WPYW

GLOBALIZACJI I INTEGRACJI

NA KONKURENCYJNO NOWYCH

KRAJW CZONKOWSKICH

UNII EUROPEJSKIEJ

Redakcja naukowa

Alina Grynia

Wydzia Ekonomiczno Informatyczny w Wilnie

Uniwersytet w Biaymstoku

Wilno 2013

Recenzent

prof. dr hab. Czesaw Noniewicz

Redakcja naukowa

Alina Grynia

Redakcja techniczna

Regina Kliukovska

Redakcja jzykowa

Barbara Dwilewicz

Nadeda Rusecka

Skad i amanie

Marek Siwicki

Opracowanie graficzne okadki

Marek Siwicki

ISBN 978-609-95472-4-4

Druk i oprawa

UAB "BMK Leidykla"

J.Jasinskio g. 16, Vilnius LT -01112

Tel. 254 69 61

El. p. info@bmkleidykla.lt

SPIS TRECI

Alina Grynia

Przedmowa .................................................................................................................................. 7

CZ 1.

PROBLEMY WZROSTU KONKURENCYJNOCI NOWYCH KRAJW

CZONKOWSKICH UE

Bohdan Jeliski

Kontrowersje wok oceny konkurencyjnoci midzynarodowej ........................................ 11

Ewa Polak, Waldemar Polak

Konkurencyjno pastwa w warunkach globalizacji .......................................................... 27

Tomasz Gutowski

Bezporednie inwestycje zagraniczne, jako jeden z elementw konkurencyjnoci

polskiej gospodarki ................................................................................................................... 39

Agnieszka Drzymaa

Wpyw bezporednich inwestycji zagranicznych napywajcych do krajw Europy

rodkowo Wschodniej na konkurencyjno gospodarek ................................................... 51

Tomasz Dogowski

Dowiadczenia Finlandii i Estonii w zakresie konkurencyjnoci i innowacyjnoci.

Wnioski dla Polski i Litwy ....................................................................................................... 63

Mirosaw Jodko

Podatkowa konkurencyjno Polski ....................................................................................... 74

Alina Grynia, Violeta Pakevi

Szara strefa jako destymulanta konkurencyjnoci gospodarki litewskiej........................... 85

Danuta Lipiska

Ekoinnowacje szans wzrostu konkurencyjnoci gospodarki w kontekcie polityki

rozwojowej UE do 2020 roku ................................................................................................ 106

Jarosaw Wokonowski

Bilans kapitau ludzkiego Litwy w kontekcie konkurencyjnoci gospodarki .................. 121

Anna Szymczak, Magorzata Gawrycka

Zrnicowanie rynkw pracy na przykadzie wybranej grupy krajw UE ...................... 134

Vladyslav Vrublevski

System kursu walutowego a konkurencyjno kosztowo-cenowa krajw batyckich ...... 144

CZ 2.

MIDZYNARODOWA KONKURENCYJNO BRAN I SEKTORW

GOSPODARKI

Hanna Treder

Warunki ksztatowania konkurencyjnoci w sektorze ubezpiecze gospodarczych ........ 159

Krzysztof Dobrowolski

Gieda Papierw Wartociowych w Warszawie na konkurencyjnym rynku

europejskim ............................................................................................................................. 173

Eugeniusz Gostomski

Pozycja konkurencyjna bankw spdzielczych na rynku usug bankowych w Polsce ... 186

Patrycja Chodnicka, Renata Karkowska, Magorzata Olszak

Konkurencyjno jako determinanta efektywnoci europejskich bankw ....................... 195

Wirginia Dory

Midzynarodowa konkurencyjno bran polskiego przemysu........................................ 209

Jacek Marcinkiewicz, Jarosaw Kilon

Rozwaania na temat konkurencyjnoci inwestycji w podstawowe walory notowane

na GPW w Warszawie ............................................................................................................ 221

Alina Grynia, Germanas Budnikas

Konkurencyjno uczelni wyszej w kontekcie globalizacji i internacjonalizacji -

wybrane aspekty ..................................................................................................................... 233

Radosaw Piwowarski

Strategia konkurencji uczelni publicznej o profilu ekonomicznym w kontekcie

aktualnych tendencji na rynku usug edukacyjnych ........................................................... 252

Eleonora Ratowska-Dziobak

Rozwj polskiego rynku usug ubezpieczeniowych w dobie procesw globalizacji .......... 266

Aleksandra Gromelska

Rynek usug zdrowotnych nowych krajw czonkowskich oblicza

konkurencyjnoci .................................................................................................................... 279

Robert Aliukonis

Migracja siy roboczej, a konkurencyjno litewskiej gospodarki ..................................... 294

Natalia Szubska-Wodarczyk

Konkurencyjno sektora rolno spoywczego nowych krajw czonkowskich

Unii Europejskiej .................................................................................................................... 307

Dorota Michalak

Instrumenty zabezpieczajce przed niekorzystnym wpywem katastroficznych

i niekatastroficznych warunkw atmosferycznych jako narzdzie wsparcia

konkurencyjnoci .................................................................................................................... 318

CZ 3.

CZYNNIKI WZROSTU KONKURENCYJNOCI PRZEDSIBIORSTW

Marianna Greta

Nowe instrumenty konkurencyjnoci przedsiborstw w unijnej perspektywie

finansowej 2014-2020 ............................................................................................................. 329

Marek Kruk, Renata Mazur

Firmy born globals jako podmioty konkurencyjnoci midzynarodowej ......................... 342

Micha Igielski

Kierunki doskonalenia realizacji projektw, przy wykorzystaniu pracownikw

wiedzy, jako gwna determinanta budowy przewagi konkurencyjnej

przedsibiorstw w XXI wieku ................................................................................................ 352

Andrzej Cielik, Jan Jakub Michaek, Anna Michaek

Determinanty dziaalnoci eksportowej firm w krajach batyckich .................................. 365

Anita Fajczak-Kowalska

Przyczyny niskiego poziomu innowacyjnoci polskich przedsibiorstw ........................... 379

Anna Stpniak-Kucharska

Bariery dziaalnoci innowacyjnej polskich przedsibiorstw przemysowych .................. 395

Agnieszka Bukowska-Piestrzyska

Postawa przedsibiorcza usugodawcy w budowaniu przewagi konkurencyjnej

(na przykadzie lekarzy dentystw) ...................................................................................... 404

Mirosaw Moroz

rda konkurencyjnoci przedsibiorstw internetowych analiza i ocena

na przykadzie Polski.............................................................................................................. 422

Ernest Ginc

Czas dostawy jako narzdzie walki konkurencyjnej w sprzeday internetowej

na Litwie .................................................................................................................................. 432

CZ 4.

KONKURENCYJNO REGIONW W GLOBALIZUJCEJ SI

GOSPODARCE WIATOWEJ

Sylwia Roszkowska

Syntetyczne wskaniki konkurencyjnoci gospodarki na poziomie regionalnym

w Polsce .................................................................................................................................... 447

Regina Kliukovska

Innowacyjno Litwy w ujciu regionalnym ........................................................................ 460

Alina Walenia

Sprawno instytucji sektora publicznego w zakresie wdraania regionalnych

programw operacyjnych w wojewdztwach Polski wschodniej ....................................... 476

Tomasz Dbowski

Fundusze Unii Europejskiej jako instrument wspierania konkurencyjnoci

regionw .................................................................................................................................. 489

Anna Gryd

Kapita ludzki a poziom rozwoju regionw nowych pastw czonkowskich UE .............. 501

Justyna Luinska

Kapita ludzki czynnikiem czy barier rozwoju terytoriw problemowych

Litwy? (na przykadzie rej. solecznickiego) ......................................................................... 514

Ewa Tomczak-Woniak

Rolnictwo w regionach peryferyjnych i jego wpyw na konkurencyjno kraju .............. 524

Renata Jaworska

Konkurencyjno regionw Unii Europejskiej w wietle ochrony zdrowia ...................... 534

Renata Pisarek

Rozwj usug przewozw lotniczych jako czynnik wzrostu atrakcyjnoci i

konkurencyjnoci krajw i regionw na przykadzie Polski .............................................. 548

PRZEDMOWA

Pojcie konkurencyjnoci jest wieloznaczne i w zasadzie jest odnoszone do rnych sfer

gospodarki: mikroekonomii, biznesu, ale take do pozycji krajw czy regionw, a nawet ich

ugrupowa, takich jak Unia Europejska. Mona zatem rozpatrywa j w kontekcie zdolnoci

firm do uzyskiwania rnymi metodami przewagi na rynku w pozyskiwaniu zasobw i

rywalizacji o klientw. Z drugiej za strony, moemy mwi o zdolnoci do budowania

bogactwa i dobrobytu w wymiarze regionalnym i narodowym. Duy wpyw na konkurencj ma

globalizacja, jedno z najistotniejszych zjawisk spoeczno - ekonomicznych we wspczesnym

wiecie. Decyduje ona o tempie i charakterze przeksztace w gospodarce narodowej, zwiksza

i zaostrza konkurencj.

Przedstawiony zbir artykuw pracownikw wileskiej Filii Uniwersytetu w Biaymstoku

i osb wsppracujcych z t placwk naukowcw z Uniwersytetu Gdaskiego,

Uniwersytetu dzkiego, Politechniki Gdaskiej, Uniwersytetu Warszawskiego, Uniwersytetu

Ekonomicznego we Wrocawiu, Uniwersytetu w Biaymstoku, Szkoy Gwnej Handlowej w

Warszawie, Uniwersytetu Wrocawskiego - dokumentuje pogldy autorw na temat

konkurencyjnoci nowych krajw czonkowskich Unii Europejskiej. Niniejszy temat wyrasta z

potrzeby zrozumienia zjawisk i procesw, ktre w istotny sposb determinuj konkurencyjno

gospodarki i jej elementw skadowych we wspczesnym globalnym wiecie.

Przedstawione w monografii opracowania zostay pogrupowane w cztery bloki

tematyczne. Pierwszy z nich zatytuowany Problemy wzrostu konkurencyjnoci nowych krajw

czonkowskich UE skupia artykuy omawiajce zagadnienia midzynarodowej

konkurencyjnoci gospodarek. Zostay tu poruszone takie obszary tematyczne jak: polityka

gospodarcza pastwa w kontekcie podnoszenia konkurencyjnoci, wpywu Bezporednich

Inwestycji Zagranicznych na konkurencyjno gospodarek krajw Europy rodkowo-

Wschodniej, wpywu innowacyjnoci na konkurencyjno gospodarki na przykadzie Estonii i

Finlandii, a take wpywu na konkurencyjno kraju takich czynnikw jak system podatkowy,

zasig szarej strefy, ekoinnowacje czy kapita ludzki.

Kolejna cz, zatytuowana Midzynarodowa konkurencyjno bran i sektorw

gospodarki zawiera artykuy, w ktrych autorzy skupiaj uwag na konkurencyjnoci sektora

rolno - spoywczego nowych krajw czonkowskich UE, bran przemysowych Polski,

europejskiego sektora bankowego, sektora ubezpiecze gospodarczych, europejskiego rynku

giedowego, rynku usug zdrowotnych oraz sektora edukacji wyszej w krajach europejskich.

W trzecim fragmencie pt. Czynniki wzrostu konkurencyjnoci przedsibiorstw s

opracowania, ktre omawiaj zagadnienia konkurencyjnoci na poziomie

mikroekonomicznym. W skupionych w tej czci artykuach autorzy poddaj analizie

nastpujce kwestie: budowa i utrzymanie przewag konkurencyjnych, czynniki determinujce

konkurencyjno przedsibiorstw, bariery wzrostu innowacyjnoci i konkurencyjnoci

przedsibiorstw oraz nowe instrumenty konkurencyjnoci przedsibiorstw w unijnej

perspektywie finansowej 2014-2020.

W ostatniej, czwartej czci pt. Konkurencyjno regionw w globalizujcej si

gospodarce wiatowej przedstawiono dziewi artykuw, w ktrych autorzy skupiaj uwag

na zagadnieniach konkurencyjnoci regionalnej. Autorzy poddaj analizie rnorodne czynniki,

ktre wywieraj istotny wpyw na konkurencyjno regionw, s to midzy innymi: innowacje,

kapita ludzki, fundusze Unii Europejskiej oraz potencja administracyjny instytucji

publicznych.

