gen.
Mer
kwaa
rdig
is
ook
dat
med
isch
onde
rzoe
k va
n te
rnau
wer
nood
ge
redd
en
uitw
ijst
dat
er,
afge
zien
van
tot
ale
uitp
uttin
g, g
een
duid
elijk
e oo
rzaa
k is,
zoa
ls be
dwel
min
g do
or g
iftig
e al
gen
of o
nder
koel
ing.
Kan
het
zijn
da
t de
ze z
wem
mer
s he
t sla
chto
ffer
zijn
gew
orde
n va
n ee
n on
tmoe
ting
met
‘doo
d-w
ater
’?
WE
NS
PU
T
Milj
onai
r w
orde
n? B
eroo
f een
wen
sfon
tein
. E
en o
p de
vijf
men
sen
over
de
hele
wer
eld
gooi
t re
gelm
atig
een
mun
t in
het
wat
er.
Volg
ens
de l
aats
te b
erek
enin
gen
puile
n de
pu
tten
, vijv
ers e
n fo
ntei
nen
uit:
4,5
milj
oen
euro
per
jaar
bes
tede
n w
e aa
n ‘w
egge
gooi
d ge
ld’.
Uit
het
rapp
ort
‘Fou
ntai
n M
oney
M
ount
ain’
van
fina
ncie
el m
arke
tingb
urea
u Te
amsp
irit
blijk
t da
t ee
n vo
lwas
sene
ge
mid
deld
46
eu
roce
nt
per
keer
he
t w
ater
in
gooi
t. Tw
intig
pro
cent
van
alle
vo
lwas
sen
wer
eldb
urge
rs d
oet
in z
ijn le
ven
mee
r da
n éé
n w
ens.
Bij
elka
ar o
pget
eld
kunn
en w
e du
s st
elle
n da
t w
ensv
ijver
s ee
n w
are
goud
mijn
zijn
gew
orde
n. M
aar
voor
w
ie?
Het
zijn
voo
ral
de g
oede
doe
len
die
bij
vers
chill
ende
vijv
ers
voor
aan
in d
e ri
j st
aan.
Den
k aa
n de
ber
oem
de T
revi
-fon
tein
in
Rom
e. H
et g
eld
dat
zij
met
het
gro
te
sche
pnet
wet
en t
e va
ngen
is
bedo
eld
om
de k
as t
e sp
ekke
n. T
erec
ht?
Volg
ens
veel
m
ense
n w
el. W
at i
s er
nou
leu
ker
dan
de
span
ning
van
een
geh
eim
e w
ens
te v
oele
n én
te
real
isere
n da
t je
weg
gego
oid
geld
een
fa
ntas
tisch
e be
stem
min
g kr
ijgt?
WA
TER
VA
L
Wan
neer
w
e ee
n w
ater
val
will
en
bouw
en,
moe
ten
we
er to
ch o
p le
tten
dat
het
val
lend
wat
er
niet
gaa
t ov
erhe
erse
n, w
ant
dan
kan
een
wat
erva
l ir
rite
rend
wer
ken
in p
laat
s va
n ru
stge
vend
. Een
w
ater
val v
an z
o’n
80 c
m h
oog
is on
geve
er t
ot 5
0 m
ver
hoo
rbaa
r. W
ees
hier
voo
rzic
htig
mee
.E
en g
oede
en
stev
ige
basis
is h
eel b
elan
grijk
w
ant
een
zelf
gem
aakt
e w
ater
val h
eeft
heel
w
at
gew
icht
. E
en
goed
e on
ders
teun
ing
is he
el
bela
ngri
jk.
Er
zijn
ve
rsch
illen
de
mog
elijk
hede
n om
de
on
derb
ouw
te
m
aken
. D
it ka
n zi
jn i
n ho
ut,
al d
an n
iet
verd
uurz
aam
d, o
f in
har
dhou
t. W
e ku
nnen
oo
k de
ond
erbo
uw m
etse
len.
Het
pri
ncip
e bl
ijft
stee
ds h
etze
lfde.
Een
wat
erva
l be
staa
t ui
t m
eerd
ere
verv
alle
n of
eta
ges.
De
trap
tred
en
mak
en w
e on
geve
er 4
0 cm
bre
ed
en h
et h
oogt
ever
schi
l ho
uden
we
op 2
0 to
t 25
cm
. Zo
mak
en w
e bi
j de
ze w
ater
val d
rie
verv
alle
n. T
usse
n de
hou
ten
of b
eton
nen
cons
truc
tie
voer
en w
e gr
ond
aan
en d
rukk
en
deze
hee
l goe
d aa
n. O
ok a
chte
r de
wat
erva
l br
enge
n w
e vo
l-do
ende
gro
nd a
an. D
it zo
rgt
ervo
or d
at o
nze
wat
erva
lcon
-st
ruct
ie h
eel s
tabi
el z
al z
ijn.
Verg
eet
ook
niet
op
voor
hand
een
da
rm m
ee i
n de
gro
nd t
e w
erke
n va
n aa
n de
vijv
erra
nd t
ot a
chte
raan
de
wat
erva
l. D
eze
darm
zal
lat
er
aang
eslo
ten
wor
den
op d
e po
mp
en z
o za
l on
ze w
ater
val
van
wat
er
voor
zien
wor
den.
Na
de b
asisc
onst
ruct
ie k
omt
de o
pbou
w
van
de e
tage
s m
et p
latt
e st
enen
en
keie
n.
