หนวยการเรยนรท1 ชวตกบสงแวดลอมใบความร 1

กลมสงมชวตในแตละแหลงทอยสงตาง ๆ ทอยรอบตวเรามทงสงมชวต ไดแก พช สตว และสงม

ชวตเลก ๆ และสงทไมมชวต เชน ดน หน นำา และอากาศ เปนตนทงสองกลมนเปนสงทเกดขนตามธรรมชาต

นอกจากนมสงไมมชวตทมนษยสรางขนเพอการดำารงชวตไดแก ตก บาน ถนน เสาไฟฟา รถยนต ฯลฯ และศลปวฒนธรรมขนบธรรมเนยมประเพณตาง ๆ ทมนษยสรางขนเพอการอยรวมกน ในสงคม สงตาง ๆ เหลาน เรยกวา สงแวดลอม

สงมชวตหลาย ๆ ชนดทงพช สตว และสงมชวตขนาดเลกทอาศยอยรวมกนในแหลงทอยใดทอยหนง เรยกวา กลมสงมชวต

กลมสงมชวตในแหลงทอยหนงจะมความสมพนธกบสงแวดลอม เชน เปนทอยอาศย เปนทเลยงดลกออนและเปนแหลงอาหาร ฯลฯ

ในธรรมชาต เรามกพบวาสงมชวตหลายชนดอาศยอยรวมกนเปนกลมสงมชวต หรอเปนสงคมของสงมชวต (community) กระจดกระจายอยในบรเวณแหลงทอย (habitat) แตกตางกน ไดแก กลมสงมชวตในสระนำาจด ในทะเล ในปา บนตนไมใหญ ใตขอนไมผ รมกำาแพงบานหรอแมแตรางกายของสงมชวตกยงเปนแหลงทอยของสงมชวตบางชนดดวย

กลมสงมชวตทอาศยอยรวมกนในแหลงทอยแตละแหงนนจะมความสมพนธซงกนและกนทงในลกษณะทพงพาอาศยกนในรปแบบตาง ๆ และการแกงแยงแขงขนกน เปนความสมพนธทางชวภาพกลมสงมชวตยงมความสมพนธกบสภาพแวดลอมของแหลงทอย ซงเปนสภาพทางกายภาพ ไดแก ดน นำา แรธาต แสงสวาง และ อน ๆ ทจำาเปนตอการดำารงชพของสงมชวต ความสมพนธทงหมดดงกลาวประกอบกนเปนระบบนเวศ

ระบบนเวศ หมายถง หนวยของความสมพนธของสง มชวต ในแหลงทอยแหลงใดแหลงหนง ความสมพนธนม 2 ลกษณะ คอ ความเกยวของสมพนธระหวาง สงมชวต กบ สงไมมชวต ทแวดลอมอย และในขณะเดยวกนกจะมความสมพนธอกลกษณะหนง คอ ความเกยวโยง พงพากนหรอการสงผลตอกน ระหวางสงมชวตดวยกนเอง

ความสมพนธทงสองลกษณะดงกลาวนจะเกดขนพรอม ๆ กนและมอยในระบบนเวศทกระบบแสดงวาชวตทงหลายไมอาจอยไดอยางโดดเดยว โดยปราศจากการเกยวของสมพนธกบองคประกอบอน ๆ ความสมพนธทเกยวของกนทกลาวนเปนปจจยทสำาคญทสดททำาใหบรรดาชวตทงหลายอยรอดได ชวตหนงจะอยไดกตอเมอมชวตอน ๆ และองคประกอบอน ๆ อยดวย

ดชนคณภาพนำ%า1. ส สของนำาในแหลงนำาเกดจากการสะทอนของแสงทกระทบกบ

สารแขวนลอยในนำา ไดแก แพลงตอน ตะกอนดนทรายซากพช และซากสตวตาง ๆ

2. คาความเปนกรด-เบส (pH) คา pH ของนำาทเหมาะสมตอการดำารงชวตของสงมชวตอยระหวาง 6.5 -8.5

3. อณหภม อณหภมของนำาขนอยกบแสงทสองผานลงไปในนำานำาทระดบความลกแตกตางกนอณหภมของนำาจะแตกตางกนอณหภมของนำา มผลตอการเรงปฏกรยาเคมในนำาซงมผลตอการลดลงของปรมาณออกซเจนทละลายในนำา และมผลตอกลนและรสของนำา

4. ออกซเจนละลายในนำา (DO : Dissolved Oxygen) : นำาธรรมชาตทมคณภาพด อยระหวาง 5 – 9 มลลกรม/ลตร

5. บโอด (BOD : Biochemical Oxygen Demand) : เปนคาปรมาณของออกซเจนทจลนทรยตองการใชในการยอยสลายอนทรยสารทละลายอยในนำาสะอาดควรมคา BOD ไมเกน 20 มลลกรม/ลตร

6. ความโปรงใสของนำา เปนการวดเพอดวาแสงสองผานลงไปในนำาไดลกเพยงใด หากแสงสามารถสองลงไปในนำาไดลกจะมผลตอสงมชวตทตอการใชแสงในการสรางอาหารเพอการดำารงชวตในแหลงนำานงและลก เรามกใชเซคดสกชนดจากวด สวนบรเวณนำาตนนำาไหลจะใชหลอดวดความโปรงใสวด

7. โคลฟอรมแบคทเรย (Coliform Bacteria) : เปนแบคทเรยทอาศยอยในลำาไสของมนษย และสตวหากแหลงนำามแบคทเรย โคลฟอรมสงจะไมเหมาะแกการอปโภคและบรโภค

