witaj, majowa jutrzenko! witaj, majowa jutrzenko ... · refren: hej, hej, ułani, malowane dzieci!...
TRANSCRIPT
Witaj, majowa jutrzenko!
POZNAŃSKIE WSPÓLNE ŚPIEWANIE Stary Rynek przed Odwachem
wtorek, 3 maja 2016, godz. 19.30honorowa odprawa wartyprowadzenie śpiewów: Jacek Kowalski z zespołem Monogramista JKopracowanie muzyczne: Anita Murawka, Robert Rekielrecytacje: Irena Lipczyńska, Marek Klupśmożliwość kupna śpiewnika – cena 2 zł śpiewnik w wersji pdf – www.muzeumniepodleglosci.poznan.plzapraszają: Wielkopolskie Muzeum Niepodległości i Biblioteka Kórnicka PAN
Witaj, majowa jutrzenko!
POZNAŃSKIE WSPÓLNE ŚPIEWANIE Stary Rynek przed Odwachem
wtorek, 3 maja 2016, godz. 19.30honorowa odprawa wartyprowadzenie śpiewów: Jacek Kowalski z zespołem Monogramista JKopracowanie muzyczne: Anita Murawka, Robert Rekielrecytacje: Irena Lipczyńska, Marek Klupśmożliwość kupna śpiewnika – cena 2 zł śpiewnik w wersji pdf – www.muzeumniepodleglosci.poznan.plzapraszają: Wielkopolskie Muzeum Niepodległości i Biblioteka Kórnicka PAN
POZNAŃSKIE WSPÓLNE ŚPIEWANIESTARY RYNEK PRZED ODWACHEMwtorek, 3 V 2016, godz. 19.30
Witaj, majowa jutrzenko!
POZNAŃSKIE WSPÓLNE ŚPIEWANIE Stary Rynek przed Odwachem
wtorek, 3 maja 2016, godz. 19.30honorowa odprawa wartyprowadzenie śpiewów: Jacek Kowalski z zespołem Monogramista JKopracowanie muzyczne: Anita Murawka, Robert Rekielrecytacje: Irena Lipczyńska, Marek Klupśmożliwość kupna śpiewnika – cena 2 zł śpiewnik w wersji pdf – www.muzeumniepodleglosci.poznan.plzapraszają: Wielkopolskie Muzeum Niepodległości i Biblioteka Kórnicka PAN
Witaj, majowa jutrzenko!
POZNAŃSKIE WSPÓLNE ŚPIEWANIE Stary Rynek przed Odwachem
wtorek, 3 maja 2016, godz. 19.30honorowa odprawa wartyprowadzenie śpiewów: Jacek Kowalski z zespołem Monogramista JKopracowanie muzyczne: Anita Murawka, Robert Rekielrecytacje: Irena Lipczyńska, Marek Klupśmożliwość kupna śpiewnika – cena 2 zł śpiewnik w wersji pdf – www.muzeumniepodleglosci.poznan.plzapraszają: Wielkopolskie Muzeum Niepodległości i Biblioteka Kórnicka PAN
POZNAŃSKIE WSPÓLNE ŚPIEWANIESTARY RYNEK PRZED ODWACHEMwtorek, 3 V 2016, godz. 19.30
honorowa odprawa wartyprowadzenie wspólnego śpiewania:Jacek Kowalski z zespołem Monogramista JKopracowanie muzyczne: Anita Murawka, Robert Rekielrecytacje: Irena Lipczyńska, Marek Klupś
możliwość kupna śpiewnika – cena 2 złśpiewnik w wersji pdf – www.muzeumniepodleglosci.poznan.pl zapraszają: Wielkopolskie Muzeum Niepodległości i Biblioteka Kórnicka PAN
— 1 —
1 PIEŚŃ ŻOŁNIERZA1. Jak to na wojence ładnie, D AJak to na wojence ładnie, G DKiedy ułan z konia spadnie. A DKiedy ułan z konia spadnie. A D2. Koledzy go nie ratują, / Jeszcze końmi go tratują. 3. Kapitan z listy wymaże, / Porucznik grzebać rozkaże. 4. A za jego młode lata, / Grają w trąby tra ta ta ta. 5. A za jego trudy, prace / Grały mu kule, kartacze: 6. A za jego trudy, lata / Dała ognia cała rota. 7. A już my go pochowali, / Trzy razy mu ognia dali; 8. „Requiescat” zaśpiewali / I pikiety rozstawiali.
2 Juliusz Słowacki (t), Andrzej Kurylewicz (m) PIEŚŃ KONFEDERATÓW („KONFEDERATKA” )
1. Nigdy z królami nie będziem w aliansach, a C d ENigdy przed mocą nie ugniemy szyi; a C G EBo u Chrystusa my na ordynansach, a A dSłudzy Maryi! a E a2. Więc choć się spęka świat, i zadrży słońce, / Chociaż
się chmury i morza nasrożą; / Choćby na smokach wojska latające / Nas nie zatrwożą.
3. Bóg naszych ojców i dziś jest nad nami! / Więc nie do-puści upaść żadnej klęsce. / Wszak póki On był z naszymi ojcami, / Byli zwycięzce!
— 2 —
4. Więc nie wpadniemy w żadną wilczą jamę, / Nie uklękniemy przed mocarzy władzą; / Wiedząc, że nawet grobowce nas same / Bogu oddadzą.
5. Ze skowronkami wstaliśmy do pracy, / I spać pójdzie-my o wieczornej zorzy, / Ale w grobowcach my jeszcze żoł-dacy / I hufiec Boży.
6. Bo kto zaufał Chrystusowi Panu, / I szedł na święte kraju werbowanie, / Ten, de profundis, z ciemnego kurha-nu / Na trąbę wstanie.
7. Bóg jest ucieczką i obroną naszą! / Póki On z nami, całe piekła pękną! / Ani ogniste smoki nie ustraszą / Ani ulękną.
8. Nie złamie nas głód, ni żaden frasunek, / Ani zhołdują żadne świata hołdy: / Bo na Chrystusa my poszli werbu-nek, / Na jego żołdy.