Bij
een
folie
vijv
er m
aken
we
de w
ater
val
met
m
inst
ens
0,8
mm
di
kke
folie
. B
ij po
lyes
terv
ijver
s m
aken
w
e de
w
ater
val
verd
er i
n po
lyes
ter.
Bij
het
aanb
reng
en v
an
folie
of
poly
este
r m
oete
n w
e er
op t
oezi
en
dat
ons
wat
er
late
r ni
et
lang
shee
n de
w
ater
valr
and
kan
weg
lope
n. D
e zi
jkan
ten
zulle
n w
e w
at
moe
ten
opho
gen
en
we
mak
en e
en o
verl
oop
naar
de
vijv
er t
oe.
Een
wat
erva
l be
staa
t ui
t m
eerd
ere
verv
alle
n of
eta
ges.
De
trap
tred
en
mak
en w
e on
geve
er 4
0 cm
bre
ed
en h
et h
oogt
ever
schi
l ho
uden
we
op 2
0 to
t 25
cm
. Zo
mak
en w
e bi
j de
ze w
ater
val d
rie
verv
alle
n. T
usse
n de
hou
ten
of b
eton
nen
cons
truc
tie
voer
en w
e gr
ond
aan
en d
rukk
en
deze
hee
l goe
d aa
n. O
ok a
chte
r de
PO
SE
IDO
N
Pose
idon
had
een
stu
g ka
rakt
er:
het
was
ee
n ru
ziez
oeke
r. H
oew
el
hij
gelij
k w
as
aan
Zeu
s, kr
eeg
hij
veel
m
inde
r m
acht
to
ebed
eeld
. Hij
trok
zic
h te
rug
in d
e di
epte
va
n de
zee
ën e
n bo
uwde
daa
r zi
jn p
alei
s. O
ver
hem
is
eige
nlijk
wei
nig
beke
nd. H
ij w
as z
eer
mac
htig
en
hoew
el h
ij de
god
van
de
zee
ën w
as,
prob
eerd
e hi
j to
ch s
teed
s la
nd t
e be
mac
htig
en. A
ls pe
rson
ifica
tie v
an
het
wat
erel
emen
t, w
erd
Pose
idon
al
tijd
besc
houw
d al
s de
god
van
de v
ruch
tbaa
rhei
d en
de
plan
teng
roei
.
Met
zi
jn
reus
acht
ige
drie
tand
w
oeld
e hi
j de
go
lven
van
de
zee
om e
n ve
roor
zaak
te s
torm
en
en
nood
wee
r, te
rwijl
hi
j m
et
zijn
go
uden
w
agen
ove
r de
zee
ree
d. W
anne
er h
ij kw
aad
was
, ve
roor
zaak
te h
ij st
orm
en e
n ov
erst
rom
inge
n, o
f lie
t de
riv
iere
n ui
tdro
gen.
Hij
was
ook
in
staa
t de
aar
de t
e la
ten
beve
n. H
ij st
uurd
e de
men
sen
ook
guns
tige
win
den
en sc
honk
de
zeel
iede
n ee
n be
houd
en v
aart
. In
zijn
imm
ense
sta
llen
hiel
d hi
j w
itte
paar
den
met
gou
den
man
en o
m z
ijn g
oude
n ka
r te
tre
kken
. Nep
tunu
s go
ld a
ls de
tem
mer
van
he
t re
npaa
rd e
n w
erd
als
ridd
erlij
ke g
od v
eree
rd.
Hij
trou
wde
Am
phitr
ite d
ie h
em d
rie
kind
eren
sc
honk
, maa
r w
as n
et z
o on
trou
w a
ls zi
jn b
roer
, Z
eus.
Vaak
moe
st h
ij zi
ch v
erm
omm
en o
m d
e vr
ouw
en t
e kr
ijgen
die
hij
wild
e, w
at m
eest
al
gebe
urde
in d
e ge
daan
te v
an e
en p
aard
.Po
seid
on w
ilde
graa
g la
nd b
ezitt
en e
n is
vaak
te
n st
rijd
e ge
trok
ken
tege
n go
dinn
en
zoal
s A
then
a en
Her
a om
hun
lan
d te
bem
acht
igen
, m
aar h
et is
hem
noo
it ge
lukt
. Ook
ver
kond
igde
hi
j vaa
k de
uitv
inde
r te
zijn
van
din
gen
die
hij
nooi
t ui
tgev
onde
n ha
d, b
ijvoo
rbee
ld d
at h
ij de
sc
hepp
er w
as v
an h
et p
aard
. In
iede
r ge
val w
as
hij h
et d
ie p
aard
enre
nnen
org
anise
erde
.
LEEFBAAR
Langs de Nijl is één van de weinige leefbare gebieden in Egypte. Op nachtbeelden van de aarde is ook goed te zien dat hier de meeste mensen wonen.
HAAIEN
Een haai heeft een aantal zintuigen waarmee hij goed kan jagen. Zo hebben haaien een goede neus. Ze kunnen één druppel bloed in honderd miljoen druppels water ruiken. Haaien kunnen goed zien in donker en troebel water. Zij hebben daarvoor speciale cellen op de achterkant van hun oog. Deze kaatsen het licht terug. Katten hebben ook zulke ‘spiegeltjes’. Een haai kan daardoor goed een zwemmende vis zien. Haaien hebben geen oorschelpen. Maar ze kunnen goed horen. Haaien hebben zintuigen in de zijkant van hun lichaam. Deze heten het ‘zijlijnorgaan’. Hiermee kunnen haaien bewegingen in het water voelen. Zo weten ze hoe ze zelf zwemmen. Maar ook waar prooidieren zwemmen.