8. การนำาไฟฟา (Electrical Conductivity) : การนำาไฟฟาของสารละลายขนอยกบปรมาณสารอนนทรย เชน เกลอแรตาง ๆ ทละลายอยในนำา การนำาไฟฟา จะมความสมพนธโดยตรงกบปรมาณของของแขงทละลายในนำา

นอกจากนยงมดชนคณภาพนำาอน ๆ อก หากสนใจสบคนไดจากหนงสอวทยาศาสตรสงแวดลอมหรอ EIA (Environment Impact Assessment)

ใบความร 2

ความสมพนธของสงมชวตกบสงแวดลอมสงมชวตจะสมพนธกบสงมชวตในเรองของการกนตอกนเปนทอด ๆ

จากผผลตสผบรโภคจากภาพเราจะพบวา ไกกนขาวเปนอาหาร งกนไกเปนอาหาร และ

เหยยวกนงเปนอาหารอกทอดหนง การกจตอกนเปนทอด ๆ เชนนเรยกวา โซอาหาร

โซอาหารจะเรมตนทพชสรางอาหารดวยกระบวนการสงเคราะหดวยแสง สะสมนำาตาลและแปงไวตามสวนตาง ๆ ของพชจากนนบรรดาสตวกนพช เรยกวา ผบรโภคพช ไดแก กวาง กระตาย วว ควาย ฯลฯ จะกนพชเปนอาหาร แตในขณะเดยวกนสตวกนพชกจะถกเสอ สงโต ง จระเข สนขจงจอก คอยตะครบเหยอกนเปนอาหารอกทอดหนงเรยกสตว พวกน

วา ผบรโภคสตว สตวบางชนดกนทงพชและสตวเปนอาหารเรยกวา ผบรโภคพชและสตว เชน มนษย สนข แมว ฯลฯ สตวทออกลาสตวอนกน เปนอาหารเปน ผลา เชน เสอ สงโต สตวทตกเปนอาหารของผลาเรยกวา เหยอ เราสามารถแสดงความสมพนธของสตวเหลาน โดยใชแผนภาพโซอาหาร

มนษยมสวนเกยวของกบโซอาหารเพราะมนษยเปนผบรโภคพชและสตว หากมนษยใชสารกำาจดศตรพชในการเกษตรอาจเกดสารพษตกคางและสงผลตอเนองเขาไปในโซอาหาร

ความสมพนธระหวางสงมชวตทอาศยอยรวมกนในระบบนเวศในระบบนเวศหนง ๆ จะมสงมชวตหลากหลายชนดอาศยอยรวมกน

เปนกลมสงมชวตและมความสมพนธซงกนและกน ทสำาคญคอการกนเปนอาหาร ทำาใหมการถายทอดพลงงานในโมเลกลของอาหารตอเนองเปนลำาดบจากพช ซงเปน ผผลต (producer) ส ผบรโภคพช (herbrvore) ผบรโภคสตว (carnivore) กลมผบรโภคทงพชและสตว (omnivore) และ ผยอยอนทรยสาร (decomposer) เชน เหด รา ยสต แบคทเรย เปนตน

ใบความร 3

สงมชวตทอาศยอยรวมกนจะมความสมพนธกนในรปแบบตาง ๆ สงมชวตบางชนดมการพงพาอาศยกน ไดประโยชนรวมกน เชน นกเอยงกบควาย มดดำากบเพลยออน สงมชวตบางชนดเบยดเบยนกนไดประโยชนฝายเดยวและยงทำาลายสงมชวตทอาศยอยรวมกนอกดวยแบบนเรยกวา แบบปรสต เชน พยาธกบคน กาฝากกบตนไมใหญสงมชวตบางชนดอยรวมกนไดประโยชนฝายเดยว แตไมทำาลายสงมชวตทอาศยอยดวยกนแบบน เรยกวา แบบองอาศย เชน เหาฉลามกบปลาฉลาม กลวยไมกบตนไมใหญ เฟนกบตนไมใหญ สงมชวตบางชนดทอาศยอย รวมกนตลอดชวตแยกจากกนไมได แบบนเรยกวาแบบพงพา อาศยกน เชน ไลเคน ตอไทรกบไทร

สงมชวตทอาศยอยรวมกนจะมความสมพนธกนในรปแบบตาง ๆ แบบปรสต แบบพงพาอาศยกน แบบองอาศยและแบบไดประโยชนรวมกนแบบพงพาอาศยกนแตกตางจากแบบไดประโยชนรวมกนตรงทสงมชวตทอาศยอยรวมกนนนไมสามารถแยกไปดำารงชวตไดเองตองอาศยอยดวยกนตลอดชวต สวนแบบไดประโยชนรวมกนนน เมอแยกจากกนสงชวตแตละชนดกสามารถดำารงชวตไดตามลำาพง

ตวอยางความสมพนธของสงมชวตทอาศยอยรวมกนเพมเตม ไลเคน เปนความสมพนธของรากบสาหราย ราใหความชนแกสาหรายสวนสาหรายสรางอาหารไดดวยกระบวนการสงเคราะหดวยแสงเปนอาหารแกเชอรา ไลเคนมหลากหลายชนด ลกษณะของไลเคน บงชถงสภาพแวดลอม ไดวาบรเวณนนมความชมชนสมบรณหรอแหงแลง

ภาพรปแบบความ

สมพนธ

ความสมพนธ ลกษณะความสมพนธสงมชวต สงมชวต

มดดำากบเพลยออน

ไดประโยชนรวมกน

+ + มดดำาจะดดนำาเลยง (อาหาร) จากเพลยออนทางทวารหนกและคาบเพลยออนไปวางตามทตาง ๆ เพอหาแหลงดดนำาเลยงตอไป ซงทำาใหเพลยออนไดแหลงอาหารใหม ๆ

