wspÓŁczesne gospodarowanie przestrzeniĄ obszarÓw … · szlaki turystyczne: piesze, rowerowe,...
TRANSCRIPT
WSPÓŁCZESNE GOSPODAROWANIE PRZESTRZENIĄ
OBSZARÓW WIEJSKICH
CZ. I.
WIELOFUNKCYJNOŚĆ WSI WSPÓŁCZESNEJ
ROLNICTWO
TURYSTYKA
Teoria Projektowania Ruralistycznego
dr hab. inż. arch. Anna Górka
Katedra Projektowania Środowiskowego
Przejawy presji urbanizacyjnej
rozplanowanie wsi
ROLNICTWO
udział rolnictwa w kształtowaniu przestrzeni wsi
WIEŚ JAKO STREFA ŻYWICIELSKA MIASTA
Najstarsze znane prawne regulacje strefy żywicielskiej pochodzą zXIII wieku p.n.e. z Palestyny – obszar obsługi miast Lewitów był15 razy większy niż obszar miasta.
Na greckie polis składało się miasto i jego wiejskie otoczenie onieokreślonych granicach.
Wyłączony z zabudowy i uprawy teren obronny miast rzymskichotaczał obszar ager effatus – teren upraw rolnych.
W średniowieczu lokacje miejskie łączyły się zazwyczaj znadaniami okolicznych wsi lub gruntów na własność miast.
40 % mieszkaoców wsi13 % zatrudnionych w rolnictwie (2012)40% mieszkaoców wsi zatrudnionych w rolnictwie
Informacja GUS: Rolnictwo 2017:„W ogólnej liczbie gospodarstw rolnych prowadzących działalnośd rolniczą w Polsce (1405,7 tys.) utrzymuje się dominacja małych jednostek. Gospodarstwa małe o powierzchni 1–10 ha UR stanowiły ponad 73% w ogólnej liczbie gospodarstw i użytkowały blisko 28% powierzchni UR.”
Gospodarstwa powyżej 20 ha stanowią niespełna 10% ogółu gospodarstw.
• przeciętne gospodarstwo to niecałe 12 ha (rentowne są gospodarstwa 30-50 ha)
• 20% gospodarstw produkuje 80% żywności dostarczanej na rynek
• z 1,3 mln gospodarstw biorących dotacje unijne (wszystkich jest 1,425 mln) 300 tys. gospodarstw produkuje na rynek, reszta na własne potrzeby lub nie produkuje w ogóle
Gazeta Wyborcza, 6 grudnia 2019, Polska wieś na kroplówce. Rolnicy żyją z dotacji unijnych
Konstytucja RPArt. 23.
Podstawą ustroju rolnego paostwa jest gospodarstwo rodzinne.
Ustawa o kształtowaniu ustroju rolnegoDz.U.2012.0.803 t.j. - Ustawa z dnia 11 kwietnia 2003 r. o kształtowaniu ustroju rolnegoArt. 5. Pojęcie gospodarstwa rodzinnego
1. Za gospodarstwo rodzinne uważa się gospodarstwo rolne:1) prowadzone przez rolnika indywidualnego oraz2) w którym łączna powierzchnia użytków rolnych jest nie większa niż 300 ha.