Zamieszczone w monografii wieloatorskiej opracowania zostay przygotowane do druku w

2013 roku i bazuj na aktualnych materiaach rdowych: danych statystycznych, raportach i

opracowaniach instytucji midzynarodowych, wynikach bada wasnych i bada statutowych

prowadzonych w poszczeglnych jednostkach.

Alina Grynia

Cz I

PROBLEMY WZROSTU

KONKURENCYJNOCI NOWYCH KRAJW

CZONKOWSKICH UE

Bohdan Jeliski1

KONTROWERSJE WOK OCENY KONKURENCYJNOCI

MIDZYNARODOWEJ

Streszczenie

Konkurencyjno midzynarodowa to zdolno do dugotrwaego efektywnego wzrostu i

tworzenia proporcjonalnie wikszego bogactwa kraju ni konkurenci na rynku wiatowym.

Jako jeden z podstawowych gwarantw wysokiego standardu ycia spoeczestwa i imperatyw

rozwoju gospodarczego, jest ona przedmiotem szczeglnego zainteresowania polityki

gospodarczej pastwa. Ze swej natury konkurencyjno midzynarodowa trudno poddaje si

ocenie ilociowej . Pragmatyczn metod takiej oceny jest analiza porwnawcza rankingw

sporzdzanych przez renomowane instytucje midzynarodowe. W dobie globalizacji

gospodarki, jej midzynarodow konkurencyjno naley postrzega w interakcjach

wzajemnych z zagraniczn polityk ekonomiczn, coraz bardziej koordynowan w skali

midzynarodowej.

CONTROVERSIES OVER MEASURING INTERNATIONAL

COMPETITIVENESS

Summary

International competitiveness is the ability to generate sustainable long-term growth and

create proportionally greater wealth of the country than their competitors on the world market.

As one of the fundamental guarantees a high standard of life of the society and the imperative

of economic development, competitiveness is of particular interest to economic policy. By its

nature, international competitiveness is difficult to measure quantitatively. A pragmatic method

of such evaluation is to analyze the comparative rankings compiled by renowned international

institutions. In the era of globalization of the economy its international competitiveness should

be seen in the interactions of foreign economic policy, which is increasingly coordinated

internationally.

Sowa kluczowe: globalization, international competitiveness, international economic policy

Wstp

Charakterystyczn cech rozwoju wspczesnej gospodarki wiatowej jest systematycznie

postpujcy proces jej globalizacji i nabierajca charakteru imperatywu rozwojowego

midzynarodowa konkurencyjno. Nieuchronna w przyszoci konwergencja obu zjawisk

1 Prof. dr hab. Bohdan Jeliski, Instytut Handlu Zagranicznego, Uniwersytet Gdaski.

12 Problemy wzrostu konkurencyjnoci nowych krajw czonkowskich UE

wynikajca nie z ich pokrewiestwa merytorycznego, a z koniecznoci przystosowania do

rozwoju w podobnych warunkach, czyni perspektywy ich zmian interesujcymi z naukowo-

badawczego punktu widzenia. Ponadto intensyfikacja procesw integracyjnych i

internacjonalizacja wsppracy gospodarczej z zagranic oraz szybki postp techniczno-

technologiczny, tworz obszar rywalizacji midzynarodowej o odmiennym ni dotychczas

charakterze.

1. Perspektywy globalizacji

Globalizacj pocztkowo okrelano jako zesp procesw spoeczno-ekonomicznych

zachodzcych w gospodarce wiatowej od 1971 roku, ktre intuicyjnie postrzegano jako

jakociowo nowe2. Charakteryzuj j zasadnicze przewartociowania kryteriw

midzynarodowego podziau pracy i bdce tego konsekwencj gbokie zmiany jakociowe w

zagranicznej i midzynarodowej polityce ekonomicznej prowadzonej przez poszczeglne kraje

i ich grupy oraz midzynarodowe organizacje gospodarcze. Jeszcze w poowie dwudziestego

wieku dominowa pogld, e wzorce rozwoju wsppracy gospodarczej z zagranic powinny

by zrnicowane w zalenoci od poziomu rozwoju spoeczno gospodarczego kraju,

posiadanych zasobw naturalnych, potencjau demograficznego, stanu bilansu handlowego i

patniczego, czy posiadanych zasobw kapitaowych. Odpowiednio do tego prowadzona bya w

poszczeglnych krajach zrnicowana polityka ekonomiczna wobec zagranicy, majca

waciwe sobie cele oraz posugujca si odpowiednim zestawem narzdzi wdraania

wybranych koncepcji. Polityka ta podlegaa powolnej ewolucji i cechowa j w istocie

egocentryzm. Charakteryzowaa si cigoci zmian i stabilnoci przesanek jej ksztatowania

oraz oparta bya gwnie na narodowej strategii rozwoju gospodarczego. Polityka taka bya i

jest potrzebna , szczeglnie ze wzgldu na zawart w niej racjonaln i konsekwentn,

narodow wizj przyszoci , cenn w okresie trudnych wyborw midzy konkurencyjnymi

wewntrznymi celami krtkookresowymi, dokonywanymi w warunkach ograniczonych

rodkw realizacji, przy zachodzcych gbokich przemianach strukturalnych w gospodarce

wiatowej. Te ostatnie zmuszaj do staych korekt ksztatu zagranicznej polityki

ekonomicznej, a zakres zalenoci zewntrznych branych pod uwag, jest coraz szerszy i

gbszy. Staje si to szczeglnie wane w warunkach sukcesywnie postpujcej globalizacji

.Globalizacja jest etapem historycznego rozwoju gospodarki wiatowej zapocztkowanym

liberalizacj i w lad za tym postpujc integracj dotychczas funkcjonujcych w pewnej

wzajemnej izolacji rynkw towarw i usug, kapitau i z pewnym opnieniem take rynku siy

roboczej, w jeden rynek wiatowy. W rzeczywistoci gospodarczej powstaje wic nowa jako.

Szybko zachodzcych zmian ulega znacznemu przypieszeniu, a zakres ich oddziaywania

poszerzeniu.

Proces globalizacji zdominowa zmiany w midzynarodowej wsppracy gospodarczej i

spowodowa, e korzyci i moliwoci z niej wynikajce nie s jednakowo dostpne.

2 P.Krugman, Wracaj problemy kryzysu gospodarczego, Warszawa 2001, s.35.

13

Rezultatem tego jest postpujca i przyszociowo niebezpieczna polaryzacja ludzi i krajw na

tych, ktrzy czerpi z tego korzyci i tych, ktrzy zaledwie odczuwaj skutki globalizacji, nie

uczestniczc aktywnie w tym procesie. Ponadto korzyci i moliwoci z niej wynikajce nie s

jednakowo dostpne. Korzyci pynce z globalizacji to gwnie:

efekty ekonomiczne osignite dziki usuniciu barier wolnego przepywu towarw i

kapitau, co promuje konkurencj, efektywno, przysparza miejsc pracy, obnia ceny

dbr konsumpcyjnych,

prywatyzacja, ktra przenosi zarzdzanie zasobami od rzdw w prywatne rce, co

poprawia efektywno, umoliwia wprowadzenie rzdw prawa i stanowi

zabezpieczenie praw wasnoci i respektowania umw,

uatwienie i przypieszenie transferu czynnikw wytwrczych, co szczeglnie

przyciga inwestorw zagranicznych,

wzrost szybkoci komunikacji w skali midzynarodowej oraz przenoszenia si

impulsw koniunkturalnych,

coraz trudniejszy ywot wszelkiego rodzaju dyktatur.

Globalizacja jest perspektywicznie korzystna przede wszystkim dla spoeczestw,

poniewa coraz bardziej technologizujca si gospodarka wiatowa wymaga coraz lepiej

wyksztaconych ludzi majcych coraz wiksz swobod wyboru miejsca zatrudnienia i

zamieszkania.

Ponadto dziki globalizacji tempo wzrostu nakadw inwestycyjnych ulega

przypieszeniu, a majtek produkcyjny jest szybciej wymieniany na nowy, wydajniejszy,

taszy, redukujcy zuycie surowcw i siy roboczej. Coraz wicej nakadw kierowanych jest

na badania i rozwj, ktre z definicji s proefektywnociowe i proekologiczne. Coraz mniej

ludzi w skali globalnej bdzie pracowa w wytwrczoci, a coraz wicej w czystych

usugach. Mona byskawiczne uzyskiwa informacje z bankw danych na caym wiecie.

Rne dziedziny wiedzy zapadniaj si wzajemnie ideami i pomysami. Wytwrczo na

potrzeby rynkw globalnych daje zajcie i dochody oraz korzyci skali, a take satysfakcj z

tego, e jest si zdolnym do cywilizacyjno-kulturowej kooperacji ze wiatem3.

To globalizacja powoduje take, e yjemy w wiecie, w ktrym miliardy dolarw goni

za zyskami z globalnych transakcji spekulacyjnych, a ktre nie s inwestowane w produkcj,

co powoduje niewyobraalne marnotrawstwo na skal wiatow4. W korporacjach

midzynarodowych stajcych si nowym globalnym graczem obowizuje prosty zestaw zasad

dziaania: uproci, zredukowa, zwolni zbdn zaog, zrestrukturyzowa, zderegulowa,

zliberalizowa, konkurowa5. Ekonomia wysokiej wydajnoci i wysokich technologii tworzy

bogactwo jednych, ale ogranicza dobrobyt i prac oraz kreuje rzesze biednych konsumentw u

innych. Taka forma globalizacji moe zagrozi politycznej stabilnoci demokracji, gdy nie ma

3 Zob. A.K. Sen, 10 tez o globalizacji, Rzeczpospolita 2001, Nr 168, s. A-8. 4 Zob. Globalizacja a stosunki midzynarodowe, Bydgoszcz-Warszawa 2004, ss.153-175. 5 Zob. T.Rynarzewski, Strategiczne polityka handlu midzynarodowego, Warszawa 2005.

14 Problemy wzrostu konkurencyjnoci nowych krajw czonkowskich UE

dugotrwaego wzrostu bez rwnowagi spoecznej6. Znika wicej miejsc pracy, ni si tworzy,

los pracownika zaley nie tyle od kondycji firmy, jak to miao miejsce w narodowych

przemysach, ile od globalnej strategii korporacji midzynarodowych i polityki poszczeglnych

rzdw oraz dziaalnoci organizacji midzynarodowych, ktre wsptworz.

Jedynie silne, dobrze zorganizowane i wsppracujce z sob bogate pastwa s

partnerem, z ktrym korporacje musz si liczy. Dlatego te strony powinny zgodnie zadba,

aby globalizacja miaa ludzk twarz take w krajach rozwijajcych si gdzie przybiera czsto

odmienne oblicze. Jest nierealnym oczekiwanie, e wzrost bogactwa w skali globalnej

wyeliminuje bied. Rozwj w warunkach globalizacji stwarza szanse mobilnoci spoecznej

tylko wyksztaconej mniejszoci, wikszo za szanse wyrwania si z ndzy, ktre zostan jej

stworzone przez globalizacj.

Kluczowym problemem pozostaje odpowied na pytanie, czy zjawisko nazwane now

globaln gospodark jest elementem przejciowym, krtkim szokiem technologicznym, po

ktrym gospodarka powrci na naturaln dugookresow ciek tradycyjnego wzrostu, czy te

ten szok technologiczny wprowadzi gospodark wiatow na jakociowo now, wyej

pooon ciek rozwoju, na trwale zwikszajc jej potencja wzrostowy. adna z

powyszych odpowiedzi nie jest jeszcze poparta dostatecznymi dowodami empirycznymi, ale

dowiadczenie uczy, e postpu nie da si powstrzyma.7

W warunkach globalizacji i informatyzacji, dobrobyt i perspektywy rozwojowe s w coraz

wikszym stopniu uzalenione od zewntrznych uwarunkowa oraz podmiotw

ekonomicznych dziaajcych w innych krajach8. Wanym probierzem jakoci zagranicznej

polityki ekonomicznej jest zatem jej koncepcyjny wkad w zwikszenie zdolnoci kraju i

caego ukadu gospodarczego, do procesu dostosowywania si do szybkich zmian w otoczeniu

zewntrznym, w tym do megatrendw gwnego nurtu zmian w gospodarce wiatowej9. W

wietle powyszego, ywotn koniecznoci kadego kraju jest podjcie dziaa zmierzajcych

do tworzenia lub utrzymania w dugim okresie przewagi konkurencyjnej lub zmniejszenie luki

konkurencyjnej w porwnaniu do innych podmiotw dziaajcych na rynku

midzynarodowym.

