Ime i prezime autora: Lazar Aranitović

Opis toka časa (Priprema za čas)

Naziv rada Raspad SFRJ

Jezik na kojem je čas pripremljen

Crnogorski, srpski, bosanski

Opšti podaci o času

Predmet,obrazovni nivo

Istorija, IV razred opšte gimnazije

Nastavna tema Svijet i Jugoslavija poslije Drugog svjetskog rata

Nastavna jedinica Raspad SFRJ

Institucija (osnovna ili srednja škola/razred)

JU Gimnazija “Tanasije Pejatović” Pljevlja, Crna Gora

Tip časa Kreativna radionica

Vreme potrebno za izvođenje časa (45 ili 90 minuta)

90 minuta

Kompetencije koje se razvijaju kod

odgovarajući na postavljena pitanja i rješavajući postavljene zadatke učenici razvijaju logičko razmišljanje; kroz usvajanje sadržaja nastavne jedinice kod učenika se razvija humanost, saosjećanje sa žrtvama i

1 Regionalni balkanski seminar za nastavnike istorije “Jugoslavija – 100 godina posle. Lekcije koje (ni)smo naučili”

učenika ljudskom patnjom; slobodoumlje; vaspitanje u duhu tolerancije, poštovanja nacionalnih, vjerskih i drugih različitosti; njegovanje pacifizma i ideala mira.

Planiranje i organizacija časa

Ciljevi časa imenuje najznačajnije faktore jugoslovenske krize koji su uticali na proces dezintegracije; imenuju i obrazlažu faktore koji su uslovili raspad SFRJ;1 opisuje tok raspada SFRJ; naberaja sukobljene strane tokom ratova devedesetih; navodi najveće zločine koji su se desili tokom ratova devedesetih; definiše pojam propagande i objašnjava ulogu medija tokom ratova devedesetih; vrijednuje značaj pozitivnih primjera poštovanja drugačijih nacionalnih i etničkih grupacija tokom ratova devedesetih; uočava posljedice raspada SFRJ.

Ishodi časa učenici razumiju karakteristike rata u bivšoj Jugoslaviji; razumiju do čega dovode krvavi ratni sukobi; analiziraju uzroke i okolnosti u kojima je došlo do raspada Jugoslavije; analiziraju razmjere zločina koji su počinjeni tokom ratova devedesetih; ocijenjuju ulogu medija tokom raspada SFRJ; upoređuju dešavanja na prostoru bivše Jugoslavije tokom devedesetih sa dešavanjima u Jugoslaviji tokom Drugog svjetskog rata; ocjenjuju značaj i djelo ljudi koji su časno vršili svoju dužnost u ratu i za to dali svoje živote.

1 Prema: Predmetni program Istorija I, II, III, IV razred opšte gimnazije, Zavod za školstvo, Ministarstvo prosvjete i nauke, Podgorica, 2013. str. 25.

2 Regionalni balkanski seminar za nastavnike istorije “Jugoslavija – 100 godina posle. Lekcije koje (ni)smo naučili”

Oblik rada frontalni; grupni; individualni.

Nastavne metode dijaloška; rad sa tekstom – istorijski izvori, stručna literatura, novinski članci; ilustrativno – demonstrativna metoda (fotografije, naslovne strane časopisa, karta); rad sa video i audio materijalom (isječak iz dokumentarnog filma, muzička numera); rad sa tabelama.

Uvodni deo časa (15 – 20 min.)

U uvodnom dijelu časa nastavnik učenicima postavlja pitanja „za zagrijavanje“ koja su u direktnoj korelaciji sa temom.

Uvodna pitanja za učenike: Navedi uzroke ekonomske krize u SFRJ. U čemu je bila suština spora između pojedinih jugoslovenskih republika? Koje su posljedice prvih višestranačkih izbora u SFRJ? Kakav stav je prema jugoslovenskoj krizi zauzela EZ? U kratkim crtama navedi tok raspada Jugoslavije. Objasni najbitnije karakteristike ratova devedesetih? Koje su najznačajnije odredbe Dejtonskog sporazuma? Zašto je važno utvrditi krivicu za počinjeni zločin?

Glavni deo časa (45 – 55 min.)

Nastavnik dijeli učenike u pet grupa. Svaka grupa dobija materijal i temu na kojoj će raditi.

Prva grupa dobija materijal za temu Pakao rata - žrtve tokom ratova devedesetih. Učenici dobijaju svjedočanstva o ratnim strahotama devedesetih.