De haai heeft nog een bijzonder zintuig. Dit zijn de ampullen van Lorenzini. Deze zitten in de snuit van de haai. Hiermee voelen haaien elektriciteit in het water. Een dier is altijd elektrisch geladen. Een haai voelt dit en zoekt zo naar prooidieren. Soms vallen haaien per ongeluk elektriciteitsdraden op de zeebodem aan. Ze voelen de elektriciteit en denken dat het een dier is.
VRIEZER
Voor de 20e eeuw was het moeilijk om voedingsmiddelen langere tijd te bewaren. Grotere huizen hadden een diepe kelder of een bijgebouwtje waarin grote ijsblokken voor enige koelte moesten dienen: de ijskelders of ijskasten. Met de uitvinding van de moderne koelkast - die dus niet toevallig vaak nog ijskast wordt genoemd - werd het bewaren van producten stukken gemakkelijker.
De eerste koelkasten werden al in de 18e eeuw ontwikkeld, maar lange tijd waren deze dure en logge apparaten geen optie voor een gewoon huishouden. Toch kwamen al in de 19e eeuw de eerste commerciële koelkasten op de markt, vooral bedoeld voor bedrijven. Door allerlei technische verbeteringen was het vanaf de jaren twintig mogelijk om ook voor gewone gezinnen koelkasten te produceren en al in de jaren dertig hadden veel Amerikaanse huishoudens een koelkast. Europa volgde al gauw. In de tweede helft van de 20e eeuw groeide de koelkast uit tot een onmisbaar element in ieder westers huishouden.
STROOM OPWEKKEN
Het benutten van waterkracht kent een lange geschiedenis. Waterkracht is in het verleden veelvuldig ingezet voor het mechanisch bewerken van allerlei grondstoffen, zoals graan en hout. Traditioneel werd de energie van water omgezet met waterwielen, zie Figuur 1. Deze waterwielen werden al gebruikt in de tweede of derde eeuw voor Christus.
De kracht van stromend en vallend water kan met behulp van een waterturbine in een draaiende beweging worden omgezet. Door de as van de turbine te koppelen aan een generator wordt elektriciteit opgewekt. De werking van deze generator is te vergelijken met een fietsdynamo.
Bij deze waterwielen wordt het verval van een waterstroom direct omgezet in een draaiende beweging van het wiel. Later ontstond daaruit het waterwiel van ‘Poncelot’ die de valhoogte van het water (potentiële energie) eerst omzette in snelheid van het water (kinetische energie). Dit vond plaats in een aanstroom kanaal of buizenstelsel. Het water spoot vervolgens met grote snelheid tegen een waterwiel aan. Het ‘Poncelot’-wiel kan worden beschouwd als de voorloper van de zogenaamde moderne
‘ impuls ’-water turbine. Zo’n waterturbine wordt gebruikt in een moderne waterkrachtcentrale waar-bij een groot verval wordt omgezet in hoge watersnel-heden.
LICHTSNELHEID
De lichtsnelheid is de snelheid waarmee het licht en andere elektromagnetische straling zich voortplant. In vacuüm heeft de lichtsnelheid voor alle frequenties (in SI-eenheden) de waarde: c = 299 792 458 m/s
De lichtsnelheid in vacuüm is geen meetwaarde, maar een natuurkundige constante, waarvan de bovenstaande waarde exact gedefinieerd is. Deze wordt daarom gebruikt bij de definitie van de lengte van de standaardmeter: een meter is gedefinieerd als de afstand die het licht in 1/299 792 458 seconde aflegt.
Het getal wordt vaak afgerond naar 300 000 000 meter per seconde en in populaire literatuur naar 300 000 kilometer per seconde. In een ander medium dan het vacuüm is de lichtsnelheid lager dan deze waarde (in lucht 0,03% lager). De verhouding van c en de fasesnelheid in een medium is de brekingsindex van dat medium. De lichtsnelheid in een medium hangt in het algemeen niet alleen van de stof af, maar ook van de golflengte van het licht dat men beschouwt. In vacuüm is de lichtsnelheid voor alle golflengten gelijk.
Het poollicht hangt samen met uitbarstingen (plasmawolken) op de zon, waarbij grote hoeveelheden geladen deeltjes het heelal ingeslingerd worden. Het aardmagnetisch veld zorgt ervoor dat de deeltjesstroom in de omgeving van de aarde wordt afgebogen en in de buurt van de Noord- en Zuidpool met verhoogde snelheid de atmosfeer binnendringt. De van de zon afkomstige deeltjes bevatten veel energie, die in de bovenste kilometers van de atmosfeer door botsingen wordt overgedragen op zuurstof- en stikstofatomen. Die energie komt uiteindelijk weer vrij en wordt op 80 tot 1000 kilometer hoogte uitgestraald in de vorm van het kleurrijke poollicht. Dit werd pas in 1957 ontdekt, tijdens het Internationaal Geofysisch Jaar.
NOORDERLICHT
Voordat de wetenschap met de verklaring voor het ontstaan van het poollicht kwam, waren er meerdere verklaringen voor het poollicht te vinden in de folklore en mythologieën van verschillende culturen. Het beeld op leven en dood, het verband met de geestenwereld en de strijd tussen bovennatuurlijke krachten in de hemel, zijn hiervan een voorbeeld. Men denkt ook dat het verschijnsel voor veel mensen angstaanjagend was.