2. Istota konkurencyjnoci

Konkurencyjno jest pojciem powszechnie uznawanym za ekonomiczne, ale w istocie

jest zjawiskiem zoonej natury, bdcym przedmiotem zainteresowania wielu dyscyplin nauki.

Polega ona na zdolnoci do utrzymania swej pozycji na rynku przez pojedynczy towar,

przedsibiorstwo, brane przemysu, region geograficzny, czy kraj. Jest pojciem wzgldnym,

6 Zob. J.E.Stiglitz, Globalizacja, Warszawa 2004. 7 Zob. S. Flajterski, P.T. Wahl, Ekonomia globalna, Warszawa 2003, ss. 17-59 i 180-225. 8 B.Liberska, Polska w procesie globalizacji gospodarki wiatowej, [w] Wzrost gospodarczy w Polsce perspektywa

redniookresowa, Praca zbiorowa pod red. J.Lipiski i W.Orowski, Warszawa 2001, ss.129 143. 9 Zob.P.Kennedy, The rise and fall of the great powers, New York 1987. (lub wydanie polskie, Ksika i Wiedza,

Warszawa 1994.) oraz Z.Brzeziski, Strategiczna wizja. Ameryka a kryzys globalnej potgi, Krakw 2013, s.A-6.

15

ktrego ocena jest form odniesienia do analogicznych efektw, uzyskiwanych przez innych.

Mwic o konkurencyjnoci kraju w warunkach globalizacji, punktem odniesienia jest z natury

otoczenie midzynarodowe. Konkurencyjno narodu zaley na zdolnoci jego przemysu

do innowacji i do podnoszenia poziomu swojego rozwoju, a do powodzenia w

konkurencyjnoci midzynarodowej przyczyniaj si rnice w narodowych wartociach,

kulturze, strukturach gospodarczych, instytucjach i w historii 10

. Konkurencyjno

midzynarodowa kraju nie wie si wic wycznie z kategoriami ekonomicznymi, a jest

pojciem duo bardziej zoonym, w istotnej czci zwizanym z narodow kultur i majcym

swoje podoe w historii gospodarczej kraju. Konkurencyjno kraju nie jest prost sum

midzynarodowej konkurencyjnoci jego produktw czy przedsibiorstw. Wie si ona z

systemem funkcjonowania gospodarki krajowej, ksztatujcym strategiczne warunki dla

dziaalnoci przedsibiorstw. System ten nie jest lunym i przypadkowym zbiorem instytucji i

podmiotw gospodarczych. Ma on wasn logik dziaania, wewntrzn spjno i trwao w

czasie oraz skada si z okrelonego zbioru wzajemnie ze sob sprzonych elementw. To

struktura tych sprze tworzy nowe, jemu tylko waciwe cechy jakociowe, ktre nie

wynikaj bezporednio z indywidualnych cech i charakterystyk jego elementw skadowych.

To wanie system funkcjonowania gospodarki i dynamika zmian w nim zachodzcych,

decyduj o konkurencyjnoci kraju w skali midzynarodowej11

. Nie mona jej jednak

utosamia z dodatnim saldem bilansu handlowego, a take sprowadza tylko do procesw

zwizanych z wymian midzynarodow.

Konkurencyjno jest definiowana rnorodnie. Jednake wystpuje daleko idca

zgodno, i stanowi ona waciwo zwizan z umiejtnoci konkurowania i jest cech

relatywn. Podobnie, zestawienie kilku podstawowych definicji konkurencyjnoci pozwala na

uchwycenie jej istoty. Jedn z pierwszych wspczesnych definicji konkurencyjnoci

sformuowanych przez OECD stwierdza, e jest to zdolno kraju do wytwarzania dbr i

usug , ktre w warunkach wolnego i rzetelnego handlu s akceptowane na rynku wiatowym ,

przy jednoczesnym utrzymaniu i wzrocie dochodw realnych ludnoci w dugim okresie12.

Kolejna definicja tej samej organizacji midzynarodowej mwi, e konkurencyjno

oznacza zarwno zdolno firm, przemysw, regionw, narodw lub ponadnarodowych

ugrupowa do sprostania midzynarodowej konkurencji, jak i do zapewnienia relatywnie

wysokiej stopy zwrotu od zastosowanych czynnikw produkcji oraz relatywnie wysokiego

poziomu zatrudnienia opartego na trwaych podstawach13

. Na uwag zasuguje definicja

przyjta przez World Competitivenes Report, e konkurencyjno to zdolno kraju lub

przedsibiorstwa do tworzenia wikszego bogactwa ni konkurenci na rynku wiatowym,

za sama zdolno konkurencyjna danego kraju jest rezultatem przeksztacenia zasobw

kraju, bd to ju istniejcych (zasoby naturalne), bd to wytworzonych (infrastruktura,

10 M.E.Porter, Porter o konkurencji, Warszawa 2001, s.191. 11 Zob. D.Koodziejczyk, M.Pawowska, Konkurencyjno polskich przedsibiorstw po wejciu do Unii

Europejskiej, Materiay i Studia, Zeszyt nr 206, Warszawa 2006, ss.10-21. 12 M. Lubiski, Konkurencyjno gospodarki. Pojcia i sposoby mierzenia, IRiSS, Warszawa 1995, s. 8. 13 Tame. s.9.

16 Problemy wzrostu konkurencyjnoci nowych krajw czonkowskich UE

kapita ludzki), dziki procesom np. produkcji , w wyniki ekonomiczne, ktre s nastpnie

weryfikowane w konkurencji na rynkach midzynarodowych14

Na podkrelenie zasuguje

syntetyczna definicja L. Tysson, wedug ktrej konkurencyjno kraju oznacza zdolno do

produkowania dbr i usug , ktre uzyskuj akceptacj na rynku midzynarodowym, a jego

obywatele osigaj rosnc i trwa popraw standardu ycia15

Bardzo wanym uzupenieniem wartoci poznawczych powyszych definicji jest

sprecyzowanie przez M. Portera czterech determinant osigania przez kraj midzynarodowej

przewagi konkurencyjnej. S nimi:

wyposaenie w czynniki wytwrcze,

czynniki popytowe okrelajce ksztatowanie si wielkoci i struktury popytu,

ksztatowanie si odpowiedniej struktury branowej przemysu oraz bran

wspierajcych i pokrewnych,

warunki tworzenia, funkcjonowania i organizacji oraz zarzdzania przedsibiorstw16.

S one okrelane mianem diamentu Portera. Nieco pniej list determinant uzupeni

J.H. Dunning o dwie kolejne:

mniej lub bardziej sprzyjajce zbiegi okolicznoci wewntrznych i zewntrznych

(szanse),

transnarodow dziaalno gospodarcz wielkich korporacji zagranicznych na

terenie danego kraju oraz krajowych za granic.

Zyskuje te uznanie pogld, e czynnikiem determinujcym konkurencyjno jest polityka

pastwa, gwarantujca stabilizacj makroekonomiczn i polityczn oraz wspierajca eksport.

Szczegowym ujciem determinant konkurencyjnoci jest zaproponowana przez Komisj

Europejska tzw. piramida konkurencyjnoci. Na jej podstawie mona budowa narodowe

modele konkurencyjnoci17

. Znaczenie kadego z tych czynnikw , sia oddziaywania oraz ich

konfiguracja, s zmienne w czasie. Raz uzyskana przewaga konkurencyjna musi by rozwijana,

podtrzymywana i broniona, aby nie doszo do jej erozji. Graficznie wspzalenoci gwnych

determinant konkurencyjnoci przedstawia rysunek 1.

Konkurencyjno to zdolno do dugookresowego, efektywnego wzrostu18

. Z istoty

takiego pojmowania konkurencyjnoci wynika, e jej immanentnymi cechami s efektywno,

dynamika i elastyczno dziaania.

14 Por. World Competitiveness Report 2012, World Economic Forum, Lausanna 2013, s. 18. 15 Zob. J. Misala, Wymiana midzynarodowa i gospodarka wiatowa. Teorie i mechanizmy funkcjonowania,

Wydawnictwo Szkoy Gwnej Handlowej, Warszawa 2005, s.291. 16 Zob. M.E. Porter, Strategia konkurencji, PWE, Warszawa 1996. 17 Zob. Benchmarking the Competitiveness of the European industry, COM(96)463 Fnal Report, Brussels 1996. 18 B.Bakier, K.Meredyk, Istota i mechanizm konkurencyjnoci [ w ] Praca zbiorowa pod red. H.Podedworny,

I.Grabowski, H.Wronowski, Konkurencyjno gospodarki polskiej a rola pastwa przed akcesj do Unii

Europejskiej, Uniwersytet w Biaymstoku. Biaystok 2000.s.38.

17

Rysunek 1. Determinanty konkurencyjnoci midzynarodowej krajw wg M.E. Portera

rdo: J. Misala, Midzynarodowa konkurencyjno gospodarki narodowej, PWE, Warszawa, 2011, s. 96.

W odniesieniu midzynarodowym, to zdolno kraju lub przedsibiorstwa do tworzenia

proporcjonalnie wikszego bogactwa od realizowanego przez konkurentw na rynku

wiatowym. To take zdolno do projektowania, produkowania i sprzedawania wyrobw

lepszych ni konkurencja, zarwno z punktu widzenia elementw cenowych, jak i

pozacenowych19

.

Rnorodno definicji pojcia konkurencyjno midzynarodowa powoduje, e z punktu

widzenia aktywnego ksztatowania relacji gospodarczych kraju z zagranic celowe jest

rozrnienie poj midzynarodowa:

pozycja konkurencyjna,

przewaga konkurencyjna,

zdolno konkurencyjna.

Pojcia te s elementami zbiorczego pojcia konkurencyjno midzynarodowa , ale nie s

pojciami zastpowalnymi wzajemnie. Zaleno t graficznie rysunek 2.

rda przewagi konkurencyjnej podlegaj zmianom, ale w okrelonych okresach czasu s

wsplne dla wikszoci krajw. Rni je intensywno wpywu kadego z nich na

konkurencyjno midzynarodow poszczeglnych krajw. Stan rde przewagi

konkurencyjnej danego podmiotu gospodarczego w okrelonym momencie czasu, stanowi o

jego pozycji konkurencyjnej.

19 Zob. Praca zbiorowa pod red. A.Kisiel-owczyc, Wspczesna gospodarka wiatowa, Wydawnictwo

Uniwersytetu Gdaskiego, Gdask 1999, s.31.

18 Problemy wzrostu konkurencyjnoci nowych krajw czonkowskich UE

Analizujc zmiany w czasie podstawowych rde przewagi konkurencyjnej kraju

wzgldem konkurentw zagranicznych mona zaobserwowa, e przenosz si one z przewagi

wzgldnej na szersze pojcie przewagi typu intelektualnego. Przewaga wzgldna wynika z

niszych kosztw czynnikw produkcji albo z przewagi w wielkoci ich zasobw, co w

wikszoci przypadkw nie prowadzi do trwaej przewagi konkurencyjnej. Globalizacja

umoliwia redukcj rde przewag bezwzgldnych poprzez moliwo szybkiego

zaopatrywania si w czynniki produkcji z dowolnego miejsca na wiecie. Dotyczy to tak

surowcw, kapitau, a nawet podstawowych rodzajw wiedzy naukowo-technicznej, jak i

przenoszenia wybranych elementw procesu produkcyjnego za granic, aby wykorzysta tani

si robocz. Ponadto wielko rynku wewntrznego ma wspczenie duo mniejsze znaczenie

ni zdolno do aktywnej penetracji rynku wiatowego.

Przewagi konkurencyjne typu intelektualnego opieraj si na wyszej efektywnoci

wykorzystywania niezbdnych nakadw rzeczowych, a take na przewagach bazujcych na

wyszej jakoci siy roboczej i instytucji rzdowych oraz ich zdolnociach kreatywnych.