นกเอยงกบควาย

ไดประโยชนรวมกน

+ + นกเอยงเกาะบนหลงควายเพอคอยกนเหบหรอแมลงอน

ๆ บนหลงควาย ทำาใหควายสบายตวขน

ไลเคน พงพาอาศยกน

+ + ไลเคนเปนสงมชวต 2 ชนดทอาศยอยรวมกนคอ รากกบสาหราย สาหรายจะทำาหนาทสรางอาหาร โดยการสงเคราะหดวยแสง สวนราจะใหความชมชนแกสาหราย

กาฝากกบตนไมใหญ

ปรสต + - กาฝากเปนพชทอาศยบนตนไมอนแบะเบยดเบยนตนไมอน โดยชอนไชรากเขาไปดดนำาเลยงจากตนไมทอาศยอย

พยาธกบคน องอาศย + - พยาธเปนสตวไมมกระดดสนหลงทอาศยอยในสตวอนและทำาลายสตวนนน

ภาพรปแบบความ

สมพนธ

ความสมพนธ ลกษณะความสมพนธสงมชวต สงมชวต

เฟนกบตนไมใหญ

องอาศย + 0 เฟนเปนตนไมใหญทอาศยบนตนไมอน แต

ไมเบยดเบยนตนไมอนเพยงแตอาศยรมเงา และความชนเพอการดำารงชวต

เหาฉลามกบปลาฉลาม

องอาศย + 0 เหาฉลามเปนปลาชนดหนงทเกาะตดอยกบปลาฉลามคอยอาศยเศษอาหารจากปลาฉลามทเลดลอดออกมา

ตอไทรกบลกไทร

พงพาอาศยกน

+ + ตอไทรเปนแมลงชนดหนงทอาศยอยในดอกไทร ซงเปนดอกพเศษทอดตวกนแนน จนมองมลกษณะคลายลกไทร ภายในลกไทรมทงดอกเพศษผและดอกทพฒนาเพอเปนทอยอาศยของแมลงโดยเฉพาะซงเปนดอกทตวตอไทรเขาไปอาศยอย ตอไปทรจะทำาหนาทผสมเกสรใหโดยบนออกจากลกหนงไปผสมยงอกลกหนง ทำาใหตนไทรสบพนธตอไปได ตอไทรจะ

อาศยในลกไทรตลอดชวต วนเวยนเปนวฎจกรตลอดไป

+ ไดประโยชน - เสยผลประโยชน 0 ไมไดและไมเสยผลประโยชน

ใบความร 4

สวนขวดเปนการจดสวนเลยนแบบสวนจรงในธรรมชาตโดยใชวสดอปกรณในการจดสวนขวดเหมอนกบการจดสวนจรง เพยงแตมขนาดเลกลงและจดอยในภาชนะจำากด เชน ขวด ถาด โถ ฯลฯ

สวนขวดระบบปด สงมชวตอยภายในขวดจะไดรบสารจากภายนอกขวดเพยงครงเดยว คอกอนปดฝาขวด หลงจากปดฝาขวดแลวสงมชวต ภายในขวดจะอาศยสารตาง ๆ ภายในขวดซงเกดจากการหมนเวยนของสาร เชน แกสคารบอนไดออกไซต แกสออกซเจน และนำา

ถงแมสงมชวตภายในขวดจะมอาหารเพอดำารงชวต แตกยงคงตองการแสงอาทตย เพอใชในกระบวนการสรางอาหารของพช เพอการดำารงชวตของสงมชวตภายในสวนขวดตอไป

เปรยบเทยบสวนขวดระบบปดกบโลกหากเปรยบเทยบสวนขวดระบบปดกบโลกในรปของการดำารงชวตอย

ไดของสงมชวตาง ๆ บนพนโลกจะพบวามสภาพคลายคลงกน ทงนเพราะสงมชวตตาง ๆ บนพนโลกจะมการถายทอดพลงงานไปกบโซอาหารและอาศยการหมนเวยนของสาร เชน การหมนเวยนของนำาการหมนเวยนของแกส ตลอดจนการหมนเวยนของสารอนทรยตาง ๆ

การถายทอดพลงงาน เรมตนจากพชรบพลงงานแสง ใชในกระบวนการสงเคราะหดวยแสงสะสมพลงงานไวในรปของอาหารและถายทอดพลงงานไปกบโซอาหาร และสายใยอาหาร ผลของการสงเคราะหดวยแสง และการหายใจของพชและสตว ทำาใหเกดการหมนเวยนของแกส CO และ CO อยในวฎจกร ตลอดจนการหมนเวยนของสารอนทรยกบสารอนนทรยอนเนองจากการยอยสลายซากพชซากสตวของ จลนทรย

ใบความร 5

มนษยเปนสวนหนงของสงแวดลอมและพงพาอาศยสงแวดลอม เพอการดำารงชวตทงอาหาร เครองนงหม ทอยอาศยและยารกษาโรค รวมไปถงสงอำานวยความสะดวกตาง ๆ ทมนษยสรางสรรคขนแตหากมองยอนกลบไปกจะพบวาสงตาง ๆ ททำาใหมนษยดำารงชวตอยไดนนมาจากทรพยากรธรรมชาตแทบทงสน มนษยใชทรพยากรธรรมชาตทกวนไมวาจะเปนอากาศ นำา ปาไม แรธาต ปโตรเลยมและแกสธรรมชาต