De Cree-indianen geloofden dat wie stierf, in een dansende geest “de geest van de aurora” belandt. Zij hebben de aurora’s altijd als heilig beschouwd. Ook de folklore en mythologie van volkeren, zoals de Inuitmythologie en de Nieuw-Zeelandse Maori’s, staat bol van verwijzingen naar de aurora’s, of “het branden van de hemel”. Scandinaviërs vroegen zich af of het een weerspiegeling van de zee of zelfs van een school haringen was.
OPGESLAGEN
Bij een batterij worden via een chemische reactie aan de min-pool elektronen vrijgemaakt, terwijl aan de plus-pool op hetzelfde moment via een andere chemische reactie elektronen worden gebonden. Via een op de batterij aangesloten component (bijvoorbeeld een lampje) kunnen nu de elektronen vanaf de min-pool, door het lampje, naar de plus-pool stromen.
Bij een oplaadbare batterij zijn de chemische processen omkeerbaar: door het aan-leggen van een elektrische spanning kan men een elek-tronenstroom in omgekeerde richting forceren en zullen de chemische reacties dan om-gekeerd verlopen: er wordt dus energie opgeslagen.
Een niet-oplaadbare batterij maakt gebruik van chemische processen die op deze manier niet omkeerbaar zijn, zodat een eenmaal ontladen batterij niet meer opnieuw opgeladen kan worden. Wel zijn er in het verleden niet onverdienstelijke pogingen tot herladen gedaan met bijzondere technieken.
Een 22,5V-batterijEen batterij bestaat uit een of meer elektrochemische cellen. De cellen kunnen parallel of in serie geschakeld zijn, of een combinatie daarvan. Parallel geschakelde cellen leveren dezelfde elektrische spanning als een enkele cel, maar kunnen een grotere elektrische stroom leveren. In serie geschakelde cellen leveren een hogere spanning, maar kunnen dezelfde stroom leveren als een enkele cel. Veel in de praktijk gebruikte batterijen, zoals de 9-volt batterij in consumentenelektronica en de 12-volt accu in auto’s bestaan uit in serie geschakelde cellen. Zowel bij de serieschakeling als bij de parallelschakeling is de opgeslagen energie in de batterij gelijk aan de som van de opgeslagen energie in de afzonderlijke cellen. Een batterij waarvan de reagerende bestanddelen tijdens de werking nog kunnen worden aangevoerd heet een brandstofcel, zie aldaar.
De spanning aan de klemmen van een batterij, de klemspanning, is afhankelijk van de ladingstoestand, de inwendige weerstand en de belasting van de batterij. Bij belasting heeft een batterij een lagere spanning dan onbelast doordat de geleverde stroom een spanningsval veroorzaakt over de inwendige weerstand. De inwendige weerstand kan veranderen door ontlading en veroudering van de batterij.
Doordat diepzeehengelvis-sen elkaar slechts zelden te-genkomen is de voortplan-ting moeizaam. Daarom heeft de diepzeehengelvis een bijzondere manier van voortplanten.
EIGEN LICHT
Hengelvissen kan je in bijna in elke oceaan vinden, maar daarvoor moet je wel duiken tot 4000 meter diep-te. Op deze diepte kan het zonlicht niet doordringen, dus het is er vol-ledig donker. In deze duisternis is het niet makkelijk om voedsel te vinden. Het vrouwtje heeft er iets op gevonden. Ze draagt haar eigen “lantaarntje”. Het lantaarntje is een soort hengel op de kop van het dier. Hierin zitten miljoenen lichtge-vende bacteriën, en door de hengel heen en weer te bewegen worden prooien aangetrokken. Maar ook mannetjes worden met dit lichtge-vende aas gelokt!
Een mannetje is ongeveer tien keer zo klein als een vrouwtje, maar be-schikt over een uitstekend reukver-mogen. Hij besteedt het eerste deel van zijn leven in duisternis, rond-zwemmend op zoek naar de geur van een vrouwtje. Als het mannetje eenmaal volwassen is, bijt hij zich vast in de buik van een vrouwtje dat hij heeft kunnen vinden. Dan scheidt het mannetje een enzym af, waardoor de huid van het vrouwtje en zijn eigen huid smelten. Na ver-loop van tijd vergroeien beide vis-sen, totdat ze uiteindelijk dezelfde bloedsomloop en organen delen. Het mannetje dient het vrouwtje nu alleen nog te bevruchten. Door-dat het mannetje direct vergroeid is met het vrouwtje kan het vrouwtje eitjes leggen wanneer ze maar wil.Het mannetje blijft tot aan de dood van het vrouwtje vastzitten en zal uiteindelijk zelf ook sterven, om-dat hij geen voedingsstoffen meer krijgt.
VERBINDING
Hoogspanningsmasten worden gebruikt voor het transport van grote hoeveelheden elektrische energie over relatief grote afstanden. De hoogspanning wordt bovengronds getransporteerd met hoge masten. Omdat de opgewekte stroom van de centrales 3-fasig is, is het aantal draadbundels op een hoogspanningsmast een veelvoud hiervan (meestal 6 of 9). Een enkel 3-fasensysteem van drie kabels wordt een ‘circuit’ genoemd. Om asymmetrie in het drie-fasensysteem te verminderen worden op regelmatige afstanden de kabels binnen een circuit gewisseld. De hoogspanningsmast op de foto is zo’n wisselmast.
