· web viewในราวพ ทธศตวรรษท ๑๑ - ๑๓ อาณาจ...
TRANSCRIPT
![Page 1: · Web viewในราวพ ทธศตวรรษท ๑๑ - ๑๓ อาณาจ กรเจนละของขอมได แผ ขยายอ ทธ พลเข](https://reader033.vdocuments.net/reader033/viewer/2022060309/5f0a66927e708231d42b739c/html5/thumbnails/1.jpg)
ประวตศาสตรนครราชสมา
นวลเพญ ภานรตนอรณวรรณ เหลาภกด
เปรมวทย ทอแกว
บรเวณจงหวดนครราชสมาในปจจบนปรากฏรองรอยและหลกฐานแสดงวามพฒนาการของชมชนโบราณมาตงแตสมยกอนประวตศาสตร เมอราว ๔,๐๐๐ ๓– ,๐๐๐ ปมาแลว ณ บรเวณเขาจนทนงาม อำาเภอสคว ภาพเขยนสแสดงการดำาเนนชวตของคนในสงคมลาสตว นอกจากนยงมการขดคนทางโบราณคดพบหลกฐานการตงถนฐานของชมชนเกษตรกรรมทเกาแกทสดของเมองนครราชสมา เมอประมาณ ๓,๐๐๐ ปมาแลวทบานธารปราสาท อำาเภอโนนสง และยงพบหนตงเปนรปวงกลม ทบานหนตง อำาเภอสงเนน ซงศาสตราจารยชน อยด สนนษฐานวาเปนวฒนธรรมหนใหญรนใหม เชอวาเปนศาสนสถานหรอหลกเขตแสดงอาณาเขตของเมอง
![Page 2: · Web viewในราวพ ทธศตวรรษท ๑๑ - ๑๓ อาณาจ กรเจนละของขอมได แผ ขยายอ ทธ พลเข](https://reader033.vdocuments.net/reader033/viewer/2022060309/5f0a66927e708231d42b739c/html5/thumbnails/2.jpg)
ภาพคดลอกทเขาจนทนงาม อำาเภอสคว จงหวดนครราชสมา
ในราวพทธศตวรรษท ๑๑ - ๑๓ อาณาจกรเจนละของขอมไดแผขยายอทธพลเขามาใน ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ปรากฏหลกฐานทปราสาทภมโปน จงหวดสรนทร และเมองศรเทพ จงหวดเพชรบรณ เปนโบราณสถานอนเนองจากศาสนาพราหมณของอาณาจกรเจนละแสดงวาบรเวณเมองนครราชสมากอาจอยใตอำานาจของขอม เพราะมหลกฐานวาขอมแผขยายอาณาเขตมาถงเมองพมายดวย (ด.จ.อ. ฮอลล, ๒๕๒๒: ๑๒๓-๑๒๔)
รวมสมยกบอาณาจกรเจนละ มหลกฐานหลายประการทแสดงวาเมองนครราชสมาไดรบอทธพลวฒนธรรมสมยทวารวด โดยเฉพาะทเมองเสมา อำาเภอสงเนน พบชมชนทมคนำาคนดนเปนรปวงร มการพบศลาธรรมจกร และพระพทธไสยาสน ปจจบนอยทวดคลองขวาง ตำาบลเสมา อำาเภอสงเนน แตไมแนใจวาอาณาจกรทวารวดจะแผอำานาจเขาครอบครองหรอไม เพราะฝมอเปนของชางพนเมอง
โคราชศกษา 28
![Page 3: · Web viewในราวพ ทธศตวรรษท ๑๑ - ๑๓ อาณาจ กรเจนละของขอมได แผ ขยายอ ทธ พลเข](https://reader033.vdocuments.net/reader033/viewer/2022060309/5f0a66927e708231d42b739c/html5/thumbnails/3.jpg)
แผนผงเมองเสมา
พระพทธไสยาสน
โคราชศกษา 29
![Page 4: · Web viewในราวพ ทธศตวรรษท ๑๑ - ๑๓ อาณาจ กรเจนละของขอมได แผ ขยายอ ทธ พลเข](https://reader033.vdocuments.net/reader033/viewer/2022060309/5f0a66927e708231d42b739c/html5/thumbnails/4.jpg)