„Srpkinja Grozdana Ćećez, koju su u logoru Čelebići svake večeri silovali njeni čuvari, smislila je jednu rečenicu kojom bi se odbranila: „Ja bih mogla biti tvoja majka(...), zar ti nemaš majku?“, pokušavala je da omekša svoje mučitelje. Dejstvo je bilo različito. Samo jedan od njih osjetio se neprijatno, izvinio se i povukao. Ostali se, naprotiv nijesu dali odvratiti riječima, među njima jedan bivši kolega njenog muža i školski drug njenog sina.“2

Pitanja za učenike: U kakvom položaju se našla zatvorenica u logoru Čelebići? Na koji način je pokušavala da se spase? Da li je uspjela da

2 Mari Žanin Čalić, Istorija Jugoslavije u 20. veku, Beograd, 2013. str. 394.

3 Regionalni balkanski seminar za nastavnike istorije “Jugoslavija – 100 godina posle. Lekcije koje (ni)smo naučili”

odobrovolji stražare? Šta je podsticalo čuvare da učine ovako gnusan zločin?

„Ujutru 11. jula 1995. poslije višednevnog granatiranja srpske vojne jedinice su ušle u sigurnu zonu Srebrenice. U tim julskim danima, do 8000 ljudi palo je kao žrtva sistematskih egzekucija od strane srpskih snaga, prvog pravno priznatog genocida na evropskom tlu poslije 1945. godine.

Sedamnaestogodišnji svjedok O. koji se ujutru 15. jula 1995. poslije jednog masovnog strijeljanja, teško povrijeđen izvukao iz jedne gomile leševa, pričao je o događajima te noći: „Situacija je bila haotična. Svi smo bili vezani. Onda su pozvali petoricu ljudi, i onda je počelo strijeljanje. Kada sam ja bio na redu, rekli su nam da sebi treba da nađemo mjesto. Kako smo prolazili sa desne strane teretnih kola, vidio sam mrtve poređane u redove. Kad smo stigli jedan je rekao „lezite“. Kada smo se bacili naprijed, počeli su da pucaju. Osjetio sam bol na desnoj strani grudi, čekao sam, da umrem. Ne znam koliko je to trajalo. Dovodili su sve više ljudi. Kada su konačno završili neko je rekao da se svi mrtvi prekontrolišu i ako se nađe još neko živ da se puca u glavu. Kao nekim čudom svjedoka O. su previdjeli, tako da je on kasnije neprimjećen puzeći izašao.“3

Pitanja za učenike: Koje su karakteristike sistematskih egzekucija tokom ratnih sukoba? Koji je cilj sistematskih egzekucija u ratnim sukobima? Do čega dovode sistematske egzekucije na onom prostoru na kom su se desile? Navedi primjere sistematskih egzekucija kroz istoriju? O čemu govori svjedok O.? Na koji način su ljudi ubijani? Na koji način su egzekutori spriječavali da bilo ko ostane živ? Kako je svjedok O. uspio da preživi?

Svjedočenje Martina Bela, ratnog izvještača televizije BBC iz Sarajeva:

„U tom ratu činilo mi se da Ženevske konvencije ne postoje. Nije bilo razlike između vojnih i civilnih meta. Građani Sarajeva ne samo da su

3 Mari Žanin Čalić, Istorija Jugoslavije u 20. veku, Beograd, 2013. str. 401.

4 Regionalni balkanski seminar za nastavnike istorije “Jugoslavija – 100 godina posle. Lekcije koje (ni)smo naučili”

bili ugroženi time što su živjeli između dvije vatre, nego su bili meta, ciljani namjerno. To je bilo šokantno, nikad nijesam bio u takvom ratu. Nikada nijesam vidio takvu zabrinutost i strah koji su bili urezani u svačije lice. Nama novinarima bilo je lako: ostajali smo nekoliko dana ili sedmica i vraćali se kući. Građani Sarajeva nijesu imali kud. Bili su u klopci rata koji se činio beskonačnim.“4

Pitanja za učenike: Objasni značaj Ženevskih konvencija? U kojoj mjeri su se Ženevske konvencije poštovale tokom raspada Jugoslavije? Opiši atmosferu koja je vladala među ljudima tokom opsade Sarajeva? U čemu je bila razlika između novinara i običnih građana?

Naslovna strana časopisaa TIME, „MUST IT GO ON“, avgust 1992.

Fotografija koja je obišla svijet, Fikret Alić, zatvorenik u logoru Trnopolje.5

Na osnovu pitanja, učenici rade analizu: Opiši naslovnu stranu časopisa TIME. Prokomentariši naslov „Must it go on?“ Koja poruka je poslata svijetu ovom naslovnicom? Na koji period istorije te podsjeća naslovnica časopisa TIME? Opiši zatvorenika u prvom planu? Šta

4 Svjedok Bel: Od svih 18 ratova, rat u BiH – najnemilosrdniji, autor Dževad Sabljaković, dw.com, http://www.dw.com/bs/svjedok-bel-od-svih-18-ratova-rat-u-bih-najnemilosrdniji/a-6329572 (sajt posjećen 21. 6. 2018)5 Fotografija preuzeta sa: http://content.time.com/time/covers/0,16641,19920817,00.html (sajt posjećen 21. 6. 2018)

5 Regionalni balkanski seminar za nastavnike istorije “Jugoslavija – 100 godina posle. Lekcije koje (ni)smo naučili”

možemo zaključiti na osnovu tijela zatvorenika u prvom planu?

