(ราง)

แผนยทธศาสตรการพฒนาระบบสงเสรมสขภาพและ

อนามยสงแวดลอม

ตามแผนพฒนาสขภาพแหงชาตในชวงแผนพฒนา

เศรษฐกจและสงคมแหงชาต

ฉบบท 12 พ.ศ.2560-2564

(26 มถนายน 2559)

บทนำา

การสงเสรมสขภาพเปนสวนหนงของระบบสขภาพซงมววฒนาการมายาวนานเกอบหนงศตวรรษนบตงแตป พ.ศ.2461 เมอพระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหวมพระบรมราชโองการโปรดเกลาฯ ใหสถาปนากรมสาธารณสขขนในกระทรวงมหาดไทย ในยคตนๆ การสงเสรมสขภาพเนนบรการสงเสรมอนามยสวนบคคล และการสขาภบาลเรองสวม นำา และความสะอาด เปนการดำาเนนงานในลกษณะของการสงเคราะห คอเจาหนาทสาธารณสขเปน ผให “ ”และประชาชนคอ ผรบ“ ”

แตการพงทรพยากรและบคลากรของรฐฝายเดยวเชนนไมสามารถขยายผลและความครอบคลมไปไดในอตราทเทาเทยมกบจำานวนประชากรทเพมขน ประเทศไทยจงนำาแนวคดการสาธารณสขมลฐาน คอ ประชาชนบรการประชาชน มาใชในป “ ” 2523 เปนตนมา ซงไดรบความสนใจและยอมรบจากหนวยงานนอกกระทรวงสาธารณสขในฐานะองคประกอบสำาคญของการแกไขปญหาความยากจน นบเปนจดเรมตนของการขยายมมมองเรอง สขภาพ เปน“ ”ความจำาเปนพนฐานและเปนสทธขนพนฐานของมนษยทกคนทหนวยงานมสวนรวมรบผดชอบ

กรมอนามยไดปรบตวเขากบสภาพการณการเปลยนแปลงของระบบสขภาพตลอดมา นบตงแตการดำารงอยในสถานะ เจาภาพ “ ”และ เจามอ ในงานสงเสรมสขภาพ และสขาภบาลทตอมาขยาย“ ”ขอบเขตเปนงานอนามยสงแวดลอม มาถงการ รวมคด รวมทำาและ“สรางความเขมแขงใหกบชมชน ในยคการสาธารณสขมลฐาน แม”เมอโครงสรางกำาลงคน และทรพยากรของกรมอนามยตองปรบลดลงใหเหมาะสมกบพนธกจ ความรบผดชอบในฐานะกรมวชาการภาย

หลงการประกาศใชพระราชบญญตกำาหนดแผนและขนตอนการกระจายอำานาจใหแกองคกรปกครองสวนทองถน พ.ศ.2542 การปฏรประบบราชการและการปฏรประบบสขภาพใน พ.ศ.2545 กรมอนามยไดนำาประสบการณเหลานนมาปรบใชและตอยอดในบทบาทกรมวชาการ พรอมไปกบการใชกลยทธสงเสรมสขภาพตามกฎบตรกรงเทพ ทเรยกรองความรวมมอจากทกภาคสวนของสงคม

ผลงานพสจนคณภาพของการกระทำา ณ เวลาน กรมอนามยยงคงไดรบการยอมรบในฐานะองคกรหลกของประเทศในการสงเสรมสขภาพและอนามยสงแวดลอมเพอคนไทยทกคนมสขภาพด อยางไรกตาม สภาพแวดลอมรอบตวทกำาลงเปลยนแปลงในอตราเรงทเพมขน ไมวาจะเปนการขยายตวและความกาวหนาทางเศรษฐกจ เทคโนโลย และอตสาหกรรมตางๆ สงผลใหสงคมโลกรวมถงประเทศไทยตองปรบตวเพอการดำารงคงอยในกระแสของการเปลยนแปลง ทำาใหวถชวตของผคนเปลยนไป จนกระทงแยกตนเองออกจากธรรมชาต ปรบปรงเปลยนแปลงธรรมชาตเพอพฒนาดานวตถอยางไมมทสนสด สภาพปญหาสขภาพและปจจยตางๆ ทกระทบกบสขภาพเปนไปอยางซบซอนกวาในอดตมาก พฤตกรรมการบรโภคของมนษยเปลยนไปทำาใหคณภาพชวตและสขภาพประชาชนตองเผชญหนากบความเสอมถอยของสขภาพกายและใจอยางหลกเลยงไมได การเปลยนผานเขาสสงคมผสงอายถอเปนความทาทายทสำาคญของการพฒนาทางดานเศรษฐกจและสงคม ทจำาเปนตองมการสรางเสรมคณภาพชวตทดของผสงอาย ในขณะทโรคอบตใหมทเปนปญหาสาธารณสขทสำาคญ ไดแพรกระจายอยางไรพรมแดน ประกอบกบปญหาพษสงแวดลอมหลายประการจากผลพวงของการใชทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมเกนศกยภาพและความสามารถรองรบของระบบนเวศ มการขยายตวของสงคมเมองเพมขน ประชาชนไทยจงตองอยในสภาพ

แวดลอมทมความเสยงตอสขภาพและมปญหาสขภาพอนอาจเกดจากสงแวดลอม รวมถงผลกระทบจากภยธรรมชาตและภยพบตตางๆ มากขน อนเนองมาจากการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศโลก นอกจากนยงมการเปลยนแปลงในขอบเขตหนาท ความสามารถ และทรพยากรขององคกรปกครองสวนทองถน ศกยภาพในการพฒนาตนเองของชมชน ระบบและกลไกการพฒนา ระบบราชการไทยทมงประโยชนสขของประชาชน บทบญญตในธรรมนญสขภาพ บทบาทของ สปสช. สสส. สวรส. และ สช. รวมถงการรวมตวของผคน องคกร หรอเครอขายประชาคมทเกยวของกบสขภาพ เปน ส“มชชาสขภาพ เพอพดคย แลกเปลยน เรยนร ถกแถลง หาทางออก”ของปญหาสขภาพในมตตางๆ เหลานเปนเรองทาทายความสามารถและความรวดเรวของกรมอนามยในการบรหารจดการความเปลยนแปลงดงกลาว

นอกจากน กระแสการปฏรประบบสภาพ ภายใตการปฏรปประเทศไทย มงหวงใหประชาชนตระหนกในการสรางเสรมสขภาพของตนเองหรอระบบสขภาพ สรางนำาซอม และมการเปลยนแปลง“ ”เคลอนไหวหลายประการ ตงแตการปฏรประบบหลกประกนสขภาพถวนหนาเพอใหคนไทยเขาถงสทธในการรบบรการสขภาพขนพนฐาน เกดการทดลองกระจายอำานาจดานสขภาพโดยการถายโอนสถานอนามยไปสงกดองคกรปกครองสวนทองถน เปลยนสถานอนามยทวประเทศเปน โรงพยาบาลสงเสรมสขภาพตำาบล “ (รพ.สต.)” เกดการจดตงกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพทกลายเปนแหลงสนบสนนการเคลอนไหวดานการสรางเสรมสขภาพของทกภาคสวน รวมถงการเปดพนทใหทกภาคสวนในสงคมในการเขารวมกระบวนการพฒนานโยบายสาธารณะเพอสขภาพแบบมสวนรวม (Participatory Healthy Public Policy: PHPPP) ตามพระราชบญญตสขภาพแหงชาต พ.ศ.2550 ดงนน ทศทางของระบบ

สขภาพจงมความความหลากหลาย เนนใหประชาชนทกกลมวยตระหนกในสขภาพของตนเอง ลดปจจยพฤตกรรมเสยง ใหความสำาคญกบสขภาพในมตทกวางกวาการบรการทางการแพทย สรางเสรมระบบบรการสขภาพปฐมภมทเออตอการเขาถงบรการสขภาพทจำาเปนบรณาการการทำางานของภาคสวนตางๆ ในระบบสขภาพเพอใหเกดเอกภาพ พฒนาศกยภาพบคลากรและหนวยบรการในการรองรบสภาพปญหาสขภาพทเปลยนไป และสรางความเปนธรรมดานสขภาพแกประชาชน

จงมความจำาเปนทกรมอนามยตองทบทวน ปรบปรงวธการและกลไกการดำาเนนงานทผานมาใหสอดคลองกบสถานการณทเปลยนแปลงไปและความทาทายตางๆ ทเกดขนในปจจบน รวมทงเปนทยอมรบของฝายตางๆ ทเกยวของ โดยจดทำาแผนยทธศาสตรการพฒนาระบบสงเสรมสขภาพและอนามยสงแวดลอม ตามแผนพฒนาสขภาพแหงชาต ในชวงแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 12 พ.ศ.2560-2564 เพอใหเกดการผสานแนวคด เปาหมาย และบทบาทของทกฝายใหเชอมโยงกนอยางเปนเหตเปนผล หนนเสรมซงกนและกน นำาไปสการจดทำาแผนงาน/โครงการแบบบรณาการและวดผลการปฏบตงานไดอยางชดเจน

บทสรปผบรหาร

กรมอนามยไดมการทบทวน ปรบปรงวธการและกลไกการดำาเนนงานทผานมาใหสอดคลองกบสถานการณทเปลยนแปลงไปและความทาทายตางๆ ทเกดขนในปจจบน โดยจดทำาแผนยทธศาสตรการพฒนาระบบสงเสรมสขภาพและอนามยสงแวดลอม ตามแผนพฒนาสขภาพแหงชาต ในชวงแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 12 พ.ศ.2560-2564 ผานกระบวนการวางแผนเชงยทธศาสตรของกรมอนามย โดยการมสวนรวมของผบรหาร นกวชาการ บคลากรกรมอนามย และภาคเครอขายทเกยวของเพอใหเกดการยอมรบของทกฝาย

แผนยทธศาสตรการพฒนาระบบสงเสรมสขภาพและอนามยสงแวดลอม ตามแผนพฒนาสขภาพแหงชาต ในชวงแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 12 พ.ศ.2560-2564 จดทำาขนโดยมวตถประสงคใหบคลากรกรมอนามย มความเขาใจในแผนยทธศาสตรการพฒนาระบบสงเสรมสขภาพและอนามยสงแวดลอมฯ ไปในทศทางเดยวกน สามารถจดทำาแผนงาน/โครงการใหสอดคลองกบเปาประสงคและตวชวดทกำาหนด เพอใหการดำาเนนงานบรรลผลสำาเรจตามวสยทศนของกรมอนามย คอ กรมอนามย“เปนองคกรหลกของประเทศในการอภบาลระบบสงเสรมสขภาพและระบบอนามยสงแวดลอมเพอสขภาพประชาชน และบรรลพนธกจคอ” ทำาหนาทในการสงเคราะห ใชความร และดภาพรวม เพอกำาหนด“

นโยบายและออกแบบระบบสงเสรมสขภาพและอนามยสงแวดลอม โดยการประสานงาน สรางความรวมมอและกำากบดแลเพอใหเกดความรบผดชอบตอการดำาเนนงาน”

กระบวนการจดทำาแผนยทธศาสตรการพฒนาระบบสงเสรมสขภาพและอนามยสงแวดลอมฯ เรมจากการวเคราะหปจจยภายในและภายนอกกรมอนามย เชอมโยงกบกรอบความรวมมอหรอพนธสญญาระดบโลก ยทธศาสตรชาตระยะ 20 ป แผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ยทธศาสตรการจดสรรงบประมาณ และแผนยทธศาสตร 20 ป กระทรวงสาธารณสข รวมถงแผนยทธศาสตรอนๆ ทเกยวของ นำามาใชประกอบการวางแผนยทธศาสตร ซงกระบวนการดงกลาวประกอบดวยขนตอนทสำาคญคอ 1) การวเคราะหเชงยทธศาสตร (Strategic Analysis) โดยวเคราะหสภาวะแวดลอมทงภายในและภายนอกเพอใหไดขอมลสำาหรบการกำาหนดทศทางและกลยทธ2) การกำาหนดทศทางของกรมอนามย (Strategic Direction Setting)ทตองการมงไปสผลลพธสงสดทกรมอนามยตองการใหบรรล ไดแก การกำาหนดวสยทศน พนธกจ วฒนธรรมองคกร และเปาประสงคเชงยทธศาสตร3) การวางยทธศาสตร (Strategy Development)เพอกำาหนดกลยทธหรอแนวทาง วธการ และเปนสงทกรมอนามยจะมงเนน ใหความสำาคญ วางแผนเพอใหกรมอนามยสามารถบรรลในทศทางหรอผลลพธทตองการ 4)การสอสารและถายทอดยทธศาสตร (Strategy Communication and Translation) ในรปแบบทสามารถทำาความเขาใจไดงายสำาหรบบคลากรทกระดบในองคกร เพอเปนแนวทางสำาหรบการแปลงแผนยทธศาสตรสการปฏบตตอไป

จากกระบวนการดงกลาวขางตน ทำาใหแผนยทธศาสตรการพฒนาระบบสงเสรมสขภาพและอนามยสงแวดลอมฯสำาเรจเปนรปธรรม ประกอบดวย วสยทศน พนธกจ วฒนธรรมองคกร เปาประสงคเชงยทธศาสตร ตวชวดและเปาหมาย แนวทางการนำา

แผนยทธศาสตรสการปฏบต และแนวทางการตดตาม ประเมนผล ดงแสดงในภาพท 1

ภาพท

1

กรอบ

แผน

ยทธศ

าสตร

การ

สารบญเรอง หนาบทนำา ......................................................................กบทสรปผบรหาร...........................................................งสารบญ......................................................................

......................................................................ชสารบญภาพ...............................................................ซสารบญตาราง...........................................................ฌสวนท 1 กรอบแผนยทธศาสตรการพฒนาระบบสงเสรมสขภาพ

และอนามยสงแวดลอมตามแผนพฒนาสขภาพแหงชาตในชวงแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 12 พ.ศ.2560-2564...............................................1

1) กรอบแนวคดการจดทำาแผนยทธศาสตรการพฒนาระบบสงเสรมสขภาพและอนามยสงแวดลอมตามแผนพฒนาสขภาพแหงชาตในชวงแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 12 พ.ศ.2560-2564.......................................1

2) นโยบายและยทธศาสตรทเกยวของ............................43) บรบทการสงเสรมสขภาพและอนามยสงแวดลอม..........21

3.1 บรบทการสงเสรมสขภาพตามกลมวย...................213.1.1 กลมสตรและเดกปฐมวย(0-5 ป)..............21

3.1.2...........................กลมเดกวยเรยน(5-14 ป)25

3.1.3................................กลมวยรน(15-21 ป)26

3.1.4 กลมวยทำางาน(15-59 ป).......................283.1.5 กลมผสงอาย......................................29

3.2 บรบทดานอนามยสงแวดลอม..............................32สวนท 2 บรบทของกรมอนามย......................................39สวนท 3 ยทธศาสตรการพฒนาระบบสงเสรมสขภาพและอนามยสง

แวดลอม พ.ศ.2560-2564..................................51สวนท 4 แนวทางการแปลงแผนยทธศาสตรสการปฏบต.........57สวนท 5 แนวทางการตดตามและประเมนผล.......................61

สารบญภาพ

ภาพท หนา

ภาพท 1 กรอบแผนยทธศาสตรการพฒนาระบบสงเสรมสขภาพและอนามยสงแวดลอม ตามแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ในชวงแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 12 พ.ศ.2560-2564.................................ฉ

ภาพท 2 กรอบแนวคดการจดทำาแผนยทธศาสตรการพฒนาระบบสงเสรมสขภาพและอนามยสงแวดลอมฯ......................3

ภาพท 3 ยทธศาสตร 4 Excellence ของกระทรวงสาธารณสข....................................................................15

ภาพท 4 นโยบายและยทธศาสตรทเกยวของ.......................17ภาพท 5 สรปประเดนสำาคญจากนโยบายและยทธศาสตรระดบโลกท

มผลตอการดำาเนนงานสงเสรมสขภาพและอนามยสงแวดลอมของกรมอนามย......................................18

ภาพท 6 สรปประเดนสำาคญจากนโยบายและยทธศาสตรระดบประเทศทมผลตอการดำาเนนงานสงเสรมสขภาพและอนามยสงแวดลอมของกรมอนามย..................................19

ภาพท 7 สรปประเดนสำาคญจากนโยบายและยทธศาสตรระดบกระทรวงทมผลตอการดำาเนนงานสงเสรมสขภาพและอนามยสงแวดลอมของกรมอนามย..................................20

ภาพท 8 โครงสรางและระบบการกำากบดแลภายในกรมอนามย. .44ภาพท 9 การกำากบโดยองคกรภายนอก.............................44ภาพท 10 กระบวนการทำางานหลกของกรมอนามย (Core

Business Process)........................................46ภาพท 11 DOH Strategy Implementation Process. .57ภาพท 12 กรอบแนวทางการถายทอดตวชวดและเปาหมายกรม

อนามยสระดบ Cluster ระดบหนวยงานและระดบบคคลกรมอนามย......................................................59

ภาพท 13 แผนทยทธศาสตรการพฒนาระบบสงเสรมสขภาพและอนามยสงแวดลอม ภายใตแผนพฒนาสขภาพแหงชาต. . .60

ภาพท 14 การตดตามและประเมนผลกรมอนามย.................63ภาพท 15 บทบาทในการตดตามและประเมนผลของกรมอนามย66

สารบญตาราง

ตารางท 1 สรปการประชมสงเสรมสขภาพโลก......................5ตารางท 2 ยทธศาสตรหลก 4 ยทธศาสตร 16 แผนงาน ของกระทรวงสาธารณสข..................................................15ตารางท 3 เปาประสงค ตวชวดเปาประสงค และกลยทธ/มาตรการ ของกรมอนามย........................................................52

สารบญแผนภม

แผนภมท 1 อตราการตายมารดาไทย ป พ.ศ. 2556 ระดบประเทศ (กรมอนามย)...........................................................21แผนภมท 2 รอยละพฒนาการรวมทกดานของเดกอาย 0-5 ป จำาแนกตามเขตบรการสขภาพ ป 2557..............................22แผนภมท 3 แสดงอตราการเลยงลกดวยนมแมอยางเดยว 6 เดอน ภาวะโลหตจางในหญงวยเจรญพนธ และอตรานำาหนกแรกเกดนอยกวา 2,500 กรม.......................................................23แผนภมท 4 แสดงภาวะเตย นำาหนกนอย ผอม อวน ในเดกอาย 0-5 ป......................................................................24แผนภมท 5 เดกอาย 0-5 ป สงดสมสวน งวดท 1 และ 2 ปงบประมาณ 2559...................................................25แผนภมท 6 แสดงผลกระทบจากพฤตกรรมสขภาพผสงอายไทย...........................................................................30

แผนภมท 7 แสดงการประเมนพฤตกรรมสขภาพของผสงอายไทย...........................................................................31

สวนท 1กรอบแผนยทธศาสตรการพฒนาระบบสงเสรมสขภาพและ

อนามยสงแวดลอมตามแผนพฒนาสขภาพแหงชาตในชวงแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 12 พ.ศ.2560-

25641) กรอบแนวคดการจดทำาแผนยทธศาสตรการพฒนาระบบสง

เสรมสขภาพและอนามยสงแวดลอมตามแผนพฒนาสขภาพแหงชาตในชวงแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 12 พ.ศ.2560-2564

แผนยทธศาสตรการพฒนาระบบสงเสรมสขภาพและอนามยสงแวดลอมฯจดทำาขนโดยมกระบวนการทสำาคญตามแนวทางการพฒนาคณภาพการบรหารจดการภาครฐ หมวด 2 การวางแผนเชงยทธศาสตร คอ 1) การวเคราะหเชงยทธศาสตร (Strategic Analysis) โดยวเคราะหสภาวะแวดลอมทงภายในและภายนอกเพอใหไดขอมลสำาหรบการกำาหนดทศทางและกลยทธ2) การกำาหนดทศทางขององคกร (Strategic Direction Setting) ทตองการมงไปสผลลพธสงสดทกรมอนามยตองการใหบรรล ไดแก การกำาหนดวสยทศน พนธกจ วฒนธรรมองคกร ประเดนยทธศาสตร และเปาประสงคเชงยทธศาสตร 3) การวางยทธศาสตร (Strategy Development) เพอกำาหนดกลยทธหรอแนวทาง วธการ และเปนสงทกรมอนามยจะมงเนน ใหความสำาคญ วางแผน เพอใหกรมอนามยสามารถบรรลในทศทางหรอผลลพธทตองการ และ 4) การสอสารและถายทอดยทธศาสตร (Strategy Communication and Translation) ในรปแบบทสามารถทำาความเขาใจไดงายสำาหรบบคลากรทกระดบในองคกร เพอเปนแนวทางสำาหรบการแปลงแผนยทธศาสตรสการปฏบตตอไปซงกรมอนามยกำาหนดรายละเอยดตางๆ ของแผนยทธศาสตรการพฒนาระบบสงเสรมสขภาพ

2

และอนามยสงแวดลอมฯและลำาดบความเชอมโยงตามแนวทางของสำานกงาน ก.พ.ร. โดยเรมจากวสยทศน สพนธกจ ประเดนยทธศาสตร เปาประสงคเชงยทธศาสตร ตวชวดและเปาหมาย รวมถงกลยทธในการดำาเนนการ

ในการวเคราะหเชงยทธศาสตร (Strategic Analysis) นอกจากการวเคราะหสภาวะแวดลอมทงภายในและภายนอกแลว กรมอนามยไดนำาขอมลตางๆ มาพจารณาเพอประกอบการจดทำาแผนยทธศาสตรการพฒนาระบบสงเสรมสขภาพและอนามยสงแวดลอมฯ ประกอบดวยกรอบความรวมมอหรอพนธะสญญาระดบโลก ไดแก เปาหมายการพฒนาทยงยน (Sustainable Development Goals: SDGs), ขอตกลงปารส (Paris Agreement),เปาหมายโลกดานโภชนาการ (Global Nutrition Target)และกรอบความรวมมอดานสงแวดลอมและสขภาพขอมลระดบประเทศ ไดแก รางรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย ฉบบกอนลงประชามต พ.ศ.2559นโยบายรฐบาล (พลเอกประยทธ จนทรโอชา), กรอบยทธศาสตรชาตระยะ 20 ป, ทศทางแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 12 (พ.ศ.2560-2564), ทศทางแผนพฒนาสขภาพแหงชาต ในชวงแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 12 (พ.ศ.2560-2564), ประเดนการปฏรปประเทศไทยดานสาธารณสขและสงแวดลอม ขอมลระดบกระทรวงสาธารณสขไดแก นโยบายและยทธศาสตรกระทรวงสาธารณสข และรางกรอบทศทางแผนพฒนาสขภาพแหงชาต ในชวงแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 12 พ.ศ. 2560-2564