อาณาจกรศรจนาศะ พทธศตวรรษท ๑๕ - ๑๖ รวมสมยกบอาณาจกรเจนละ ทวารวด ศรวชยและโยนก มศลาจารกบออกาซงศาสตราจารยยอรช เซเดสไดอานจารกน โดยศาสตราจารยหมอมเจา สภทรดศ ดศกลทรงแปลจากภาษาฝรงเศสวาจารกนมเนอหาเกยวกบพทธศาสนา และกลาวถงพระราชาแหงอาณาจกรศรจนาศะทรงอทศปศสตวและทาสทงหญงชายถวายแดพระภกษสงฆ และจารกอกหลกหนงกลาวถงพระราชาแหงศรจนาศะวาเปนกษตรยทครองอาณาจกรอยนอกเขตอาณาจกรในกมพชา แตศนยกลางอาณาจกรศรจนาศะนนเราไมอาจปกใจวาอยบรเวณบออกา ตำาบลเสมา อำาเภอสงเนนแตนาจะอยบรเวณทราบสงโคราชมากกวาบรเวณลมนำาเจาพระยา นอกจากนนาเชอวาอาณาจกรศรจนาศะไดรวมตวเปนอาณาจกรทมนคง กอนพทธศตวรรษท ๑๕ เพราะมการกลาวชอขององศเทพ ซงคงจะเปนนามบรรพบรษกอนทจะสรางจารกบออกา พทธศกราช ๑๔๑๑ อาณาจกรนคงจะรงเรองสบตอมา ในพทธศตวรรษท ๑๕
และในราวพทธศตวรรษท ๑๕ นเอง ขอมสมยพระนครหรออาณาจกรกมพชาไดแผขยายอทธพล เขามาในเมองนครราชสมา เพราะปรากฏพระนามของพระเจายโศวรมนท ๑ (พทธศกราช ๑๔๓๒) ทปราสาทพนมวน ตำาบลบานโพธ อำาเภอเมอง และมการสรางปราสาทหนเมองแขก ตำาบลโคราช พบศลาทบหลงทสถานพระนารายณ วดพระนารายณมหาราช อำาเภอเมอง นอกจากนยงมการสรางปราสาทพมายสมยพระเจาสรยวรมนท ๑ และสรางตอเนองมาถงสมยพระเจาชยวรมนท
โคราชศกษา 30
![Page 5: · Web viewในราวพ ทธศตวรรษท ๑๑ - ๑๓ อาณาจ กรเจนละของขอมได แผ ขยายอ ทธ พลเข](https://reader033.vdocuments.net/reader033/viewer/2022060309/5f0a66927e708231d42b739c/html5/thumbnails/5.jpg)
๗ แตเมอสนพระเจาชยวรมนท ๗ อาณาจกรขอมสมยพระนครเสอมลง ขอมคงไมไดควบคมดนแดนแถบนอยางเขมงวดนก เพราะในสมยอาณาจกรสโขทยเขตแดนของไทยยงไมรวมเมองนครราชสมา โดยเมองนครราชสมารวมกบอาณาจกรกรงศรอยธยา สมยพระรามาธบดท ๑
ปราสาทพมายกอนการบรณะ
ชอเมองนครราชสมาถกกลาวถงเปนครงแรกจากเอกสารสมยพระบรมไตรโลกนาถ ในกฎหมายเรอง พระอยการตำาแหนงนาพลเรอนและนาทหารหวเมองทประกาศใชในปพทธศกราช 1998 ระบวา เมองนครราชสมาเปนเมองชนโท เจาเมองมบรรดาศกดเปนออกญากำาแหงสงครามรามภกดพรยะภาหะ ศกดนา ๑๐,๐๐๐ ไร (กรมศลปากร ๒๕๒๑: ๑๗๕) แตทนาสนใจทสดอยตรงทวานครราชสมาเปนเมอง ในภาคตะวนออกเฉยงเหนอเพยงเมองเดยวทถกระบไวในรายชอเมองของกฎหมายฉบบน
โคราชศกษา 31
![Page 6: · Web viewในราวพ ทธศตวรรษท ๑๑ - ๑๓ อาณาจ กรเจนละของขอมได แผ ขยายอ ทธ พลเข](https://reader033.vdocuments.net/reader033/viewer/2022060309/5f0a66927e708231d42b739c/html5/thumbnails/6.jpg)