Przewagi wzgldne postrzegane s generalnie w statycznym ukadzie odniesienia

midzynarodowego, a przewagi typu intelektualnego w dynamicznym ukadzie

prospektywnym. Oglny ukad determinant i korzyci pyncych z midzynarodowej

konkurencyjnoci gospodarki przedstawia poniszy rysunek 3. To ta grupa przewag

konkurencyjnych postrzeganych prospektywnie, decyduje o zdolnoci do konkurencyjnoci

danej gospodarki w otoczeniu midzynarodowym.

Przewaga

konkurencyjna Zdolno

konkurencyjna

Wewntrzne i zewntrzne

determinanty konkurencyjnoci

Konkurencyjno midzynarodowa

Pozycja

konkurencyjna

Rysunek 2. Elementy skadowe midzynarodowej konkurencyjnoci

rdo: Opracowanie wasne

19

Zdolno konkurencyjna gospodarki uzaleniona jest te od jakoci systemu zarzdzania

ni oraz od zasad wykorzystania rachunku ekonomicznego. Zdecentralizowanie systemu

zarzdzania zapewnia samodzielno firm, lecz rwnoczenie przenosi na nie wszystkie skutki

zarwno prawidowych, jak i bdnych decyzji wasnych. W ten sposb zwiksza si znaczenie

decyzyjne rachunku ekonomicznego (ceny, kursy walut, stopa procentowa itp.) w

podejmowaniu decyzji. Taki system wpywa na wzrost elastycznoci gospodarki. Uatwia on,

za pomoc prawidowo dobranych instrumentw parametrycznych, podejmowanie

racjonalnych decyzji dotyczcych alokacji czynnikw produkcji i wyboru struktury produkcji

na podstawie sygnaw pyncych z rynku midzynarodowego. Obejmuj one informacje

dotyczce wielkoci i struktury popytu, tendencji cenowych oraz dziaa konkurentw.

Zwiksza to zarwno zdolno konkurencyjn gospodarki, jak i konkurencyjno jej eksportu.

Sztywno scentralizowanego systemu zarzdzania powoduje, e z duym opnieniem reaguje

on na zmiany popytu na rynku midzynarodowym. Konkurencyjno eksportu w takim modelu

gospodarki jest wic na og niska i ma charakter defensywny. Wady i zalety obu kracowych

modeli zarzdzania moe neutralizowa lub umacnia waciwa i konsekwentna polityka

Potrzeby konsumentw

Kapita Zasoby

naturalne Technologia

Potencja konkurencyjnoci gospodarki narodowej

Polityka spoeczno-gospodarcza

Wzrost konkurencyjnoci midzynarodowej

Redukcja

deficytu

handlowego

Spadek

deficytu

budetu

pastwa

Wzrost

bezpie-

czestwa

narodowego

Wzrost

poziomu

ycia

Wzrost

iloci

i jakoci

produktw

Wpyw

handlu

midzy-narodo-

wego

Rysunek 3. Determinanty i korzyci z konkurencyjnoci gospodarki narodowej

rdo: Opracowanie wasne

20 Problemy wzrostu konkurencyjnoci nowych krajw czonkowskich UE

gospodarcza, ktr w odniesieniu midzynarodowym, naley postrzega jako walk

narodowych interesw, a nie dogmatw.

3. Pomiar konkurencyjnoci

Konkurencja to najoglniej rywalizacja, od najdawniejszych czasw towarzyszca

rozwojowi ekonomicznemu i polegajca na wzajemnym oddziaywaniu podmiotw

gospodarczych na siebie. Konkurencyjno jest pojciem wartociujcym, oceniajcym stan

obecny i okrelajcym pewien stan podany. Jest to cecha nawet najprostszych definicji

konkurencyjnoci, z ktrych wynika porednio sposb ich mierzenia.20

W gospodarce rynkowej

traktuje si j jako podstawowy regulator aktywnej alokacji wszystkich zasobw

ekonomicznych, a ponadto coraz czciej uwaa si j za parametr dziaania rwnie wany jak

efektywno czy produktywno. O ile badania nad efektywnoci czy produktywnoci

odbywaj si na utrwalonych podstawach teoretycznych wspczesnej ekonomii, o tyle

zagadnienie konkurencyjnoci wymaga prowadzenia dalszych wnikliwych konstruktywno-

krytycznych studiw.

Pragmatycznym podejciem do rozwizania tego problemu jest przyjcie zaoenia, e

ocena konkurencyjnoci jest szczeglnym podejciem do analizy wzrostu gospodarczego. W

przypadku konkurencyjnoci midzynarodowej, wzrostu gospodarczego uwzgldniajcego

aktywne zaangaowanie kraju w midzynarodow wspprac gospodarcz . W przypadku

aktywnego ksztatowania przez pastwo swojej midzynarodowej konkurencyjnoci, powinien

to by rozwj gospodarczy rozumiany jako wieloaspektowy proces zmian jakociowo-

ilociowych w zakresie determinant konkurencyjnoci i wsppracy gospodarczej z zagranic,

przeksztace instytucjonalnych i gotowoci spoeczestwa do popierania nowych idei oraz

rozwiza , a take zmian form organizacyjnych dziaalnoci gospodarczej.

Szeroki zakres czynnikw wpywajcych bezporednio lub porednio na konkurencyjno

midzynarodow danego kraju oraz trudnoci w okreleniu znaczenia kadego z nich

powoduj, e dua ilo organizacji midzynarodowych i renomowanych instytucji

badawczych proponuje wasne, autorskie oceny konkurencyjnoci midzynarodowej

poszczeglnych krajw. Rni si one zakresem branych pod uwag czynnikw i wag

wpywu kadego z nich na ogln ocen. Cz z nich stara si te uwzgldnia wpyw

czynnikw jakociowych, z natury trudnych do prezentacji w formie ilociowej. Ponisza

tablica 1 przedstawia wyniki takich aktualnych bada w tym zakresie wykonanych przez

czternacie instytucji. Prezentuje ona ocen konkurencyjnoci midzynarodowej polskiej

gospodarki , w stosunku do kraju wiodcego.

20 Zob. J. Misala, Midzynarodowa konkurencyjno gospodarki narodowej, PWE, Warszawa 2011, ss.130-189.

21

Tablica 1. Konkurencyjno midzynarodowa polskiej gospodarki w 2012 roku

W s k a n i k P o l s k a K r a j w i o d c y

pozycja indeks nazwa indeks

Produkt narodowy brutto (2012) 29 18.936

x)

Singapur

56.521x

Indeks konkurencyjnoci glob. (GCI

2012/2013)

41 4,46 Szwajcaria 5,72

Ranking konkurencyjnoci wiatowej

(WCY 2012)

34 64,2 Hong -Kong 100,0

Udzia w wiatowym eksporcie towarw

(2011)

27 1,0% Chiny 10,4%

Udzia w wiatowym imporcie towarw

(2011)

24 1,1% USA 12,3%

Udzia w wiatowym eksporcie usug

(2011)

30 0,9% USA 13,9%

Udzia w wiatowym imporcie usug

(2011)

- - USA 13,1

Indeks logistyki handlu midzynarodowego

(2012)

30 3,43 Singapur 4,13

Indeks przedsibiorczoci (GEDI 2012) 37 0,286 Dania 0,76

Indeks ochrony rodowiska (EPI 2012) 22 63,5 Szwajcaria 76,7

Indeks otoczenia regionalnego (DB 2012) 74 - Singapur -

Wskanik innowacyjnoci xx)

(UE 2012) 24 0,270 Szwecja 0,747

Wspczynnik nierwnoci spoecznej (UN

Gini 2011)

89 32,5 Namibia 74,3

Indeks rozwoju spoecznego (HDI 2012) 39 0,821 Norwegia 0,955 X) w dolarach USA z uwzgldnieniem parytetu siy nabywczej xx) ranking obejmuje tylko kraje Unii Europejskiej

rdo: Opracowanie wasne w oparciu o materiay rdowe poszczeglnych instytucji.

Kada z powyszych ocen, zwanych rankingami konkurencyjnoci, obejmuje zestaw

uporzdkowanych w okrelonej kolejnoci, ocen determinant konkurencyjnoci

poszczeglnych gospodarek narodowych w danym roku. Rankingi s wic generalnie ocena

pozycji konkurencyjnej poszczeglnych pastw. Jest to jednak interpretacja uproszczona.

Jednake pozycje rankingowe poszczeglnych pastw obejmujce odpowiednio dugi okres,

wykazuj okrelon tendencje zmian w czasie informujc, czy pozycja ta si poprawia, czy

pogarsza. Wskazuje to jednoznacznie odpowiednio na wzrost lub spadek zdolnoci

konkurencyjnej danego kraju wrd analizowanej grupy krajw21

.Kady ranking jest

jednowskanikow miar wpywu charakterystycznie dobranej grupy czynnikw ksztatujcych

konkurencyjno midzynarodow, o zrnicowanej wadze wpywu kadego z czynnikw na

wskanik oglny. Sama nazwa rankingu stanowi warto poznawcz sam w sobie, gdy

eksponuje czynnik uznany za najwaniejszy. Gbsza analiza kadego z czynnikw

skadajcych si na pozycj konkurencyjn kraju w danym rankingu w odniesieniu do innych

21 Zob. B. Jeliski, Polska polityka handlu zagranicznego, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdaskiego, Gdask 2002,

ss. 103-117.

22 Problemy wzrostu konkurencyjnoci nowych krajw czonkowskich UE

krajw, pozwala te na ustalenie, ktre czynniki w przypadku tego kraju s jego siln , a

ktre sab stron i jak zmienia si ich znaczenie w czasie. Rankingi uwypuklaj zatem

bardziej znaczenie pewnych czynnikw wanych dla ksztatowania okrelonej pozycji

konkurencyjnej danego pastwa w przyszoci, ni osignit pozycj konkurencyjn.

Prezentuj one raczej charakter i jako argumentw kraju w toczcej si walce

konkurencyjnej22

.

4. Znaczenie polityki konkurencyjnoci

Wan rol w tworzeniu zdolnoci konkurencyjnej kraju odgrywa prowadzona polityka

spoeczno-gospodarcza. Jeeli prowadzi do pobudzenia aspiracji ludzkich, to ma ona

pozytywny wpyw na postp techniczny, wzrost efektywnoci gospodarowania i

konkurencyjno. Nastpuje to pod warunkiem, e aspiracje te na skutek prowadzonej polityki

spoecznej przeksztacaj si w motywacje do pracy oraz do bardziej twrczej i racjonalnej

dziaalnoci. Jeeli natomiast efektem polityki spoeczno-gospodarczej jest przerost funkcji

opiekuczych pastwa zarwno na szczeblu przedsibiorstw, jak i spoeczestwa, to powstaje

proces przeksztacania aspiracji w dania, a ich wpyw na zdolno konkurencyjn staje si

negatywny23

. Zdolno konkurencyjna gospodarki w skali midzynarodowej zaley ostatecznie

od polityki spoeczno-gospodarczej kraju, a przede wszystkim od strategicznego wyboru

koncepcji rozwoju gospodarki. Gospodarka otwarta na wspprac gospodarcz z zagranic

wraz z jej potencjaem konkurencyjnoci w skali midzynarodowej, stanowi podstaw

aktywnej roli kadego kraju w gospodarce wiatowej24

.

Midzynarodowa zdolno konkurencyjna kraju jest cile zwizana ze szczeglnym

znaczeniem instytucji pastwa ksztatujcego nie tylko okrelony ad prawny i instytucjonalny,

ale take kreujcego nowe moliwoci i perspektywy rozwoju gospodarki, a zarazem

wymuszajcego, zachcajcego i koordynujcego okrelone zachowania podmiotw

gospodarczych. Niska jako adu prawnego i przeregulowania gospodarki zmniejszaj szanse

rozwojowe i pogarszaj midzynarodow konkurencyjno kraju, a rwnoczenie zniechcaj

do przedsibiorczoci, inwestycji i podejmowania ryzyka25

. Tak wic zdolno konkurencyjna

kraju jest gwnym i kreatywnym elementem jego midzynarodowej konkurencyjnoci. W tym

aspekcie jest ona domen pastwa i przedmiotem jego polityki gospodarczej.