3 Rajnold Suchodolski (t) MAZUREK 3 MAJA
1. Witaj, majowa jutrzenko, DŚwieć naszej polskiej krainie, A DUczcimy ciebie piosenką DPrzy hulance i przy winie. A DWitaj Maj, piękny Maj, G A DU Polaków błogi raj! A D2. Nierząd braci naszych cisnął, / Gnuśność w ręku króla
spała, / A wtem trzeci maj zabłysnął / I nasza Polska po-wstała. // Witaj maj, piękny maj, | Wiwat wielki Kołłątaj!
— 3 —
3. Ale chytrości gadzina / Młot swój na nas gotowała, / Z piekła rodem Katarzyna / Moskalami nas zalała. // Cho-ciaż kwitł piękny maj, / Rozszarpano biedny kraj.
4. Wtenczas Polak z łzą na oku / Smutkiem powlókł bla-de lice / Trzeciego maja co roku / Wspomniał lubą roczni-cę // Wzdychał wciąż: Boże daj, / By zabłysnął trzeci maj!
5. Na ustroniu jest ruina, / W której Polak pamięć cho-wał, / Tam za czasów Konstantyna / Szpieg na nasze łzy cza-tował. // I gdy wszedł trzeci maj / Kajdanami brzęczał kraj.
6. W piersiach rozpacz uwięziona / W listopadzie wstrzą-sła serce / Wstaje polska z grobów łona / Pierzchają dumni morderce. // Błysnął znowu trzeci maj / I już wolny błogi kraj!
7. Próżno, próżno, Mikołaju / Z paszcz ognistych w ser-cu godzisz / Próżno rząd wolnego kraju / Nową przysięgą uwodzisz. // To nasz śpiew: wiwat maj! / Niech przepadnie Mikołaj!
8. O zorzo trzeciego maja! / My z twoimi promieniami / Przez armaty Mikołaja / Pójdziem w Litwę z bagnetami! // Wrogu, precz! Witaj maj, / Polski i Litewski kraj!
4 Casimir Delavigne (t fr.) Karol Sienkiewicz (t pol.) Karol Kurpiński (m) — WARSZAWIANKA
1. Oto dziś dzień krwi i chwały, C GOby Dniem wskrzeszenia był. G C G CW tęczę Polski Orzeł biały C GPatrząc, lot swój w niebo wzbił. G C G C
— 4 —
A nadzieją podniecany, G DWoła do nas z górnych stron: e H7 e„Powstań Polsko, skrusz kajdany, C FDziś twój triumf albo zgon”. C G CREFREN: Hej, kto Polak na bagnety! F CŻyj swobodo, Polsko żyj! C G C Takim hasłem cnej podniety, F CTrąbo nasza, wrogom grzmij! C G CTrąbo nasza, wrogom grzmij! F C G C2. „Na koń! – woła Kozak mściwy – / Karać bunty pol-
skich rot, / Bez Bałkanów są ich niwy, / Wszystko jeden zgniecie lot!” // Stój! Za Bałkan pierś ta stanie, / Car wasz marzy płonny łup, / Z wrogów naszych nie zostanie / Na tej ziemi, chyba trup.
3. Droga Polsko! Dzieci twoje / Dziś szczęśliwych doszły chwil, / Od tych sławnych, gdy ich boje / Wieńczył Krem-lin, Tybr i Nil. // Lat dwadzieścia nasze męże / Los po ob-cych grobach siał, / Dziś, o Matko, kto polęże, / Na twym łonie będzie spał.
4. Wstań Kościuszko! Ugodź serca, / Co litością ma-mić śmią, / Znałże litość ów morderca, / Który Pragę zalał krwią? // Niechaj krew tę krwią dziś spłaci, / Niech nią zro-si grunt, zły gość. / Laur męczeński naszej braci / Bujniej będzie po niej rość.
5. Tocz, Polaku, bój zacięty, / Ulec musi dumny car, / Pokaż jemu pierścień święty, / Nieulękłych Polek dar; // Niech to godło ślubów drogich / rogom naszym wróży
— 5 —
grób, / Niech krwią zlane, w bojach srogich, / Nasz z wol-nością świadczy ślub.
6. O, Francuzi! Czyż bez ceny / Rany nasze dla was są / Spod Marengo, Wagram, Jeny, / Drezna, Lipska, Waterloo. // Świat was zdradzał – my dotrwali: / Śmierć czy tryumf – my, gdzie wy. / Bracia, my wam krew dawali, / Dziś – wy dla nas – nic prócz łzy.
7. Wy przynajmniej, coście legli / W obcych krajach, za kraj swój, / Bracia nasi, z grobów zbiegli! / Błogosławcie bratni bój. // Lub zwyciężym – lub gotowi / Z trupów na-szych tamę wznieść, / By krok spóźnić olbrzymowi / Co chce światu pęta nieść.
8. Grzmijcie bębny, ryczcie działa, / Dalej dzieci w gę-sty szyk. / Wiedzie hufce wolność, chwała, / tryumf błyska w ostrzu pik. // Leć, nasz orle, w górnym pędzie, / Sławie, Polsce, światu służ! / Kto przeżyje, wolnym będzie, / Kto umiera, wolnym już.
5 Ryszard Berwiński (t), Feliks Nowowiejski (m) PRZEKLEŃSTWO
1. Złe powietrze, ogień, woda h e hI wszelaka zła przygoda h e hBędą temu – kto by starą e A D GOjców swoich wzgardził wiarą. e G h Fis2. Zwierz drapieżny do obory, / Między stada czarne
mory / Wejdą temu – kto by starą / Ojców swoich wzgar-dził wiarą.
— 6 —
3. Chorobą się rozniemoże / I boleści twarde łoże / Zwią-że tego – kto by starą / Ojców swoich wzgardził wiarą.
4. A po śmierci garści ziemi, / Gdzieby spoczął kośćmi swemi, / Nie dostanie – kto by starą / Ojców swoich wzgar-dził wiarą.
5. Marnie zginie, wiatr rozmiecie / Kości jego po wszem świecie, / Marnie zginie – kto by starą / Ojców swoich wzgardził wiarą.
6 Franciszek Kowalski (t), hr. Wenzel Robert Gallenberg (m?) — UŁAN NA WEDECIE
1. Tam na błoniu błyszczy kwiecie, C GStoi ułan na wedecie; G CA dziewczyna jak malina C dNiesie koszyk róż. G C„Stój, poczekaj, moja duszko, C GSkąd tak drobną stąpasz nóżką?” G C– „Ja z tej chatki, / Rwałam kwiatki a dI powracam już”. G C2. „Oho, próżne twe wymówki! / Pójdziesz ze mną do
placówki!” – „Ach, ja biedna, / Sama jedna, / Matka czeka mnie!”