มนษยใชอากาศเพอการหายใจ ใชนำาเพอการอปโภคบรโภคใชไมเพอการกอสรางบานเรอนใชแรธาตเพอวสดอปกรณตาง ๆ ตลอดจนใชปโตรเลยม และแกสธรรมชาตเพอผลตกระแสไฟฟาและใชสำาหรบเครองจกรกลตาง ๆ ทรพยากรธรรมชาตตาง ๆ เหลานไดถกมนษยนำามาใชอยางมากมาย โดยขาดความระมดระวงและขาดการอนรกษ ทำาใหทรพยากรธรรมชาตทมอยหมดสนและเสอมโทรมไปอยางรวดเรว

อากาศ นำา ปาไม สตวปา ทรพยากรธรรมชาตเหลานถงแมวาจะสามารถหมนเวยนกลบมาใหมนษยไดมใชอก แตระยะเวลาในการกลบมาใหมสภาพเชนเดมนนจะใชระยะเวลานานมาก

ใบความร 6

ประเทศไทยตงอยในเขตรอนชน มภมอากาศเหมาะสมตอการเจรญเตบโตของพช จงอดมไปดวยปาไมหลากหลายชนดทงปาผลดใบ และปาไมผลดใบ ปาผลดใบ ไดแก ปาเตงรง ปาเบญจพรรณ ปาไมผลดใบ ไดแก ปาดบชน ปาดบเขา ปาชายเลน สงมชวตทอยในปามมากมายหลากหลายชนดทง พนธพช พนธสตวพนธพชมทงไมยนตน ไมลมลก และพนธสตว มทงสตวมกระดกสนหลงและสตวไมมกระดกสนหลง

ประเทศไทยมความหลากหลายทางชวภาพสง กลาววามพชทมทอลำาเลยง 10,000 ชนด มหวาย 55 ชนด มไผ 41 ชนด ตนไมในวงศยาง 65 ชนด มกลวยไมไมตำากวา 1,000 ชนด นก 916 ชนด สตวเลยงลกดวยนำานม 282 ชนด สตวครงนำาครงบก 105 ชนด ง 160 ชนด เตา 28 ชนด ปลานำาจด 600 – 650 ชนด ทงหมดนเปนความหลากหลายทพบไดในปาตามภมภาคตาง ๆ ของไทย

ปาดบชน(Tropical Rain Forest) เปนปาไมผลดใบทมไมวงศยาง (Dipterocarpeae) เปนไมเดน มจำานวนชนดพนธพชมากทสด มพชจำาพวกหวาย พชในวงศขงขาและพวกปาลมหลายชนด เชน ระกำา หลมพ ตาว หรอลกชด มพชสมนไพรมากมาย ปาดงดบทสำาคญอกประเภทหนง คอ ปาดบแลง (Dry Evergreen Forest) ซงอยระหวางปาดบชนกบปาผลดใบ ปาดบแลงนมตนไมในวงศยางนอยกวาปาดบชนทางใต แตมเปอรเซนตพชประจำาถน (endemic) สง เชน ตะเคยนหน เคยมคะนอง สะเดาปก มไมผลมากมาย เชนคอแลน (ลนจปา) หย มะมวงปา ขนนปา สะตอ มะไฟ มะหวด เปนตน ปาชนดน มกพบไมเกน

400 เมตร เหนอระดบนำาทะเล ตวอยาง ปาดบแลงทสำาคญ คอ ปาดงพญาเยน แตเปนทนาเสยดายทปาดบแลงในประเทศไทยไดถกทำาลายเปลยนเปนไรขาวโพดและพนทเกษตรกรรมเกอบหมดแลวเหลออยเพยงเลกนอยในเขตอทยานแหงชาต เชน เขาใหญ ทบลาน และทเปนผนใหญสดทายคอ บรเวณปาพนมสารคามหรอปารอยตอ 5 จงหวด

ปาผลดใบในประเทศมจำานวนพชนอยกวาปาดงดบทสำาคญคอ ปาเบญจพรรณ (Mixed Deciduous Forest) ซงนอกจากมไมมคา เชน สก แดง ประด มะคา ตะแบกแลว ยงมไมไผนานาชนดมพชทเปนอาหารไดหลายอยางทงทเปนใบ ดอก ผล และพชหว เชน มนกลอย ปาชนดนไมมตนไมในวงศไมยาง มไมมคา และคณภาพดบด ปาชนดนจงถกรบกวนทำาลายเปลยนเปนไรออย ไรสบปะรด ยาสบ และนาขาว ปจจบนจะหาปามสมบรณมนอยมาก โดยเฉพาะอยางยง ปาไมสกทมสภาพดแทบจะหาไมไดแลว ปาชนดนมกอยไมเกน 700 เมตร จากระดบนำาทะเล พบตามภเขา ตาง ๆ ในภาคเหนอ ปาสกโดยทวไป แลวมตนสกอยเพยง 10 – 20 % บรเวณทมไมสกอดมสมบรณมกอยใกลลำานำาบนภเขามตนสกไมมาก ปาสกผนใหญผนสดทายอยทลมนำายมซงกำาลงจะสรางเขอนในบรเวณดงกลาว