Učenici u prvoj grupi odgovaraju na postavljena pitanja, čitaju najznačajnije dijelove svjedočanstava, komentarišu, prezentuju ostalim učenicima, izvode zaključke o surovosti ratova tokom raspada Jugoslavije i odgovaraju na pitanja nastavnika i učenika iz drugih grupa.

U drugoj grupi učenici uz pomoć dobijenih tesktova i fotografije rade na temi Počinioci – ljudi postaju zvijeri.

„Većinu nedjela počinili su siromašni, nedovoljno obrazovani mladići, dovedeni na teritoriju koja im je bila strana. Bili su u malim grupama pod komandom navodno harizmatičnog vođe, bez stega tradicionalne vojne discipline, lišeni profesionalne časti i stečene etničke tolerancije. Njihovo divljaštvo i javna pohvala za počinjena nedjela predstavljali su zajedljivi omaž titoističkoj viziji Jugoslavije, jer su zvjerstva bila neophodna da bi se pokidale veze koje su sjedinjavale različite etničke grupacije, naročito u Bosni.“6

„Snajperisti su uživali u ciljanju na žrtve, i na taj način, ispoljavanju neograničene moći nad životom i smrti, kako je izjavio jedan od njih u jednom intervjuu. Takođe, među dobrovoljcima u specijalnim snagama bilo je mnogo onih koji su sa jasnom slikom neprijatelja, zato što su uživali u ubijanju, ili iz čiste pohlepe, rat izabrali za profesiju. Među gospodarima rata bilo je propalica, sitnih kriminalaca, huligana i vikend-ratnika koji su rat vidjeli kao avanturu, ili dodatno zarađivali kao plaćeni vojnici.“7

Zadatak za učenike: Napravi profil ljudi koji su počinili većinu zločina.

Godine starosti: od__do__

Obrazovanje:8

6 Ričard Dž. Krempton, Balkan posle drugog svetskog rata, Beograd, 2003. str. 355.7 Mari Žanin Čalić, Istorija Jugoslavije u 20. veku, Beograd, 2013. str. 393.8 Ne navoditi konkretno, već visoko, srednje, nisko, neobrazovanost i tome slično.

6 Regionalni balkanski seminar za nastavnike istorije “Jugoslavija – 100 godina posle. Lekcije koje (ni)smo naučili”

Profesija:

Odnos prema bivšoj Jugoslaviji:

Odnos prema različitim etničkim grupama:

Vojna disciplina i poznavanje Ženevskih konvencija:

Motivi za ulazak u rat:

Ko su njihovi uzori, idoli i vođe?

Na osnovu psihološkog profila izvedi zaključke o karakteru rata, o onome što rat donosi i o ljudima koji su toku ratova devedesetih „gospodarili“ životom običnih ljudi.

„Čovjek nije imao izbora“ rekao je srpski komandant Dragan Obrenović. „Mogao je biti ili vojnik ili izdajnik. Nijesmo uopšte primjetili kako smo bili uvučeni u kovitlac.“ Ostali su tako radili iz zablude, osjećanja dužnosti, oportunizma, gnijeva, sadizma ili pohlepe. Iscrpljenost, stres i alkohol dovodili su do emocionalne tuposti i uklanjali su samokontrolu. Šef policije u Bosanskom Šamcu, Stevan Todorović, jednostavno nije imao nerava za svakodnevnu artiljerijsku paljbu, gomile leševa i izbjegličku bijedu. Zapao je u strah, paniku i alkoholizam. U stanju intoksikacije nije ga interesovalo krvoproliće koje su počinili njegovi podređeni. Mnogi su se pozivali, kao i njemački egzekutori u Drugom svjetskom ratu, na obavezu da slijede naređenja. Dvadesettrogodišnji D. E. koji je strijeljao ljude u Srebrenici, istakao je da bi tokom egzekucija najradije pobjegao glavom bez obzira u prvoj prilici.9

Pitanja za učenike: Kakva atmosfera se stvarala oko običnih vojnika? Koji su njihovi motivi? Koje su njihove navike? Da li su imali samokontrolu? U kakva psihička stanja bivaju dovedeni akteri ratnih sukoba? Kakve su posljedice takvog ponašanja odgovornih ljudi? Na koju pojavu tokom istorije su se pozivali egzekutori? Objasni takve

9 Mari Žanin Čalić, Istorija Jugoslavije u 20. veku, Beograd, 2013. str. 394.

7 Regionalni balkanski seminar za nastavnike istorije “Jugoslavija – 100 godina posle. Lekcije koje (ni)smo naučili”

istorijske paralele. Da li su one prikladne?

