Główne nurty ekonomii

Wykład wprowadzający

Janina Godłów-Legiędź

Plan wykładu

Zagadnienia wstępne: metodologiczny

status ekonomii i zróżnicowanie

poglądów ekonomicznych

Prezentacja programu 30 godzinnego

wykładu: główne nurty

w rozwoju myśli ekonomicznej

Jaką nauką jest ekonomia?

Dwa stanowiska

Ekonomia jako nauka teoretyczna

formułuje prawa dotyczące gospodarowania

wyjaśnia rzeczywistość,

jest wolna od sądów oceniających,

istota badania ekonomicznego jest podobna do badania wyjaśniającego w

naukach przyrodniczych.

Ekonomia jako nauka społeczna i normatywna

analizuje zachowania ludzi w procesie gospodarowania.

ekonomiczne zachowania mają także uwarunkowania etyczne, religijne,

polityczne.

światopoglądowo uwarunkowany jest także proces wyjaśniania zjawisk

ekonomicznych

Pierwsze podejście silnie zaznacza się w głównym nurcie ekonomii, najsilniejszy wyraz znalazło w rozwoju ekonomii matematycznej.

Drugie dominowało w niemieckiej szkole historycznej, amerykańskim instytucjonalizmie, ekonomii marksistowskiej.

Ekonomia klasyczna nosi ślady obu podejść

Jaka jest współczesna ekonomia?

Dominuje podejście teoretyczne

(formalistyczno-matematyczne).

Wysoce abstrakcyjna teoria i matematyka służy

prestiżowi ekonomii. Wydaje się, że dzięki podejściu

ilościowemu i matematyce ekonomia staje się bardziej

naukowa, bliższa statusowi nauk przyrodniczych,

wolna od ideologii.

Liberalna czy keynesowska?

Stosowanie matematyki wywiera wrażenie

nie tylko na innych, ale również na tych,

którzy to robią”. Podnosi status

ekonomistów i ich szacunek dla

samych siebie.

(T. Mayer, Prawda kontra precyzja w ekonomii, Warszawa 1996)

George Stigler Nobel 1982W przodujących ośrodkach teorii

ekonomicznej najważniejsze jest pytanie: Czy nowa teoria jest poprawna logicznie? Jest to dobre pytanie, ale nie tak dobre jak drugie: Czy nowa teoria pomaga nam zrozumieć obserwowane życie gospodarcze?

(George Stigler)

Herbert Simon, Nobel 1978• W pracy wydanej po raz pierwszy w 1947 r. napisał:

„nauki społeczne w swoim sposobie traktowania

racjonalności cierpią na poważną schizofrenię. Na

jednym biegunie znajdują się ekonomiści, którzy

przypisują człowiekowi ekonomicznemu wszechwiedzę

i niedorzeczną racjonalność. (…) Na drugim biegunie

znajdują się nurty psychologii społecznej (wiele z nich

czerpie z Freuda), które próbują zredukować całe

poznanie do afektu” (Simon 2007, s.110).

” Dla psychologa jest czymś oczywistym, że ludzie nie są do

końca racjonalni ani całkowicie samolubni, a ich

upodobania w żadnym wypadku nie są niezmienne.

Robiło to wrażenie, jakby nasze dwie dyscypliny badały

dwa różne gatunki istot. Jak to później określił

ekonomista behawioralny Richard Thaler – jedni badali

ludzi, drudzy „ekonów” (homo oeconomicus)”.

Daniel Kahneman (2012, s. 357)

Granice wiedzy ekonomicznej• Jak zrozumieli jasno Hayek i Knight, dynamika

gospodarek kapitalistycznych nie daje się ująć za pomocą

całkowicie zdeterminowanych modeli, które mogą być

przetworzone przez komputer.

• Dziwne, że upadek systemu centralnego planowania nie

skłonił współczesnych ekonomistów do zwątpienia w

zdeterminowane modele. Być może uznano, że argument

Hayeka, iż centralne planowanie jest niemożliwe, za zbyt

odległy od praktyki współczesnej gospodarek

kapitalistycznych (Frydman, Goldberg, 2009, s. 30).