zmiany we współczesnym funkcjonowaniu
siedliska gospodarstwa rolnego
Przemiany siedliska gospodarstwa rodzinnego
1. Zanik lub ograniczenie funkcji gospodarstwa rolnego likwidacja gospodarstwa i dewastacja zabudowy kontynuowanie zamieszkiwania czasem z ograniczoną do własnych potrzeb
hodowlą i uprawą sprzedaż/dzierżawa gruntów rolnych: utrzymanie produkcji / zamiana kwalifikacji
gruntów rolnych na budowlane, parcelacja pola /zalesienie
2. Przekształcenia w obrębie funkcjonującego gospodarstwa rolnego modernizacja istniejącej zabudowy produkcyjnej i mieszkaniowej wprowadzanie funkcji wypoczynkowej rozdzielenie funkcji produkcyjnej i mieszkaniowej w obrębie siedliska nowe obiekty produkcyjne i mieszkaniowe wprowadzenie nowych funkcji także pozarolniczych (np. usługowej, turystycznej) nowe sposoby i formy zagospodarowania siedliska
3. Nowe siedlisko gospodarstwa rolnego
rolnictwo uprzemysłowione a rolnictwo ekologicznewpływ na krajobraz
Rolnictwo uprzemysłowione/wielkotowarowe/wielkoobszarowe/farmerskie
• bezpośrednia i silna ingerencja w środowisko przyrodnicze
• ograniczenie zatrudnienia
Cel główny : maksymalizacja zysku przedsiębiorstwa
rolnictwo wielkotowarowe wobec systemu osadnictwa wiejskiego
kolizyjność wobec zastanych struktur osadniczych:• wyludnienie wsi/dojazdy do pracy• nacisk na przebudowę wiejskiej sieci osadniczej • koncentracja własności rolnej
monokultury rolne• zubożenie krajobrazu• spadek atrakcyjności terenów wiejskich jako terenów rekreacyjnych i terenów zamieszkania
Konsekwencje społeczne: wieś (jako społeczność) bez ziemi i rolnictwa ...
konsekwencje środowiskowe rozwoju rolnictwa wielkotowarowego
monokultura rolna /np. uprzemysłowiona uprawa jednego gatunku zboża na wielkim areale/
erozja gleb zanieczyszczenie wód gruntowych eutrofizacja wód powierzchniowych zanik różnorodności biologicznej
rolnictwo ekologiczne wobec systemu osadnictwa wiejskiego
• adaptacja do istniejącej wiejskiej sieci osadniczej- zachowanie związku miejsca zamieszkania i miejsca pracy
• ochrona bioróżnorodności• ochrona krajobrazu w tym miejscowej zabudowy• wspomaga funkcję rekreacyjną
• rolnictwo biodynamiczne
• rolnictwo organiczne
• rolnictwo zrównoważone
• rolnictwo uprzemysłowione o złagodzonej technologii
nieszkodliwa dla środowiska i energooszczędna produkcja pełnowartościowych produktów rolnych oraz ochrona i pielęgnacja krajobrazu
Rolnictwo ekologiczne
rolnictwo ekologiczne - inne cechy
•wspomaga małe społeczności wiejskie (np. związki producentów regionalnych produktów)
•korzysta z lokalnej wiedzy i tradycji rolniczej•silne związki między produkcją żywności a jej zindywidualizowanym wykorzystaniem np. w regionalnej kuchni jako atrakcji turystycznej•wykorzystuje pracochłonne czynności•zajęcia rolnicze bardziej „opiekuńcze” w stosunku do przyrody oraz estetyki krajobrazu•przyczynia się do „pielęgnacji krajobrazu” , skutecznie wspomaga związki pomiędzy miejscowymi cechami i właściwościami ziemi i wielkością siedliska•różnorodność produkcji, możliwość łączenia różnych działów gospodarstwa•możliwość względnej samowystarczalności gospodarstwa (nawozy, pasze, produkt)•możliwość utrzymania równowagi między wielkością produkcji a lokalnymi zasobami rolnymi (w tym i harmonii krajobrazu)•możliwy ciągły związek między produkcją zwierzęcą a roślinną, zatem mniejsza dewastacja krajobrazu i mniejsze zanieczyszczenie i „chemizowanie” środowiska naturalnego•możliwość zachowania i utrzymania para-naturalnych elementów wodnych (zbiorników i cieków)•możliwość zachowania zróżnicowania upraw i w konsekwencji zachowanie bioróżnorodności i estetyki krajobrazu• łatwiejsza adaptacja do zmian
Krajobraz rolnictwa ekologicznego
• utrzymanie kultury rolnej• zachowanie wysokiej jakości środowiska przyrodniczego• zachowanie walorów estetycznych
• wartość dodana – życie społeczne, rozwój lokalny
TURYSTYKA
udział turystyki w kształtowaniu przestrzeni wsi
Turystyka uważana jest za ważną część gospodarki wiejskiej.
