operon.pl€¦ · web viewuczeń kończący szkołę powinien być nie tylko zdolny do...

JĘZYK POLSKI

Zakresy: podstawowyi rozszerzony

Program nauczania dla szkół ponadpodstawowych (liceum i technikum)

Autor: Katarzyna Tomaszek

Gdynia 2019

1

Spis treści

I. Wstęp..................................................................................................................................................3

II. Cele edukacyjne..................................................................................................................................5

III. Treści nauczania i szczegółowe osiągnięcia ucznia............................................................................8

IV. Procedury osiągania celóW...........................................................................................................114

V. Ocenianie osiągnięć ucznia.............................................................................................................116

VI. Bibliografia....................................................................................................................................118

2

I. WSTĘP

Nauczanie języka polskiego ma być procesem rozpoczynającym się w ośmioklasowej

szkole podstawowej i kontynuowanym w czteroletnim liceum lub pięcioletnim technikum, jak

zakładają twórcy nowej podstawy programowej. Spójność tego procesu, związana z

zaangażowaniem ucznia i nauczyciela, powinna zagwarantować młodemu człowiekowi

zdobycie umiejętności niezbędnych we współczesnym świecie.

Jak piszą autorzy podstawy programowej język polski realizowany jako przedmiot

kluczowy w szkole ponadpodstawowej pozwala uczniowi na poznawanie zarówno dzieł

literackich wchodzących w skład polskiego, europejskiego i światowego dziedzictwa, jak i

utworów literatury współczesnej, których autorzy zdobyli uznanie. Dojrzałość intelektualna,

emocjonalna i moralna, którą w tym czasie osiąga uczeń, sprzyja kształtowaniu hierarchii

wartości, kształtowaniu jego tożsamości osobowej, narodowej i kulturowej, rozwojowi

poczucia odpowiedzialności za własny rozwój oraz wybory życiowe.

Cele kształcenia i treści nauczania zostały sformułowane w taki sposób, by służyć

opanowaniu przez uczniów umiejętności krytycznej interpretacji i analizy dzieł literackich

oraz innych tekstów kultury w różnych kontekstach. Szczególne znaczenie dla rozwoju

kompetencji interpretacyjnych – zdaniem twórców nowej podstawy programowej – ma

zintegrowanie kształcenia literackiego i kształcenia językowego. Wzbogacanie wiedzy o

języku traktowanym jako rozwijający się system i narzędzie służące poznawaniu świata oraz

wartościowaniu ma służyć kształtowaniu u ucznia refleksji porządkującej i pozwalać na

świadome uczestnictwo w różnych sytuacjach komunikacyjnych, związanych zarówno z

odbiorem, jak i tworzeniem własnych tekstów. Służy temu również dalsze rozwijanie

umiejętności retorycznych, które pozwalają nie tylko na tworzenie własnych wypowiedzi, ale

kształtują umiejętności polemiczne oraz pozwalają rozpoznać próby manipulacji i skutecznie

się im przeciwstawiać.

Ważnym elementem pozostaje samokształcenie uczniów, która na lekcjach języka

polskiego powinna być rozbudzane. Służy ono bowiem poszerzaniu pola własnych

zainteresowań i świadomemu uczestnictwu w kulturze.

Równie ważnym zadaniem, jakie stoi przed nauczycielem-polonistą jest także

stymulowanie i wspieranie rozwoju kompetencji komunikacyjnych uczniów,

przygotowywanie ich do sprawnego i skutecznego porozumiewania się, świadomego i

krytycznego odbioru różnego typu tekstów kultury, w tym przede wszystkim tekstów

3

literackich. Uczeń kończący szkołę powinien być nie tylko zdolny do kontynuowania

edukacji na studiach wyższych, ale także świadomie uczestniczyć w życiu społecznym.

Warto zwrócić uwagę na jeszcze jeden aspekt – zapisy podstawy programowej

stanowią jednocześnie podstawę wymagań na egzaminie maturalnym z języka polskiego.

Zatem poza społecznym i rozwojowym wymiarem edukacja polonistyczna musi służyć

wyposażeniu ucznia w niezbędną wiedzę i umiejętności, które zostaną tym egzaminem

zweryfikowane. Nowa podstawa programowa zdaje się przywracać zdrową równowagę

między kształceniem umiejętności i zdobywaniem wiedzy, uczeń ma nie tylko „potrafić”, ale

także „wiedzieć”. Każdy świadomy nauczyciel zdaje sobie sprawę, iż umiejętności wymagają

pewnego zasobu wiedzy.

Na realizację treści z podstawy programowej w zreformowanej szkole

ponadgimnazjalnej przewidziano w całym cyklu kształcenia (czteroletnim liceum,

pięcioletnim technikum) 16 godzin tygodniowo na poziom podstawowy i dodatkowo 8 godzin

tygodniowo na poziom rozszerzony. Proponowany program pozwala nie tylko na pełną

realizację zawartych w niej treści, ale także pozostawia czas na zaspokojenie indywidualnych

potrzeb uczniów, rozwijanie w nich pasji do literatury i języka ojczystego, dzięki realizacji

tematów uzupełniających.

4

II. CELE EDUKACYJNE

CELE KSZTAŁCENIA – WYMAGANIA OGÓLNE

Wymagania ogólne dla zakresu podstawowego (ZP) i zakresu rozszerzonego (ZR)

odnoszą się do czterech obszarów zdefiniowanych w podstawie programowej odpowiednio

jako – kształcenie literackie i kulturowe, kształcenie językowe, tworzenie wypowiedzi i

samokształcenie.

I. Kształcenie literackie i kulturowe.

1. Kształtowanie dojrzałości intelektualnej, emocjonalnej i moralnej uczniów.

2. Rozumienie historii literatury i dziejów kultury jako procesu, a także dostrzeganie roli

czynników wewnętrznych i zewnętrznych wpływających na ten proces.

3. Rozumienie konieczności zachowania i rozwoju literatury i kultury w życiu jednostki oraz

społeczeństwa.

4. Rozróżnianie kultury wysokiej i niskiej, elitarnej i popularnej oraz dostrzeganie związków

między nimi.

5. Znajomość wybranych utworów z literatury polskiej i światowej oraz umiejętność

mówienia o nich z wykorzystaniem potrzebnej terminologii.

6. Kształtowanie różnorodnych postaw czytelniczych: od spontanicznego czytania do odbioru

opartego na podstawach naukowych.

7. Kształcenie umiejętności czytania, analizowania i interpretowania literatury oraz innych

tekstów kultury, a także ich wzajemnej korespondencji.

8. Kształcenie umiejętności świadomego odbioru utworów literackich i tekstów kultury na

różnych poziomach: dosłownym, metaforycznym, symbolicznym, aksjologicznym.

9. Kształcenie umiejętności rozumienia roli mediów oraz ich wpływu na zachowania i

postawy ludzi, a także krytycznego odbioru przekazów medialnych oraz świadomego

korzystania z nich.

5

10. Budowanie systemu wartości na fundamencie prawdy, dobra i piękna oraz szacunku dla

człowieka.

11. Kształcenie umiejętności rozpoznawania i wartościowania postaw budujących szacunek

dla człowieka (np. wierność, odpowiedzialność, umiar) oraz służących budowaniu wspólnot:

państwowej, narodowej, społecznej (np. patriotyzm, sprawiedliwość, obowiązkowość,

szlachetność, walka, praca, odwaga, roztropność).

II. Kształcenie językowe.

1. Pogłębianie funkcjonalnej wiedzy z zakresu nauki o języku.

2. Wzbogacanie umiejętności komunikacyjnych, stosowne wykorzystanie języka w różnych

sytuacjach komunikacyjnych.

3. Funkcjonalne wykorzystywanie wiedzy o języku w odczytaniu sensów zawartych w

strukturze głębokiej tekstów literackich i nieliterackich.

4. Świadome wykorzystanie działań językowych w formowaniu odpowiedzialności za własne

zachowania językowe.

5. Uwrażliwianie na piękno mowy ojczystej, wspomaganie rozwoju kultury językowej,

doskonalenie umiejętności posługiwania się poprawną polszczyzną.

III. Tworzenie wypowiedzi.

1. Doskonalenie umiejętności wyrażania własnych sądów, argumentacji i udziału w dyskusji.

2. Wykorzystanie kompetencji językowych i komunikacyjnych w wypowiedziach ustnych

i pisemnych.

3. Kształcenie umiejętności formułowania i uzasadniania sądów na temat dzieł literackich

oraz innych tekstów kultury.

4. Doskonalenie umiejętności retorycznych, w szczególności zasad tworzenia wypowiedzi

spójnych, logicznych oraz stosowania kompozycji odpowiedniej dla danej formy gatunkowej.

5. Rozwijanie umiejętności tworzenia tekstów o wyższym stopniu złożoności.

6

IV. Samokształcenie.

1. Rozwijanie zainteresowań humanistycznych.

2. Doskonalenie umiejętności korzystania z różnych źródeł informacji, w tym zasobów

cyfrowych, oceny ich rzetelności, wiarygodności i poprawności merytorycznej.

3. Kształcenie nawyków systematycznego uczenia się, porządkowania zdobytej wiedzy i jej

pogłębiania oraz syntezy poznanego materiału.

4. Wyrabianie nawyku samodzielnej, systematycznej lektury.

5. Rozwijanie uzdolnień i zainteresowań poprzez udział w różnych formach aktywności

intelektualnej i twórczej.

6. Umacnianie postawy poszanowania dla cudzej własności intelektualnej.

7. Rozwijanie umiejętności efektywnego posługiwania się technologią informacyjną w

poszukiwaniu, porządkowaniu i wykorzystywaniu pozyskanych informacji.

Język polski jako przedmiot nauczania odgrywa szczególną rolę w wychowaniu

młodego człowieka. Obcowanie w dziełami sztuki, które poruszają tematy egzystencjalne i

aksjologiczne, pomaga nie tylko w kształtowaniu jego wrażliwości estetycznej, ale także

postaw etycznych i zachowań wobec świata i innych. Sprzyja także w sformułowaniu systemu

wartości czy odnalezieniu własnej tożsamości. Ponadto wspiera w uczniu wykształcenie

otwartej postawy wobec dziedzictwa kulturowego i umiejętnego odbierania tekstów kultury, a

także poprawnego posługiwania się językiem ojczystym.

7

III. TREŚCI NAUCZANIA I SZCZEGÓŁOWE OSIĄGNIĘCIA UCZNIA

Tematyka Lektury z podstawy programowej (lub inne teksty)

Osiągnięcia ucznia w zakresie podstawowym oraz *rozszerzonym

BIBLIAMoc słowa, potęga komunikacji i literatury

Uczeń: zna pojęcia takie jak: komunikacja,

literatura, akt komunikacji językowej, posiada podstawowe informacje na temat

procesu powstawania literatury, wyodrębniania się poszczególnych rodzajów i gatunków literackich,

omawia poszczególne elementy aktu komunikacji językowej,

przetwarza i hierarchizuje informacje z tekstów naukowych,

rozpoznaje i określa funkcję językową tekstów (*w tym fatyczną i magiczną),

zna pojęcie aktu komunikacji językowej oraz jego składowe; potrafi omówić funkcje komunikacji, style wypowiedzi,

*określa rolę języka w budowaniu obrazu świata.

Wstęp do Biblii Uczeń: rozpoznaje tematykę poznawanych tekstów i

jej związek ze zjawiskami historycznymi (wie, kiedy powstawała Biblia,

zna podział Biblii, potrafi wymienić języki, w których tworzona

była Biblia, zna najważniejsze przekłady Biblii,

zwraca uwagę na symbolikę oraz alegoryczność omawianych tekstów biblijnych,

potrafi wymienić podstawowe gatunki biblijne (np. przypowieść, ewangelia, pieśń, hymn, list),

zna i potrafi wyjaśnić następujące pojęcia: alegoria, symbol, przypowieść (parabola), apokalipsa, pieśń, dekalog, chrześcijaństwo, judaizm, biblista, prorok, prawosławie, protestantyzm, manicheizm, psałterz, psalm, teodycea, werset, Tora, list, modlitwa, prorok, patriarcha, stylizacja, politeizm, monoteizm,

8

potrafi określić wpływ Biblii na kształtowanie się kultury europejskiej późniejszych epok (najważniejsze toposy).

Święte księgi i ich rola w religii i kulturze

Biblia (fragmenty 1 i 2 Księgi Rodzaju)

Uczeń: rozpoznaje konwencję literacką utworu, zwraca uwagę na symbolikę oraz

alegoryczność omawianych tekstów biblijnych,

potrafi określić wpływ Biblii na kształtowanie się kultury europejskiej późniejszych epok (najważniejsze toposy),

rozpoznaje w tekście literackim środki wyrazu artystycznego i określa ich funkcje,

rozpoznaje w utworze sposoby kreowania: świata przedstawionego (fabuły, bohaterów, akcji, wątków, motywów), narracji; interpretuje je i wartościuje,

potrafi wskazać nawiązania do Księgi Rodzaju w kulturze późniejszych epok,

zwraca uwagę na specyfikę stylu biblijnego.Stworzenie świata i człowieka oraz wyobrażenia raju – Księga Rodzaju

Biblia. Księga Rodzaju (fragmenty)

Uczeń: rozpoznaje konwencję literacką utworu, zwraca uwagę na symbolikę oraz


potrafi określić wpływ Biblii na kształtowanie się kultury europejskiej późniejszych epok (najważniejsze toposy),

rozpoznaje w tekście literackim środki wyrazu artystycznego i określa ich funkcje,

rozpoznaje w utworze sposoby kreowania: świata przedstawionego (fabuły, bohaterów, akcji, wątków, motywów), narracji; interpretuje je i wartościuje,

potrafi wskazać nawiązania do Księgi Rodzaju w kulturze późniejszych epok,

potrafi wskazać podobieństwa różnice między mitologicznym oraz biblijnym opisem stworzenia świata oraz zdaje sobie sprawę z czego te różnice wynikają.

Księga Psalmów jako arcydzieło poezji biblijnej

Psalm 6, Psalm 23 Uczeń: zna cechy gatunkowe psalmu, omawia tematykę psalmów, zna funkcje psalmu w kulturze, rozpoznaje w tekście literackim środki

wyrazu artystycznego i określa ich funkcje, zwraca uwagę na sposób funkcjonowania

toposów biblijnych we współczesnej kulturze,

zwraca uwagę na symbolikę oraz

9

alegoryczność omawianych tekstów biblijnych.

Psalm jako gatunek literacki – przekłady i współczesne realizacje

Psalm 13, Psalm 47 Uczeń: zna cechy gatunkowe psalmu, omawia tematykę psalmów, zna funkcje psalmu w kulturze judaizmu, rozpoznaje w tekście literackim środki

wyrazu artystycznego i określa ich funkcje, zwraca uwagę na sposób funkcjonowania

toposów biblijnych we współczesnej kulturze,

potrafi wymienić najważniejsze przekłady psalmów oraz wskazać ich specyficzne cechy (np. środki artystycznego wyrazu),

zwraca uwagę na symbolikę oraz alegoryczność omawianych tekstów biblijnych.

Księga Hioba. Pytania o cierpienie

Księga Hioba (fragmenty) Uczeń: zwraca uwagę na symbolikę oraz


zna problematykę podejmowaną w Księdze Hioba (sens cierpienia, podejście do cierpienia, milczenie Boga),

zna pojęcie teodycei i potrafi powiązać je z historią Hioba,

rozpoznaje dydaktyczną (mądrościową) funkcję Księgi Hioba i potrafi ją wyjaśnić, odwołując się do konkretnych fragmentów tekstu,

potrafi wskazać nawiązania do Księgi Hioba w kulturze późniejszych epok.

Księga Koheleta. Rozmyślania nad sensem ludzkiego życia

Księga Koheleta (fragmenty)

Uczeń: rozumie oraz potrafi wyjaśnić znaczenie

takich pojęć jak: teodycea, eklezjasta, eklezja, ketuwim, eschatologia, nihil novi sub solem, omnia tempus habent, vanitas vanitatum et omnia vanitas,

zna problematykę podejmowaną w księdze Koheleta (przemijanie, sens ludzkiego życia, marność ludzkiego istnienia, świadomość upływającego czasu, brak trwałych wartości na świecie, wieczność bożej mądrości),


rozpoznaje dydaktyczną (mądrościową) funkcję Księgi Koheleta i potrafi ją wyjaśnić, odwołując się do konkretnych fragmentów tekstu,

10

potrafi wskazać nawiązania do Księgi Koheleta w kulturze późniejszych epok (np. literatura barokowa).

Biblijny obraz miłości

Pieśń nad pieśniami (fragmenty)

Uczeń: zna pochodzenie Pieśni nad Pieśniamizna

pojęcie Canticum canticorum, zwraca uwagę na symbolikę oraz


rozpoznaje motywy erotyczne obecne w Pieśni nad Pieśniami (opis Oblubieńca i Oblubienicy, ich przygotowań),

dostrzega w Pieśni nad Pieśniami wyjątkowy liryczny poemat miłosny oraz alegoryczną opowieść o miłości Boga do narodu wybranego,

wskazuje środki poetyckie tworzące nastrój utworu (np. rozbudowane porównania, metafory, peryfrazy),

potrafi wskazać nawiązania do Pieśni nad Pieśniami w kulturze późniejszych epok (np. S. Dali, Cz. Miłosz),

dostrzega istotną rolę Pieśni nad Pieśniami w kulturze europejskiej.

Styl biblijny i stylizacja biblijna

Uczeń: zna pojęcia, takie jak: styl, stylizacja, potrafi scharakteryzować cechy biblijnej

stylizacji, potrafi podać funkcje stylizacji biblijnej w

literaturze późniejszych epok odróżnia teksty kultury wysokiej od tekstów

kultury popularnej.Apokalipsa św. Jana jako źródło symboli

Apokalipsa św. Jana (fragmenty)

Uczeń: zna znaczenie takich pojęć, jak: apokalipsa,

sąd ostateczny, jeźdźcy apokalipsy, trąby jerychońskie,


zna pochodzenie Apokalipsy św. Jana, odnajduje w tekście apokalipsy odwołania do

Starego Testamentu oraz potrafi je zinterpretować,

charakteryzuje język oraz styl tekstu, zwracając uwagę na środki artystycznego wyrazu,

interpretuje symbole pojawiające się w tekście (np. siedem głów Bestii, kobieta, miasto, liczba siedem),

określa rolę Apokalipsy św. Jana w kulturze

11

europejskiej, potrafi wskazać nawiązania do Apokalipsy

św. Jana w kulturze późniejszych epok.Wstęp do antyku Uczeń:

zna ramy czasowe epoki, potrafi odpowiednio usytuować ją w dziejach ludzkości,

potrafi wymienić i scharakteryzować główne prądy filozoficzne epoki oraz określić ich wpływ na jej kulturę,

potrafi wymienić najważniejszych twórców epoki oraz scharakteryzować ich twórczość,

potrafi wymienić gatunki literackie charakterystyczne dla omawianego okresu, omówić główne cechy antycznej sztuki,

zna antyczny kanon piękna, potrafi wyjaśnić pojęcia takie jak: zasada

złotego środka, zasada kalokagatii, mimesis, styl mimetyczny,

przetwarza i hierarchizuje informacje na temat epoki z tekstów publicystycznych, popularnonaukowych, naukowych,

rozpoznaje tematykę i problematykę poznanych tekstów oraz jej związek z programami epoki literackiej, zjawiskami społecznymi, historycznymi, egzystencjalnymi i estetycznymi; poddaje ją refleksji.

Mitologia grecka – u podstaw kultury europejskiej

Jan Parandowski, Mitologia, część I Grecja

Uczeń: potrafi wyjaśnić następujące pojęcia: mit,

mitologia (zbiór mitów), archetyp, topos, politeizm, monoteizm, sacrum, profanum, antropomorfizm,

potrafi określić rodzaje mitów (np. kosmogoniczne, teogoniczne, antropogeniczne, genealogiczne),

potrafi omówić podstawowe funkcje mitów (kulturotwórcza, poznawcza, sakralna, światopoglądowa),

potrafi dostrzec żywotność motywów antycznych oraz wpływ mitów na kształtowanie się kultury oraz literatury europejskiej (topos, intertekstualność, palimpsest),

rozumie pojęcie motywu literackiego, potrafi określić rolę mitu w tworzeniu

znaczeń uniwersalnych, interpretuje wybrane utwory, uwzględniając

niezbędne konteksty (np. filozoficzny).* W starożytnym Jan Parandowski, Uczeń:

12

Rzymie – skarbcu kultury zachodniej

Mitologia, część II Rzym potrafi wyjaśnić następujące pojęcia: mit, mitologia (zbiór mitów), archetyp, topos, politeizm, monoteizm, sacrum, profanum, antropomorfizm,

potrafi określić rodzaje mitów (np. kosmogoniczne, teogoniczne, antropogeniczne, genealogiczne),

potrafi omówić podstawowe funkcje mitów (kulturotwórcza, poznawcza, sakralna, światopoglądowa),

potrafi dostrzec żywotność motywów antycznych oraz wpływ mitów na kształtowanie się kultury oraz literatury europejskiej (topos, intertekstualność, palimpsest),

rozumie pojęcie motywu literackiego, potrafi określić rolę mitu w tworzeniu

znaczeń uniwersalnych, interpretuje wybrane utwory, uwzględniając

niezbędne konteksty (np. filozoficzny), *rozumie pojęcie tradycji literackiej i jej rolę

w budowaniu uniwersalnych wartości (m.in. potrafi udowodnić, że literatura starożytnego Rzymu stanowi istotny element kultury zachodniej).

Bohaterowie mityczni jako figury ludzkiej tożsamości: Prometeusz, Syzyf, Narcyz, Ikar


Uczeń: potrafi wyjaśnić znaczenie

następujących pojęć: prometeizm, postawa prometejska, narcyzm, syzyfowa praca, ikarowe loty,

dostrzega funkcje omawianych mitów (kulturotwórcza, poznawcza),

potrafi zinterpretować omawiane mity na poziomie dosłownym i metaforycznym (figura ludzkiej tożsamości),

wykazuje się znajomością i zrozumieniem problematyki utworu,

potrafi zinterpretować oraz ocenić motywacje omawianych bohaterów literackich,

określa rolę omawianych mitów w kulturze europejskiej,

potrafi wskazać nawiązania do omawianych mitów w kulturze późniejszych epok (np. A. Camus, J. Iwaszkiewicz, E. Bryll, S. Grochowiak).

Bogowie poezji – Apollo, Dionizos,


Uczeń: określa rolę poezji w kulturze

13

Hermes, Orfeusz, Marsjasz

antycznej, potrafi zinterpretować oraz ocenić

motywacje omawianych bohaterów literackich,

określa rolę omawianych mitów w kulturze europejskiej,

potrafi wskazać nawiązania do omawianych mitów w kulturze późniejszych epok (np. Z. Herbert).

Tęsknota za nieśmiertelnością.Demeter i Persefona


Uczeń: dostrzega kulturową funkcję

omawianego mitu (np. wyjaśnienie powstania zjawisk przyrody),

interpretuje omawiany mit na poziomie dosłownym i metaforycznym,

potrafi wskazać nawiązania do omawianych mitów w kulturze późniejszych epok,

*rozumie pojęcie archetypu i jego rolę w tworzeniu treści uniwersalnych.

Iliada – opowieść o herosach

Homer, Iliada (fragmenty) Uczeń: zna cechy gatunkowe eposu (z

uwzględnieniem takich pojęć jak: retardacja, porównanie homeryckie, stały epitet),

zna mit o jabłku niezgody – potrafi wyjaśnić przyczyny wybuchu wojny trojańskiej,

potrafi wyjaśnić pochodzenie tytułu dzieła Homera,

dostrzega i potrafi scharakteryzować dwie płaszczyzny fabularne obecne w utworze (świat ludzi i świat bogów), zauważa ich przenikanie się,

potrafi omówić sposoby kreowania w utworze świata przedstawionego (fabuła, bohaterowie, akcja, wątki),

interpretuje utwór, uwzględniając potrzebne konteksty,

*rozpoznaje w tekście literackim środki wyrazu artystycznego i określa ich funkcję (m.in odmiany inwersji, synekdochę, aliterację, paranomazję).

Homo viator –Odyseja Homera

Homer, Odyseja (fragmenty)

Uczeń: zna pojęcie homo viator oraz potrafi

odnieść je do historii Odyseusza, podając konkretne przykłady z tekstu,

interpretuje historię króla Itaki na poziomie dosłownym i metaforycznym,

14

zna znaczenie takich związków frazeologicznych, jak: syreni śpiew, znaleźć się między Scyllą i Charybdą, wierna Penelopa, miecz Damoklesa,

*określa rolę omawianego tekstu w kulturze europejskiej (źródło archetypów),

potrafi wskazać nawiązania do historii Odyseusza w kulturze późniejszych epok (np. Ulisses J. Joyce’a, L. Staff).

*Eneida – rzymska epopeja narodowa

Wergiliusz, Eneida (fragmenty)

Uczeń: zna cechy gatunkowe epopei i potrafi

dostrzec je w utworze Wergiliusza, zna podstawowe fakty dotyczące

powstania poematu Wergiliusza, zna treść poematu oraz omawia jego

problematykę, dostrzega nawiązania do tekstów

Homera, *określa rolę omawianego tekstu w

kulturze europejskiej, *rozumie rolę tradycji literackiej i

kulturowej, potrafi wskazać nawiązania do Eneidy w kulturze późniejszych epok (np. III część Dziadów A. Mickiewicza),

zwraca uwagę na charakterystyczne cechy języka poematu (środki artystycznego wyrazu).