„Stąd Moskale o pół mili / Może ciebie namówili?” – „Ja nieboga, / Nie znam wroga, / Nie widziałam, nie”.
3. „Może kryjesz wrogów tłuszcze? / Daj buziaka to cię puszczę”. – „Ja nie taka, / Dam buziaka, / Tylko z konia zsiądź”.
— 7 —
„Z konia zsiądę, prawo znane, / Za to kulą w łeb dostanę”. – „Dość więc chętki, / nie bądź prędki, / bez buziaka bądź”.
4. „Choć to życie ma kosztować, / Muszę ciebie pocało-wać”. – „Żal mi ciebie / Jak Bóg w niebie, / Bo się zgubisz sam”.
„A jak wartę mą porzucę / Lub szczęśliwie z wojny wró-cę?” – „Bądź spokojny, / Wrócisz z wojny, / To buziaka dam”.
5. „Gdzież cię szukać mam w pokoju, / Gdy zwycięzcą wrócę z boju?” – „Tam w tej chatce / Przy mej matce, / Nad tą rzeczką wzwyż”.
„A jak zginę, co tak snadnie, / To buziaczek mój przepad-nie!” – „Wierna tobie, Na twym grobie / Pocałuję krzyż!”
7 Władysław Ludwik Anczyc (t&m) PIEŚŃ STRZELCÓW
1. Hej, strzelcy1 wraz, nad nami orzeł biały, DA przeciw nam śmiertelny stoi wróg, A E A Wnet z naszych strzelb śmiertelne zagrzmią strzały, DA lotem kul skieruje Zbawca Bóg!2 A A DWięc gotuj broń i kule3 bij głęboko, AO ojców grób bagnetów poostrz stal, D ANa odgłos trąb twój sztucer bierz na oko, DHej baczność! cel i w łeb lub serce pal!4 D A E AREFREN: Hej trąb, hej trąb, D AStrzelecka trąbko w dal! A D A kłuj, a rąb D AI w łeb lub serce pal! A D
— 8 —
2. Wzrósł liściem bór, więc górą wiara strzelcy, / Masz w ręku broń, a w piersi święty żar, / Hej Moskwa tu, a nuże tu wisielcy, / Od naszych kul nie schroni kniaź ni car. // Raz przecie5 już zabrzmiały6 trąbek dźwięki, / Lśni polska broń jak złotych7 kłosów fal, / Dziś spłacim łzy sióstr, ma-tek i wdów jęki8, / Hej baczność! cel i w łeb lub serce pal!
3. Chcesz zdurzyć nas, oszukać chcesz nas czule9, / Plu-jem ci w twarz za morze twoich łask, / Amnestią twą owi-niem10 nasze kule, / Odpowiedź da huk armat11, kurków trzask. // Do Azji precz potomku Dżyngis-hana, / Tam żywioł twój, tam ziemia carskich gal. / Nie dla cię, nie, krwią polską ziemia zlana, / Hej baczność! cel i w łeb lub serce pal!
4. Do Azji precz tyranie, tam siej mordy, / Tam gniazdo twe, tam panuj, tam twa śmierć12, / Tu Polska jest, tu zgi-niesz i twe hordy, / Lub naród w pień wymorduj, wysiecz, zgnieć. // O Boże nasz! o Matko z Jasnej Góry! / Błogo-sław nam, niech korne łzy i żal / Przebłaga Cię, niewoli zerwij sznury, / Hej baczność! cel i w łeb lub serce pal!
8 UŁANI, UŁANI…
1. Ułani, ułani, malowane dzieci! d g d Niejedna panienka za wami poleci. d A d REFREN: Hej, hej, ułani, malowane dzieci! C F C FNiejedna panienka za wami poleci. d A d2. Niejedna panienka i niejedna wdowa / Za wami, uła-
ni, polecieć gotowa.
— 9 —
3. Nie ma takiej wioski, nie ma takiej chatki, / Gdzieby nie kochały ułana mężatki.
4. Nie ma takiej chatki, ani przybudówki, / Gdzieby nie kochały ułana Żydówki.
5. Jedzie ułan, jedzie, szablą pobrzękuje, / Uciekaj, dziew-czyno, bo cię pocałuje.
6. Matka umierała, jeszcze się pytała, / Czy na tamtym świecie ułani będziecie.
9 Feliks Gwiżdż (t?&m?) PRZYBYLI UŁANI POD OKIENKO
1. Przybyli ułani pod okienko, D A DPrzybyli ułani pod okienko, D APukają, wołają – puść panienko, DPukają, wołają – puść panienko. G A D2. – O Jezu, a cóż to za wojacy! / – Otwieraj, nie bój się,
to czwartacy. 3. – Przyszliśmy tu poić nasze konie, / Za nami piechoty
pełne błonie. 4. – O Jezu, a dokąd Bóg prowadzi? / – Warszawę odwie-
dzić byśmy radzi. 5. – Gdy zwiedzim Warszawę, już nam pilno / Zobaczyć
to nasze stare Wilno.
— 10 —
10 WOJENKA
1. Wojenko, wojenko, G D Gcóżeś ty za pani, G A DŻe za tobą idą, G Cże za tobą idą G CChłopcy malowani? G D G
2. Chłopcy malowani, sami wybierani, / Wojenko, wo-jenko, wojenko, wojenko, / Cóżeś ty za pani?
3. Na wojence ładnie, kto Boga uprosi, / Żołnierze strze-lają, żołnierze strzelają, / Pan Bóg kule nosi.
4. Maszeruje wiara, pot się krwawy leje, / Raz, dwa, stą-paj, bracie, raz, dwa, stąpaj bracie, / to tak Polska grzeje.
5. Wojenko, wojenko, cóżeś tak szalona? / Kogo ty poko-chasz, kogo ty pokochasz, / jeśli nie legona?
6. Wojenko, wojenko, co za moc jest w tobie, / Kogo ty pokochasz, kogo ty pokochasz / W zimnym leży grobie.
11 Bolesław Lubicz-Zahorski (t&m?), Leon Łuskino (m) — PIECHOTA
1. Nie noszą lampasów, lecz szary ich strój, a Nie noszą ni srebra, ni złota, d aLecz w pierwszym szeregu podąża na bój d aPiechota, ta szara piechota. E a
REFREN: Maszerują strzelcy, maszerują, a d aKarabiny błyszczą, szary strój. E a E a
— 11 —
A przed nimi drzewa salutują, a d aBo za naszą Polskę idą w bój. E a E a
2. Idą, a w słońcu kołysze się stal, / dziewczęta zerkają zza płota, / A oczy ich dumnie utkwione są w dal, / Piecho-ta, ta szara piechota.