Turystyka ma istotny wpływ na kształtowanie wiejskiego krajobrazu. Turystyka wiejska może być częścią procesu zrównoważonego rozwoju wsi.
ożywienie gospodarcze wsi – źródło dochodów i miejsc pracy
ochrona dziedzictwa kulturowego
ochrona przyrody
Przyczyny rozwoju turystyki/Thomas Cook – 1841 – pierwsza publiczna wycieczka/
zaspokojenie podstawowych potrzebHierarchiczna struktura potrzeb: fizjologiczne, bezpieczeństwa, przynależności i miłości, szacunku, samorealizacji (wiedza, rozumienie, potrzeby estetyczne)
„gospodarka wolnego czasu”
Inne cechy współczesnej kultury sprzyjające rozwojowi turystyki
„nomadyczność” „wszędzie u siebie”- uniformizacja i standaryzacja ludyczność kultury masowej „wizualność” współczesnej kultury
Turystyka jest podróżą. To dobrowolny wyjazd poza miejsce zamieszkania.
Turystyka, dawniej włączana do sektora usług (bo zaspokaja potrzeby nieprodukując dóbr materialnych), dziś opisywana jest jako przemysł kultury czyli gałąźgospodarki oparta na kulturze.
…OD ZASPOKAJANIA POTRZEB PODSTAWOWYCH DO REALIZOWANIA POTRZEB WYŻSZYCH…
OBSZARY ZAINTERESOWANIA TURYSTYKI XXI WIEKU:
szczególne wydarzenie, przeżycie i ekscytacja
edukacja
rozrywka
(3xS) sun – sleep – sand (3xE) excitement – education – entertainment –(ecology)
ekologia, zdrowie
Turystyka nie jest dziś prostym odkrywaniem świata.
CO SPRZYJA ROZWOJOWI TURYSTYKI WIEJSKIEJ :
wydłużony czas urlopów aktywność po zakończeniu pracy zawodowej polityka wobec obszarów wiejskich moda i styl życia
wzrost wykształcenia: rosnące zainteresowanie dziedzictwem kulturowym wzrastająca świadomość zdrowotna zainteresowanie tradycyjną kuchnią poszukiwanie kontaktu z przyrodą zainteresowanie aktywnym spędzaniem czasu /sporty ekstremalne/
PODSTAWY ROZWOJU TURYSTYKI WIEJSKIEJ
Zasoby:• zasoby przyrodnicze i kulturowe • jakość infrastruktury /standard obiektów/• wizualna wartość krajobrazu
Dostęp do zasobów:• drogi• informacja• gościnność mieszkańców
zasoby
*turystyka wiejska – wszystkie rodzaje turystyki w gminachwiejskich
- forma rekreacji odbywająca się na obszarze wsi i wykorzystująca jejzasoby i walory. Obejmuje różnorodne formy aktywności: związane zprzyrodą, wędrówkami, zdrowiem, krajoznawstwem, kulturą. Rozwijanazarówno we wsiach letniskowych jak rolniczych.
** agroturystyka – wyjazd i pobyt w czynnym gospodarstwie rolnym
• gospodarstwa agroturystyczne, gospodarstwa edukacyjne• gospodarstwa opiekuńcze
CECHY TURYSTYKI ZRÓWNOWAŻONEJ:
mała skala różnorodność, dostosowanie do zasobów lokalnych ochrona dziedzictwa kulturowego i środowiska przyrodniczego (zachowanie bioróżnorodności i podstawowych procesów ekologicznych) przedsięwzięcie rodzinne lub wspólnotowe długoterminowy rozwój
ZAGROŻENIA DLA KRAJOBRAZU WIEJSKIEGO ZE STRONY TURYSTYKI MASOWEJ
komercjalizacja/utowarowienie wartości kultury wiejskiej (folkloryzm)
Cechy skomercjalizowanej turystyki wiejskiej
• sięga do modnych i popularnych motywów • nawiązuje do źródeł odległych kulturowo• inscenizuje, posługuje się scenografią
Abraham Moles : Kicz , czyli sztuka szczęścia: Najważniejszą zasadą , na której opiera się kiczowate dzieło sztuki jestprzeciętność. Oznacza to brak dwuznaczności, eliminowanie oryginalności i opieranie się na sprawdzonych schematach, któregwarantują sukces. Ważny jest też komfort oferowany odbiorcy, kicz powinien mu dawać poczucie bezpieczeństwa,pokazywać świat prosty i zrozumiały.