Nie znajduje uzasadnienia opracowywanie odrbnej narodowej polityki konkurencyjnoci

midzynarodowej, gdy decyduje o niej zdolno gospodarki do dugookresowego wzrostu,

22 Zob. Praca zbiorowa pod red. M. Gorynia, E. aniewska , Kompendium wiedzy o konkurencyjnoci, PWN,

Warszawa 2009, ss. 247-273. 23 Zob. J.Pajestka, Ksztatowanie procesu rozwoju. Racjonalno i manowce polityki, PWE, Warszawa 1983, ss.158-

159. 24 Zob. K.A. Nawrot, Polityka midzynarodowej konkurencyjnoci, [w] Praca zbiorowa pod red. E. Haliak,

Geopolityka, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2012, ss.297-326. 25 Zob. J.Bossak, Teoria i metodologia. Krytyczna ocena stosowanych metod analizy [ w ] Praca zbiorowa pod red.

M.A. Weresa, Polska. Raport o konkurencyjnoci 2006, Oficyna Wydawnicza Szkoy Gwnej Handlowej w

Warszawie. Warszawa 2006, s.249.

23

wzrostu efektywniejszego ni konkurenci wiatowi. Wzrost gospodarczy jest wiodcym celem

polityki gospodarczej i przenikajcym wszystkie jej sfery. Podobnym, co do charakteru celem

,jest poprawa konkurencyjnoci gospodarki, jako zdolnoci do skutecznego przeciwstawiania

si konkurencji midzynarodowej26.

Ten cel take powinien przenika wszystkie sfery ycia

gospodarczego, a osignicia na tym polu s syntetyczn miar sprawnoci funkcjonowania

gospodarki. Std determinanty midzynarodowej konkurencyjnoci gospodarki powinny by

przedmiotem zainteresowania i oddziaywania pastwa w odpowiednich czciach polityki

gospodarczej, w ktrych wystpuj. W obszarze polityki wsppracy gospodarczej z zagranic

zawarte powinny by ponadto funkcje:

monitorujca,

inspirujca,

koordynujca,

Tak zdefiniowane funkcje rzdu w tym zakresie wychodz z zaoenia, e wprawdzie podstaw

midzynarodowej konkurencyjnoci gospodarek narodowych jest konkurencyjno firm j

tworzcych, ale jednoczenie konkurencyjno gospodarki jest czym wicej ni przecitna

konkurencyjnoci tyche firm. Powysze trzy funkcje tworz z midzynarodowej

konkurencyjnoci kraju now jako uzasadniajc nazwanie jej konkurencyjnoci

strukturaln. Wynika to z faktu, e konkurencyjno midzynarodowa przedsibiorstwa

odzwierciedla nie tylko umiejtnoci kierownictwa w zarzdzaniu firm, ale wyrasta rwnie z

siy i efektywnoci gospodarki narodowej, jej infrastruktury technicznej i administracyjnej oraz

innych przewag zewntrznych tworzonych przez pastwo, ktre moe wykorzystywa

przedsibiorstwo w umacnianiu swojej pozycji na rynku wiatowym27

. Tak wic polityka

pastwa w tym zakresie umacnia efektywno firm krajowych i podtrzymuje podstawowe

elementy przewagi konkurencyjnej kraju. Musi ona odzwierciedla szeroki zakres rde

przewag konkurencyjnych, by koncepcj dynamiczn i podlega ewolucji stosownie do zmian

otoczenia zewntrznego kraju. Taki ukad generalnych uwarunkowa kreacji zagranicznej

polityki ekonomicznej (ZPE) kraju, uwzgldniajcej z natury przede wszystkim problem

konkurencyjnoci midzynarodowej kraju, przedstawia poniszy rysunek 4.

Gwnym celem denia do systematycznej poprawy midzynarodowej konkurencyjnoci

kraju jest tworzenie wysokiego i rosncego poziomu ycia obywateli. Zaley to od staej

poprawy efektywnoci gospodarki, u podstaw czego le wzrost wydajnoci pracy i kapitau w

danym kraju. Efektywno jest podstawowym wyznacznikiem poziomu ycia narodu w dugim

okresie czasu.

Spotyka si te pogldy, e konkurencyjno powinna by mao znaczcym pojciem w

badaniach ekonomicznych dotyczcych stanu obecnego i perspektyw rozwoju gospodarki

narodowej. Tez t uzasadnia si nastpujcymi argumentami:

26 Praca zbiorowa pod red. J.Burnewicza, Ekonomika transportu, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdaskiego, Gdask

1998, s.23. 27 Zob. M.E.Porter, Porter o konkurencji, op.cit, ss.196-201.

24 Problemy wzrostu konkurencyjnoci nowych krajw czonkowskich UE

z empirycznego punktu widzenia niepokj, ktry wywouje imperatyw

konkurencyjnoci, jest nieuzasadniony,

wyjanienie podstawowych korzyci ekonomicznych uzyskiwanych poprzez

midzynarodow konkurencyjno, jest trudne merytorycznie i nieatrakcyjne

spoecznie,

obsesja na tle konkurencyjnoci jest za i niebezpieczna, poniewa ma ograniczajcy

wpyw na polityk wewntrzn i zagraa midzynarodowemu systemowi

gospodarczemu28

.

Przedstawione argumenty wydaj si uzasadnia brak potrzeby prowadzenia bada nad

konkurencyjnoci, przede wszystkim w ujciu makroekonomicznym. Badania takie prowadz

do zej polityki gospodarczej, nieprawidowych decyzji dotyczcych rozwoju danego kraju i

bdw w polityce zagranicznej29

. Przy takich zaoeniach, bezzasadne wydaj si prby

aktywnego ksztatowanie konkurencyjnoci midzynarodowej kraju.

28 Zob. P.Krugman, Competitiveness a dangerous obsession, Foreign Affairs 1994, nr 2, s.s28-30. 29 Zob. B. Jeliski, Polityka wsppracy gospodarczej z zagranic, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdaskiego,

Gdask 2009.

Go

spo

da

rka

wia

tow

a

Gospodarka narodowa

Preferencje

politykw

gospodarczych

Organy pastwowe,

ich struktura i zasady

funkcjonowania

Ostateczny ksztat ZPE

Preferencje

konsumentw

i producentw

Grupy nacisku

i partie polityczne

Rysunek 4. Podstawowe uwarunkowania kreacji

zagranicznej polityki ekonomicznej

rdo: opracowano na podstawie D.Rodrick, Political economy and trade policy (w) Praca zbiorowa pod

red. E.Grossman, G.Ragoff, Handbook of international economics, Elsevier, Amsterdeam 1995, s.1459.

25

Racjonalizujce si formy midzynarodowej otwartoci ekonomicznej, coraz bardziej

precyzyjna orientacja rozwoju poszczeglnych krajw na uniwersalne w skali wiatowej cele i

coraz szerzej dostpne moliwoci oraz coraz wysza jako narodowych polityk wymiany

midzynarodowej, bd stwarzay realne szanse likwidacji dysproporcji w zakresie moliwoci

rozwojowych i konkurencyjnoci midzy krajami. Midzynarodowa wsppraca gospodarcza

nabierze charakteru w peni globalnego i bdzie bardziej symetryczna30

. W tej sytuacji

mylenie o polityce wymiany midzynarodowej w kategoriach zawonych przestrzennie moe

by uzasadnione tylko w okrelonych sytuacjach zwizanych z realizacj odcinkowych celw

pozytywnych polityki gospodarczej lub likwidacj zaburze rnego typu. Natomiast nie moe

to by traktowane jako podejcie perspektywiczne o strategicznym charakterze.

W przypadku polityki wymiany midzynarodowej skadajcej si z zagranicznej i

midzynarodowej polityki ekonomicznej, w miar postpujcej globalizacji gospodarki,

sukcesywnie ta pierwsza bdzie ustpowaa miejsca ustaleniom kolektywnym w ramach tej

drugiej. Std te konkurencyjno midzynarodowa poszczeglnych krajw stawa si bdzie

kategori coraz bardziej obiektywn i w malejcym stopniu zalen od prowadzonej przez nie

polityki.

BIBLIOGRAFIA

Brzeziski Z., Strategiczna wizja. Ameryka a kryzys globalnej potgi, Wydawnictwo Literackie,

Krakw 2013.

Ekonomika transportu, Praca zbiorowa pod red..Burnewicza J,. Wydawnictwo Uniwersytetu

Gdaskiego. Gdask 1998.

Flajterski S.,. Wahl P.T, Ekonomia globalna, Centrum Doradztwa i Informacji Difin Sp. z o.o .

Warszawa 2003.

Globalizacja a stosunki midzynarodowe. Oficyna Wydawnicza Branta. Bydgoszcz-Warszawa

2004.

Jeliski B., Polityka wsppracy gospodarczej z zagranic, Wydawnictwo Uniwersytetu

Gdaskiego, Gdask 2009.

Jeliski B., Polska polityka handlu zagranicznego. Wydawnictwo Uniwersytetu Gdaskiego,

Gdask 2002.

Kennedy P, The rise and fall of the great powers, Random House, New York 1987. (lub wydanie

polskie, Ksika i Wiedza, Warszawa 1994.)

Koodziejczyk D. Pawowska M, Konkurencyjno polskich przedsibiorstw po wejciu do Unii

Europejskiej. Materiay i Studia. Zeszyt nr 206. Narodowy Bank Polski. Warszawa 2006.

Kompendium wiedzy o konkurencyjnoci, Praca zbiorowa pod red. M. Gorynia, E. aniewska

,PWN, Warszawa 2009.

Konkurencyjno gospodarki polskiej a rola pastwa przed akcesj do Unii Europejskiej, Praca

zbiorowa pod red.. Podedworny H, Grabowski I., Wronowski H., Uniwersytet w Biaymstoku. Biaystok

2000.

Krugman P., Competitiveness a dangerous obsession, Foreign Affairs 1994, nr 2.

30 Zob. T.E.Stiglitz. A.Charlton, Fair trade. Szansa dla wszystkich, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2007.

26 Problemy wzrostu konkurencyjnoci nowych krajw czonkowskich UE

Krugman P., Wracaj problemy kryzysu gospodarczego, Wydawnictwo Naukowe PWN. Warszawa

2001.

Lubiski M., Konkurencyjno gospodarki. Pojcia i sposoby mierzenia, IRiSS, Warszawa 1995.

Misala J., Midzynarodowa konkurencyjno gospodarki narodowej, PWE, Warszawa 2011.

Misala J., Wymiana midzynarodowa i gospodarka wiatowa. Teoria i mechanizmy

funkcjonowania, Wydawnictwo Szkoy Gwnej Handlowej, Warszawa 2005.

Pajestka J., Ksztatowanie procesu rozwoju. Racjonalno i manowce polityki, PWE, Warszawa

1983.

Polska. Raport o konkurencyjnoci 2006., Praca zbiorowa pod red. Weresa M.A., Oficyna

Wydawnicza Szkoy Gwnej Handlowej w Warszawie. Warszawa 2006.

Porter M.E, Porter o konkurencji, PWE. Warszawa 2001.

Porter M.E., Strategia konkurencji, PWE, Warszawa 1996.

Rynarzewski T., Strategiczne polityka handlu midzynarodowego, PWE. Warszawa 2005.

Sen A.K., 10 tez o globalizacji, Rzeczpospolita 2001, Nr 168.

Stiglitz T.E.. A.Charlton, Fair trade. Szansa dla wszystkich, Wydawnictwo Naukowe PWN.

Warszawa 2007.

Stiglitz, J.E., Globalizacja, PWN. Warszawa 2004.

The world competitiveness report 2012, World Economic Forum, Lausanna 2013.

Wspczesna gospodarka wiatowa, Praca zbiorowa pod red. Kisiel-owczyc A., Wydawnictwo

Uniwersytetu Gdaskiego. Gdask 1999.

Wzrost gospodarczy w Polsce perspektywa redniookresowa, Praca zbiorowa pod red. J.Lipiski i

W. Orowski, Dom Wydawniczy Bellona. Warszawa 2001.

Ewa Polak1

Waldemar Polak2

KONKURENCYJNO PASTWA W WARUNKACH

GLOBALIZACJI

Streszczenie Artyku powicony jest analizie wpywu procesw globalizacji - i zwizanej z tym

liberalizacji gospodarczej oraz presji globalnej konkurencji - na pastwo, prowadzon przez nie

polityk, poziom rozwoju gospodarczego oraz dobrobyt spoeczny. Pastwa przecigaj si w

rywalizacji o przycignicie kapitau na swoje terytorium, np. obniajc podatki prywatyzujc

sektor pastwowy, ograniczajc budetow redystrybucje dochodw na cele spoeczne,

deregulujc przepisy prawa gospodarczego oraz prawa pracy, prowadzc restrykcyjn polityk

gospodarcz, otwierajc si na zagraniczne towary, usugi i kapita, upynniajc kurs wasnej

waluty oraz ceny i pace. Nastpuje ograniczenie funkcji sprawowanych przez pastwo i traci

ono wpyw na coraz wicej dziedzin ycia. Gospodarka staje si coraz mniej stabilna i

przewidywalna. Coraz czciej dochodzi do kryzysw finansowych. Globalna konkurencja

stawia przed pastwem nowe wyzwania, szanse i zagroenia, ktrym nie wszystkie pastwa

potrafi sprosta.