3. Nie grają im surmy, nie huczy im róg, / A śmierć im pod stopy się miota, / Lecz w pierwszym szeregu podąża na bój: / Piechota, ta szara piechota.
12 PIEŚŃ RYCERSKA
1. Przy świetle, które nieprzyjaciel rzucił F BWidać w milczeniu rozstawione warty, C FTam młody żołnierz, aby noc swą skrócił F BTak sobie dumał, na orężu wsparty. C F
REFREN: Słodki zefirze, zefirze jedyny, C FNieś moje pienia do lubej krainy, C FPowiedz, że żyję tu zajęty cały F BSwoją Ojczyzną i wielkością chwały. C F
2. Ojczyzno moja, gdy Cię mogę wspierać, / Nie żal mi cierpieć, nie żal i umierać. / Dla ciebie wszystkie smakują trucizny, / Znosić kalectwo i szlachetność blizny.
3. Jutro okazać trzebno dowód męstwa, / Nim zorza wzejdzie, bitwa się wyłoni. / Śmierć mnie zaniknie może wśród zwycięstwa, / Lecz choć polegnę, to obok mej broni.
— 12 —
13 Maria Konopnicka (t), Feliks Nowowiejski (m) ROTA
1. Nie rzucim ziemi, skąd nasz ród! d A dNie damy pogrześć mowy! d F CPolski my naród, polski lud, C F C d A dKrólewski szczep Piastowy. g d ANie damy by nas gnębił wróg… d A dTak nam dopomóż Bóg! d g d g Tak nam dopomóż Bóg! A d2. Do krwi ostatniej kropli z żył / Bronić będziemy du-
cha, / Aż się rozpadnie w proch i w pył / Krzyżacka zawie-rucha. / Twierdzą nam będzie każdy próg… / – Tak nam dopomóż Bóg.
3. Nie będzie Niemiec pluł nam w twarz, / Ni dzieci nam germanił / Orężny wstanie hufiec nasz, / Duch będzie nam hetmanił! / Pójdziem, gdy zabrzmi złoty róg… / – Tak nam dopomóż Bóg.
14 PIEŚŃ ŻOŁNIERSKA O NAJŚWIĘTSZEJ MARYI PANNIE (konfederatów barskich, 1769)
1. Marsz, marsz me serce, pobudkę biją, e H7 e H7
Strzelaj modlitwy a chwal Maryją e H7 e DBo u Maryji jesteś w komendzie, G a H7 Nad Nią mocniejszej mieć świat nie będzie. e H7 e2. Feldgradron biją, stawaj do tropu, / Żadnemu Pani nie
da urlopu. / Masz urlop życia, nie wiesz jak długo, / Bądź--że tej Pannie na wieki sługą.
— 13 —
3. Stań do parolu, odbierz go śmiało, / Aby na wieki w twem sercu trwało. / Parol jest Jezus, hasło Maryja, / Niech im Twe serce na wieki sprzyja.
4. Wiesz artykuły mocno w swej wierze, / Byś powin-ności pilnował szczerze. / Jak zdradzisz Panią, będziesz w areszcie, / Wspomnij o życia swojego reszcie.
5. Dezerterować od Niej nie mogę, / Bo mi uczyni w mem sercu trwogę. / Pamiętaj na to, żeś w regimencie, / Że musisz stanąć w każdym momencie.
6. Już czapstrzyk biją, zamkną fortecę / Idź do kwatery wojska człowiecze. / Tam ci należy, tam idź gdzie każą, / Bo jak nie pójdziesz, z rangi wymażą.
7. A przy ostatnim życia momencie, / Wybrańcem Pan-ny bądź w regimencie. / I żebyś poszedł z abszejtem swo-jim, / Z błogosławieństwem Maryji twojem.
15 Wincenty Pol (t) — PIEŚŃ UŁANÓW PO ZWYCIĘSTWIE POD WAWREM 19 II 1831
1. Nie masz pana nad ułana, D GA nad lancę nie masz broni! C G
Gdzie uderzy, C DMoskal leży, G
Albo wilkiem w stepy goni: D GOd tej dłoni, C D Od tej broni, G
Moskal wilkiem w stepy goni! D G2. Gdzie my bijem, / Gdzie my pijem, / Tam mogiły i po-
sucha; / Byle przodem, / Chrobrych chodem, / Koń i ramię
— 14 —
to posłucha: / Koń i ramię – / Oj, nie skłamię – / Nawet pułki diabłów złamie.
3. Boć też żwawo / W lewo, w prawo, / I nie blisko ruszać trzeba; / Rąk nie wiele, / Przyjaciele! / Lecz kraj wielki dały nieba: / Ach, kraj żyzny / Dały nieba, / Więcej chleba, niż potrzeba!
4. Rżą rumaki, / Znane szlaki, / I jeżeli BÓG da zdrowie – / O, niemylnie / Będziem w Wilnie, / Będziem hulać po Kijowie: / Hej, panowie, / Po Kijowie! / Jeśli Pan Bóg da nam zdrowie.
5. Najprzód Rusi łeb paść musi; / A jak nad nim kruk zakraka, / Nie zabawiem, / I oprawiem / Naszą lancą i Prusaka: / Hej, Prusaka / nieboraka / Spławiem Wisłą bez flisaka!
6. Czy już basta? / Dziatwo Piasta! / O! Nie basta! Praca taka / Nie postoi / Lecz pokroi / Czarapachę Austriaka; / Austriaka! / Nasz pokraka / Za drugimi da szczupaka.