Horacy – najwybitniejszy poeta starożytności

Horacy (wybrane utwory) Uczeń: zna podstawowe fakty z życiorysu

Horacego, zna pojęcia takie jak: złoty środek,

hedonizm, epikureizm, horacjanizm, umiar,

interpretuje wybrane utwory poety, zwracając uwagę na takie zagadnienia, jak np.: przemijanie ludzkiego życia, nieuchronność śmierci, wartość rozumnego życia i zachowania umiaru, rola przyjemności w życiu człowieka,

dostrzega w tekstach Horacego wpływ epikureizmu, stoicyzmu oraz uniwersalizm,

zwraca uwagę na charakterystyczne cechy języka poety,

określa rolę twórczości Horacego w kulturze europejskiej późniejszych epok,

potrafi wskazać nawiązania do

15

Horacego kulturze późniejszych epok (np. J. Kochanowski)

*rozumie rolę tradycji literackiej i kulturowej

*rozumie pojęcie aluzji literackiej i określa jej znaczenie w interpretacji utworu.

*rozumie pojęcie parafrazy i wykorzystuje tę wiedzę w interpretacji utworu.

W teatrze greckim Czesław Jędraszko, Teatr sumienia i prawdy (fragment)

Uczeń: zna genezę i budowę genezą

starożytnego teatru, zna podstawowy podział na tragedię

(sztuka wysoka) oraz komedię (sztuka niska),

potrafi wymienić najważniejszych greckich dramaturgów oraz ich dzieła,

zna pojęcia związane z teatrem greckim, takie jak: amfiteatr, Dionizje, skene, koryfeusz, chór, komedia, tragedia,

określa wpływ starożytnego teatru greckiego na rozwój sztuki teatralnej, rozumie pojęcie katharsis i charakteryzuje jego rolę w kształtowaniu odbioru dzieła,

rozpoznaje specyfikę tekstu popularnonaukowego,przetwarza i hierarchizuje informację z tekstu popularnonaukowego.

Dramat greckiAntygona Sofoklesa

Arystoteles, Poetyka (fragmenty)

Uczeń: zna cechy gatunkowe tragedii

starożytnej, zna budowę tragedii starożytnej,

potrafi wskazać takie elementy kompozycyjne, jak: prolog, parodos, epejsodion, stasimon, exodos),

potrafi scharakteryzować w odniesieniu do tekstu zasadę trzech jedności oraz zasadę decorum,

zna pojęcia takie jak: tragizm, bohater tragiczny, fatum, wina tragiczna, ironia tragiczna, konflikt tragiczny, hybris, katastrofa, pycha, anagnoryzm,

zna treść mitu o rodzie Labdakidów i umie powiązać ją z utworem Sofoklesa,

przedstawia propozycję interpretacji utworu z uwzględnieniem potrzebnych

16

kontekstów, rozpoznaje obecne w utworze wartości

uniwersalne; określa ich rolę i związek z problematyką utworu oraz znaczenie dla budowania własnego systemu wartości,

umie wskazać w języku utworu Sofoklesa elementy stylu wysokiego charakterystycznego dla tragedii.

*Komedia attycka – Chmury Arystofanesa

Arystofanes, Chmury zna cechy gatunkowe komedii starożytnej,

potrafi wyjaśnić znaczenie pojęcia komizmu oraz dostrzec elementy komiczne w tekście Arystofanesa,

dostrzega elementy tragiczne w utworze (nauka przez cierpienie, odwrócenie losu głównego bohatera),

potrafi wymienić i scharakteryzować cechy charakterystyczne komedii attyckiej (satyra polityczna bądź społeczna, elementy fantastyczne – dostrzegalne także w kostiumach aktorów, dosadny, niejednokrotnie bardzo śmiały język),

potrafi wskazać w języku komedii elementy stylu niskiego,

potrafi przedstawić problematykę utworu, interpretuje go, wykorzystując potrzebne konteksty (m.in. filozoficzny)..

*Dialogi z Sokratesem – Państwo Platona

Platon, Państwo (fragmenty)

Uczeń: wie, kim byli Sokrates i Platon oraz

jakie poglądy głosili, zna pojęcia takie jak: metoda

sokratejska, jaskinia platońska, idea, dialog, Ksantypa, prolog, epilog,

wie, czym była demokracja oraz jaką rolę odgrywała w świecie starożytnym,

potrafi przedstawić poglądy Platona dotyczące funkcjonowania społeczeństwa oraz filozofii rzeczy ludzkich,

potrafi wyjaśnić funkcję dialogu w tekście Platona,

określa rolę twórczości Platona w kulturze europejskiej późniejszych epok.

*Retoryka – nauka pięknego wypowiadania

Arystoteles, Retoryka (fragmenty)

Uczeń: zna podstawowe fakty dotyczące

życiorysu oraz twórczości

17

myśli Arystotelesa, zna pojęcia takie jak: retoryka, ars

bene dicendi, perswazja, manipulacja, wie, jakie funkcje pełniła retoryka w

kulturze starożytnej, potrafi wymienić podstawowe chwyty

retoryczne,omówić związek retoryki z poetyką,

wie, jak powinien być zbudowany argument,

określa rolę jasności oraz stosowności w wypowiedziach (odpowiedni dobór środków językowo-poetyckich, dążenie do precyzji)

*zna i stosuje różne typy dowodzenia w retoryce (indukcyjne, dedukcyjne)

*odczytuje tekst w jego warstwie semantycznej i semiotycznej

*zna i rozpoznaje w tekście literackim środki wyrazu artystycznego: aliterację, paranomazję, metonimię, odmiany inwersji, określając ich funkcję,

*rozpoznaje i charakteryzuje styl indywidualny oraz typowy,

*rozumie rolę języka jako narzędzia wartościowania.

ŚREDNIOWIECZEWstęp (średniowiecze)

Uczeń: zna ramy czasowe epoki, potrafi omówić wpływ antyku oraz

kultury arabskiej na epokę średniowiecza,

zna poglądy najważniejszych średniowiecznych filozofów (św. Augustyn, św. Tomasz z Akwinu, Franciszek z Asyżu),

wymienia cechy stylu gotyckiego oraz romańskiego, *rozpoznaje i charakteryzuje główne style w architekturze i sztuce średniowiecza,

zna gatunki charakterystyczne dla literatury średniowiecza,

potrafi wyjaśnić następujące pojęcia: asceza, feudalizm, sztuki wyzwolone, chrystianizacja, dualizm, franciszkanizm, schizma, sobór, teocentryzm, scholastyka, uniwersalizm, teologia, psychomachia, symultanizm, deesis, chansons de

18

geste, psychomachia, moralitet, misterium, stabat mater dolorosa, danse macabre, post, karnawał, ars bene moriendi, psałterz, pareneza, pieśń religijna.

Człowiek w świecie znaków

Uczeń: rozumie pojęcie znaku językowego

oraz języka jako systemu znaków; rozróżnia typy znaków i określa ich funkcje w tekście,

zna pojęcie aktu komunikacji językowej oraz jego składowe (komunikat, nadawca, odbiorca, kod, kontekst, kontakt),

rozpoznaje i określa funkcje tekstu (informatywną, poetycką, metajęzykową, ekspresywną, impresywną – w tym perswazyjną),

charakteryzuje zmiany w komunikacji językowej związane z rozwojem jej form (np. komunikacji internetowej).

*Wiara i rozum – dwie drogi poznania Boga

św. Augustyn, Wyznania (fragm.); św. Tomasz z Akwinu, Summa teologiczna (fragm.)

Uczeń: zna podstawowe fakty z życiorysu św.

Augustyna oraz św. Tomasza z Akwinu,

zna następujące pojęcia: retoryka, teologia, summa, herezja, tomizm,

dostrzega w Wyznaniach wątki autobiograficzne, opowieść o drodze do nawrócenia i duchowej przemianie,

*porównuje teksty kultury, uwzględniając różnorodne konteksty (interpretuje Summę teologiczną jako wykład systemu teologicznego Tomasza, opierającego się na filozofii Arystotelesa),

dostrzega wpływ twórczości św. Tomasza i św. Augustyna na literaturę późniejszych epok (np. barok).

Sąd Ostateczny Hansa Memlinga – ilustrowany traktat teologiczny

Uczeń: zna pojęcia takie jak: sąd ostateczny,

teologia, traktat, potrafi zinterpretować dzieło

plastyczne (określić temat obrazu, technikę zastosowaną przez malarza, scharakteryzować poszczególne elementy dzieła sztuki),

zna okoliczności powstania obrazu, potrafi określić znaczenie tematu

końca świata i Sądu Ostatecznego w

19

literaturze i sztuce wczesnochrześcijańskiej,

opisuje oraz interpretuje poszczególnie części obrazu, wykorzystując pojęcia z dziedziny malarstwa (np. symultanizm, pierwszy plan, panorama, kompozycja),

potrafi zinterpretować elementy symboliczne umieszczone na obrazie,

*konfrontuje dzieło literackie z dziełem plastycznym,

*wykorzystuje teksty naukowe w interpretacji i analizie dzieła sztuki.

*Katedra gotycka – symbol Europy

Uczeń: *zna cechy charakterystyczne stylu

gotyckiego, umie je wskazać i zinterpretować,

określa wpływ gotyku na rozwój kultury chrześcijańskiej,

*zna utwory z kanonu literatury polskiej nawiązujące do gotyku,

*porównuje teksty kultury, uwzględniając różnorodne konteksty,

rozpoznaje specyfikę testu popularnonaukowego,

potrafi określić wpływ gotyckiej architektury na kulturę europejską.

Maryja w kręgu zainteresowań teologii i sztuki średniowiecza

Uczeń: odczytuje pozaliterackie teksty kultury

(rzeźby, dzieła malarskie przedstawiające Maryję), stosując kod właściwy danej dziedzinie sztuki,

zna pojęcia takie jak: Bogurodzica, Bogarodzica, theotokos, stabat mater dolorosa, pieta,

dostrzega obecność oraz rolę motywu maryjnego w kulturze późniejszych epok,

*dokonuje analizy porównawczej tekstów kultury, uwzględniając różnorodne konteksty.

Bogurodzica – arcydzieło liryki średniowiecznej

Bogurodzica Uczeń: zna pojęcia takie jak: liryka tyrtejska,

liryka maryjna, apostrofa, zna ramy czasowe powstania

najstarszej polskiej pieśni religijnej, określa problematykę utworu, analizuje strukturę utworu, charakteryzuje język Bogurodzicy,

20

uwzględniając różne typy archaizmów, określa funkcje pieśni w polskiej

kulturze, *rozumie pojęcie trawestacji i

wykorzystuje je do interpretacji utworu.

Historia polszczyzny w języku zaklęta

Uczeń: zna pojęcia takie jak: archaizm, języki

słowiańskie, przegłos, samogłoska, spółgłoska, leksyka, gramatyka, zapożyczenie, średniowieczny wiersz zdaniowy,

zna pochodzenie języka polskiego, zna elementy języka, które świadczą o

przynależności do języków słowiańskich,

zna podstawowe zjawiska, które zaszły w polszczyźnie (zanik jerów, przegłos, palatalizacja),

zna najważniejsze zabytki języka polskiego,

określa wpływ wybranych języków europejskich na rozwój polszczyzny (np. łacina, czeski, niemiecki).

Cierpienie matki, czyli polski plankt średniowieczny (Żale Matki Boskiej pod krzyżem).

Lament świętokrzyski (Żale Matki Boskiej pod krzyżem)

Uczeń: określa problematykę utworu, wskazuje środki wyrazu artystycznego

w utworze i określa ich funkcje, analizuje strukturę utworu (rozpoznaje

w utworze formę tzw. sekwencji), zauważa zmiany, jakie zaszły w

polszczyźnie literackiej, wykorzystuje w interpretacji potrzebne

kontesty: m.in. dostrzega inspiracje dolorystyczne,

*konfrontuje tekst literacki z innymi plastycznymi tekstami kultury,

*dokonuje interpretacji porównawczej utworów literackich.

Fascynacja i strach. Śmierć w ikonografii i literaturze średniowiecznej

Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Śmiercią (fragmenty)

Uczeń: określa problematykę utworu, wskazuje środki wyrazu artystycznego

w utworze i określa ich funkcje, analizuje strukturę utworu, zna pojęcia takie jak: danse macabre,

ars bene moriendi, ikonografia, memento mori, artes moriendi,

sytuuje utwór w średniowiecznej tradycji tekstów traktujących o potędze śmierci, kruchości ludzkiej kondycji,

21

opowieści o trzech umarłych i trzech żywych, sporów duszy z ciałem, traktatów dotyczących sztuki umierania,

dostrzega w utworze elementy satyryczne oraz groteskowe,

odnajduje w utworze przysłowia oraz zwroty przysłowiowe,

potrafi scharakteryzować sposób przedstawiania śmierci w sztuce średniowiecznej (motyw danse macabre).

Średniowieczne wzorce osobowe: władca, rycerz, święty, asceta

Legenda o św. Aleksym (fragmenty); Kwiatki świętego Franciszka z Asyżu (fragmenty); Pieśń o Rolandzie (fragmenty); Gall Anonim, Kronika polska (fragmenty)

Uczeń: określa problematykę utworów, wskazuje środki wyrazu artystycznego

w utworach i określa ich funkcje, zna pojęcia takie jak: asceza, etos

rycerski, kronika, chansons de geste, legenda, pareneza, wzorzec osobowy, wasal, suweren, franciszkanizm,

zna stosunki społeczne panujące w okresie średniowiecza,

potrafi określić funkcje wzorców osobowych w kulturze doby średniowiecza,

ma świadomość wpływu średniowiecznych wzorców osobowych na kulturę europejską późniejszych epok.

Chwalebna śmierć jako zwieńczenie biografii parenetycznej

Legenda o św. Aleksym (fragmenty); Kwiatki świętego Franciszka z Asyżu (fragmenty); Pieśń o Rolandzie (fragmenty); Gall Anonim, Kronika polska (fragmenty)

Uczeń: określa problematykę utworów (m.in.

potrafi określić funkcję wzorców osobowych w kulturze epoki, wskazuje elementy etosu rycerskiego i średniowiecznej ascezy)

wskazuje środki wyrazu artystycznego w omawianych utworach o charakterze parenetycznym i określa ich funkcje

zna pojęcia takie jak: asceza, etos rycerski, kronika, chansons de geste, legenda, pareneza, wzorzec osobowy, franciszkanizm,

zna stosunki społeczne panujące w okresie średniowiecza,

potrafi zinterpretować motyw śmierci bohaterów literackich na poziomie dosłownym i metaforycznym,

ma świadomość i umie wskazać wpływ średniowiecznych wzorców osobowych na kulturę europejską

22

późniejszych epok, *porównuje tekst literacki z innymi

tekstami kultury.*Powaga i śmiech. Wielki testament Franciszka Villona

François Villon, Wielki testament (fragmenty)

Uczeń: określa problematykę omawianego

utworu (motyw grzechu i śmierci przeplatający się z fascynacją życiem w jego najbardziej zmysłowych aspektach),

wskazuje na środki wyrazu artystycznego w utworze,

wykorzystuje konteksty w interpretacji utworu (biografię Villona),

*dostrzega zjawisko mieszania konwencji literackich w utworze,

*rozpoznaje i charakteryzuje styl indywidualny dzieła i charakteryzuje go,

*określa rolę języka jako narzędzia wartościowania w utworze,

*rozumie pojęcie rubaszności i sarkazmu, wskazuje je w omawianym utworze, przedstawia propozycję ich odczytania.

Boska komedia Dantego – summa średniowiecza

Dante Alighieri, Boska komedia (fragmenty)

Uczeń: określa problematykę utworu, zna

genezę Divina Commedia, potrafi omówić budowę utworu

Dantego, interpretuje symbolikę liczb w

konstrukcji utworu Dantego, omawia budowę świata

przedstawionego Boskiej komedii, dostrzega w Boskiej komedii poetycką

summę wieków średnich, ogrom wiedzy encyklopedycznej przekazanej przez Dantego (poglądy teologiczne, filozoficzne, historiozoficzne),

dostrzega rolę utworu Dantego w kulturze europejskiej późniejszych epok, potrafi wskazać nawiązania do utworu.

RENESANSWstęp (odrodzenie) Uczeń:

zna ramy czasowe epoki, potrafi omówić przemiany

cywilizacyjne będące efektem odkryć geograficznych oraz nowych wynalazków i idei (np. wynalezienie druku, reformacja),

23

zna główne idee renesansu: humanizm, antropocentryzm, poeta doctus,

potrafi wymienić i omówić najważniejsze tematy/motywy pojawiające się w literaturze polskiego renesansu,

potrafi wyjaśnić następujące pojęcia: mecenat, reformacja, antropocentryzm, humanizm, arkadia, dramat szekspirowski, teatr elżbietański, wiersz sylabiczny, sonet, hymn, sielanka, roksolanka, figlik, fraszka, horacjanizm, exegi monumentum, tren, literatura funeralna,

*potrafi omówić i wskazać cechy sztuki i architektury renesansowej, dostrzega nawiązania do wartości antycznych.

Człowiek – odkrywca Uczeń: potrafi omówić takie idee

renesansowe, jak antropocentryzm, humanizm,

potrafi omówić przemiany cywilizacyjne będące efektem odkryć geograficznych oraz nowych wynalazków i idei (np. wynalezienie druku, reformacja),

potrafi omówić renesansowe podejście do relacji człowiek – Bóg.

*Godność człowieka Michel de Montaigne, Próby (fragmenty)

Uczeń: potrafi wymienić cechy eseju, *zna strukturę eseju: odczytuje zawarte

w nim sensy, sposób prowadzenia wywodu,

omawia problematykę konkretnego eseju,

wykorzystuje w interpretacji tekstu niezbędne konteksty: dostrzega odwołania do różnych szkół filozoficznych: stoicyzmu, epikureizmu, sceptycyzmu.

*O naturze ludzkiej *Erazm z Rotterdamu, Pochwała głupoty (fragmenty) (lektura uzupełniająca – poziom rozszerzony)

Uczeń: wykorzystuje w interpretacji utworów

potrzebne konteksty, w tym biograficzne i historyczne (biografia Erazma z Rotterdamu),

dostrzega satyryczny, groteskowy charakter utworu,

omawia problematykę utworu, potrafi odczytać najważniejsze tezy zawarte w

24

Pochwale głupoty.Narodziny polszczyzny literackiej

Uczeń: zna i potrafi wyjaśnić następujące

pojęcia: wiersz sylabiczny, średniowieczny wiersz zdaniowy, figlik, fraszka, język, zapożyczenie, latynizm, makaronizm, średniówka, akcent paroksytoniczny, rym,

potrafi wymienić charakterystyczne dla języka polskiego elementy składniowe, leksykalne, fleksyjne, słowotwórcze,

określa rodzaje zapożyczeń i sposób ich funkcjonowania w polszczyźnie różnych epok,

rozpoznaje styl indywidualny i typowy, wykorzystuje tę wiedzę do interpretacji utworu literackiego,

wie, do jakiej rodziny języków należy język polski,

potrafi wymienić wydarzenia, które miały wpływ na rozwój literackiej polszczyzny,

potrafi wymienić artystów renesansowych związanych z wykształceniem się polskiego języka literackiego (np. M. Rej, J. Kochanowski, Ł. Górnicki),

zna cechy wiersza sylabicznego, zna twórczość takich poetów, jak J.

Kochanowski i M. Rej oraz potrafi omówić ich wpływ na rozwój literackiej polszczyzny,

wie, że język jest ważnym nośnikiem treści kulturowych, wpływa na sposób postrzegania świata.

Jan Kochanowski – poeta doctus

Jan Kochanowski, wybrane pieśni (Pieśń XXIV, ks. II)

Uczeń: wykorzystuje kontekst biograficzny i

historyczny do interpretacji utworu (zna biografię J. Kochanowskiego z uwzględnieniem okresu nauki, okresu dworskiego i czarnoleskiego),

potrafi określić w jaki sposób J. Kochanowski realizował ideał poety uczonego (poeta doctus),

przedstawia propozycję interpretacji utworu z uwzględnieniem potrzebnych kontekstów,

rozpoznaje obecne w utworze literackim wartości uniwersalne i narodowe; określa ich rolę i związek z

25

problematyką utworu oraz znaczenie dla budowania własnego systemu wartości,

*dostrzega w poezji Kochanowskiego wpływy literatury antycznej (horacjanizm, epikureizm, stoicyzm).

Renesansowy model życia Jan Kochanowski, Chcemy być sobie radzi (Pieśń IX, ks. Pierwsze)

Uczeń: zna biografię J. Kochanowskiego z

uwzględnieniem okresu nauki, okresu dworskiego i czarnoleskiego,

potrafi scharakteryzować renesansowy ideał życia obecny w tekstach J. Kochanowskiego,

dostrzega w poezji Kochanowskiego wpływy literatury antycznej (horacjanizm, epikureizm, stoicyzm),


rozpoznaje obecne w utworze literackim wartości uniwersalne i narodowe; określa ich rolę i związek z problematyką utworu oraz znaczenie dla budowania własnego systemu wartości.

W poszukiwaniu szczęścia Jan Kochanowski, Pieśń III, ks. Wtóre

Uczeń: omawia problematykę utworu, przedstawia propozycję interpretacji

utworu z uwzględnieniem potrzebnych kontekstów,

rozpoznaje obecne w utworze literackim wartości uniwersalne i narodowe; określa ich rolę i związek z problematyką utworu oraz znaczenie dla budowania własnego systemu wartości,

*rozumie pojęcie tradycji literackiej w utworze i wskazuje jej elementy w utworze Kochanowskiego.

*Skarga na szczycie popularności

*Piotr Skarga, Żywoty świętych (fragmenty)

Uczeń: omawia problematykę utworu, analizuje budowę fragmentu (i na tej

podstawie zbioru), zna pojęcia takie jak: hagiografia,

legendarz, zwraca uwagę na cechy

charakterystyczne języka tekstu Skargi (poetyckość),

rozumie pojęcie motywu literackiego i toposu, podaje przykłady z teksu,

26

dostrzega, że Żywoty świętych stały się elementem kanonu literackiego wielu epok.

Paradoksy miłości renesansowej

Francesco Petrarka, Sonety do Laury

Uczeń: omawia problematykę utworu, zna pojęcia: erotyk, petrarkizm, liryka

pośrednia, liryka bezpośrednia, metafizyka,

zna cechy gatunkowe sonetu oraz dostrzega je w omawianych tekstach,

potrafi omówić obraz miłość zawarty w wybranych tekstach Petrarki,

interpretuje utwory na poziomie dosłownym i metaforycznym, potrafi odczytać wybrane symbole (np. imię Laura, data pierwszego spotkania z ukochaną),

analizuje środki artystycznego wyrazu, które wpłynęły na powstanie pojęcia petrarkizm (sposób mówienia, pisania o miłości),

potrafi wskazać nawiązania do utworów Petrarki w kulturze późniejszych epok,

*porównuje tekst literacki z innymi tekstami kultury,

*wykorzystuje teksty naukowe i popularnonaukowe w interpretacji dzieła sztuki.

W kręgu rodzinnym Mikołaj Rej, Żywot człowieka poczciwego (fragmenty)(lektura uzupełniająca – poziom podstawowy)

Uczeń: omawia tematykę i problematykę

utworu wykorzystuje do interpretacji utworu

potrzebne konteksty (zna podstawowe fakty z biografii M. Reja z Nagłowic),

potrafi określić rolę twórczości M. Reja w kształtowaniu się literackiej polszczyzny w dobie oświecenia,

dostrzega elementy satyryczne w utworze Reja,

rozpoznaje tematykę tekstu i określa jego związek z epoką: dostrzega specyfikę renesansowego ujęcia życia wiejskiego,

*rozpoznaje i charakteryzuje styl indywidualny Reja,

*wskazuje związki między różnymi aspektami utworu (estetycznym, etycznym i poznawczym).

Nie masz Cię, Orszulo moja! Jan Uczeń:

27

Kochanowski, Tren IX , Tren X, Tren XI, Tren XIX

* Józef Wittlin, Tren XX

zna pojęcia: literatura funeralna, tren, nenia, dirge, elegia, stoicyzm,

zna budowę trenu (exordium, laudatio, comploratio, consolation, exhortatio) i potrafi powiązać ją z poszczególnymi utworami w cyklu Jana Kochanowskiego,

wykorzystuje w interpretacji utworu niezbędny kontekst historyczny i biograficzny (zna genezę Trenów J. Kochanowskiego),

zwraca uwagę na środki artystycznego wyrazu pojawiające się w tekstach Kochanowskiego oraz na kompozycję poszczególnych utworów,

*potrafi wskazać nawiązania do trenów Kochanowskiego w kulturze późniejszych epok (np. B. Leśmian, W. Broniewski),

*rozpoznaje w Trenach nawiązania do tradycji biblijnej i antycznej,

*przeprowadza analizę porównawczą wybranych utworów.

Kryzys światopoglądowy poety-ojcaHumanizm na nowo zdefiniowany

Treny jako cykl poetycki Jan Kochanowski, Treny (jako cykl poetycki)Janusz Pelc, Cykliczny poemat o kryzysie światopoglądowym twórcy, [w:] tegoż, Jan Kochanowski. Poeta renesansu (fragmenty)

Odrodzeniowe koncepcje państwa

Tomasz More, Utopia (fragmenty )Niccolò Machiavelli, Książę (fragmenty)


utworów, wskazuje cechy stylu danego tekstu, wyróżnia tezy w tekście

argumentacyjnym, wykorzystuje do interpretacji utworu

niezbędne konteksty, rozpoznaje w omawianych utworach

wartości uniwersalne i narodowe, określa ich rolę i związek z problematyką utworu oraz znaczenie dla budowania własnego systemu wartości.

Troska o ojczyznę Jan Kochanowski, wybrane pieśni (Pieśń V, ks. II); Andrzej Frycz Modrzewski, O poprawie Rzeczypospolitej (fragmenty) (lektura uzupełniająca – poziom

Uczeń: określa problematykę i tematykę dzieł

Frycza Modrzewskiego i Kochanowskiego (obyczaje, prawo, wojna, Kościół, szkoła),

dostrzega rolę renesansowej poezji oraz publicystyki w kreowaniu postaw patriotycznych społeczeństwa,

wykorzystuje niezbędny kontekst historyczny do interpretacji utworu

*zwraca uwagę na indywidualny styl dzieła Frycza Modrzewskiego,

28

podstawowy) *analizuje najważniejsze chwyty retoryczne w utworach.