COMPETITIVENESS OF STATE IN CONDITIONS OF

GLOBALIZATION

Summary

The article is devoted to analyzing the impact of globalization and the associated economic

liberalization and the pressures of global competition put on the state, its policies, the level of

economic development and social welfare. States compete to attract capital to their territories,

by taking such measures as lowering taxes, privatizing the state sector, restricting budgetary

redistribution of income for social purposes, deregulating economic law and labour law,

leading a restrictive economic policy, opening up to foreign goods, services and capital,

streamlining its currency exchange rate and prices and wages. The governments of particular

countries are beginning to lose influence on growing number of areas of life and decisions made

in the field of economy. The economy becomes less stable and predictable. It also increases

frequency of financial crises. Global competition presents new challenges, opportunities and

threats, which not all countries are able to take up.

Sowa kluczowe (Keywords): global competitiveness, global economy, transnational

companies, sovereignty of state

1 Dr hab. Ewa Polak, Uniwersytet Gdaski. 2 Dr Waldemar Polak, Uniwersytet Gdaski.

28 Problemy wzrostu konkurencyjnoci nowych krajw czonkowskich UE

Wstp

Celem podjtych rozwaa jest charakterystyka przyczyn, istoty i przejaww globalnej

konkurencji zachodzcej wspczenie midzy pastwami oraz okrelenie jej wpywu na

kondycj pastwa i spoeczestwa,. Podjto prb odpowiedzi na pytania: co decyduje o

pozycji konkurencyjnej pastwa, wedug jakich kryteriw jest ona oceniana, co stanowi rdo

przewagi konkurencyjnej oraz czy wysokie pozycje w rankingach konkurencyjnoci

przekadaj si na dobrobyt spoeczestwa. Przystpujc do bada, sformuowano hipotez, i

globalna walka konkurencyjna z jednej strony stanowi czynnik postpu i wzrostu efektywnoci

gospodarczej pastw, z drugiej natomiast moe osabia pastwo i jego infrastruktur oraz

narusza jego wewntrzn stabilno. Wygrywaj w niej pastwa, ktre potrafi umiejtnie

korzysta z globalnej oferty i selektywnie adoptowa jej reguy, dostosowujc je do wasnych

potrzeb i moliwoci oraz nie ulegajc naciskom si globalnych.

1. Pojcie konkurencji i konkurencyjnoci

Konkurencyjno uwaana jest za podstawowy warunek funkcjonowania i osignicia

sukcesu we wspczesnym wiecie. Bycie niekonkurencyjnym niemal wyklucza z uczestnictwa

w wielu dziedzinach ycia, jest przyczyn frustracji i niepowodze. W ostatnich

kilkudziesiciu latach walka konkurencyjna ulega nasileniu, rozszerza si na cay ziemski glob

i przybiera coraz to nowe formy. Dotyczy ona przede wszystkim przedsibiorstw; jednak

wspczenie zjawisko konkurencji kojarzone jest rwnie coraz bardziej z relacjami

pomidzy: pojedynczymi ludmi (nawet tymi najmodszymi), grupami spoecznymi,

regionami, pastwami i midzynarodowymi ugrupowaniami integracyjnymi. Jedn z

najbardziej oglnych definicji konkurencyjnoci zaproponowano na wiatowym Forum

Ekonomicznym w Lozannie w 1994 roku, gdzie okrelono j, jako zdolno kraju lub

przedsibiorstwa do tworzenia wikszego bogactwa ni konkurenci na rynku

wiatowym3.Zdaniem B. Godziszewskiego natomiast, konkurencyjno to midzy innymi

umiejtno wykorzystania moliwoci i przeciwdziaania zagroeniom4, mona doda

wiksza ni u innych podmiotw na rynku.

Z kolei na potrzeby wiatowego Forum Konkurencyjnoci konkurencyjno pastwa

zdefiniowano jako zbir instytucji, polityk oraz czynnikw determinujcych poziom

wydajnoci w danym kraju5.

Istniej rne podziay zjawiska konkurencyjnoci. Dla potrzeb niniejszej analizy interesujcy

wydaje si podzia na konkurencyjno czynnikow i wynikow. Konkurencyjno czynnikowa

eksponuje to, co okrela zdolnoci do dziaa tworzcych podstawy skutecznego konkurowania,

takich jak: szybkie reagowanie na zmiany w otoczeniu, umiejtne wykorzystanie wasnych

3 World Economic Forum, The World Competitiveness Report 1994, Lausanne 1994, s. 17. 4 B. Godziszewski, Umiejtnoci firmy jako podstawa trwaej przewagi konkurencyjnej, [w:] Restrukturyzacja i

konkurencyjno przedsibiorstw, red. R. Borowiecki, Warszawa 1997, s. 30. 5 World Economic Forum, The World Competitiveness Report 20122013, Lausanne 2013.

29

zasobw, umiejtno wykorzystania sprzyjajcych konfiguracji otoczenia, racjonalno procesw

decyzyjnych i inne czynniki nieprzypadkowe, ale budujce konkurencyjno w duszej

perspektywie czasowej. Natomiast konkurencyjno wynikowa okrela wyniki konkurowania, takie

jak: udzia w rynku, udzia w sprzeday produktw naukochonnych, wyniki makroekonomiczne na

tle liderw i/lub przecitnej sytuacji6.

Konkurencyjno stanowi pojcie pochodne od sowa konkurencja. Termin konkurencja

pochodzi od aciskiego wyraenia concurrere, ktre oznacza biec razem. Jednak

merytoryczny sens tego pojcia jest inny i sprowadza si do wspzawodnictwa midzy

rywalami7. Konkurencj definiuje si take jako akt lub proces dziaania jednostek dcych

do takich korzyci, o ktre w tym samym czasie, przy tych samych warunkach i reguach

ubiegaj si inni. Jej istota opiera si na eliminacji rywali i zajcia wyszej pozycji8.

Konkurencja jest zjawiskiem charakteryzujcym pewne rodzaje relacji (rywalizacji, bycie w

stanie cigych porwna) midzy podmiotami, ktre tym zjawiskiem zostay objte. Stanowi

ona regulator zarwno gospodarki jak i wielu innych sfer ycia i jest traktowana jako motor

postpu i rozwoju. W walce konkurencyjnej chodzi o szybsze i atwiejsze osignicie

okrelonych celw, konkretne zyski, uzyskanie wikszej niezalenoci i moliwo wywierania

wpyww na innych. Sytuacja konkurujcego podmiotu gospodarczego zaley od jego

wielkoci, innowacyjnoci, rozpoznawalnoci marki, brany, posiadanych zasobw, otoczenie

gospodarczego i prawno-instytucjonalnego. Wane jest istnienie istotnych przewag

konkurencyjnych, przyjta strategia konkurencyjnoci, elastyczno i zdolno adaptacji. W

gospodarce oraz w polityce konkurencja towarzyszy wasnoci prywatnej, wolnemu rynkowi i

demokracji.

W 2001 r. zostaa utworzona Midzynarodowa Sie Konkurencji (International

Competition Network ICN), ktr tworz j 123 organy ochrony konkurencji reprezentujce

poszczeglne pastwa. Jej zadaniem jest globalna ochrona konkurencji.

2. Konkurencja midzy pastwami

W czasach globalnej gospodarki i powszechnej akceptacji dla zasad neoliberalnych do

konkurencji zmuszone zostay rwnie pastwa. Globalizacja spowodowaa zmian kryteriw

oceny pastw. Pozycja konkurencyjna pastwa zaley od wielu czynnikw: tych tradycyjnych

pooenie geopolityczne, wielko, charakter granic pastwowych ,,zasoby naturalne,

struktura gospodarki, liczba ludnoci, zasoby militarne i sojusze polityczne, poziom rozwoju

ekonomicznego, charakter polityki zagranicznej i ambicje polityczne oraz tych bardziej

nowoczesnych - zasoby niematerialne, innowacyjno, zdolno dostosowywania si do zmian

zewntrznych i sprostania globalnym wyzwaniom, rozwj naukowo techniczny, liberalizacja

gospodarcza i polityczna, deregulacja prawa pracy, stabilno gospodarcza i polityczna,

6 M. Grzebyk, Z. Kryski, Konkurencja i konkurencyjno przedsibiorstw. Ujcie teoretyczne, s. 6,

http://bazekon.icm.edu.pl/bazekon/element/bwmeta1.element.ekon-element-000171195887 (23.09.2013). 7 Ibidem, s. 8. 8 A. Noga, Dominacja a efektywna konkurencja, SGH, Warszawa 1993, s. 9.

http://bazekon.icm.edu.pl/bazekon/element/bwmeta1.element.ekon-element-000171195887

30 Problemy wzrostu konkurencyjnoci nowych krajw czonkowskich UE

postrzeganie przez innych uczestnikw stosunkw midzynarodowych, wizerunek, moliwo

wywierania regionalnych lub regionalnych wpyww w poszczeglnych sferach ycia,

uczestnictwo w midzynarodowym podziale pracy, przynaleno do organizacji

midzynarodowych, jako zasobw siy roboczej, atrakcyjno dla zagranicznego kapitau,

posiadanie rzadkich niesubstytucyjnych lub tanich zasobw, duy rynek zbytu, wysoka jako

ycia. Wane s: zdolno i potencja konkurencyjnoci9. Pastwa ktre wygrywaj na

poszczeglnych polach konkurencji maj moliwo wywierania wikszego wpywu, a nawet

ustalania regu gry i czerpania z tego tytuu zyskw oraz s postrzegane jako bardziej

atrakcyjne dla otoczenia10

.

Istnieje coraz wicej rankingw pastw oraz organizacji ktre je tworz. Pastwa

szeregowane s wedug zakresu wolnoci gospodarczej, dynamiki wzrostu PKB i PKB per

capita, otwartoci gospodarki i poziomu jej zglobalizowania, przyjaznoci dla biznesu,

poziomu dobrobytu spoeczno ekonomicznego, innowacyjnoci gospodarki, poziomu

wyksztacenia obywateli, poziomu rozwoju demokracji, wiarygodnoci kredytowej oraz

wedug wielu innych kryteriw. Rankingi i ich twrcy dyscyplinuj pastwa i powoduj, e

staraj si one poprawi swoja pozycj konkurencyjn i zwizany z tym wizerunek. Wane jest

kto, wedug jakich kryteriw i w jakim celu konstruuje midzynarodowe rankingi. Najczciej

rankingi s tworzone i finansowe a ich zasady ustalane przez wielki biznes. Wikszo

kryteriw oceny zwizana jest z atrakcyjnoci poszczeglnych krajw dla zagranicznego

kapitau. Jak pisze S. Pangsy-Kania, w odniesieniu do kraju konkurencyjno to warunki, ktre

stanowi atrakcyjn lokat dla inwestycji z punktu widzenie krajowych zasobw dla

potencjalnego przedsibiorcy11

. Kademu zawirowaniu w sferze spoeczno gospodarczej lub

politycznej okrelonego pastwa towarzysz pytania: co powie na to kapita, jak zareaguj

rynki giedowe? Rzadko tzw. eksperci, politycy i dziennikarze martwi si o to jak okrelone

zdarzenie wpynie na spoeczestwo, czy nie spowoduje przypadkiem zwikszenia obszarw

biedy, pogorszy ich dostp do suby zdrowia, obniy jako ycia. Trudniej znale (wyjtek -

HDI, HSI) i mniej naganiane s rankingi, ktre zawieraj informacje np. o stosunku

dochodw 10 lub 5 procent najbiedniejszej czci spoeczestwa do 10 lub 5 procent grupy

najbogatszych obywateli pastwa oraz o dynamice zmian w tym zakresie.