„Monstrum sa Grbavice“

Sud BiH je u martu 2013. godine osudio Veselina Vlahovića Batka na 45 godina zatvora za zločine protiv čovječnosti počinjene tokom opsade Sarajeva od 1992. do 1995. Vlahović je proglašen krivim za najmanje 30 ubistava, silovanje brojnih žena, te premlaćivanje, maltretiranje i pljačkanje nesrpskih civila. U velikom broju slučajeva Vlahović bi upadao u stanove u kojima su živjele porodice nesrpske nacionalnosti, otimao dragocjenosti koje bi našao, nerijetko bi počinio silovanja a muškarce je odvodio te ih potom ubijao. „Sva su ta djela počinjena na svirep i stravičan način, a sve je bilo praćeno drskim ponašanjem, zbog čega su ga svjedoci prozvali monstrum sa Grbavice“ kazao je sudija Božić.10

Pitanja za učenike: O čemu govori novinski članak? Kada i gdje je počinilac izvršio zločine? Zašto je počinilac izvršio gnusne zločine? U kojim okolnistima su se zločini desili? Koji nadimak je dobio zločinac?

Ubistvo pred objektivom fotoaparata, ubijanje civila u Brčkom 1992. godine11

10 Veselinu Vlahoviću Batku 45 godina zatvora, Al Jazeera i agencije, balkans.aljazeera.net http://balkans.aljazeera.net/vijesti/veselinu-vlahovicu-batku-45-godina-zatvora (sajt posjećen 23. 6. 2018.)11 Fotografija preuzeta sa: https://en.wikipedia.org/wiki/Bosnian_War#/media/File:Goran_Jelisi%C4%87_committing_murder.jpg (sajt posjećen 23. 6. 2018.)

8 Regionalni balkanski seminar za nastavnike istorije “Jugoslavija – 100 godina posle. Lekcije koje (ni)smo naučili”

Analiza fotografije: Kada i gdje je snimljena fotografija? Opišite ono što vidite na fotografiji? Šta se dešava na fotografiji? Ko su ljudi i šta prestavljaju? Da li je ovo spontana fotografija ili počinilac zločina pozira? Da li počinilac svjesno vrši zločin? Da li je on u strahu?

Na osnovu dobijenih tekstova i fotografije učenici izvode zaključke o ratnim strahotama devedesetih, kreiraju sliku počinica zločina, prepoznaju uzroke koji su doveli do nedjela i atmosferu u kojoj su djelovali počinioci. Izvedene zaključke učenici prezentuju, odgovaraju na postavljena pitanja, kao i na pitanja nastavnika i učenika iz drugih grupa.

Treća grupa se bavi temom Mediji – tirada mržnje.

„Međunarodni sud za bivšu Jugoslaviju došao je do zaključka da mediji takođe snose veliku krivicu za to što je rat bio tako brutalan. Radio, televizija i štampa stvarali su slike neprijatelja i stereotipe, širili glasine i neistine, potpirivale strahove, mržnju i želju za osvetom i rušili moralne barijere. Služili su se davno poznatim strategijama

9 Regionalni balkanski seminar za nastavnike istorije “Jugoslavija – 100 godina posle. Lekcije koje (ni)smo naučili”

propagande da bi psihološki podržali rat, posebno crno-bijelim slikama, demonizacijom protivnika, prećutkivanjem, pretjerivanjem i falsifikovanjem informacija, poređenjem sa istorijskim događajima i mitovima, govorom mržnje i stalnim ponavljanjem istih poruka. Autori jedne naučne studije o medijima primjetili su da je jugoslovenski rat bio oružani nastavak Dnevnika u 19:30.