Język w służbie ojczyźnie i Kościołowi

Piotr Skarga, Kazania sejmowe (fragmenty)

Uczeń: omawia problematykę utworu, wykorzystuje do interpretacji

niezbędne konteksty (w tym biograficzne i historyczne), omawia genezę Kazań sejmowych,

rozumie pojęcie motywu i toposu, wymienia przykłady z dzieła,

dostrzega patriotyczny wymiar tekstów Skargi, postawę obywatelską autora,

dostrzega i wskazuje elementy stylu biblijnego pojawiającego się w Kazaniach sejmowych (narrator stylizowany na wzór starotestamentowych proroków),

*wymienia figury i chwyty retoryczne pojawiające się w Kazaniach sejmowych.

Odprawa posłów greckich – dramat polityczny

Jan Kochanowski, Odprawa posłów greckich

Uczeń: omawia problematykę utworu, wykorzystuje do interpretacji

niezbędne konteksty (w tym biograficzne i historyczne, zna genezę Odprawy posłów greckich,

potrafi zinterpretować historyczny kostium utworu Kochanowskiego oraz dostrzec w nim wartości uniwersalne i narodowe,

rozpoznaje gatunek, jakim jest dramat polityczny,

odnajduje w tekście dowody patriotycznego zaangażowania J. Kochanowskiego w sprawy polskiej polityki (tematyka utworu, nawiązania do Polski),

*rozpoznaje w utworze nawiązania do tradycji antycznej (Iliada).

Mistrz Czarnoleski wybrane eseje Zygmunta Kubiaka (Poeta Czarnoleski)

Uczeń: potrafi wskazać cechy gatunkowe

eseju, omawia problematykę tekstu, zna pojęcie liryki inwokacyjnej, *analizuje strukturę eseju, odczytuje

zawarte w nim sensy i sposób prowadzenia wywodu.

*W krzywym zwierciadle François Rabelais, Gargantua i

Uczeń: omawia problematykę i tematykę

utworu,

29

Pantagruel (fragmenty)

wskazuje na środki artystycznego wyrazu w utworze,

omawia i analizuje budowę świata przedstawionego w utworze,

rozpoznaje i rozumie pojęcie groteski, zna następujące pojęcia: kultura niska,

kultura wysoka, plebejskość, gawęda, pantagruelizm, Sorbona, hiperbola, parodia, pastisz, komizm, trawestacja,

potrafi wskazać cechy kultury wysokiej, elitarnej oraz niskiej, masowej,

zna podział na rodzaje i gatunki literackie, potrafi wskazać konkretne cechy gatunkowe tekstu, odwołując się do odpowiednich przykładów.

*charakteryzuje styl indywidualny F. Rabelais’ego (styl, język, tematyka utworów, dowcip, frywolność),

jej przejawy w tekście, *rozumie pojęcie rubaszności i

sarkazmu, wskazuje ich funkcję w tekście i przedstawia propozycje odczytania.

Makbet bohaterem tragicznym?

William Szekspir, Makbet


utworu, potrafi dostrzec jego uniwersalizm,

zna cechy gatunkowe tragedii, wykorzystuje niezbędne konteksty w

interpretacji utworów, w tym biograficzny (zna podstawowe fakty z życiorysu W. Szekspira oraz najważniejsze utwory angielskiego dramaturga),rozpoznaje pojęcie motywu literackiego i toposu,

zna pojęcia: teatr elżbietański, dramat szekspirowski, teatr szekspirowski, bohater tragiczny, tragizm,

*potrafi wskazać nawiązania do dramatu Szekspira w późniejszych epokach (np. Balladyna J. Słowackiego).

Tron we krwi – japoński Makbet

Akiro Kurosawa Tron we krwi (film)

Uczeń: zna pojęcia: adaptacja, ekranizacja,

intertekstualność, palimpsest, wskazuje zabiegi reżysera (np.

przeniesienie akcji filmu do średniowiecznej Japonii czasu samurajów i osadzenie sztuki w

30

konwencji teatru nō), dostrzega w filmie Kurosawy

uniwersalne motywy obecne także w sztuce Szekspira (rządza władzy, wewnętrzna walka, walka dobra ze złem, motyw zbrodni i kary),zwraca uwagę na intertekstualność filmu Kurosawy.

Historia tragicznej miłości William Szekspir, Romeo i Julia

Uczeń: zna pojęcia takie jak: teatr elżbietański,

dramat szekspirowski, teatr szekspirowski,


dostrzega elementy tragikomiczne w utworze Szekspira, rozpoznaje obecne w utworach literackich wartości uniwersalne i narodowe; określa ich rolę i związek z problematyką utworu oraz znaczenie dla budowania własnego systemu wartości

Hamlet – „najbardziej tajemniczy utwór, jaki dotąd został napisany”

William Szekspir, Hamlet; wybrane eseje Zbigniewa Herberta (Hamlet na granicy milczenia)

Uczeń: zna pojęcia takie jak: teatr elżbietański,

dramat szekspirowski, teatr szekspirowski, bohater tragiczny,

potrafi wskazać charakterystyczne cechy dramatu szekspirowskiego,

zna genezę Hamleta (utwór wzorowany prawdopodobnie na zaginionej tragedii autorstwa Thomasa Kyda, po raz pierwszy wydany bez wiedzy Szekspira w 1603 roku),

charakteryzuje tytułowego bohatera, dostrzegając tragizm postaci, wewnętrzną walkę i rozdarcie,

dostrzega motyw teatru w teatrze, dostrzega i omawia takie motywy

obecne w sztuce Szekspira jak konieczność wzięcia odpowiedzialności, potrzeba zemsty, ucieczka przed podejmowaniem decyzji,

dostrzega wielość możliwych interpretacji sztuki Szekspira,

interpretuje najważniejsze fragmenty tragedii (np. monologi tytułowego bohatera),

dostrzega uniwersalne motywy w tragedii Szekspira.

31

BAROKWstęp (barok) Uczeń:

zna ramy czasowe epoki, potrafi wyjaśnić pochodzenie oraz znaczenie jej nazwy,

potrafi wskazać oraz omówić elementy mające bezpośredni wpływ na kształt barokowej kultury (kontrreformacja, absolutyzm, wojny religijne),

potrafi dokonać podziału polskiego baroku (nurt sarmacki oraz dworski),

potrafi scharakteryzować podstawowe kierunki filozoficzne doby baroku,

wskazuje cechy stylu barokowego, zwraca uwagę na rolę środków

artystycznego wyrazu w barokowej poezji dworskiej,

zna oraz rozumie pojęcia takie jak: kontrreformacja, absolutyzm, manieryzm, memento mori, sarmatyzm, spirytualizm, dekoracyjność, dysharmonia, koncept, dramat szekspirowski, inwersja, kazanie, erotyk, makaronizm, marinizm, sonet, metafizyka, niepokój metafizyczny, silva rerum, pamiętnik, kontrast, paradoks, aliteracja, elipsa, kalka, symbol.

Wewnętrzne rozdarcie

Mikołaj Sęp Szarzyński, Sonet IIII. O wojnie naszej, która wiedziemy z szatanem, światem i ciałem, Sonet II. Na one słowa Jopowe…


utworów Sępa Sarzyńskiego, wskazuje na środku wyrazu

artystycznego w utworze, zna cechy gatunkowe sonetu, dostrzega ujęcie ludzkiej kondycji

charakterystyczne dla poezji Sępa Szarzyńskiego, charakteryzuje obraz świata ziemskiego, dostrzega antynomię natury oraz łaski,

omawia budowę utworów Sępa Szarzyńskiego (powikłany szyk zdań przypominający klasyczną poezję grecką i rzymską, przekonanie, że nic, prócz Boga nie jest tam na swoim miejscu),

rozpoznaje w utworach stylizację biblijną i określa jej funkcję w tekście,

rozpoznaje nawiązania do tradycji antycznej i biblijnej (zwraca uwagę na nawiązania do stoicyzmu w tekstach

32

Sępa Szarzyńskiego), *rozpoznaje i charakteryzuje styl

indywidualny dzieła literackiego i autora, wykorzystując tę wiedzę w interpretacji utworu literackiego.

Wobec Boga Mikołaj Sęp Szarzyński, Pieśń I. O Bożej opatrzności na świecie oraz Pieśń II. O rządzie Bożym na świecie


utworu: dostrzega ujęcie ludzkiej kondycji i cnoty charakterystyczne dla poezji Sępa Szarzyńskiego,

zna cechy gatunkowe sonetu, omawia budowę utworów Sępa

Szarzyńskiego (powikłany szyk zdań przypominający klasyczną poezję grecką i rzymską, przekonanie, że nic, prócz Boga nie jest tam na swoim miejscu,

rozpoznaje nawiązania do tradycji antycznej i biblijnej (zwraca uwagę na nawiązania do stoicyzmu w tekstach Sępa Szarzyńskiego),

*rozpoznaje i charakteryzuje styl indywidualny dzieła literackiego i autora, wykorzystując tę wiedzę w interpretacji utworu literackiego).

Świat teatrem wybrane wiersze następujących poetów: Daniel Naborowski, Jan Andrzej Morsztyn, Mikołaj Sęp Szarzyński

rozumie pojęcie motywu literackiego i toposu, potrafi je wskazać w tekście (topos theatrum mundi w literaturze różnych epok i jego rola w kulturze),

omawia tematykę i problematykę utworu, zwraca uwagę na miejsce człowieka w świecie wyznaczane mu przez poszczególnych poetów (rola uciech ziemskich, hedonizm, walka z pokusami),

wskazuje na środki wyrazu artystycznego, potrafi omówić charakterystyczne elementy poetyki poszczególnych artystów (środki poetyckie, pojawiające się motywy),

dostrzega teatralizację świata obecną w poezji barokowej,

*dokonuje analizy porównawczej różnych utworów.

Koło czasu Mikołaj Sęp Szarzyński, Sonet I. O krótkości i niepewności…D. Naborowski, Krótkość żywota


utworów, wskazuje na środki wyrazu

artystycznego w utworach i określa ich funkcje, potrafi wskazać różnice w

33

sposobie przedstawiania ludzkiego losu przez Sępa Szarzyńskiego i Naborowskiego,

rozumie pojęcie motywu literackiego i toposu, określa ich rolę w tworzeniu znaczeń uniwersalnych (dostrzega refleksję temporalna, potrafi scharakteryzować motyw wanitatywny),

*dokonuje analizy porównawczej utworów.

Marność nad marnościami

Hieronim Morsztyn, Światowa rozkosz (fragmenty)Mikołaj Sęp Szarzyński, Epitafium Rzymowi

Uczeń: wykorzystuje kontekst biograficzny do

interpretacji utworu, zna podstawowe fakty z życia H. Morsztyna,

omawia problematykę i tematykę utworów, dostrzega i potrafi omówić charakterystyczne cechy utworów pochodzących z tomu Światowa rozkosz (np. skupienie się na cielesnych wartościach, zmysłowość, bezradność człowieka wobec pierwotnych instynktów, które rządzą światem),

wskazuje na środki wyrazu artystycznego w utworach i określa ich funkcje,

rozumie pojęcie motywu literackiego i toposu, określa ich rolę w tworzeniu znaczeń uniwersalnych (motyw wanitatywny),

*dokonuje analizy porównawczej utworów, potrafi wskazać podobieństwa i różnice pomiędzy tekstami H. Morsztyna i M. Sępa Szarzyńskiego (tematyczne, językowe, kompozycyjne).

Dworny komplement albo zabawa słowem

Daniel Naborowski, Na oczy królewny angielskiej…Jan Andrzej Morsztyn, Niestatek


utworów, wskazuje na środki artystycznego

wyrazu i sytuuje utwory w nurcie dworskim,

posiada podstawowe informacje dotyczące J.A. Morsztyna oraz D. Naborowskiego,

*dokonuje analizy porównawczej utworów, zauważa podobieństwo pomiędzy tekstem Morsztyna i Naborowskiego (w warstwie

34

semantycznej i semiotycznej).Koncept w sloganie reklamowym

Wybrane teksty reklamoweJerzy Bralczyk, O języku oraz No to Frugo [w:] tegoż, Język na sprzedaż (fragmenty)

Uczeń: przetwarza i hierarchizuje informacje z

tekstów popularnonaukowych, zna pojęcia takie jak: reklama,

manipulacja, perswazja, koncept, slogan,

posiada podstawowe informacje dotyczące rozwoju reklamy oraz jej języka,

wie, czym charakteryzuje się język tekstów reklamowych, analizuje wybrane środki językowe,

rozpoznaje słownictwo o charakterze wartościującym, rozróżnia słownictwo neutralne od słownictwa o zabarwieniu emocjonalnym, wskazuje i rozróżnia cele perswazyjne w wypowiedzi literackiej i nieliterackiej,

wyjaśnia, w jaki sposób użyte środki retoryczne (np. pytania retoryczne, wyliczenia, wykrzyknienia, paralelizmy, powtórzenia, apostrofy, przerzutnie, inwersje) oddziałują na odbiorcę,

*rozróżnia typy argumentów, w tym argumenty pozamerytoryczne (np. odwołujące się do litości, niewiedzy, groźby, autorytetu, argumenty ad personam),

*rozróżnia pragmatyczny i etyczny wymiar obietnic składanych w tekstach reklamy.

Miłość i śmierć Jan Andrzej Morsztyn, Sen oraz Do trupa. Sonet


utworów, zwracając uwagę na powracające w poezji barokowej motywy (miłość, śmierć, przemijanie).

wskazuje na środki artystycznego wyrazu w utworach J.A. Morsztyna,

zna cechy gatunkowe sonetu oraz odnajduje je w analizowanych tekstach,

zna podstawowe informacje z życiorysu J.A. Morsztyna,

sytuuje tekst w nurcie poezji dworskiej (konceptualizm, marinizm, paradoks).

Barok makabryczny

Wacław Potocki, CzłowiekJan Andrzej Morsztyn, Pokuta w kwarantannie


utworów,

35

(fragmenty) zna pojęcia: makabryzm, turpizm, kwarantanna,

zna podstawowe fakty dotyczące życiorysu J.A. Morsztyna i W. Potockiego,

rozumie pojęcie motywu literackiego i toposu, określa ich rolę w tworzeniu znaczeń uniwersalnych,

porównuje sposób przedstawiania człowieka w wierszach J.A. Morsztyna i W. Potockiego, wskazując podobieństwa i różnice,

analizuje środki artystycznego wyrazu pojawiające się w utworach obu poetów,

rozpoznaje obecne w utworach literackich wartości uniwersalne i narodowe; określa ich rolę i związek z problematyką utworu oraz znaczenie dla budowania własnego systemu wartości.

Szlachta – potomkowie Sarmatów?

Janusz Tazbir, Sarmatyzm a barok europejski, [w:] tegoż, Rzeczpospolita i świat… (fragmenty)

Uczeń: przetwarza i charakteryzuje informacje

z tekstów popularnonaukowych, zna pojęcia: Sarmatia, sarmatyzm,

ksenofobia, megalomania, dewocja, patriotyzm, nihil novi, sejm szlachecki, silva rerum, konserwatyzm, patria,

zna pochodzenie terminu oraz potrafi przedstawić genezę sarmatyzmu w Polsce (ideologia wyznawana przez polską szlachtę, która uważała się za potomków starożytnych Sarmatów),

zna szlacheckie zwyczaje, potrafi opisać styl życia w szlacheckim dworze (celebracja pogrzebów, uczty, wyprawy wojenne, stroje i inne elementy kreujące szlachecki styl życia),

potrafi wskazać pozytywne i negatywne aspekty sarmatyzmu w polskiej kulturze późniejszych epok (wartościowanie, argumentacja).

Pamiętnik – opowieść o sobie i o świecie

Jan Chryzostom Pasek, Pamiętniki (fragmenty)


utworu, zna cechy gatunkowe pamiętnika, dostrzega w tekście J.Ch. Paska

przejawy sarmatyzmu i potrafi je wskazać, odnosząc się do konkretnych

36

fragmentów, potrafi wskazać pozytywne i

negatywne aspekty sarmatyzmu w polskiej kulturze późniejszych epok (wartościowanie, argumentacja).

OŚWIECENIEWstęp (oświecenie)

zna ramy czasowe epoki, wie, jaki kraj uważany jest za ojczyznę oświecenia i dlaczego,

zna najważniejsze wydarzenia historyczne epoki oraz potrafi określić ich wpływ na rozwój literatury i sztuki oświecenia,

zna gatunki charakterystyczne dla literatury oświeceniowej (np. elegia, hymn, satyra, oda, bajka, poemat heroikomiczny),

zna dewizę oświecenia w Polsce (bawić, ucząc) – potrafi zdefiniować dydaktyzm,

wie, czym były ideały klasyczne do których powrócono w epoce oświecenia (umiar, harmonia, piękno),

potrafi omówić cechy charakterystyczne epoki filozofów,

zna najważniejsze prądy filozoficzne oświecenia, myśli społeczno-polityczne: libertynizm, ateizm, deizm, absolutyzm oświecony, empiryzm, materializm, krytycyzm, racjonalizm, konstytucja, prawa człowieka, prawo naturalne, umowa społeczna, utylitaryzm, wolterianizm, rozum, tabula rasa, encyklopedyści,

zna takie pojęcia, jak: bajka, czasopiśmiennictwo, dydaktyzm, poemat heroikomiczny, epos, hymn, elegia, klasycyzm, mecenat, morał, motto, obiady czwartkowe, pointa, sentymentalizm, rokoko, salon, sielanka, publicystyka polityczna, satyra,

potrafi powiązać epokę oświecenia z narodzinami nowoczesnej powieści (Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki),

zna najwybitniejszych przedstawicieli epoki oświecenia.

Epoka wynalazków

Adam Naruszewicz, Balon Uczeń: omawia tematykę i problematykę

37

*Julian Przyboś, Dynamo utworu, dostrzega różnice pomiędzy

światopoglądem barokowym i oświeceniowym,

dostrzega oświeceniowy kult rozumu, pragnienie wyzwalania ludzkich umysłów ze wszelkich błędów oraz uprzedzeń, umiłowanie samorozwoju opartego na racjonalnym podejściu do świata,

dostrzega oświeceniową wizję nauki mającej być motorem dla wszelkich zmian, postępu społecznego, zwalczania zabobonów,

zna cechy gatunkowe ody, wykorzystuje do interpretacji

potrzebne konteksty: zna genezę utworu Naruszewicza (pierwszy lot balonem odbyty nad Warszawą przez Francuza – Jeana Pierre’a Blancharda),

analizuje kompozycję wiersza, zwracając uwagę na wyszukaną formę oraz dobór środków artystycznego wyrazu.

Klasycyzm w teorii i praktyce

*Jarosław Marek Rymkiewicz, Czym jest klasycyzm. Manifesty poetyckie (fragmenty),Franciszek Ksawery Dmochowski, Sztuka rymotwórcza (fragment)

Uczeń: omawia problematykę utworu, rozpoznaje specyfikę tekstów

publicystycznych, umie wskazać środki językowe i określić ich funkcje,

charakteryzuje prądy filozoficzne romantyzmu, wskazując na ich wpływ na kulturę epoki,

zna pojęcia: klasycyzm, manifest poetycki,

zna cechy klasycyzmu i dostrzega je w kulturze oświecenia (literatura, sztuka, architektura),

potrafi wymienić klasycystyczne gatunki literackie w literaturze oświecenia,

*analizuje strukturę eseju.Oblicza satyry Ignacy Krasicki, Pijaństwo,

Do króla (fragmenty)Uczeń: omawia tematykę i problematykę

utworu, wykorzystuje do interpretacji utworu

potrzebne konteksty, zna najważniejsze fakty dotyczące

życia i twórczości I. Krasickiego, potrafi wymienić gatunki literackie

uprawiane przez Krasickiego,

38

zna cechy gatunkowe satyry, potrafi scharakteryzować świat

przedstawiony w wybranych tekstach Krasickiego,

dostrzega specyfikę budowy poszczególnych tekstów (Do króla – rozbudowana apostrofa),

potrafi scharakteryzować problemy polskiego społeczeństwa, odnosząc się do tekstu omawianych satyr (np. pijaństwo, nieuctwo, megalomania, dewocja, przekupstwo etc.),

dostrzega dydaktyczny wymiar satyr Krasickiego.

Demaskująca funkcja parodii w literaturze oświeceniowej

Ignacy Krasicki, Monachomachia (lektura uzupełniająca)

omawia tematykę i problematykę utworu,

zna cechy eposu, poematu heroikomicznego i potrafi odnaleźć je w omawianym tekście,

potrafi scharakteryzować problemy polskiego duchowieństwa (tu: zakony żebracze), odnosząc się do omawianego tekstu,

potrafi wyjaśnić pojęcia: parodia, pastisz, i wskazać konkretne elementy parodystyczne w tekście I. Krasickiego,

potrafi wskazać elementy wpływające na dynamikę akcji utworu Krasickiego (zmienność scen, ukazywanie postaci w ruchu, nagromadzenie czasowników),

wiąże treść Monachomachii z takimi pojęciami, jak sarmatyzm, zacofanie i potrafi uzasadnić te skojarzenia,

dostrzega dydaktyczny wymiar Monachomachii Krasickiego.

Śmiech przez łzy – rodzaje komizmu

Ignacy Krasicki, Monachomachia (lektura uzupełniająca)

Uczeń: zna pojęcie komizmu, potrafi

wymienić i scharakteryzować rodzaje komizmu,

wskazuje elementy komiczne, odnosząc się do konkretnych fragmentów tekstu Krasickiego,

dostrzega dydaktyczny wymiar elementów komicznych w tekście Krasickiego.

39

Władza pieniądza.Od posłuszeństwa do buntu – obraz rodziny

Molier, Skąpiec Uczeń: posiada wiedzę na temat okresu

rządów Ludwika XIV, zna podstawowe fakty z biografii

Moliera, zna cechy komedii klasycystycznej, potrafi rozpoznać elementy stylu

niskiego w języku komedii Moliera, zna problematykę utworów Moliera

(krytyka francuskiego mieszczaństwa, skąpstwa, głupoty, fałszywej pobożności, skromności itd.),

potrafi wskazać cechy charakterystyczne komedii molierowskiej (np. komedia charakterów, zakończenie z wykorzystaniem deus ex machina, anagnoryzm),

dostrzega dydaktyczny wymiar elementów komicznych w tekście Moliera.

potrafi omówić kompozycję utworu, wskazując konkretne jej elementy (np. zawiązanie akcji, perypetie, punkt kulminacyjny, rozwiązanie akcji),

potrafi zinterpretować zakończenie sztuki Moliera (brak przemiany tytułowego bohatera).

W stronę sentymentalizmu

Franciszek Karpiński, wybór sielanek; Jean Jacques Rousseau, Nowa Heloiza (fragmenty) (lektura uzupełniająca – poziom rozszerzony)


utworu, zna pojęcia takie jak: sentymentalizm,

powieść epistolarna, sielanka, dostrzega cechy sentymentalizmu

w omawianych utworach Karpińskiego i Rousseau (kreacja bohaterów i świata przedstawionego, język, tematyka utworów),

dostrzega współistnienie dwóch płaszczyzn fabularnych (odwołujący się do konwencji pasterskich oraz przytoczenie) w sielankach Karpińskiego,

potrafi wskazać cechy charakterystyczne powieści epistolarnej,

potrafi porównać sposób kreowania

40

obrazu miłości u Rousseau i Karpińskiego,

potrafi wskazać i omówić najważniejsze motywy pojawiające się w liryce religijnej F. Karpińskiego.

Co to znaczy być patriotą?

Julian Ursyn Niemcewicz, Powrót posła (lektura uzupełniająca)



kontekst historyczny, zna cechy gatunkowe komedii

politycznej, wie, czym jest literatura

zaangażowana, zna znaczenie słowa patriotyzm,

potrafi wymienić przejawy postawy patriotycznej (dawniej i współcześnie),

potrafi wyartykułować i omówić dydaktyczne przesłanie komedii J. Ursyna Niemcewicza,

do francuszczyzny, niechęć do reform, skąpstwo),

potrafi wskazać przykłady wykładu ważnych ówcześnie treści poetyckich oraz ich emocjonalnego wartościowania (praca z tekstem dramatycznym).

Publicystyka w służbie idei

Stanisław Staszic, Przestrogi dla Polski… (fragmenty) (lektura uzupełniająca)Hugo Kołłątaj, Do Stanisława Małachowskiego (fragmenty)

Uczeń: zna pojęcia takie jak: publicystyka,

pisma ulotne, czasopiśmiennictwo, Kuźnica Kołłątajowska, obiady czwartkowe, reforma,

zna czołowych polskich publicystów doby oświecenia (H. Kołłątaj, S. Staszic),

zna tytuły najważniejszych czasopism kulturalnych wydawanych w dobie oświecenia (np. „Monitor”, „Zabawy Przyjemne i Pożyteczne”),

analizuje język omawianych tekstów, wskazuje chwyty retoryczne,

omawia problematykę czytanych tekstów i wiąże ją z ówczesną sytuacją Polski,

wskazuje i rozróżnia cele perswazyjne w wypowiedzi literackiej,

potrafi wskazać elementy kompozycyjne ilustracji, omówić jej symbolikę,

odczytuje pozaliterackie teksty kultury,

41

stosując kod właściwy w danej dziedzinie sztuki.

Pieśń patriotyczna Ignacy Krasicki, Hymn do miłości ojczyzny


utworu, zna cechy gatunkowe hymnu i potrafi

odnaleźć je w utworze Krasickiego, potrafi nazwać środki poetyckie

charakterystyczne dla hymnu (np. apostrofa),

potrafi wskazać podobieństwa i różnice w analizowanych tekstach (kompozycja, treść, język),

wykorzystuje do interpretacji utworu potrzebny kontekst (np. historyczny, zna okoliczności wyboru Pieśni Legionów Polskich we Włoszech na hymn),

zna znaczenie słowa patriotyzm, potrafi wymienić przejawy postawy patriotycznej (dawniej i współcześnie),

przedstawia obraz ojczyzny utrwalony w poszczególnych tekstach.