Powstaje coraz wicej syntetycznych i czstkowych miernikw konkurencyjnoci

pastw12

. W rankingach konkurencyjnoci bierze si najczciej nastpujce czynniki:

9 A. Oniszczuk-Jastrzbek, Przedsibiorczo w budowaniu zdolnoci konkurencyjnej przedsibiorstw, Wyd. UG,

Gdask 2013, s. 54 i n. 10 Wedug The World Competitiveness Yearbook, zdolno konkurencyjna pastwa to zdolno do tworzenia

wartoci dodanej i tym samym do podnoszenia bogactwa narodowego poprzez odpowiednie zarzdzanie zasobami i

procesami atrakcyjnoci i agresywnoci uwzgldniajc wymiar globalny i lokalny oraz integrowanie tego

wszystkiego w jednolity, spjny model ekonomiczny i spoeczny, IMD, World Competitiveness Yearbook. 1999,

Lausanne 1999. 11 S. Pangsy-Kania, Konkurencyjno midzynarodowa w dobie globalizacji gospodarki, [w:] Globalizacja w

gospodarce wiatowej, red. M. Skurczyski, Gdask 2002, s. 203. 12 Np. Wskanik konkurencyjnoci Midzynarodowego Instytutu Rozwoju Zarzdzania, Indeks Rozwoju Ludzkoci,

Indeks Cierpienia Ludzkiego, Indeks Wolnoci Gospodarczej Fundacji Heritage, Wskanik Majtku Narodowego

31

internacjonalizacja gospodarki, wewntrzna sia gospodarki, dziaalno rzdu, infrastruktura,

struktura i dziaalno sektora finansowego, zasoby ludzkie, rozwj naukowo techniczny13

.

Np. wiatowe Forum Gospodarcze sporzdza od 2004 r. Globalny Raport Konkurencyjnoci14

.

Wskaniki w nim zawarte s obliczane na podstawie danych publicznych i prywatnych w

podziale na 12 kategorii w tzw. filarach konkurencyjnoci. Filary podzielone zostay na trzy

grupy, odpowiadajce trzem etapom rozwoju gospodarczego (I rozwj sterowany przez

czynniki wytwrcze, II rozwj sterowany przez inwestycje, III rozwj sterowany przez

innowacje). Przy obliczaniu Globalnego Indeksu Konkurencyjnoci bierze si pod uwag m.in.

instytucje, infrastruktur, efektywno i innowacyjno gospodarki.

3. Konkurencja negatywna i jej konsekwencje

Globalni aktorzy, przede wszystkim korporacje midzynarodowe oraz globalne i

regionalne organizacje midzynarodowe, zachcaj pastwa i regiony do walki konkurencyjnej

o stworzenie jak najkorzystniejszych warunkw dla zagranicznego kapitau. Spowodoway one,

e walka ta ma charakter prestiowy. Pastwa oporne na ich naciski s karane niskimi

pozycjami w rankingach, niekorzystnym wizerunkiem, brakiem zainteresowania ze strony

midzynarodowych podmiotw gospodarczych oraz ostracyzmem.

Konkurencja o zagraniczny kapita przybiera niekiedy form konkurencji negatywnej,

polegajcej na przelicytowywaniu si wielkoci udzielonej duym przedsibiorstwom

zagranicznym pomocy z publicznych pienidzy15

(np. wsparcie na szkolenia, finansowanie

infrastruktury, ulgi i zwolnienia podatkowe, bezporedni transfer funduszy z budetu pastwa),

lub zwizanym z korupcjogennym uleganiu przez politykw szczebla centralnego lub

subpastwowego nieformalnym naciskom i lobbystom. Obserwuje si coraz silniejsze

powizania pomidzy wiatem polityki i wiatem biznesu. Zjawisko to nazywa si brudnymi

wsplnotami. Nastpuje ograniczenie suwerennoci pastwowej, szczeglnie w tych

dziedzinach, gdzie polityka rzdu wchodzi w konflikt z interesami kapitau. Pastwa trac

wpywy i moliwoci prowadzenia skutecznej polityki. Powszechnie uznaje si prymat

interesw midzynarodowych nad wewntrzpastwowymi.

Wystpuje coraz powszechniejsza pokusa przycigania zagranicznych inwestorw poprzez

tzw. rwnanie w d, lub, jak powiedzia sdzia Sdu Najwyszego USA L. Brendeis,

wycig na dno (race to the bottom) obnianie standardw socjalnych i pracowniczych

(liberalizacja przepisw bhp, rezygnacja z pacy minimalnej lub jej obnienie, deregulacje w

Banku wiatowego, Globalny Indeks Konkurencyjnoci wiatowego Forum Gospodarczego, wskanik prawa i

polityki konkurencji CLP, Global Manufacturing Competitiveness Index. 13 S. Pangsy-Kania, op. cit. 14 Np. wedug Globalnego Raportu Konkurencyjnoci z 20122013 pierwsza dziesitka najbardziej konkurencyjnych

gospodarek to kolejno: Szwajcaria, Singapur, Finlandia, Szwecja, Holandia, Niemcy, USA, Wielka Brytania,

Hongkong i Japonia. Polska znalaza si na 42 miejscu. 15 B. Michalski, Polityka konkurencji jako czynnik napywu bezporednich inwestycji zagranicznych, Uniwersytet

Wrocawski, ss. 1112,

www.ism.uni.wroc.pl/.../michalski_polityka_konkurencji_jako_czynnik_naplywu_bezposrednich_inwe (24.09.2013).

32 Problemy wzrostu konkurencyjnoci nowych krajw czonkowskich UE

zakresie prawa pracy, elastyczny czas pracy, preferencje dla zatrudniania czasowego i

niskopatnego, wprowadzenie przepisw uatwiajcych zwalnianie pracownikw, rezygnacja w

kodeksie pracy z pojcia nadgodzin, indywidualizacja treci zawieranych umw o prac).

Niektre kraje oskara si wrcz o stosowanie dumpingu podatkowego16

, pacowego,

socjalnego i ekologicznego. Kapita ponadnarodowy wymusza na pastwach obnienie

podatkw, ograniczenie wiadcze spoecznych i redystrybucj dochodw w gr. Coraz

bardziej jest widoczna sprzeczno pomidzy interesami pastwa i interesami firm. W relacji

pastwo kapita midzynarodowy kapita ma coraz wicej przewag nad niemobilnym,

ograniczonym terytorialnie i przywizanym do miejsca pastwem: istnieje niemal powszechna

swoboda przepywu kapitau, jest on mobilny (niskie koszty transportu i komunikacji),

elastyczny, moe ogranicza ilo swoich aktyww materialnych tworzc lekkie firmy, moe

coraz atwiej uwalnia si od cicych na nim obowizkw wobec pracownikw, rodowiska

naturalnego, spoecznoci lokalnej i pastwa, w ktrym dziaa, moe wywiera coraz

skuteczniejszy wpyw na wadze pastwowe i regionalne, w kraju, w ktrym prowadzi

dziaalno, peni coraz wicej funkcji niezwizanych bezporednio z prowadzeniem

dziaalnoci gospodarczej, dysponuje potg porwnywaln z si wielu pastw.

4. Beneficjenci i ofiary walki konkurencyjnej

W wyniku zachodzcych procesw globalizacji gospodarki i towarzyszcej jej globalnej

konkurencji, wikszo krajw wysoko i sabiej rozwinitych zyskuje, sytuacja czci nie ulega

zmianom, a w przypadku niektrych nastpuje gwatowne zaamanie gospodarcze. Powoli

maleje zasig bezwzgldnego ubstwa, ale ronie poziom wzgldnej biedy. Na jednym

biegunie pastwa coraz szybciej uciekaj do przodu (bogaci staj si coraz bogatsi), za nimi

pojawia si grupa pastw prbujcych je goni, na drugim biegunie natomiast tkwi

niezmiennie w swoich problemach i niedorozwoju kraje najsabiej rozwinite. Globalna

konkurencja moe spowodowa przerwanie ogniwa w zakltym krgu ubstwa (np. zwikszy

efektywno i innowacyjno gospodarki, zmieni jej struktur, dostarczy kapita), ale moe

te by przyczyn ograniczenia rodkw publicznych na nauk, infrastruktur techniczna i

spoeczn oraz na polityk socjaln (rys. 1).

W praktyce beneficjentami w globalnej gospodarce w dugim okresie czasu s architekci

adu z ni zwizanego i jednoczenie jej promotorzy, tzn. wysoko rozwinite pastwa i

pochodzcy z nich kapita. Zyskuj pastwa silne, stabilne lub majce przynajmniej jedn z

istotnych przewag konkurencyjnych (np. kreatywn, dobrze wyksztacon si robocz, rzadkie

surowce, zwaszcza energetyczne, rzadkie umiejtnoci, duy, chonny rynek wewntrzny,

kapita produkcyjny, nowoczesn infrastruktur techniczn, sprawn organizacj gospodarki,

korzystne pooenie geopolityczne, szczeglnie w wanych strategicznie regionach wiata,

tani si robocz itp.), dziki czemu mog w jakim stopniu uczestniczy w tworzeniu jej

zasad i stawia swoje warunki. Bardzo liczy si tu przychylno rozwinitego wiata, ktry

16 Zob. R.A. Nawrot, Szkodliwa konkurencja podatkowa, Dyfin, Warszawa 2011.

33

moe wybranym pastwom udziela pomocy rozwojowej na korzystnych warunkach, uatwia

dostp do nowoczesnych technologii czy bardziej otwiera si na ich import.

Rysunek. 1. Ilustracja koncepcji bdnego koa krajw sabo rozwinitych

rdo: Opracowanie wasne na podstawie: T. Szentes, The Political Economy and Underdeve-lopment, Budapest

1983.

W globalnej konkurencji wygrywaj tez pastwa, ktre potrafi umiejtnie korzysta z

globalnej oferty i selektywnie adoptowa jej reguy. Dostosowuj je do wasnych potrzeb

i moliwoci, nie ulegajc naciskom si globalnych i utrzymujc w strategicznych oraz

wanych spoecznie dziedzinach polityk interwencjonizmu i protekcjonizmu pastwowego.

Szans na awans cywilizacyjny kraju jest oparcie rozwoju gospodarczego na wiedzy i

nowoczesnych technologiach. Wany jest tutaj dostp do wiedzy i umiejtno jego

wykorzystania poprzez budow kapitau intelektualnego (kapita wiedzy + kapita

organizacyjny + kapita relacji). Rozwj kapitau intelektualnego zaley od polityki pastwa i

wielkoci rodkw przeznaczonych na nauk i edukacj, umiejtnoci przycigania przez niego

z zagranicy przemysw wysokiej techniki, przychylnoci pastw wysoko rozwinitych w

zakresie udostpniania osigni naukowo-technicznych i zdolno wykorzystania

zagranicznego kapitau dla rozwoju wasnej gospodarki. Na wiecie trwa wycig

technologiczny, skrceniu ulega czas wdraania zdobyczy naukowo-technicznych. Coraz

waniejsze staje si uczestnictwo w wiatowym podziale pracy, bankach danych i systemach

informatycznych. Rosn koszty prac naukowo-badawczych. Prawo do wasnoci intelektualnej

ma coraz wiksz warto. Obecnie okoo 90% uczonych pracuje w krajach wysoko

rozwinitych. S oni gwnie finansowani przez przemys i decyduj o jego sukcesie.

Prywatyzacja osigni naukowo-technicznych i ich monopolizacja w rkach duych

korporacji stanowi barier rozwojow dla krajw Trzeciego wiata. Rozwj naukowo-

techniczny powoduje erozj tradycyjnych czynnikw wytwrczych, ktrymi dysponuj biedne

pastwa siy roboczej i surowcw. Kraje rozwinite maj w swoich rkach wszystkie atuty:

kapita, technik, wykwalifikowane kadry i infrastruktur, znaczn kontrol nad przepywem

34 Problemy wzrostu konkurencyjnoci nowych krajw czonkowskich UE

informacji. Ponadto rozwj naukowo-techniczny i infrastrukturalny jest niemoliwy bez

udziau pastwa.