การกำาหนดทศทางขององคกร (Strategic Direction Setting) กรมอนามยไดกำาหนดวสยทศน พนธกจ และวฒนธรรมองคกรโดยการมสวนรวมของของผบรหาร นกวชาการ และบคลากร

3

กรมอนามย และมกลไกในการจดทำารายละเอยดของแผนยทธศาสตรการพฒนาระบบสงเสรมสขภาพและอนามยสงแวดลอมฯ ในรปแบบของคณะจดทำาแผนยทธศาสตรการพฒนาระบบสงเสรมสขภาพและอนามยสงแวดลอมฯ คณะกรรมการขบเคลอนการบรหารการเปลยนแปลงดานวชาการและพฒนาองคความร 6 กลม(กลมสตรและเดกปฐมวย, กลมวยเรยน, กลมวยรน, กลมวยทำางาน, กลมวยสงอาย, กลมอนามยสงแวดลอม)และคณะกรรมการสนบสนนการบรหารการเปลยนแปลง 3 กลม (กลม HR Strategy, กลม KM&IT Surveillance, กลมการคลงและงบประมาณ) เพอกำาหนดประเดนยทธศาสตรกรมอนามยโดยพจารณาประเดนหลกทตองคำานงถง/พฒนา/หรอมงเนนมเปาประสงคเชงยทธศาสตร ตวชวดและเปาหมายรองรบ รวมถงการวางยทธศาสตร (Strategy Development)หรอกำาหนดกลยทธเพอใหกรมอนามยสามารถบรรลวสยทศนโดยใชเทคนคTOWS Matrix ซงกรอบแนวคดในการจดทำาแผนยทธศาสตรการพฒนาระบบสงเสรมสขภาพและอนามยสงแวดลอมฯ แสดงดงภาพท2

4

ภาพท 2 กรอบแนวคดการจดทำาแผนยทธศาสตรการพฒนาระบบสงเสรมสขภาพและอนามยสงแวดลอมฯ

5

2) นโยบายและยทธศาสตรทเกยวของในการจดทำาแผนยทธศาสตรการพฒนาระบบสงเสรมสขภาพ

และอนามยสงแวดลอม ตามแผนพฒนาสขภาพแหงชาต ในชวงแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 12 พ.ศ.2560-2564 กรมอนามยไดนำาขอมลนโยบายและยทธศาสตรทเกยวของสงผลตอการดำาเนนงานสงเสรมสขภาพและอนามยสงแวดลอมของกรมอนามย มาประกอบการจดทำาแผนยทธศาสตรฯ ทงนโยบายและยทธศาสตรระดบโลก ระดบประเทศ และระดบกระทรวง ดงน

ระดบโลก1. เปาหมายการพฒนาทยงยน (Sustainable

Development Goals: SDGs) จดทำาขนภายหลงการสนสดเปาหมายการพฒนาแหงสหสวรรษ (Millennium Development Goals: MDGs) เมอป พ.ศ.2558 โดยองคการสหประชาชาตกำาหนดขนภายใตกรอบความคดทมองการพฒนาเปนมต (Dimensions) ของเศรษฐกจ สงคม และสงแวดลอม ใหมความเชอมโยงกน ใชเปนทศทางการพฒนาตงแตเดอนกนยายน ป 2558 ถงเดอนสงหาคม 2573 ครอบคลมระยะเวลา 15 ป ประกอบไปดวย 17 เปาหมาย 169 ตวชวด

2. กรอบความรวมมอดานอนามยและสงแวดลอมของ ๑๔ ประเทศในภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใตและเอเชยตะวนออก (Charter of the Regional Forum on Environment and Health Southeast and East Asian Countries-Framework for Cooperation) เปนกรอบความรวมมอทเนนใหประเทศสมาชก มการดำาเนนงานดานสงแวดลอมและสขภาพอยางบรณาการ ดวยปญหาสงแวดลอมทมความรนแรงและซบซอน ขามพรมแดนได สามารถนำามาซงปญหาสขภาพของประชาชนในภมภาค ประเดนการดำาเนนงาน ทไดรบความสำาคญ เชน ปญหา

6

คณภาพอากาศ การจดการขยะมลฝอย นำาดมสะอาด การสขาภบาล การจดการสารเคม การประเมนผลกระทบตอสขภาพเปนตน กรอบความรวมมอฯ กำาหนดใหประเทศสมาชก มการจดทำาแผนยทธศาสตรระดบประเทศทเชอมโยงและบรณาการงานดานสงแวดลอมและสขภาพ และใหมการแลกเปลยนความรดานวชาการ ขอมลขาวสาร ผเชยวชาญสาขาตางๆ รวมทงการพฒนาศกยภาพบคลากร และการแลกเปลยนเรยนรแบบปฏบตทดระหวางประเทศ บทบาทของประเทศไทย ภายใตความรวมมอดงกลาว ไดแก การเขารวมประชมรฐมนตรดานสาธารณสขและสงแวดลอมฯซงจดทก ๓ ป การเขารวมประชมเจาหนาทระดบอาวโสฯ จดประชมทกๆ ๑ ป ๖ เดอน และการเขารวมเปนสมาชกคณะทำางานวชาการระดบภมภาคฯ ซงอาจกลาวไดวา กรอบความรวมมอระหวางประเทศตางๆ สามารถนำามาซงโอกาสของการพฒนาตนเองและการแสดงบทบาทไทยในเวทโลก ซงกรมอนามยควรเรงรดพฒนาตนเองใหสามารถใชโอกาสตางๆ เหลานไดอยางมประสทธภาพ

3.การประชมการสงเสรมสขภาพโลกการประชมการสงเสรมสขภาพระดบโลก (Global Health

Promotion Conference) ในแตละครง ผลสรปจากการประชมลวนมผลตอการดำา1 ถงครงท 8ตารางท 1 สรปการประชมสงเสรมสขภาพโลก

การประชม สาระสำา ประเดนหลก

1. ครงท 1 พ.ศ. 2529 กรงออตตาวา ประเทศแคนาดา

1. ประกาศกฎบตรออตตาวากำา2. กำา เปนกระบวน“การสงเสรมใหประชาชนมศกยภาพในการควบคมและ

1. กำา1.1 การสรางนโยบายสาธารณะเพอสขภาพ (Construct a healthy public policy)

7

การประชม สาระสำา ประเดนหลก

พฒนาสขภาพของตนเอง”

1.2 การสรางสงแวดลอมทสนบสนนสขภาพ (Create supportiveenvironment)1.3 การเสรมสรางการทำาStrengthen community action)1.4 การพฒนาทกษะบคคลในการสรางเสรมสขภาพ (Develop personal skills)1.5 การปรบเปลยนการบรการสขภาพ (Reorient health services)

2. ครงท 2 พ.ศ. 2531 เมองแอดเลคประเทศออสเตรเลย

การแลกเปลยนประสบการณในเรองนโยบายสาธารณและขอบเขตการสงเสรมสขภาพทประเทศสมาชกควรนำาไปปฏบต

1. การสงเสรมสขภาพสตร2. อาหารและโภชนาการ3. บหรและแอลกอฮอล4. การสรางสงแวดลอม

8

การประชม สาระสำา ประเดนหลก

3. ครงท 3 พ.ศ. 2534 เมองซนดสวาลส ประเทศสวเดน

สงแวดลอมทเออตอสขภาพ

1. การใหความสำา2. การสรางสงแวดลอมทเออตอสขภาพตองพจารณาในหลายมตเชน เศรษฐกจ สงคม การเมอง ฯลฯ3. ครอบคลม สงแวดลอมในบาน ชมชน อาชพ ฯลฯ

4. ครงท 4 พ.ศ. 2540 กรงจากาตาร ประเทศอนโดนเซย

การสรางภาคเพอการสงเสรมสขภาพในศตวรรษท 21

1. ลำา1.1 การสงเสรมความรบผดชอบของสงคมตอสขภาพ ทงภาครฐและเอกชน1.2 เพมการลงทนในการพฒนาสขภาพ1.3 ขยายภาคความรวมมอดานสขภาพ1.4 เพมศกยภาพของบคคลและชมชนในการดแลสขภาพ1.5 สรางโครงสรางพนฐาน ระดบทองถนและระดบชาตในการสงเสรมสขภาพ

5. ครงท 5 การสงเสรมสขภาพ การกำา 1. สรางฐาน

9

การประชม สาระสำา ประเดนหลก

พ.ศ.2543 ประเทศเมกซโก

เพอความเทาเทยมดานภาวะสขภาพโดยเฉพาะผดอยโอกาส “การลดชองวางของความไมเสมอภาค”

ขอมลเชงประจกษ 2. เพมการลงทนในการพฒนาสขภาพ 3. เพมความรบผดชอบของสงคมตอสขภาพ 4. สรางเสรมความเขมแขงของบคคลและชมชน 5. เปลยนระบบคดการบรการสขภาพทใชหลกการการสงเสรมสขภาพ

6. ครงท 6 พ.ศ. 2548 กรงเทพมหานคร ประเทศไทย

หวขอ “Policy andPartnership for Action”ซงในครงนเนนทปจจยกำาวธปฏบตเพอการสงเสรมสขภาพในโลกยคโลกาภวฒนและครงนทำาคำา กฎบตรกรงเทพ“เพอการสงเสรมสขภาพโลก”

กำาหนดยทธศาสตรสขภาพโลกไรพรมแดน 5 ประการ1. ชแนะใหการสงเสรมสขภาพอยบนพนฐานสทธมนษยชน2. กำา3. สรางศกยภาพในการสงเสรมสขภาพ ดานการพฒนานโยบาย ภาวะผนำา4. สรางพนธมตรดานสขภาพ ทงภาครฐและเอกชน5. การใชมาตรการทาง

10

การประชม สาระสำา ประเดนหลก

กฎหมายใหทกคนมโอกาสเขาถงการมสขภาพทด

7. ครงท 7 พ.ศ. 2552 กรงไนโรบ ประเทศเคนยา

เนนการนำา โดยการจดการชองวางในการดำา- Gap ใน Health program- Gap ใน Policy making andintersectoral partnership- Gap ใน Health system

8. ครงท 8 พ.ศ. 2556 กรงเฮลซงก ประเทศเดนมารค

เนนการกำาสขภาพไวในทกนโยบายของหนวยงานทเกยวของ“Health in All Policies :HiAP”

มงทการดำานของประชาชน ในสงคมการกระจายอำา

11

4) ขอตกลงปารส (Paris Agreement)การประชมรฐภาคอนสญญาฯ ครงท 21 (COP21) ณ กรง

ปารส สาธารณรฐฝรงเศส ไดรบรองความตกลงปารส (Paris Agreement) เมอวนท 12 ธนวาคม 2558 โดยเปนตราสารกฎหมายทรบรองภายใตกรอบอนสญญาสหประชาชาตวาดวยการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศฉบบลาสดตอจากพธสารเกยวโต เพอกำาหนดกฎกตการะหวางประเทศทมความมงมนมากยงขนสำาหรบการมสวนรวมของภาคในการแกไขปญหาการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ

โดยทประชมไดเหนชอบตอขอตกลงใหมรวมกนในการแกไขปญหาการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศของโลก โดยมสาระสำาคญ ดงน

1. ควบคมการเพมขนของอณหภมเฉลยของโลกใหตำากวา 2 องศาเซลเซยส เมอเทยบกบยคกอนอตสาหกรรม และมงพยายามควบคมการเพมขนของอณหภมไมใหเกน 1.5 องศาเซลเซยส เมอเทยบกบยคกอนอตสาหกรรม โดยคำานงวาการดำาเนนการตามน จะลดความเสยงและผลกระทบจากการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศไดอยางมนยสำาคญ

2. เพมขดความสามารถในการปรบตวตอผลกระทบจากการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ และการสงเสรมการสรางภมตานทานและความสามารถในการฟ นตวจากการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ และการพฒนาประเทศทปลอยกาซเรอนกระจกตำา โดยไมกระทบตอการผลตอาหาร

3. ทำาใหเกดเงนทนหมนเวยนทมความสอดคลองกบแนวทางทนำาไปสการพฒนาทปลอยกาซเรอนกระจกตำาและการพฒนาใหมภมตานทานและความสามารถในการฟ นตวจากการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ

12

ประเทศไทยรวมกบอก 174 ประเทศไดใหสตยาบนภายใตขอตกลงนและตองมสวนรวมในการดำาเนนงานตางๆ เพอใหขอตกลงบรรลวตถประสงคทไดกำาหนดรวมกน เพอลดความเสยงและผลกระทบจากการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ

5) เปาหมายโลกดานโภชนาการ (Global Nutrition Target)

ทประชมสมชชาอนามยโลก ไดตงเปาหมายโภชนาการระดบโลก ป พ.ศ.2568(WHA Global Nutrition Targets2025) ประกอบดวยเปาหมาย 6 ตวชวด ไดแก 1) ลดปญหาภาวะโลหตจางในหญงตงครรภและหญงวยเจรญพนธ (อาย 15-49 ป) 2) ลดอตรานำาหนกแรกเกดนอยกวา2,500 กรม 3) สงเสรมการเลยงลกดวยนมแมอยางเดยว 6 เดอน 4) ลดปญหาภาวะเตย 5) ลดปญหาภาวะผอม 6) ปญหาภาวะนำาหนกเกนในเดกอายตำากวา 5 ปไมเพมขน

6) ปฏญญาอาเซยน (ASEAN Declaration)ปฏญญาอาเซยน หรอ ปฏญญากรงเทพ (Bangkok

Declaration) เปนเอกสาร ในการกอตงสมาคมประชาชาตแหงเอเชยตะวนออกเฉยงใต ซงไดรบการลงนาม ณ กรงเทพมหานคร ในวนท 8 สงหาคม พ.ศ. 2510 โดยในขณะนนมสมาชกผกอตงจำานวน 5 ประเทศ ไดแก ไทย อนโดนเซย สงคโปร มาเลเซยและฟลปปนส โดยมวตถประสงคเพอทจะสกดการแพรขยายของลทธคอมมวนสต ในเวยดนาม โดยกำาหนดหลกการเบองตนของอาเซยน เชน การรวมมอกน มตรภาพ และการไมเขาไปยงเกยวตอสถานการณภายในประเทศสมาชกทงหมด วนดงกลาวมการจดการเฉลมฉลองเปนวนอาเซยน

ปฏญญาอาเซยน (The ASEAN Declaration) ไดระบวา เปาหมายและจดประสงคของอาเซยน คอ

13

1) เรงรดการเจรญเตบโตทางเศรษฐกจ ความกาวหนาทางสงคมและการพฒนาวฒนธรรมในภมภาค

2) สงเสรมสนตภาพและเสถยรภาพในภมภาค โดยการเคารพหลกความยตธรรมและ หลกนตธรรม ในการดำาเนน ความสมพนธระหวางประเทศในภมภาค ตลอดจนยดมนในหลกการแหงกฎบตรสหประชาชาต

3) สงเสรมใหมความรวมมออยางจรงจง และความชวยเหลอซงกนและกน ในเรองทมผลประโยชนรวมกน ทางดาน เศรษฐกจ สงคม วฒนธรรม วชาการ วทยาศาสตร และการบรหาร

4) จดใหมความชวยเหลอซงกนและกน ในรปของการอำานวยความสะดวก การฝกอบรมและ วจยดานการศกษา วชาชพ วชาการ และการบรหาร

5) รวมมออยางมประสทธผลยงขน เพอการใชประโยชนมากขนในการเกษตรกรรม และอตสาหกรรม การขยายการคา รวมทงการศกษาปญหา ในเรองการคาระหวางประเทศ เกยวกบ โภคภณฑ การปรบปรงบรการ ความสะดวกเกยวกบการขนสง และคมนาคม และการยกระดบการครองชพของประชาชนของตน

6) สงเสรมการศกษาเกยวกบเอเชยตะวนออกเฉยงใต7) ธำารงความรวมมอ อยางใกลชดกบองคการระหวางประเทศ

และระดบภมภาค ทมความมงหมาย และมงประสงค คลายคลงกน และทจะแสวงหาลทางทงหลาย เพอใหมความรวมมออยางใกลชดระหวางกน

ระดบประเทศ1. รางรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย ฉบบกอนลง

ประชามต พ.ศ.2559 ประกาศออกมาอยางเปนทางการเมอวนท 29 มนาคม พ.ศ.2559 ประกอบดวย 279 มาตรา จำานวน 105 หนา แบงเปน 16 หมวด คอ 1) บททวไป 2) พระมหากษตรย 3)

14

สทธและเสรภาพของปวงชนชาวไทย 4) หนาทของปวงชนชาวไทย 5) หนาทของรฐ 6) แนวนโยบายแหงรฐ 7) รฐสภา 8) ครม. 9) การขดกนแหงผลประโยชน 10) ศาล 11) ศาลรฐธรรมนญ 12) องคกรอสระ 13) องคกรอยการ 14) การปกครองทองถน 15) การแกไขเพมรฐธรรมนญ 16) การปฏรปประเทศ และบทเฉพาะกาล

2. นโยบายรฐบาล (พลเอกประยทธ จนทรโอชา) แถลงตอสภานตบญญตแหงชาต เมอวนศกรท ๑๒ กนยายน ๒๕๕๗ ประกอบดวยนโยบาย 11 ดาน คอ 1) การปกปองเชดชสถาบนพระมหากษตรย 2) การรกษาความมนคงของรฐและการตางประเทศ 3) การลดความเหลอมลำาของสงคม และการสรางโอกาสการเขาถงบรการของรฐ 4) การศกษาและเรยนร การทะนบำารงศาสนา ศลปะและวฒนธรรม 5) การยกระดบคณภาพบรการดานสาธารณสข และสขภาพของประชาชน 6) การเพมศกยภาพทางเศรษฐกจของประเทศ 7) การสงเสรมบทบาทและการใชโอกาสในประชาคมอาเซยน 8) การพฒนาและการสงเสรมการใชประโยชนจากวทยาศาสตร เทคโนโลย การวจยและพฒนา และนวตกรรม 9) การรกษาความมนคงของฐานทรพยากร และการสรางสมดลระหวางการอนรกษกบการใชประโยชนอยางยงยน และ 10) การสงเสรมการบรหารราชการแผนดนทมธรรมาภบาลและการปองกนปราบปรามการทจรตและประพฤตมชอบในภาครฐ 11) การปรบปรงกฎหมายและกระบวนการยตธรรม

3. กรอบยทธศาสตรชาตระยะ 20 ป (พ.ศ.2560-2579)คณะกรรมการจดทำายทธศาสตรชาตไดยกรางกรอบยทธศาสตรชาตระยะ ๒๐ ป (พ.ศ.๒๕ 60-๒๕๗ 9) โดยกำาหนดวสยทศนในกรอบยทธศาสตรชาตไววา ประเทศไทยมความมนคง “มงคง ยงยน เปนประเทศพฒนาแลว ดวยการพฒนาตามหลก

15

ปรชญาของเศรษฐกจพอเพยง หรอเปนคตพจนประจำาชาตวา มน” “คง มงคง ยงยน ประกอบดวย ๖ ยทธศาสตร คอ ” 1) ยทธศาสตรดานความมนคง (Stable & Secure) 2) ยทธศาสตรดานการสรางความสามารถในการแขงขน (Innovative & Creative) 3) ยทธศาสตรการพฒนาและเสรมสรางศกยภาพคน 4) ยทธศาสตรดานการสรางโอกาสความเสมอภาคและเทาเทยมกนทางสงคม (Inclusive) 5) ยทธศาสตรดานการสรางการเตบโตบนคณภาพชวตทเปนมตรตอสงแวดลอม (Green Growth) และ 6) ยทธศาสตรดานการปรบสมดลและพฒนาระบบการบรหารจดการภาครฐ (Good Governance)

4. ทศทางแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 12 (พ.ศ.2560-2564)สำานกงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาตไดกำาหนดทศทางแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท ๑๒ (พ.ศ. ๒๕๖๐ - ๒๕๖๔) โดยมยทธศาสตรหลก ๑๐ ยทธศาสตร ประกอบดวย 1) ยทธศาสตรการเสรมสรางและพฒนาศกยภาพทนมนษย 2) ยทธศาสตรการสรางความเปนธรรมลดความเหลอมลำาในสงคม 3) ยทธศาสตรการสรางความเขมแขงทางเศรษฐกจและแขงขนไดอยางยงยน 4) ยทธศาสตรดานการเตบโตทเปนมตรกบสงแวดลอมเพอการพฒนาอยางยงยน 5) ยทธศาสตรดานความมนคง 6) ยทธศาสตรดานการเพมประสทธภาพและธรรมาภบาลในภาครฐ 7) ยทธศาสตรดานการพฒนาโครงสรางพนฐานและระบบโลจสตกส8) ยทธศาสตรดานวทยาศาสตร เทคโนโลย วจย และนวตกรรม 9) ยทธศาสตรการพฒนาภาค เมอง และพนทเศรษฐกจ และ 10) ยทธศาสตรดานการตางประเทศ ประเทศเพอนบาน และภมภาค

5. รางกรอบทศทางแผนพฒนาสขภาพแหงชาต ในชวงแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 12 พ.ศ.

16

2560-2564 จดทำาขนเพอชนำาทศทางการพฒนาสขภาพในชวงแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 12 พ.ศ. 2560-2564 ดวยปรชญา เศรษฐกจพอเพยง กบแนวคด สขภาพพอ“ ” “เพยงและสขภาวะ โดย คนเปนศนยกลางการพฒนาอยางมสวน” “รวมและมพนทเปนฐาน ภายใตระบบสขภาพพอพยง ระบบสขภาพ” “หนงเดยวแบบองครวม ไรรอยตอเปนธรรมและมนคงทางสขภาพ ”มงพฒนาส สงคมอยรวมกนอยางมความสข สราง ความมนคง “ ” “มงคง ยงยน ใหกบประเทศไทยกำาหนดวสยทศน คอ ประชาชนทก”กลมวยมสขภาพด อายยนยาว มหลกประกนสขภาพ เขาถงบรการทมคณภาพ สรางเสรมสขภาพ ไดรบการคมครองทางสขภาพ อยในสงคมและสงแวดลอมทด สรางประเทศไทยใหมนคง มงคง และยงยนม 7 ยทธศาสตรหลกในการพฒนา ประกอบดวย 1) การสรางหลกประกนสขภาพทครอบคลมเทาเทยมและเพมโอกาสการเขาถงบรการพนฐานและขนสงทจำาเปน 2) การพฒนาระบบบรการสขภาพทมคณภาพ มขดความสามารถสง และ มประสทธภาพ 3) การสรางเสรมสขภาพ ปองกนควบคมโรค และคณภาพชวตของประชากรตลอดชวงชวต 4) การคมครอง จดการโรค และภยคกคามสขภาพ ลดผลกระทบ สรางเศรษฐกจและสงคมทเปนมตรกบผบรโภคและสงแวดลอม 5) การสรางพนธมตรทางดานสขภาพระหวางประเทศเพอนบาน ระดบภมภาคและระดบโลกไดอยางทดเทยมและกาวไกล 6) การวจย พฒนา ลงทนดานผลตภณฑเทคโนโลย และธรกจสขภาพใหสามารถ แขงขน พงตนเอง ลดการนำาเขา และเสรมสรางความมงคงทางเศรษฐกจกาวสประเทศรายไดสง และ 7) การปฏรประบบบรหารจดการและการอภบาลระบบสขภาพทมนคงและยงยน

จากรายละเอยดดงทไดกลาวมาแลว สามารถสรปรายการนโยบายและยทธศาสตรและประเดนสำาคญทเกยวของกบกรม

17

อนามยไดดงภาพท4-7 นอกจากน ยงมแผนตางๆ ทกรมอนามยเกยวของและนำามาใชประกอบการจดทำาแผนยทธศาสตรการพฒนาระบบสงเสรมสขภาพและอนามยสงแวดลอมฯ ดงแสดงในภาคผนวก ก.