กอนหนานเมองนครราชสมานาจะยงไมไดเปนสวนหนงของอาณาจกรไทย ยงอยภายใต การปกครองของกมพชา แตคงจะควบคมดแลไมเขมงวดมากนก เพราะกมพชานนเรมเสอมอำานาจลงตงแตสนสมยพระเจาชยวรมนท ๗ แมวาจะมคนไทยแถบลมแมนำายมจะสามารถตงตวเปนอสระและสถาปนาอาณาจกรสโขทยไดสำาเรจในปลายพทธศตวรรษท ๑๘ แตยงไมมอทธพลแผมาจนถงนครราชสมาทคงเปนเพยงเมองชายเขตแดนของอาณาจกรในสมยนน
แตอยางไรกตามมหลกฐานทแสดงวาเมองนครราชสมาอาจจะไดตดตอกบอาณาจกรไทย ในลมแมนำาเจาพระยากอนการสถาปานาอยธยาเปนราชธานในพทธศกราช ๑๘๙๓ (มานต วลลโภดม, ๒๕๐๒) หรออยางนอยนาจะเรมมความสมพนธกนในสมยพระรามาธบดท ๑ โดยทเมองนครราชสมา มฐานะเปนเมองพระยามหานครของอยธยา ขอสนนษฐานนอนมานจากผลทกองทพไทยไดชยชนะในสงครามกบกมพชา (กรมศลปากร, ๒๕๐๕:๙๘ - ๙๙) ทแมวาอยธยาจะยงไมไดมอำานาจเหนอกมพชาอยางเดดขาด แตนาจะเปนผลใหหวเมองปลายอาณาเขตของกมพชา เชน นครราชสมาคงจะหลดพนจากอำานาจของกมพชาและตกอยใตอำานาจอยธยาแทน โดยมการกลาวถงหลกฐาน เชน เสาหลกเมองไมตะเคยนหนซงเปนศลปกรรมสมยตนอยธยา รวมทงขอสงเกตจากตำานานทองถนศลปกรรมแบบอทองและการหลอทองสำารดทไมใชงานชางแบบกมพชาในแถบเมองนครราชสมา (มานต วลลโภดม, ๒๕๐๒)
ขอจำากดในการคมนาคม ผลประโยชนทางเศรษฐกจ ปรมาตรประชากรทเบาบาง เปนเหตผลใหดนแดนในภาคตะวนออกเฉยงเหนอไม
โคราชศกษา 32
![Page 7: · Web viewในราวพ ทธศตวรรษท ๑๑ - ๑๓ อาณาจ กรเจนละของขอมได แผ ขยายอ ทธ พลเข](https://reader033.vdocuments.net/reader033/viewer/2022060309/5f0a66927e708231d42b739c/html5/thumbnails/7.jpg)
ไดรบความสนใจเปนพเศษในชวงนน นครราชสมาเปนเพยงเมองชายเขตแดนของอยธยาและมขอบเขตอำานาจอยในบรเวณจงหวดนครราชสมา ชยภม บรรมยปจจบน ในขณะทพนทสวนใหญของภาคตะวนออกเฉยงเหนอคงเปนดนแดนรกรางทไมมเมองสำาคญใดๆ หรอแมแตเวยงจนทนเองอางองเขตอทธพลของตนอยแคบรเวณลมแมนำาโขง (ประวตพระธาตศรสองรก) ดงนนจงไมคอยปรากฎเรองราวเกยวกบเมองนครราชสมาในประวตศาสตรไทยมากนก รวมทงขอสงเกตวาพลเมองนครราชสมามความใกลชดทางวฒนธรรมกบกมพชา จงทำาใหยงไมยอมออนนอมราบคาบทเดยวในรชกาลตอๆ มากองทพไทยยงตองยกออกไปตกรงกมพชาอกหลายครง การปกครองหวเมองตอนแผนดนสงในสมยนน เหนจะตงรกษาเพยงเมองโคราชเกา (อำาเภอสงเนน) เทานน ในหนงสอพระราชพงศาวดารจงไมมเรองราวกลางถงเมองนครราชสมาจนถงแผนดนสมเดจพระนารายณมหาราช