Tirade mržnje na medijima bilo je na svim stranama, i uskoro se teško moglo razlikovati šta je istina a šta laž. U srpskom večernjem dnevniku užasnuta srpska publika saznala je da su muslimanski ekstremisti bacali srpsku djecu lavovima u sarajevskom zoološkom vrtu. Sa druge strane jedna od izmišljenih vijesti je bila i ta da su srpski ljekari inplantirali pseći fetus bosanskim ženama.“12

„Nacionalistički vođi otvoreno su nastojali da pobude najniže strasti kod svojih pristalica i da im podignu koeficijent rasne mržnje. Zbog toga je svaka strana demonizovala one druge dvije. Hrvati su predstavljani kao ustaše, Srbi kao četnici a muslimani kao islamski fundamentalisti, što uglavnom nije bilo tačno. Televizija je emitovala strahotne prizore iz Drugog svjetskog rata i u isto vrijeme uzdizala savremene borce koji su pobili veliki broj neprijatelja. Jedan beogradski novinar ispričao je pred kamerama jedne američke TV stanice da je program Radiotelevizije Beograd u 1991. i 1992. godini ličio na program koji bi emitovale američke televizijske stanice kada bi bile u rukama Kju Kluks Klana.“13

Zadatak za učenike: Prije ostalog, učenici objašnjavaju termin propaganda, podsjećaju se istorijskih epoha u kojima je propaganda bila najzastupljenija i na osnovu pročitanog teksta opisuju medijsku sliku na prostorima bivše Jugoslavije tokom ratova devedesetih.

Jedan od čuvenih primjera zloupotrebe medija, „Večernje novosti“ 1994. godina. Slika Uroša Predića iz 1888. godine je prikazana kao aktuelna fotografija srpskog dječaka čiju su familiju pobili muslimani.14 (prva); Uroš Predić, Siroče na majčinom grobu, 1888.15

12 Mari Žanin Čalić, Istorija Jugoslavije u 20. veku, Beograd, 2013. str. 395.13 Ričard Dž. Krempton, Balkan posle drugog svetskog rata, Beograd, 2003. str. 354.

10 Regionalni balkanski seminar za nastavnike istorije “Jugoslavija – 100 godina posle. Lekcije koje (ni)smo naučili”

(druga)

Tekst ispod slike: BOLNO PODSEĆANJE

Najveće žrtve ratova su deca. Tako je i u ovom, najnovijem, u kojem srpski narod ponovo brani svoj goli opstanak. Slika koja je pre godinu

14 Fotografija preuzeta sa: https://sh.wikipedia.org/wiki/Datoteka:Vecernje-novosti-propaganda.jpg (sajt posjećen 24. 6. 2018.)15 Preuzeto sa: https://sr.wikipedia.org (sajt posjećen 24. 6. 2018.)

11 Regionalni balkanski seminar za nastavnike istorije “Jugoslavija – 100 godina posle. Lekcije koje (ni)smo naučili”

dana i po dana obišla svet, sa groblja kod Skelana, na kojoj ovaj dečak – siroče očajava nad grobom oca, majke i ostale rodbine koju su u ofanzivi pobili muslimani, i dalje potresa sve koji znaju šta je dečija patnja. Dečaka sa slike u međuvremenu usvojila je jedna porodica iz Zvornika, i sada je on učenik prve godine srednje vojne škole.

Pitanja za učenike: Analiziraj na koji način je list „Večernje novosti“ napravio prevaru u propagandne svrhe. Analiziraj tekst pod naslovom „Bolno podsećanje“. Da li je on istinit? Navedi razloge zbog kojih je izabrana slika Uroša Predića „Siroče na majčinom grobu“? Ko je mogao povjerovati u ovakav tekst i fotografiju? Koje emocije se bude kod onih koji povjeruju?

Video materijal: Vijesti o sukobu u Vukovaru, na srpskoj i hrvatskoj televiziji

Transkript:

Srpska televizija: „A tamo je i razrušeni Vukovar, u kome neprijatelj i dalje iskazuje genocidnost masakrirajući Vukovarske Srbe, Slika iz Vukovara sve govori i u potpunosti negiraju sve tvrdnje hrvatsko-zagrebačke propagande o ubijanju Hrvata.“

Hrvatska televizija: „A tamo je i razrušeni Vukovar, u kome neprijatelj i dalje iskazuje genocidnost masakrirajući Vukovarske Hrvate. Slika iz Vukovara sve govori i u potpunosti negiraju sve tlapnje beogradske propagande o ubiijenim Srbima.“

Pitanja za učenike: Uporedi izvještaj srpske i hrvatske televizije o sukobima u Vukovaru. Šta je u njima najupečatljivije? Kakva je bila uloga medija u toku rata? Šta zaključuješ o propagandi i njenoj moći na osnovu navedenih izvještaja?