ROMANTYZMWstęp (romantyzm)

Uczeń: zna ramy czasowe epoki, potrafi wyjaśnić pochodzenie oraz

znaczenie nazwy romantyzm, potrafi wymienić przemiany polityczne

i społeczne w Europie mające wpływ na epokę romantyzmu (np. epoka napoleońska, powstanie listopadowe, powstanie styczniowe, zabory, Wielka Emigracja),

potrafi wymienić główne cechy romantycznej sztuki,

zna style artystyczne charakterystyczne dla epoki romantyzmu (np. romantyzm, neogotyk, eklektyzm, neoromanizm),

potrafi omówić rozwój teatru oraz dramatu w okresie romantyzmu,

potrafi wymienić najważniejsze gatunki literackie charakterystyczne dla literatury romantycznej (np. powieść poetycka, listy, powieść gotycka, dramat romantyczny, ballada, poemat),

potrafi wskazać główne tematy, motywy pojawiające się w utworach

42

poetyckich doby romantyzmu, wyjaśnia ich znaczenie dla tworzenia treści uniwersalnych,

zna pojęcia: gorączka werterowska, choroba wieku, okres burzy i naporu (Sturm und Drang), Sybir, zesłanie, mesjanizm, winkeliedyzm, prometeizm, profetyzm, ballada, ból istnienia, werteryzm, bajronizm, orientalizm, egzotyka, epistolografia, salon artystyczny, gotycyzm, groza, niesamowitość, wajdelota, oniryzm, szekspiryzm, synteza sztuk, testament poetycki, bohater romantyczny, spiskowiec, wizjonerstwo, zaświaty.

Drogi romantycznego poznania

Friedrich Schlegel, Poezja (fragment)

Uczeń: zna następujące pojęcia: metafizyka,

nieskończoność, duchowość, romantyczna wrażliwość,

zna poglądy najważniejszych filozofów doby romantyzmu,

potrafi omówić poglądy romantycznych myślicieli dotyczące źródeł oraz granic ludzkiego poznania,

dostrzega rolę sztuk plastycznych w literaturze,

dostrzega rolę przyrody w kulturze romantycznej (np. integralny bohater utworu literackiego, korespondencja pomiędzy stanem duchowym bohatera a obrazem przyrody).

Duchowe pejzaże Caspara Davida Friedricha

Caspar David Friedrich, Wschód księżyca nad Morzem, Krzyż w górach, Morze lodowe, Fazy życia, *Kobieta w oknie (reprodukcje obrazów)

Uczeń: zna cechy malarstwa romantycznego, zwraca uwagę na motywy symboliczne

w malarstwie romantycznym, potrafi określić znaczenie przyrody i

barw w malarstwie romantycznym oraz jego korespondencję ze stanem duszy człowieka,

odczytuje pozaliterackie teksty kultury, stosując kod właściwy w danej dziedzinie sztuki,

odróżnia dzieła kultury wysokiej od tekstów kultury popularnej, stosuje kryteria pozwalające odróżnić arcydzieło od kiczu,

*rozpoznaje i charakteryzuje główne style w architekturze i sztuce,

*zna pojęcie syntezy sztuk, rozpoznaje jej cechy i ewolucję od romantyzmu do

43

współczesności.*Nastroje romantyczne w poezji europejskiej

Johann Wolfgang Goethe Król Olch; Samuel TaylorColeridge, *William Wordsworth Liryczne ballady

Uczeń: określa tematykę i problematykę

utworów, zna pojęcia: utwór programowy,

przełom romantyczny, preromantyzm, liryzm, ballada, manifest poetycki,

dostrzega w tekście Goethego cechy utworu programowego i potrafi je wskazać, odwołując się do konkretnych przykładów,

zna genezę omawianych utworów oraz wie, że inspiracją do ich napisania były motywy ludowe,

interpretuje teksty na poziomie dosłownym i metaforycznym,

wskazuje motywy charakterystyczne dla literatury romantycznej (np. noc, duchy, zjawy, niedopowiedzenia),

potrafi odnieść motywy pojawiające się w literaturze romantycznej do oświeceniowego kultur rozumu (racjonalizm),

dostrzega charakterystyczne dla literatury romantycznej środki artystycznego wyrazu,

zwraca uwagę na rolę przyrody w utworze, charakterystyczne dla epoki romantyzmu motywy i wątki.

Między klasycyzmem a romantyzmem

Adam Mickiewicz, Oda do młodości


utworu, zna pojęcia: utwór programowy,

przełom romantyczny, preromantyzm, liryzm, oda, manifest poetycki,

dostrzega w tekście Mickiewicza cechy utworu programowego i potrafi je wskazać, odwołując się do konkretnych przykładów,

interpretuje tekst na poziomie dosłownym i metaforycznym,

wie w czym wyrażał się prowokacyjny, rewolucyjny kształt utworu Mickiewicza (oda skierowana do młodości),

potrafi wskazać tzw. skrzydlate słowa obecne w tekście Mickiewicza (np. bez serc, bez ducha, to szkieletów ludy),

dostrzega charakterystyczne dla literatury romantycznej środki

44

artystycznego wyrazu, potrafi wskazać nawiązania do Ody do

młodości w utworach literackich innych artystów.

Romantyczność. Zapowiedź nowych orientacji w literaturze

Adam Mickiewicz, Romantyczność


utworu, zna pojęcia: utwór programowy,

przełom romantyczny, preromantyzm, liryzm, ballada,

dostrzega w tekście Mickiewicza cechy utworu programowego i potrafi je wskazać, odwołując się do konkretnych przykładów,

potrafi przedstawić opozycję serce, czucie – rozum i powiązać ją ze sporem między twórcami oświeceniowymi i romantycznymi,

zwraca uwagę na kreację świata przedstawionego w balladzie,

potrafi wskazać tzw. skrzydlate słowa obecne w tekście Mickiewicza (np. wiara i czucie silniej mówią do mnie niż mędrca szkiełko i oko ),

dostrzega charakterystyczne dla literatury romantycznej środki artystycznego wyrazu,

dostrzega motywy charakterystyczne dla literatury romantycznej (szaleństwo, nieszczęśliwa miłość, połączenie z zaświatami, pospólstwo, niezrozumienie, wyobcowanie).

Tajemnica bytu, tajemnica dziejów

Adam Mickiewicz, Świteź Uczeń: omawia tematykę i problematykę

utworu, dostrzega nawiązania do

sentymentalizmu, zauważa ludowość, inspirację

folklorem twórczo przetwarzanym przez Adama Mickiewicza,

dostrzega zręby romantycznego światopoglądu, wątki i motywy charakterystyczne dla romantycznej literatury (zbrodnia i kara, tajemniczość, noc, motywy wodne, nieszczęśliwa miłość, zdrada),

dostrzega sposób kreowania kategorii czasu oraz przestrzeni w balladach A. Mickiewicza, analizuje motywy fantastyczne,

45

*charakteryzuje synkretyzm rodzajowy ballady, odnosząc się do konkretnych jego elementów i interpretując jego znaczenie.

W świecie ballad Adam Mickiewicz, Lilije omawia problematykę i tematykę utworu,

wykorzystuje konteksty potrzebne do interpretacji utworu (potrafi odczytać nawiązanie do wydarzeń historycznych),

dostrzega nawiązania do sentymentalizmu, innowacyjność tekstów Mickiewicza,

zauważa ludowość, inspirację folklorem twórczo przetwarzanym przez A. Mickiewicza,

dostrzega zręby romantycznego światopoglądu, wątki i motywy charakterystyczne dla romantycznej literatury (zbrodnia i kara, tajemniczość, noc, motywy wodne, nieszczęśliwa miłość, zdrada),

dostrzega sposób kreowania kategorii czasu oraz przestrzeni w balladach A. Mickiewicza, analizuje motywy fantastyczne,

*charakteryzuje synkretyzm rodzajowy ballady, odnosząc się do konkretnych jego elementów i interpretując jego znaczenie.

Kim jest bohater IV części Dziadów?

Adam MickiewiczIV część Dziadów (lektura uzupełniająca – poziom podstawowy)

omawia tematykę i problematykę utworu,

zna pojęcia charakterystyczne dla romantyzmu, takie jak: werteryzm, szekspiryzm, choroba wieku, miłość romantyczna, bohater romantyczny, egotyzm, indywidualizm,

wie, że IV część Dziadów jest trzecią w kolejności częścią cyklu o tym samym tytule,

interpretuje IV część Dziadów jako traktat, opowieść o nieszczęśliwej miłości Gustawa (miłość romantyczna),

wykorzystuje potrzebne konteksty do interpretacji utworu, dostrzega wątki autobiograficzne w historii nieszczęśliwej miłości (związek Mickiewicza i Maryli Wereszczakówny),

Jak kocha Gustaw? Miłość romantyczna w IV części Dziadów


Dziady w IV części Dziadów Adama Mickiewicza


46

analizuje kolejne części opowieści Gustawa, zwraca uwagę na niejednoznaczność bohatera (Widmo, samobójca, nieszczęśliwy kochanek),

dostrzega rolę książek zbójeckich w historii nieszczęśliwego kochanka,

potrafi wskazać cechy charakterystyczne ideału romantycznej miłości,

rozpoznaje obecne w tekście wartości uniwersalne; określa ich rolę i związek z problematyką utworu oraz znaczenie dla budowania własnego systemu wartości.

Miłość romantyczna – antynomie bliskości i dystansu

Johann Wolfgang Goethe, Cierpienia młodego Wertera (fragmenty)(lektura uzupełniająca – poziom podstawowy)


utworu, zna cechy gatunkowe powieści

epistolarnej, zna pojęcia takie jak: Sturm und

Drang, gorączka werterowska, choroba wieku, epistolografia, werteryzm, werteriada, preromantyzm,

zna podstawowe fakty dotyczące życia i twórczości J.W. Goethego,

zwraca uwagę na sposób prowadzenia narracji w Cierpieniach młodego Wertera,

potrafi określić wpływ Goethego i Cierpień młodego Wertera na twórczość polskich artystów doby romantyzmu i późniejszych epok.

Sonety krymskie. Samotny bohater

Adam Mickiewicz, Stepy Akermańskie, Pielgrzym, Mogiły haremu


utworów, zna cechy gatunkowe sonetu i potrafi

je wskazać w omawianych utworach, wykorzystuje potrzebne konteksty do

interpretacji utworu, zna genezę Sonetów krymskich A. Mickiewicza,

zna pojęcia takie jak: sonet, orientalizm, egzotyzm, walenrodyzm, porte parole, autobiografizm, sonetomania,

potrafi określić rolę podróży w biografii romantycznego poety (czas dojrzewania, zdobywania cennych doświadczeń),

dostrzega tożsamość podmiotu lirycznego i autora cyklu,

Sonety krymskie. Romantyk na szczytach gór

Adam Mickiewicz, Droga nad przepaścią w Czufut–Kale

Sonety krymskie. Romantyczna poezja ruin

Adam Mickiewicz, BakczysarajAndrzej Stasiuk, Jadąc do Babadag (fragment, w kontekście)

47

potrafi przedstawić kompozycję cyklu, zwraca uwagę na środki artystycznego wyrazu tworzące nastrojowość Sonetów krymskich,

charakteryzuje postać bohatera lirycznego Sonetów krymskich,

zwraca uwagę na bajroniczne cechy bohatera lirycznego Mickiewicza,

zauważa, że w Sonetach krymskich pojawia się motyw spotkania człowieka z siłami natury, jej potęgą,

zwraca uwagę na obecność motywów wodnych i górskich charakterystycznych dla literatury polskiego romantyzmu,

zauważa językowe nowatorstwo Mickiewicza (np. orientalne zapożyczenia, obrazowanie poetyckie),

*dokonuje analizy porównawczej utworów,

*rozpoznaje aluzje literackie i określa ich znaczenie w interpretacji utworów..

*Tajemnica i groza

Edgar Alan Poe – wybrane opowiadania (lektura uzupełniająca – poziom rozszerzony)


utworu, zna cechy gatunkowe opowiadania i

potrafi je wskazać w tekście, zna pojęcia: fantastyka, frenetyzm,

powieść grozy, powieść gotycka, powieść kryminalna, powieść szpiegowska,

zna podstawowe fakty z biografii E.A. Poego,

dostrzega motywy fantastyczne, analizuje kreację świata w wybranych opowiadaniach pisarza,

potrafi wskazać językowe środki tworzące w utworach pisarza nastrój grozy, niedopowiedzenia, tajemnicy,

potrafi wskazać nawiązania do twórczości pisarza w literaturze późniejszych epok oraz określić jego wpływ na rozwój światowej literatury (powieść kryminalna, detektywistyczna)

Udręka moralnej powinności

Adam Mickiewicz Konrad Wallenrod


utworu, zna cechy gatunkowe powieści

poetyckiej i potrafi je wskazać w

48

utworze, zna pojęcia takie jak: powieść

poetycka, bajronizm, historyzm, maska historyczna, indywidualizm, tragizm, język ezopowy, spiskowiec, walenrodyzm,

dostrzega w konstrukcji postaci tytułowego bohatera nawiązania bajroniczne,

odnosi historię opisaną w powieści poetyckiej Mickiewicza do aktualnej sytuacji Polski i wyjaśnia dlaczego autor zdecydował się na wykorzystanie kostiumu historycznego,

rozpoznaje obecne w utworze wartości uniwersalne i narodowe, określa ich rolę i związek z problematyką utworu oraz znaczenie dla budowania własnego systemu wartości (zna rolę utworu w historii Polski).

Poetyka tajemnicy. Romantyczna powieść poetycka

Uczeń: zna podstawowe cechy powieści

poetyckiej, potrafi wskazać jej cechy w konkretnym utworze,

zna pojęcia charakterystyczne dla powieści: akcja wierzchołkowa (ukazanie jedynie najważniejszych epizodów dramatycznych, świadome wprowadzanie luk i niedopowiedzeń, nierespektowanie zasady przyczynowo-skutkowej akcji, zastosowanie inwersji czasowej),

potrafi wymienić przykłady powieści poetyckich w literaturze polskiej (np. Maria A. Malczewskiego, Grażyna A. Mickiewicza) i omówić ich cechy gatunkowe, odnosząc się do konkretnych przykładów z tekstu.

Bóg, szatan, człowiek. O Fauście J.W. Goethego

Johann Wolfgang Goethe, Faust (fragmenty), (lektura uzupełniająca – poziom podstawowy)


utworu, zna pojęcia: teodycea, motyw

faustyczny, manicheizm, wskazuje na środki artystycznego

wyrazu i omawia ich funkcje w tekście,

wskazuje na elementy charakterystyczne dla epoki oświecenia i romantyzmu obecne w tekście,

49

określa rolę Fausta w rozwoju kultury późniejszych epok, wskazuje nawiązania do utworu.

Dokumentaryzm i metafizyka w III części Dziadów Adama Mickiewicza

Adam Mickiewicz, III część Dziadów


utworu, wskazuje na środki artystycznego

wyrazu i omawia ich funkcje w tekście,

zna pojęcia takie jak: tragizm, bohater romantyczny, pycha romantyczna, bajronizm, Sybir, represje, Filomaci i Filareci, prometeizm, indywidualizm, improwizacja, milenaryzm, profetyzm,

wskazuje na elementy charakterystyczne dla epoki romantyzmu obecne w tekście

zna genezę powstania III części Dziadów, potrafi odnieść sytuację przedstawioną w tekście do wydarzeń z życia Adama Mickiewicza,

charakteryzuje postać głównego bohatera utworu Mickiewicza (ewolucja od werteryzmu poprzez bajronizm, walenrodyzm do prometejskiego patriotyzmu),

wyjaśnia pojęcia: milenaryzm, mesjanizm, potrafi podać przykłady martyrologii narodu polskiego ukazanej w III części Dziadów (zasłanie na Sybir, śledztwa, morderstwa, opowieść o Ciechowskim, konstrukcja postaci pani Rollison),

rozpoznaje podstawowe motywy, takie jak: sen, oniryzm, symbolika liczb, bunt,

analizuje budowę dramatu (9 luźno powiązanych ze sobą scen, prolog, Ustęp),

zwraca uwagę na językową warstwę utworu – analizuje środki artystycznego wyrazu, zwraca uwagę na sposób wypowiadania się głównego bohatera,

potrafi wskazać nawiązania do III części Dziadów w literaturze późniejszych epok.

Manifestacja wielkości i małości


Konrad w teatralnych konkretyzacjach


Dramat czy opera? Bal w III części Dziadów


Dziady w III części Dziadów Adama Mickiewicza


Kordian. Dramat o współczesnej polityce

Juliusz Słowacki, Kordian Uczeń: omawia problematykę i tematykę

utworu,

50

wskazuje na środki artystycznego wyrazu i omawia ich funkcje w tekście,

omawia świat przedstawiony i charakteryzuje bohaterów dramatu,

wykorzystuje do interpretacji utworu potrzebne konteksty (zna sytuację polityczną Polski po klęsce powstania listopadowego – represje, Wielka Emigracja),

dostrzega w utworze charakterystyczne cechy romantyzmu,

rozpoznaje w utworze wartości uniwersalne i narodowe, określa ich rolę i związek z problematyką utworu oraz znaczenie dla budowania własnego systemu wartości.

Kordian. Marzenie o czynach i dorastanie do czynu

Juliusz Słowacki, Kordian Uczeń: omawia problematykę i tematykę

utworu, zwraca uwagę na rolę podróży w dojrzewaniu bohatera, interpretuje monolog Kordiana,

wskazuje na środki artystycznego wyrazu i omawia ich funkcje w tekście,

omawia świat przedstawiony i charakteryzuje bohaterów dramatu,

analizując historię tytułowego bohatera, zwraca uwagę na takie pojęcia, jak: werteryzm, bezsens istnienia, choroba wieku, jaskółczy niepokój,

zwraca uwagę na kontekst filozoficzny – potrafi wyjaśnić ideę winkelriedyzmu i odnieść ją od mickiewiczowskiej wizji mesjanizmu, wskazując na podobieństwa i różnice,

rozpoznaje w utworze wartości uniwersalne i narodowe, określa ich rolę i związek z problematyką utworu oraz znaczenie dla budowania własnego systemu wartości..

Spisek koronacyjny. Klęska czy zwycięstwo Kordiana?

Juliusz Słowacki, Kordian Uczeń: omawia tematykę i problematykę

utworu (poddaje analizie trzeci akt dramatu, zwracając uwagę na kreację postaci Kordiana – spiskowca, interpretuje takie symboliczne elementy, jak Imaginacja i Strach,

wykorzystuje do interpretacji utworu

51

niezbędny kontekst historyczny, dokonuje interpretacji porównawczej:

potrafi wskazać podobieństwa i różnice pomiędzy Kordianem a Konradem z III części Dziadów Adama Mickiewicza i stwierdzić, z czego one wynikają.

Kordian jako widowisko

Juliusz Słowacki, Kordian Uczeń: dostrzega walory dramaturgiczne oraz

teatralne utworu Słowackiego, zna najważniejsze przemiany w teatrze

i dramacie, które zaszły w okresie romantyzmu,

*porównuje różnorodne propozycje odczytania tego samego utworu literackiego,

*dostrzega i komentuje wartości estetyczne utworu literackiego,

*porównuje teksty kultury z uwzględnieniem różnorodnych kontekstów.

Liryka wyznania w polskiej poezji romantycznej

Juliusz Słowacki, Testament mój


utworu, dostrzegając elementy testamentu poetyckiego artysty,

dostrzega podsumowanie, którego dokonuje podmiot liryczny, żegnając się z przyjaciółmi i współczesnym mu pokoleniem romantyków,

przedstawia propozycję interpretacji utworu z uwzględnieniem potrzebnych kontekstów (w tym biograficznego i historycznego),

rozpoznaje obecne w utworze wartości uniwersalne i narodowe; określa ich rolę i związek z problematyką utworu oraz znaczenie dla budowania własnego systemu wartości,

zwraca uwagę na środki artystycznego wyrazu obecne w utworze Słowackiego

Sen o Polsce i sąd nad Polakami

Juliusz Słowacki, Grób Agamemnona


utworu, wymienia środki artystycznego wyrazu

zastosowane przez poetę (w tym cechy charakterystyczne dla romantyzmu)

zna pojęcia: poemat dygresyjny, poezja tyrtejska,

wie, że utwór stanowi część poematu dygresyjnego Słowackiego Podróż do

52

Ziemi Świętej z Neapolu, dołączonym do wydania Lilli Wenedy,

przedstawia propozycję interpretacji utworu z uwzględnieniem potrzebnych kontekstów (w tym historycznego),

rozpoznaje obecne w utworze wartości uniwersalne i narodowe; określa ich rolę i związek z problematyką utworu oraz znaczenie dla budowania własnego systemu wartości.

Rewizja romantycznego kultu poety

Zygmunt Krasiński, Nie-Boska komedia


utworu, wymienia środki artystycznego wyrazu

zastosowane przez poetę (w tym cechy charakterystyczne dla romantyzmu),

wykorzystuje niezbędne konteksty do interpretacji utworu, zna podstawowe fakty z biografii Zygmunta Krasińskiego,

analizuje budowę utworu, dostrzega podział kompozycyjny na dramat domowy i dramat społeczny,

rozpoznaje nawiązania do tradycji średniowiecznego moralitetu obrazującego odwieczną walkę dobra ze złem,

dostrzega motywy historiozoficzne obecne w Nie-Boskiej komedii Krasińskiego,

interpretuje utwór na poziomie dosłownym i metaforycznym,

*rozpoznaje w utworze cechy stylu indywidualnego autora i zestawia je z cechami stylu epoki..

Niepokojąca uroda romantycznego dziecka

Zygmunt Krasiński, Nie-Boska komedia*William Worsworth, Oda do dziecka

*William Wordsworth, Oda o przeczuciach nieśmiertelności ze wspomnień wczesnego dzieciństwa (fragment)

Uczeń: rozpoznaje obecne w utworze motywy

(w tym motyw dziecka, będący jednym z najczęściej pojawiających się w literaturze romantycznej),

zwraca uwagę na różne sposoby wykorzystania motywu dziecka w romantycznej kulturze,

charakteryzuje bohatera – postać Orcia, zwracając uwagę na symbolikę ułomności bohatera.


Rewolucyjne inferno


Uczeń: zna znaczenie pojęcia rewolucja,

53

interpretuje wizję rewolucji obecną w utworze Krasińskiego,

interpretuje obrazy rewolucyjnego świata utrwalone w Nie-Boskiej komedii Krasińskiego, zwracając uwagę na ich wymiar symboliczny,

rozpoznaje nawiązania do tradycji średniowiecznego moralitetu obrazującego odwieczną walkę dobra ze złem, Boskiej komedii Dantego,

analizuje środki artystycznego wyrazu tworzące nastrój Nie-Boskiej komedii Krasińskiego.

Sąd nad nie-boskim światem


Uczeń: rozpoznaje nawiązania do tradycji

średniowiecznego moralitetu obrazującego odwieczną walkę dobra ze złem, Boskiej komedii Dantego,

analizuje środki artystycznego wyrazu tworzące nastrój Nie-Boskiej komedii Krasińskiego

Podzielić się doświadczeniem. O liście romantycznym

Juliusz Słowacki, Listy do matki (fragment)Juliusz Słowacki, Rozłączenie


utworów, wskazuje na cechy romantyczne w

utworach, zna pojęcia: epistolografia, egotyzm,

list intymny, dziennik, pamiętnik, esej, zna podstawowe cechy romantycznej

epistolografiii pokazuje je na przykładzie tekstu Słowackiego,

dostrzega w utworach Słowackiego cechy listu- wyznania,

wykorzystuje do interpretacji utworu niezbędne konteksty,

zwraca uwagę na środki artystycznego wyrazu obecne w utworach J. Słowackiego,


Początek i koniec Pana Tadeusza

Adam Mickiewicz, Pan Tadeusz


utworu, wykorzystuje niezbędne konteksty do

interpretacji utworu (genezę utworu, biografię Mickiewicza)

zna cechy gatunkowe epopei, potrafi uzasadnić, że utwór Mickiewicza może być traktowany jako narodowa epopeja,

54

wskazuje środki artystycznego wyrazu i określa ich funkcję,


*dostrzega synkretyzm rodzajowy i gatunkowy Pana Tadeusza,

analizuje kompozycję Pana Tadeusza.Obrazy życia dawnej Rzeczypospolitej: zajazd, sejmik, uczta

Adam Mickiewicz, Pan Tadeusz*Henryk Rzewuski, Pamiątki Soplicy (lektura uzupełniająca – poziom rozszerzony)


utworu, dokonuje interpretacji porównawczej

tekstów, zna pojęcia: gawęda, pamiętnik, silva

rerum, kultura szlachecka, zaścianek, zajazd, sejmik szlachecki, historyzm, sarmatyzm, idealizacja,

zauważa wpływ tekstu Rzewuskiego na Mickiewicza i kształt szlacheckiego świata utrwalony w jego utworze,

analizuje środki artystycznego wyrazu, sposób prowadzenia narracji,


*określa rolę języka jako narzędzia wartościowania w tekstach literackich,

*wskazuje cechy stylu indywidualnego i typowego w utworze.