สมยสมเดจพระนารายณนาจะเปนสมยทเกดความเปลยนแปลงครงใหญทนครราชสมา โดยโปรดใหยายเมองนครราชสมาจากทองทอำาเภอสงเนนมาตงอยในทตงปจจบน โดยสรางเมองนครราชสมา เปนปอมปราการในฐานะเมองสำาคญชายพระราชอาณาเขต และทรงเลอกสรร ขาราชการทมความสามารถออกไปปกครอง ในสมยพระเพทราชาเมอแรกขนครองราชยสมบตไดมพระราชโองการใหขาราชการหวเมองมาถวายบงคมถอนำาพพตนสตยาเพอแสดงความจงรกภกดแตเจาเมองนครราชสมาไมยอมมาเขาเฝา จงมพระบรมราชโองการใหยกทพขนมาปราบพระยายมราช (สงข) ทเมองนครราชสมาสงครามนกนเวลากวา ๒ ป ซงคงทำาใหเมองนครราชสมาออนแอลงและถกตดทอนกำาลงของเมองไป
โคราชศกษา 33
![Page 8: · Web viewในราวพ ทธศตวรรษท ๑๑ - ๑๓ อาณาจ กรเจนละของขอมได แผ ขยายอ ทธ พลเข](https://reader033.vdocuments.net/reader033/viewer/2022060309/5f0a66927e708231d42b739c/html5/thumbnails/8.jpg)
มาก เหนไดจากเหตการณกบฏบญกวางในปพทธศกราช ๒๒๓๕ ทมกำาลงเพยง ๒๘ คน เจาเมองและกรมการเมองนครราชสมายงตองยอมออนนอมและขอใหกองทพอยธยาเขาชวยยตเหตการณ (กรมศลปากร, ๒๕๐๕:๑๕๐-๑๕๑)
ภาพถายทางอากาศเมองนครราชสมา พ.ศ. ๒๕๕๐
หลงเหตการณนคงตองมการฟ นฟกำาลงใหกบเมองนครราชสมาอกครง เหนไดจากเหตการณ เจาเมองหลวงพระบางยกทพมาตเมองเวยงจนทน พระเจากรงศรสตนาคนหต (เวยงจนทน) ขอใหกองทพอยธยาเขาชวย ปรากฏวากองทพไทยมกำาลงจากนครราชสมาเปนกำาลงหลก (กรมศลปากร, ๒๕๐๕:๑๕๖-๑๖๐) แตอยางไรกตามการฟ นฟกำาลงให
โคราชศกษา 34
![Page 9: · Web viewในราวพ ทธศตวรรษท ๑๑ - ๑๓ อาณาจ กรเจนละของขอมได แผ ขยายอ ทธ พลเข](https://reader033.vdocuments.net/reader033/viewer/2022060309/5f0a66927e708231d42b739c/html5/thumbnails/9.jpg)
กบเมองนครราชสมาไดกระทำาพรอมๆ กบการเพมบทบาทใหกบเมองสำาคญอนๆ เชน พมาย เหนไดจากการขยายอทธพลของอยธยามาถงหวเมองเขมรปาดง ในสมยพระทนงสรยามรนทรในชวงปลายอยธยาทรงโปรดเกลาใหหวเมองนขนตอเมองพมายแทนทจะเปนเมองนครราชสมา การเพมอำานาจใหกบพมายนาเปนการปองกนเพอไมใหเมองนครราชสมาเปนเมองใหญเพยงเมองเดยวเชนเดม ซงทำาใหสามารถทาทายอำานาจของอยธยาเชนทเคยทำามา เมออยธยายตความเปนราชธานลงในป พทธศกราช ๒๓๑๐ กลมผปกครองในพมายกสามารถกมอำานาจการปกครองในเขตอทธพลของเมองนครราชสมาไดสำาเรจและเหนไดวากลมผนำาในสองเมองนไดผลดเปลยนกนขนเปนผปกครองเมองนครราชสมา เชนขนชนะกรมการเมองนครราชสมาไดรบพระกรณาโปรดเกลาแตงตงเปนพระยากำาแหงสงครามครองเมองนครราชสมาหลงจากจบกมกรมหมนเทพพพธหรอกรณเจาพระยานครราชสมา (ป น) เจาเมองนครราชสมาอกทานหนงในสมยธนบรเคยรบราชการเปนยกบตรเมองพมาย