6. ประเดนการปฏรปประเทศไทยดานสาธารณสขและสงแวดลอมรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย (ฉบบชวคราว) พทธศกราช ๒๕๕๗ ไดกำาหนดใหมการปฏรปประเทศ ซงการปฏรประบบสาธารณสขเปนหนงในการปฏรปประเทศจำานวน ๑๑ ดานทสำาคญ เพอผลกดนใหประชาชนมความเปนอยและมระบบสาธารณสขทดขนโดยมการสรปประเดนปญหาดานสาธารณสขและขอเสนอแนะในเรองตอไปน1) ปญหาความเหลอมลำาระหวางกองทนประกนสงคม กองทนสวสดการรกษาพยาบาลขาราชการ และกองทนหลกประกนสขภาพแหงชาต 2) ปญหาการขาดแคลนบคลากรดานสขภาพ และการจางงานทเปนธรรม 3) ปญหาดานระบบบรการสขภาพและการอภบาลระบบสขภาพ 4) ปญหาดานการสรางเสรมสขภาพ การปองกนโรค และการจดการกบภยคกคามสขภาพสวนประเดนปญหาดานสงแวดลอม ประกอบดวย 1) ปญหาปาไม 2) ปญหากดเซาะชายฝง 3) ปญหาอทกภยและภยแลง และ 4) ปญหาขยะและนำาเสย

ระดบกระทรวงสาธารณสข1. นโยบายและแนวทางการดำาเนนงานของรฐมนตร

วาการกระทรวงสาธารณสข(ศาสตราจารยคลนกเกยรตคณ นายแพทยปยะสกล สกลสตยาทร) ไดมอบนโยบายและแนวทางการดำาเนนงาน ณ วนท 24 สงหาคม 2558 ประกอบดวย 1) ใหความสำาคญสงสดตอการพฒนางานสาธารณสขตามแนวพระราชดำารและโครงการเฉลมพระเกยรต 2) บรณาการองคประกอบและบทบาทเขตสขภาพ 3) พฒนาการสงเสรมสขภาพและปองกน

18

โรคใหประชาชนทกกลมวย 4) เพมประสทธภาพการบรหารจดการของหนวยงานทกระดบ 5) ใหความสำาคญในการพฒนากำาลงคนดานสาธารณสข 6) วจยและพฒนาเพอสงเสรมภมปญญาไทยและสมนไพรไทย 7) เรงรดปรบปรงกฎหมาย ระเบยบกฎเกณฑ ใหเออตอการปฏบตงานสาธารณสขและ 8) สนบสนนกลไกการทำางานสาธารณสข

2. แผนยทธศาสตรชาต ระยะ 20 ป (ดานสาธารณสข)กระทรวงสาธารณสขภายใตการนำาของศาสตราจารยคลนกเกยรตคณ นายแพทยปยะสกล สกลสตยาทร รฐมนตรวาการกระทรวงสาธารณสข ไดกำาหนดยทธศาสตรชาตระยะ 20 ป (ดานสาธารณสข) โดยนำากรอบแนวคดประเทศไทย 4.0 สรางเศรษฐกจใหม กาวขามกบดกรายไดปานกลาง เปาหมายการพฒนาทยงยน (Sustainable Development Goals – SDGs by 2030) การปฏรปประเทศไทยดานสาธารณสขและสงแวดลอม นโยบายรฐบาล 10 ขอ (นายกรฐมนตร พลเอก ประยทธ จนทรโอชา) รางรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย 2559 รางยทธศาสตรชาตระยะ 20 ป (พ.ศ. 2560-2579) การบรณาการระดบชาต การปฏรปประเทศไทยดานสาธารณสขและสงแวดลอม มากำาหนดนโยบาย ทศทาง เปาหมาย ยทธศาสตรและวางแผนในระยะยาวในดานสาธารณสข ประกอบดวย

2.1 จดยนองคกร (positioning) คอสวนกลาง ทำาหนาทพฒนานโยบาย กำากบ ตดตาม ประเมนผล สวนภมภาค (เขตสขภาพ) ใหความสำาคญกบการบรหารจดการหนวยบรการ และขบเคลอนนโยบายสการปฏบต

2.2 วสยทศนเปนองคกรหลกดานสขภาพ ทรวมพลงสงคม เพอประชาชนสขภาพด

19

2.3 พนธกจพฒนาและอภบาลระบบสขภาพ อยางมสวนรวม และยงยน

2.4 เปาหมายประชาชนสขภาพด เจาหนาทมความสข ระบบสขภาพยงยน

2.5 คานยม MOPH : Mastery , Originality , People-centered approach, Humility (Mastery คอ การเปนผนำา สามารถควบคมตนเองได ไมหลงไปตามความโลภ ความโกรธ ความหลง Originality คอ การเปนผรเรมในสงใหม นวตกรรมใหมๆ , People-centered approach คอ ใหความสำาคญกบผปวย ผปวยคอศนยกลาง Humility คอ ความออนนอมถอมตน)

2.6 ยทธศาสตรหลก 4 ยทธศาสตร 16 แผนงานดงภาพท 3 และรายละเอยดยทธศาสตรตามตารางท 2

ภาพท 3 ยทธศาสตร 4 Excellence ของกระทรวงสาธารณสข

ตารางท 2 ยทธศาสตรหลก 4 ยทธศาสตร 16 แผนงาน ของกระทรวงสาธารณสข

20

ยทธศาสตร แผนงาน1) Prevention &

Promotion Excellence (สงเสรมสขภาพและปองกนโรคเปนเลศ)

1.1 พฒนาคณภาพชวตคนไทยทกกลมวย1.2 การปองกนควบคมโรคและภยสขภาพ1.3 ความปลอดภยดานอาหารและลด

ปจจยเสยงตอโรคไมตดตอเรอรง1.4 การบรหารจดการสงแวดลอม

2) Service Excellence (บรการเปนเลศ)

2.1 การพฒนาระบบการแพทยปฐมภม2.2 การพฒนาระบบบรการสขภาพ2.3 ศนยความเปนเลศทางการแพทย2.4 ศนยกลางสขภาพนานาชาตและเขต

เศรษฐกจพเศษ3) People

Excellence(บคลากรเปนเลศ)

3.1 การวางแผนความตองการอตรากำาลงคน

3.2 การผลตและพฒนากำาลงคน3.3 การพฒนาประสทธภาพระบบบรหาร

จดการกำาลงคนดานสขภาพ3.4 การพฒนาเครอขายภาคประชาชนและ

ภาคประชาสงคมดานสขภาพ

4) Governance Excellence

(บรหารจดการเปนเลศ)

4.1 ระบบขอมลสารสนเทศดานสขภาพ4.2 ระบบหลกประกนสขภาพ4.3 ความมนคงดานยาและเวชภณฑ และ

การคมครอบผบรโภค4.4 ระบบธรรมาภบาล

21

นโยบายและแนวทางการดำาเนนงาน

แผนยทธศาสตรชาต ระยะ 20 ป กระทรว

ประเท

รางรฐธรรมนญแหงราช

นโยบายรฐบาล (พลเอกประยทธ

แผนยทธศาสตรชาตระยะ 20 ป

ทศทางแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท

ประเดนการปฏรปประเทศไทยดานสาธารณสขและ

ยทธศาสตรการสง

ขอตกลงปารส

(Paris

โลก

เปาหมายการพฒนาทยงยน (Sustainable

กรอบความรวมมอดานอนามยและสงแวดลอมของ ๑๔ ประเทศในภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใตและเอเชยตะวนออก

แผนยทธศาสตรการพฒนาระบบสงเสรมสขภาพและอนามยสงแวดลอม ตามแผนพฒนาสขภาพ

เปาหมายโภชนาการ

ระดบโล

ก(Global

กรอบทศทางแผนพฒนาสขภาพแหงชาตฯ

ภาพท 4 นโยบายและยทธศาสตรท

ปฏญญาอาเซยน

(ASEAN

มตการประชมสมชชา

อนามยโลก)

22

เปาหมายการพฒนาทยงยน (Sustainable

development goals: SDGs)

เปาหมายท 2 ขจดความหวโหย บรรลความมนคงทางอาหาร ปรบปรงโภชนาการ และสนบสนนการทำาเกษตรกรรมอยางยงยนเปาหมายท 3 สรางหลกประกนใหคนมชวตทมคณภาพ และสงเสรมสขภาวะทดของคนทกเพศทกวย

การประชมการสงเสรมสขภาพโลก(Global Health

Promotion Conference)

ระดบโลก

เปาหมายโลกดานโภชนาการ(Global NutritionTargets)

กรอบความรวมมอดานสงแวดลอมและสขภาพของประเทศในภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใตและเอเชยตะวนออกประเดนอนามยสงแวดลอมทสำาคญในระดบภมภาค 7 ดาน1) คณภาพอากาศ 2)นำาสะอาด การสขาภบาลและสขอนามย 3) ขยะมลฝอยและของ

เสยอนตราย4) สารเคมเปนพษและสารอนตราย 5)การเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ 6) การรองรบดาน

ขอตกลงปารส “Paris Agreement”

ลดการปลอยกาซเรอนกระจก

ปฏญญาอาเซยนหรอ ปฏญญากรงเทพ

(Bangkok Declaration)

ภาพท 5 สรปประเดนสำาคญจากนโยบายและยทธศาสตรระดบโลกทมผลตอการดำาเนนงานสงเสรมสขภาพและอนามยสงแวดลอมของกรมอนามย

23

รางรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย

ฉบบกอนลงประชามต พ.ศ.2559มาตรา 54 เดกเลกไดรบการดแลและพฒนา

กอนเขารบการศกษามาตรา 55 ประชาชนไดรบบรการสาธารณสข

ทมประสทธภาพอยางทวถงมาตรา 58 ศกษาและประเมนผลกระทบตอ

คณภาพสงแวดลอมและสขภาพของประชาชนหรอชมชน

มาตรา 63 มมาตรการและกลไกทมประสทธภาพเพอปองกนและขจดการทจรตและประพฤตมชอบ

มาตรา 69 สงเสรมการวจยและพฒนา

กรอบยทธศาสตรชาตระยะ 20 ป (พ.ศ.2560-2579)

ยทธศาสตรท 3 การพฒนาและเสรมสรางศกยภาพคนตลอดชวงชวตยทธศาสตรท 4 การสรางโอกาสความเสมอภาคและเทาเทยมกนทางสงคมยทธศาสตรท 5 การสรางการเตบโตบนคณภาพชวตทเปนมตรตอสงแวดลอมยทธศาสตรท 6 ยทธศาสตรดานการปรบสมดลและพฒนาระบบการบรหาร

ทศทางแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 12 (พ.ศ.2560-2564)ยทธศาสตรท 1 การเสรมสรางและพฒนาศกยภาพทนมนษยยทธศาสตรท 2 การสรางความเปนธรรมลดความเหลอมลำาในสงคมยทธศาสตรท 4 การเตบโตทเปนมตรกบสงแวดลอมเพอการพฒนาอยางยงยน

นโยบายรฐบาล (พลเอกประยทธ จนทรโอชา)

ดานท 3 การลดความเหลอมลาของสงคม และการสรางโอกาสการเขาถงบรการของรฐ

3.4 เตรยมความพรอมเขาสสงคมผสงอาย

ดานท 4 การศกษาและเรยนร การทะนบำารงศาสนา ศลปะและวฒนธรรม

4.4 พฒนาคนทกชวงวยโดยสงเสรมการเรยนรตลอดชวต

ดานท 5 การยกระดบคณภาพบรการดานสาธารณสข และสขภาพของประชาชน

5.2 พฒนาระบบบรการสขภาพ5.6 ประสานการทำางานเพอปองกนและ

แกปญหาการตงครรภในวยรน

ดานท 8 การพฒนาและการสงเสรมการใชประโยชนจากวทยาศาสตร เทคโนโลย การวจยและพฒนา และนวตกรรม

8.1 สนบสนนการเพมคาใชจายในการวจยและพฒนาของประเทศ

ประเดนการปฏรปประเทศไทยดานสาธารณสขและสงแวดลอม

2.5.1 ขอเสนอแนะการปฏรปดาน สาธารณสข2.5.2 ขอเสนอแนะการปฏรปดานสง แวดลอม

ระดบ

รางกรอบทศทางแผนพฒนาสขภาพแหงชาตฯ

ยทธศาสตรหลกในการพฒนาทเกยวของกบกรมอนามย2. การพฒนาระบบบรการสขภาพทม

คณภาพ มขดความสามารถสง และ มประสทธภาพ

3. การสรางเสรมสขภาพ ปองกนควบคมโรค และคณภาพชวตของประชากรตลอดชวงชวต

4. การคมครอง จดการโรค และภยคกคามสขภาพภาพท 6 สรปประเดนสำาคญจากนโยบายและยทธศาสตรระดบประเทศทมผลตอการดำาเนนงานสงเสรมสข

24

นโยบายและแนวทางการดำาเนนงานของรมว.สธ.

1) ใหความสำาคญสงสดตอการพฒนางานสาธารณสขตามแนวพระราชดำารฯ

3) พฒนาการสงเสรมสขภาพและปองกนโรคใหประชาชนทกกลมวย

4) เพมประสทธภาพการบรหารจดการ5) ใหความสำาคญในการพฒนากำาลงคนดาน

สาธารณสข7) เรงรดปรบปรงกฎหมาย ระเบยบกฎเกณฑ

ใหเออตอการปฏบตงานสาธารณสข8) สนบสนนกลไกการทำางานสาธารณสข

แผนยทธศาสตรชาต ระยะ 20 ป (ดานสาธารณสข)

จดยนองคกร สวนกลาง พฒนานโยบาย กำากบ ตดตาม ประเมนผลสวนภมภาค(เขตสขภาพ) บรหารจดการหนวยบรการ และขบเคลอนนโยบายสการปฏบตวสยทศนเปนองคกรหลกดานสขภาพ ทรวมพลงสงคม เพอประชาชนสขภาพดพนธกจ (mission) พฒนาและอภบาลระบบสขภาพ อยางมสวนรวม และยงยนเปาหมาย (intention) ประชาชนสขภาพด เจา

ระดบกระทรวง

ภาพท 7 สรปประเดนสำาคญจากนโยบายและยทธศาสตรระดบกระทรวงทมผลตอการดำาเนนงานสงเสรมสขภาพ

25

3) บรบทการสงเสรมสขภาพและอนามยสงแวดลอมในการวางแผนยทธศาสตร กรมอนามยไดทำาการวเคราะห

สถานการณและบรบทแวดลอมทมผลตอการสงเสรมสขภาพและอนามยสงแวดลอม ดงน

3.1 บรบทการสงเสรมสขภาพตามกลมวย3.1.1 กลมสตรและเดกปฐมวย(0-5 ป)

การตายของมารดาและการเกดของทารกหลายทศวรรษทผานมาประเทศไทยยงคงเผชญกบปญหา

การตายของมารดา การลดลงของจำานวนการเกดหรออตราการเจรญพนธรวม และการเกดทไมมคณภาพ จากการสำารวจอตราสวนการตายของมารดาไทย โดยสำานกสงเสรมสขภาพ กรมอนามย พบวา ตงแตป พ.ศ. 2538 ถงป พ.ศ. 2556 อตราสวนการตายของมารดามแนวโนมลดลงอยางชาๆ จาก 44.30 ตอแสนการเกดมชพ เปน 31.2 ตอแสนการเกดมชพ ดงแสดงในแผนภมท 1 และในป พ.ศ. 2558 องคการอนามยโลกไดประมาณการอตราสวนการตายมารดาของประเทศไทยเทากบ 22.4 ตอแสนการเกดมชพ อยางไรกตามเปาหมายนยงยงไมบรรลตามทกระทรวงไดกำาหนดไว (เปาหมายไมเกน 15 ตอแสนการเกดมชพ)

26

ศอ. 1

ศอ. 2

ศอ. 3

ศอ. 4

ศอ. 5

ศอ. 6

ศอ. 7

ศอ. 8

ศอ. 9

ศอ. 10

ศอ. 11

ศอ. 12

กรงเทพ

ฯ

รวม0

102030405060

23.46 31.72 29.61 25.38 29.32

36.02 30.61

24.41 28.92 35.48

27.98

56.40

21.78 31.20

แผนภมท 1 อตราการตายมารดาไทย ป พ.ศ. 2556 ระดบประเทศ (กรมอนามย)

ทมา : สราวฒ บญสข และนงลกษณ รงทรพย.(๒๕๕๘). การศกษาการตายของมารดาไทย ป ๒๕๕๖.

โดยสาเหตสวนใหญของการตายของมารดามาจากปจจยการตงครรภและการคลอด มารดาทขาดโภชนาการทงกอนและระหวางการตงครรภเปนปจจยเสยงทำาใหทารกแรกเกดมนำาหนกนอยกวา 2,500 กรม ในขณะทมารดาทมภาวะเบาหวานขณะตงครรภเปนปจจยเสยงทำาใหทารกแรกเกดมนำาหนกมากกวา 4,000 กรม ในปจจบนพบวาภาวะอวนยงมความชกนอยแตมแนวโนมเพมขนและทารกมความเสยงทจะเจรญเตบโตเปนเดกทมภาวะอวน

เมอเปรยบเทยบอตราการเจรญพนธรวมในอดตและปจจบน พบวา ในอดตผหญงไทยหนงคนมบตรเฉลยตลอดวยเจรญพนธ 6 คน แตในปจจบนมบตรเพยง 1.6 คน ซงอาจกลาวไดวาสงคมไทยยงคงเผชญกบปญหา เดกเกดนอย“ แตดอยคณภาพ” ขณะนกรมอนามยอยในระหวางการจดทำานโยบายและยทธศาสตรพฒนาอนามยการเจรญพนธแหงชาต ฉบบท 2 (พ.ศ.๒๕๖๐ - ๒๕๖๙) วา

27

ดวยการสงเสรมการเกดคณภาพ เพอจะพฒนาคณภาพการเกดของประชากร

พฒนาการของเดกปฐมวย (สวนสง ภาวะเตย ภาวะผอม และภาวะอวน)จากการสำารวจพฒนาการเดกปฐมวยไทยในป พ.ศ.2557

พบวา เดกปฐมวยมพฒนาการไมสมวยรอยละ 27.3 (สำานกสงเสรมสขภาพ กรมอนามย, 2558) ดงแสดงในแผนภมท2 ซงอาจมาจากปจจย1) ทารกคลอดกอนกำาหนด2) ทารกแรกเกดนำาหนกตำากวา 2,500 กรม 3) ทารกมภาวะแทรกซอนหลงคลอด ๔) อตราการเลยงลกดวยนมแมอยางเดยวอยางนอย 6 เดอนตำา๕) พฤตกรรมการเลานทานของพอ แม หรอผดแลเดก 6) การเลนกบลกโดยไมใชสออเลคทรอนกส

แผนภมท 2 รอยละพฒนาการรวมทกดานของเดกอาย 0-5 ป จำาแนกตามเขตบรการสขภาพ ป 2557

(ทมา : จนตนา พฒนพงศธร, ชยชนะ บญสวรรณ และนฤมล ธนเจรญวชร..(๒๕๕๘ ).