• Wiedza uczestników rynku i twórców polityki jest

niedoskonała (Przedmowa Phelpsa, s. xix)

Krytyka założenia racjonalności i hipotezy efektywności rynków

• …ostatni kryzys został w sprytny sposób opisany przez George W. Busha: „Wall

Street się upiła”. Jednak wytłumaczenia jak doszło do tego, że Wall Street

faktycznie wpadła w zamroczenie, dlaczego państwo ustanowiło takie

warunki, w których było to w ogóle możliwe, a potem biernie wyczekiwało

aż wszystko się rozpadnie, musi znaleźć odzwierciedlenie w teorii

funkcjonowania gospodarki. Jest to skutek stopniowej kastracji Ogólnej teorii…

Keynesa, który to proces rozpoczął się wkrótce po jej wydaniu, a następnie

przyspieszył w latach 60. i 70. (Akerlof, Shiller 2010, s. 12).

• Przekonanie rynków finansowych, że odchylenia ceny od wartości równowagi w

dłuższym okresie nie powinny mieć miejsca – czyli, że rynki finansowe są w stanie

poprawnie wycenić wszystko i wszędzie – właśnie zostało zweryfikowane

negatywnie po raz drugi w ciągu ostatniego stulecia (ze wstępu Rafała Antczaka,

j.w. s.7)

Ułomności ekonomii z perspektywy kryzysu ekonomicznego

Dwa poglądy

Błędny kierunek rozwoju ekonomii

• Założenie racjonalności

• Brak analizy interakcji podmiotów gospodarczych i współzależności rynków

• Nie poświęcano dostatecznej uwagi ułomnościom koordynacji

• Nowy rodzaj inżynierii społecznej

• Idea ekonomii „postautystycznej”

Protest studentów i idea ekonomii postautystycznej

W czerwcu 2000 roku grupa studentów prestiżowych szkół wyższych

we Francji (Grandes Ecoles) wystąpiła z listem otwartym do

profesorów i osób odpowiedzialnych za nauczanie ekonomii.

W petycji sformułowano następujące hasła:

• Chcemy uciec

od wyimaginowanych światów!

• Jesteśmy przeciw niekontrolowanemu

wykorzystywaniu matematyki!

• Jesteśmy zwolennikami pluralizmu

podejść w ekonomii!

• Apelujemy do nauczycieli: obudźcie się

zanim będzie za późno!

Jedno z ostatnich zdań brzmiało: „Nie chcemy,

aby nadal narzucano nam tę autystyczną naukę”.

Protest studentów zapoczątkował ruch na rzecz

„postautystycznej” ekonomii.http://www.paecon.net/HistoryPAE.htm

List otwarty studentów• W sierpniu 2001 r. studenci i profesorowie z 22 krajów zebrali się w

Kansas City, aby wyrazić swoje stanowisko wobec metod badawczych

i kształcenia w dziedzinie ekonomii. Swoje postulaty sformułowali w

liście otwartym do instytucji zajmujących się badaniami i edukacją w

dziedzinie ekonomii.

W sześciu postulatach zwrócili uwagę na następujące uwarunkowania

gospodarowania i aspekty badań ekonomicznych:

1. Szersza koncepcja człowieka i uwarunkowań jego

ekonomicznych zachowań

2. Znaczenie kultury

3. Znaczenie historii

4. Nowa teoria wiedzy, odejście od dychotomii

pozytywnej i normatywnej wiedzy

5. Empiryczne podstawy teorii

6. Różnorodność metod badawczych w ekonomii.

http://www.btinternet.com/~pae_news/KC.htm

Drugi pogląd

• Problem nie polega na braku teorii, ale na niewykorzystywaniu możliwości, które

stwarzają różne szkoły współczesnej myśli ekonomicznej

Ekonomia czy ekonomia polityczna

Ksenofont (ok. 430 p.n.e. - ok. 355 p.n.e.).