Rzeczywiste korzyci, ktre moe uzyska pastwo uczestniczce w globalnym systemie,

zale wic od jego pozycji i siy midzynarodowej, od umiejtnoci wykorzystania szans,

ktre niesie globalizacja oraz zdolnoci selektywnego przyswajania jej zdobyczy i

kontrolowania mechanizmw ni rzdzcych. Wane jest rwnie przy tym, aby korzyci

odnoszone przez pastwo spyway na cae spoeczestwo, bo jedn z konsekwencji

globalizacji moe te by bogacce si pastwo z kurczcym si majtkiem narodowym i

uboejc wikszoci obywateli.

Na globalizacji trac pastwa o niestabilnych systemach politycznych oraz te, ktre

bezkrytycznie otwieraj si na zewntrzne wpywy, godz si na zalecan terapi szokow

(np. w przeszoci Rosja, Ameryka aciska) i dostosowuj do wszystkich zalece i oczekiwa

si globalnych. Taka postawa moe spowodowa gwatowne zuboenie czci spoeczestwa,

szczeglnie w pierwszym etapie otwarcia si na globalne oddziaywania tzw. szok

transformacyjny. Z upywem czasu jej efektem moe by wzrost gospodarczy, ktremu

towarzyszy rozwarstwienie ekonomiczne ludnoci. Tak wic kraje, ktre bezwarunkowo

podday si naciskom kapitau ponadnarodowego i midzynarodowych organizacji

gospodarczych liberalizujc gospodark, wprowadzajc restrykcyjn polityk gospodarcz i nie

instalujc jednoczenie odpowiednich filtrw, regulacji prawnych, mechanizmw kontrolnych i

oson socjalnych, wywoay najczciej degradacj krajowej produkcji, recesj gospodarcz,

bezrobocie, polaryzacj ekonomiczn, korupcj i obnienie poziomu ycia wikszoci

spoeczestwa. Na przykad w Rosji po przeprowadzeniu prorynkowych reform PKB spad o

40%, a w Modawii o ponad 70%17,

liczba osb yjcych w ubstwie wzrosa 25-krotnie, a

dugo ycia ulega skrceniu prawie o 5 lat18

. Po zalecanej przez globalne organizacje

gospodarcze reformie gospodarek w Europie rodkowo-Wschodniej i WNP PKB per capita

spadao w tempie 2,4% rocznie19

. W okresie 19601980 w Ameryce aciskiej PKB na gow

wzrs o 75%, a w latach 19801998 (kiedy to nastpowaa liberalizacja gospodarcza i

nasileniu ulega globalna konkurencja) tylko o 6%; w Afryce Subsaharyjskiej natomiast w

pierwszym wymienionym okresie zanotowano wzrost o 36%, a drugim spadek o 15%. Podobne

skutki przynioso realizowanie zalece MFW w krajach Azji Poudniowo-Wschodniej w czasie

kryzysu 1997 r..

W warunkach kryzysu gospodarczego procesy globalizacji mog te zagraa nawet

silnym pastwom, ktre swj rozwj opary o rozwj sektora bankowego lub o obcy kapita.

Dowiadczyy tego w 2008 r. Islandia i Irlandia, ponad 92% irlandzkiego eksportu stanowi

produkty firm zagranicznych. Tak wic kondycja gospodarcza Irlandii zostaa uzaleniona od

sytuacji ekonomicznej i decyzji innych pastw i zagranicznych przedsibiorstw. Szans na

rozwj nie maj jednak kraje, ktre cakowicie zamkny si na globaln konkurencj.

17 UNDP, Human Development Report 2007/2008, New York 2008, s. 225, 246. 18 J.E. Stiglitz, Globalizacja, PWN, Warszawa 2004, s. 142. 19 UNDP, World Economic Situation and Prospect, New York 2008, s. 71.

35

Pozycja gospodarcza nie jest dana krajom i regionom raz na zawsze. Wida to najlepiej

analizujc dugookresowe trendy zmian .Jeszcze dwiecie lat temu dominujc potg

ekonomiczn na wiecie bya Azja, ktra w ostatnich latach wydaje si odzyskiwa swoj

pozycj. W XVIII w. udzia Azji w wiatowym PKB by niemal dwa razy wyszy ni Europy.

Dochd na osob w Europie by mniej wicej taki sam jak w Indiach, Afryce czy Chinach20

. Na

pocztku XIX w. PKB per capita w Chinach wynis 228 USD, a w Europie 218 USD21

. W

1830 r. Chiny wytwarzay 29,8% wiatowej produkcji (w 2000 r. 7%)22.

Rwnie Indie np.

przywouj pami o swojej dawnej potdze. W XVII w. miay one wyszy poziom rozwoju

anieli Europa Zachodnia. Midzy 1750 a 1880 r. produkcja przemysowa Indii obniya si o

75% na skutek celowej polityki Wielkiej Brytanii, ktra w tym samym czasie uzyskaa

trzykrotny wzrost PKB. W 1870 r. PKB per capita w Europie by ju jedenacie razy wikszy

ni w Chinach i Indiach, a w 1995 r. pidziesit razy. Globalne nierwnoci midzy

pastwami wydaj si wic by produktem, gwnie, ostatnich stu lat.

Nikt nie przewidywa wczeniej, e na globalizacji najwicej w ostatnich latach zyskaj

pastwa niedemokratyczne, z silnym interwencjonizmem pastwowym, takie jak Chiny i ich

pastwowe przedsibiorstwa oraz inne kraje (zwaszcza Azji Poudniowej i Wschodniej), ktre

wybirczo wykorzystuj zdobycze globalizacji, a swoj konkurencyjn przewag buduj na

ograniczaniu praw czowieka, w tym zwaszcza praw pracowniczych, niskich standardach

spoecznych i rosncej restrykcyjnoci prawa23

. W Chinach s niskie podatki i tanie kredyty.

Nie istnieje tradycyjny sektor publiczny. Opieka zdrowotna, szkolnictwo wysze i rednie jest

odpatne, a wikszo emerytw pozbawiona jest wiadcze emerytalnych i zdrowotnych24

.

Druga twarz sukcesw gospodarczych Chin i innych krajw rozwijajcych si to niewolnicza,

kilkunastogodzinna praca dziennie przez siedem dni w tygodniu bez prawa rozmowy ze

wsppracownikami, z jednorazow kart wstpu do toalety, bez elementarnych praw

20 Z. Bauman, Pynna nowoczesno, Wydawnictwo Literackie, Krakw 2006, s. 218. 21 P. Wielgosz, Opium globalizacji, Warszawa 2004, s. 156. 22 UNIDO, International Yearbook of Industrial Statistics, Wien 2002. 23 Wedug raportu Banku Inwestycyjnego Goldman Sachs do najszybciej rozwijajcych si gospodarek

w najbliszych latach obok Chin i Indii, nalee bd: Rosja, Brazylia, Wietnam, Indonezja, Egipt, Bangladesz,

Korea Pd., Meksyk, Nigeria, Pakistan, Filipiny i Turcja. W latach 20052007 rednie tempo wzrostu gospodarczego

oscylowao tam wok 6%. wiat jutra, Forum z 1420.02.2008. 24 Chiny steruj napywem inwestycji zagranicznych. Do 2004 r. na rozpoczcie dziaalnoci gospodarczej zarwno

przez firmy krajowe jak i zagraniczne zgod musiay wyrazi wadze pastwowe. Warunkiem ulokowania si BIZ

na terenie Chin jest przeznaczenia na eksport co najmniej 50% wytwarzanej produkcji. Wadze wymagaj rwnie,

aby 50% stanowi import inwestycyjny. Utrudniaj dostp do rynku destabilizujcych gospodark i wpywajcych

na wzrost kursu walut inwestycji portfelowych. Chiny stosuj dumping ekonomiczny (wspieranie eksportu,

zanianie cen), dumping socjalny (utrzymywanie niskich pac i bardzo ograniczonych wiadcze spoecznych),

dumping kursowy (kilkakrotne zanienie realnego kursu waluty). Staraj si nie uzalenia od kapitau

zagranicznego oraz zachowa gospodarcz i polityczn suwerenno. W. .Szymaski, op. cit., ss. 188-190, 213-214;

K. Gawlikowski, Chiny rozwj i fundamentalne przemiany w Azji Wschodniej na przeomie XX i XXI w., PWN,

Warszawa 2004.

36 Problemy wzrostu konkurencyjnoci nowych krajw czonkowskich UE

pracowniczych, ktra wynagradzana jest godowymi pensjami. Jest to cena, jak paci cz

Chiczykw za sukces gospodarczy kraju25

.

Chiny selektywnie implementuj zachodnie zalecenia dotyczce liberalizacji, prywatyzacji

i internacjonalizacji gospodarki. Najpierw utworzono specjalne strefy ekonomiczne, w ktrych

badano skutki urynkowienia i liberalizacji gospodarczej, nastpnie sprywatyzowano kolejno:

rolnictwo, sektor usug i mae przedsibiorstwa. Sektor eksportowy zliberalizowano przed

sektorem importowym, a pniej rozpoczto budow infrastruktury technicznej i spoecznej.

Rozwj oparto na wasnych oszczdnociach i wykorzystaniu globalnego popytu. Stopa

oszczdnoci wynosi tam 45%. Ponad poowa firm chiskich to w dalszym cigu

przedsibiorstwa pastwowe, korzystajce z duego wsparcia z budetu pastwa. Ograniczaj

one dostp do swojego rynku dla kapitau krtkoterminowego, nie dopuszczaj kapitau

zagranicznego do strategicznych dziedzin gospodarki i nie chc si zgodzi na cakowite

upynnienie kursu swojej waluty.

Uwaa si, e pastwowo kapitalistyczny i autorytarny model chiski jest najlepiej

dostosowany do obecnych mechanizmw globalizacji. Pojawia si w zwizku z tym pytanie,

czy wiat bdzie naladowa ten system w imi pokonania konkurencji26.

Poprawia si jednak te sytuacja ekonomiczna pastw, ktre wbrew obowizujcym

tendencjom i naciskom midzynarodowych podmiotw gospodarczych, wprowadzaj wasne

prospoeczne rozwizania. Na przykad Brazylia w pierwszych latach XXI w. nie zgodzia si

przystpi do nowego programu wsppracy z MFW, zastpujc go wasnymi

przedsiwziciami ukierunkowanymi na przeciwdziaanie biedzie i rozwj gospodarki. Szacuje

si, e ich realizacja w latach 20022008 pomoga wydwign si z ubstwa okoo 20 mln

Brazylijczykom27

. Powoli poprawia si te sytuacja spoeczestw, ktre prbuj wzi sprawy

w swoje rce, np. tworzc system mikrofinansw czy poprzez organizacje pozarzdowe

wiadczy usugi w zakresie edukacji, opieki medycznej, porad prawnych, zaopatrzenia w

wod28

. Ostatnio takie inicjatywy wspiera te Bank wiatowy. Rzdy, ktre odmwiy

przyjcia zalece MFW, np. Brazylii, Malezji, w czasie kryzysu w 1997 r., Argentyny w 2002

r.29

, Islandii i Wgier w czasie ostatniego kryzysu, czy te Wietnamu podczas transformacji

25 Por. A. Harney, Chiska cena. Prawdziwy koszt chiskiej przewagi konkurencyjnej, Wyd. Sona Draga, Katowice

2009 26 W. Szymaski, Czy globalizacja musi by irracjonalna?, SGH, Warszawa 2007, s. 193. 27 Np. wprowadzono program Bolsa Familia polegajcy na wsparciu finansowym dla biednych rodzin, ktre

posyaj dzieci do szkoy, program Zero godu zwizany z podwyszeniem zasikw rodzinnych dla najuboszych.

Podwyszono o 100% pac minimaln (do 160 euro) i zwikszono wynagrodzenia sfery budetowej. A. Gylden, Brazylia

klasy C, LExpress z 25.09,2008, za: Forum 2008, nr43 z 2026.10.2008. 28 System mikrokredytw rozprzestrzeni si na cay wiat z Bangladeszu, gdzie Muhammad Yunus, nazywany

bankiem biedoty, zaoy sie bankw mikrokredytowych Grammen (laureat Nagrody Nobla w 2006 r.). 29 Np. MFW zaleca pogronej w kryzysie Argentynie m.in. prywatyzacj ubezpiecze spoecznych, usug

komunalnych, zaopatrzenia w wod, energetyki i utrzymania sztywnego powizania jej waluty z dolarem USA. Z kolei w

przypadku Eti