Extra draden boven op de masten dienen als bliksemafleider. Om te voorkomen dat vogels in de draden vliegen (zogenaamde draadslachtoffers) worden langs de vogeltrekroutes vogelweringspiralen aan de bliksemdraad gehangen om de zichtbaarheid te vergroten. Ook zitten er op verschillende locaties (vaak gekleurde) bollen op de bovenste of onderste lijnen. Deze dienen als baken voor de lucht-
en scheepvaart. In enkele van deze bollen zitten radarreflectoren, die opgevangen worden door de radar van vliegtuigen en schepen. Deze beide soorten bollen dienen als waarschuwing voor beide groepen. De veronderstelling dat de bollen er zitten ter bescherming van (trek)vogels is een wijd verspreide fabel. Velen ervaren de hoogspanningsmasten als een storend element in het landschap.
STATISCH
Statische elektriciteit is in feite ‘rusten-de’ elektriciteit en niets anders dan een overschot (negatieve lading) of gebrek (positieve lading) aan elektronen op een geïsoleerd lichaam. Dit in tegenstelling tot de dynamische elektriciteit die door het elektriciteitsnet verdeeld wordt. Bij statische elektriciteit zijn de typi-sche waarden van weerstand, stroom en spanning dan ook geheel verschillend van die van de dynamische elektriciteit.
Om een ontlading van statische elektriciteit te kunnen krijgen, moet er uiteraard eerst een oplading van statische elektriciteit plaatsvinden. Vele materialen of stoffen die we in het dagelijks leven tegenkomen zijn in meer of minder mate oplaadbaar. De zogenaamde tribo-elektrische oplading. Tribo-oplaadbare materialen zijn bijvoorbeeld vrijwel alle soorten plastic (polyethyleen, PVC, teflon, …), in kleding gebruikte kunststoffen als nylon en dralon, maar ook natuurlijke stoffen als (mensen-)haar en
wol. Al deze materialen worden opgeladen door wrijving. Dit kan door wrijving tussen twee dezelfde materialen, maar ook tussen twee verschillende. Het optreden van statische elektriciteit en de gevaren en moeilijkheden die daardoor ontstaan zijn niet alleen afhankelijk van de eigenschappen en de methode van bewerking van de stof, maar ook van een aantal externe factoren zoals temperatuur en vochtigheid. Indien twee verschillende stoffen met elkaar in contact zijn, zullen de elektronen van de aan het oppervlak aanwezige atomen zich hergroeperen. Er treedt tenslotte een evenwichtstoestand
tenslotte een evenwichtstoestand op waarbij de ene stof een overschot en de andere stof een even groot tekort aan elektronen krijgt, waardoor de stoffen elkaar zullen aantrekken. Worden deze stoffen nu door mechanische arbeid gescheiden dan kan, afhankelijk aan de geleiding van de stoffen en van de separatiesnelheid, dit overschot respectievelijk tekort aan elektronen grotendeels blijven bestaan. Dit gebeurt
bijvoorbeeld bij slecht geleidende stoffen of bij een geïsoleerd opgesteld geleidend lichaam. In zo’n geval is dan minstens één der stoffen ‘statisch’ geladen.
ZONDER STROOM
Er zijn twee aspecten die invloed hebben op de continuïteit van de voorziening in energie. Het eerste aspect betreft het falen van de gas of stroomvoorziening. Dit kan verschillende, voorzienbare en onvoorzienbare oorzaken hebben, waaronder weersomstandigheden, vandalisme, terrorisme en technisch of menselijk falen. Dit soort storingen vraagt om direct ingrijpen vanuit de bedrijfsvoeringcentra; keuzemarges zijn vaak niet aanwezig door de tijdsdruk en de lokale technische randvoorwaarden.
Het tweede aspect is het bewust afschakelen, bijvoorbeeld bij koelwaterproblemen tijdens warme, droge zomers; bewust afschakelen geldt alleen voor elektriciteit. Voor het bewust afschakelen zijn plannen opgesteld, het plan voor de regio Zuidoost-Brabant is hieronder beschreven.
Bij langdurige uitval kan behoefte aan noodstroomvoorziening ont-staan. Bedrijven en instellingen kennen echter een eigen verant-woordelijkheid, en zullen er op ge-wezen worden dat zij, ten behoeve van hun bedrijfsprocessen, zelf moeten zorg dragen voor nood-voorzieningen.
CHINA
De Verenigde Staten zijn niet meer de grootste verbruikers van energie in de wereld. De koppositie is het afgelopen jaar overgenomen door China. Dat blijkt uit gegevens van het Internationaal Energie Agent-schap. Dit gegeven past in het beeld dat ontwikkelingslanden momen-teel vooropgaan in de wereldwijde economie. China consumeerde het afgelopen jaar bijna 2,3 miljard ton aan olie-equivalent energie. De Verenigde Staten bleven steken op iets minder dan 2,2 miljard ton
GLOEILAMP
Veel mensen zeggen dat de uit-vinder van de gloeilamp Edison was, maar hij was slechts een van de velen die hielpen bij het maken van een middel om met elektrici-teit licht te maken. De bestaande koolstofbooglamp was niet handig genoeg. In 1801 experimenteerde Humphry Davy al met een gloei-ende platinadraad, die meteen ver-brandde.