ปาผลดใบทสำาคญอกปาหนงคอ ปาเตงรง (Dry Dipterocarp Forest) เปนาโปรงผลดใบมไมวงศยางทสำาคญ คอ เตง รง เหยง และพลวง ทงยงพบพรรณไมยางไมผลดใบทกระจายจากตะวนตกสตะวนออก (Indo-Burma element) คอ ตนพยอมและไมวงศยางทกระจายจากตะวนออกสตะวนตก (Ind-Chinese Element) คอตนยาง กราดปาเตงรง ความจรงพบเฉพาะใน เขมร ลาว ไทย และพมา เทานนปกตมกไมพบไมไผในปาชนดน ยกเวนหญาเพด โจด ปาชนดนทดตอ การตดฟน ใหไมใชสอย เชน ฟน ใบตองตงและอาหาร เชน ผกหวาน เหดชนดตาง ๆ ปาชนดนมมากในอสาน และภาคเหนอแตถกทำาลาย ซงทใดเปนทราบเปลยนเปนนาขาว ทดอนกเปลยนเปนไรปอ ไรมนสำาปะหลง ปาเตงรงพบมากในทราบสงโคราช สวนในภาคเหนอกอยตามภเขามกไมเกนระดบ 1,000

เมตร จากระดบนำาทะเล ในระดบสง 1,000 เมตรน จะพบไมสนสองใบเขามาปะปนอยดวย

ในทสงเกน 1,000 เมตร จากระดบนำาทะเลมกพบ ปาดบเขา ซงรวมพชเขตอบอน (Temperate) ไวถง 59 ชนด ไมกอของไทยมถง 94 ชนดหรอประมาณรอยละ 19 ของไมกอทงหมดในเอเซยอาคเนย ปาดบเขาในแตละภาคไมเหมอนกน ปาดบเขาในทางภาคเหนอไดรบอทธพลของพนธพชเขตเทอกเขาหมาลยและจนใตภาคอสานไดรบอทธพลของพนะพชเขตเทอกเขาหมาลยและจนใตภาคตะวนออกเฉยงใตไดรบอทธพลของพนธพชเทอกเขาพนมกระวานและเขมร สวนภาคใตไดรบอทธพลของพนธพชเขตมาเลเซย ปาดบเขา มตนไม ในวงศไมกอ (Fagaceae) และในวงศอบเชย (Lauraceae) เปนพชเดน ไมในวงศยางไมมและพบไมพวกสนโดยเฉพาะอยางยงสนสามใบอยเปนหยอม ๆ

ปาทนำาจดทวมถงปจจบนมเหลอนอยมาก ปาชนดนเมอกอนอยตามแมนำา ใหญ ๆ เชน ลมแมนำาเจาพระยา แมนำาตาป สงคมพชนำาทวมถง ลมแมนำามล ชาวบานเรยกวา ปาบง ปาทาม มไมพมหวาย เหลออยนอย ในภาคใตตอนลาม ปาพร (Peat Swamp Forest) ซงมลกษณะเปนกรดจด มหวายตะกราทอง หมากแดง สะทอนความจรงปาชนดนมพชชนสงไมนอยกวา 300 ชนด มพชในวงศปาลม และหวายถง 13 ชนด ปาพร ปจจบนเหลอเพยงเลกนอยในจงหวดนราธวาสและถกรบกวนเปลยนสภาพไปมาก

ปาชายเลน (Manqurove Forest) ตามชายฝงทะเลมพนธไมถง 74 ชนด เคยมพนทถง 2.3 ลานไร เปนปาทนาเปนหวงถกทำาลายไปแลวเกอบครงหนง สวนใหญเปนผลมาจากการทำาฟารมเลยงกง การทำาเหมองแร นาเกลอ การขยายเมอง และโรงงานอตสาหกรรม นอกจากนการควบคมการทำาไมกยงขาดประสทธภาพ ทำาใหปาเสอมโทรมไปมากปาชายเลนนอกจากมคณคาในตวเองแลวยงมสวนเกอกลในการรกษาความอดมสมบรณของทรพยากรทางทะเลอกดวย สวนฝงทะเลทเปนทรายกม ปาชายหาด (Beach Forest) ถกบกรกเปนทอยอาศยและทำาสวน

มะพราว เหลอนอยมาก เชน ทอทยานแหงชาตเขาแหลมหญา-เกาะเสมดจงหวดระยองสงคมพชนนมลกษณะเปนโมเสคตามรมนำามสภาพปาชอบความชมชนสง เมอหางจากลำานำาสภาพปากเปลยนไปตามเชงเขาและสนเขา บางครงกพบปาคนละประเภท จำานวนสตวและพชจะลดลง เมอความสงจากระดบนำาทะเลเพมขน ในปาดงดบภาคใตมนกมากกวา 30 ชนด อาศยเฉพาะรมนำา 90% ของนกในปาดงดบจะอยตำากวาระดบ 2,000 เมตร จากระดบนำาทะเล และสวนใหญนกและสตวเลยงลกดวยนำานมในปาดงดบจะอยในระดบตำากวา 350 เมตร จากระดบนำาทะเลปาทลมตำาจงมความสำาคญสงในการอนรกษพนธกรรมพชและสตวทมา : กรมสงเสรมคณภาพสงแวดลอม กระทรวงวทยาศาสตรเทคโนโลยและ สงแวดลอม

ใบความร 7

ปาไมเปนแหลงทอยของสตวปานานาชนด สตวปาชวยรกษาสมดลธรรมชาตไวใหพอด อนจะเปนประโยชนตอมนษย เชน นกชวยกระจายพนธพชและชวยกำาจดแมลงและหนอนทเปนศตรของการเกษตรกรรม แมลงชวยผสมเกสรและกระจายพนธพช สตวปาชวยใหเกดกจกรรมในปา นอกจากนสตวปาจะเปนองคประกอบททำาใหธรรมชาตมความงดงามและ