ในสมยธนบร ปญหาทางการเมองภายในของเวยงจนทนและจำาปาศกดเปดโอกาสใหอทธพลของไทยขยายเขาสภาคตะวนออกเฉยงเหนอและเรมเขาไปจดการปกครองดนแดนแถบนอยางจรงจง โดยเรมตนจากสถานการณทางการเมองของลาวในชวงนนทเกดความแตกแยกภายใน จากกรณกลม ขนนางทเปนศตรกบกรงศรสตนาคนหตหนภยทางการเมองมาขอออนนอมตอไทยในสมยธนบร รฐบาลไทยประกาศใหการคมครองพรอมทงใหสถานภาพทางการเมองแกขนนางเหลานน ในสมยรชกาลตอมายงสถาปนาใหเมองภายใตการปกครองของอดตกลมขนนางจากเวยงจนทนนมฐานะเทยบเทาเมองเวยงจนทน เมองจำาปาศกดท
โคราชศกษา 35
![Page 10: · Web viewในราวพ ทธศตวรรษท ๑๑ - ๑๓ อาณาจ กรเจนละของขอมได แผ ขยายอ ทธ พลเข](https://reader033.vdocuments.net/reader033/viewer/2022060309/5f0a66927e708231d42b739c/html5/thumbnails/10.jpg)
มฐานะเปนเมองประเทศราช หลกจากการทำาสงครามกบเวยงจนทนในปพทธศกราช ๒๓๒๑ เวยงจนทนถกลดฐานะลงเปนเพยงเมองพระยามหานคร แมวาตอมาเวยงจนทนจะไดยกฐานะเปนเมองประเทศราชขนตอกรงเทพฯ แตเมองทเคยขนตอเวยงจนทนโดยเฉพาะในฝงขวาของแมนำาโขงกลายเปนเมองชนนอกของอยธยา หลงเหตการณนรฐไทยจงไมเพยงไดกำาลงคนเขามา เพมเตมเทานน ยงเกดเมองใหมตงขนเปนจำานวนมากในภาคตะวนออกเฉยงเหนอ (สมเดจฯ กรมพระยาดำารงราชานภาพ,๒๔๙๕:๓๕๖-๓๕๗) และอาณาจกรไทยยงสามารถเขามามอทธพลในเขตภาคตะวนออกเฉยงเหนอทงหมดอยางสมบรณไดเปนครงแรกแมวาในสมยน ยงไมสามารถจดระเบยบการปกครองเมองใหมเหลานใหเรยบรอยลง แตเมองนครราชสมาในฐานะทเปนเมองใหญและใกลชดกบอาณาจกรไทยในทราบภาคกลางมานาน จงสามารถทจะดแลผลประโยชนและเชอมโยงอำานาจของสวนกลางทมอยเหนอเมองตางๆ นไดเปนอยางดโดยเฉพาะการเดนทางตดตอระหวางเมองในภาคตะวนออกเฉยงเหนอกบสวนกลางตองผานเมองนครราชสมาจงเปนแหลงจายเสบยงทพกระหวางทาง รวบรวม และเรงรดการจดสงสวยสาอากรตางๆ ดงนนนครราชสมาจงมบทบาทเปนเสมอนตวแทนของสวนกลางในเขตภาคตะวนออกเฉยงเหนอการทพระเจากรงธนบรทรงพระราชทานพระสนมทเชอวาทรงพระครรภกบพระองคใหกบเจาพระยานครราชสมา (ป น) เปนการสะทอนถงความใกลชดและความไววางพระทยทมตอผปกครองเมองนครราชสมาอยางสง
รชสมยพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกทรงแตตงพระพมายขนเปนพระยานครราชสมา เจาพระยานครราชสมา (ป น) เจาเมองคนเดมนนกลาววาทานชราภาพและจกษมดมวลง (จดหมายเหตเมอง
โคราชศกษา 36
![Page 11: · Web viewในราวพ ทธศตวรรษท ๑๑ - ๑๓ อาณาจ กรเจนละของขอมได แผ ขยายอ ทธ พลเข](https://reader033.vdocuments.net/reader033/viewer/2022060309/5f0a66927e708231d42b739c/html5/thumbnails/11.jpg)