In 1854 slaagde Heinrich Göbel uit Duitsland erin de eerste echte gloeilamp te maken. Göbels lamp brandde 400 uur. Edison voegde 25 jaar later octrooi aan op de lamp. Naast Göbel en Edison worden ook de Rus Alexander Lodygin (1872) en de Engelsman Joseph Swan (1878) genoemd als uitvin-der van de gloeilamp. De lichtop-brengst van deze kooldraadlampen was echter zo laag dat, met name Duitse wetenschappers, op zoek gingen naar betere gloeidraden. Zo gebruikte Carl von Welsbach gloei-draden van osmium (1902), terwijl Otto Feuerlein en Werner von Bol-ton tantaal toepasten. Het was ech-ter de Amerikaan William David Coolidge die in 1910 gloeidraden wist te maken van getrokken wol-fraam, het metaal met het hoogste smeltpunt.
GROENE STROOM
Groene stroom is elektriciteit opgewekt uit duurzame energiebronnen. Het begrip wordt gebruikt om een onderscheid te maken met de gewone elektriciteit, die dan “grijze stroom” wordt genoemd. In het elektriciteitsnet is er fysisch gezien uiteraard geen verschil tussen beide.
Duurzaam betekent dat de energie-bron onuitputtelijk is. Want groene energiebronnen zullen nooit opra-ken. Het zijn bijvoorbeeld de zon, de wind of waterkracht.
Olie, gas en kolen zullen langzaam maar zeker opgestookt raken. Hoewel de voorraden van aardgas, aardolie en steenkool nog toereikend zijn voor tientallen jaren, raken de meeste in de loop van de 21ste eeuw al op.
De zon zal nog wel even schijnen, de wind zal blijven waaien en er zal altijd water zijn.
KORTSLUITING
Stroomdraden zijn over het algemeen geïsoleerd door een kunststof mantel van bijvoorbeeld pvc. De draden in een transformator hebben een beschermingslaag van emaille of schellak. Als deze isolatie rondom de stroomdraden beschadigd raakt, dan kunnen de draden contact met elkaar maken, waardoor er een stroom gaat lopen. Bij direct contact zal er een grote stroom lopen, maar het contact kan ook lopen via een vochtig materiaal, of via een oxidatielaag, etc. In dat laatste geval zal er geen grote stroom lopen, maar er ontstaat wel warmteontwikkeling die brand tot gevolg kan hebben.
Bij draden in een auto, vliegtuig of onderzeeboot kan de isolatie beschadigd raken als deze tegen een scherpe rand ligt of aan een te hoge temperatuur wordt blootgesteld.
Bovengrondse hoogspanningslei-dingen en telefoondraden zijn niet geïsoleerd en kunnen in heftige stormen en tornado’s onbedoeld met elkaar in aanraking komen waardoor er ook kortsluiting ont-staat. Op filmbeelden van tornado’s
in de Verenigde Staten is soms een imposant vuurwerk te zien als dit plaatsvindt.
Kortsluiting kan ook ontstaan door een voorwerp dat in meerdere of mindere mate stroom geleidt (bv. een stuk metaal, water of een insect).
Bij onvoldoende beveiliging kan de kortsluitstroom zo groot zijn dat veel warmte en vonken of zelfs een vlamboog ontstaan (net als bij elektrisch lassen), met het risico van brand. De warmte die ontstaat in koperbanen op een printplaat kan de koperbaan doen verdampen.
Sommige batterijen kunnen ontploffen als ze door kortslui-ting te veel stroom moeten le-veren.
VERDRAGEN
Het kan raar klinken, maar van de volts (de spanning) ga je niet dood. Een weidraad bijvoorbeeld kan een schok geven van 60.000 Volt. Het zou economisch een ramp zijn, mocht ieder paard of koe ‘doodgeslagen’ worden door met zijn neus tegen de afrastering te tikken.
Het dodelijkste aan electriciteit is de intensiteit I, de stroomsterkte (de Ampèrage, gemeten in A of mA). Vandaar dat de huiselijke 220V dodelijk is, omdat er ook stroomsterkte aanwezig is.
Wisselstroom is gevaarlijker omdat hij wisselt van faze en dit zo’n 50 x per seconde. D.w.z. dat de stroom zo’n 50x/s het hart raakt met 10 mA en de kans veel groter is om de kwetsbare faze van 1 cyclus te raken. Dat is niet het geval met gelijkstroom: daar heb je enkel de slag van het ‘opzetten’.Een tasergun is niet dodelijk,
maar ‘knockt’ je out met een kracht die 30 x groter is dan de klap die je voelt aan een weidraad die je vastpakt.
De combinatie zero intensiteit, gelijkstroom en huidweerstand maken van een tasergun geen dodelijk wapen. Voeg er stroomsterkte aan toe en het wordt een blikseminslag: daarvan weet je dat velen dat niet overleven.
TELEVISIE
In 1951 werd Nederland 1 het eerste Nederlandse televisiestation. In 1967 werd kleurentelevisie officieel in Nederland geïntroduceerd. Het in Nederland geadopteerde kleurensysteem was het door de Duitse Dr. Walter Bruch van Telefunken uit het Amerikaanse NTSC systeem doorontwikkelde PAL systeem. Rond 1985 hadden de meeste Nederlandse huishoudens een kleurentoestel aangeschaft en was het aantal publieke televisiezenders gestegen tot 3. Populaire televisieprogramma’s als Spel zonder grenzen, Swiebertje, de De lopende band en een dramaserie als De glazen stad trokken vele miljoenen kijkers; televisiekijken werd algemeen de belangrijkste vorm van vrijetijdsbesteding en nam steeds meer de rol over van het traditionele gezelschapsspel of het lezen van een boek. Critici begonnen zich te roeren en wezen op de bedenkelijke invloeden
en wezen op de bedenkelijke invloeden van geweld en seks op de televisie, vooral op de jeugd. De Amerikaanse socioloog en pedagoog Neil Postman schreef een boek getiteld Wij amuseren ons kapot. Hij doelde daarmee vooral op het vluchtige karakter en de afstompende invloed van de media, met name de televisie. Hij was ook tegen de commercialisering van de media. Rond het begin van de 90-er jaren veranderde er in Nederland in dat opzicht ook veel.