Kadar iz dokumentarnog filma Težina lanaca, izvještaj srpske i hrvatske televizije o sukobima u Vukovaru16

16 The Weight if Chains, film, Boris Malagurski, Canada: Malagurski Cinema, 2010.

12 Regionalni balkanski seminar za nastavnike istorije “Jugoslavija – 100 godina posle. Lekcije koje (ni)smo naučili”

Naslovna strana lista “Novi Vox” iz oktobra 1991. godine17

17 Preuzeto sa: http://dengalnaserben.weebly.com/history-1990-to-1999/category/1991-bosnia-vox

13 Regionalni balkanski seminar za nastavnike istorije “Jugoslavija – 100 godina posle. Lekcije koje (ni)smo naučili”

Pitanja za učenike: Opiši naslovnu stranu lista „Novi Vox“. Pročitaj i analiziraj naslove. Na koji istorijski period upućuju naslovi? Ko je prikazan na naslovnoj strani i na koji istorijski period upućuju ovakvi likovni prikazi? Koju vrstu propagande prepoznaješ? Kakve emocije budi ovakva naslovna strana? Obrati pažnju na datum izdavanja ovog lista. Uporedi datum izdavanja i naslovnu stranu. Šta zaključuješ? Objasni uticaj međuetničkih sukoba tokom Drugog svjetskog rata na dešavanja tokom ratova devedesetih.

Učenici treće grupe prepoznaju uticaj medija tokom ratova devedesetih, shvataju njihov poguban uticaj na stvaranje slike neprijatelja i njihovog podsticaja da donesu nove motive ljudima da učestvuju u ratu i da budu što je moguće brutalniji prema neprijatelju. Zato je važno da učenici shvate poguban uticaj propagande i naprave otklon od ratne propagande. Učenici prezentuju svoje zaključke i odgovaraju na pitanja i zadatke.

Četvrta grupa se uz pomoć dobijenog materijala bavi temom Umrli

14 Regionalni balkanski seminar za nastavnike istorije “Jugoslavija – 100 godina posle. Lekcije koje (ni)smo naučili”

vršeći ljudsku dužnost.

Srđan Aleksić

Srđan Aleksić je bio Srbin iz Trebinja kojeg su ubili vojnici Vojske Republike Srpske jer je branio svog sugrađanina Bošnjaka od batinjanja.

Dana 21. januara 1993. godine, grupa pripadnika VRS je legitimisala osobe na trebinjskoj pijaci. Nakon što su ustanovili da je jedna od legitimisanih osoba Alen Glavović, Bošnjak koji je radio u Aleksićevoj radnji na pijaci počeli su da ga maltretiraju. Nakon toga se Srđan umiješao i četvorica vojnika su ga pretukli kundacima pušaka. Od zadobijenih batina Srđan je pao u komu i preminuo 27. januara 1993. godine. Srđanov otac je u čitulji napisao: “Umro je vršeći svoju ljudsku dužnost”.18

Refik Višća

Refik Višća je bio vojni policajac u Armiji Republike Bosne i Hercegovine, poznat po tome što je izgubio život spašavajući 12 zarobljenih srpskih vojnika.

Dana 12. avgusta 1992. godine pripadnik ARBiH J. V. (21) u pijanom stanju je došao u pijanom stanju u zgradu tehničke škole kako bi maltretirao zarobljene Srbe. Na poziv nadređenih Refik je kao ispomoć došao u Srednju tehničku školu u Zavidovićima kako bi osigurao dvanaest zarobljenih srpskih vojnika. Kada je J. V. i drugi put došao sa namjerom da dođe do zarobljenika, Višća mu se suprostavio nakon čega je došlo do unakrsne vatre. Višća je na licu mjesta preminuo sa 22 metka u tijelu.19

Josip Kir

Josip Kir je bio zapovjednik policije u Osijeku, samtra se da je ubijen

18 https://sr.wikipedia.org/wiki/Срђан_Алексић19 https://sr.wikipedia.org/sr-el/Рефик_Вишћа

15 Regionalni balkanski seminar za nastavnike istorije “Jugoslavija – 100 godina posle. Lekcije koje (ni)smo naučili”

jer je sprovodio mirnu politiku za rješavanje problema sa Srbima.

Na dužnost zapovjednika policije u Osijeku postavljen je nakon prvih višestranačkih izbora 1990. godine. Bio je miroljubiv, ljutili su ga nerazumni ispadi i sa hrvatske i sa srpske strane te je požrtvovano nastojao da spriječi otvoreni rat u istočnoj Slavoniji. Činio je to sopstvenim primjerom – sam i nenaoružan odlazio je na barikade srpskih ustanika oko Osijeka, pokušavajući da pregovara sa njima. Nekoliko nedjelja prije nego što je ubijen, lično je razoružao svog naknadnog ubicu Antuna Gudelja. Ovakvo ponašanje nije naišlo na odobravanje ekstremnog ogranka HDZ-a.20 Ubijen je 1. jula 1991. godine zajedno sa još dvije osobe. Ubio ga je hrvatski policajac Antun Gudelj a ubistvo nikada do kraja nije rasvijetljeno. Mnogi smatraju da kir nije ubijen slučajno. nego zato što se protivio ratu.21

Pitanja za učenike: U čemu je veličina Aleksića, Višće i Kira? Koje osobine krase ovakve ljude? Šta možeš zaključiti o njihovim pogledima na ljude, društvo, zemlju u kojoj su živjeli? Kakav je njihov stav o nacionalizmu i etničkim podjelama? Kakvi su njihovi motivi? Kakva je bila reakcija njihovih sunarodnika u jeku ratnih dejstava? Objasni veličinu njihove žrtve.