รายงานการศกษาพฒนาการเดกปฐมวยไทย ป ๒๕๕๗)

รอยละ

28

จากการสำารวจสถานการณเดกและสตรในประเทศไทย (Multiple indicators cluster survey: MICS) ครงท 3 พ.ศ. 2549, ครงท 4 พ.ศ.2555 และครงท 5 พ.ศ. 2558 พบวา อตราการเลยงลกดวยนมแมอยางเดยว 6 เดอน เพมขนอยางตอเนอง ภาวะโลหตจางในหญงวยเจรญพนธลดลง แตอตรานำาหนกแรกเกดนอยกวา 2,500 กรม เพมขน สวนเดกปฐมวยมภาวะเตย ผอม อวน เพมขนในป 2555 และลดลงในป 2558 โดยภาวะเตยยงคงมความชกสงทสด ดงแสดงในแผนภมท 3 และ 4ทงน รายงานของ Global Nutrition Report 2015 ซงใชขอมล MICS3 และ MIC4 ตามตวชวดระดบโลก 5 ตว (ยกเวนอตรานำาหนกแรกเกดนอยกวา 2,500 กรม) ชใหเหนวา ประเทศไทยไมมโอกาสบรรลเปาหมายระดบโลกดานโภชนาการป 2568 อยางไรกตาม รายงาน Global Nutrition Report ในป 2016 ประเทศไทยจะไมถกจดอยในกลมดงกลาว เนองจากสถานการณตามตวชวดดขน

29

แผนภมท 3 แสดงอตราการเลยงลกดวยนมแมอยางเดยว 6 เดอน ภาวะโลหตจางในหญงวยเจรญพนธ และอตรานำาหนกแรก

เกดนอยกวา 2,500 กรม

แผนภมท 4 แสดงภาวะเตย นำาหนกนอย ผอม อวน ในเดกอาย 0-5 ป

ผลกระทบของทารกทมนำาหนกแรกเกดนอยกวา 2,500 กรม (LBW) และเดกเตย (เดกทขาดอาหารสะสมเปนเวลานานหรอแบบเรอรง) นอกจากโครงสรางดานรางกายแลว ยงเปนสาเหตของการเจบปวยและเสยชวตมผลตอการเกดโรคเรอรงเมอเตบโตเปนผใหญและผสงอาย นอกจากนยงสงผลกระทบไปยงรนลกรนหลาน หากไมไดรบการแกไข เดกจะมภาวะเตย แคระแกรนและเกดปญหาเชนนในรนตอ ๆ ไป

30

ดวยเหตน จงตองสงเสรมโภชนาการในสตรและเดกอาย 0-5 ป เพอใหเดกมการเจรญเตบโตดทงสวนสงและนำาหนก (สงดสมสวน) ซงจะสงผลดทงในดานสาธารณสข สงคม การศกษา และเศรษฐกจ และยงทำาใหบรรลเปาหมาย SDG ขอ 2 ยตความหวโหยและขจดปญหาทพโภชนาการทกรปแบบใหหมดไป จากรายงาน Health Data Center (HDC) สำานกนโยบายและยทธศาสตร ในงวดท 1 และงวดท 2 ป 2559 พบวา เดกอาย 0-5 ป สงดสมสวน เพมขนเลกนอย แตยงตำาอย คอ มเพยงรอยละ 47.7 ดงแสดงในแผนภมท 5

เขต 1 เขต 2 เขต 3 เขต 4 เขต 5 เขต 6 เขต 7 เขต 8 เขต 9 เขต 10 เขต 11 เขต 12 รวม0

20

40

60

4545.3 49.9

46.648.9 48.8

50.146.8

51.4

43.747.6

4447.445.5 45.5

48.8 46.449.3 49.1 49.7

47.451.7

43.748.0

45.847.7

ไตรมาสท 1 ไตรมาสท 2

แผนภมท 5 เดกอาย 0-5 ป สงดสมสวน งวดท 1 และ 2 ปงบประมาณ 2559

ทมา : ระบบรายงาน HDC สำานกนโยบายและยทธศาสตร ขอมล ณ วนท 26 พ.ค. 2559

3.1.2 กลมเดกวยเรยน(5-14 ป)เดกวยเรยนถอเปนทรพยากรและสมบตอนลำาคาของประเทศ

ชาต จงจำาเปนตองสงเสรมใหเดกวยเรยนมสขภาพรางกายแขงแรง เจรญเตบโต เตมศกยภาพ ประเทศไทยกำาลงเผชญกบปญหา

31

ทพโภชนาการในเดกวยเรยนเดก ซงพบภาวะเตย ภาวะอวน ภาวะผอม และภาวะซด ภาวะเตยมสาเหตจากการขาดอาหารเรอรง ทำาใหเดกเตยและแคระแกรน ภมตานทานโรคตำา เจบปวยบอย และมสตปญญาตำา ซงแตกตางจากปญหาภาวะอวนทมสาเหตมาจากการพฤตกรรมบรโภคอาหารทมากเกนความตองการของรางกายและพฤตกรรมการออกกำาลงกายไมเพยงพอ อาจนำาไปสการเกดโรคเรอรงทไมตดตอ (Non-communicable chronic diseases: NCD) ตางๆ ในทสด จากการสำารวจในปพ.ศ. 2558 พบวา เดกมภาวะเตย รอยละ 7.5 ภาวะผอมรอยละ 5.2 และภาวะเรมอวนและอวนรอยละ 12.5 (World Health Report, 2004)

ปญหาภาวะซดในเดกวยเรยนเปนปญหาสำาคญอกปญหาหนง จากรายงานการสำารวจภาวะอาหารและโภชนาการของประเทศไทยครงท 5 ป 2546 พบวา ความชกของภาวะโลหตจางในเดกอาย 6-8 ป คดเปน รอยละ 46.7 ในเดกอาย 9-11 ป คดเปนรอยละ 25.4 และในเดกอาย 12-14 ป รอยละ 15.7 เพอสงเสรมสขภาพเดกวยเรยนจงมขอแนะนำาวาการมกจกรรมทางกาย (Physical Activity :PA)แบบแอโรบกดวยความหนกระดบปานกลางถงหนกมากทกวน อยางนอยวนละ 60 นาทตอสปดาหจะเปนผลดตอสขภาพ การฝกความแขงแรงกลามเนอรวมดวยอยางนอย 3 วนตอสปดาหจะสงผลตอการเจรญเตบโต และหากทำากจกรรมทมแรงกระแทกของขอตอเชน การวง การกระโดด เปนตน จะทำาใหมการเจรญเตบโตเพมขนอกดวย(WHO, 2010)

นอกจากนภาวะโภชนาการยงสงผลตอปญหาสขภาพชองปากของเดกวยเรยนเชนเดยวกน หากเดกกนอาหารทมรสหวานเปนประจำาและแปรงฟนไมถกวธ จะทำาใหเกดฟนผได ซงพบเปนโรคฟนผมากกวา รอยละ 50 และยงพบวา ในจำานวนเดกทมฟนผ

32

มากกวา 3 ซ จะมฟนถาวรผอยางนอย 1 ซสงถงรอยละ 25(ขอมลสำารวจป 2555) ทำาใหเดกจะไมสามารถบดเคยวอาหารทมกากใยและมกหลบเลยงการบรโภคผกและผลไม การศกษาทงในประเทศและตางประเทศ พบวาการเกดโรคฟนผของเดกมความสมพนธกบการกนอาหารของเดก โดยเดกทมฟนผจะมผลตอภาวะทพโภชนาการ (ภาวะผอมและเตย) มากกวาเดกทมสขภาพชองปากด ทงนการกนอาหารวางและเครองดมทมสวนผสมของนำาตาลเปนปจจยหลกทมการพสจนแลววามผลทำาใหเกดโรคฟนผและโรคอวน และทสำาคญยงพบวาเดกวยเรยนมความเสยงสงตอการมเพศสมพนธกอนวยอนควรเรวขนอกดวย จากสถตของสำานกอนามยการเจรญพนธพบโรคตดตอทางเพศสมพนธสงขน รวมถงปญหาการตงครรภในเดกหญงอาย 10-14 ป ซงพบวา ในป พ.ศ. 2551 มอตราคลอด 1.2 ตอพนประชากรหญง และเพมขนเปน 1.8 ตอพนประชากรหญง ในป พ.ศ. 2555 ดงนน การสงเสรมสขภาพเดกวยเรยนใหมความสามารถและทกษะสขภาพไดนน จะตองสรางความร ความเขาใจ เพอใหมพฤตกรรมทพงประสงค และสามารถจดการตนเองไดอยางเหมาะสม ทงดานการบรโภคอาหาร การดแลนำาหนก การออกกำาลงกาย การดแลสขภาพชองปาก สขอนามยสวนบคคล และอยในสงแวดลอมทเออตอสขภาพ รวมถงความสามารถในการดแลสขภาพรวมกบครอบครว3.1.3 กลมวยรน(15-21 ป)

เนองจากสภาพสงคมในยคโลกาภวตนสงผลใหประชากรวยแรงงานตองเขาสระบบการทำางานทเรงรบและแขงขนสงจงทำาใหผปกครองสวนใหญมเวลาในการเลยงดบตรหลานนอยลง เดกมโอกาสเรยนรเรองทกษะชวตนอย และการเขาถงบรการปรกษาแนะนำาทเปนมตรยงอยในวงจำากด สาเหตเหลานทำาใหเดกจำานวน

33

มากไมสามารถรบมอกบความเปลยนแปลงของตนเองเมอกาวเขาสวยรนและไมอาจปรบตวใหเทาทนสภาพแวดลอมรอบตวได โดยเฉพาะในยคไอททใชการสอสารในสงคมออนไลนอยางกวางขวางและมการไหลเวยนทางวฒนธรรมอยางรวดเรว อกทงยงเขาถงสอตางๆ ไดอยางไรขดจำากดซงสงผลใหมพฤตกรรมทางเพศทไมเหมาะสม นอกจากนยงพบวา วยรนมแนวโนมในการเรมมเพศสมพนธครงแรกเรวขน โดยในป พ.ศ. 2543 พบวา แมวยรนอายตำากวา 20 ป คลอดประมาณปละ 90,000 คน กอนทจะเพมขนเรอยๆ จนถงปละกวา 120,000 คนในปจจบน การตงครรภโดยแมวยรนสวนใหญมกเปนการตงครรภแบบไมไดตงใจและมกจะนำาไปสปญหาตางๆ เชน ปญหาการทำาแทงเถอน ภาวะแทรกซอนจากการตงครรภ เปนตน นอกจากนการคลอดบตรในชวงวยรนยงอาจสงผลตอตวมารดาวยรนเอง เชน โอกาสทางการศกษา หนาทการงาน รายไดในอนาคตของมารดา และสงผลอยางมากตอการเลยงดบตร เชน เดกอาจไมไดรบการเลยงดใหดเทาทควร ปญหาสำาคญทพบในกลมวยรนคอพฤตกรรมอนามยการเจรญพนธทไมเหมาะสม ดงน

1) การใชถงยางอนามยเมอมเพศสมพนธครงแรก จากการสำารวจพฤตกรรมทสมพนธกบการตดเชอ HIV

พ.ศ. 2557 ในกลมนกเรยน พบวาประมาณ 1 ใน 4 ของนกเรยนชายและประมาณ 1 ใน 5 ของนกเรยนหญงชนมธยมศกษาปท 5 มเพศสมพนธแลว และ 1 ใน 2 ของนกเรยนชนประกาศนยบตรวชาชพปท 2 ทงชายและหญงเคยมเพศสมพนธแลว โดยอตราการใชถงยางอนามยในการมเพศสมพนธครงแรกนนทงในกลมนกเรยนชนมธยมศกษาปท 5 และประกาศนยบตรวชาชพทงเพศชายและหญงมแนวโนมเพมขนอยางชาๆ แตเพมตอเนองมาตงแต

34

ป พ.ศ. 2553 จากประมาณรอยละ 50 จนถงประมาณรอยละ 60 ในปพ.ศ. 2557

2) การใชถงยางอนามยเมอมเพศสมพนธครงลาสด จากการสำารวจการใชถงยางอนามยในนกเรยนป พ.ศ.

2557 พบวา รอยละของการใชถงยางอนามยในการมเพศสมพนธครงลาสดเพมมากขนกวาอตราการใชถงยางอนามยในการมเพศสมพนธครงแรก และยงเพมขนในชวงระยะ 5 ปทผานมาในกลมนกเรยนชายทงในกลมนกเรยนชนมธยมศกษาปท 5 และประกาศนยบตรวชาชพ แตในกลมนกเรยนหญงทงในกลมนกเรยนชนมธยมศกษาปท 5 และประกาศนยบตรวชาชพพบวามอตราการใชลดลงจากปทผานมา

3) การคลอดมชพในหญงอาย 15-19 ป อตราการคลอดมชพในหญงอาย ๑๕-๑๙ ปเพมขนจาก

31.1 ในป พ.ศ. ๒๕๔๓ เปน ๔๗.๙ ในป พ.ศ. ๒๕๕๗4) การตงครรภซำาในหญงอายนอยกวา 20 ป

จากขอมลจากสำานกนโยบายและยทธศาสตร กระทรวงสาธารณสข พบวา อตราการคลอดซำาในกลมอาย 10-19 ป ในระยะ 10 ปทผานมาเพมขนอยางตอเนองจากรอยละ 10.2 ในป พ.ศ. 2547 เปนรอยละ 12.4 ในป พ.ศ. 2557 และในกลมอาย 15-19 ป คดเปนรอยละ 12.8 สวนขอมลการตงครรภซำาทรวมการเกบขอมลจากการคลอดและการแทงจากรพ.สงกดสำานกงานปลดกระทรวงสาธารณสข พบวาในรอบ 6 เดอนแรกของป 2559 เทากบรอยละ 11.64

หญงอายนอยกวา 20 ป หลงคลอดหรอหลงแทงทคมกำาเนดไดรบการคมกำาเนดดวยวธกงถาวร (ยาฝงคมกำาเนด/หวงอนามย) และจากการตดตามขอมลในระบบ Health data center ของกระทรวงสาธารณสข พบวา ในปจจบน (มนาคม ป

35

พ.ศ. 2559) มการคมกำาเนดวธกงถาวร (ยาฝงคมกำาเนด/หวงอนามย) ในหญงอายนอยกวา 20 ปหลงคลอดหรอหลงแทง คดเปน รอยละ.......3.1.4 กลมวยทำางาน(15-59 ป)

ประชากรวยทำางานเปนกลมวยทตองทำาหนาทดแลวยสงอาย วยเดก และผพการจากขอมลสำานกงานสถตแหงชาตป พ.ศ.2558 พบวาประชากรวยทำางานอาย 15-59 ป มจำานวน 43 ลานคน เปนเพศหญง 22 ลานคนและเพศชาย 21 ลานคนหรอประมาณ 66% ของประชากรทงหมด ปญหาดานพฤตกรรมสขภาพและภาวะสขภาพทพบในกลมน มดงน

1)ภาวะอวน : จากผลการสำารวจสขภาพประชาชนไทยโดยการตรวจรางกาย ครงท 3 (พ.ศ. 2546-2547) เปรยบเทยบกบครงท 4 (พ.ศ. 2551-2552) พบวา ความชกของภาวะอวนมแนวโนมสงขนอยางชดเจน โดยเฉพาะผหญงความชกเพมจากรอยละ 34.4 เปนรอยละ 40.7 และในผชายเพมจากรอยละ 22.5 เปนรอยละ 28.4 ซงภาวะอวนวดจากดชนมวลกาย (Body Mass Index:BMI) ทมคามากกวา 25kg/m2 นอกจากนยงภาวะอวนลงพงมความชกเพมขนเชนกน ในผหญงรอยละ 36.1 เปนรอยละ 45.0 และในผชายรอยละ 15.4 เปนรอยละ 18.6 ซงใหรฐบาลตองรบภาระคาใชในการดแลและรกษาพยาบาลผปวยซงเปนโรคเรอรงตางๆ ในกลมนมากยงขน โดยใชจายไปกบการรกษาพยาบาลมากกวาการสงเสรมสขภาพและการปองกนโรค โรคเรอรงตางๆทพบสวนใหญมสาเหตจากพฤตกรรมสขภาพทไมเหมาะสม เชน พฤตกรรมการบรโภคอาหาร การออกกำาลงกาย การสบบหรและดมแอลกอฮอล เปนตน โดยพบวารอยละ 82.3 กนผกและผลไมไมเพยงพอตามขอแนะนำา และรอยละ 18.5 มกจกรรมทางกายไมเพยงพอ

36

2)ปญหาการดมแอลกอฮอลและสบบหร : พบวา คนไทยทมอาย 15 ปขนไปสบบหร รอยละ 23.7 โดยสบบหรเปนประจำารอยละ 19.9 และดมแอลกอฮอล รอยละ 45.3 โดยกลมวยทำางานมอตราการดมสงกวากลมอายอนๆ คอ รอยละ 37.3

3)ปญหาดานทนตสขภาพ :ปญหาดานทนตสขภาพ:การตดเชอในชองปากจะนำาไปสการตดเชอ ทอวยวะสำาคญของรางกายทงทางตรงและทางออมได และโรคปรทนตมความสมพนธกบโรคระบบรางกาย โดยเฉพาะโรคของระบบหวใจหลอดเลอดและโรคเบาหวาน ซงการมอนามยชองปากทดจะชวยลดการอกเสบเรอรง ในรางกายสงผลตอความสามารถในการควบคมระดบนำาตาลในเลอดและลดอนตรายตอหลอดเลอดดวย จากผลสำารวจสภาวะสขภาพชองปากระดบประเทศครงท7พ.ศ. 2555(7) พบวาวยทำางานอาย 35-44ป มปญหาเหงอกอกเสบรอยละ 39.3 และพบโรคปรทนตอกเสบรอยละ 15.6 แมวาเกอบทงหมดจะแปรงฟนแตรอยละ ๒o.๑ ยงคงไมไดแปรงฟนกอนเขานอน ซงเปนชวงเวลาสำาคญทสด และยงขาดการใชอปกรณเสรมทจำาเปนและเหมาะสมสำาหรบการสงเสรมใหมอนามยชองปากทดและปองกนโรคในชองปาก เชน การใชไหมขดฟนปองกนฟนผบรเวณ ซอกฟน

ประชากรวยทำางานเปนกลมประชากรทมความสำาคญตอการพฒนาครอบครว สงคม และประเทศชาต มบทบาทเปนทงผขบเคลอนเศรษฐกจของประเทศ เปนผนำาครอบครว และตองดแลประชากรกลมวยตางๆ ในครอบครว ดงนนหากประชากรในวยทำางานเจบปวยหรอมปญหาสขภาพจนไมสามารถปฏบตหนาทไดตามปกตแลวผลกระทบนนจะไมไดจำากดอยในระดบบคคลเทานนแตยงกระทบตอครอบครวสงคมและประเทศชาตอกดวย3.1.5 กลมผสงอาย

37

สถานการณ สงคมไทยเปนสงคมผสงอาย จากการคาด“ ”ประมาณประชากรของประเทศไทย ป 2553–2583 ของสำานกงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต (สศช.) โดยใชขอมลสำามะโนประชากรและเคหะ พ.ศ. 2553 ของสำานกงานสถตแหงชาตเปนฐานในการประมาณ พบวา ในป 2583 ประเทศไทยจะมผสงอายทมอาย 60 ป ขนไป สงถง 20.5 ลานคน หรอคดเปนสดสวนรอยละ 32 ของจำานวนประชากรไทยทงหมด โครงสรางประชากรไทยทเขาสสงคมผสงอาย จะสงผลตอการพฒนาประเทศเนองจากการลดลงของจำานวนและสดสวนของประชากรวยแรงงานจะกระทบศกยภาพการผลต นอกจากน การเพมของประชากรสงอายยงสะทอนการเพมขนของภาระ ทางการคลง จากจำานวนประชากรทอยในวยพงพงทงในเชงเศรษฐกจ สงคม และสขภาพ นอกเหนอจากปญหาดาน สขภาพ ผสงอายยงเผชญปญหาสภาพชวต ความเปนอย แลระบบการดแลทไมไดมาตรฐาน รวมถงความมนคงทางรายได โดยเฉพาะในกลมผสงอายจากครอบครวยากจน นอกจากนผสงอายสวนใหญยงขาดการพฒนาทกษะทงในการทำางาน และการดำารงชวตในสงคมใหเทาทนตอการเปลยนแปลงของโลก ในขณะผสงอายทมศกยภาพยงไมมสวนรวมในการ ทำางานและการพฒนาประเทศเทาทควร

อยางไรกตาม การกาวเขาสสงคมผสงอายสงผลใหภาระคาใชจายดานสขภาพเพมขน เนองจากกลมผสงอายมแนวโนมทจะเจบปวยดวยโรคเรอรง และมภาวะทพพลภาพเพมขนตามอายทมากขน สงผลใหความชกของโรคท เกยวเนองกบความเสอมถอยของอวยวะจะเพมขน ซงสวนใหญเปนโรคเรอรงทตองการระบบบรการฟ นฟสภาพและ การดแลระยะยาว สงผลใหรายจายดานสขภาพของประเทศไทยเพมขนอยางตอเนอง โดยคาใชจายทสงขนเกด

38

จาก ปจจยรวมทสำาคญ 2 ปจจย คอ คาใชจายทางสขภาพทสงขนตามอาย และคาใชจายดานสขภาพ กอนการเสยชวต“ ”

จากรายงานการสำารวจสขภาวะผสงอายไทย ป 2556 (กรมอนามยรวมกบ HITAP และ สปสช.) พบวา ผสงอายไทยรอยละ 95 มความเจบปวยดวยโรคหรอปญหาสขภาพ ดงตอไปน โรคความดนโลหตสง (รอยละ 41), โรคเบาหวาน (รอยละ 18), ขอเขาเสอม (รอยละ 9), เปนผพการ (รอยละ 6) โรคซมเศรา (รอยละ 1), และผปวยนอน ตดเตยง (รอยละ 1) ขณะทมเพยงรอยละ 5 เทานนทไมมโรคหรอปญหาสขภาพดงกลาว

แผนภมท 6 แสดงผลกระทบจากพฤตกรรมสขภาพผสงอายไทย

อยางไรกตาม จำานวนผสงอายทเจบปวยขางตนอาจมจำานวนนอยกวาน หากผสงอายเขาถงการคดกรองโรคทมคณภาพไดอยางถวนหนา เนองจากการคดกรองโรคจะชวยใหสามารถพบโรคไดเรวขน ทำาใหลดความรนแรงในการเกดโรคและชวยลดภาวะแทรกซอนได โดยในรอบ 12 เดอนทผานมา ผสงอายสามารถเขาถงบรการคดกรองโรค ความดนโลหตสง รอยละ 80, โรคเบาหวาน

39

รอยละ 73, ซมเศรา รอยละ 33, และขอเขาเสอม รอยละ 9 การสำารวจนพบวาผสงอายทมผลการคดกรองโรคเบาหวานผดปกต ถงรอยละ 37 ไมทราบวาตนเองอาจมความเสยงเปน โรคเบาหวาน และผสงอายทมผลการคดกรองโรคความดนโลหตผดปกต รอยละ 43 ไมทราบวาตนเองอาจมความเสยงเปนโรคความดนโลหตสง ทงน ผสงอายทมผลการคดกรองผดปกตเหลานน จงกลายเปนผเสยโอกาสในการดแลรกษาทถกตองและเหมาะสมอยางทนทวงท ทงทไดรบการคดกรองโรคแลว และยงพบวาผสงอายไทยรอยละ 26 มพฤตกรรมสขภาพทพงประสงค ซงตำากวาเปาหมาย (ดชนวดท 8 แผนผสงอายแหงชาต ฉบบท 2) ทตงไวรอยละ 30 ทงน พฤตกรรมสขภาพทพงประสงคทผสงอายไทยปฏบตตวไดนอยทสดเรยงตามลำาดบ ไดแก ออกกำาลงกายสปดาหละ 3 วนวนละ 15-30 นาทเปนประจำา (รอยละ 57), ดมนำาสะอาดวนละ 8 แกวหรอมากกวาเปนประจำา (รอยละ 65), รบประทานผกผลไมเปนประจำา (รอยละ 66), ไมดมสรา/เครองดมทมแอลกอฮอล (รอยละ 83) และ ไมสบบหร (รอยละ 84) จากสถานการณผสงอายทมการเปลยนแปลงอยางรวดเรวนอกจากสงผลกระทบทางดาน สขภาพแลวยงสงผลกระทบทางดานเศรษฐกจสงคมโดยรวม

40

แผนภมท 7 แสดงการประเมนพฤตกรรมสขภาพของผสงอายไทยดานทนตสขภาพในผสงอาย พบวา ปญหาหลกในผสงอาย