Konterfekty bohaterów Pana Tadeusza. Wojski Hreczecha



fragmentu, wskazuje na środki artystycznego

wyrazu i określa ich znaczenie w utworze,

wskazuje na cechy charakterystyczne dla romantyzmu obecne w utworze,

zna pojęcie konterfektu, rozpoznaje obecne w utworze wartości uniwersalne i narodowe; określa ich rolę i związek z problematyką utworu oraz znaczenie dla budowania własnego systemu wartości,

charakteryzuje postać Wojskiego Hreczechy, zwracając uwagę na cechy czyniące z bohatera reprezentanta

55

polskiej szlachty.Szlacheckie gawędy

Adam Mickiewicz, Pan Tadeusz*Henryk Rzewuski, Pamiątki Soplicy (lektura uzupełniająca – poziom rozszerzony)

Uczeń: zna pojęcia: gawęda, pamiętnik, silva

rerum, kultura szlachecka, zaścianek, zajazd, sejmik szlachecki, historyzm, sarmatyzm, idealizacja,

zna cechy gatunkowe gawędy i wskazuje je w tekście,

potrafi scharakteryzować życie szlachty w Rzeczypospolitej, analizując konkretne fragmenty tekstów Mickiewicza i Rzewuskiego,


zwraca uwagę na cechy charakterystyczne języka Rzewuskiego i Mickiewicza, analizuje środki artystycznego wyrazu, sposób prowadzenia narracji,

dostrzega obecny w utworach obu artystów motyw trwania i przemijania, określa rolę obrazu kraju lat dziecinnych wykreowanego przez Mickiewicza w kulturze polskiej kolejnych epok (np. E. Orzeszkowa, S. Żeromski, W. Gombrowicz).

Jam jest Jacek Soplica...



fragmentu, wskazuje na środki artystycznego

wyrazu i określa ich znaczenie w utworze,

wskazuje na cechy charakterystyczne dla romantyzmu obecne w utworze,

charakteryzuje świat przedstawiony i bohaterów (opisuje dzieje i przeobrażenia postaci Jacka Soplicy),

dostrzega w kreacji Jacka Soplicy ewolucję bohatera romantycznego,

dostrzega w utworze cechy charakterystyczne dla romantyzmu (bajronizm).

*Idea napoleońska w Panu Tadeuszu



fragmentu, charakteryzuje świat przedstawiony w

utworze,

56

wskazuje na środki artystycznego wyrazu i interpretuje ich znaczenie,

wykorzystuje do interpretacji utworu potrzebny kontekst (zna wydarzenia historyczne związane z epoką napoleońską),


*rozpoznaje w utworze aluzję literacką i określa jje znaczenie w intepretacji utworu.

Hołd złożony bohaterowi walki o wolność

Cyprian Kamil Norwid, Bema pamięci żałobny rapsod


utworu, charakteryzuje świat przedstawiony w

utworze, wskazuje na środki artystycznego

wyrazu i interpretuje ich znaczenie, wykorzystuje do interpretacji utworu

potrzebny kontekst (w tym historyczny – wie, kim był generał Józef Bem i jaką rolę odegrał w walce o narodowe wyzwolenie),

rozpoznaje w utworze Norwida lirykę inwokacyjna, utwór okolicznościowy, wskazuje cechy gatunku,

rozpoznaje w utworze Norwida nawiązania do średniowiecznej tradycji pogrzebowej,

rozpoznaje podstawowe motywy w utworze (przemijanie),zwraca uwagę na środki artystycznego wyrazu obecne w utworze Norwida, kompozycję wiersza,

*rozpoznaje i charakteryzuje styl indywidualny oraz cechy stylu typowego epoki obecne w utworze.

*Sens dziejów, czyli historiozofia w tragedii Lilla Weneda

Juliusz Słowacki, Lilla Weneda

Uczeń: omawia tematykę problematykę




potrzebny kontekst, zna genezę utworu,

57

zna pojęcia: historiozofia, poemat, kronika, cykl literacki, osjanizm, mitologia celtycka, mitologia gotycka, aluzja, tragizm, komizm, intertekstualność,

potrafi scharakteryzować oraz omówić rolę motywów wodnych pojawiających się w tragedii Słowackiego (np. jezioro Gopło),

odczytuje na poziomie dosłownym oraz metaforycznym obraz ginącego narodu,

*odnajduje nawiązania do mitologii celtyckiej, gotyckiej, Szekspira, Eurypidesa, Dantego, Calderona de la Barci, Cervantesa (na poziomie wykorzystania technik dramaturgicznych i wyzyskania określonych motywów oraz konceptów),

*dostrzega mieszanie konwencji (przemieszanie tragizmu z komizmem, frenezji z groteską), które nadają wizji świata w tragedii Słowackiego – wielokształtności i wyrazistości,

*potrafi wskazać nawiązania do Lilli Wenedy w literaturze i sztuce późniejszych epok (np. M. Pawlikowska-Jasnorzewska, J. Lechoń, J. Malczewski).

Topos heroicznej ofiary w tragedii Lilla Weneda

Juliusz Słowacki, Lilla Weneda

Uczeń: zna pojęcia: heroizm, topos, wskazuje na obecne w utworze toposy

i interpretuje ich znaczenie, interpretuje utwór Słowackiego na

poziomie dosłownym i metaforycznym,

potrafi zinterpretować wybrane symbole obecne w dramacie (np. dwugłowy wódz, harfa),

*potrafi wskazać nawiązania do Lilli Wenedy w literaturze i sztuce późniejszych epok (np. M. Pawlikowska-Jasnorzewska, Jan Lechoń, J. Malczewski)

W piekle epoki C.K. Norwida

Cyprian Kamil Norwid Larwa, SfinksWiesław Rzońca, Norwida romantyzm polski (fragment)



utworze,

58

wskazuje na środki artystycznego wyrazu i interpretuje ich znaczenie,

wykorzystuje do interpretacji utworu potrzebny kontekst,

wykorzystuje tekst naukowy do interpretacji utworu,

wykorzystuje do interpretacji utworu niezbędne konteksty, zna najważniejsze fakty z biografii C.K. Norwida,

potrafi omówić charakter twórczości C.K. Norwida oraz uzasadnić jego odmienność na tle innych artystów epoki,

*charakteryzuje styl indywidualny poety oraz cechy stylu epoki, zwracając uwagę na neologizmy, neosemantyzmy,

potrafi określić wpływ twórczości Norwida na artystów kolejnych epok.

*Muzyka, która mówi

Cyprian Kamil Norwid Fortepian Szopena, Czarne Kwiaty





potrzebny kontekst, wykorzystuje do interpretacji utworu

niezbędne konteksty, zna najważniejsze fakty z biografii C.K. Norwida,

*charakteryzuje styl indywidualny poety oraz cechy stylu epoki, zwracając uwagę na neologizmy, neosemantyzmy,

potrafi określić wpływ twórczości Norwida na artystów kolejnych epok

odczytuje teksty na poziomie dosłownym i metaforycznym, odczytuje wybrane symbole.

*O wartościach w perspektywie wieczności

*Cyprian Kamil Norwid, Promethidion (fragmenty)



wyrazu i interpretuje ich znaczenie, charakteryzuje świat przedstawiony i

bohaterów utworu, rozpoznaje konwencje literackie,

59

określa i wskazuje ich cechy w utworze,

*rozpoznaje elementy stylu indywidualnego poety oraz cechy stylu epoki obecne w utworze,

zna cechy gatunkowe poematu dydaktycznego, wskazuje je w tekście,

wykorzystuje do interpretacji utworu niezbędne konteksty.

POZYTYWIZMWstęp (pozytywizm)

Uczeń: potrafi wskazać ramy czasowe epoki

oraz powiązać je z istotnymi wydarzeniami historycznymi (Polska i świat),

potrafi omówić znaczenie nazwy pozytywizm,

zna główne idee epoki pozytywizmu: praca organiczna, praca u podstaw, asymilacja mniejszości, emancypacja kobiet, scjentyzm, utylitaryzm, agnostycyzm, ewolucjonizm,

potrafi wymienić oraz omówić najważniejsze cechy stylów takich jak: realizm, historyzm, akademizm, eklektyzm,

potrafi wskazać najważniejsze przejawy rozwoju teatru w dobie pozytywizmu,

zna gatunki literackie charakterystyczne dla epoki pozytywizmu,

potrafi wyjaśnić następujące pojęcia: asymilacja, emancypacja, realizm, germanizacja, rusyfikacja, kapitalizm, uprzemysłowienie, wysadzenie z siodła, Syberia, praca organiczna, praca u podstaw, Szkoła Główna, zabór, empiryzm, determinizm, naturalizm, dagerotyp, sztuka tendencyjna, publicystyka, powieść (psychologiczna, naturalistyczna, polifoniczna)

*W poszukiwaniu prawdy o świecie –realizm

*Honoré de Balzac, Ojciec Goriot



wyrazu i interpretuje ich znaczenie, charakteryzuje świat przedstawiony i

bohaterów utworu, wykorzystuje do interpretacji

60

niezbędne konteksty, zna podstawowe fakty z życiorysu Balzaca, potrafi omówić wpływ jego twórczości na rozwój literatury europejskiej,

zna cechy gatunkowe powieści, potrafi omówić cechy realizmu i

naturalizmu jako stylów dominujących w epoce pozytywizmu oraz wskazać ich elementy w powieści Balzaca

*rozpoznaje i charakteryzuje styl indywidualny oraz cechy stylu epoki w utworze.

*Kariera i jej cena. Eugeniusz de Rastigniac

*Honoré de Balzac, Ojciec Goriot

Uczeń: charakteryzuje świat przedstawiony i

głównych bohaterów powieści Balzaca,


rozpoznaje obecne w utworach literackich wartości uniwersalne i narodowe; określa ich rolę i związek z problematyką utworu oraz znaczenie dla budowania własnego systemu wartości.

Brzemię powstania styczniowego

Adam Asnyk, Nad głębiami, Miejmy nadzieję


utworu, wskazuje środki artystycznego wyrazu

i interpretuje ich znaczenie, zna podstawowe fakty z życiorysu A.

Asnyka i potrafi odnieść je do tematyki twórczości artysty,

zna cechy gatunkowe sonetu i wskazuje je w utworze,

dostrzega takie motywy w twórczości Asnyka, jak: związek człowieka z przyrodą, potrzeba podporządkowania interesów jednostki – interesowi społecznemu,

dostrzega w twórczości poety i potrafi omówić elementy pozytywistycznego scjentyzmu, sceptycyzmu poznawczego,

*rozpoznaje i interpretuje aluzje literackie obecne w utworze,

*charakteryzuje styl indywidualny poety oraz dostrzega wpływ tradycji romantycznej na twórczość Asnyka.

Poetycka baśń o Eliza Orzeszkowa, Gloria Uczeń:

61

powstaniu styczniowym – Gloria victis

victis omawia tematykę i problematykę utworu,

wskazuje środki artystycznego wyrazu i interpretuje ich znaczenie,

wykorzystuje do interpretacji utworu niezbędne konteksty (w tym historyczny),

zna cechy gatunkowe noweli, potrafi wyjaśnić znaczenie tytułu

utworu E. Orzeszkowej, rozpoznaje konwencje literackie i

określa ich cechy w utworach, rozpoznaje obecne w utworach

literackich wartości uniwersalne i narodowe; określa ich rolę i związek z problematyką utworu oraz znaczenie dla budowania własnego systemu wartości.

*dostrzega związek języka z obrazem świata,

*rozpoznaje sty indywidualny dzieła literackiego.

Idea społeczeństwa jako wspólnoty

Eliza Orzeszkowa, Nad Niemnem



i interpretuje ich znaczenie, wykorzystuje do interpretacji utworu

niezbędne konteksty (w tym historyczny), zna podstawowe fakty z życiorysu E. Orzeszkowej,

rozpoznaje obecne w utworach literackich wartości uniwersalne i narodowe; określa ich rolę i związek z problematyką utworu oraz znaczenie dla budowania własnego systemu wartości,

zna cechy gatunkowe powieści, dostrzega w tekście Orzeszkowej i potrafi scharakteryzować elementy epopeiczne, panoramiczne, korespondujące z Panem Tadeuszem A. Mickiewicza (intertekstualność),

rozpoznaje w utworze sposoby kreowania świata przedstawionego i bohaterów,

*rozpoznaje aluzje literackie i symbole kulturowe oraz interpretuje ich znaczenie,

*przeprowadza interpretację i analizę

62

porównawczą utworów literackich.Lalka – „powieść z wielkich pytań naszej epoki”

Bolesław Prus, Lalka Uczeń: omawia tematykę i problematykę


i interpretuje ich znaczenie, rozpoznaje w utworze sposoby

kreowania świata przedstawionego i postaci,

wykorzystuje do interpretacji utworu niezbędne konteksty, zna podstawowe fakty z życiorysu B. Prusa (w tym epizod powstańczy),

rozpoznaje obecne w utworach literackich wartości uniwersalne i narodowe; określa ich rolę i związek z problematyką utworu oraz znaczenie dla budowania własnego systemu wartości

interpretuje Lalkę jako powieść dojrzałego realizmu,

dostrzega i charakteryzuje bogactwo epizodów, zróżnicowanie narracji obecnej w powieści,

dostrzega w powieści rozprawę z takimi ideałami epoki, jak: asymilacja Żydów, emancypacja kobiet, praca u podstaw i praca organiczna, odnosząc się do konkretnych przykładów z tekstu,

*charakteryzuje styl indywidualny autora oraz wskazuje na elementy stylu epoki obecne w utworze.

Warszawa w Lalce Bolesława Prusa


fragmentu utworu, charakteryzuje sposoby kreowania

świata przedstawionego w utworze, wykorzystuje do interpretacji utworu

niezbędne konteksty, potrafi przedstawić obraz Warszawy pojawiający się w Lalce,

rozpoznaje w utworze motywy i toposy, wiąże obraz miasta z motywem locus horridus,

*dostrzega rolę języka jako narzędzia wartościowania w tekstach literackich,

*zestawia tekst literacki z innymi tekstami kultury..

Jak mówią Bolesław Prus, Lalka Uczeń:

63

bohaterowie Lalki Bolesława Prusa albo o indywidualizacji języka

rozróżnia pojęcie stylu i stylizacji, rozumie ich znaczenie w tekście,

*rozpoznaje i charakteryzuje styl indywidualny (dzieła literackiego, autora) oraz styl typowy (gatunku literackiego, prądu literackiego, epoki) i wykorzystuje tę wiedzę w interpretacji utworu literackiego,

*zna znaczenie słowa idiolekt, potrafi wskazać cechy

charakterystyczne języka poszczególnych postaci w powieści.

Wariat i awanturnik? – czyli kim jest Stanisław Wokulski



bohaterów w utworze, wykorzystuje do interpretacji utworu

niezbędne konteksty, analizuje budowę utworu, zwraca

uwagę na niejednoznaczność otwartego zakończenia powieści.

Zagadkowa miłość Wokulskiego



świata przedstawionego i bohaterów w utworze,


*określa rolę języka jako narzędzia wartościowania w tekstach literackich.

Ignacy Rzecki. Subiekt, żołnierz, filozof

Bolesław Prus, Lalka Uczeń: omawia problematykę i tematykę

fragmentu utworu, rozpoznaje sposoby kreowania

bohaterów w utworze, wykorzystuje do interpretacji utworu

niezbędne konteksty (w tym historyczny),


dostrzega w utworxze cechy charakterystyczne epoki,

*rozpoznaje i charakteryzuje styl indywidualny.

Dwa modele Bolesław Prus, Z legend Uczeń:

64

władzy dawnego Egiptu omawia tematykę i problematykę utworu,

rozpoznaje sposoby kreowania świata przedstawionego i bohaterów,

zna cechy gatunkowe noweli, wie, czym był język ezopowy, cenzura,

legenda i potrafi odnieść te pojęcia do problematyki podejmowanej przez Prusa w utworze,

dostrzega kostium historyczny, którym Prus posługuje się w utworze (wymienia jego elementy).

Prawda i mit, czyli historia w Potopie Henryka Sienkiewicza

Henryk Sienkiewicz, Potop Uczeń: omawia problematykę i tematykę

utworu, rozpoznaje sposoby kreowania świata

przedstawionego i bohaterów, zna cechy gatunkowe powieści

historycznej i wskazuje je w tekście, rozpoznaje konwencję literacką w

utworze, przedstawia propozycję interpretacji

utworu z uwzględnieniem potrzebnych kontekstów,

po analizie dawnych tekstów dostrzega i charakteryzuje różnice w języku,


Obraz Polaków w Potopie



przedstawionego i bohaterów, wskazuje środki artystycznego wyrazu

i interpretuje ich znaczenie, zna cechy gatunkowe powieści

historycznej i wskazuje je w tekście, rozpoznaje konwencję literacką w

utworze wykorzystuje do interpretacji utworu

niezbędne konteksty, w tym historyczny,

*rozpoznaje styl indywidualny dzieła literackiego oraz pisarza.

Od warchoła do Hektora częstochowskiego


utworu,

65

– dynamika postaci Kmicica

rozpoznaje sposoby kreowania świata przedstawionego i bohaterów,

zna cechy gatunkowe powieści historycznej i wskazuje je w tekście,

rozpoznaje konwencję literacką w utworze,



Archaizacja w powieści historycznej

Henryk Sienkiewicz, Potop Uczeń: rozumie pojęcie stylu i stylizacji,

rozumie ich znaczenie w tekście, rozumie pojęcia: archaizacja,

archaizm, potrafi scharakteryzować rodzaje

archaizmów (np. składniowe, fleksyjne, znaczeniowe) i podać ich przykłady w tekście Sienkiewicza,

omawia powody zastosowania archaizacji w powieści historycznej Sienkiewicza oraz jej wpływ na recepcję całego utworu literackiego,

*charakteryzuje styl indywidualny dzieła literackiego.

Petersburg – miasto piekło

Fiodor Dostojewski, Zbrodnia i kara

*wybrane eseje Gustawa Herlinga-Grudzińskiego (Dwugłos o sumieniu Raskolnikowa)



przedstawionego i bohaterów, wskazuje na środki artystycznego

wyrazu i interpretuje ich znaczenie, rozpoznaje konwencję literacką w

utworze, dostrzega obecność motywu miasta i

różnorodne jego ujęcia w literaturze XIX-wiecznej,

zwraca uwagę na środki językowe użyte przez Dostojewskiego w opisach Petersburga i ich wpływ na kształtowanie klimatu miejskiej przestrzeni,

wskazuje elementy naturalistyczne w opisie miasta,

*charakteryzuje styl indywidualny i wykorzystuje tę wiedzę do interpretacji

66

utworu *rozpoznaje cechy gatunkowe eseju i

analizuje jego strukturę.Motywy buntu i zbrodni Rodiona Raskolnikowa

Fiodor Dostojewski, Zbrodnia i kara*wybrane eseje Gustawa Herlinga–Grudzińskiego (Dwugłos o sumieniu Raskolnikowa)



przedstawionego i bohaterów, rozpoznaje konwencję literacką w

utworze, rozpoznaje w utworze motyw buntu i

zbrodni, interpretuje jego znaczenie, potrafi wskazać elementy czyniące z

utworu Dostojewskiego powieść polifoniczną i omówić ich wpływ na kształt historii głównego bohatera,

*rozpoznaje cechy gatunkowe eseju i analizuje jego strukturę,

*rozpoznaje w utworze słownictwo o charakterze wartościującym, dostrzega rolę języka w kreowaniu świata przedstawionego.

Ważne dialogi – gra o prawdę

Fiodor Dostojewski, Zbrodnia i kara*wybrane eseje Gustawa Herlinga-Grudzińskiego (Dwugłos o sumieniu Raskolnikowa)



przedstawionego i bohaterów, dostrzega polifonię powieści

Dostojewskiego, rozpoznaje obecne w utworze wartości

uniwersalne i narodowe; określa ich rolę i związek z problematyką utworu oraz znaczenie dla budowania własnego systemu wartości,

*rozpoznaje cechy gatunkowe eseju i analizuje jego strukturę

*rozpoznaje w utworze słownictwo o charakterze wartościującym, dostrzega rolę języka w kreowaniu świata przedstawionego.

Racja serca – postać Soni w świetle teologii prawosławnej ikony




przedstawionego i bohaterów zna znaczenie pojęć: ikona, teologia,

prawosławie, deizm, wierności na drodze do moralnego

odrodzenia, rozpoznaje obecne w utworze wartości

67

uniwersalne i narodowe; określa ich rolę i związek z problematyką utworu oraz znaczenie dla budowania własnego systemu wartości.

Swidrygajłow – bies, ego alter Rodiona czy postać tragiczna?




przedstawionego i bohaterów zna znaczenie pojęć: bies, alter ego,

bohater tragiczny, dostrzega w postaci bohatera cechy

bohatera tragicznego, rozpoznaje obecne w utworze wartości

uniwersalne i narodowe; określa ich rolę i związek z problematyką utworu oraz znaczenie dla budowania własnego systemu wartości.

MŁODA POLSKAWstęp (Młoda Polska)

Uczeń: zna ramy czasowe epoki, zna najważniejsze wydarzenia

historyczne oraz zjawiska związane z epoką oraz potrafi określić ich wpływ na rozwój literatury oraz sztuki (np. Wystawa Światowa, powstanie styczniowe, germanizacja, rusyfikacja, rewolucja 1905, rewolucja październikowa),

potrafi omówić przemiany w literaturze modernistycznej (proza, poezja),

zna najważniejsze terminy związane z filozofią: irracjonalizm, nietscheanizm, psychoanaliza, - nadczłowiek, nirwana, oniryzm, ludomania, chłopomania, filister,

zna najważniejsze motywy obecne w literaturze oraz sztuce (m.in. artysta, bohema artystyczna, femme fatale, miłość zmysłowa, motywy tatrzańskie, choroba, szatan),

zna następujące pojęcia: bohema, cyganeria artystyczna, dekadentyzm, eklektyzm, ekspresjonizm, erotyzm, filister, fin de siècle, impresjonizm, melancholia, modernizm, naturalizm, polifoniczność, symbolizm, symbol, styl zakopiański, sztuka dla sztuki, prerafaelici, katastrofizm, folklor,

68

kabaret, potrafi odróżnić sztukę wysoką od

niskiej, i wskazać cechy wyróżniające obie kategorie,

dostrzega fascynację ludowością w literaturze modernistycznej.

Bunt modernistyczny, czyli „sztuka dla sztuki”

Kazimierz Przerwa Tetmajer, Evviva l’arte




potrzebne konteksty, wskazuje na charakterystyczne cechy

modernizmu obecne w utworze.Dekadenckie nastroje końca wieku XIX, czyli „sztuka dla sztuki”

Leopold Staff, Deszcz jesienny, Kazimierz Przerwa-Tetmajer, Koniec wieku XIX




potrzebne konteksty, zna podstawowe fakty z biografii Staffa i Przerwy-Tetmajera,

wskazuje na charakterystyczne cechy modernizmu obecne w utworze,

potrafi wyjaśnić pojęcia: katastrofizm, dekadentyzm, pesymizm, melancholia i wskazać ich przejawy w utworach Staffa i Przerwy-Tetmajera,

zna podstawowe cechy wiersza sylabotonicznego,

potrafi wskazać elementy wpływające na muzyczność omawianych tekstów (np. rytm, refren),

zauważa nawiązania do francuskiego sylabizmu (poezja P. Verlaine’a).

Sztuka symboliczna. Sposób wyrażania tego, co niewyrażalne

Jan Kasprowicz, Melodia mgieł nocnych, Krzak dzikiej róży w ciemnych smreczynach





modernizmu obecne w utworze. zna cechy gatunkowe sonetu, potrafi wskazać w omawianych

tekstach elementy symboliczne i objaśnić ich znaczenie (np. róża –

69

piękno i wola życia), dostrzega obecność impresjonizmu i

symbolizmu w utworach Kasprowicza, dostrzega rolę przyrody w poezji

młodopolskiej, motywy górskie (Tatry),

przedstawia propozycję interpretacji utworu z uwzględnieniem potrzebnych kontekstów

*charakteryzuje styl indywidualny i wykorzystuje tę wiedzę w interpretacji utworu literackiego..

Impresjonizm i pejzaże liryczne Kazimierza Przerwy-Tetmajera

Wybrane liryki Kazimierza Przerwy-Tetmajera (np. Widok ze Świnicy do doliny Wierchcichej, Melodia mgieł nocnych)




modernizmu obecne w utworze. zna pojęcie impresjonizmu, potrafi wskazać środki artystycznego

wyrazu budujące nastrój wierszy Tadeusza Przerwy-Tetmajera oraz określić ich funkcje,

potrafi scharakteryzować motyw tatrzański obecny w literaturze młodopolskiej (symbolika, poetyka),

przedstawia propozycję interpretacji utworu z uwzględnieniem potrzebnych kontekstów.

W duchu ekspresjonizmu. Hymny Jana Kasprowicza

Jan Kasprowicz, Dies irae Uczeń: omawia problematykę i tematykę




modernizmu obecne w utworze. zna cechy gatunkowe hymnu i

dostrzega je w omawianym tekście, potrafi wyjaśnić pojęcie teodycei i

powiązać je z treścią omawianego utworu,

potrafi wyjaśnić znaczenie tytułu utworu Kasprowicza,

potrafi wskazać motywy katastroficzne, nawiązania do tradycji biblijnej w utworze Jana Kasprowicza.,

*przeprowadza analizę i interpretację

70

porównawczą utworów literackich, *zestawia tekst literacki z innymi

tekstami kultury.Przeciw dekadentyzmowi. Afirmacja życia w poezji Leopolda Staffa.

Leopold Staff, Kowal, Przedśpiew




potrzebne konteksty, rozpoznaje konwencję literacką, wskazuje na charakterystyczne cechy

modernizmu obecne w utworze, dostrzega elementy dekadenckie w omawianych tekstach,

odczytuje treści alegoryczne i symboliczne w utworze,

wykorzystuje do interpretacji utworu potrzebne konteksty, w tym filozoficzny (pojęcie nietzscheanizmu).

*Inspiracje naturalizmem w twórczości Gabrieli Zapolskiej. Moralność pani Dulskiej jako tragifarsa kołtuńska

*Gabriela Zapolska, Moralność pani Dulskiej (lektura uzupełniająca – poziom rozszerzony)





modernizmu obecne w utworze. wie, czym był naturalizm, potrafi

wymienić najważniejsze cechy tego prądu w literaturze i sztuce oraz czołowych przedstawicieli,

zna pojęcia: farsa, tragifarsa, farsa mieszczańska, tragikomedia, kołtuństwo, filister, determinizm, hipokryzja,

potrafi wyjaśnić znaczenie pojęcia dulszczyzna obecnego we współczesnej polszczyźnie.