สมบรณในตวเอง ปจจบนจำานวนประชากรมนษยเพมขนมากแตพนทปาไมกลบลดลง ปาไมถกทำาลายทำาใหมผลตอปรมาณและชนดของสตวปาดวย สตวปาบางชนดมจำานวนนอยและบางชนดสญพนธไปจงมการกำาหนด สตวปาสงวนหมายถง สตวปาทหายาก 15 ชนด ตามพระราชบญญตสงวนและคมครองสตวปา พ.ศ. 2535 ไดแก แมวลายหนออน พะยน เกงหมอ นกกระเรยน เลยงผา กวางผา ละองหรอละมง สมน กปร ควายปา แรด กระซ สมเสรจ นกแตวแลวทองดำา และนกเจาฟาหญงสรนธร

การบกรกปา การตดไมทำาลายปา ตลอดจนการทำาลายสตวปา ทำาใหพชและสตวปาหลากหลายชนดสญพนธไป ดงขอมลทปรากฎดงตารางดานลางน

ตารางแสดงสถานภาพของจำานวนสปชสของสตวในประเทศไทย

ประเภทสตว

เล%ยง ลก ดวย

นก เล%อย

คลาน

ครง

นำ%าปล

านำ%า

จด ปลา

ทะเล

ท %งหม

สญพนธแลวใกลสญพนธ

23948

83968

11026

-221

11212

-76

12109

หายากเสยงตอการสญพนธสตวประจำาถนสตวนำาเขาสตวเลยง

127319

212955

43386

31123

337

12564

12--1

181559023497

ทมา : Thai Forestry Sector Master Plan. 1993

ใบความร 8

นำาทงจากอาคารบานเรอน โรงงานอตสาหกรรม โรงพยาบาล หรอจากการเกษตรตาง ๆ หากนำาทงขาดการบำาบดกอนปลอยออกสแหลงนำาตามธรรมชาต อาจทำาใหแหลงนำาตามธรรมชาตเนาเสยได

สารตาง ๆ ทสามารถทำาใหนำาเนาเสย ไดแก สงปฏกลตาง ๆ ทงปสสาวะ อจจาระ นำาลางถวย-ชาม นำาแกง นำาเชอม นำาหวานตลอดจนขยะมลฝอย สารซกฟอกและสารตาง ๆ สารเหลานเมอถกทงลงในแหลงนำา จลนทรยทอยในแหลงนำาจะทำาหนาทยอยสลายสารเหลานน และจำาเปนตองใชแกสออกซเจนในนำาในกระบวนการยอยสลายทำาใหแกสออกซเจนในแหลงนำาลดลงสงผลตอการดำารงชวตของสงมชวตในแหลงนำา นำาในแหลงนำาทอยในสภาพเนาเสย จากการสงเกตจะพบวานำาในแหลงนำาจะสงกลนเหมน สภาพของนำาเปนสดำา มฟองแกส และอณหภมจะสง

ดงนน เราทกคนควรตระหนกและชวยกนเฝาระวงคณภาพของแหลงนำาในทองถนของเราใหอยในสภาพดอยเสมอ นำาทงจากแหลงตาง ๆ ควรไดรบการบำาบดและปรบสภาพของนำาใหกลายเปนนำาทมคณภาพและไมสงผลตอการดำารงชวตของสงมชวตในแหลงนำาจงปลอยออกสแหลงนำาตามธรรมชาตตอไป

ดชนคณภาพนำ%า 1. DO (Dissolved Oxygen) ปรมาณออกซเจนในนำาเปน

ปจจยทสำาคญตอการดำารงชวตของสงมชวตในนำา ออกซเจนทละลายในนำาจะมาจากบรรยากาศหรอจากกระบวนการสงเคราะหดวยแสงของพชนำา นอกจากนอณหภมความกดอากาศยงมผลตอการละลายของออกซเจนในนำาดวย โดยทวไป DO<3 มลลกรม/ลตร จะเปนอนตรายตอสงมชวตในนำา

2. BOD (Biochemical Oxygen Demand) เปนปรมาณออกซเจน ทถกจลนทรยใชไปสำาหรบการยอยสลายสารอนทรย

ตารางแสดงคา BOD ทเปนดชนบงช%คณภาพ

คณภาพนำ%า คา BOD (mg/I)

นำ%าบรสทธนำาสะอาดมากนำาสะอาดนำาสะอาดพอประมาณนำาไมสะอาดนำาสกปรก

01235

10

ทมา : กองจดการคณภาพนำา กรมควบคมมลพษ

3. pH (Percentage of Hydrogen) เปนคาทแสดงความเปนกรด-เบสของนำา กลาวคอ มคาตงแต 1 – 14 นำาทมสภาพเปนกลางจะมคา pH 7 สงกวา 7 จะมสภาพเปนเบส และตำากวา 7 จะมสภาพเปนกรดโดยทวไปนำาทงจากอาคารจะกำาหนดคามาตรฐาน pH = 5-9

คาตาง ๆ ขางตนนเปนเพยงคาทรกนทวไป แตในการวเคราะห คณภาพนำายงตองตรวจวดคาตาง ๆ อกมาก เชน คาโลหะหนกพวกตะกว แคดเมยม และคาแบคทเรยกลมโคลฟอรม เปนตน

กระบวนการบำาบดนำาเสยโดยทวไป ประกอบดวยกระบวนการยอยสลายหลายกระบวนการโดยแตละกระบวนการจะกำาจดสงสกปรกชนดตาง ๆ กน ระบบบำาบดทนยมใชอยม 3 กระบวนการ ดงน

1. การบำาบดนำาเสยดวยวธการทางกายภาพ เปนวธการแรกทใชบำาบดนำาเสย ไดแก การดดดวยตะแกรง การตกตะกอน การทำาใหลอย การกรอง การแยกตวโดยการเหวยง