Newsweek 51-52/2011, 19.12.11.-1.01.12.Mariusz Cieślik
KRAJOBRAZ WIEJSKI:EKONOMICZNA WARTOŚĆ czy DOBRO WSPÓLNE
INFRASTRUKTURA TURYSTYCZNA
Turystyka wiejska jako czynnik zmian krajobrazu wiejskiego
Baza noclegowa turystyki wiejskiej. Ocena wpływu na krajobraz
dawne zespoły folwarczne i dworsko-parkowe nowe obiekty hotelarskie i wielofunkcyjne pensjonaty pokoje gościnne gospodarstwa agroturystyczne domki letniskowe drugie domy
I. Atrakcje turystyczne kształtowane w oparciu o istniejące zasoby środowiska przyrodniczego i lokalne tradycje
II. Atrakcje turystyczne kształtowane wokół „wynalezionych tradycji”. Tematyczność turystyki wiejskiej
ATRAKCJE TURYSTYKI WIEJSKIEJ
Sposoby udostępniania atrakcji turystycznych
ścieżki edukacyjne szlaki turystyczne: piesze, rowerowe, wodne; kulturowe szlaki tematyczne
Rodzaje atrakcji turystycznych
dominanty krajobrazowe: wieże widokowe; inne obiekty pokazy dawnych rzemiosłwydarzenia masowe: festyny, koncerty, inscenizacjemuzea-parki na otwartym powietrzu parki rozrywki i wioski wakacyjnewioski tematyczne
WIOSKI TEMATYCZNE
Turystyka społeczna jako czynnik aktywizacji rozwoju lokalnego
Jak utworzyć wioskę tematyczną?
1. Analiza mocnych stron miejscowości: Co mamy? Z czego wieś jest znana? Z czego była znana kiedyś?Z czego może być znana? Kto tu bywał? Gdzie i co pisano o naszej wsi? Jaka jest nazwa wsi i z czym siękojarzy? Czym się zajmują mieszkańcy wsi, jakie mają hobby, zainteresowania, umiejętności?
2. Mapa myśli: Warto szukać bliższych i dalszych skojarzeń ze słowem określającymspecjalizację wsi (np. wierzba – wiklina; rumianek – zioła, medycyna ludowa, zdroweżywienie). Do szukania skojarzeń najlepiej zastosować metodę tworzenia map myśli(mindmaping). Należy się także zastanowić, dla kogo budujemy wioskę tematyczną.
3. Tworzenie wsparcia: Poszukiwanie partnerów i ludzi przychylnych projektowi .
4. Szczegółowy plan rozwoju wsi: Powinien być rozpisany przynajmniej na 2 lata, nie warto jednakwybiegać za bardzo w przyszłość, gdyż nowe doświadczenia na pewno zweryfikują nasze plany.
5. Dalsze działania: Po realizacji pierwszych projektów warto na nowo przeanalizować nasze zasoby: cosię zmieniło, co się udało, a co nie, z czego trzeba będzie zrezygnować, a co będzie atutem.
6. Założenie stowarzyszenia lub fundacji.
7. Tworzenie infrastruktury i scenografii związanej ze specjalizacją.
Powyższe informacje opracowano na podstawie publikacji „Wymyślić wieś od nowa” autorstwadr Wacława Idziaka.