Ateński pisarz, historyk, filozof i dowódca wojskowy, uczeń Sokratesa

Oikonomikos – dzieło poświęcone zasadom zarządzania

gospodarstwem domowym

Oikos – dom, nomos – prawo, zasada

• A. Montchretien, Traktat o ekonomii politycznej, 1615 1890

Ekonomia klasyczna i liberalizm

Indywidualizm metodologiczny i

światopoglądowy

Interes osobisty jako motyw działania

Rynkowy mechanizm alokacji zasobów

Podział pracy i wolny handel

Funkcje państwa

Ekonomia klasyczna i liberalizmAdam Smith

Dawid Ricardo

Tomas Malthus

Jean-Baptiste Say

John S. Mill

Szkoły krytyczne wobec ekonomii klasycznej

Niemiecka szkoła narodowa

i historyczna

Socjalizm i Karol Marks

Instytucjonalizm amerykański

Rewolucja marginalna i tendencja do formalizacji

Ekonomia jako teoria wyboru i nauka o

tym, jak maksymalizowana jest

użyteczność

Nowa teoria wartości

Koncepcja równowagi

Trzy szkoły: austriacka, matematyczna i

neoklasyczna

Szkoła austriacka – F. A. Hayek Krytyka ekonomii ortodoksyjnej: makroekonomii,

metod ilościowych i formalizmu

Przeciwstawienie się tendencji do centralnej

regulacji

Libertarianizm – zwrot ku anarchistycznej

koncepcji wolnego rynku

Rewolucja keynesowska

Makroekonomiczne podejście

Znaczenie popytu

Interwencjonizm państwowy

Epoka Keynesa

1950 - 1973

Stopa wzrostu PKB per capita1000-1500

1500-1820

1820-70 1870-1913

1913-50 1950-73 1973-98

EuropaZachodnia

0,13 0,15 0,95 1,32 0,76 4,08 1,78

Zachód II 0,00 0,34 1,42 1,81 1,55 2,44 1,94

Japonia 0,03 0,09 0,19 1,48 0,89 8,05 2,34

Azja 0,05 0,00 -0,11 0,38 -0,02 2,92 3,54

Europa Wsch i ZSRR

0,04 0,10 0,64 1,15 1,50 3,49 -1,10

Afryka -0.01 0,01 0,12 0,64 1,05 2,07 0,01

Świat 0,05 0,05 0,53 1,30 0,91 2,93 1,33

Długookresowa stopa wzrostu dochodu per capita

1820 - 1989 1870 - 1989

Francja 1,5 1,8

Niemcy 1,6 2,0

w. Brytania 1,7 1,8

Japonia 1,9 2,7

Stany Zjednoczone

1,7 1,8

OECD 1,6 1,9

Stopy wzrostu PKB, bezrobocia i inflacji w latach 1950 - 1973

PKB per capita

PKB / 1 zatr Stopabezrobocia

Stopainflacji

Francja 4,1 5,0 2,00 5,00

Niemcy 5,0 5,9 2,5 2,7

Wielka Brytania

2,4 3,1 2,8 4,6

EuropaZachodnia (12)

3,9 4,8 2,6 4,3

Stany Zjednoczone

2,5 2,8 4,6 2,7

Kontrrewolucja konserwatywno-liberalna

Znaczenie pieniądza i polityki monetarnej

Ceny są giętkie – tendencja do

równowagi przy bezrobociu na poziomie

naturalnym

Polityka wg zasad

Spór o neutralność pieniądza

Teoria racjonalnych oczekiwań i nowa

makroekonomia klasyczna – R. Lucas –

Nobel 1995

Teoria realnego cyklu koniunkturalnego –

Finn Kydland i Edward Prescott – Nobel

2004

Stary i nowy instytucjonalizm Krytyka ekonomii ortodoksyjnej

Thorstein Veblen (1857 – 1929)

Pojęcie i znaczenie instytucji

Znaczenie kultury, historii, polityki

Nowa ekonomia instytucjonalna – pomost między

instytucjonalizmem a ekonomią ortodoksyjną

R. Coase i D. North

Nowa ekonomia instytucjonalna - laureaci Nagrody Nobla

James Buchanan 1986 Ronald Coase, 1991

Douglass North, 1993 Elinor Ostrom i Oliver. Williamson, 2009

Źródło: http://www.nobelprize.org/nobel_prizes/economic-sciences/

Ronald Coase i ekonomia kosztów transakcji

Firmy i rynek jako dwie formy koordynacji

Teoremat Coase’a

Negatywne efekty zewnętrzne i interwencjonizm państwowy

O. Williamson i efektywnościowa interpretacja korporacji

• Nagroda Nobla 1991

Douglass North i nowa teoria rozwoju

Polityka

Kultura

Prawo

Historia

Ideologia

Mentalność

Wiedza

Technologia

Robert William Fogel Ur. w Nowym Jorku w 1926

Nagrodę Nobla otrzymał w 1993 r. za zastosowanie teorii ekonomicznej i metod ilościowych do wyjaśnienia zmiany ekonomicznej i instytucjonalnej.

The Escape from Hunger and Premature Death, 1700-2100, Cambridge University Press 2004

The Fourth Great Awakening and Future of Egalitarianism, The University of Chicago Press 2000.