นครราชสมา,๒๔๙๗:๕๖) ดงนนเมองนครราชสมายงคงความสำาคญเปนเมองหลกของไทยอยระหวางเมองเวยงจนทน เมองจำาปาศกดกบกรงเทพฯ ทำาหนาทในการดแลรกษาความสงบชายพระราชอาณาเขตเปนหเปนตาแทนรฐบาลใหมทกรงเทพฯ เพอชวยงานการขยายอำานาจของไทยเขาสภาคตะวนออกเฉยงเหนอและฝงซายของแมนำาโขงในขณะทนครราชสมามลกษณะเปนตวแทนของกลมวฒนธรรมไทยมเมองเวยงจนทน เมองจำาปาศกด และเมองอบลราชธานเปนตวแทนของกลมวฒนธรรมลาว แตเมองเหลานไมไดมความสมพนธกนอยางใกลชดพอทจะรวมกลมทาทายอำานาจของกรงเทพฯ ได ในทางตรงขามรฐบาลทกรงเทพฯ ประสบความสำาเรจในการจดการใหบรรดาผนำาของเมองเหลาน คานอำานาจซงกนและกนเหนไดจากกรณกบฎขาหลายครงในเขตจำาปาศกด ทำาใหกลมอำานาจเดมของเมองจำาปาศกดตองสนอำานาจลงกลมเมองเวยงจนทนกลาวโทษนครราชสมาวาเปนตนเหตของความวนวายเหลานนในขณะทนครราชสมาเองกปฏเสธทจะชวยเหลออบลราชธานในการตอสกบกลมกอการชาวขา การทสมเดจฯ กรมพระยาดำารงราชานภาพทรงกลาวไววาในสมยนไดมการตงหวเมองชนนอกใหเปนกำาลงของเมองนครราชสมาและยกเมองนครราชสมาเปนเมองเอก (สมเดจฯ กรมพระยาดำารงราชานภาพ,๒๕๑๑:๑๘) นาทจะสะทอนใหเหนถงสถานการณทางการเมองในภาคตะวนออกเฉยงเหนอทมกลมการเมอง ๔ กลม ในขณะทเมองเวยงจนทน เมองจำาปาศกด และเมองอบลราชธานมฐานะเปนประเทศราชเมองนครราชสมาเปนตวแทนของกลมวฒนธรรมไทยจงควรจะเลอนสถานะขนเปนเมองชนเอกและเพมเตมกำาลงคนเพอทจะไดทำาหนาทเปนหเปนตาแทน
โคราชศกษา 37
![Page 12: · Web viewในราวพ ทธศตวรรษท ๑๑ - ๑๓ อาณาจ กรเจนละของขอมได แผ ขยายอ ทธ พลเข](https://reader033.vdocuments.net/reader033/viewer/2022060309/5f0a66927e708231d42b739c/html5/thumbnails/12.jpg)
รฐบาลพรอมทงคานอำานาจกบเมองเวยงจนทน เมองจำาปาศกด และเมองอบลราชธาน ในพทธศกราช ๒๓๖๙ เกดสถานการณทมแนวโนมจะเปนวกฤตการณทางการเมองขนทกรงเทพฯ เมองเวยงจนทนและเมองจำาปาศกดไดใชโอกาสนนดนรนเพอใหหลดพนจากอำานาจของไทย แตนบเปนโชคดทประชากรเชอสายลาวและเขมรในภาคตะวนออกเฉยงเหนอสวนหนงเปนอรกบเวยงจนทนทำาใหเวยงจนทนไมไดรบความสนบสนนจากกลมประชากรเหลานกองทพเจาอนวงศถกประวงเวลาในการเดนทางรวมทงตองกระจายกำาลงออกเพอชกจงกลมทสนบสนนและกวาดตอนกลมทไมสมครใจ จนทำาใหฝายไทยสามารถปราบปรามเหตการณนจนกระทงทำาลายเมองเวยงจนทนลงหลงสนเหตการณกบฎอนวงศ เมองนครราชสมากลายเปนกำาลงสำาคญของไทยในภาคตะวนออกเฉยงเหนอ โดยตอนเหนอมอาณาเขตถงจงหวดขอนแกนในปจจบน และทางตะวนออกถงจงหวดสรนทรในปจจบนและแมวาปญหากบหวเมองลาวจะสนสดลงแตการขยายอำานาจของไทยมาทางดานตะวนออกนทำาใหไทยตองเผชญหนาคตอสประเทศใหม คอ เวยดนาม ในขณะทคตอสรายเดมทางฝงตะวนตกของไทยกำาลงตอสกบคตอสใหมทเปนตอหลายเทาตวความตงเครยด ทางการเมองจงยงคงอยในทางฝงตะวนออกของไทยทำาใหนครราชสมาทวความสำาคญ มากยงขนกวาเดม