2. การบำาบดนำาเสยโดยวธทางเคม เปนการบำาบดนำาเสยโดยการเตมสารเคมลงไปหรอโดยปฏกรยาเคมอน ๆ ไดแก การทำาใหเกดตะกอน การเตมหรอลดออกซเจน การฆาเชอโรค

3. การบำาบดนำาเสยโดยวธทางชววทยา ใชในการบำาบดนำาเสย โดยการกำาจดพวกสารอนทรยซงสามารถยอยสลายไดโดยพวกจลนทรย คอ กระบวนการกำาจดแบบใชออกซเจนและกระบวนการกำาจดแบบไมใชออกซเจน หรอการใชพชนำาชนดตาง ๆ ชวยในการบำาบดนำาเสย เชน ผกตกชวา บว จอก เปนตน

ตวอยางระบบบำาบดนำ%าเสยจะมหลกการดงแสดงในแผนภาพ

แผนภาพ แสดงกระบวนการกำาจดนำ%าเสยในโรงงานกำาจดนำ%าเสยหวยขวาง กทม.

การจดการทรพยากรนำ%าการใชประโยชนจากทรพยากรนำา และการพฒนาพนททตองมการ

ทำาลายแหลงนำา จะตองพจารณาตดสนใจทำาดวยความเหมาะสมและถกตอง เพอไมใหเกดปญหาดานปรมาณและคณภาพของนำาทจะใชในการอปโภค บรโภค การใชเทคโนโลยเพอบำาบดนำาเสย ทำาใหตองใชจายงบประมาณเพมขนและเปนการแกไขปญหาทปลายเหตแนวทางทถกตองในการจดการทรพยากรนำาเพอจะไดมแหลงนำาสะอาดสำาหรบใชและเปนทอยอาศยของสงมชวตซงจะเปนประโยชนเชงเศรษฐกจดวย และเปนการพฒนาอยางยงยน คอ

1. การสรางจตสำานกในการใชนำาอยางรคณคา2. การชวยกนดแลรกษาความสะอาดของแหลงนำาในชมชน3. ไมทงขยะและสงปฏกลตลอดจนของเหลอทงจากการผลตในอตสาหกรรม

ลงสแหลงนำา4.การสงวนรกษาปาแหลงตนนำาลำาธารตามธรรมชาต

ใบความร9

ขยะหรอมลฝอยททงจากบานเรอน โรงงานอตสาหกรรมหรอการเกษตรกรรมตาง ๆ จะมทงขยะทยอยสลายไดตามธรรมชาตขยะทยอยสลายไดยากหรอไมยอยสลายและขยะทเปนอนตราย

ขยะหรอมลฝอยทสามารถยอยสลายไดตามธรรมชาตในเวลาอนรวดเรวไดแก เศษอาหาร เศษผก เปลอกผลไม ซากพช ซากสตว ตลอดจนเศษกระดาษตาง ๆ

สวนขยะทยอยสลายไดยากหรอใชเวลาในการยอยสลายนานไดแก ถวยกระดาษเคลอบ กนกรองบหร รองเทาหนง กระปอง อะลมเนยม ถง

พลาสตก สวนโฟมมขอมลวาไมยอยสลายตามธรรมชาต ดงนนเราควรหลกเลยงการใชวสดหบหอททำาจากโฟมหรอใชใหนอยทสดหากจำาเปน

ระยะเวลาทขยะแตละชนดยอยสลายตามธรรมชาตเศษกระดาษ 2 – 5 เดอนเปลอกสม 6 เดอนถวยกระดาษเคลอบ 5 ปกนกรองบหร 12 ปรองเทาหนง 25 – 40 ปกระปองอะลมเนยม 85 – 100 ปถงพลาสตก 450 ปโฟม ไมยอยสลาย

ขอมลจาก : กรมสงเสรมคณภาพสงแวดลอมกระทรวงวทยาศาสตร เทคโนโลย และ สงแวดลอม EM ยอมาจากคำาวา Effective Microorganisms หมายถง กลมจลนทรยทมประสทธภาพ ปจจบนมเพยงสตรเดยวทใชกนแพรหลายคอ Super EM ซงไมมพษภยแตจะมประโยชนตอพช สตว และสงแวดลอม โดยประกอบดวย จลนทรย 5 กลม คอ

1. กลมจลนทรยพวกเชอราทมเสนใย2. กลมจลนทรยพวกสงเคราะหดวยแสง3. กลมจลนทรยทใชในการหมก4. กลมจลนทรยตรงในโตรเจน5. กลมจลนทรยสรางกรดแลคตกEM ม 2 แบบ คอ แบบนำาและแบบแหง สามารถเลอกใชไดตาม

สะดวก เวลาใชจำาเปนตองผสมกากนำาตาลและนำา เพอเพมจำานวนจลนทรยใหมากและแขงแรงขน

ถงสเขยว ถงสเหลอง ถงสเทาฝาแดง ถงสฟา

กอนท%งขยะควรคดถง 5 R กอน 5 R คออะไร

- Reduce : ลดการใช เปนการลดขยะทจะทงใหเหลอนอยลงเลอกซอสงของเครองใชทตองการและบรรจหบหอนอย อายการใชงานนาน

- Reuse : ใชซำา นำาสงของเครองใชทยงใชไดอยมาดดแปลงเพอนำากลบมาใชใหม

- Recycle : ผลตใชใหม เปนการนำาวสดทใชแลวกลบไปเขากระบวนการผลตใหมใหเปนของใหม อาจเหมอนหรอไมเหมอนของเดมกได