HOOGSTE PUNT
Bliksem is een grote vonk die in de atmosfeer optreedt tijdens onweer.De bliksem is één van de gevaarlijk-ste weersverschijnselen. Het is dan ook raadzaam om bescherming te zoeken, zeker wanneer het onweer nabij is en de tijd tussen bliksem en donder minder dan 10 seconden bedraagt.
SIDDERALEN
Voorzichtig manoeuvreren is belangrijk om een prooidier onopgemerkt te naderen. In troebel water is een snelle achtervolging niet mogelijk. Door zich rustig te bewegen, voorkomt de Sidderaal bovendien
De Sidderaal leeft in troe-bele kreken en poelen. Hij neemt zijn omgeving waar via een elektrisch veld. De spieractiviteit van andere dieren veroorzaakt kleine veranderingen in dat veld. Zo vindt de Sidderaal zijn prooi, die door een sterke stroomstoot wordt verlamd,
Volwassen dieren (met een lengte tot 2 meter) kunnen spanningen genereren tot 500 volt bij een stroom van 1 ampère, uit de wet van vermogen (P = U x I) is dit dus 500 volt x 1 ampère = 500 watt.
Eén van deze schokken zou nog door een volwassen mens te overleven zijn maar een aantal schokken achter elkaar heeft zeker de dood tot gevolg.
Deze spanning wordt op-gewekt door een lading ge-stapelde elektrische cellen, een soort natuurlijke batte-rij. Deze cellen produceren elk 0,15 V door kalium- en natriumionen te pompen. Een sidderaal heeft duizen-den van deze cellen gesta-peld, om zo tot aan de 500 V te kunnen komen. On-volwassen sidderalen kun-nen een spanning van rond de 100 V genereren.
Een turbine is een rad met schoepen. Het wordt aan het draaien gebracht doordat er stoom tegenaan wordt geblazen. De turbine brengt de generator aan het draaien, waardoor er elektriciteit wordt opgewekt. Samen met de generator zou je het de dynamo van de elektriciteitscentrale kunnen noemen.
Als de stoom door de turbine is gegaan kan het niet meer gebruikt worden. De stoom wordt dan in de condensator afgekoeld door koelwater tot het ketelwater is. Het ketelwater wordt dan naar de ketel gepompt. Daar wordt het opnieuw heel heet gemaakt en wordt het weer stoom.
In de generator zitten grote magneten. Als deze magneten ronddraaien wordt er energie (elektriciteit) opgewekt. De magneten in de generator gaan pas draaien als het schoepenrad van de turbine draait. Daarvoor is stoom nodig dat tegen de schoepen wordt aangeblazen.De werking in de centrale is dus te vergelijken met een grote fietsdynamo: De stoom is te vergelijken met een bewegend fietswiel, terwijl de turbine net het wieltje van de dynamo is. In de generator zit net als in de dynamo een magneet. Als die magneet ronddraait, wordt energie opgewekt.
Soms kan het koelwater niet op een rivier geloosd worden. Het koelwater is dan te warm en zou de rivier te veel opwarmen. Het koelwater gaat dan naar de koeltorens. Daar wordt het warme water gekoeld door de lucht. Daarbij ontstaat de stoom die je vaak ziet boven koeltorens.
Voor het afkoelen van de stoom gebruiken de elektri-citeitscentrales oppervlakte-water. Daarom staat een cen-trale meestal aan een rivier, zee, meer of kanaal. Het koel-water loopt door leidingen in de condensor en koelt de stoom af. Pijpleidingen met het warmere koelwater, on-geveer 5 tot 6 graden Celsius, komen uit op het oppervlak-tewater.
CENTRALE
Bij de verbranding van aardgas, aardolie of steenkool komen gassen vrij. Een van de belangrijkste gassen die vrijkomen is koolstofdioxide. Dit is een (broeikas)gas dat bijdraagt aan het broeikaseffect. Via de schoorsteen komen alle afvalgassen in de lucht. Het broeikasgas dus ook!
Door het verbranden van de steenkool ontstaat er as. Die wordt in deze vliegasvanger opgevangen waarna enkel de rook doorgaat naar de schoorsteen en de as achterblijft.
Het water in de ketel moet heel erg heet gemaakt worden. Hiervoor wordt meestal aardgas, aardolie of steenkool verbrand. Via de brandstofinvoer worden deze fossiele brandstoffen naar de juiste plaats gebracht.
In de ketel van een elektriciteitscentrale wordt water heel erg heet gemaakt. Om dit water zo heet (wel 1200 graden Celsius) te maken wordt aardolie, aardgas of steenkool verbrand. Omdat het water heel erg heet wordt, wordt het water stoom. Deze stoom gaat via grote stoompijpen naar de turbine.
Een stroomkring is gesloten is er als geen enkele onderbre-king in de kring voorkomt of de batterij of bron nog elek-triciteit levert en er dus span-ning is. Bij een open stroom-kring is er wel spanning maar vloeit er geen stroom.