16 Stanisław Wyspiański (t) MIAŁEŚ CHAMIE ZŁOTY RÓG
1. Zdobyłem se pawich piór, C G CNastroiłem pawich piór, C F CPawie pióra ładne, C Pawie pióra krasne, F CPostawię se pański dwór! C G C2. Zdobędę se pański dwór, / Wywleke se złoty wór, /
Złoty wór wysypie / Ludziskom przed ślipie; / Nakupie se pawich piór.
— 15 —
3. Miałeś, chamie, złoty róg, / Miałeś, chamie, czapkę z piór: / Czapkę wicher niesie, / Róg huka po lesie, / Ostał ci się ino sznur.
17 Tadeusz Biernacki / Andrzej Tadeusz Hałaciński MY, PIERWSZA BRYGADA
1. Legiony to – żołnierska nuta, d ALegiony to – straceńców los; A dLegiony to – żołnierska buta, d ALegiony to – ofiarny stos. A dREFREN: My, Pierwsza Brygada, F A dStrzelecka gromada, g A dNa stos rzuciliśmy g FSwój życia los, ANa stos, na stos! A d2. O, ile mąk, ile cierpienia, / O, ile krwi, wylanych łez, / Po-
mimo to – nie ma zwątpienia, / Dodawał sił – wędrówki kres! 3. Krzyczeli, żeśmy stumanieni, / Nie wierząc nam, że
chcieć – to móc! / Leliśmy krew osamotnieni, / A z nami był nasz drogi Wódz!
4. Inaczej się dziś zapatrują / I trafić chcą do naszych dusz, / I mówią, że już nas szanują, / Lecz właśnie czas odwetu już!
5. Nie chcemy już od was uznania, / Ni waszych mów, ni waszych łez! / Skończyły się dni kołatania / Do waszych serc – do waszych kies!
6. Dziś nadszedł czas pokwitowania / Za mękę serc i ka-tusz dni. / Nie chciejcie więc – politowania, / Zasadą jest: za krew – chciej krwi!
— 16 —
7. Dzisiaj już my jednością silni / Tworzymy Polskę – przodków mit, / Że wy w tej pracy nie dość silni, / Zostanie wam potomnych wstyd.
8. Umieliśmy w ogień zapału / Młodzieńczych wiar rozniecić skry, / Nieść życie swe dla ideału, / I swoją krew i marzeń sny.
9. Potrafim dziś dla potomności / Ostatki swych poświę-cić dni, / Wśród fałszów siać siew szlachetności, / Miazgą swych ciał, żarem swej krwi.
18 Józef Wybicki (t) MAZUREK DĄBROWSKIEGO
1. Jeszcze Polska nie zginęła, CKiedy my żyjemy. G CCo nam obca przemoc wzięła, C Szablą odbierzemy. G CREFREN: Marsz, marsz, Dąbrowski, G C Z ziemi włoskiej do Polski. F CZa twoim przewodem C FZłączym się z narodem. G C2. Przejdziem Wisłę, przejdziem Wartę, / Będziem Po-
lakami. / Dał nam przykład Bonaparte, / Jak zwyciężać mamy.
3. Jak Czarniecki do Poznania / Po szwedzkim zaborze, / Dla ojczyzny ratowania / Wrócim się przez morze.
4. Już tam ojciec do swej Basi / Mówi zapłakany / – Słu-chaj jeno, pono nasi / Biją w tarabany.
— 17 —
NOTY O PIEŚNIACH
1. PIEŚŃ ŻOŁNIERZA (Jak to na wojence ładnie)
Stara piosenka żołnierska, powszechnie – lecz mylnie – przypisywana hr. Władysławowi Tarnowskiemu (ps. Ernest Buława), znanemu poecie i kompozytorowi. Tarnowski jako uczestnik powstania 1863 roku usłyszał tę pieśń w obozie i jako pierwszy podał do druku w znanej dziś powszech-nie wersji (zbiór Krople czary, Lipsk 1865). Piosenka, opatrywana róż-nymi tytułami, miała wiele wariantów, a na jej melodię śpiewano szereg okazjonalnych przeróbek (powszechnie znane są też dwa warianty melo-dii). Podajemy tu jeden z najpopularniejszych wariantów, opublikowany jako pierwsze zwrotki Pieśni żołnierzy Langiewicza w śpiewniku Francisz-ka Barańskiego Jeszcze Polska nie zginęła! Pieśni patriotyczne i narodowe, cz. II, Lwów, wyd. 9 [z lat 1914-1917], nr 46 a.
2. Juliusz Słowacki (t), Andrzej Kurylewicz (m) | PIEŚŃ KONFE-DERATÓW („Konfederatka” Nigdy z królami nie będziem w aliansach)
Parafraza autentycznej pieśni konfederatów („Stawam na placu z Boga ordynansu”) ułożona przez Juliusza Słowackiego (1810-1849), który umieścił ją w I akcie poematu dramatycznego Ksiądz Marek (1843). W XIX w. była śpiewana, jednakże na inną melodię niż obec-nie i nie zyskała większej popularności. Nową melodię ułożył w latach 70. XX w. znany kompozytor Andrzej Kurylewicz (1932-2007) na uży-tek jednej z warszawskich realizacji teatralnych Księdza Marka. W roku 1979 młodzież z duszpasterstwa akademickiego oo. dominikanów w Krakowie (tzw. „Beczki”) wykonała ją publicznie podczas spotkania z papieżem Janem Pawłem II na krakowskiej Skałce. Od tego momentu datuje się wielka popularność tej pieśni – jako tzw. Konfederatki. W la-tach 80. stała się ona, obok Murów Jacka Kaczmarskiego, jednym z naj-popularniejszych hymnów solidarnościowego zrywu. Tak wówczas jak i dziś większość śpiewających uważa ją (mylnie) za autentyczną pieśń konfederatów barskich z lat 1768-1772. Tekst wg: Jarosław Czerwieński [Wacław Przemysław Turek], Wincenty Zatorski [Adam Roliński], Byleś Polsko wolną była… Zbiór pieśni i piosenek polskich z melodiami […], Kraków 1988 [drugi obieg wydawniczy], s. 15-16.