คอ การสญเสยฟน รอยละ 88.3, มการสญเสยฟนบางสวนและสญเสยฟนทงปาก รอยละ 7.2, มความตองการใสฟนเทยมทงปากลดลงเปน รอยละ 2.5, และรอยละ57.8 มฟนแทใชงานได อยางนอย 20 ซ เฉลย 18.8 ซตอคน ผสงอายทมฟน รอยละ 11.4 เปนโรคปรทนตอกเสบรนแรงเสยงตอการสญเสยฟน ผสงอายมฟนผทยงไมไดรบการรกษา รอยละ 48.3 มรากฟนผ รอยละ 17.2 มการทำาความสะอาด ชองปาก และแปรงฟนกอนนอน รอยละ 65.5, ใชไหมขดฟนรอยละ 2.7 แปรงซอกฟนรอยละ1.1, ผสงอายไปรบบรการในปทผานมาคดเปนรอยละ 34.2 สวนใหญเพอถอนฟนหรอรบบรการเกบรกษาฟนมความยงยากซบซอน หลายขนตอน ไมสะดวกในการรบบรการตอเนองตองการบรการใกลบานเพอลดการสญเสยฟน

ดานอนามยสงแวดลอมสำาหรบผสงอาย พบวา โรงพยาบาลชมชนและโรงพยาบาลศนยทงหมดมโครงสราง ทเหมาะสมกบผสงอาย อยางไรกตาม โรงพยาบาลสงเสรมสขภาพตำาบล (รพ.สต.) รอยละ 13 ไมมสวมนงราบหอยขา นอกจากนน ยงพบวารอยละ 13 ไมไดปรบปรงหองสวมใหมราวจบเพอชวยพยง และไมปรบพนหองนำา เพอปองกนการลนหกลม

การดำาเนนงานองคประกอบเมองทเปนมตรกบผสงอาย กรมอนามย โดยสำานกอนามยผสงอายไดดำาเนนงานเมองทเปนมตรกบผสงอาย ในนำารองในพนท เทศบาลนครนนทบร จงหวดนนทบร และเมองพทยา จงหวดชลบร มการจดทำาแบบประเมนตนเอง แผนยทธศาสตรการพฒนาเมอง ทงสองพนทตามองคประกอบ ดงน 1.อาคารสถานทและบรเวณภายนอก (Outdoor spaces & buildings) 2.ระบบขนสงและยานพาหนะ

41

(Transportation) 3.ทอยอาศย (Housing) 4.การเขารวมกจกรรมทางสงคม (Social Participation) 5.การใหความเคารพและการยอมรบ (Respect and social inclusion) 6.การมสวนรวมในฐานะพลเมองและการจางงาน (Civic participation and employment) 7.การสอสารและขอมลสารสนเทศ (Communication & Information) และ 8.การบรการชมชนและการบรการสขภาพ (Community support and health services) 3.2 บรบทดานอนามยสงแวดลอม

1) มลพษทางอากาศ เปนปจจยหนงทกอใหเกดโรคระบบทางเดนหายใจ โรคระบบหวใจและหลอดเลอด รวมทงโรคความดนโลหตสง หรอทำาใหผทเปนโรคเหลานอยแลวมอาการกำาเรบเฉยบพลนถงเสยชวตได จากสถตสขภาพของประชากรไทย ป ๒๕๔๑-๒๕๕๖ พบวา จำานวนผปวยโรคระบบทางเดนหายใจเพมขนจากป ๒๕๕๕รอยละ ๘ กลมโรคระบบหวใจและหลอดเลอด รวมทงความดนโลหตสง มจำานวนผปวยทมากกวากลมโรคอน แมวาในป ๒๕๕๖ ปรมาณไมเพมจากป ๒๕๕๕ มากนก แตแนวโนม ๕ ปทผานมาเฉลยเพมขนรอยละ ๑๐ ตอป อตราการเสยชวตดวยโรคมะเรงทกชนดในป ๒๕๕๖ เพมขนจากป ๒๕๕๕ รอยละ ๖ ทงน สารมลพษทางอากาศบางชนด เชน สารอนทรยระเหยงาย เปนสารกอมะเรง ปจจยหลกของการเกดโรคในกลมดงกลาวมาจากสภาพแวดลอมและการดำารงชวต ความเครยด การบรโภคอาหารทเปนอนตราย และพฤตกรรมสวนตว เชน การสบบหร และการขาดการออกกำาลงกาย การทมลพษทางอากาศของประเทศไทยยงคงเกนคามาตรฐานในหลายพนท ทำาใหประชาชนไดรบสารมลพษทางอากาศปรมาณมากเปนประจำาเปนปจจยชนดหนงททำาใหกอโรคเรอรงดงกลาว

42

2) อาหารและนำาบรโภค การเขาถงแหลงนำาสะอาด ตามเปาหมาย MDG คอ เขตเมอง รอยละ ๙๐ และชนบท รอยละ ๘๐ ประเทศไทยบรรลเปาหมายดงกลาวแลว เมอป ๒๕๔๘ และบรรลตามเปาหมาย MDG+ คอ นำาดมมคณภาพ เขตเมอง รอยละ ๕๐ ชนบทรอยละ ๓๐ เมอป ๒๕๕๖ โดยอาจมการขาดแคลนบางในบางพนทหรอบางชวงเวลาเนองจากภยแลง อทกภย หรอภยพบตอนๆ ทงน กรมอนามยกำาหนดใหนำาดมมคณภาพไมดอยกวาเกณฑคณภาพนำาประปาดมได (พ.ศ. ๒๕๕๓) ครอบคลม คณภาพนำาทางกายภาพ คณภาพนำาทางเคม และคณภาพนำาทางแบคทเรย กลมโคลฟอรมแบคทเรย และกลมฟคลโคลฟอรมแบคทเรย ประชาชนมแนวโนมเปลยนแปลงการพงพาแหลงนำาตามธรรมชาต เชน นำาฝน นำาบาดาล นำาบอตนและนำาผวดน สการซอนำาบรโภคทผานขบวนการผลตทางธรกจ โดยมสาเหตจากความไมมนใจในความปลอดภยของนำาจากการปนเป อนของสารเคมเกษตร มลนก และมลภาวะอากาศเปนสำาคญ ดงจะเหนไดจากผลการสำารวจแหลงนำาบรโภคในครวเรอนของสำานกงานสถตแหงชาต พ.ศ. ๒๕๕๓ ประชาชนบรโภคนำาฝนรอยละ ๓๗.๔ นำาบรรจขวด รอยละ ๒๙ นำาจากการประปา รอยละ ๒๑.๗ เปรยบเทยบกบผลการสำารวจแหลงนำาบรโภคในครวเรอน โดยกรมอนามย พบวา ป ๒๕๕๖ สดสวนนำาบรรจขวด รอยละ ๓๑.๘๘ นำาประปา รอยละ ๒๓.๕๑ นำาฝน รอยละ ๑๗๔๓ นำาตหยอดเหรยญรอยละ ๑๓.๕๖

ในชวง ๑๐ ปทผานมา พฤตกรรมการบรโภคอาหารของประชาชนไทยเปลยนแปลงไป จากการปรง-ประกอบอาหารเพอบรโภคเองทบานมาเปนการบรโภคอาหารนอกบานจากบรการของสถานประกอบการดานอาหารทวไป ซงอาจเสยงตอการไดรบอาหารและนำาทไมสะอาดปลอดภย มการปนเป อนของเชอโรค และสารเคมทเปนพษ อนอาจจะเกดอนตรายตอสขภาพได ทงโรคตดเชอ เชน

43

โรคอจจาระรวงเฉยบพลน โรคอาหารเปนพษและอหวาตกโรค และและโรคไมตดเชอ เชน โรคมะเรง ขอมลจากการรายงานผลการดำาเนนงานสขาภบาลอาหารและนำา ของสำานกสขาภบาลอาหาและนำา กรมอนามย ป ๒๕๕๘ (สงหาคม ๒๕๕๘) มสถานประกอบการดานอาหารทผานการประเมนตามเกณฑมาตรฐานสขาภบาลอาหาร ของกรมอนามย ดงนคอ รานอาหาร และแผงลอยจำาหนายอาหาร ผานเกณฑมาตรฐานอาหารสะอาด รสชาตอรอย (Clean Food Good Taste) รอยละ ๘๕.๘๖ โดยจำาแนกเปนรานอาหาร ผานเกณฑมาตรฐานฯ รอยละ ๘๗.๐๙ และแผงลอยจำาหนายอาหาร ผานเกณฑมาตรฐานฯ รอยละ ๘๕.๙๒ และตลาดประเภทท ๑ ผานเกณฑมาตรฐานตลาดสด นาซอ ระดบดและดมาก รอยละ ๘๙.๗๐ และผลจากการดำาเนนงานเฝาระวงสขาภบาลอาหาร ตามโครงการเฝาระวงสขาภบาลอาหารและนำา ป ๒๕๕๘ โดยสมตรวจตวอยางอาหาร ในรานอาหาร แผงลอยจำาหนายอาหาร และตลาดประเภทท ๒ (ตลาดนด) โดยใชชดทดสอบการปนเป อนโคลฟอรมแบคทเรยขนตน (SI-2) ในพนททวไปและพนททมความเสยงตอการเกดโรคตดตอระบบทางเดนอาหารและนำา ในพนท ๘ จงหวด พบวา ผกสด นำาดม นำาแขง อาหารพรอมบรโภค และเครองดม พบการปนเป อนเชอโคลฟอรมแบคทเรย รอยละ ๘๖.๖๓ ๖๐.๗๑ ๔๕.๔๑ ๔๔.๓๔ และ ๔๐.๐๐ ตามลำาดบ ภาชนะอปกรณพบการปนเป อนเชอโคลฟอรมแบคทเรย รอยละ ๓๘.๖๙ และมอผสมผสอาหาร พบการปนเป อนเชอโคลฟอรมแบคทเรย รอยละ ๔๕.๙๙ สำาหรบผลการตรวจสอบสารปนเป อนสารเคมในอาหารสดของแผงจำาหนายอาหารตลาดนด โดยใชชดทดสอบสารเคมปนเป อนในอาหาร ของกรมวทยาศาสตรการแพทย พบวา พบการปนเป อนฟอรมาลน รอยละ ๒๒.๖๔

การเจบปวยของโรคระบบทางเดนอาหารและนำา ทมสาเหตจากการรบสมผสสงคกคามทางสงแวดลอมโดยเฉพาะอยางยง

44

การปนเป อนทางชวภาพผานทางการกนอาหารและดมนำาทมสงปนเป อน อกทงการจดสขาภบาล การจดการมลฝอยและสงปฏกลทสงผลถงการแพรกระจายของสงปนเป อน ประเทศไทยมการประกาศการใชสวมรอยเปอรเซนตแลว สำาหรบการจดการสวมสาธารณะทใหบรการสำาหรบประชาชน กรมอนามย ไดดำาเนนโครงการพฒนาสวมสาธารณะไทย โดยกำาหนดเกณฑมาตรฐานสวมสาธารณะ เนนพฒนาใหสวมสาธารณะในประเทศไทยไดมาตรฐาน ๓ ดาน ไดแก ความสะอาด (Healthiness) ความเพยงพอ (Accessibility) ความปลอดภย (Safety) ใหไดมาตรฐานในสถานทสาธารณะเปาหมาย ๑๒ ประเภท ซงมความกาวหนามากขนตามลำาดบ อยางไรกตาม ประเทศไทยยงประสบปญหาดานการจดการสงปฏกล โดยองคกรปกครองสวนทองถน พบวามเทศบาลใหบรการสบสงปฏกล คดเปนรอยละ ๕๖.๖๒ ของเทศบาล ในขณะทองคการบรหารสวนตำาบลใหบรการ คดเปนรอยละ ๔๐.๙๘ ขององคการบรหารสวนตำาบล นอกจากน การใหบรการกำาจด สงปฏกลในระดบเทศบาล คดเปนรอยละ ๓๖.๗๙ ในขณะทองคการบรหารสวนตำาบลใหบรการคดเปนรอยละ ๒๖.๙๒ ปจจบนยงพบการลกลอบทงสงปฏกลในหลายพนท ซงสงผลกระทบตอสงแวดลอม และกอใหเกดการปนเป อนของเชอโรคทอาจมผลตอสขภาพของประชาชนได

3) สถานการณมลฝอย มลฝอยทวไป

ป พ.ศ. ๒๕๕๗ ปรมาณมลฝอยทวไปทเกดขนทวประเทศประมาณ ๒๖.๑๗ ลานตนตอป โดยจงหวด ทมปรมาณมลฝอยทวไปมากทสด ๓ อนดบแรก คอ กรงเทพมหานคร ชลบร และนครราชสมา ตามลำาดบ จากการสำารวจโดยกรมอนามย เมอป พ.ศ. ๒๕๕๗ พบวาการจดการมลฝอยทวไปขององคกรปกครอง

45

สวนทองถน ๑,๙๕๓ แหง การใหบรการเกบมลฝอยทวไป ระดบเทศบาลมการใหบรการมากกวาโดยคดเปนรอยละ ๘๕.๐๑ ในขณะทองคการบรหารสวนตำาบลใหบรการคดเปนรอยละ ๔๗.๓๑ การใหบรการกำาจดมลฝอยทวไประดบเทศบาลมการใหบรการมากกวาโดยคดเปนรอยละ ๗๒.๔๑ องคการบรหารสวนตำาบลใหบรการคดเปนรอยละ ๓๘.๙๑ นอกจากนนไมมใหบรการกำาจดมลฝอยทวไป แตประชาชนดำาเนนการดวยตนเอง เชน เผาในทโลง กองในทโลง เปนตน จากขอมลสถานทกำาจดมลฝอยทวไป ๑,๙๕๔ แหง เปนการกำาจดมลฝอยอยางถกสขลกษณะ คอ การฝงกลบอยางถกหลกสขาภบาลและการเผาในเตาเผา รวม ๖๙๔ แหง คดเปนรอยละ ๓๕.๕๒ ของสถานทกำาจดมลฝอยทวไปทงหมด

มลฝอยตดเชอ สถานการณการจดการมลฝอยตดเชอ ป ๒๕๕๗ พบวา โรง

พยาบาลในสงกดสำานกงานปลดกระทรวงสาธารณสข มจำานวน ๘๙๕ แหง มปรมาณมลฝอยตดเชอทเกดขนทงหมด ๗๑,๐๙๐ กโลกรม/วน คดเปนอตราการเกดมลฝอยตดเชอ ๐.๘๑ กโลกรม/เตยง/วน การจดการมลฝอยตดเชอของสถานบรการการสาธารณสขพบวา สวนใหญมการกำาจดโดยใชเตาเผา และมการสงมลฝอยตดเชอออกไปกำาจดนอกโรงพยาบาลมากขน โดยจำาแนกเปน สงใหองคกรปกครองสวนทองถนเปนผกำาจด คดเปนรอยละ ๑๐.๘๑ สงใหเอกชนเปนผกำาจด คดเปนรอยละ ๘๙.๑๙ และกำาจดมลฝอยตดเชอโดยใชเตาเผาของโรงพยาบาลเอง คดเปนรอยละ ๑๗.๔๑ ทงนโรงพยาบาลทสงมลฝอยตดเชอไปกำาจดภายนอกโรงพยาบาล ตองมระบบการควบคมกำากบการขนมลฝอยตดเชอ เพอควบคมปองกนการลกลอบทงมลฝอยตดเชอปะปนกบมลฝอยทวไปหรอในทสาธารณะ เพอปองกนการแพรกระจายของเชอโรคส

46

สงแวดลอม แตพบวาโรงพยาบาลสวนหนงยงไมปฏบตตามแนวทางทกำาหนด จงยงมความเสยงทจะพบการลกลอบทง

ของเสยอนตรายในป ๒๕๕๗ การประมาณการของเสยอนตรายทเกดขนทว

ประเทศมจำานวน ๒.๖๙๓ ลานตน ลดลงจากป ๒๕๕๖ ประมาณ ๐.๖๑๐ ลานตน (รอยละ ๑๘.๕ ) ของเสยอนตรายทเกดขนสวนใหญเปนของเสยอนตรายจากอตสาหกรรม ๒.๐๖๕ ลานตน หรอรอยละ ๗๗ และเปนของเสยอนตรายจากชมชน (รวมซากผลตภณฑเครองใชไฟฟาและอเลกทรอนกสและมลฝอยตดเชอ) ประมาณ ๐.๖๒๘ ลานตน (รอยละ ๒๓) สวน คาดการณปรมาณของเสยอนตรายจากชมชนในป ๒๕๕๗ เกดขนประมาณ ๕๗๖,๓๑๖ ตน เพมขนจากป ๒๕๕๖ จำานวน ๑๓,๔๘๒ ตน หรอรอยละ ๒.๔ สวนใหญเปนซากผลตภณฑเครองใชไฟฟาและอเลกทรอนกส (Waste from Electrical and Electronic Equipment: WEEE) ประมาณ ๓๗๖,๘๐๑ ตน หรอรอยละ ๖๕ และของเสยอนตรายประเภทอน ๆ จากชมชน เชน แบตเตอร หลอดไฟ ภาชนะบรรจสารเคม เปนตน ประมาณ ๑๙๙,๕๑๕ ตน หรอรอยละ ๓๕

สถานการณดานสขภาพดานการเจบปวยดวยโรคตดตอนำาโดยสตวและแมลง การเจบปวยดวยโรคตดตอทมสาเหตการรบสมผสสงคกคามทางชวภาพในสงแวดลอมโดยมสตวและแมลงนำาโรคเปนพาหะ ซงเกยวของกบการจดการรงโรค การจดการแหลงเพาะพาหะนำาโรคดวยการจดสขาภบาลทอยอาศย สภาพแวดลอมทวไป การจดการมลฝอยและสงปฏกลทสงผลถงการแพรกระจายพาหะนำาโรค จากขอมลการเจบปวยดวยโรคสำาคญในป ๒๕๕๗ โรคเลปโตสไปโรสตพบการระบาดสงในพนทภาคใต และภาคตะวนออกเฉยงเหนอ โรคไขเลอดออกมอตราปวยทสงกวาโรคอน ๆ และมผ

47

ปวยทกจงหวดของประเทศไทย โดยเฉพาะอยางยงมความรนแรงในแถบจงหวดทางตะวนตกและภาคใตของไทย

การรองเรยนปญหามลพษ การรองเรยนมาจากปญหาเหตรำาคาญมายงหนวยงานภาครฐ ถอเปนสญญาณวาอาจเกดปญหาสงแวดลอมตอประชาชน จงเปนวธการแกปญหาทประชาชนนกถงเปนอนดบแรก เนองจากประชาชนรสทธของตนเอง ขณะเดยวกนประชาชนรบทราบชองทางในการรองเรยนมากขน ทำาใหมการรองเรยนมายงหนวยงานภาครฐอยางตอเนองตลอดมา จากขอมลของหนวยงานภาครฐทรบเรองรองเรยนดานมลพษ ๖ แหง ไดแก กรงเทพมหานคร ศนยบรการประชาชน สำานกงานปลดสำานกนายกรฐมนตร กรมโรงงานอตสาหกรรม กรมควบคมมลพษ ศนยบรการรวมกระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม และศนยดำารงธรรม กระทรวงมหาดไทย พบวาปญหาเหตเดอดรอนรำาคาญจากมลพษสงแวดลอมทมการรองเรยนนน สวนใหญเปนปญหามลพษทางอากาศและเสยง โดยพนททมการรองเรยนมากทสด คอกรงเทพมหานครและปรมณฑล เนองจากเปนศนยกลางเศรษฐกจทมโรงงานอตสาหกรรมและสถานประกอบการจำานวนมาก สะทอนใหเหนวาสถานประกอบการจำานวนหนงยงไมปฏบตตามกฎหมาย

การจดการสงปฏกลโดยองคกรปกครองสวนทองถน พบวามเทศบาลใหบรการ

สบสงปฏกล คดเปนรอยละ 56.62 ของเทศบาล ในขณะทองคการบรหารสวนตำาบลใหบรการคดเปนรอยละ 40.98 ขององคการบรหารสวนตำาบล นอกจากน การใหบรการกำาจดสงปฏกลในระดบเทศบาล คดเปนรอยละ 36.79 ของเทศบาลทงหมดทมขอมล ในขณะทองคการบรหารสวนตำาบลใหบรการคดเปนรอยละ 26.92 ขององคการบรหารสวนตำาบลทงหมดทมขอมล ปจจบนยงพบการลกลอบทงสงปฏกลในหลายพนท ซงสงผลกระทบตอ

48

สงแวดลอม และกอใหเกดการปนเป อนของเชอโรคทอาจมผลตอสขภาพของประชาชน ดงทพบวาประชาชนในภาคตะวนออกเฉยงเหนอของไทย มอบตการณโรคมะเรงทอนำาดสงมากทสดในโลก ขอมล พ.ศ.2557 พบความชกพยาธใบไมตบรอยละ 9.2 โดยในระดบหมบานอาจมความชกสงถงรอยละ 90 รองลงมาคอภาคเหนอพบรอยละ 5.2 ในระดบหมบานอาจมความชกสงถงรอยละ 45.6 พบในเพศชายมากกวาเพศหญง จากพฤตกรรมเสยงเรองการบรโภคอาหารททำาจากปลานำาจด เชน ปลาราดบ สมตำาใสปลาราดบ แจวบองใสปลาราดบ และโรคนมตนทนการรกษาสงประมาณ 5 แสนบาทตอคน ผปวยมอตราการรอดชวตตำามาก เนองจากพบผปวยเปนมะเรงในระยะทายๆ ซงองคการอนามยโลก (WHO) ยอมรบและจดใหโรคพยาธใบไมตบเปนเชอกอโรคมะเรงทอนำาด การสงเสรมสขภาพและการสขาภบาลสงแวดลอม ไมใหอจจาระปนเป อนแหลงนำา ใหปลาปลอดพยาธ รวมทงการสงเสรมศกยภาพองคกรปกครองสวนทองถนใหมระบบการจดการสงปฏกลทถกสขลกษณะ นบเปนมาตรการสำาคญในการปองกนสขภาพจากปญหาดงกลาว

กลาวโดยสรป ปจจบนสถานการณปญหาดานอนามยสงแวดลอมสวนใหญ มแนวโนมเพมขน ในขณะทประสทธภาพดานการบรหารจดการทงระดบทองถน ประชาชน รวมทงภาครฐทเกยวของ ยงมความจำาเปนตองเรงรด พฒนากระบวนการดำาเนนงาน โดยมงเปาหมายทการปองกนและคมครองสทธทางสขภาพประชาชน และการสรางความเขมแขงชมชนและทองถนอยางยงยน เนองจากผลกระทบตอสขภาพจากปญหาสงแวดลอมอาจเปนผลกระทบทไมเกดขนในทนททนใด และปจจบนแมจะมขอมลและหลกฐานเชงประจกษจากการวจยและการวเคราะหในระดบสากล เกยวกบผลกระทบตอสขภาพจากปญหาสงแวดลอมตางๆ