- Repair : ซอมหรอแกไข นำาสงของเครองใชทแตกหกเสยหายมาซอมหรอแกไขใหอยในสภาพทใชไดตอไป

- Reject : หลกเลยงขยะเปนอนตราย หลกเลยงผลตภณฑทเปนอนตรายไมควรนำาภาชนะเปลาทเคยบรรจสารเคมอนตรายมาใสวสดอน

ทมาภาพและขอมล : คมอการลดขยะ จากกรมสงเสรมคณภาพสงแวดลอม กระทรวงวทยาศาสตรเทคโนโลย และสงแวดลอม

ถงขยะเปยก สำาหรบขยะทยอยสลายไดสามารถนำามากลบมาทำาเปนปยหมกได เชน

ถงขยะแหง สำาหรบขยะทสามารถนำามารไซเคลหรอขายได เชน แกว กระดาษ

สำาหรบขยะทมอนตรายตอสงมชวตและสงแวดลอม เชน หลอด ฟลออเรสเซนต ขวดยา ถาน

สำาหรบขยะทวไปทยอยสลายไมได ไมเปนพษ เชน พลาสตกหอลกอม ซองบะหม

วธการกำาจดขยะประเภทตาง ๆ1. ปลอยใหยอยสลายเองตามธรรมชาต วธนอาจเกดกลนและการ

แพรระบาดของเชอโรค แตเปนการเพมธาตอาหารใหดน2. การเผาในเตาเผาทมหนวยกำาจดเถาพรอมในเตาสามารถทำาไดเรว

ไมมสารพษตกคางและยงไดประโยชนจากพลงงานความรอน การลงทนสง3. การฝงกลบ เปนการนำาขยะฝงกลบลงในดน แตอาจเกดการปน

เป อนในดนและแหลงนำาใกลเคยงได4. การทำาปยเปนการนำาขยะทยอยสลายไดไปทำาเปนปยหมกโดยนำา

ไปหมกในบอหรอหลม ใสมลสตวหรอจลนทรยเปนตวเรงการยอยสลาย หมกไวประมาณ 1 – 3 เดอน นำาปยมาใชในการบำารงพนธพชตอไปได

การกำาจดขยะทดตองไมเปนแหลงแพรเชอโรคหรอเดการปนเป อนในดนและนำา ไมกอใหเกดมลพษตอสงแวดลอม เกดความรำาคาญ หรอทศนยภาพทไมด

แผนภมการกำาจดขยะในเขตกรงเทพมหานคร

การรไซเคลขยะเปนการนำาเอาวสดทใชแลวกลบไปเขากระบวนการ ผลตใหมใหเปนของใหมทอาจเหมอนเดมหรอไมเหมอนเดมกได วสดทนำาไปเขากระบวนการผลตใหมไดแก พลาสตก โลหะ กระดาษ แกว เปนตน ซง

การแปรรป ของใชแลวกลบมาใชใหมมกระบวนการอย 4 ขนตอน ไดแก การเกบรวบรวม การแยกประเภทวสด การผลตหรอปรบปรง และการนำามาใชประโยชน

ขยะเมอผานการรไซเคลแลวจะอยในรปผลตภณฑใหมสามารถนำากลบมาใชประโยชนได ผลตภณฑรไซเคลจะมเครองหมายลกศรสเขยว ประทบไวบนผลตภณฑ

ใบความร 10

ปจจบนฝนละอองเปนมลพษทางอากาศทเปนปญหาสงแวดลอมอยางมากในชมชนเมองขนาดใหญ เชน กรงเทพมหานครมทงฝนละอองทมองเหนไดดวยตาเปลาและฝนละอองทตองใชกลองจลทรรศนสองด แหลงทมาของฝนละอองอาจเกดขนไดหลายสาเหตเชน จากการกอสราง การขนสง การจราจร การอตสาหกรรม การทำากจกรรมตาง ๆ เชน กวาดถนน ทาส ทำาอาหาร ตลอดจนฝนละอองทเกดขนตามธรรมชาต เชน ฝนจากดน ทราย หน อนเนองจากกระแสลม เขมา ควนจากการเผาไหม และละอองเกสรของดอกไมทลอยปะปนอยในอากาศ

ผลของฝนละอองฝนละอองหากมมากในบรรยากาศ จะทำาใหทศนวสยในการมองเหน

เสอมลง นอกจากนยงทำาใหสงตางๆ เกดสงสกปรกและเกดการสกกรอนของผวหนาสงกอสรางและทสำาคญทสดหากฝนละอองเขาสระบบทางเดนหายใจของมนษยจะกอใหเกดการระคายเคองและการเสยหายของเนอเยออวยวะตาง ๆ เชน เนอเยอปอด หลอดลม ถงลมทำาใหประสทธภาพในการทำางานของปอดลดลง และมโอกาสเกดโรคระบบทางเดนหายใจได

ฝนละอองทมอยในอากาศรอบ ๆ ตวเรามขนาดตงแต 0.002 ไมครอน จนถง 500 ไมครอน ซงเปนฝนเมดทรายขนาดใหญฝนละอองจะแขวนลอยอยในอากาศไดนานเทาไรนนขนอยกบขนาดของฝนละออง

เชน ถาฝนละอองมขนาดใหญมเสนผาศนยกลางมากกวา 100 ไมครอน อาจแขวนลอยได 2 – 3 นาท แตถาฝนละอองขนาดเลกกวา 0.5 ไมครอน อาจแขวนลอยอยในอากาศไดนานเปนป

ฝนละอองทมขนาดเลกกวา 10 ไมครอน เมอเขาสระบบหายใจ เปนประจำาจะทำาใหเกดโรคระบบทางเดนหายใจได เชน หอบ หด หลอดลมอกเสบ ถงลมโปงพอง เปนตน