— 18 —
3. Rajnold Suchodolski (t) | MAZUREK 3 MAJA (Witaj, majowa ju-trzenko)
Rajnold Suchodolski (1804-1831), jeden z bardów powstania listopa-dowego, autor licznych popularnych pieśni (m.in. Patrz Kościuszko na nas z nieba, Dalej bracia do bułata), służył w gwardii narodowej. Ranny w bitwie pod Rudką, na wieść o kapitulacji Warszawy zerwał opatrunki i umarł z upływu krwi. Mazurka 3 maja napisał w kwietniu 1831 roku pod Kałuszynem do tradycyjnej melodii, znanej już w XVIII wieku. Tekst wg: Byleś Polsko…., s. 19.
4. Casimir Delavigne (t fr.) Karol Sienkiewicz (t pol.), Karol Kur-piński (m) | WARSZAWIANKA
Pierwowzór Warszawianki to La Varsovienne, pieśń ułożona przez francuskiego poetę Casimira Delavigne (1794-1843) na wieść o wybu-chu powstania listopadowego. Przekład polski, będący w gruncie rzeczy genialną parafrazą oryginału (nie dopasowaną do jego francuskiej melo-dii) opublikował w marcu 1830 roku poeta, historyk i publicysta Karol Sienkiewicz (1793-1860). Nową melodię ułożył znany kompozytor Ka-rol Kurpiński (1785-1857). Prawykonanie – pod batutą Kurpińskiego – miało miejsce 5 kwietnia 1831 roku w Teatrze Narodowym w Warszawie. Tekst wg: Byleś Polsko…, s. 51-52, z wprowadzeniem w pierwszej zwrotce zmian powszechnych w praktyce wykonawczej (zamiast „W tęczę Fran-ków” – „w tęczę Polski” i zamiast „Słońcem lipca” – „a nadzieją”).
5. Ryszard Berwiński (t), Feliks Nowowiejski (m) | PRZEKLEŃ-STWO (Złe powietrze)
Pieśń Feliksa Nowowiejskiego (1877-1946) do tekstu Pieśni Bojana z poematu Bogunka na Gople (1840) pióra wielkopolskiego poety Ryszar-da Berwińskiego (1819-1879). Tekst wg: ks. Walerian Adamski, Polski śpiewnik narodowy z melodiami, Poznań 1919, s. 181-182. Tylko w dwóch miejscach wersje oryginału („Głód, powietrze” i „Prochy jego po wszem świecie”) zastąpiliśmy wariantami znanymi ze współczesnej praktyki wy-konawczej („Złe powietrze” i „kości jego po wszem świecie”).
— 19 —
6. Franciszek Kowalski (t) hr. Wenzel Robert Gallenberg (m?) UŁAN NA WEDECIE
Franciszek Kowalski (1799-1862), poeta i tłumacz, podczas powsta-nia listopadowego podporucznik jazdy w Legii Litewsko-wołyńskiej Konnej, autor licznych piosenek (m.in. popularnej dotąd Stańmy bracia wraz), napisać miał Ułana na wedecie podczas kampanii 1831 roku, in-spirując się własnymi przeżyciami. Tekst wg: Byleś Polsko…, s. 45-46, ze zmianą fragmentu pierwszej zwrotki wg Tam na błoniu błyszczy kwiecie. Śpiewnik historyczny, red. Ligia Pilecka, Warszawa 1985, s. 5 (w wersji autorskiej brzmi ona: „Stój, poczekaj, kraśna różko, | Skąd drobniuchną strzyżesz nóżką?”).
7. Władysław Ludwik Anczyc (t & m) | PIEŚŃ STRZELCÓW
Poeta i dziennikarz Władysław Ludwik Anczyc (1823-1883) ułożył tę pieśń podczas powstania styczniowego w Warszawie po 15 IV 1863 roku (to data ogłoszenia amnestii, odrzuconej przez powstańców, o czym mowa w trzeciej strofie). Utwór jest częścią dłuższego cyklu Pieśni zbudzonych. Tekst wg: Marian Szyjkowski, Władysław Ludwik Anczyc. Życie i pisma, t. II, Wiersze i poemata, Kraków 1908, s. 87-89 (tam opublikowana wersja autorska) z uwzględnieniem zmian wprowadzonych w popularnym obie-gu, wg: Franciszek Barański Jeszcze Polska nie zginęła!..., cz. II, s. 168-169. Zmienione tu teksty pierwotnej wersji autorskiej brzmiały: 1. „Hej bracia wraz!” | 2. „Niech lotem kul kieruje Zbawca-Bóg” | 3. „kulę” | 4. „i w serce lub w łeb pal!” | 5. „przecież!”. | 6. „zagrzmiały”. | 7. „stalnych”. | 8. „Dziś spłacim wam łzy matek i wdów jęki”. | 9. „oszukać świat chcesz czule”. | 10. „obwiniem”. | 11. „huk strzelby”. | 12. „tam twój śmieć”.
8. UŁANI, UŁANI
Jedna z najpopularniejszych piosenek ułańskich. Najstarsza znana wersja tekstu znalazła się w zbiorze ludowych i popularnych pieśni ga-licyjskich wydanych przez Wacława z Oleska (1833). Jednak w znanym dziś kształcie pieśń zaistniała zapewne dopiero w latach przed pierwszą wojną światową. Szczególną popularność zdobyła ponoć w latach 1918- -1919 wśród jednostek Wojska Polskiego walczących na Wschodzie. Tekst wg: A gdy na wojenkę…, s. 446-447.
— 20 —
9. Feliks Gwiżdż (t?&m?) | PRZYBYLI UŁANI POD OKIENKO
Feliks Gwiżdż (1885-1952), dziennikarz i poeta, walczył w 4 pułku le-gionów. W odrodzonej ojczyźnie był posłem i senatorem RP. W latach II wojny światowej należał do AK i brał udział w powstaniu warszawskim. Zmarł w komunistycznym więzieniu. Autorstwo piosenki Przybyli ułani przypisuje mu w swoich wspomnieniach jeden z towarzyszy broni. Tekst wg: A gdy na wojenkę szli ojczyźnie służyć. Pieśni i piosenki żołnierskie z lat 1914-1918. Antologia, opr. Adam Roliński, Kraków 1989, s. 289-290.