*Zbyszko – „cygan” w wersji spauperyzowanej

*Gabriela Zapolska, Moralność pani Dulskiej (lektura uzupełniająca – poziom rozszerzony)


fragmentu, wskazuje na sposoby kreowania świata

przedstawionego i bohaterów w utworze,

potrafi wyjaśnić znaczenie pojęć: pauperyzacja, degrengolada, ciasnota umysłowa,

dostrzega dydaktyczny wymiar utworu

71

Gabrieli Zapolskiej, potrafi wskazać elementy

tragikomiczne w utworze Gabrieli Zapolskiej i omówić ich funkcje,

analizuje język oraz sposób wypowiadania się poszczególnych postaci.

Bohater zbiorowy Chłopów Władysława Stanisława Reymonta

Władysław Stanisław Reymont, Chłopi



przedstawionego i bohaterów w utworze, charakteryzuje bohatera zbiorowego powieści Reymonta,



zna podstawowe fakty z biografii W.S. Reymonta,

zna cechy gatunkowe eposu, potrafi scharakteryzować epopeję chłopską,

dostrzega rolę wsi w polskiej kulturze oraz sztuce,

zna pojęcie stylu i stylizacji, określa jego rolę w utworze,

rozpoznaje rodzaje stylizacji, rozpoznaje rodzaje konwencji w

utworze, *odczytuje tekst w jego warstwie

semantycznej i semiotycznej, *charakteryzuje styl indywidualny

pisarza, wykorzystuje tę wiedzę w interpretacji utworu literackiego.

Symbolizm, impresjonizm i naturalizm w chłopskiej epopei





rozpoznaje rodzaje konwencji w utworze,

dostrzega motywy naturalistyczne w tekście Reymonta i omawia ich znaczenie,

dostrzega motywy impresjonistyczne w tekście Reymonta i omawia ich znaczenie,

dostrzega motywy symboliczne w tekście Reymonta i omawia ich

72

znaczenie, *charakteryzuje styl indywidualny

pisarza, wykorzystuje tę wiedzę w interpretacji utworu literackiego,

*wykorzystuje twórczo wypowiedzi krytycznoliterackie do interpretacji utworu literackiego.

Filozofia ludzkiego losu w Chłopach Władysława Stanisława Reymonta


Uczeń: wykazuje się znajomością i

zrozumieniem problematyki utworu, rozpoznaje w utworze sposoby

kreowania: świata przedstawionego (fabuły, bohaterów, akcji, wątków, motywów), narracji, sytuacji lirycznej; interpretuje je i wartościuje;


Dialektyzacja w chłopskiej epopei


Uczeń: rozróżnia pojęcie stylu i stylizacji,

rozumie ich znaczenie w tekście, potrafi podać przykłady,

rozpoznaje rodzaje stylizacji (archaizacja, dialektyzacja, kolokwializacja, stylizacja środowiskowa, biblijna, mitologiczna itp.) oraz określa ich funkcje w tekście,

zna, rozumie i funkcjonalnie wykorzystuje biblizmy, mitologizmy, sentencje, przysłowia i aforyzmy obecne w polskim dziedzictwie kulturowym,

*charakteryzuje styl indywidualny pisarza, wykorzystuje tę wiedzę w interpretacji utworu literackiego..

Od anegdoty do symbolu

Stanisław Wyspiański, Wesele






wykorzystuje do interpretacji potrzebne konteksty, zna podstawowe fakty z biografii Stanisława Wyspiańskiego,

zna genezę Wesela Wyspiańskiego

73

(odniesienie do wydarzeń historycznych),

potrafi wytłumaczyć pojęcia: anegdota, symbol,

potrafi wymienić elementy realistyczne i fantastyczne oraz omówić ich rolę,

rozpoznaje obecne w utworze wartości uniwersalne i narodowe; określa ich rolę i związek z problematyką utworu oraz znaczenie dla budowania własnego systemu wartości

*charakteryzuje styl indywidualny i wykorzystuje tę wiedzę do interpretacji utworu.

Sami swoi – relacje chłopów i inteligencji w Weselu Stanisława Wyspiańskiego







wykorzystuje do interpretacji potrzebne konteksty,


potrafi dostrzec motywy dekadenckie (młodopolscy artyści), krytykę inteligencji i artystów, którzy oddalają się od realnych problemów społecznych,

potrafi wskazać elementy komiczne w relacjach chłopów i inteligencji.

Co się komu w duszy gra, czyli nocne Polaków rozmowy







wykorzystuje do interpretacji potrzebne konteksty

74

zna znaczenie pojęć: oniryczny, wizyjny,

potrafi zinterpretować symbole pojawiające się w dramacie,

potrafi wskazać w dramacie elementy symboliczne, impresjonistyczne, naturalistyczne,

potrafi wskazać przejawy indywidualizacji języka postaci (kontrast pomiędzy literackim stylem inteligentów a gwarą chłopską),

potrafi wskazać tzw. skrzydlate słowa, które weszły do języka polskiego (np. chłop potęgą jest i basta, cóż tam panie w polityce)

*potrafi wskazań nawiązania do dramatu szekspirowskiego, romantycznego (Sen srebrny Salomei Słowackiego).

W kręgu polskich mitów


omawia tematykę i problematykę fragmentu,

wskazuje na sposoby kreowania świata przedstawionego i bohaterów w utworze,




zna znaczenie pojęcia mitu i potrafi odnieść je do treści dramatu Wyspiańskiego, wskazując na odwołania do ,,polskich mitów narodowych”,


potrafi wskazać w dramacie elementy symboliczne, impresjonistyczne, naturalistyczne,

*rozpoznaje w tekście aluzje literackie i określa jej znaczenie w interpretacji utworu

*potrafi wskazać nawiązania do dramatu szekspirowskiego, romantycznego (Sen srebrny Salomei Słowackiego),

75

*dostrzega w tekście utworu przemiany konwencji literackiej, zauważa synkretyzm gatunkowy i określa jego funkcje..

Noc zaprzepaszczonych szans – w transie chocholego tańca








potrafi zinterpretować symbole pojawiające się w dramacie,

interpretuje tekst w sensie dosłownym i metaforycznym,

*rozpoznaje w tekście aluzje literackie i określa jej znaczenie w interpretacji utworu.

*Listopad to dla Polski niebezpieczna pora

Stanisław Wyspiański, Noc listopadowa







potrafi wskazać teksty, z których korzystał Wyspiański, tworząc utwór,

interpretuje najważniejsze sceny utworu, odnosząc je do problematyki podejmowanej w okresie modernizmu,

przedstawia wątek historyczny oraz mitologiczny dramatu.

Sztuka teatru przełomu wieków i „teatr ogromny”

Uczeń: określa wpływ starożytnego teatru

greckiego na rozwój sztuki teatralnej, potrafi omówić przeobrażenia, które

dokonały się w teatrze na przełomie wieków pod wpływem takich prądów estetycznych jak: realizm, naturalizm (dramat realistyczno-naturalistyczny),

76

symbolizmu oraz czołowych przedstawicieli tychże nurtów: A. Strindberga, M. Maeterlincka, G. Hauptmanna,

potrafi omówić wpływ takich postaci jak S. Wyspiański, G. Zapolska, J. A. Kisielewski, W. Perzyński na rozwój polskiego teatru przełomu wieków,

wie, czym był ,,teatr ogromny” wykreowany przez S. Wyspiańskiego oraz koncepcja „syntezy sztuk”.

Gorzka ocena powstania styczniowego

Stefan Żeromski, Rozdziobią nas kruki i wrony


utworu, wskazuje na sposoby kreowania świata




wykorzystuje do interpretacji potrzebne konteksty, w tym historyczny i biograficzny,

potrafi omówić społeczno-narodową problematykę opowiadania Żeromskiego, wskazując na historyczne i aktualne przyczyny braku świadomości narodowej chłopów,

wskazuje elementy naturalistyczne, ekspresjonistyczne, symboliczne w utworze.

Tajemnica lorda Jima

Joseph Conrad, Lord Jim (lektura uzupełniająca – poziom podstawowy)


utworu, wskazuje na sposoby kreowania świata





zna cechy gatunkowe powieści psychologicznej i potrafi odnaleźć je w Lordzie Jimie, odnosząc się do konkretnych elementów powieści,

zwraca uwagę na symboliczne i naturalistyczne elementy powieści,

77

wskazuje na uniwersalny wymiar dzieła literackiego,

*charakteryzuje styl indywidualny i wykorzystuje tę wiedzę w interpretacji dzieła literackiego.

W obronie honoru. Jim jako postać tragiczna

Joseph Conrad, Lord Jim (lektura uzupełniająca – poziom podstawowy)






zna pojęcia takie jak: tragizm, bohater tragiczny, wina tragiczna.

DWUDZIESTOLECIE MIĘDZYWOJENNEWstęp (międzywojnie)

potrafi określić ramy czasowe epoki, zna najważniejsze wydarzenia

historyczne i potrafi określić ich wpływ na rozwój literatury i sztuki (odzyskanie przez Polskę niepodległości, przewrót majowy, sanacja, wojna polsko – bolszewicka, I wojna światowa, cud nad Wisłą, antysemityzm, bolszewizm, rewolucja),

zna najważniejsze literackie ugrupowania okresu: Skamander, Awangarda Krakowska, Kwadryga, futuryzm,

potrafi omówić rolę postępu technicznego, naukowego w życiu człowieka oraz jej wpływ na literaturę i sztukę (radio, telefon, kino, teoria względności),

zna najważniejsze prądy filozoficzne i myśli społeczno-polityczne: behawioryzm, psychologizm, podświadomość, psychoanaliza,

zna pojęcia takie jak: antyutopia, awangarda, Czysta Forma, dadaizm, deformacja, eseistyka, hermetyczność, strumień świadomości, symultanizm, satyra, synekdocha, witalizm, saga rodzinna, powieść rzeka, intuicjonizm, kawiarnia literacka, urbanizm, groteska, mityzacja, optymizm, pesymizm,

78

zna najważniejsze tendencje literackie epoki, ma świadomość wyjątkowości dwudziestolecia w historii polskiej literatury (odejście od motywów narodowowyzwoleńczych, wprowadzenie do tekstu zwykłego człowieka i jego problemów, rozwój satyry, kabaretu, eksperymenty powieściowe, literatura kobieca),

potrafi dokonać podziału na jasny i ciemny okres dwudziestolecia,

zna najważniejszych przedstawicieli literatury, teatru, kina, dramatu.

Skamandryci, czyli kochać się w życiu po wariacku

wybrane wiersze Juliana Tuwima, Jana Lechonia, Kazimierza Wierzyńskiego


utworów, wykazuje jej związek z epoką,

wskazuje na sposoby kreowania świata przedstawionego w utworze,




wie, czym była grupa/ugrupowanie poetyckie i w jaki sposób powstawały one w międzywojennej Polsce,

zna pochodzenie nazwy Skamander, skład ugrupowania,

zna pojęcia takie jak: witalizm, intertekstualność, brutalizacja, mityzacja, deformacja, dynamizm, tradycja,

potrafi dostrzec dialog Skamandrytów z polską tradycją literacką (równoczesne zakorzenienie i walkę z zastanymi motywami),

*dokonuje analizy porównawczej utworów, dostrzega podobieństwa i różnice w poetyce poszczególnych poetów,

*rozpoznaje i charakteryzuje styl indywidualny i autora i wykorzystuje tę wiedzę w interpretacji dzieła literackiego.

Dwugłos kobiecy wybrane wierszeMarii Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej,Kazimiery Iłłakowiczówny


utworów poetek, wykazuje jej związek z epoką,

79

wskazuje sposoby kreowania świata przedstawionego w utworze,


wykorzystuje do interpretacji potrzebne konteksty, zna podstawowe fakty z biografii M. Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej i K. Iłłakowiczówny,

potrafi podać przykłady kobiet-poetek przed dwudziestoleciem międzywojennym,

zauważa najważniejsze tendencje epoki, dostrzega gwałtowny rozwój poezji kobiecej w literaturze dwudziestolecia,

potrafi wskazać cechy charakterystyczne języka poetyckiego kobiet (fraza, słownictwo, środki artystycznej ekspresji),

zna cechy gatunkowe erotyku i wskazuje je w tekście,

*dokonuje analizy porównawczej utworów, dostrzega podobieństwa i różnice w poetyce poszczególnych poetów,

*rozpoznaje i charakteryzuje styl indywidualny i autora i wykorzystuje tę wiedzę w interpretacji dzieła literackiego.

Przedwiośnie – powieść o nadziei i rozczarowaniu

Stefan Żeromski, Przedwiośnie


utworu, wskazuje sposoby kreowania świata


dostrzega cechy charakterystyczne Dwudziestolecia Międzywojennego realizowane w utworze,

wykorzystuje do interpretacji potrzebne konteksty – potrafi przedstawić genezę Przedwiośnia, powiązać powieść z sytuacją Polski po odzyskaniu niepodległości,

zna cechy gatunkowe powieści, zna takie pojęcia jak: rewolucja,

szlachta, bolszewizm, komunizm, przewrót, reforma, utopia, nostalgia, proletariat,

interpretuje powieść na poziomie dosłownym i metaforycznym

80

(opowieść o Baryce – opowieść o przyszłej drodze państwa polskiego).

Przedwiośnie – powieść o dojrzewaniu

Stefan Żeromski, Przedwiośnie


fragmentu utworu, wskazuje sposoby kreowania świata

przedstawionego w utworze, wskazuje na obecne w utworze

konflikty wartości i interpretuje ich znaczenie,

potrafi wskazać przykłady powieści dotyczących dojrzewania w literaturze i omówić ich problematykę (np. Buszujący w zbożu Salingera).

Awangardowe fascynacje

wybrane wiersze Juliana Przybosia*wybrane eseje Jerzego Stempowskiego (Chimera jako zwierzę pociągowe)




wskazuje środki artystycznego wyrazu i wyjaśnia ich funkcje,

dostrzega cechy charakterystyczne Dwudziestolecia Międzywojennego realizowane w utworze,

potrafi wyjaśnić pojęcia, takie jak: awangarda, nowoczesność, 3xM, konwencja, antytradycjonalizm, eksperyment, futuryzm, konstruktywizm,

zna podstawowe postulaty poetów awangardowych,

interpretuje charakterystyczne dla poszczególnych poetów środki artystycznego wyrazu,

zwraca uwagę na kompozycję poszczególnych utworów,

określa rolę awangardy w tradycji literatury polskiej,

potrafi wskazać elementy konstruktywistyczne, futurystyczne, antytradycjonalistyczne w omawianych tekstach literackich,

*analizuje strukturę eseju.Kalectwo jako figura ludzkiej kondycji

Bolesław Leśmian – wybrane wiersze


utworów Leśmiana, wskazuje sposoby kreowania świata

przedstawionego w utworach, wskazuje środki artystycznego wyrazu

81

i wyjaśnia ich funkcje, dostrzega cechy charakterystyczne

Dwudziestolecia Międzywojennego realizowane w utworach,

wykorzystuje do interpretacji potrzebne konteksty, zna najważniejsze fakty z życiorysu poety,

dostrzega w tekstach poety elementy ekspresjonistyczne, witalizm, motywy ludowe,

dostrzega w utworach Leśmiana nawiązania do mitologii słowiańskiej, tradycji folklorystycznej,

potrafi omówić specyficzne cechy języka poety (neologizmy, neosemantyzmy),

dostrzega połączenie takich elementów, jak sensualizm i tonacja elegijna, zmysłowość i pesymizm,

potrafi scharakteryzować elementy symboliczne pojawiające się w tekstach Leśmiana i ich wpływ na kreowanie rzeczywistości doznań transcendentnych.

Między błędem a innowacją językową

Uczeń: zna następujące pojęcia: norma

językowa, błąd, innowacja, neologizm, neosemantyzm, uzus,

potrafi omówić typy błędów językowych i wskazać ich przykłady (np. składniowe, fleksyjne, stylistyczne, logiczne, ortograficzne, interpunkcyjne),

potrafi wskazać różnice pomiędzy innowacją językową a błędem,

wie jakie są powody i konsekwencje powstawania innowacji językowych,

zna formalny podział innowacji językowych (stylistyczne, fonetyczne, gramatyczne, leksykalne).

*Sierpień Brunona Schulza – powtórzenie dzieciństwa

*Bruno Schulz, wybrane opowiadania z tomu Sklepy cynamonowe


utworu i cyklu, wskazuje sposoby kreowania świata

przedstawionego w utworze, wskazuje środki artystycznego wyrazu


Dwudziestolecia Międzywojennego realizowane w utworze,

*Labirynty czasu i przestrzeni w opowiadaniach Schulza

*Bruno Schulz, wybrane opowiadania z tomu Sklepy cynamonowe

82

wykorzystuje do interpretacji potrzebne konteksty, zna najważniejsze fakty dotyczące życia i twórczości Brunona Schulza,

potrafi wskazać cechy charakterystyczne twórczości pisarza (obecność drohobyckich realiów, barwny, pełen anachronicznych form język, obecność regionalizmów, bogactwo metafor, wymieszanie realizmu z fantastyką, niesamowitością, mityzacja, uniwersalizacja, oniryzm),

zwraca uwagę i interpretuje motywy charakterystyczne dla twórczości Schulza (np. labirynt, miasto, przyroda, noc),

zauważa i wskazuje przejawy deformacji rzeczywistości, odniesienia do mitów i innych tekstów kultury,

potrafi określić rolę twórczości Brunona Schulza w polskiej literaturze, wskazuje nawiązania do utworów pisarza w późniejszych epokach,

odnajduje w opowiadaniach Schulza motywy uniwersalne, ponadczasowe,

*rozpoznaje i charakteryzuje styl indywidualny dzieła literackiego oraz pisarza, zwraca uwagę na cechy języka Schulza (np. ekscentryczne ciągi metafor, bogactwo słownikowe, staroświeckie słownictwo, złożona składnia zdania).

Filozofia formy – dialog niemożliwy? Ferdydurke Witolda Gombrowicza

Witold Gombrowicz, Ferdydurke (fragmenty)





Dwudziestolecia Międzywojennego realizowane w utworze

wykorzystuje do interpretacji potrzebne konteksty, zna najważniejsze informacje dotyczące życia oraz twórczości Witolda Gombrowicza,

potrafi wyjaśnić sens tytułu utworu Gombrowicza oraz takie pojęcia jak: upupienie, forma, maska,

83

infantylizacja, konformizm, dostrzega w Ferdydurke przejawy

eksperymentu literackiego, zabawy z formą gatunku charakterystycznej dla dwudziestolecia międzywojennego (oryginalność powieści budząca liczne kontrowersje),

zwraca uwagę na język Gombrowicza (neologizmy, neosemantyzmy, słowa klucze, gra z konwencją literacką),

wskazuje elementy groteskowe, przejawy ironii, deformacji świata przedstawionego, gry z konwenansami,

określa rolę Gombrowicza oraz jego twórczości w późniejszej polskiej kulturze, wskazuje nawiązania do twórczości pisarza

*rozpoznaje i charakteryzuje styl indywidualny dzieła literackiego oraz pisarza, wykorzystuje tę wiedzę w interpretacji dzieła,

*rozpoznaje w tekście aluzję literacką i wskazuje jej funkcje.

Ferdydurke. Językowy obraz ciała

Wybrane opowiadania Brunona SchulzaWybrane opowiadania Bolesława LeśmianaWitold Gombrowicz, Ferdydurke (fragmenty)







dostrzega językową oryginalność omawianych artystów na tle epok, w których tworzyli,

zwraca uwagę na cechy charakterystyczne języka u poszczególnych pisarzy (np. zmysłowość w sposobie ukazywania ludzkiego ciała, metaforyzacja, dosłowność, dosadność),

interpretuje wybrane utwory na poziomie dosłownym i metaforycznym,

zauważa charakterystyczne motywy i symbole, odczytuje symbolikę ciała w kulturze,

84

analizuje wybrane środki artystycznego wyrazu,

*odczytuje tekst w warstwie semantycznej i semiotycznej,

*określa rolę języka w budowaniu obrazu świata,

*określa rolę języka jako narzędzia wartościowania w tekstach literackich.

*Szewcy – droga społeczeństw ku nicości

Stanisław Ignacy Witkiewicz, Szewcy


dramatu, wskazuje sposoby kreowania świata

przedstawionego w dramacie, wskazuje środki artystycznego wyrazu



potrafi wyjaśnić następujące pojęcia: rewolucja, kpina, groteska, dramat polityczny, katastrofizm, mechanizacja, prowokacja,

wykorzystuje do interpretacji potrzebne konteksty (m.in. zna najważniejsze fakty dotyczące biografii oraz twórczości Witkiewicza, zna genezę utworu)

dostrzega polemikę Witkacego z takimi artystami jak Wyspiański, Krasiński, Norwid (Wesele, Nie-Boska komedia, Promethidion),

*zwraca uwagę na specyficzne cechy kreacji bohaterów, grę konwencjami (przemieszanie trywialności z grubiańskim prymitywizmem, przenikliwość z brakiem kontroli),

*potrafi omówić specyfikę języka utworu Witkiewicza, zwraca uwagę na środki językowego wyrazu, stylizacje,

*dostrzega rolę języka w kształtowaniu obrazu świata,

*zauważa przemiany konwencji i sposób ich łączenia.

*Szewcy – w rekwizytorni dramatu Witkiewicza

Stanisław Ignacy Witkiewicz, Szewcy

Odmiany środowiskowe i zawodowe polszczyzny

Uczeń: zna pojęcia: dialekt, *socjolekt,

idiolekt, potrafi wskazać charakterystyczne

cechy środowiskowych i zawodowych odmian polszczyzny,

potrafi podać konkretne przykłady

85

środowiskowych i zawodowych odmian polszczyzny, korzystając z tekstów kultury oraz własnego doświadczenia językowego,

dostrzega zróżnicowanie polszczyzny i potrafi określić jego przyczyny oraz konsekwencje.

*Uniwersalność mitu – Mistrz i Małgorzata

Michaił Bułhakow, Mistrz i Małgorzata




i wyjaśnia ich funkcje, zna podstawowe fakty z życiorysu

Michaiła Bułhakowa, zna cechy gatunkowe powieści, zna takie pojęcia jak: bolszewizm,

stalinizm, powieść parabola, powieść szkatułkowa, cenzura, mit, motto, *realizm magiczny, personifikacja, ateizm, powieść w powieści,

dostrzega uniwersalność problematyki podejmowanej przez Bułhakowa w Mistrzu i Małgorzacie (walka dobra ze złem),

potrafi wskazać w powieści cechy mitu, elementy metafizyczne

*zauważa związek języka z obrazem świata,

*zauważa przemiany konwencji i sposób ich łączenia,

*dostrzega w czytanych utworach: parafrazę, parodię, trawestacje i wskazuje ich wzorce tekstowe.

*Mistrz i Małgorzata – w piekle systemu totalitarnego

Michaił Bułhakow, Mistrz i Małgorzata

Uczeń: rozumie pojęcie groteski i rozpoznaje

ją w tekście powieści, wyjaśnia pojęcia takie jak:

propaganda, państwo totalitarne, rzeczywistość absurdalna,

wykorzystuje do interpretacji powieści potrzebne konteksty (m.in. historyczny),

*potrafi wskazać przykłady połączenia elementów realistycznych z fantastycznymi i metafizycznymi i określić funkcje tych elementów w odniesieniu do założeń realizmu socjalistycznego.

86

*Nowy wspaniały świat, czyli antyutopia

*Aldous Huxley, Nowy wspaniały świat (lektura uzupełniająca – poziom rozszerzony)


powieści, wskazuje sposoby kreowania świata

przedstawionego i bohaterów w powieści,


zna pojęcia: utopia, antyutopia, dystopia, parabola, katastrofizm, fantasy, literatura fantastycznonaukowa,

potrafi wskazać cechy charakterystyczne literatury fantastycznonaukowej na przykładzie powieści Huxleya,

potrafi powiązać problematykę powieści Huxleya z uniwersalną problematyką granic rozwoju ludzkości, ingerencji z ludzkie życie,

interpretuje Nowy wspaniały świat jako antyutopię (wskazuje konkretne cechy antyutopii w tekście Huxleya),

*dostrzega specyfikę języka powieści i potrafi wskazać jej przejawy.

Arkadia zagrożona. Obraz prowincji w poezji Józefa Czechowicza

wybrane wiersze Józefa Czechowicza


utworów, wskazuje sposoby kreowania świata


i wyjaśnia ich funkcje, potrafi wyjaśnić następujące pojęcia:

prowincja, arkadia, katastrofizm, awangarda, oniryzm, asyndeton, erotyzm, sublimacja,

wykorzystuje do interpretacji potrzebne konteksty, zna najważniejsze fakty dotyczące życia i twórczości J. Czechowicza,

interpretuje wybrane wiersze na poziomie dosłownym i metaforycznym, dostrzegając charakterystyczne cechy poetyki Czechowicza (sensualizm, erotyzm, oniryzm, katastrofizm),

dostrzega w wierszach Czechowicza takie motywy jak: katastrofizm, wyobcowanie.

WOJNA I OKUPACJA

87

Wstęp Uczeń: zna ramy czasowe epoki (1939–1945), zna mechanizmy systemu totalitarnego

(kult jednostki, państwo w centrum życia obywatela, nowomowa, kult siły, cenzura),

zna podstawowe fakty historyczne dotyczące lat wojny i okupacji w Polsce, niezbędne przy analizie omawianych na zajęciach tekstów,

zna pojęcia takie jak: tajne komplety, konspiracja, literatura konspiracyjna, czas apokalipsy spełnionej, Armia Krajowa, cenzura, emigracja, nazizm, totalitaryzm, epoka pieców),

zna podział na literaturę wojenną krajową (Baczyński, Iwaszkiewicz, Nałkowska) i emigracyjną (np. Tuwim, Lechoń, Kuncewiczowa),

charakteryzuje główne prądy filozoficzne oraz określa ich wpływ na kulturę epoki (katastrofizm, behawioryzm),

potrafi wymienić i omówić podstawowe tematy podejmowane w utworach z tego okresu (groza wojny, tragizm pokoleniowy, literatura obozowa, walka z okupantem itd.),

potrafi wymienić najpopularniejsze gatunki literackie (opowiadanie, dziennik, literatura faktu) oraz omówić rozwój prasy w okresie okupacji („Sztuka i Naród”, „Biuletyn Informacyjny”, gadzinówka).