Wanneer je een verbruiker aansluit op het elektrici-teitsnet, moet je opletten dat er geen kortsluiting kan ontstaan. Een kortsluiting is een zeer ernstig defect dat brand kan veroorzaken in een woning (of zelfs een auto).
Bij kortsluiting zijn de tweeklemmen van de bron rechtstreeks met elkaar verbonden zonder dat er een verbruiker tussen zit. Soms zit die kortsluiting verborgen tussen andere verbruikers.
De elektriciteit die we dagelijks gebruiken wordt opgewekt in een centrale. Daar wordt energie uit waterkracht, gas, petroleum of kernenergie omgezet in elektriciteit.
ELEKTRISCHE KRINGLOOP
Een stroombron zorgt voor elektrische energie (batterij, dynamo, zonnecellen enz.). Een verbruiker verbruikt de elektrische energie van de bron. Het verbruik kan onder allerlei vormen gebeuren, zoals licht, warmte en beweging, zoals een lamp, elektrische verwarming, elektromotor.
Een geleider zorgt voor transport van de elektrische energie naar de verbruiker. Een geleider is meestal vervaardigd van koper met daaromheen de isolatie. Vb: kabel, verlengsnoer, tweelingsnoer. Een schakelaar zorgt voor het in-en uitschakelen van de verbruiker. De schakelaars verschillen naar functie van de plaats (enkelpolige schakelaar, dubbelpolige schakelaar)
Een elektrische kringloop waarvan de gebruiker in werking is, wordt een gesloten kringloop genoemd. Bij een open kringloop werkt de verbruiker niet. Er zijn verschillende mogelijkheden om een gesloten kringloop te onderbreken; De schakelaar openen, Het lampje losdraaien, Een draad losmaken. Waar je de kringloop onderbreekt is niet belangrijk, maar bij een onderbreking zal de verbruiker niet meer werken.
Bliksem ontstaat door de verdeling van elektrische lading over een onweerswolk. Wat betreft de processen, die grote delen van de wolk een afwijkende lading kunnen geven zijn er wel 10 theorieën. De ladingsverdeling hoeft op zichzelf nog niet tot het ontstaan van plotselinge ontladingen, de bliksems,
te leiden. Er zijn vele lekstromen, die de ontstane ladingsverschuiving tegenwerken, zodat bliksems niet strikt noodzakelijk zijn. Evenmin is zonder meer duidelijk, waarom een ontlading tussen de onderzijde van de wolk en de grond zou optreden, dat wil zeggen de blikseminslag. Wat dit laatste
betreft moeten we bedenken, dat de aarde een goede geleider is en dat gelijknamige elektrische ladingen elkaar afstoten. Onder de wolk worden dus elektronen in de aardkorst verdreven, zodat
lading krijgt. Onder de wolk heerst daarom een sterk veld, dat omhoog gericht is. De elektrische spanning in dat veld is echter 100 à 1000 keer te klein om vonken te laten overslaan. De doorslagspanning van lucht is namelijk niet minder dan 3 miljoen volt per meter!
Elektriciteit is het verplaatsen van elektronen, hele kleine geladen deeltjes. Elektronen kunnen zich het beste verplaatsen in metalen, dit heet geleiding. Als op een plaats meer elektronen zijn dan op een andere plaats dan resulteert dat in een zogeheten spanningsverschil, de elektronen proberen dat op te heffen door van de ene plaats naar de andere te stromen. Je kunt
WAT IS ELEKTRICITEIT
Omdat elektronen een negatieve lading hebben is afgesproken dat wat in de elektronica ‘Stroom’ genoemd wordt in precies de tegenovergestelde richting loopt als de stroom elektronen. Dit kan verwarrend zijn in het begin, maar van nu af aan hebben we het eigenlijk alleen nog maar over de afgesproken stroom. Ook heeft men het ook vaak over ‘gaten’ dat is eigenlijk iets met een positieve lading, je kunt het het beste zien als een ‘geen elektron’, dus een plaats waar wel een elektron zou moeten zijn, maar dat niet is.
dit vergelijken met water:
Bliksem is een grote vonk die in de atmosfeer optreedt tijdens onweer. De bliksem is één van de gevaarlijkste weersverschijnselen. Het is dan ook raadzaam om bescherming te zoeken, zeker wanneer het onweer nabij is en de tijd tussen bliksem en donder minder dan 10 seconden bedraagt.
Bliksem ontstaat door de verdeling van elektrische lading over een onweerswolk. Wat betreft de processen, die grote delen van de wolk een afwijkende lading kunnen geven zijn er wel 10 theorieën.
ELEKTRICITEIT............................................. Wat is elektriciteit ............................ ...............Elektrische kringloop ...................................................................................................................Centrale ............................ Sidderalen ........................................................................................................................................................Hoogste punt............................ Televisie ..................................................................Groene stroom ..........................................................................................................Kortsluiting.........................................................................................................Verdragen.................................................................... Gloeilamp .............................................................................................................. China ............................................... Zonder stroom ............................................ Statisch ....................................................................................................................................................................Verbinding..................................................... Eigen licht ................................Opgeslagen ...........................................................................................................Noorderlicht ............................................................Lichtsnelheid .......................................................................................................................................Stroom opwekken...............................................Vriezer ..........................................................................................................Haaien ........................
...................... Leefbaar ................................................................
JoyceBronmeijer
ELEKTRI
CITEIT
ELEKTRI
CITEIT