Popuni tabelu:

Nacionalnost Djelo Nacionalnost spašenih

Srđan Aleksić

Refik Višća

Josip Kir

Učenici četvrte grupe upoznaju se sa primjerima ljudskosti i hrabrosti tokom ratova devedesetiha, sa ljudima koji su časno vršili svoju

20 Hrvatska demokratska zajednica, hrvatska politička partija.21 https://sr.wikipedia.org/wiki/Јосип_Рајл-Кир

16 Regionalni balkanski seminar za nastavnike istorije “Jugoslavija – 100 godina posle. Lekcije koje (ni)smo naučili”

dužnost, sa ljudima koji nijesu ljude dijelili po nacionalnosti, ljudima koji su prezirali rat i koji su nažalost izgubili svoje živote žrtvujući se za druge. Učenici shvataju veličinu njihove žrtve i razumiju njihovu misiju i ideju vodilju u životu. Učenici prezentuju svoju temu, iznose zaključke i odgovaraju na postavljena pitanja.

Učenici pete grupe dobijaju temu Ljubav udara često tamo gdje ne treba. U pitanju je pjesma koju je napisao Nenad Janković Nele i koja se našla na muzičkom albumu “Ja nisam odavle” grupe Zabranjeno pušenje. Učenici slušaju muzičku numeru i dobijaju njen tekst.

Ljubav udara često tamo gdje ne treba

Podno planina i orlovih krila on je pio potok s izvora

Vode su tekle, a srne bi rekle, raja eno Milana.

Vatra s ognjišta je grijala pet sjenki sa zidova,

A na zidu Zvezda Crvena, Bijelo Dugme i sveti Nikola.

Pored kuće štala

U štali sijeno

U sjenu maljutka

Sestra se bila dobro udala

U brata firma krenula

Al otac je bio tmuran na dan Arhanđela Gavrila

Govorio je svečano riječima predaka:

Mog su dedu jurili Turci, a vašeg Austrija

Ja sam bježo od ustaškog noža, od tada sam sjed,

Opet je došlo vrijeme da se srpstvo brani puškom,

Stante djeco u red.

17 Regionalni balkanski seminar za nastavnike istorije “Jugoslavija – 100 godina posle. Lekcije koje (ni)smo naučili”

Fazila je bila meka svila prava vila, samo bez krila

Babo joj je trgovo kožom od visokog do Goražda.

Na stolu vazda osmjesi, kafa i baklava puna tepsija.

Imala je četri brata, četri vita jelena,

Al majka joj je suzna klanjala na prvi dan Bajrama.

Otac je zborio mirno, kao stari hadžija

Mora se djeco braniti Bosna, naša jedina.

Zagleda se tad u brata brat,

Nema sumnje počinje rat.

Bila je noć, i bila je hladna, smještena vješta zasjeda

Akciju su vodila četiri brata, četri vita jelena

Odjeknu lelek klancima prosu se krv rijekama,

Žive uhvatiše par momaka,

živog i brata Milovana.

Kontraofanziva kao što to biva bila je žestoka

Srpsku vojsku vodio je lično general Slavko Lisica

Noć se okrenu naopako, nema više ni svitanja

Po srušenoj čaršiji hodao je Milan

Tražeč brata rođena

Al umjesto brata ispod jorgovana

Stajala je lijepa Fazila.

Ti ideš sada sa mnom jasna su pravila,

18 Regionalni balkanski seminar za nastavnike istorije “Jugoslavija – 100 godina posle. Lekcije koje (ni)smo naučili”

Tvoja braća drže moga brata,

Slijedi razmjena

Ništa ti se neće desit ako budeš pametna.

Pet dana je sjedila u uglu, kao pet stotina godina,

Pet su se noći gledali od straha pet jutara bez dodira,

Al šesti se dan u njima probudi luda beštija,

Šesti se dan, kao san, ljubav rodila.

Blagi dodir usnama...22

Zar ti je mala Turkinja mozak popila,

Zar ti ne znače ništa srpstvo i sveti Nikola,

Zar da ti brata na kolac nabiju, govorila je rodbina,

Zar ne znaš da je rat, đe živiš ti.

Ona ostaje sa mnom...23

I uzalud je stigao haber da je spremna razmjena

Uzalud je babo slao novce,

Vrati nam se jedina.

Moja je ovde zadnja, ja ne idem od Milana.