49

แตสถานการณดานขอมลผลกระทบตอสขภาพจากสงแวดลอมของประเทศไทยเอง ยงมขอจำากดในการวเคราะหเชอมโยงกนไดอยางชดเจนวา ปญหาสขภาพหรอความเจบปวยดงกลาว เกดจากสาเหตดานสงแวดลอมนนๆ โดยตรงหรอไม การดำาเนนงานอนามยสงแวดลอมภายใตประเดนยทธศาสตรน จงยดหลกการสำาคญ ไดแก หลกการปองกนไวกอน (The Precautionary Principle) หลกการสงเสรมอนามยสงแวดลอม (Environmental Health Promotion) หลกการมสวนรวมของประชาชน (Public Participation)และหลกการบรณาการระหวางหนวยงานทเกยวของ (Intersectorality)มาเปนกรอบในการกำาหนดเปาหมาย และมาตรการดำาเนนการของประเดนยทธศาสตรฯ

50

สวนท 2บรบทของกรมอนามย

ววฒนาการการสรางเสรมสขภาพในประเทศไทย มรปแบบการดำาเนนงานทเกดขนตามชวงเวลาตางๆ ในประเทศไทย โดยแบงออกเปน 4 ยคคอ

1.1 ยคการพงตนเองดานสขภาพตามระบบการแพทยพนบานไทย โดยหลกการและการปฏบตของการแพทยพนบานไทยมการสรางเสรมสขภาพอยในระบบการรกษาพยาบาล การฟ นฟสขภาพ การปองกนและการดแลสขภาพของประชาชนทวไป ซงอยในรปแบบตางๆ แตไมไดมการศกษาและบนทกไวอยางเปนระบบจงไมไดถกนำามาใชอยางเตมทใหเหมาะสมกบคณคาทมอยในฐานะเปนวฒนธรรมสขภาพของคนไทยทไดหลอหลอมและปรบใหเขากบบรบทของสงคมในทกมตแลว การสรางเสรมและพฒนาเรองนจากภาคประชาชนมขอจำากดมาก สวนจากภาครฐยงมไมมากนกเพงเรมตนและไมมการเนนทการสรางเสรมสขภาพเปนการเฉพาะ

1.2 ยคเรมตนของการสาธารณสขไทยตามระบบการแพทยแผนปจจบน การสรางเสรมสขภาพของหนวยงานตางๆ ไดดำาเนนการในความหมาย การสงเสรมสขภาพ คอ บคลากรสาธารณสข“ ”เปนศนยกลางการปฏบตในฐานะผให สวนประชาชนเปนผรบ โดยเนนทปญหาเฉพาะในขณะนน ดวยการใหบรการวคซนปองกนโรคในเดก การใหสขศกษาผานสอชนดตางๆ และการรณรงคทางสงคมดวย คาดหวงใหประชาชนมความรและตระหนกตอปญหาและนำาไปสการเปลยนแปลงพฤตกรรมตามทตองการได

1.3 ยคการใชสาธารณสขมลฐานเปนกลยทธหลกในการพฒนาสขภาพประเทศไทยไดรบเอาการสาธารณสขมลฐานทเปนเปาหมายและทศทางใหม ในการพฒนาสขภาพทองคการอนามย

51

โลกตองการใหประชาชนสามารถนำาไปปฏบต ซงเรองนเปนผลสรปจากการประชมนานาชาต ทกรงอลมาอะตา ประเทศสหภาพโซเวยด เมอเดอนกนยายน พ.ศ. 2521 และไดจดทำาเปนคำาประกาศอลมาอะตา (Declaration of Alma-Ata) และชคำาขวญวา สขภาพดถวนหนาในป “ 2543” (Health for all by the year 2000) ซงเปนการตงธงการดำาเนนงานสาธารณสขมลฐานไวประมาณ 20 ป เพอใหเปนเปาหมายและกลยทธในการทำาใหประชาชนทกคนบรรลสขภาพด การสาธารณสขมลฐาน หมายถง ”การจดระบบบรการสขภาพพนฐานททำาใหประชาชนมสขภาวะ ดวยการมสวนรวมของประชาชนในการดแลสขภาพของตนเอง (รวมในการกำาหนดปญหา การวางแผน การดำาเนนงานแกไขปญหา และการควบคมกำากบและการประเมนผล) และดวยความรวมมอและสนบสนนจากภาครฐทใหกบประชาชนทงในดานนโยบาย การจดหรอปรบเปลยนระบบบรการสขภาพ และองคความรทเออตอการดำาเนนงานสาธารณสขมลฐาน จงทำาใหแนวคดและแนวทางการ”พฒนาสขภาพมความแตกตางจากเดมเปนอยางมาก เพราะเปนการเปลยนเปาหมายและศนยกลางการพฒนาจากบคลากรสาธารณสขเปนประชาชนผานแกนนำาหรอผนำาดานสขภาพ (อสม.)

1.4 ยคการใชการสงเสรมสขภาพเปนกลยทธหลกในการพฒนาสขภาพจดเรมตนของกลยทธสาธารณสขแนวใหมเกดขนหลงจากการองคการอนามยโลกไดจดประชมนานาชาตเรองการสรางเสรมสขภาพทกรงออตตาวา ประเทศแคนาดา มขอสรปทประกาศออกมาเปน กฏบตรออตตาวาเพอการสรางเสรมสขภาพ“ ” การประชมครงท 2 : ขอเสนอแนะแอดเลดเรองนโยบายสาธารณะเพอสขภาพ การประชมครงท 3 : คำาประกาศซนสวาลสเรองสงแวดลอมทเออตอสขภาพ การประชมครงท 4 : คำาประกาศจาการตาเรองการสรางเสรมสขภาพสศตวรรษท 21 การประชม

52

ครงท 5 : การสรางเสรมสขภาพดวยการลดความไมเปนธรรม การประชมครงท 6 : กฏบตรกรงเทพเพอการสรางเสรมสขภาพในยคโลกาภวฒน จากหลกการทกลาวมา ถอวาเปนจดเรมตนของการขบเคลอนเรอง การสาธารณสขแนวใหม “ (new public health)” ซงกรมอนามยไดยดเปนแนวทางการดำาเนนงาน โดยจดเรมตนจากเปาหมาย สขภาพดถวนหนา ทำาโครงการทเกยว“ ”กบการสรางเสรมสขภาพเชงประยกต ทสำาคญม 3 เรองคอ 1) โครงการเมองนาอย (Healthy Cities)2) โรงเรยนสงเสรมสขภาพ (Health Promoting School) และ 3) โรงพยาบาลสงเสรมสขภาพ (Health Promoting Hospital) จนพฒนาตอยอดผลงานอนๆ ตอมาอกมากมาย ไดแก โครงการปองกนการแพรเชอเอช ไอ ว จากแมสลก โครงการศนยเดกเลกนาอย โครงการวยเรยนวยใสอนามยดด โครงการสงเสรมสขภาพและปองกนทนตกรรมสำาหรบเดก โครงการประกวดคหโรงเรยนสงเสรมทนตสขภาพ โครงการกนผกทกวนเดกไทยไมอวน โครงการพฒนาบรการสขภาพและอนามยการเจรญพนธสำาหรบวยรน โครงการคนไทยไรพง โครงการกาวเดนประเทศไทย ๙๙๙๙ โครงการสงเสรมสขภาพประชากรวยทำางานในสถานประกอบการ และโครงการอนๆ เชน โครงการเมนสขภาพและโภชนาการ เปนตน

ปจจบน กรมอนามยกำาลงกาวเดนตอไปอยางไมหยดนง โดยพฒนาและสรางสรรคสงทดสำาหรบประชาชนเพอใหสอดรบกบความเปลยนแปลงและความทาทายจงมการบรหารการเปลยนแปลง(Change Management) เพอการเปนผนำาในดานสงเสรมสขภาพและอนามยสงแวดลอม ตามแนวคดและแนวทางการบรหารจดการภายใตการนำาของนายแพทยวชระ เพงจนทร อธบดกรมอนามย คนปจจบน เพอกำาหนดจดยนของกรม

53

อนามย และจดทำา BlueprintforChange เพอนำาสการเปลยนแปลงอยางเปนรปธรรมอยางยงยน1)จดยน (Positioning) ของกรมอนามย

กรมอนามยวางจดยนทมนคงโดยในสวนกลางจะยกระดบเปนองคกรหลกของชาต(National Lead) ดานสงเสรมสขภาพและอนามยสงแวดลอม หรอเปน National Health Authority(NHA) สรางความเชอมนใหกบประชาชนในทกพนทไดประจกษถงความมงมนของกรมอนามยในการดแลสขภาพทง 5 กลมวย เรมตงแตการตงครรภคณภาพ พอแมคณภาพ เดกปฐมวยมพฒนาการสมวยทกมต วยเรยน วยรน มทกษะชวตและทกษะสขภาพทด วยทำางานสขภาพด มความสข และผสงอายไดรบการดแลภายใตสภาพแวดลอมทเออตอการมสขภาวะทดอยางยงยนสวนศนยอนามยและหนวยงานทตงอยในภมภาคจะเปนหนวยงานหลกระดบพนท (Regional Lead) ทำาหนาทชเปา เฝาด รการเปลยนแปลงของการสงเสรมสขภาพและอนามยสงแวดลอมในเขต2)วสยทศน

กระแสการปฏรปประเทศและการจดทำายทธศาสตรชาตระยะ 20 ป ทมงเนนการบรณาการ (Integration) และสรางความสอดคลองไปในทางเดยวกนทกภาคสวน (Alignment) เพอใหประเทศไทยมความมนคง มงคง และยงยน กรมอนามยจงกำาหนดวสยทศนดวยกระบวนการคด ถอย ไปขางหนา อยางยงยน บน“ ”เขมมงการเปนองคกรคณภาพคคณธรรม นำาไปสการประกาศวสยทศน

“กรมอนามยเปนองคกรหลกของประเทศในการอภบาลระบบสงเสรมสขภาพและระบบอนามยสงแวดลอมเพอสขภาพ

ประชาชน”

54

3)พนธกจ “ทำาหนาทในการสงเคราะห ใชความร และดภาพรวม

เพอกำาหนดนโยบายและออกแบบระบบสงเสรมสขภาพและอนามยสงแวดลอม

โดยการประสานงาน สรางความรวมมอและกำากบดแลเพอใหเกดความรบผดชอบตอการดำาเนนงาน”

4)วฒนธรรมองคกรเพอสนบสนนใหการดำาเนนงานของกรมอนามยบรรลจดยน

วสยทศนและพนธกจ ตลอดจนเกดการพฒนาอยางยงยน กรมอนามยจงกำาหนดวฒนธรรมองคกรใหงายแกการจดจำาสะดวกตอการปฏบต และเปนทศทางกำากบการทำางานสำาหรบบคลากรกรมอนามยคอ “HEALTH”ประกอบดวย

H = Health Model (เปนตนแบบสขภาพ)การทเราจะเปนผนำาในการสงเสรมสขภาพทด เราควรตองปฏบตใหเปนตวอยางและเพอการเรยนรรปแบบวธการปฏบตดวยตนเอง เพอประโยชนในการพฒนาปรบปรงรปแบบดวย

E = Ethics (มจรยธรรม)การปฏบตงานอยางมจรยธรรม ซงหมายถง ความซอสตย โปรงใส ไมเลอกปฏบต และไมแสวงหาประโยชนในการปฏบตงาน จะเปนเกราะคมกนใหเราสามารถแสดงบทบาทของการตรวจพสจนทราบและใหความเปนธรรมแกประชาชนและผประกอบการทเกยวของกรณมปญหาการกอมลภาวะทมผลกระทบตอสขภาพ หรอ กรณผลกระทบจากการรบบรการสงเสรมสขภาพจากผใหบรการของเรา

A = Achievement (มงผลสมฤทธ)

55

ซงหมายถงการมงมน รบผดชอบในการปฏบตงานเพอใหบรรลเปาหมาย เกดผลสมฤทธ และตอบสนองตอความตองการของลกคาและผทเกยวของ ซงเปนคณลกษณะทสำาคญของบคลากรทจะนำาพาใหองคกรพฒนาไปสความเปนเลศและมความสำาเรจสงได

L = Learning (เรยนรรวมกน)ในการทจะพฒนาบคลากรใหเปน "ผเชยวชาญ" (Expert) ไดนน พวกเราจำาเปนจะตองใชกระบวนการจดการความร (Knowledge Management) ทมการรวบรวมคนควาองคความร จดทำาคลงความรและสรางกลไกการแลกเปลยนเรยนรรวมกนดวยรปแบบตางๆ อยางตอเนอง รวมทงเนนการสกดความรในตวบคคล (Tacit Knowledge) ใหเปน Explicit Knowledge ทองคการสามารถนำาไปพฒนางาน และขยายสบคลากรรนหลงไดอยางตอเนอง ซงจะนำาไปสการพฒนาเปนองคกรแหงการเรยนร (Learning Organization) ไดในอนาคต

T = Trust (เคารพและเชอมน)ซงหมายถง การมความเคารพในสทธ หนาท ของตนเองและผอน รวมทงมความเชอมนและไววางใจตอเพอนรวมงาน ซงเปนคณสมบตทจะทำาใหบคลากรมความรบผดชอบตอหนาทของตน เขาใจและมการประสานงานระหวางกนไดดยงขน รวมทงจะเปดโอกาสใหบคลากรไดแสดงศกยภาพของตนเองไดมากขนดวย

H = Harmony (เปนอนหนงอนเดยวกน)ซงหมายถง การมงเนนการทำางานเปนทม และยอมรบผลสำาเรจของทมงานรวมกนไมวาจะสำาเรจหรอลมเหลว ถอ

56

เปนวฒนธรรมของการทำางานเปนมมทเปนอนหนงอนเดยวกน ซงเรองนจะตองอาศยความเปนผนำาขององคการทกระดบในการบรหารจดการและการสอสารกบบคลากรภายในองคการอยางมาก

ซงมความหมายโดยรวมวา เราชาวกรมอนามย จะเปนตนแบบ“สขภาพ มจรยธรรม ปฏบตงานมงผลสมฤทธ เรยนรรวมกน

เคารพและเชอมนกนและกน พรอมเปนหนงเดยว”

5) โครงสรางและระบบการกำากบดแลของกรมอนามยโครงสรางและระบบการกำากบดแลของกรมอนามย ประกอบ

ดวยการกำากบดแลภายใน ตามกลไกของหนวยงานในสงกดทตองปฏบตตามภารกจหนาทกรมอนามยมอบอำานาจใหรองอธบด จำานวน 4 ทานทำาหนาทกำากบดแลหนวยงานตางๆและมการแตงตงคณะกรรมการ/คณะทำางาน เพอกำากบดแลเรองตางๆ เปนการเฉพาะ และการกำากบโดยองคกรภายนอก ซงมทงหนวยงานกลางทปรกษาภาคประชาชนและภาคเครอขายทเกยวของ ดงภาพ

รองอธบดกรมอนามย

รองอธบดกรมอนามย

รองอธบดกรมอนามย

รองอธบดกรมอนามย

57

ภาพท 8 โครงสรางและระบบการกำากบดแลภายในกรมอนามย

ภาพท 9 การกำากบโดยองคกรภายนอก

58

6) กระบวนงานหลกของกรมอนามยรฐบาลมนโยบายใหหนวยงานภาครฐปฏรประบบราชการโดย

การปรบโครงสราง บทบาทหนาท ระบบและวธการทำางาน การเงนและงบประมาณ การบรหารงานบคคล เพอใหเปนกลไกและเครองมอทมประสทธภาพของรฐบาล กรมอนามยเปนหนวยงานหนงทไดดำาเนนงานขบเคลอนการบรหารการเปลยนแปลง โดยทบทวนบทบาท ภารกจ ใหสอดรบกบการปฏรปกระทรวงสาธารณสข แนวโนมความเปลยนแปลงของสงคมและประชากร ตลอดจนความตองการดานสขภาพของประเทศ บนเขมมงการเปนองคกรคณภาพคคณธรรม โดยมเปาประสงคเชงยทธศาสตรเพอการเปลยนแปลงของกรมอนามย คอ หลก 3 L ประกอบดวย

1) Lead คอ ยกระดบการนำาของกรมและหนวยงานในสงกดทงระดบชาต (National Lead) และระดบพนท (Regional Lead) ในเชงประเดนและเปาหมาย โดยการชนำา (Advocate), กำาหนดกลไกการขบเคลอน (Drive), พฒนานโยบายและยทธศาสตร (Authority Power) สการบรรลเปาหมายและการกำากบตดตามประเมนผลอยางเขมขน (Intensive M/E)

๒) Lean คอ ปรบเปลยนกระบวนการทำางานหลก (Re-process) ใหสอดคลองกบภารกจหลก (Core business) โดยการปรบวธคด (Re-Thinking), ปรบมมมอง (Reorientation), ปรบบทบาท (Re-role) เพอใหมการเพมงานตามภารกจหลก ลดงานและกระบวนการทไมสรางคณคา (Waste) มงสองคกรคณภาพคคณธรรม

3) Learn คอ สรางความมงมนในบคลากรทกระดบทวทงกรมใหทำางานบนฐานความร (Learning Personnel) เพอตอย

59

อดสองคกรเรยนร (Learn Organization) สความเปนเลศ (Excellence) ทงระดบประเทศและอาเซยน

กรมอนามย จงไดกำาหนดกระบวนการทำางานหลก (Core Business Process) เพอเปนเครองมอสำาคญในการออกแบบ (design) ระบบและกระบวนงาน ๕ กลมวยและภาวะอนามยสงแวดลอมทเออตอการมสขภาพด เปาหมายสำาคญ คอ การผลตและพฒนาผลตภณฑทมคณภาพ สนองตอบความตองการของภาคเครอขายและประชาชน ประกอบดวย องคความรและชดความรทจะแกไขปญหาสขภาพ นโยบาย/ยทธศาสตร/กฎหมาย/แผนงานหลกของประเทศ รปแบบการดำาเนนการ (Intervention) รวมถงนวตกรรมใหมๆ (Product Innovation, Model Development Innovation, Process and Management Innovation) ซงผลตโดยหนวยงานในสงกดกรมอนามยทงสวนกลางและสวนภมภาค ผานกระบวนการวจยและพฒนา วเคราะห/สงเคราะห เฝาระวง ตดตามประเมนผล สรางความรวมมอ และพฒนาศกยภาพบคลากร นำาเสนอตอคณะกรรมการขบเคลอนการบรหารการเปลยนแปลงดานวชาการและพฒนาองคความร 6 กลม (กลมสตรและเดกปฐมวย, กลมวยเรยน, กลมวยรน, กลมวยทำางาน, กลมวยสงอาย, กลมอนามยสงแวดลอม) และคณะกรรมการสนบสนนการบรหารการเปลยนแปลง 3 กลม (ยทธศาสตรกำาลงคน, การจดการความร ขอมลและการเฝาระวง, การคลงและงบประมาณ) พจารณาคดเลอกผลตภณฑทเหมาะสม กอนสงตอใหคณะกรรมการสงเสรมสขภาพและอนามยสงแวดลอม (Health and Environmental Health Committee) โดยมอธบดกรมอนามยเปนประธาน พจารณารบหรอไมรบผลตภณฑดงกลาว ผลตภณฑทไดรบคดเลอกจะถกสงใหศนยอนามยซงเปรยบเสมอนผจำาหนายผลตภณฑ

60

(Dealer) ไปดำาเนนงานและเรยนรกบหนวยปฏบตในระดบพนท ตอยอดเปนการดำาเนนงานในระดบนโยบาย โดยมการใหนโยบาย ชนำาสนบสนน กำากบ ตดตามผล และมสวนรวมในการดำาเนนงาน ตลอดจนมอบอำานาจสรางเสรมสขภาพใหประชาชนระดบบคคล/ครอบครว/ชมชน ดงภาพท 10

ภาพท 10 กระบวนการทำางานหลกของกรมอนามย (Core Business Process)

7) สมรรถนะหลกของกรมอนามยสมรรถนะหลกของกรมอนามย หรอเรองทกรมอนามยม

ความชำานาญทสด เปนขดความสามารถทสำาคญซงทำาใหองคกรบรรลพนธกจไดแก การมองคความรและเทคโนโลยดานการอนามยสงแวดลอม (Environmental Health) ดานการ

61

อนามยเจรญพนธซงตอมาเรยกวา การสงเสรมสขภาพ “HEALTH PROMOTION” เพอ “Well-Being: สขภาพดตงแตกอนเกดจนตาย รวมถงดานการประเมนผลกระทบตอ”สขภาพ โดยมบคลากรสหวชาชพ ทำาใหสามารถสงเสรมสนบสนนประชาชน/ชมชนในการดแลครอบคลมทงดานสขภาพ และการจดการสงแวดลอมใหเออตอสขภาพดทงระดบบคคล ครอบครว ชมชน และ Settings กำาหนดและพฒนานโยบาย (Policy guidance) ยทธศาสตรระดบประเทศ มาตรฐานเทาทนสากล เพออภบาลระบบสงเสรมสขภาพและอนามยสงแวดลอม ทตอบสนองตอการเปลยนแปลงดานสขภาวะไดทนการณ สามารถทำานายการเปลยนแปลงในอนาคตและเตรยมรบไดอยางฉบไว และเปนศนยกลางเชอมโยงภาคเครอขาย เพอคมครองสทธดานสขภาพของประชาชน8)การวเคราะหสภาพแวดลอมทมผลตอการดำาเนนงานสง

เสรมสขภาพและอนามยสงแวดลอมของกรมอนามยกรมอนามยไดทบทวนและประเมนสถานะขององคกร ทงปจจย

ภายในและปจจยภายนอกทสงผลตอการดำาเนนงานของกรมอนามย เพอจดทำาแผนยทธศาสตรการพฒนาระบบสงเสรมสขภาพและอนามยสงแวดลอมฯ โดยพบวา ปจจยภายในทเปนจดแขง (Strengths) ของกรมอนามยดานยทธศาสตร/กฎหมาย/กฎระเบยบ (Strategy) คอการเปนผดแลพระราชบญญตการสาธารณสข พ.ศ.๒๕๓๕ ซงเปนกฎหมายทเออตอการสนบสนนบทบาทองคกรปกครองสวนทองถนใหดำาเนนงานสาธารณสขตามทกฎหมายกำาหนดและดำาเนนการรวมกบภาคเครอขายประชารฐในทกระดบ ซงในปจจบนมการขบเคลอนพระราชบญญต ๓ ฉบบ ไดแก พระราชบญญตการปองกนและแกไขปญหาการตงครรภในวยรน พ.ศ.2559, รางพระราชบญญตพระราชบญญตควบคม