10. WOJENKA (Wojenko, wojenko)
Autora tej piosenki nie znamy. Może był nim któryś z żołnierzy 3 pułku piechoty legionów, w którym pojawiła się ona nagle w sierpniu 1917 roku, w wersji, która jedynie w drobnych szczegółach odbiega od najpowszech-niej dziś śpiewanej. Tekst wg: Tam na błoniu błyszczy kwiecie…, s. 147. Jedynie w zwrotce piątej „leguna” poprawiliśmy według wersji przedwo-jennej na „legona”.
11. Bolesław Lubicz-Zahorski (t&m?), Leon Łuskino (m) | PIE-CHOTA (Nie noszą lampasów)
Piosenka spopularyzowana w latach międzywojennych, powstała za-pewne jeszcze podczas I wojny światowej. Jako autora wskazywano Le-ona Łuskino (1872-1948), kompozytora i literata, oficera armii carskiej, następnie zaś odrodzonej armii polskiej. Inni uważali za autora Bolesława Lubicz-Zahorskiego (1887-1922), publicystę i poetę, członka Organizacji Bojowej PPS, potem również żołnierza RP. Najstarszy znany zapis tek-stu pochodzący z 1929 roku różni się znacznie od rozpowszechnionego obecnie. Tekst wg: Byleś Polsko…, s. 152.
12. PIEŚŃ RYCERSKA (Przy świetle, które)
Piosenka anonimowego autora, niegdyś bardzo popularna w Wiel-kopolsce i na Śląsku, drukowana w śpiewnikach od początku XX wieku aż do wczesnych lat po II wojnie światowej. Tytuł i ostatnią zwrotkę po-dajemy wg rękopiśmiennego śpiewnika Anny Michałowskiej z Kórnika
— 21 —
(w zbiorach rodzinnych JK), tekst dwóch pierwszych zwrotek wg: Cześć pieśni. Na pamiątkę Zjazdu Związku śląskich Kół śpiewackich w Zadolu w dniu 1-go września 1912, [Katowice, drukiem „Gazety Ludowej”], s. 22- -23, gdzie utwór ten nie ma tytułu, został za to opatrzony nagłówkiem Pieśń wspólna wszystkich towarzystw. Cytaty z Hymnu do miłości Ojczyzny Ignacego Krasickiego, które zawiera zwrotka druga, podajemy bez zmian – wbrew oryginałowi Hymnu („nie żal żyć w nędzy”, „zjadłe trucizny”).
13. Maria Konopnicka (t), Feliks Nowowiejski (m) | ROTA
Wiersz Marii Konopnickiej (1842-1910) powstał w roku 1908 w re-akcji na pruską akcję germanizacyjną i prześladowanie polskich dzieci strajkujących przeciwko przymusowej nauce religii w języku niemieckim. W roku 1910 wybitny kompozytor Feliks Nowowiejski (1877-1946) ułożył melodię, która trwale złączyła się z tekstem poetki. Od chwili publicznego wykonania pieśni przez kilkuset chórzystów z trzech zaborów podczas odsłonięcia pomnika grunwaldzkiego 15 VII 1910 roku w Krakowie, sta-ła się ona jednym z hymnów narodowych, szczególnie ulubionym przez Wielkopolan. Nic też dziwnego, że po odzyskaniu niepodległości Feliks Nowowiejski zamieszkał w Poznaniu. Tekst wg: Byleś Polsko…, s. 98. Tyl-ko zakończenie pierwszej zwrotki podajemy według wersji utrwalonej dziś w praktyce wykonawczej („Nie damy, by nas gnębił wróg”) w miejsce pierwotnej („Nie damy, by nas niemczył wróg”).
14. PIEŚŃ ŻOŁNIERSKA O NAJŚWIĘTSZEJ MARYI PANNIE
Pieśń konfederatów barskich (1768-1772) walczących za „wiarę i wol-ność” przeciwko zniewoleniu Rzeczypospolitej przez Rosję. Być może powstała dla garnizonu Kazimierza Pułaskiego broniącego twierdzy--sanktuarium na Jasnej Górze. Rękopisy z czasów konfederacji podają wersję opatrzona datą 1769, ze zwrotkami ułożonymi w innej kolejności. Tu tekst wg: ks. Mieczysław Mioduszewski, Śpiewnik kościelny czyli pieśni nabożne z melodyjami, Kraków 1838, s. 833-934.
— 22 —
15. Wincenty Pol (t) | PIEŚŃ UŁANÓW PO ZWYCIĘSTWIE POD WAWREM 19 II 1831 (Nie masz pana nad ułana)
Wincenty Pol (1807-1872), geograf, żołnierz i poeta, niegdyś zajmu-jący ważne miejsce w panteonie literatury polskiej, dziś niesłusznie za-pomniany, zaczął składać wiersze „na kulbace” w roku 1831, jako młody powstaniec, podchorąży 10 pułku ułanów litewskich. Podczas pobytu na emigracji pokazał swoje płody Adamowi Mickiewiczowi, a zachęcony pochwałą wieszcza wydał je w tomie Pieśni Janusza. Wkrótce wiersze te – składające się na poetycką kronikę powstania listopadowego – wróciły do autora jako popularne piosenki, z dorobionymi anonimowo melodiami. Pośród nich była też Pieśń ułanów po zwycięstwie pod Wawrem, jedna z najszerzej znanych, której początek stał się przysłowiem (inne znane pieśni Pola to m.in. Grzmią pod Stoczkiem armaty, Leci liście z drzewa, Bracia, rocznica, W krwawym polu srebrne ptaszę). Tekst wg: Byleś Pol-sko…, s. 58-59.
16. Stanisław Wyspiański (t) | MIAŁEŚ CHAMIE ZŁOTY RÓG
Pieśń Chochoła z dramatu Stanisława Wyspiańskiego (1869-1907) Wesele (1901). Poeta ułożył słowa do ludowej melodii, której zapis umie-ścił w pierwodruku dzieła. Tekst wg: Stanisław Wyspiański, Wesele, opr. Jan Nowakowski, Wrocław 1973 (BN I 218).