Tragizm pokolenia Kolumbów

Wybrane wiersze Krzysztofa Kamila Baczyńskiego i Tadeusza Gajcego




i wyjaśnia ich funkcje, zna cechy gatunkowe: hymnu, erotyku,

elegii, wykorzystuje do interpretacji

potrzebne konteksty: historyczny, kulturowy, biograficzny (potrafi omówić rolę inteligencji w międzywojennej Polsce i dostrzec tragizm pokolenia Baczyńskiego,

potrafi wymienić wybranych

88

przedstawicieli pokolenia Kolumbów, potrafi omówić specyfikę poezji

pokolenia Kolumbów (środki artystycznego wyrazu, oniryzm, katastrofizm, refleksja historiozoficzna, słownictwo nacechowane emocjonalnie) oraz konotacje z literaturą romantyczną (wspólnota motywów, nawiązania językowe, rola poświęcenia dla ojczyzny, cierpienie),

potrafi krytycznie podejść do omawianych tekstów, dostrzec ich zakorzenienie w tradycji romantycznej,

*rozpoznaje aluzje literackie i kulturowe,

*odróżnia grupę literacką od pokolenia literackiego, wskazując na główne założenia programowe w utworach epoki,

*dokonuje analizy porównawczej utworów – potrafi wskazać podobieństwa i różnice w tekstach Baczyńskiego i Gajcego.

Sny o Arkadii, wizje Apokalipsy. Poezja Krzysztofa Kamila Baczyńskiego

Wybrane wiersze Krzysztofa Kamila Baczyńskiego

Uczeń: potrafi wskazać motywy oniryczne,

symboliczne i apokaliptyczne w tekstach poety,

potrafi omówić charakterystyczne cechy języka poetyckiego Baczyńskiego,

dostrzega uniwersalizm obrazów poetyckich kreowanych przez poetę (wojna jako siła niszczycielska, zagłada kultury i sztuki, norm i wartości moralnych, nieufność wobec kultury),

wskazuje środki artystycznego wyrazu i określa ich funkcje (np. metafor, porównań, symboli),

rozpoznaje motywy i toposy obecne w poezji Baczyńskiego,


Wobec tragedii Historii. Czesława Miłosza poezja ocalająca

Czesław Miłosz – wybrane wiersze z tomu Ocalenie



przedstawionego w utworach,

89


wykorzystuje do interpretacji potrzebne konteksty: (m.in. zna podstawowe fakty z życiorysu Czesława Miłosza, genezę utworu)

potrafi omówić cele i funkcje prawdziwej poezji” w odniesieniu do słów z programowego wiersza Przedmowa (Czym jest poezja, która nie ocala narodów i ludzi?),

potrafi omówić elementy rzeczywistości utrwalone w wierszach Miłosza (poetycka inwentaryzacja rzeczywistości),

potrafi omówić charakterystyczne cechy języka poetyckiego Miłosza,

rozpoznaje motywy i toposy obecne w poezji Miłosza.

Po katastrofie. Relacja świadka

wybrane wiersze Tadeusza Różewicza




i wyjaśnia ich funkcje, wykorzystuje do interpretacji

potrzebne konteksty (m.in. zna podstawowe fakty z życiorysu Tadeusza Różewicza),

*rozpoznaje i charakteryzuje styl idywidualny poety: potrafi wskazać charakterystyczne cechy poezji Różewicza,

*dokonuje interpretacji i analizy porównawczej: potrafi wskazać różnice w poetyce Miłosza i Różewicza.

Formuła dla obozu koncentracyjnego – opowiadania Tadeusza Borowskiego

Tadeusz Borowski, Proszę państwa do gazu, Ludzie, którzy szli


zrozumieniem problematyki utworu, rozpoznaje w utworze sposoby

kreowania świata przedstawionego (fabuły, bohaterów, akcji, wątków),

wykorzystuje do interpretacji potrzebne konteksty (biograficzny, historyczny, kulturowy)

zna i rozumie pojęcia takie jak: totalitaryzm, obóz koncentracyjny, obóz zagłady, eksterminacja, piece

90

krematoryjne, łapanka, selekcja, rampa, kanada, komando, człowiek zlagrowany,

*rozpoznaje i charakteryzuje styl indywidualny poety, potrafi wskazać specyficzne elementy narracji i języka Borowskiego.

W pułapce systemu – ofiary i kaci



wybranych utworów, rozpoznaje w utworze sposoby

kreowania świata przedstawionego, potrafi wyjaśnić sformułowanie

banalność zła w kontekście obozowego świata wykreowanego przez Borowskiego.

Wizja kamiennego świata w opowiadaniach Tadeusza Borowskiego



wybranych utworów, wskazuje oraz analizuje elementy

świata przedstawionego w utworach Borowskiego, zwracając uwagę na alternatywność tej przestrzeni (kombinat śmierci).

Wierność wyznawanym wartościom w pozbawionym ich świecie – Święty Jana Józefa Szczepańskiego

Jan Józef Szczepański, Święty (lektura uzupełniająca – poziom podstawowy)


utworu, wskazuje oraz analizuje elementy

świata przedstawionego (fabuła, bohaterowie, akcja),

zna pojęcia: esej filozoficzny, moralność, wartość, etyka, egzemplum,

wykorzystuje do interpretacji potrzebne konteksty, zna najważniejsze fakty dotyczące twórczości J.J. Szczepańskiego,

zwraca uwagę na uniwersalność eseju J. J. Szczepańskiego,

*analizuje strukturę eseju.W „innym świecie” Gustawa Herlinga-Grudzińskiego

Gustaw Herling-Grudziński, Inny świat


powieści, wskazuje oraz analizuje elementy


wykorzystuje do interpretacji utworu potrzebne konteksty: m.in. historyczny, biograficzny,

zna pojęcia: stalinizm, łagr, deportacja,

91

potrafi wskazać różnice między dziennikiem a pamiętnikiem, wymienić cechy literatury dokumentalnej i usytuować utwór Grudzińskiego w odpowiednim miejscu,

*dostrzega i charakteryzuje cechy charakterystyczne języka Herlinga-Grudzińskiego,

*dostrzega aluzję literacką i nawiązania (potrafi wytłumaczyć rolę nawiązania do utworu Fiodora Dostojewskiego, Wspomnienia z domu umarłych).

Ludzie niezwykli w Innym świecie Gustawa Herlinga-Grudzińskiego

Gustaw Herling-Grudziński, Inny świat


utworu oraz jego fragmentów, wskazuje oraz analizuje elementy

świata przedstawionego – bohaterów, dostrzega symboliczne znaczenie

całego tekstu oraz zakończenia, rozpoznaje obecne w utworze wartości

uniwersalne.Dżuma Alberta Camusa – wobec absurdu

Albert Camus, Dżuma Uczeń: omawia tematykę i problematykę



wykorzystuje do interpretacji utworu potrzebne konteksty: m.in. historyczny, biograficzny, filozoficzny,

wskazuje cechy epoki w utworze, zna i rozumie pojęcia, takie jak:

egzystencjalizm, epidemia, potrafi wyjaśnić, czym jest parabola

jako gatunek literacki oraz podać jej cechy, dostrzega i omawia elementy paraboli w tekście Camusa,

interpretuje utwór na poziomie dosłownym i metaforycznym.

Dżuma Alberta Camusa – przekroczenie absurdu, przezwyciężenie rozpaczy

Albert Camus, Dżuma Uczeń: omawia tematykę i problematykę



zna i rozumie pojęcia takie jak: absurd, rozpacz i potrafi powiązać je z treścią omawianego utworu,

potrafi wyjaśnić pojęcia takie jak:

92

antybohater, everyman i znaleźć ich realizację w kreacji postaci głównego bohatera.

Doświadczenie Holocaustu w literaturze i sztuce

Uczeń: rozpoznaje w utworach wartości

uniwersalne i narodowe, określa ich znaczenie dla budowania własnego systemu wartości,

zna takie pojęcia i wydarzenia jak: holocaust, Zagłada, shoah, antysemityzm, rasa aryjska, ostateczne rozwiązanie, getto, powstanie w getcie warszawskim, Umshlagplatz, granatowa policja, ŻOB, Żegota,

potrafi omówić sposoby przedstawiania doświadczenia holocaustu w literaturze oraz sztuce (poezja, proza, literatura faktu, sztuka) oraz dostrzega podobieństwa i różnice poszczególnych ujęć,

*dokonuje analizy porównawczej utworów,

*porównuje teksty kultury z uwzględnieniem różnorodnych kontekstów.

„Pisanie o pamiętaniu”. Zdążyć przed Panem Bogiem Hanny Krall

Hanna Krall, Zdążyć przed panem Bogiem

Uczeń: przetwarza i hierarchizuje informacje z

tekstu publicystycznego, rozpoznaje specyfikę tekstu

publicystycznych, zwracając uwagę na wykorzystane w nim środki językowe,

rozróżnia odpowiedzi właściwe i unikowe,

dostrzega rolę języka jako narzędzia wartościowania,

dostrzega w tekście wartości uniwersalne,

zna podstawowe fakty dotyczące H. Krall i M. Edelmana,

umieszcza utwór H. Krall w kontekście całości twórczości (wie, że większość twórczości H. Krall to teksty dotyczące Zagłady),

zwraca uwagę na wyjątkowość utworu H. Krall (odejście od klasycznych wzorców literackich, oddanie głosu Edelmanowi, utrwalenie sposobu mówienia lekarza, odpoetyzowanie motywu powstania),

potrafi wymienić cechy wywiadu,

93

potrafi zinterpretować metaforyczne znaczenie tytułu tekstu H. Krall.

WSPÓŁCZESNOŚĆWstęp (po 1945 r.)

Uczeń: zna ramy czasowe epoki, potrafi podzielić epokę nad

podkategorie czasowe, zna nazwy najważniejszych pokoleń literackich,

zna najważniejsze wydarzenia związane z omawianym okresem i potrafi powiązać je ze zjawiskami w literaturze i kulturze,

zna pojęcia takie jak: amerykanizacja, atomowa apokalipsa, cenzura, drugi obieg wydawniczy, globalizacja, indoktrynacja, kontrkultura, kult jednostki, manipulacja polityczna i językowa, mur berliński, podziemie solidarnościowe, propaganda, żelazna kurtyna,

zna podstawowe nurty filozoficzne i myśli społeczno-polityczne pojawiające się w omawianym okresie: filozofia absurdu, egzystencjalizm, feminizm, groteska, fotografia, intertekstualność, interdyscyplinarność, ponowoczesność, kino moralnego niepokoju, konceptualizm, abstrakcjonizm, groteska, kicz, nowa fala, Polska Szkoła Filmowa, street art., turpizm, synkretyzm gatunkowy,

potrafi wyjaśnić pojęcia związane z literaturą: antypoezja, antypowieść, autotematyzm, awangarda, fantasy, dziennik, esej, ironia, język ezopowy, literatura faktu, mały realizm, mała stabilizacja, literatura produkcyjna (produkcyjniak), nowomowa, poezja lingwistyczna, reportaż, turpizm, wiersz biały, wiersz wolny,

rozpoznaje tematykę i problematykę poznanych tekstów oraz jej związek z programami epoki literackiej, zjawiskami społecznymi, historycznymi, egzystencjalnymi i estetycznymi; poddaje ją refleksji,

potrafi omówić problem podejścia do tradycji i klasycznych wzorców po roku 1945,

94

dostrzega nowe tendencje, pojawiające się w literaturze i kulturze, potrafi powiązać je z kontekstem historycznym,

zna najważniejsze nagrody literackie i wie, za co są przyznawane(Literacka Nagroda Nobla, Nagroda Nike, Nagroda Bookera, Nagroda Goncourtów), potrafi wymienić polskich laureatów Literackiej Nagrody Nobla.

Pamięć w powojennej literaturze emigracyjnej

wybrane wiersze z okresu emigracyjnego Stanisława Balińskiego, Kazimierza Wierzyńskiego, Marii Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej


zrozumieniem problematyki omawianych utworów,

zna pojęcie literatury emigracyjnej, wykorzystuje do interpretacji utworu

potrzebne konteksty (historyczny, biograficzny, kulturowy),

dostrzega subiektywizm, idealizację, problem zawodności pamięci, tęsknotę za ojczyzną w omawianych tekstach,

rozpoznaje obecne w utworach literackich wartości uniwersalne i narodowe; określa ich rolę i związek z problematyką utworu oraz znaczenie dla budowania własnego systemu wartości,

*rozpoznaje i charakteryzuje styl indywidualny poetów, potrafi wskazać charakterystyczne cechy języka poszczególnych twórców.

Zapiski z czasów stalinizmu

Leopold Tyrmand, Dziennik 1954 (fragmenty) (lektura uzupełniająca – poziom podstawowy)



potrzebne konteksty, zna podstawowe fakty z życiorysu L. Tyrmanda,

zna pojęcia takie jak: realizm socjalistyczny, sowietyzacja, , antyinteligenckość, bananowa młodzież, konsumpcjonizm, demokracja ludowa, stalinizm, żelazna kurtyna, zgniły Zachód, jazz i potrafi powiązać je z odpowiednimi fragmentami omawianego tekstu,

zna kontekst powstania utworu Tyrmanda oraz cechy gatunkowe dziennika,

potrafi dostrzec uniwersalne treści w

95

utworze Tyrmanda (jednostka w świecie totalitarnym, prawo do wolności i jej brak itd.),

potrafi scharakteryzować codzienne życie obywatela państwa komunistycznego, odwołując się do konkretnych przykładów tekstu (manipulacja w mediach, cenzura, problemy z zaopatrzeniem, krytyka artystów, którzy zdecydowali się współpracować z systemem).

Obraz totalitarnego świata

George Orwell, Rok 1984 Uczeń: omawia tematykę i problematykę

utworu, zna pojęcia takie jak: totalitaryzm, kult

jednostki, cenzura, wróg publiczny, parabola,


zna najważniejsze fakty dotyczące twórczości Orwella,

potrafi omówić konstrukcję świata przedstawionego w utworze Orwella (na płaszczyźnie dosłownej i metaforycznej),

dostrzega uniwersalizm tekstu Orwella, rozpoznaje obecne w utworach

literackich wartości uniwersalne i narodowe; określa ich rolę i związek z problematyką utworu oraz znaczenie dla budowania własnego systemu wartości.

Język jako narzędzie manipulacji i propagandy

George Orwell, Rok 1984 Uczeń: wie, czym jest nowomowa, potrafi

wymienić jej cechy i funkcje w państwie totalitarnym,

zna pojęcia takie jak: perswazja i manipulacja (potrafi omówić różnice między jednym a drugim),

potrafi wskazać przykłady nowomowy, manipulacji, odwołując się do tekstu Orwella i otaczającego go świata, własnego doświadczenia językowego,

wie, czym jest propaganda (potrafi wskazać cechy języka propagandowego) oraz jej przejawy w świecie otaczającym człowieka (tekst literacki i nieliteracki, własne doświadczenia komunikacyjne),

96

wskazuje i rozróżnia cele perswazyjne w wypowiedzi literackiej i nieliterackiej,

wyjaśnia, w jaki sposób użyte środki retoryczne (np. pytania retoryczne, wyliczenia, wykrzyknienia, paralelizmy, powtórzenia, apostrofy, przerzutnie, inwersje) oddziałują na odbiorcę,

*potrafi stwierdzić, w jaki sposób język wyznacza granice postrzegania świata, kreuje obraz rzeczywistości.

*Groteskowy obraz rzeczywistości PRL–u

Sławomir Mrożek, wybrane opowiadania


wybranych utworów, wykorzystuje do interpretacji utworu

potrzebne konteksty, zna podstawowe fakty z życiorysu S.

Mrożka oraz potrafi scharakteryzować jego twórczość,

potrafi wyjaśnić, czym jest groteska oraz wskazać jej elementy,

dostrzega groteskowość świata wykreowanego w opowiadaniach Mrożka (skrzywienie rzeczywistości, hiperbolizacja, komizm itd.),

omawia podstawowe funkcje groteski w omawianych tekstach Mrożka,

zna cechy gatunkowe opowiadania, rozpoznaje w tekście literackim środki

wyrazu artystycznego i określa ich funkcje.

„Jedynie prawda jest ciekawa” – groza komunizmu

Józef Mackiewicz, Droga donikąd (fragmenty)



potrzebne konteksty (historyczny, biograficzny),

interpretując tekst, dostrzega różnorodność przekazów dotyczących komunizmu (odmienność tekstu Mackiewicza od groteskowej wizji Mrożka),

zna pojęcia takie jak: literatura kresowa, pogrom, okupacja sowiecka, deportacja, gułag, kołchoz, ziemie utracone, peryferia, prowincjonalizm, homo sovieticus,

potrafi przedstawić motyw kresowy w literaturze różnych epok

97

(Kochanowski, Słowacki, Mackiewicz),

rozpoznaje w tekście sposoby kreowania świata przedstawionego, potrafi omówić specyfikę kreacji głównego bohatera i rolę jego jednostkowej historii w relacji dotyczącej losów polskich kresów,

potrafi wyjaśnić metaforyczne znaczenie tytułu powieści Mackiewicza,


Miron Białoszewski – donosy rzeczywistości z „Chamowa”

wybrane wiersze Mirona Białoszewskiego


utworów, wykorzystuje do interpretacji

potrzebne konteksty, rozpoznaje środki artystycznego

wyrazu i określa ich funkcję w tekście, wie, czym jest poezja lingwistyczna i

potrafi wskazać jej cechy, potrafi omówić rolę języka w tekstach

Białoszewskiego, potrafi wyjaśnić pojęcie turpizmu, dostrzega rolę przedmiotów

codziennego użytku oraz ich miejsce w poezji XX wieku,

*dokonuje analizy porównawczej utworów, dostrzega różnice między poetyką Białoszewskiego i Herberta,

*odczytuje tekst w warstwie semantycznej i semiotycznej.

Przedmioty zwykłe i niezwykłe

wybrane wiersze Mirona Białoszewskiego i Zbigniewa Herberta

Artyzm i charyzma

powojenna piosenka literacka – wybrane utwory Ewy Demarczyk (Karuzela z madonnami)

Uczeń: zna pojęcia takie jak: odwilż,

deformacja, ekspresja, happening, poezja śpiewana, piosenka poetycka, kabaret, kabaret studencki,

zna podstawowe fakty dotyczące twórczości takich teatrów i kabaretów jak: Kabaret Starszych Panów, Piwnica pod Baranami, STS (Studencki Teatr Satyryków), Teatr Telewizji – potrafi wskazać cechy charakterystyczne ich twórczości,

potrafi powiązać twórczość E. Demarczyk z Piwnicą pod Baranami,

98

wskazać elementy wpływające na ekspresję artystki (głos, kostium, sposób artykulacji i interpretacji tekstu poetyckiego),

dostrzega rolę piosenki poetyckiej w polskiej kulturze,

interpretuje treści alegoryczne i symboliczne utworu literackiego,

wykazuje się znajomością i zrozumieniem problematyki utworu.

Język mówiony a język pisany oraz komunikacja w Internecie

Uczeń: potrafi wskazać cechy języka

mówionego oraz pisanego i podać ich przykłady, odwołując się do tekstów kultury oraz własnego doświadczenia językowego,

omawia charakterystyczne cechy komunikacji internetowej,

zwraca uwagę na rolę komunikacji internetowej we współczesnym świecie (dostrzega pozytywne i negatywne jej aspekty),

zna pojęcie netykiety.„Nowa Fala” wobec rzeczywistości komunizmu

wybrane wiersze Stanisława Barańczaka


utworów, wykorzystuje do interpretacji utworu

potrzebne konteksty, zna podstawowe fakty z życia S.

Barańczaka (poeta, tłumacz), zna pojęcia: Nowa Fala, Pokolenie ‘68

– potrafi omówić cechy poetyki tych ugrupowań,

potrafi scharakteryzować środki artystycznego wyrazu w poezji Barańczaka,

dostrzega zakorzenienie poezji Barańczaka w estetyce międzywojennej (awangarda wzbogacona o bogactwo tradycji wersyfikacyjnej i ironię),

dostrzega przejawy ironii w tekstach Barańczaka, jego sposób wyrażania doświadczenia pokoleniowego.

Styl potoczny wśród innych odmian stylistycznych polszczyzny

Uczeń: zna pojęcie stylu, potrafi

scharakteryzować style funkcjonalne polszczyzny (np. urzędowy, artystyczny, naukowy, popularnonaukowy),

99

zdaje sobie sprawę ze stylistycznej różnorodności polszczyzny (wskazuje jej przyczyny, przejawy oraz konsekwencje),

potrafi omówić cechy charakterystyczne stylu potocznego oraz podać przykłady, odwołując się do wybranych tekstów kultury oraz własnego doświadczenia językowego,

*określa właściwości języka jako nośnika i przekaźnika treści kulturowych.

PRL–u czas marny. Miłość (nie)spełniona

Antoni Libera, Madame, wybrane wiersze Haliny Poświatowskiej



wyrazu i wyjaśnia ich funkcje, wykorzystuje do interpretacji utworu

potrzebne konteksty, zna pojęcia takie jak: PRL, przaśność,

cenzura, kultura literacka, wyrafinowanie, bildungsroman, autobiografia,

rozpoznaje w utworze sposoby kreowania świata przedstawionego, charakteryzuje głównego bohatera powieści Madame, odnajdując nawiązania do Wertera, Gustawa, bohaterów dojrzewających,

dostrzega w powieści Madame elementy parodystyczne, odnoszące się do utworów typu bildungsroman i autobiografia,

odnajduje nawiązania do innych tekstów kultury (Popiół i diament Andrzejewskiego, Iliady Homera, klasyków francuskich),

dostrzega specyfikę utworów H. Poświatowskiej (obsesja upływającego czasu związana z chorobą poetki, zmysłowy wymiar miłości),

zwraca uwagę na liryzm i intertekstualność wierszy poetki (nawiązania do klasyki literatury – np. Sylvia Plath, filozofii),

dostrzega w H. Poświatowskiej jedną z najważniejszych przedstawicielek tzw. polskiej poezji kobiecej (obok M. Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej, M. Hillar, A. Świrszczyńskiej).

„W języku niebo błękitniejsze niż błękit” – gra realności i mitu

Antoni Libera, Madame, wybrane wiersze Haliny Poświatowskiej

100

Poetycka zaduma nad światem i człowiekiem w poezji Wisławy Szymborskiej

wybrane wiersze Wisławy Szymborskiej



wyrazu w utworach W. Szymborskiej i wyjaśnia ich funkcje,

wykorzystuje do interpretacji utworu potrzebne konteksty,

zna najważniejsze fakty z biografii W. Szymborskiej, wie, że poetka została uhonorowana Literacką Nagrodą Nobla,

dostrzega tematykę podejmowaną przez Szymborską w wybranych utworach: m.in. sens życia, stosunek ducha do materii, prawa Historii oraz ich wpływ na jednostkę, relacje ludzi i zwierząt, rola przypadku w funkcjonowaniu wszechświata, istnienie rzeczywistości alternatywnych (tzw. poetyka negatywna), motywy metapoetyckie,

zauważa w tekstach obecność nawiązań do najważniejszych osiągnięć kultury europejskiej (np. Kobiety Rubensa, Konkurs piękności męskiej),

zestawia utwory z dziełami sztuki malarskiej i architektonicznej, zna pojęcie ekfrazy,

zauważa nawiązania do barokowej poezji konceptualnej, paradoksu, pointy, wykorzystanie dowcipu, ironii, autoironii,

*rozpoznaje i charakteryzuje styl indywidualny poetki (dostrzega lapidarność i precyzję języka W. Szymborskiej, maksymalną prostotę, częstą potoczność).

Wisławy Szymborskiej dialogi ze sztuką

wybrane wiersze Wisławy Szymborskiej

Czesław Miłosz – świadek epoki

wybrane wiersze Czesława Miłosza oraz Traktat moralny (fragmenty)



wyrazu, wykorzystuje do interpretacji utworu

potrzebne konteksty, dostrzega w wierszach Miłosza motyw

ocalenia przez poezję oraz ocalenia poezji jako takiej,

zauważa w Traktacie moralnym

101

nawiązania do satyry oświeceniowej, zwraca uwagę na retoryczne środki

oddziaływania języka Miłosza, *rozpoznaje i charakteryzuje styl

indywidualny poety.Pan Cogito – bohater poezji Zbigniewa Herberta

Zbigniew Herbert, wybrane wiersze z tomu Pan Cogito



wyrazu i określa ich funkcje, wykorzystuje do interpretacji utworu

potrzebne konteksty, zna najważniejsze fakty z życiorysu Z.

Herberta, dostrzega najważniejsze cechy

twórczości Herberta (zakorzenienie w tradycji śródziemnomorskiej, chrześcijańskiej, klasycznej),

rozpoznaje środki kreowania świata przedstawionego, potrafi wskazać cechy charakterystyczne kreacji bohatera lirycznego,

dostrzega w tekstach Herberta elementy takie jak: uniwersalizm problematyki, intelektualizm, odwołania do archetypicznych postaci kultury śródziemnomorskiej,

rozpoznaje w utworach wartości uniwersalne,

*rozpoznaje i charakteryzuje styl indywidualny poety.