62

การสงเสรมการตลาดอาหารสำาหรบทารกและเดกเลกและผลตภณฑทเกยวของ พ.ศ. .... และรางพระราชบญญตการสาธารณสข (ฉบบท… ) พ.ศ… . รวมทงแผนยทธศาสตรระดบชาตคอแผนยทธศาสตรอนามยสงแวดลอมแหงชาต ในระยะ ๕ ป และมคณะกรรมการระดบชาต ระดบเขต และจงหวดเปนกลไกสำาคญในการขบเคลอนการดำาเนนงาน นอกจากน โครงสรางของกรมอนามย(Structure) ประกอบดวยหนวยงานทงในสวนกลางและสวนภมภาคครอบคลมทงเชงประเดนและพนท ทำาใหเออตอการเปนผนำาดานสงเสรมสขภาพและอนามยสงแวดลอมทงในระดบนานาชาต ระดบชาต และระดบเขต สวนมมมองในเชงระบบ (System) กรมอนามยไดรบมอบหมายใหเปนผดแล ปกปอง และคมครองระบบงาน 2 ระบบ ไดแก 1) ระบบสงเสรมสขภาพ และ ๒) ระบบอนามยสงแวดลอม ทำาใหเออตอการทำางานสงเสรมสขภาพตามกรอบแนวคดขององคการอนามยโลก (World Health Organization :WHO)และกฎบตรออตตาวา (Ottawa Charter) โดยบคลากรกรมอนามย (Staff) คอกำาลงสำาคญทชวยใหการดำาเนนงานสงเสรมสขภาพและอนามยสงแวดลอมใหประสบผลสำาเรจ เนองจากกรมอนามยมบคลากรทมความร ทกษะ และความสามารถทหลากหลาย มสหวชาชพทเออตอการทำางานสงเสรมสขภาพและอนามยสงแวดลอมอยางครบวงจร กระจายอยทงสวนกลางและสวนภมภาค ไดแก แพทย ทนตแพทย นกวทยาศาสตร พยาบาล นกวชาการ (โภชนาการ, นกวทยาศาสตรสขภาพ, สขาภบาลสงแวดลอม สาธารณสข ฯลฯ) และสงสำาคญคอกรมอนามยไดยดถอวฒนธรรมองคกรรวมกน (Shared Value) ทเรยกวา “HEALTH” เพอเปนตนแบบสขภาพ (Health Model) มคณธรรมจรยธรรม (Ethics) มการวางแผนงานทดและมงกระทำาการดวยความตงใจเพอใหเกดผล

63

สมฤทธ (Achievement) มความเคารพและเชอมนซงกน และมความสามคคเปนอนหนงอนเดยวกน (Harmony)

อยางไรกตาม พบวากรมอนามยยงมจดออน (Weaknesses) ทอาจทำาใหการดำาเนนงานสงเสรมสขภาพและอนามยสงแวดลอมไมเปนไปตามเปาหมายทกำาหนด เนองมาจากการพฒนานโยบายสาธารณะ (Strategy) ทงสายสงเสรมสขภาพและสายอนามยสงแวดลอมยงมนอย รวมทงการบงคบใชกฎหมายผานภาคเครอขายและพนธมตรยงตองพฒนาและผลกดนใหครอบคลมอยางตอเนอง ขาดการวเคราะหภาระงานและการพฒนากำาลงคน (Staff) อยางเปนระบบ และไมสอดคลองกบสถานการณการเปลยนแปลงและการปฏรประบบสขภาพ ระบบกำากบ ตดตาม และประเมนผลการดำาเนนงาน (System) ยงไมเขมแขงสำาหรบระบบการสอสารและการสงตอขอมลยงตองพฒนาอยางตอเนองเพอใหการดำาเนนงานเปนไปอยางราบรน มประสทธภาพและประสทธผลมากยงขน รวมถงการบรณาการการทำางานรวมกนจากหลายภาคสวนไมเตมท และยงมการทำางานแบบแยกสวน (silo) นอกจากนยงพบวาผลการวจย ผลงานวชาการ และนวตกรรมทจะไปชวยสนบสนนการดำาเนนงานยงมนอย

นอกจากปจจยภายในดงกลาวขางตนแลว ยงมปจจยภายนอกทสงผลกระทบตอการดำาเนนงานของกรมอนามยดวยเชนกน โดยสงทเปนโอกาส (Opportunities) ของกรมอนามยมทงสวนทเปนผลกระทบทางการเมอง การปกครอง และกฎหมายตางๆ (Political) คอแนวทางการบรหารราชการของรฐบาล พลเอกประยทธ จนทรโอชา เนนประชารฐและการบรณาการทเออตอการทำางาน มขอตกลง พนธะสญญาบตร ความรวมมอระหวางประเทศดานสงเสรมสขภาพและอนามยสงแวดลอมทเออตอการดำาเนนงานดานสงเสรมสขภาพและอนามยสงแวดลอม เชน เปา

64

หมายการพฒนาทยงยน(Sustainable Development Goals:SDGs), เปาหมายโลกดานโภชนาการ(Global Nutrition Target) เปนตน การกาวสประชาคมอาเซยนทำาใหมนโยบายในการรวมพฒนาการสาธารณสขระหวางกน ซงเปดโอกาสใหประเทศไทยไดแสดงศกยภาพและมบทบาทนำาในระดบภมภาค ตลอดจนมแหลงความรและองคกรทงในและตางประเทศตลอดจนมภาค เครอขายหลากหลายระดบ ทงระดบนโยบาย และพนทระดบเขต จงหวด และตำาบลทมการสนบสนนงานดานสงเสรมสขภาพและอนามยสงแวดลอม นอกจากน ยงมสารสนเทศ (Technology/Information) ททนสมยเออตอการทำางาน ทำาใหประชาชนเขาถงขอมลและชองทางในการสงเสรมสขภาพงายขนกระแสสงคมและประชาชน (Social) ทมความตนตวเรองสขภาพทำาใหประชาชนเปดรบขอมลและความรหรอแนวทางการปฏบตเพอสงเสรมใหมสขภาพดและอยในสงแวดลอมทเออตอการมสขภาพดมากกวาในอดตมาก

สงทเปนอปสรรค (Threats) ทเปนผลกระทบทางการเมอง การปกครอง และกฎหมายตางๆ (Political) คอการทำางานดานสงเสรมสขภาพและอนามยสงแวดลอมในระดบประเทศยงขาดเอกภาพ การแปลงนโยบายสการปฏบตเรอง Health in all policy ยงไมบรรลผลสำาเรจผลกระทบดานเศรษฐกจ (Economic) คอระบบงบประมาณ การเงน และการคลงของประเทศทสนบสนนงานสงเสรมสขภาพและอนามยสงแวดลอมยงนอยและไมพอเพยงตอการขบเคลอนงาน สงคมไทย (Social) มลกษณะโนมนาวไดงายประกอบกบการไดรบขาวสารจากหลากหลายชองทางการสอสารสาธารณะ และขาดการวเคราะหขอมลทถกตองสำาหรบใชในการตดสนใจ รวมทงความรวดเรวของ Social Media ทำาใหประชาชนหลงเชอขอมลทไมถกตองตามหลกวชาการ

65

จงมพฤตกรรมสขภาพทไมถกตอง รวมทงการเปลยนแปลงสงคมโลก โครงสรางประชากร ปญหาสงแวดลอม ปญหาเรองสทธมนษยชน และปญหาแรงงานตางดาว ลวนแตสงผลกระทบตอพฤตกรรมสขภาพของประชาชน

การจดทำาแผนยทธศาสตรการพฒนาระบบสงเสรมสขภาพและอนามยสงแวดลอมฯ กรมอนามยไดคำานงถงปจจยทงภายในและภายนอกดงกลาวขางตน เพอใหทศทางการดำาเนนงานตอบสนองตอสภาวะแวดลอมตางๆ ทเปลยนแปลงไปและใชคาดการณสงทอาจเกดขนในอนาคตและสงผลกระทบตอการดำาเนนงานของกรมอนามย

66

สวนท 3ยทธศาสตรการพฒนาระบบสงเสรมสขภาพและอนามยสง

แวดลอม พ.ศ. 2560 - 2564

จากกรอบแนวคดและบรบทตางๆ ทกลาวมาในสวนท 1 และ 2 กรมอนามยจงกำาหนดยทธศาสตรการพฒนาระบบสงเสรมสขภาพและอนามยสงแวดลอม พ.ศ.2560-2564 เพอใหวสยทศนของกรมอนามยบรรลผลสำาเรจ โดยมจดยน (Positioning) คอสวนกลางยกระดบเปนองคกรหลกของชาต(National Lead) ดานสงเสรมสขภาพและอนามยสงแวดลอม หรอเปน National Health Authority (NHA) และสวนภมภาคเปนหนวยงานหลกระดบพนท (Regional Lead) ทำาหนาทชเปา เฝาด รการเปลยนแปลงของการสงเสรมสขภาพและอนามยสงแวดลอมในเขตโดยกำาหนดประเดนยทธศาสตร เปาประสงค ตวชวดเปาประสงค และกลยทธ/มาตรการ ทจะขบเคลอนในชวงปงบประมาณ พ.ศ.2560-2564 ดงน

1) ประเดนยทธศาสตรกรมอนามยประเดนยทธศาสตรท 1 สงเสรมสขภาพ 5 กลมวย

1.1 สงเสรมการเกดและเตบโตคณภาพ 1.2 สงเสรมเดกวยเรยนใหแขงแรงและฉลาด1.3 สงเสรมพฤตกรรมอนามยการเจรญพนธทเหมาะ

สมสำาหรบวยรน 1.4 สงเสรมพฤตกรรมสขภาพวยทำางานทพงประสงค 1.5 สงเสรมผสงอายไทยเพอเปนหลกชยของสงคม

ประเดนยทธศาสตรท 2 สรางความเขมแขงระบบอนามยสงแวดลอมชมชนอยางยงยน

67

ประเดนยทธศาสตรท 3 อภบาลระบบสงเสรมสขภาพและอนามยสงแวดลอมประเดนยทธศาสตรท 4 ปฏรประบบงานสองคกรทมสมรรถนะสงและมธรรมาภบาล

2) เปาประสงค ตวชวดเปาประสงค และกลยทธ/มาตรการแสดงดงตารางท 3

68

ตารางท 3 เปาประสงค ตวชวดเปาประสงค และกลยทธ/มาตรการ ของกรมอนามยเปาประสง

คตวชวด เปาหมาย กลยทธ

ประเดนยทธศาสตรท 1 สงเสรมสขภาพ 5 กลมวย1.1 สงเสรมการเกดและเตบโตคณภาพ

1. ตงครรภคณภาพลกเกดรอด แมปลอดภย

1) อตราสวนมารดาตาย

ไมเกน 15 ตอการเกดมชพแสนคน

1.สงเสรมใหมการเฝาระวงโภชนาการและความเสยงดวยตนเองของหญงตงครรภโดยใชสมดบนทกสขภาพแมและเดก

2.สรางความตระหนกใหหญงตงครรภกนยาเสรมไอโอดน ธาตเหลก โฟลก และอาหารท ถกตองเหมาะสม

2. เดกอาย 0-5 ป มพฒนาการสมวย

2) เดก 0-5 ป พฒนาการสมวย

รอยละ 80 (วดทอาย 42 เดอน)

สรางพอแมคณภาพขอเสนอแนะ : เพมกลยทธพฒนามาตรฐานการสงเสรมสขภาพและอนามยสงแวดลอมของศนยพฒนาเดกเลก

3. เดกอาย 0-5 ป สงดสมสวน

3) เดกอาย 0-5 ป สงสมสวน

รอยละ 65 และสวนสงเฉลยทอาย

เสรมสรางขดความสามารถในการเฝาระวงทางโภชนาการดวย

69

เปาประสงค

ตวชวด เปาหมาย กลยทธ

5 ป ไมนอยกวาหรอเทากบ 119 ซม.

ตนเอง

1.2 สงเสรมเดกวยเรยนใหแขงแรงและฉลาด4. เดกวยเรยน เจรญเตบโตเตมศกยภาพและมทกษะสขภาพ

4) เดกวยเรยน (6-14 ป) สงสมสวน และเดกอาย 14 ป มสวนสงเฉลยตามเกณฑ

- เดกวยเรยน (6-14 ป) สงสมสวน รอยละ 65- สวนสงเฉลยเดกอาย 14 ป ชาย 164 ซม. หญง 158 ซม.

1. พฒนานโยบายและแผน

2. พฒนาองคความรและวจย

3. พฒนาระบบขอมลและตดตามประเมนผล

5) เดกวยเรยน (ม.1) มสมรรถภาพทางกายผานเกณฑ

รอยละ 80

1.3 สงเสรมพฤตกรรมอนามยการเจรญพนธทเหมาะสม

70

เปาประสงค

ตวชวด เปาหมาย กลยทธ

สำาหรบวยรน5. วยรนมทกษะชวตและพฤตกรรมอนามยการเจรญพนธทเหมาะสม

6) อตราการคลอดมชพในหญงอาย 15-19 ป

ไมเกน 45 ตอประชากรหญงอาย 15-19 ป พนคน ภายในป พ.ศ. 2564

1.พฒนากฎหมาย นโยบาย ยทธศาสตร และมาตรการทเกยวของ

2. สรางความรวมมอกบภาคเครอขายและพฒนาตอยอดใหกลายเปนการทำางานในลกษณะของ Partnership มากขน

3. สรางการทำาการตลาดทางสงคมใหมากขน

7) วยรน 15-18 ป สงสมสวน และอาย 19 ป มสวนสงเฉลยตามเกณฑ

- วยรน 15-18 ป สงสมสวน ไมนอยกวา รอยละ 65- สวนสงเฉลยทอาย 19 ป ชาย เทากบ 173 ซม. และหญง เทากบ 161 ซม.

71

เปาประสงค

ตวชวด เปาหมาย กลยทธ

1.4 สงเสรมพฤตกรรมสขภาพวยทำางานทพงประสงค6. วยทำางานหนด สขภาพด

8) รอยละของวยทำางานม BMI ปกต

(มคาดชนมวลกายไมเกน 25 kg/m2)

รอยละ 45

ระบวา BMI ชวงอายไหน(ขอมลการสำารวจสขภาพประชาชนไทยโดยการตรวจรางกาย ครงท ๕ (เม.ย. 59) พบคา BMI ≥ 25 ในชายรอยละ 41.4 ในหญงรอยละ 54.9)

1) พฒนานโยบายและยทธศาสตรระดบประเทศทเกยวของกบพฤตกรรมสขภาพทพงประสงคของกลมวยทำางาน

2) เสรมสรางศกยภาพภาคเครอขายทกระดบในการดำาเนนงานปรบเปลยนพฤตกรรมสขภาพทพงประสงค (Health Leader)

3) สรางระบบขอมลสารสนเทศทเกยวของกบพฤตกรรมสขภาพทพงประสงค (Health Data Center)

1.5 สงเสรมผสงอายไทยเพอเปนหลกชยของสงคม

72

เปาประสงค

ตวชวด เปาหมาย กลยทธ

7. ผสงอายสขภาพด ดแลตนเองได และมคณภาพชวตทด

9) อายคาดเฉลยของการมสขภาพด (Health-Adjusted Life Expectancy : HALE)

ไมนอยกวา69 ป

1)เรงรดพฒนาระบบบรการสขภาพและสงคม รวมทงระบบ Long Term Care และระบบ Intermediate Care

2)สงเสรมสนบสนนการรวมกลมเพอสรางความเขมแขงของชมรมผสงอาย และสราง Brain Bank ในทกองคกร

3)สงเสรมสนบสนนการสอสารสาธารณะทเออตอผสงอาย และเขาถงไดงาย

4)สรางความร ความตระหนกและทกษะในการดแลสขภาพตนเองของผสงอาย ครอบครว และ ชมชน

5)พฒนาระบบสงเสรมสขภาพและ

73

เปาประสงค

ตวชวด เปาหมาย กลยทธ

อนามยสงแวดลอมทเออตอผสงอายในชมชน

ประเดนยทธศาสตรท 2 สรางความเขมแขงระบบอนามยสงแวดลอมชมชนอยางยงยน

8. ชมชนมความเขมแขงในการจดการดานอนามยสงแวดลอมของชมชน (Active Communities)

10) มชมชนทมศกยภาพ* ในการจดการอนามยสงแวดลอมในชมชนอยางนอยตำาบลละ 1 แหง

*ชมชนทมศกยภาพ คอ1.มแกนนำาชมชน และ/หรอ อสม. ดาน อวล. อยางนอย 1 คนตอชมชน2.ชมชนม

รอยละ 100 ในป 2562(7,255 ตำาบล)

*ป 59-100 ตำาบลป 60-1100 ตำาบลป 61-4,100 ตำาบลป 62-7,255 ตำาบล

ป ๖๓ - ๖๔ ๗๒๕๕ ตำาบล มชมชนทมนวตกรรมการ

1.เพมประสทธภาพการสอสาร เพอสรางการมสวนรวมประชาชนและภาคเครอขาย

2.พฒนาระบบขอมลและระบบเฝาระวงดานอนามยสงแวดลอมแบบมสวนรวมและเชอมโยงทกระดบ

3.พฒนามาตรการทางกฎหมายและสงเสรมการบงคบใชกฎหมายสาธารณสข

4.เสรมสรางศกยภาพองคกรปกครองสวนทองถนในการดำาเนนงานอนามยสงแวดลอม ใหไดมาตรฐานและตาม

74

เปาประสงค

ตวชวด เปาหมาย กลยทธ

ขอมลทสามารถระบความเสยง/สงคกคามของชมชนได3.ชมชนมการดำาเนนการ อยางใดอยางหนง ตอไปน3.1 ชมชนมแผน/โครงการ/ กจกรรมดำาเนนการ/หรอขอตกลงรวมกนเพอการจดการ อวล. ของชมชน3.2 ชมชนมสวนรวมในการจดการดาน อวล ทตอบสนองตอปญหาของทองถนนนๆ (สอดคลองเรองคากลาง ทชมชนทำาได เชน การจดการปฏกลมลฝอย / นำา / หรอประเดนเฉพาะ

จดการอนามยสงแวดลอมเพมขน

ทกฎหมายกำาหนด5.พฒนาระบบการบรหาร

จดการดานอนามยสงแวดลอม (การพฒนาวชาการและจดการความร การพฒนาบคลากร และการกำากบ ตดตามประเมนผล)

75

เปาประสงค

ตวชวด เปาหมาย กลยทธ

พนท ใหความร แลกเปลยนเรยนร นวตกรรมชมชน การรณรงค ฯลฯ)

ประเดนยทธศาสตรท 3 อภบาลระบบสงเสรมสขภาพและอนามยสงแวดลอม

9. ภาคเครอขายประชารฐ รวมดำาเนนการสามารถนำาสนคาและบรการ (Product) ของกรมอนามยไปใชอยางเหมาะสม

11) จำานวนภาคเครอขายประชารฐทนำาสนคาและบรการ (Product) ของกรมอนามยไปใช

รอยละ 80 1. เรงรดการสรางพนธมตรในการดำาเนนงานสงเสรมสขภาพและอนามยสงแวดลอม

2.พฒนาคณภาพสนคาและบรการของกรมอนามย

3.สนบสนน สงเสรมการพฒนาศกยภาพบคลากร

13) รอยละความพงพอใจของภาคเครอขายประชารฐทนำาสนคาและบรการ

รอยละ 80

76

เปาประสงค

ตวชวด เปาหมาย กลยทธ

(Product) ของกรมอนามยไปใช

ประเดนยทธศาสตรท 4 ปฏรประบบงานสองคกรทมสมรรถนะสงและมธรรมาภบาล

10.กรมอนามยเปนองคกรแหงการเรยนร

15) นวตกรรมทไดรบการพฒนาและถกนำาไปใช

มากกวาหรอเทากบรอยละ 85 ของนวตกรรมทไดรบการพฒนาและถกนำาไปใช

1.เรงรดการดำาเนนงานตามกระบวนการ PMQA

2.ยกระดบการบรหารและพฒนากำาลงคน กรมอนามย

3.เรงรดกระบวนการและพฒนากลไกนำาไปสองคกรแหงการเรยนร

4.พฒนากลไกการกำากบ ตดตาม เฝาระวง และประเมนผล

11.กรมอนามยเปนองคกรสมรรถนะสง (HPO)

15) รอยละของการผานเกณฑคณภาพการบรหารจดการภาครฐ

รอยละ 100

12. กรมอนามยเปนองคกรทม

14) มการบรหารจดการ

ตามเกณฑ ปปช.