Jer, Ljubav udara često tamo gdje ne treba

I kad joj se čovjek najmanje nada.

22Stih izostavljen zbog neprikladnih riječi.23 Stih izostavljen zbog neprikladnih riječi.

19 Regionalni balkanski seminar za nastavnike istorije “Jugoslavija – 100 godina posle. Lekcije koje (ni)smo naučili”

A gdje ljubav udari snažno. tu stiže i nesreća,

I u plamenu sve obično strada.

Sve do zime nisu izlazili iz svog malog brloga,

Prokleti da su Milan i Fazila, i od Boga i od naroda.

Kažu da ih je grijala neka đavolja ljubav vatrena,

I kažu da je ta vrela ljubav jedne noći kuću zapalila.

Gorio je strašan plamen iznad bosanskih planina.

Vojska tvrdi da tijela nisu nigdje nađena,

Neke babe su ih vidjele da lebde poput anđela.

Primila ih je Amerika javio je novinar Rojtera,

Al nije znao tačno ko je dobio azil

Milan i Fazila, ili Milana i Fazil.24

Nenad Janković Nele25

Analiza pjesme Ljubav udara često tamo gdje ne treba:26 O čemu govori pjesma? Gdje i kad se odvija radnja? Ko su glavni likovi u pjesmi? U kakvim okolnostima oni žive i odrastaju? Opiši. Kakve su njihove porodice? Opiši. Na koji način se upoznaju Milan i Fazila? Kakve su reakcije okoline na njihovu ljubav? Kakva je bila njihova ljubav? Šta se na kraju desilo sa zaljubljenim parom? U čemu je veličina njihovog djela? Da li je prije rata u BiH bilo parova različitih nacionalnosti? Opiši „atmosferu“ koja vlada u pjesmi i emocije koje proističu iz nje. Navedi sve vrste emocija koje su zastupljene u pjesmi. Koja je krajnja pouka pjesme? Zašto smo baš ovu pjesmu izabrali za

24 Tekst pjesme preuzet iz: Antologija ljubavne poezije srpske, priredili Lazar Ristovski i Božo Koprivica, Beograd, 2012.25 Jugoslovenski i srpski rok muzičar, glumac, kompozitor i pisac.26 Analiza se ne vrši sa aspekta školskog predmeta C-SBH jezika i književnosti već sa aspekta školskog predmeta Istorija.

20 Regionalni balkanski seminar za nastavnike istorije “Jugoslavija – 100 godina posle. Lekcije koje (ni)smo naučili”

ovakav čas istorije?

Analizirajući pjesmu Ljubav udara često tamo gdje ne treba učenici se upoznaju sa pjesničkim opisom jedne ratne priče i velike ljubavi. U pjesmi nailaze na opis tradicionalnih porodica koje u ratnim okolnostima ne mogu blagonaklono da gledaju na njihovu ljubav. Ipak, Milan i Fazila pokazuju koliku žrtvu su spremni da podnesu zarad ljubavi. Njihova ljubav je svjedok besmislice ratova, vjesrkih i nacionalnih podjela i mržnje. Učenici prezentuju najznačajnije dijelove pjesme, rade analizu, odgovaraju na postavljena pitanja.

Završni deo časa (15 – 20 min.)

U završnom dijelu časa nastavnik na tabli crta tabelu koju grupe popunjavaju tako što svoje odgovore upišu na kancelarijske stikere koje kasnije zalijepe u odgovarajućem dijelu tabele. Učenici navode najpozitivnije i najnegativnije događaje i ličnosti u zadacima koje su dobili i izvlače najznačajnije pouke. Nakon što učenici popune tabelu, razvija se završna diskusija u korelaciji sa rezultatima koje donese popunjena tabela.

Događaj Ličnost PoukaI grupaII grupaIII grupaIV grupaV grupa

Zadatak za učenike –preporučena web mesta, materijali i literatura

Andrijašević Ž. Vuković V. Šćekić M. Istorija za četvrti razred gimnazije, ZUNS, Podgorica, 2016.

Žanin-Čalić Mari, Istorija Jugoslavije u 20. veku, CLIO, Beograd, 2013.

Krempton Dž. Ričard, Balkan posle drugog svetskog rata, CLIO,

21 Regionalni balkanski seminar za nastavnike istorije “Jugoslavija – 100 godina posle. Lekcije koje (ni)smo naučili”

Beograd, 2003.

Video i audio materijal:

The Weight if Chains, film, Boris Malagurski, Canada: Malagurski Cinema,

2010.

Zabranjeno pušenje, Ja nisam odavle, muzički album, Komuna, Beograd, 1997.

22 Regionalni balkanski seminar za nastavnike istorije “Jugoslavija – 100 godina posle. Lekcije koje (ni)smo naučili”