ในสมยรชกาลท ๔ ประเทศไทยไดทำาสญญาเบาวรงกบองกฤษ และสญญาลกษณะเดยวกนกบชาตตะวนตกอนๆ เชน ฝรงเศสซงเปนการยกเลกการคาแบบผกขาด เปนการคาทใหเอกชนเขามาทำาการคาขายได เมองนครราชสมาไดรบความสนใจในฐานะทมสนคาออกทสำาคญ เชน หนง
โคราชศกษา 38
![Page 13: · Web viewในราวพ ทธศตวรรษท ๑๑ - ๑๓ อาณาจ กรเจนละของขอมได แผ ขยายอ ทธ พลเข](https://reader033.vdocuments.net/reader033/viewer/2022060309/5f0a66927e708231d42b739c/html5/thumbnails/13.jpg)
สตว เขาสตว และงานอกจากนรชกาลท ๔ ยงทรงมพระราชดำารทจะตงใหเปนเมองราชธานแหงท ๒ แตเนองจากขาดแคลนนำาและการคมนาคมไมสะดวก จงโปรดใหสรางทประทบทพระนารายณราชนเวศน มเมองลพบรซงสรางสมยสมเดจระนารายณมหาราชแทน
ครนถงสมยรชกาลท ๕ พระองคไดทรงทำานบำารงเมองนครราชสมาใหเจรญรงเรองยงขนกวาแตกอนในทกๆ ดาน ทงนเพอสรางความมนคงของชาตตอตานการแผขยายอทธพลของฝรงเศส ทเหนเดนชดทสด คอ ทรงพระกรณาโปรดเกลาใหกรมหมนสรรพสทธประสงคจดเตรยมการปกครองเมองนครราชสมา เพอเตรยมการตงเปนมณฑลเทศาภบาล นอกจากนยงโปรดใหสรางทางรถไฟสายแรกจากกรงเทพฯ ถงนครราชสมา เมอพทธศกราช ๒๔๓๓ ทำาใหเมองนครราชสมาและเมองอนๆ ในภาคตะวนออกเฉยงเหนอเดนทางตดตอกบภาคกลางและภาคอน ๆ ไดสะดวก ทำาใหชาวเมองเกดความรสกวาเปนสวนหนงของประเทศไทย
การสรางทางรถไฟ สายกรงเทพฯ นครราชสมา–
โคราชศกษา 39
![Page 14: · Web viewในราวพ ทธศตวรรษท ๑๑ - ๑๓ อาณาจ กรเจนละของขอมได แผ ขยายอ ทธ พลเข](https://reader033.vdocuments.net/reader033/viewer/2022060309/5f0a66927e708231d42b739c/html5/thumbnails/14.jpg)
สมยรชกาลท ๖ ไดโปรดใหรวมมณฑลเทศาภบาลเขาเปนภาคมอปราชปกครองยกเวนมณฑลนครราชสมายงคงปกครองแบบมณฑลเทศาภบาลตอเนองมาจนถงสมยรชกาลท ๗ ป พทธศกราช ๒๔๗๖ ภายหลงการเปลยนแปลงการปกครอง และกบฎบวรเดช รฐบาลจงไดตราพระราชบญญตระเบยบบรหารแหงราชอาณาจกรสยาม พทธศกราช ๒๔๗๖ ยบมณฑลเทศาภบาลและจดระเบยบบรหารราชการสวนภมภาค โดยแบงการปกครองออกเปนจงหวด และอำาเภอมาจนถงปจจบน
อาคารโรงเรยนนายรอยตำารวจภธร นครราชสมา รศ. ๑๓๐ ( พ.ศ.๒๔๔๔)ถายจากทศใต คอ กำาแพงเมองนครราชสดานถนนสรรพสทธ
(อนสรณนกเรยนนายรอยตำารวจ รนท (๖, ๒๔๕๘, ไมมเลขหนา)
โคราชศกษา 40
![Page 15: · Web viewในราวพ ทธศตวรรษท ๑๑ - ๑๓ อาณาจ กรเจนละของขอมได แผ ขยายอ ทธ พลเข](https://reader033.vdocuments.net/reader033/viewer/2022060309/5f0a66927e708231d42b739c/html5/thumbnails/15.jpg)
ทหารปนใหญคายหนองบวซอมรบ (คายสรนารในปจจบน)
โคราชศกษา 41