Lirycznie i dowcipnie o rozkoszach oraz bolączkach egzystencji

powojenna piosenka literacka – wybrane teksty Kabaretu Starszych Panów


utworów, zna pojęcia takie jak: kabaret, komizm,

Kabaret Starszych Panów, skecz, zna tradycję polskich kabaretów, potrafi omówić specyfikę języka

Kabaretu Polskich Panów (środki artystycznego wyrazu, tematyka, zanurzenie w tradycji poetyckiej),

potrafi wskazać elementy komizmu, dowcipu językowego w piosenkach,

odróżnia kabaret poetycki oraz zaangażowanego, politycznego (np. Tey),

potrafi wskazać przyczyny popularności kabaretów w kulturze polskiej oraz ich omówić rolę.

Niech żyje bal! powojenna piosenka Uczeń:

102

Agnieszki Osieckiej – dzieje się ludzki dramat

literacka – wybrane utwory Agnieszki Osieckiej

omawia tematykę i problematykę utworów,

zna pojęcia takie jak: kultura popularna, kabaret, piosenka poetycka,

zna najważniejsze fakty dotyczące biografii A. Osieckiej,

wskazuje cechy charakterystyczne języka tekstów A. Osieckiej (środki artystycznego wyrazu, gra skojarzeń),

dostrzega uniwersalizm tekstów A. Osieckiej (przykładowe motywy: nieszczęśliwa miłość, zdrada, przemijanie, ucieczka, podróż),

zwraca uwagę na różnorodność tematyki poruszanej w piosenkach Osieckiej (od zabawy, żartu po pogłębiona refleksję egzystencjalną),

dostrzega literackie, kulturowe zakorzenienie piosenek A. Osieckiej (np. Oczy tej małej – Sztukmistrz z Lublina I.B. Singera).

„To się złożyć nie może”. Struktura Kartoteki Tadeusza Różewicza

Tadeusz Różewicz, Kartoteka(lektura uzupełniająca – poziom podstawowy)


utworu, rozpoznaje gatunek omawianego

utworu –dramat otwarty, zna pojęcia takie jak: egzystencjalizm,

teatr absurdu, groteska, everyman (Jedermann, Każdy), forma otwarta,

zna najważniejsze fakty z biografii T. Różewicza,

wskazuje na sposób kreowania świata przedstawionego, charakteryzuje głównego bohatera dramatu,

zwraca uwagę na podejmowany przez Różewicza problem języka jako niedoskonałego narzędzia komunikacji,

odnajduje obecne w utworze nawiązania do najważniejszych tekstów polskiej literatury (np. Wesele Wyspiańskiego, Oda do młodości Mickiewicza, fraszki Kochanowskiego, Ferdydurke Gombrowicza),

*rozpoznaje synkretyzm rodzajowy i gatunkowy i interpretuje jego znaczenie,

*charakteryzuje styl indywidualny utworu i poety, wykorzystuje tę wiedzę w interpretacji dzieła literackiego.

„Zostałem rozbity i rozebrany”. Bohater Kartoteki Tadeusza Różewicza

Tadeusz Różewicz, Kartoteka(lektura uzupełniająca – poziom podstawowy)

103

*W labiryncie narracyjnym, w labiryncie znaczeń

*Gustaw Herling-Grudziński, Wieża (lektura uzupełniająca – poziom rozszerzony)


utworu, rozpoznaje w utworze motywy:

samotności, choroby, cierpienia, wyobcowania,

dostrzega w opowiadaniu Herlinga-Grudzińskiego uniwersalną refleksję egzystencjalną,

interpretuje tekst na poziomie dosłownym i metaforycznym, odczytuje symboliczne znaczenie tytułowej wieży,

zwraca środki wyrazu artystycznego tworzące nastrój opowiadania.

Jak żyć w świecie, który „się rozlazł”

Sławomir Mrożek, Tango Uczeń: omawia tematykę i problematykę

utworu, zna gatunek tragikomedii, rozpoznaje w utworze sposoby

kreowania świata przedstawionego, określa ich funkcje, charakteryzuje wszystkie pokolenia bohaterów obecnych w dramacie,

odczytuje tekst na poziomie alegorycznym i symbolicznym,

odnajduje w tekście Mrożka nawiązania do problematyki poruszanej przez W. Gombrowicza (forma), S.I. Witkiewicza (rewolucja),

rozpoznaje obecne w utworach wartości uniwersalne i narodowe,

*dostrzega grę z konwencjami, groteskę, parodię, nawiązania do teatru absurdu S. Becketta.

Tango jako parabola

Sławomir Mrożek, Tango

*Satyryczny obraz PRL–u

Tadeusz Konwicki, Mała apokalipsa


utworu, rozpoznaje w utworze sposoby

kreowania świata przedstawionego i określa ich funkcje,

zna pojęcia takie jak: antyutopia, obiegi literackie, drugi obieg, ZSRR,

zna podstawowe fakty dotyczące biografii T. Konwickiego,

interpretuje utwór Konwickiego na poziomie dosłownym i metaforycznym, odnajdując nawiązania do kanonicznych tekstów kultury np. Odysei Homera),

*Symbolika wędrówki bohatera-narratora

Tadeusz Konwicki, Mała apokalipsa

104

odnajduje nawiązania do Procesu Kafki,

*charakteryzuje styl indywidualny utworu i twórcy, zwraca uwagę na specyfikę języka i stylu T. Konwickiego, analizując konkretne środki artystycznego wyrazu.

Od poezji okolicznościowej do namysłu nad polskim losem

wybrane utwory okresu stanu wojennego

Uczeń: zna pojęcia takie, jak: cenzura, stan

wojenny, internowanie, dysydent, działalność opozycyjna, drugi obieg, proces polityczny, Solidarność, strajk, związek zawodowy,

zna podstawowe fakty dotyczące twórczości M. Nowakowskiego,

rozpoznaje środki wyrazu artystycznego i określa ich funkcje,

zwraca uwagę na sposób kreowania świata przedstawionego, szczególnie na kreację podmiotu lirycznego w utworach Herberta,

*dokonuje interpretacji i analizy porównawczej (ujęcia stanu wojennego w utworach obu poetów).

Dwa raporty z kraju oblężonego

Zbigniew Herbert, Raport z oblężonego miasta; Marek Nowakowski, Raport o stanie wojennym (wybrane opowiadanie, np. Las)

Piosenka jako komentarz do rzeczywistości

powojenna piosenka literacka – wybrane utwory Wojciecha Młynarskiego


utworu, rozpoznaje środki wyrazu

artystycznego i określa ich funkcje, wykorzystuje do interpretacji utworu

potrzebne konteksty, zna pojęcia takie jak: satyra, piosenka

autorska, dostrzega specyfikę języka tekstów

Młynarskiego, analizuje wybrane teksty na poziomie

dosłownym i metaforycznym.Studium wyobcowania

Olga Tokarczuk, Profesor Andrews w Warszawie (z tomu Gra na wielu bębenkach)


utworu, rozpoznaje w utworze sposoby

kreowania świata przedstawionego i określa ich funkcje,

rozpoznaje w utworze motywy, m.in. wyobcowania,

zna podstawowe fakty dotyczące biografii i twórczości O. Tokarczuk,

dostrzega cechy i tematy charakterystyczne dla twórczości O.

105

Tokarczuk, omawia cechy i sposoby kreacji świata

przedstawionego opowiadania Profesor Andrews w Warszawie,

*charakteryzuje styl indywidualny dzieła literackiego.

Lekcje historii powojenna piosenka literacka – wybrane utwory Jacka Kaczmarskiego


utworów, wykorzystuje do interpretacji utworów

potrzebne konteksty (biograficzny, historyczny, kulturowy),

zna pojęcia: bard, piosenka literacka, protest song, stan wojenny, antykomunistyczna opozycja,

zna podstawowe fakty dotyczące twórczości J. Kaczmarskiego,

zwraca uwagę na środki artystycznego wyrazu charakterystyczne dla twórczości J. Kaczmarskiego i określa ich funkcje,

określa rolę piosenki autorskiej w polskiej kulturze okresu komunizmu.

Krajobraz po przełomie

Marek Nowakowski, Górą „Edek” (z tomu Prawo prerii)


utworu, zna podstawowe fakty dotyczące

życiorysu oraz twórczości M. Nowakowskiego,

odnajduje charakterystyczne dla twórczości Nowakowskiego motywy,

zwraca uwagę na specyfikę języka tekstów M. Nowakowskiego (środki artystycznego wyrazu), stylizacje.

W przestrzeni poetyckich polemik

wybrane wiersze Stanisława Barańczaka, Marcina Świetlickiego, Jana Polkowskiego



potrzebne konteksty, zna pojęcia: polemika, filipika,

pokolenie literackie, zna najważniejsze fakty dotyczące

twórczości S. Barańczaka, M. Świetlickiego, J. Polkowskiego,

porównuje wybrane utwory poetów, zwracając uwagę na różnorodne ujęcia tych samych motywów,

*dokonuje analizy i interpretacji porównawczej utworów.

Katedra, czyli Jacek Dukaj, Katedra (z Uczeń:

106

świat tomuW kraju niewiernych)

określa tematykę i problematykę utworów,

wykorzystuje do interpretacji utworów potrzebne konteksty (kulturowy, historyczny),

zna pojęcie science-fiction, zna najważniejsze informacje

dotyczące twórczości J. Dukaja, interpretuje tekst na poziomie

dosłownym i metaforycznym, dostrzega i analizuje styl indywidualny

autora, zwracając uwagę na charakterystyczne cechy języka J. Dukaja.

Ogród, czyli świat wybrane wiersze Jarosława Marka Rymkiewicza wybrane eseje Jarosława Marka Rymkiewicza (Myśli różne o ogrodach)



potrzebne konteksty, potrafi omówić sposób funkcjonowania

toposu ogrodu w kulturze różnych epok, wskazuje symbolikę tego motywu,

zna najważniejsze fakty dotyczące twórczości J.M. Rymkiewicza,

interpretuje tekst na poziomie dosłownym i metaforycznym, zwracając uwagę na środki artystycznego wyrazu

*analizuje strukturę eseju, odczytuje jego sens i sposób prowadzenia wywodu.

Prowincja, czyli świat

Andrzej Stasiuk, Miejsce (z tomu Opowieści galicyjskie);



potrzebne konteksty, zna cechy gatunkowe opowiadania,

reportażu, zna najważniejsze informacje

dotyczące twórczości A. Stasiuka, rozpoznaje sposoby kreowania świata

przedstawionego w utworze, zwraca uwagę na uniwersalną wymowę

opowiadania Stasiuka oraz odnajduje konotacje z twórczością np. O. Tokarczuk (np. Prawiek i inne czasy),

*charakteryzuje styl indywidualny autora i dzieła literackiego.

Świat, który Julian Stryjkowski, Uczeń:

107

zniknął Austeria (lektura uzupełniająca – poziom podstawowy)

określa tematykę i problematykę utworu, związaną z podejściem do przemian cywilizacyjnych, historycznych wydarzeń

wykorzystuje do interpretacji utworu potrzebne konteksty,

zna pojęcia takie jak: antysemityzm, syjonizm, holocaust, sztetl, Marzec ‘68, reakcjonizm, diaspora, Galicja,

posiada podstawowe informacje dotyczące twórczości J. Stryjkowskiego (z uwzględnieniem młodzieńczego związku autora z ruchem syjonistycznym),

odnajduje nawiązania do twórczości I.B. Singera (Sztukmistrz z Lublina),

określa rolę artystów żydowskiego pochodzenia w kształtowaniu się i rozwoju polskiej kultury (np. J. Tuwim, J. Brzechwa).

Tag – między wiarą a zwątpieniem, słabością a siłą

Julian Stryjkowski, Austeria (lektura uzupełniająca – poziom podstawowy)

*Antygona w Nowym Jorku Janusza Głowackiego – dramat o wykluczeniu społecznym

Janusz Głowacki, Antygona w Nowym Jorku



potrzebne konteksty, dostrzega uniwersalną, paraboliczną

wymowę utworu, wskazuje na sposoby kreacji świata

przedstawionego, zna pojęcia: emigracja, tragifarsa, zna podstawowe fakty z biografii J.

Głowackiego (z uwzględnieniem epizodu emigracyjnego),

*zwraca uwagę na grę z konwencjami, tradycją literacka, wykorzystanie groteski, wykorzystywanie rozmaitych stylizacji językowych,


*Czy Anita to Antygona? – mit na nowo przetworzony

Janusz Głowacki, Antygona w Nowym Jorku

Podróże z Herodotem Ryszarda Kapuścińskiego – zakamuflowany autoportret reporter

Ryszard Kapuściński, Podróże z Herodotem (fragmenty)



potrzebne konteksty, zna cechy gatunkowe reportażu, potrafi omówić różnice między

klasycznym reportażem a reportażem literackim uprawianym przez Kapuścińskiego,

zna pojęcie polska szkoła reportażu i

Podróże z Herodotem Ryszarda Kapuścińskiego –

Ryszard Kapuściński, Podróże z Herodotem (fragmenty)

108

otwarcie się na inność

potrafi wymienić nazwiska przynajmniej dwóch polskich reportażystów oraz omówić cechy ich twórczości (np. J. Jagielski, M. Szczygieł, M. Szejnert, H. Krall),

rozpoznaje w tekście topos podróży, posiłkując się wybranymi przykładami,

rozpoznaje nawiązania do tradycji antycznej i potrafi określić ich rolę w tekście,


Klasyczne gatunki we współczesnych odsłonach

wybrane wiersze Wojciecha Wencla



potrzebne konteksty, zna podstawowe fakty dotyczące

biografii W. Wencla (współczesny gdański poeta, krytyk literacki, eseista),

zauważa w poezji Wencla nawiązania do twórczości T.S. Eliota („zwrot ku katolicyzmowi, klasycyzmowi, monarchizmowi),

wskazuje gatunki charakterystyczne dla Wencla – oda, psalm, wiersze wizyjne),

zwraca uwagę na środki artystycznego wyrazu charakterystyczne dla omawianych tekstów poety.

Refleksja egzystencjalna w poezji Stanisława Barańczaka

wybrane wiersze Stanisława Barańczaka



potrzebne konteksty, zna podstawowe fakty z życia S.

Barańczaka (poeta, tłumacz), zna pojęcia: Nowa Fala, Pokolenie ‘68

– potrafi omówić cechy poetyki tych ugrupowań,

potrafi scharakteryzować środki artystycznego wyrazu w poezji Barańczaka (realizm – mówić wprost, ścisłość, ekonomia językowej konstrukcji, eksploatacja wieloznaczności słownika oraz składni, gra dźwięków, rytmów, znaczeń),

dostrzega zakorzenienie poezji Barańczaka w estetyce międzywojennej (awangarda wzbogacona o bogactwo tradycji wersyfikacyjnej i ironię),

109

*rozpoznaje i charakteryzuje styl indywidualny autora, dostrzega przejawy ironii w tekstach Barańczaka, jego sposób narracji.

Człowiek współczesny w ponowoczesnym świecie

wybrane wiersze Wisławy Szymborskiej, Stanisława Barańczaka, Tadeusza Różewicza



potrzebne konteksty, zna pojęcia: ponowoczesność,

postmodernizm, intertekstualność, palimpsest,

porównuje utwory, dostrzega podobieństwa i różnice dotyczące ujęcia tematu człowieka w ponowoczesnym świecie w analizowanych tekstach,

rozpoznaje w utworach wartości uniwersalne,

*rozpoznaje styl indywidualny poszczególnych poetów,

*dokonuje analizy i interpretacji porównawczej utworów.

*Gra z tradycją *Jorge Luis Borges, wybrane opowiadanie


wybranego utworu, wykorzystuje do interpretacji utworów

potrzebne konteksty zna cechy gatunkowe opowiadania, wie, czym jest tradycja literacka, zna pojęcia takie jak: proza

iberoamerykańska, *realizm magiczny, posiada podstawowe informacje

dotyczące twórczości Borgesa, dostrzega specyficzną kreację świata

opowiadań Borgesa, uwzględniając kulturę oraz koloryt lokalny,

interpretuje tekst na poziomie dosłownym i metaforycznym,

*odczytuje tekst na poziomie semantycznym i semiotycznym,

*rozpoznaje w utworach literackich konwencję nadrealistyczną,


110

IV. PROCEDURY OSIĄGANIA CELÓW

Wybór sposobu realizacji programu nauczania oraz osiągnięcie założonych w nim

celów kształcenia zależy zwykle od kilku kwestii: uwarunkowań szkoły i środowiska

rówieśniczego, kompetencji i stopnia zaangażowania nauczyciela, poziomu uzdolnień

uczniów i indywidualnych potrzeb. Organizując proces kształcenia, nauczyciel powinien

odnieść program do realiów, w których funkcjonuje i dokonać niezbędnych – jego zdaniem

–– modyfikacji.

W świetle założeń reformy programowej głównym celem nauczania języka polskiego

ma być przygotowanie ucznia do świadomego uczestnictwa w kulturze poprzez kształtowanie

umiejętności krytycznego odbioru dzieł literackich i innych utworów należących zarówno do

kultury wysokiej, jak i reprezentujących kulturę popularną, doskonalenie umiejętności

poprawnego i skutecznego komunikowania się w języku ojczystym oraz motywowanie ucznia

do samokształcenia.

Podstawowym działaniem, na jakim powinna opierać się praca ucznia, jest

konfrontacja z tekstami literackimi i innymi tekstami kultury. Poziom i jakość zrozumienia

przywoływanych tekstów, proponowane sposoby ich odczytywania, konteksty i nawiązania –

to wszystko służyć będzie kształtowaniu postawy krytycznego odbiorcy kultury oraz

świadomego uczestnictwa w niej, uważnego i refleksyjnego obserwatora rzeczywistości.

Ważnym aspektem nowej podstawy programowej jest kształcenie językowe i

retoryczne. Nakłada to szczególne obowiązki na nauczyciela-polonistę, nie tylko ze względu

na zbieżność z celami edukacyjnymi przedmiotu, ale także na to, iż w sposób naturalny

powinien on być autorytetem w dziedzinie języka. Aby ów nadrzędny cel zrealizować, należy

systematycznie i konsekwentnie stosować rozmaite ćwiczenia językowo-stylistyczne,

słownikowe, redakcyjne, traktując je jako naturalny i istotny element każdej lekcji. Warto

także poświęcić czas na opracowanie wypowiedzi pisemnych uczniów tak, by umożliwić im

korektę błędów językowo-stylistycznych. Ważnym elementem pracy dydaktycznej muszą być

także ćwiczenia polegające na doskonaleniu przez uczniów umiejętności właściwego

komponowania i redakcji tekstu. Warto w tym celu sięgać zarówno po zanonimizowane prace

uczniów jak i po starannie dobrane teksty publicystyczne i literackie, z których uczeń może

sporządzać plany, badać układ ich treści (dzielić na części), wypisywać główne myśli,

wskaźniki spójności tekstu, wyznaczniki kompozycyjne.

112

Z najnowsze badań dotyczących procesu uczenia się wynika, że zdolności percepcyjne

uczniów, sposób przyswajania przez nich wiedzy i umiejętności jest kwestią indywidualną –

ta sama metoda może się okazać skuteczna w przypadku jednego ucznia, ale w odniesieniu do

innego już nie. Jedno pozostaje zaś niezmienne – skuteczność metod aktywizujących.

Niezależnie od jednostkowych różnic, najlepsze efekty uzyskują ci, którzy uczą się w

działaniu. Stąd też postulowane jest stałe i jak najszersze wykorzystywanie w procesie

nauczania – uczenia się metod aktywizujących i grupowych form pracy, np. dyskusji, burzy

mózgów, debat, projektów, analizy SWOT, wywiadów, inscenizacji, przemówień itp. Nie

oznacza to konieczności rezygnacji z metod tradycyjnych. To nauczyciel jest kreatorem

swojego warsztatu i to on powinien w sposób autonomiczny decydować o doborze metod i

form pracy, mając jednak na względzie atrakcyjność i efektywność nauczania.

Głównym warunkiem osiągnięcia celów edukacyjnych jest, co warte podkreślenia,

właściwe planowanie pracy przez nauczyciela. Program stanowi w tym procesie pierwsze i

najważniejsze ogniwo. Kolejnym jest przygotowanie szczegółowego planu pracy

dydaktyczno-wychowawczej.

113

V. OCENIANIE OSIĄGNIĘĆ UCZNIA

Ocenianie jest nierozerwalnie związane z procesem kształcenia. Z jednej strony służy

zdobyciu informacji o osiągnięciach uczniów, poziomie opanowania przez nich wiedzy i

umiejętności, z drugiej strony stanowi źródło wiedzy o jakości pracy nauczyciela. Punktem

odniesienia dla oceniania są wymagania szczegółowe opisane w podstawie programowej. Są

one jednocześnie standardami wymagań egzaminacyjnych, czyli wymaganiami stawianymi

maturzystom. Nauczyciel winien na ich podstawie sam budować zadania dla ucznia, określać

warunki i akceptowalny poziom wykonania sprawdzanych czynności. Ocena szkolna ma na

celu:

– informowanie ucznia o poziomie jego osiągnięć i postępie w tym zakresie;

– informowanie rodziców (prawnych opiekunów) i nauczyciela-wychowawcy o postępach lub

trudnościach w nauce lub zachowaniu;

– motywowanie ucznia do dalszych postępów w nauce i zachowaniu;

– stymulowanie ucznia do samokształcenia;

– umożliwienie nauczycielowi doskonalenia metod i organizacji pracy dydaktycznej i

wychowawczej.

Ocenianie może być wyrażone stopniem szkolnym, a także w punktach, procentach albo w

każdy inny uzgodniony sposób. Ocenianiu podlegają nabyte w toku edukacji wiadomości i

umiejętności, które uczeń może prezentować ustnie lub pisemnie.

Należy pamiętać, że w ocenianiu osiągnięć uczniów z języka polskiego nauczyciel powinien

kierować się kilkoma zasadami. Po pierwsze: szczególną uwagą winny być objęte prace

pisemne oraz wypowiedzi ustne, gdyż stwarzają one możliwość ukazania kluczowych

umiejętności przedmiotowych – poprawnego językowo wypowiadania się o tekstach

literackich i innych tekstach kultury a także tworzenia własnej wypowiedzi pisemnej na

podstawie lektury, własnych doświadczeń czytelniczych i życiowych. Warto podkreślić, iż

podstawą oceniania dłuższych wypowiedzi pisemnych i ustnych muszą być wymagania

programowe, których zakres dla każdej oceny nauczyciel powinien przedstawić uczniom na

początku roku szkolnego. Kolejna zasada, to wielokryterialnośc oceny, a więc np. wartość

merytoryczna pracy, kwestia organizacji wypowiedzi (kompozycja), poprawność językowo-

stylistyczna, adekwatność formy wypowiedzi. Nauczyciel powinien ocenić jawnie i

kryterialnie – uczeń musi znać i rozumieć stosowane przez nauczyciela kryteria, a byłoby

114

dobrze, gdyby je współtworzył. Uczeń musi wiedzieć, za co, kiedy i w jaki sposób będzie

oceniany. Zawsze powinien uzyskiwać informację zwrotną od nauczyciela o swoich

postępach (komentarz dydaktyczny do wypowiedzi pisemnej lub ustnej, recenzja pracy ucznia

itp.). Nauczyciel powinien oceniać i kontrolować różne formy osiągnięć uczniów w zakresie

opanowanej przez nich wiedzy i umiejętności, a więc obok dłuższych wypowiedzi ustnych i

pisemnych ocenie podlegać powinny też: aktywność na lekcji, aktywność na zajęciach

pozalekcyjnych, testy, projekty, prace domowe, prace zespołowe, udział w debacie czy

dyskusji, udział w konkursach, znajomość lektur z listy obowiązkowej i listy uzupełniającej

itp. Nauczyciel powinien stosować także różne strategie oceniania, np. analityczną w

przypadku testów ze znajomości lektur czy wiedzy historyczno-literackiej albo holistyczną w

przypadku dłuższych wypowiedzi w formie ustnej lub pisemnej. Zawsze należy pamiętać, że

uczeń jest podmiotem a ocena jedynie narzędziem.

115

VI. BIBLIOGRAFIA

Podstawa programowa kształcenia ogólnego dla czteroletniego liceum ogólnokształcącego i

pięcioletniego technikum

Bortnowski S., Warsztaty dziennikarskie, Warszawa 2003.

Brophy J., Motywowanie uczniów do nauki, Warszawa 2012.

Burzyńska A., M.P. Markowski, Teorie Literatury XX wieku, Kraków 2009.

Ćwiczenia z poetyki, red. A. Gajewska, T. Mizerkiewicz, Warszawa 2006.

Ćwiczenia z retoryki, red. M. Barłowska, A. Budzyńska-Daca, M. Załęska, Warszawa 2010.

Ćwiczenia ze stylistyki, red. D. Zdunkiewicz-Jedynak, Warszawa 2012.

Fisher R., Uczymy, jak się uczyć, Warszawa 1999.

Głowiński M., Kostkiewiczowa T., Okopień-Sławińska, Sławiński J., Słownik terminów

literackich, Wrocław 2000.

Hamer H., Klucz do efektywnego nauczania, Warszawa 1997.

Handke R., Hermeneutyka, „Polonistyka” nr 2, 1995.

Harmin M., Duch klasy. Jak motywować uczniów do nauki, Warszawa 2008.

Komorowska H., O programach prawie wszystko, WSiP 1999.

Kuziak M., Rzepczyński, S. Kasterski R., Jak pisać po polsku?, Bielsko-Biała 2004.

Lisowska-Magdziarz M., Analiza tekstu w dyskursie medialnym, Kraków 2006.

Macios T., Trener. Jak czytać dramaty?, Bielsko–Biała 2010

Niemierko B., Między oceną szkolną a dydaktyką. Bliżej dydaktyki, Warszawa 1992.

Płażewski J., Język filmu, Warszawa 2008.

Spitzer M., Jak uczy się mózg, Warszawa 2012.

Ulman G., Motywowanie uczniów w praktyce, Warszawa 2005.

Walker D.C, Solis J.F., Program i cele kształcenia, Warszawa 2000.

Wojtak M., Gatunki prasowe, Lublin, 2004.

116

operon.pl€¦ · web viewuczeń kończący szkołę powinien być nie tylko zdolny do...

Documents