77

เปาประสงค

ตวชวด เปาหมาย กลยทธ

ธรรมาภบาล

ระบบงานทมประสทธภาพ โปรงใส คมคา และตรวจสอบได

78

สวนท 4แนวทางการแปลงแผนยทธศาสตรสการปฏบต

การแปลงแผนยทธศาสตรสการปฏบตเปนขนตอนทมความสำาำาแผนยทธศาสตร ใหสามารถบรรลผลสำาำา ดงนน แผนยทธศาสตรการพฒนาระบบสงเสรมสขภาพและอนามยสงแวดลอม ภายใตแผนพฒนาสขภาพแหงชาต ในชวงแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 12 พ.ศ.2560-2564 จงขบเคลอนสการปฏบต ผานกระบวนการทำางานหลก (Core Business Process) ของกรมอนามย และกำาหนดเปน “DOH Strategy Implementation Process” ดงแผนภาพท 11

ภาพท 11 DOH Strategy Implementation Process

79

แนวคดของกระบวนการนำาแผนยทธศาสตรสการปฏบต มดงน

1)กระบวนการนำาแผนยทธศาสตรสการปฏบต เรมจากการสอสารสรางความร ความเขาใจกบบคลากรในหนวยงานและภาคเครอขายทงในสวนกลาง และสวนภมภาค เกยวกบแนวคดและสาระสำาคญของแผนยทธศาสตรการพฒนาระบบสงเสรมสขภาพและอนามยสงแวดลอมฯ ประเดนยทธศาสตร เปาประสงค ตวชวดเปาประสงค กลยทธและมาตรการสำาคญ เพอใหทราบถงบทบาทความรบผดชอบของตนทจะสนบสนนการดำาเนนงานตามแผนและมสวนรวมในกระบวนการแปลงแผนยทธศาสตรสการปฏบต โดยมระบบสนบสนนตางๆ เชน ระบบ e-distribution เปนชองทางในการสอสารและเผยแพรแผนยทธศาสตร, ระบบการจดการความร ขอมลและการเฝาระวงทสนบสนนการจดการขอมลในรปแบบตางๆ เพอใหภาค เครอขาย และประชาชนเขาถงขอมลไดอยางสะดวกและรวดเรว รวมทงระบบงบประมาณและบคลากรทสนบสนนการดำาเนนงาน

2)หนวยงานทงในสวนกลางและสวนภมภาค จดทำาแผนปฏบตการ (Action Plan) ทสอดคลองเชอมโยงไปในทศทางเดยวกนกบแผนยทธศาสตร นำาเสนอตอคณะกรรมการขบเคลอนการบรหารการเปลยนแปลงดานวชาการและพฒนาองคความร 6 กลม (กลมสตรและเดกปฐมวย, กลมวยเรยน, กลมวยรน, กลมวยทำางาน, กลมวยสงอาย, กลมอนามยสงแวดลอม) และคณะกรรมการสนบสนนการบรหารการเปลยนแปลง 3 กลม (ยทธศาสตรกำาลงคน, การจดการความร ขอมลและการเฝาระวง, การคลงและงบประมาณ) พจารณาใหความเหนชอบ และนำาเสนอตอคณะกรรมการสงเสรมสขภาพและอนามยสงแวดลอม

80

(Health and Environmental Health Committee) โดยมอธบดกรมอนามยเปนประธาน เพออนมตใชแผนปฏบตการตอไป และทกหนวยงานบนทกรายละเอยดแผนปฏบตการในระบบศนยตดตามผลการปฏบตงาน กรมอนามย หรอ DOC

3)ดำาเนนการบรหารความเสยงของแผนงาน/โครงการสำาคญในแผนปฏบตการตามแนวทางมาตรฐานทกรมอนามยกำาหนด เพอปองกนและควบคมความเสยงในดานตางๆ ทอาจเกดขนจากสถานการณทไมแนนอนและมผลกระทบตอความสำากรมอนามย

4)มการถายระดบหรอการมอบหมายงานแกบคลากร เพอใหบคลากรรบรและเขาใจบทบาทของตนเองในการทำาใหงานบรรลผลสำาเรจ โดยกำาหนดกรอบแนวทางการถายทอดตวชวดและเปาหมายกรมอนามยสระดบ Cluster ระดบหนวยงานและระดบกลมงาน/บคคล ดงภาพท 12

จากหนวยงานไปกลมงาน/บคคล

จดทำาใบมอบหมายงานระหวางผอำานวยการกบหวหนากลมงาน และหวหนากลมงานกบผใตบงคบบญชา

81

ภาพท 12 กรอบแนวทางการถายทอดตวชวดและเปาหมายกรมอนามยสระดบ Cluster

ระดบหนวยงานและระดบบคคลกรมอนามย

ทงน กรมอนามยไดจดทำาStrategy Map) ขน เพอเปนเครองมอในการบรหารจดการแผนยทธศาสตร และสอสารใหภาค เครอขาย ผทมสวนไดเสย และบคลากรไดทราบเพอปรบการ

หนวยงาน(Division Scorecard

กลมงาน/บคคล

(Individuaเปาประสงคของหนวยงาน/ผอำานวยการ-บทบาทหนาทและภารกจของหนวยงานทสนบสนนตอเปาประสงคและตวชวดระดบ

เปาประสงคระดบบคคล (หวหนากลมและผใตบงคบบญชา)-บทบาทหนาทของบคคลทสนบสนนตอเปาประสงคและตวชวดของหนวยงาน

จากกรมไป Cluster และหนวยงาน

จดทำาคำารบรองฯ ระหวางกรมอนามยกบ Cluster และระหวาง

กลไกการ

6 Clusters และ 3 กลมสนบสนน(Cluster

Scorecard)

เปาประสงคของ 6 Clusters และ 3 กลมสนบสนน-บทบาทหนาทของ Cluster และกลมสนบสนน (รองอธบด) ทสนบสนนตอ

กรมอนามย(Departm

ent Scorecard

)เปาประสงคของกรม (อธบด)-นโยบายระดบชาต ระดบกระทรวง ระดบกรม

-ภารกจ และพนธกจตามกฎหมาย

82

ทำางานใหเปนไปในทศทางเดยวกน โดยมรายละเอยดของแผนยทธศาสตรในมตตางๆ ดงภาพท 13

83

ĒñîìĊę÷čìíýćÿêøŤÖćøóĆçîćøąïïÿŠÜđÿøĉöÿč×õćóĒúąĂîćöĆ÷ÿĉęÜĒüéúšĂö êćöĒñîóĆçîćÿč×õćóĒĀŠÜßćêĉ ĔîߊüÜĒñîóĆçîćđýøþåÖĉÝĒúąÿĆÜÙöĒĀŠÜßćêĉǰÞïĆïìĊęǰ12 ó.ý.2560-2564

üĉÿĆ÷ìĆýîŤÖøöĄ “ÖøöĂîćöĆ÷đðŨîĂÜÙŤÖøĀúĆÖ×ĂÜðøąđìýĔîÖćøĂõĉïćúøąïïÿŠÜđÿøĉöÿč×õćóĒúąøąïïĂîćöĆ÷ÿĉęÜĒüéúšĂöđóČęĂÿč×õćóðøąßćßî”

ðøąđéĘî÷čìíýćÿêøŤìĊęǰ1 ÿŠÜđÿøĉöÿč×õćóǰ5 ÖúčŠöüĆ÷ǰ ðøąđéĘî÷čìíýćÿêøŤìĊęǰ2 ÿøšćÜÙüćöđךöĒ×ĘÜøąï ïĂîćöĆ÷ÿĉęÜĒüéúšĂößčößî

Ă÷ŠćÜ÷ĆęÜ÷Čî ǰ

ðøąđéĘî÷čìíýćÿêøŤìĊęǰ3 Ăõĉï ćúøąï ï ÿŠÜđÿøĉöÿč×õćóĒúąĂîćöĆ÷ÿĉęÜĒüéúšĂöǰ

öĉêĉìĊęǰ1 ðøąßćßîǰ

đðŜćðøąÿÜÙŤì Ċęǰ1.1.1 êĆĚÜÙøøõŤÙčèõćóǰúĎÖđÖĉéøĂéǰĒöŠðúĂéõĆ÷ǰ

đðŜćðøąÿÜÙŤìĊęǰ1.1.3 Ăć÷čǰ0-5 ðŘǰÿĎÜéĊÿöÿŠüî ǰ

đðŜćðøąÿÜÙŤìĊęǰ1.2 đéĘÖüĆ÷đøĊ÷î ǰđÝøĉâđêĉïēêđêĘöýĆÖ÷õćóĒúąöĊìĆÖþą

ÿč×õćó

đðŜćðøąÿÜÙŤì Ċęǰ1.3 üĆ÷øčŠîöĊìĆÖþąßĊüĉêĒúąóùêĉÖøøöĂîćöĆ÷ÖćøđÝøĉâóĆî íčŤìĊę

đĀöćąÿöǰ

đðŜćðøąÿÜÙŤì Ċęǰ1.4 ðøąßćÖøüĆ÷ìĞćÜćî ĀčŠîéĊǰÿč×õćóéĊ

đðŜćðøąÿÜÙŤì Ċęǰ1.5 ñĎšÿĎÜĂć÷čÿč×õćóéĊǰǰ

éĎĒúêîđĂÜĕéšǰĒúąöĊÙčèõćóßĊüĉêìĊęéĊ

đðŜćðøąÿÜÙŤìĊęǰ2.1 ßčößîöĊÙüćöđךöĒ×ĘÜĔîÖćøÝĆéÖćøéšćîĂîćöĆ÷ÿĉęÜĒüéúšĂö×ĂÜßčößî ǰ (Active Communities)

đðŜćðøąÿÜÙŤìĊęǰ3.1 õćÙĊđÙøČĂ׊ć÷ðøąßćøĆåøŠüöéĞćđîĉîÖćøÿćöćøëîĞćÿĉîÙšćĒúąïøĉÖćøǰ(Product) ×ĂÜÖøöĂîćöĆ÷ĕðĔßšĂ÷ŠćÜđĀöćąÿö

đðŜćðøąÿÜÙŤìĊęǰ4.1 đðŨîĂÜÙŤÖøĒĀŠÜÖćøđøĊ÷îøĎšǰ

đðŜćðøąÿÜÙŤìĊęǰ4.2 đðŨîĂÜÙŤÖøÿöøøëîąÿĎÜǰ(HPO)

đðŜćðøąÿÜÙŤìĊęǰ4.3 đðŨîĂÜÙŤÖøìĊęöĊíøøöćõĉï ćúǰ

öĉêĉìĊęǰ2 ÙčèõćóøąïïÿŠÜđÿøĉöÿč×õćóĒúą ĂîćöĆ÷ÿĉęÜĒüéúšĂöǰ

öĉêĉìĊęǰ3 ÖøąïüîÖćøõć÷Ĕîǰ

öĉêĉìĊęǰ4 ÖćøđêĉïēêîüĆêÖøøöĒúąýĆÖ÷õćóǰ

1.1 ÿŠÜđÿøĉöÖćøđÖĉéĒúąđêĉïēêÙčèõćóǰ

1.2 ÿŠÜđÿøĉöđéĘÖüĆ÷đøĊ÷îĔĀšĒ×ĘÜĒøÜĒúąÞúćéǰ

1.3 ÿŠÜđÿøĉöóùêĉÖøøöĂîćöĆ÷ÖćøđÝøĉâóĆîíčŤìĊęđĀöćąÿöÿĞćĀøĆïüĆ÷øčŠîǰ

1.4 ÿŠÜđÿøĉöóùêĉÖøøöÿč×õćóüĆ÷ìĞćÜćîìĊęóċÜðøąÿÜÙŤǰ

1.5 ÿŠÜđÿøĉöñĎšÿĎÜĂć÷čĕì÷đóČęĂđðŨîĀúĆÖßĆ÷

×ĂÜÿĆÜÙö

đðŜćðøąÿÜÙŤì Ċęǰ1.1.2 đéĘÖĂć÷čǰ0-5 ðŘǰöĊóĆçîćÖćøÿöüĆ÷ǰ

ðøąđéĘî÷čìíýćÿêøŤìĊęǰ4 ðäĉøĎðøąï ïÜćîÿĎŠĂÜÙŤÖøìĊęöĊÿöøøëîąÿĎÜĒúąöĊíøøöćõĉï ćúǰ

ภาพท 13 แผนทยทธศาสตรการพฒนาระบบสงเสรมสขภาพและอนามยสงแวดลอม ภายใตแผนพฒนาสขภาพแหงชาต

84

ในชวงแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 12 พ.ศ.2560-2564

85

สวนท 5แนวทางการตดตามและประเมนผล

กระบวนการจดทำาแผนยทธศาสตรการพฒนาระบบสงเสรมสขภาพและอนามยสงแวดลอมฯ ประกอบดวยขนตอนทสำาคญคอ 1) การวเคราะหเชงยทธศาสตร (Strategic Analysis) โดยวเคราะหสภาวะแวดลอมทงภายในและภายนอกเพอใหไดขอมลสำาหรบการกำาหนดทศทางและกลยทธ 2) การกำาหนดทศทางของกรมอนามย (Strategic Direction Setting) ทตองการมงไปสผลลพธสงสดทกรมอนามยตองการใหบรรล ไดแก การกำาหนดวสยทศน พนธกจ วฒนธรรมองคกร และเปาประสงคเชงยทธศาสตร 3) การวางยทธศาสตร (Strategy Development) เพอกำาหนดกลยทธหรอแนวทาง วธการ และเปนสงทกรมอนามยจะมงเนน ใหความสำาคญ วางแผนเพอใหกรมอนามยสามารถบรรลในทศทางหรอผลลพธทตองการ 4) การสอสารและถายทอดยทธศาสตร (Strategy Communication and Translation) ในรปแบบทสามารถทำาความเขาใจไดงายสำาหรบบคลากรทกระดบในองคกร เพอเปนแนวทางสำาหรบการแปลงแผนยทธศาสตรสการปฏบตตอไป โดยถายทอดเปาประสงค ตวชวดเปาประสงคและเปาหมายไปยงหนวยงานเพอใหหนวยงานนำาเสนอโครงการทมความสำาคญสามารถนำาสงตวชวดเปาประสงคของกรมอนามยนบวาเปนกระบวนการแปลงจากแผนยทธศาสตรทเปนนามธรรมใหเปนรปธรรมทำาใหสามารถนำาไปปฏบตจรงไดโดยมการจดทำาโครงการตางๆ จากทกหนวยงานในสงกดกรมอนามยเพอสงผลทำาใหเกดผลสำาเรจบรรลตามเปาหมายทกำาหนด

การตดตามและประเมนผลจงมความสำาคญในการควบคมกำากบการดำาเนนงานตามแผนยทธศาสตรใหบรรลวสยทศนเพอให

86

แนใจวาโครงการตางๆภายใตยทธศาสตรนนจะกอใหเกดผลการปฏบตงานทนำาสงตวชวดเปาประสงคไดตรงตามทกำาหนดไวเนองจากความสำาเรจของแผนยทธศาสตรขนกบความสำาเรจของโครงการทประกอบอยในแตละยทธศาสตร นอกจากนยงเปนขอมลแสดงใหเหนวาโครงการนนๆ บรรลผลตามเปาหมายทกำาหนดมากนอยเพยงใดหรอไม มปจจยอะไรบางทกระทบตอความสำาเรจหรอความลมเหลวของการดำาเนนงานซงจะสะทอนภาพความสำาเรจของแผนยทธศาสตรการพฒนาระบบสงเสรมสขภาพและอนามยสงแวดลอมฯ ในภาพรวมทงนขอมลทไดจะนำามาเปนขอมลในการจดทำาโครงการของหนวยงานและเปนขอมลสวนหนงของทบทวนยทธศาสตรในปตอไป

87

5.1 การตดตามและประเมนผลในการดำาเนนงานตามแผนยทธศาสตรการพฒนาระบบสง

เสรมสขภาพและอนามยสงแวดลอมฯ เพอใหบรรลตามเปาหมายทกำาหนด กรมอนามยกำาหนดกรอบแนวทางในการตดตามประเมนผล ดงน

1) ตดตาม ควบคม กำากบการดำาเนนงาน ภายใตแผนปฏบตการและโครงการทสำาคญประจำาปทสอดรบกบแผนยทธศาสตรการพฒนาระบบสงเสรมสขภาพและอนามยสงแวดลอมฯ ใหเปนไปตามระยะเวลาและเปาหมายการดำาเนนงานและประเมนปญหาอปสรรคในการดำาเนนงาน เพอนำาไปสการกำาหนดมาตรการ/แนวทางการแกไขปญหา เพอใหงานมความกาวหนา และบรรลผลสำาเรจตามแผนฯ ไดอยางมประสทธภาพ

2)ประเมนผลสำาเรจและผลกระทบของการพฒนางาน ตามกรอบทศทางการพฒนางานสขภาพจตและแผนยทธศาสตรการพฒนาระบบสงเสรมสขภาพและอนามยสงแวดลอมฯ เปนระยะ ดงน

๒.1)ประเมนผลประจำาป โดยจดทำาเปนรายงานความกาวหนาและรายงานผลการดำาเนนงานตามแผนยทธศาสตรการพฒนาระบบสงเสรมสขภาพและอนามยสงแวดลอมฯ และเผยแพรรายงานผานเวทการสมมนาประเมนผลการดำาเนนงานระยะ 6 เดอน และระยะ 1 ป

๒.2)ประเมนผลระยะกลางแผนฯ โดยประสานกบหนวยงานทเกยวของทกระดบ รวมทงผเชยวชาญ/นกวชาการจากหนวยงานภายนอก เพอประเมนผลภาพรวมของการพฒนางานตามกรอบทศทางการพฒนางานสงเสรมสขภาพและอนามยสงแวดลอม และแผนยทธศาสตรการพฒนาระบบสงเสรมสขภาพและอนามยสงแวดลอมฯ ทงในเชงปรมาณและในเชงคณภาพ เพอนำา

88

ผลการประเมนมาใชในการทบทวนกรอบทศทางฯ และแผนยทธศาสตรการพฒนาระบบสงเสรมสขภาพและอนามยสงแวดลอมฯ พรอมทงปรบปรงการดำาเนนงานในชวงแผนฯ ตอไป

๒.3)ประเมนผลระยะสนสดแผนฯ โดยผเชยวชาญ/นกวชาการจากหนวยงานภายนอก เพอประเมนผลสำาเรจ ผลลพธ และผลกระทบของแผนยทธศาสตรระบบสงเสรมสขภพและอนามยสงแวดลอม สำาหรบใชเปนปจจยนำาเขาในการกำาหนดทศทางนโยบายและยทธศาสตรในอนาคต

ทงน แบงการตดตามและประเมนผลออกเปน 2 สวนคอ การตดตามผลการดำาเนนงาน (Monitoring) และการประเมนผลการดำาเนนงาน (Evaluation) ดงภาพท 14

ภาพท 14 การตดตามและประเมนผลกรมอนามย

1. การตดตามผลการดำาเนนงาน (Monitoring) วตถประสงคเพอรวบรวมขอมลการปฏบตงานตามแผน

89

งาน/โครงการใหมความครบถวน ถกตอง ทนสมย เพอประโยชนในการควบคม กำากบ ตดตาม และประเมนผลสมฤทธของงาน รวมทงใชเปนฐานขอมลประกอบการวางแผนในระยะตอไป จำาแนกเปน 3 ระบบใหญ คอ การรายงาน การประชม และการตรวจราชการและนเทศตดตาม ดงน

1) การรายงานผลการดำาเนนงาน1.1)ระบบศนยตดตามผลการปฏบตงาน กรม

อนามย (DOC) รายงานขอมลแผน/ผลการดำาเนนงานงานโครงการ และการใชจายงบประมาณตามแผนปฏบตการ ใหรายงานขอมลภายในวนท 15 ของเดอนถดไป ณ สนไตรมาส

1.2)ระบบฐานขอมลกลาง กรมอนามย (Data Center) เปนระบบบรหารขอมลของกรมอนามย ทรวบรวมขอมลจากแหลงขอมลตางๆ ทงภายในและภายนอกกรมอนามย มาใชงานรวมกนไดอยางมประสทธภาพและออกรายงานทสนบสนนการตดสนใจและการวางแผนของผบรหาร ตลอดจนตดตามงานตามภารกจกรมอนามย

1.3)ระบบการบรหารงานการเงนการคลงภาครฐแบบอเลกทรอนกส (GFMIS) รายงานการใชจายงบประมาณ

1.4)รายงานความกาวหนาโครงการสำาคญกรมอนามย ตามแบบฟอรมทกองแผนงานกำาหนดใหรายงานขอมลภายในวนท 15 ของเดอนถดไป ณ สนไตรมาส

2) การประชม 2.1) การประชมกรมอนามย ซงอธบดกรมอนามย

เปนประธาน - การประชมรองอธบด ทกสปดาห- การประชมหนวยงานสวนกลาง สปดาหท 1

ของเดอน

90

- การประชมกรมอนามย สปดาหท 2 ของเดอน

- การประชมผทรงคณวฒ/ผเชยวชาญ สปดาหท 3 ของเดอน

- การประชมยทธศาสตร สปดาหท 4 ของเดอน

2.2) การประชมตดตามผลการดำาเนนงานรอบ 6 เดอน และ 12 เดอน

3) การตรวจราชการและนเทศงาน ทงในระดบกระทรวงและระดบกรม จำานวน 4 ครง โดยจดไตรมาสละ 1 ครง

2.การประเมนผลการดำาเนนงาน (Evaluation) เปนการเปรยบเทยบผลทไดจากการดำาเนนงานตามเกณฑหรอมาตรฐานทตงไว โดยเกบรวบรวมขอมลเชงปรมาณจากระบบรายงาน และเชงคณภาพจากการจดเวทแลกเปลยนเรยนร การศกษาวจย และการสำารวจ รวมถงการประเมนตนเอง การประเมนโดยหนวยงานภายนอก การประเมนความพงพอใจตางๆ และการประเมนโครงการสำาคญของกรมอนามย

5.2 บทบาทในการตดตามและประเมนผลกรมอนามย1. บทบาทของคณะกรรมการขบเคลอนการบรหารการ

เปลยนแปลงดานวชาการและพฒนาองคความร 6 กลม (กลมสตรและเดกปฐมวย, กลมวยเรยน, กลมวยรน, กลมวยทำางาน, กลมวยสงอาย, กลมอนามยสงแวดลอม)

1) รายงานผลการดำาเนนงานตามกลมวยและอนามยสงแวดลอม

2) ดำาเนนการสำารวจขอมลในสวนทรบผดชอบ3) รวมทมสนบสนนการตรวจราชการและนเทศงาน

91

4) ตดตามผลการดำาเนนงานโครงการทรบผดชอบเปนระยะ

5) ประเมนผลการดำาเนนงานโครงการในภาพรวม6) รายงานผลการดำาเนนงานตอคณะกรรมการสง

เสรมสขภาพและอนามยสงแวดลอม (Health and Environmental Health Committee) ซงอธบดกรมอนามยเปนประธาน

2.บทบาทของคณะกรรมการสนบสนนการบรหารการเปลยนแปลง 3 กลม (ยทธศาสตรกำาลงคน, การจดการความร ขอมลและการเฝาระวง, การคลงและงบประมาณ)

1) บรหารจดการและเชอมโยงขอมล2) จดทำาแนวทางการตรวจราชการและนเทศงานของ

กรม3) พฒนาศกยภาพบคลากรดาน M & E 4) ตดตามผลการดำาเนนงานภาพรวมเปนระยะ5) ประเมนผลการดำาเนนงานในภาพรวม6) รายงานผลการดำาเนนงานตอคณะกรรมการสง

เสรมสขภาพและอนามยสงแวดลอม (Health and Environmental Health Committee) ซงอธบดกรมอนามยเปนประธาน

3. บทบาทของหนวยงานสวนภมภาค1) ขบเคลอนการดำาเนนงานในระดบพนท และรายงาน

ผลการดำาเนนงาน2) ใหความรวมมอในการสำารวจขอมลกบคณะ

กรรมการขบเคลอนการบรหารการเปลยนแปลงดานวชาการและพฒนาองคความร 6 กลม

3) รวมทมสนบสนนการตรวจราชการ

92

4) ตดตามผลการดำาเนนงานโครงการในระดบพนท5) ประเมนผลการดำาเนนงานโครงการในภาพรวม6) รายงานผลการดำาเนนงานตอคณะกรรมการขบ

เคลอนการบรหารการเปลยนแปลงดานวชาการและพฒนาองคความร 6 กลม (กลมสตรและเดกปฐมวย, กลมวยเรยน, กลมวยรน, กลมวยทำางาน, กลมวยสงอาย, กลมอนามยสงแวดลอม) เพอเสนอตอคณะกรรมการสงเสรมสขภาพและอนามยสงแวดลอม (Health and Environmental Health Committee) ซงอธบดกรมอนามยเปนประธาน

บทบาทในการตดตามและประเมนผลของกรมอนามย แสดงดงภาพท 15 ทงน ผลจากการตดตามและประเมนผล จะเปนขอมลในการปรบปรงและทบทวนแผนยทธศาสตรในปตอไป

93

ภาพท 15 บทบาทในการตดตามและประเมนผลของกรมอนามย