Ekonomia behawioralna

George A. Akerlof, 2001Daniel Kahneman i Vernon

Smith, 2002

Źródło: http://www.nobelprize.org/nobel_prizes/economic-sciences/

Paradygmat, ortodoksja- heterodoksja

Paradygmat (termin wprowadzony przez T. Kuhna, Struktura rewolucji naukowych, 1962) to

powszechnie uznane osiągnięcie naukowe, które w pewnym okresie dostarcza modelowych rozwiązań w danej dyscyplinie naukowej.

Ekonomia ortodoksyjna - ekonomia oparta na panującym paradygmacie.

Ekonomię heterodoksyjną tworzą ekonomiści, którzy nie podzielają obowiązującego paradygmatu.

Zmiana paradygmatu – „rewolucja”

Rewolucja marginalistyczna

Rewolucja keynesowska

Rewolucja liberalno- konserwatywna (monetarystyczna)

Tradycje intelektualne w ekonomii

Klasyczna wywodzące się od

Adama Smitha

Keynesowska

Historyczno-instytucjonalna

Różnią się na gruncie metodologicznym,

teoretycznym i politycznym.

Podejście klasyczne

Rynkowa alokacja zasobów zapewnia optimum ekonomiczne („niewidzialna ręka rynku)

Rola państwa powinna być ograniczona do funkcji instytucjonalno-prawnej

Stanowisko keynesowskie

Gospodarkę rynkową charakteryzuje równowaga przy niepełnym zatrudnieniu

Konieczna jest interwencja państwa skierowana na regulację popytu

Podejście instytucjonalne

Zmiana

Kultura

Problem koordynacji

Specyfika ekonomii jako nauki społecznej

Przyczyny różnorodności poglądów ekonomicznych

Zmieniająca się sytuacja społeczno-gospodarcza

Światopoglądowe uwarunkowanie

Trudność testowania teorii ekonomicznych

Skłonność ekonomistów do różnicowania swego produktu

Teorie ekonomiczne skażone są często przyjętą a priori wizją i oceną przedmiotu analizy.

„Ekonomiści nie są całkowicie bezstronni, od początku są związani z określonym punktem widzenia, który będą popierać różnego rodzaju argumentami”.

Literatura

Obowiązkowa

• T. Sedláček, Ekonomia dobra i zła, Studio Emka, Warszawa 2012, rozdz. 7. (Adam

Smith)

• J. Godłów-Legiędź, Współczesna ekonomia. Ku nowemu paradygmatowi?,

Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 2010, rozdz. 3 i 4. (NEI)

• J. Wilkin (red.) Teoria wyboru publicznego. Główne nurty i zastosowania,

Wydawnictwo Scholar, Warszawa 2012, rozdz. 1 i 10.

• D. Kahneman, Pułapki myślenia. O myśleniu szybkim i wolnym, Media Rodzina,

Poznań 2012, rozdz. 24, 25, 26. (EB)

Uzupełniająca

• F. Hayek, Konstytucja wolności, WN PWN, Warszawa 2006, rozdz. 5,.

• R. Skidelsky, Keynes. Powrót mistrza, Wydawnictwo Krytyki Politycznej, Warszawa

2012, rozdz. 8, s. 208-236.

• M. Skousen, Narodziny współczesnej ekonomii. Żywoty i idee wielkich myślicieli,

Fijorr Publishing, Warszawa 2012, zwłaszcza rozdz. 13 -17.

• Heilbroner R. (1993), Wielcy ekonomiści. Czasy. Życie. Idee, PWE, Warszawa

Kolejne wykłady1. Problemy metodologiczne i prezentacja głównych szkół

2. Rozwój gospodarczy z perspektywy Roberta Fogla

3. Zasady ekonomii klasycznej i liberalizmu: Na czym polegał system naturalnej wolności Adama Smitha?

4. Klasyczny czy reformistyczny liberalizm Johna Stuarta Milla.

5. Socjalizm marksowski

6. Marginalizm i szkoła austriacka: aktualność idei Friedricha Hayeka

7. Wielka depresja, rewolucja keynesowska i „epoka Keynesa”

8. Stagflacja i kontrrewolucja monetarystyczna Miltona Friedmana. Od M. Friedmana do Edmunda Phelpsa. Dwie nagrody Nobla za teorię

naturalnej stopy bezrobocia.

9. NEI: R. Coase: ekonomia kosztów transakcji i nowe spojrzenie na efekty zewnętrzne.

10. Rozwój gospodarczy w ujęciu Douglassa Northa

11. Ekonomia behawioralna i eksperymentalna: Daniel Kahneman i Vernon Smith.

12. Przyczyny współczesnego kryzysu w świetle ważniejszych teorii rozwoju i teorii kryzysów.