17. Tadeusz Biernacki | Andrzej Tadeusz Hałaciński | MY, PIERW-SZA BRYGADA
Historia ulubionej pieśni marszałka Józefa Piłsudskiego, pretendującej przed wojną do rangi nieomalże hymnu narodowego, do dziś nie została w pełni wyjaśniona. Uważa się, że jej melodia pochodzi od tzw. „kielec-kiego marsza nr 10”, który należał do rosyjskiego pułku piechoty sybe-ryjskiej, stacjonującego w Kielcach. Spopularyzować go miała orkiestra strażacka z Kielc, której członkowie w roku 1914 gremialnie wstąpili do legionów. Część tekstu pieśni powstać miała w lipcu 1917 roku, kiedy to po odmowie złożenia przysięgi na wierność cesarzowi Niemiec legiony zostały rozwiązane, legioniści zaś bądź internowani, bądź też wcieleni do wojska austriackiego. Poszczególne zwrotki pojawiły się w ciągu lat 1917 i 1918. W latach międzywojennych o autorstwo pieśni spierali się publicz-
— 23 —
nie Tadeusz Biernacki (1899 – 1974) i Andrzej Tadeusz Hałaciński (1891 – Katyń 1940). Ten ostatni – jak się wydaje – ułożył przynajmniej zwrotkę pierwszą oraz refren. Tekst wg: Byleś Polsko…, s. 117-118. Jedynie pierw-szą zwrotkę podajemy według wersji, która ugruntowała się w latach późniejszych i jest dziś powszechnie śpiewana. Pierwotnie brzmiała ona: „Legiony to – żebracza nuta, | Legiony to – ofiarny stos, | Legiony to – żoł-nierska buta, | Legiony to – straceńców los!”.
18. Józef Wybicki (t) | MAZUREK DĄBROWSKIEGO
Józef Wybicki (1747-1822), konfederat barski, poeta i pisarz poli-tyczny, poseł na sejm i delegat miasta Poznania na Sejm Czteroletni, po ostatnim rozbiorze udał się na emigrację. W roku 1797 został kierowni-kiem propagandy w głównej kwaterze Legionów Polskich we Włoszech, dowodzonych przez Jana Henryka Dąbrowskiego. W lipcu tegoż roku napisał Pieśń Legionów Polskich we Włoszech do znanej już wcześniej melodii mazurka. Utwór ten niemal natychmiast rozpowszechnił się w kraju, nazywany popularnie Mazurkiem Dąbrowskiego. Wywarł też spory wpływ na popularne pieśni innych narodów, zwłaszcza słowiań-skich, a jego początek stał się znanym niemieckim porzekadłem (Noch ist Polen nicht verloren). Pierwotna wersja autorska brzmiała nieco ina-czej (zaczynała się od słów „Jeszcze Polska nie umarła”). Po odzyskaniu niepodległości, mocą rozporządzenia Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego RP z dnia 28 IV 1927 roku, pieśń ta stała się oficjalnym hymnem państwowym jako Mazurek Dąbrowskiego. Tekst wg: Byleś, Polsko…, s. 26-27.
SPIS TREŚCI
PIEŚNI
1. PIEŚŃ ŻOŁNIERZA (Jak to na wojence ładnie)2. Juliusz Słowacki (t), Andrzej Kurylewicz (m) | PIEŚŃ KONFEDERA-
TÓW („Konfederatka” Nigdy z królami nie będziem w aliansach)3. Rajnold Suchodolski (t) | MAZUREK 3 MAJA (Witaj, majowa ju-
trzenko)4. Casimir Delavigne (t fr.) Karol Sienkiewicz (t pol.), Karol Kurpiński
(m) | WARSZAWIANKA5. Ryszard Berwiński (t), Feliks Nowowiejski (m) | PRZEKLEŃSTWO
(Złe powietrze)6. Franciszek Kowalski (t) hr. Wenzel Robert Gallenberg (m?) | UŁAN
NA WEDECIE7. Władysław Ludwik Anczyc (t & m) | PIEŚŃ STRZELCÓW 8. UŁANI, UŁANI9. Feliks Gwiżdż (t? & m?) | PRZYBYLI UŁANI POD OKIENKO 10. WOJENKA (Wojenko, wojenko)11. Bolesław Lubicz-Zahorski (t & m?), Leon Łuskino (m) | PIECHOTA
(Nie noszą lampasów)12. PIEŚŃ RYCERSKA (Przy świetle, które)13. Maria Konopnicka (t), Feliks Nowowiejski (m) | ROTA14. PIEŚŃ ŻOŁNIERSKA O NAJŚWIĘTSZEJ MARYI PANNIE15. Wincenty Pol (t) | PIEŚŃ UŁANÓW PO ZWYCIĘSTWIE POD
WAWREM 19 II 1831 (Nie masz pana nad ułana)16. Stanisław Wyspiański (t) | MIAŁEŚ CHAMIE ZŁOTY RÓG17. Tadeusz Biernacki | Andrzej Tadeusz Hałaciński | MY, PIERWSZA
BRYGADA18. Józef Wybicki (t) | MAZUREK DĄBROWSKIEGO
NOTY O PIEŚNIACH
Oddziały Wielkopolskiego Muzeum Niepodległości
Muzeum Powstania Wielkopolskiego 1918-1919Stary Rynek 3, Odwach, 61-772 Poznań
wtorek – piątek 10:00-17:00sobota – niedziela 10:00-15:00
poniedziałek nieczynnetel./fax +48 (61) 8531 993
Muzeum Martyrologii Wielkopolan – Fort VIIal. Polska, 60-591 Poznań
wtorek – sobota 9:00-16:00niedziela 10:00-16:00
poniedziałek nieczynnetel./fax +48 (61) 8483 138
Muzeum Armii „Poznań”al. Armii Poznań, Mała Śluza, 61-663 Poznań
wtorek – sobota 9:00-16:00niedziela 10:00-16:00
poniedziałek nieczynnetel./fax. +48 (61) 8204 503
Muzeum Uzbrojeniaal. Armii Poznań, Park Cytadela, 61-663 Poznań
wtorek – sobota 9:00-16:00niedziela 10:00-16:00
poniedziałek nieczynnetel. +48 (61) 8204 503
Muzeum Powstania Poznańskiego – Czerwiec 1956ul. Św. Marcin 80/82 (Zamek), 61-809 Poznań
wtorek – piątek 9:00-17:00sobota – niedziela 10:00-16:00
w poniedziałki nieczynnetel./fax +48 (61) 8529 464
opracował Jacek Kowalski (www.jacekkowalski.pl)
cena egzemplarza drukowanego: 2 zł
wersja pdf do pobrania na stronie:www.muzeumniepodleglosci.poznan.pl