1

Przewodnik stworzony w ramach Asystentury Grundtviga inspirowany Europejskim Rokiem Aktywności

Osób Starszych i Dialogu Międzypokoleniowego

2

Spis treści

Spojrzenie w przyszłość……………………………………………………………….…..…………….5 Punkt wyjścia - dane demograficzne………………………………………………………...…………6 I. Relacje społeczne Dysproporcje w poziomie i długości życia……..………………..….…….……………………..……9 Kurczące sie generacje…………………………………….……..…………………………………. 11 Stereotypy na temat miłości i rozrywki seniorów…………………….…………….…..………....14 II. Interkulturowość, polityka, mobilność Seniorzy z rożnych krajów w Europie………………..……………………………....……….17 Społeczno-polityczna partycypacja seniorów …………………………………….………....20 III. Praca, innowacyjne technologie, infrastruktura Starzenie się społeczeństw a rynek pracy…………………………………….………....…..22 Równouprawnienie cyfrowe seniorów……..…………………..........................……………26 Funkcjonalność miast i wsi……………………………………..……….….…29 IV. Dialog międzygeneracyjny Szkoła @ktywnego Seniora.….…………………………….….30

Europejski Rok Aktywności Osób Starszych i Dialogu Międzypokoleniowego…….………………8 Przydatne linki…………………………………………………………….……………………..31

3

Spojrzenie w przyszłość

Liczba Europejczyków ulega systematycznemu zmniejszeniu. W tej zmniejszającej się liczbie osób

w Europie zwiększa się udział procentowy seniorów, czyli osób powyżej 50 roku życia. Zmiany demograficzne

dotykają już Niemcy, a w przyszłości obejmą także Polskę. Jakie są to zmiany, jakie mają konsekwencje dla osób

w wieku produkcyjnym w przyszłości? Jak przygotować się na nadchodzące zmiany?

Rzeczywistość niesie ze sobą wiele niewiadomych. Niektóre z negatywnych wpływów starzenia się społeczeństw

możemy prognozować już teraz i próbować im zapobiegać. Jedną z możliwych negatywnych konsekwencji zmian

demograficznych stanowi wyludnienie prowincji. Wraz z odpływem ludności zmniejszy się zakres ważnych

usług zdrowotnych finansowanych przez państwo. Lekarz nie przyjedzie po dziesięciu minutach na miejsce

wypadku, ulubiony sklep zamkną, a jego miejsce zastąpi sklep na kółkach podróżujący od miejscowości do

miejscowości. Z drugiej strony mniejsza ilość ludzi doprowadzi do tego, że nieodnawialne źródła energii będą

mniej zużywane.

Może się zdarzyć, że rozwiązania legislacyjne nie będą adekwatne

do potrzeb wynikających z przemian demograficznych. Brak

nacisku na władzę, aby zadbała o odpowiednie rozwiązania systemowe

już teraz, może sprawić, że zostaniemy sami z problemami

wynikającymi z przemian demograficznych. Z drugiej strony, politycy

mogą próbować forsować rozwiązania dyskryminujące młode osoby.

Jednym z takich rozwiązań jest propozycja niemieckiej Unii

Chrześcijańsko-Demokratycznej (CDU) obciążenia podatkiem osób

bezdzietnych.1

Istnieje zagrożenie, że w Europie 2050 będzie zbyt mało osób wykonujących zawód opiekunki, lekarza,

pielęgniarki. System emerytalny i zdrowotny może nie wytrzymać dużych finansowych obciążeń. Przedsiębiorcy

mogą mieć opór przed zatrudnianiem osób starszych.

My, pokolenie końca czasów komunizmu, nauczeni latać samolotami, jako seniorzy będziemy nadal podróżować.

Dzięki podniesionemu standardowi życia będziemy mieli czas na samorealizację. Spełnienie marzeń. Życie pełną

piersią. Będziemy mogli robić to, na co nasi rodzice nie zawsze mogli sobie pozwolić, bo musieli pracować w

nakazowo-rozdzielczym systemie pracy. Równouprawnienie kobiet będzie święcić swoje tryumfy, bo w obliczu

niżu demograficznego każde ręce do pracy będą cenne.

Nasze położenie w przyszłości zależy od wielu czynników. Obok wpływania na politykę musimy zadbać o

swoje zdrowie. Zadbajmy o samorozwój, rozwijanie mobilności, poszerzanie horyzontów, zdrowe

odżywianie. Nawet, jeśli Europa będzie się starzeć, to niech będzie to radosne i pełne życie z wykorzystaniem

możliwości, jakie daje pokojowa i otwarta Europa.

Mam nadzieję, że ten przewodnik przekona Państwa do zaangażowania się we współtworzenie przyszłej,

wygodnej dla nas Europy. Być może zainspiruje do dokonania zmian w stylu życia. Zachęci do wywierania

wpływu na politykę, która nie nadąża za zmianami, bo jej fundamenty powstały w czasach, kiedy problemy nas

dotykające jeszcze nie istniały. Stwórzmy aktywną Europę, tak abyśmy za kilkadziesiąt lat nie siedzieli na

ławce rezerwowych.

1 Podobnie jak obowiązujący w PRL podatek tzw. bykowe.

4

Punkt wyjścia – dane demograficzne

Od połowy XVII wieku liczba ludzi w zachodniej Europie wzrastała dzięki ograniczeniu wojen, zastępowaniu

trójpolówki przez płodozmian oraz poprawie opieki medycznej. Dodatkowo w XIX wieku poprawie uległy warunki

życia oraz zwiększono dbałość o higienę, przez co, m.in. spadła umieralność niemowląt. Europejska „eksplozja

demograficzna”, w szczególności „baby boom” po II wojnie światowej spowodowały wyraźny wzrost zaludnienia w

skali globalnej i wzbudziły szereg spekulacji na temat grożącego przeludnienia świata.2

Już u progu XXI wieku liczba urodzeń zaczęła drastycznie spadać. O ile zwracano uwagę na zmniejszenie się

liczby dzieci w Europie, to mało uwagi poświęcano zjawisku, do którego dochodzi w XXI wieku, a którym jest

zaburzenie równowagi proporcji między osobami w wieku przedprodukcyjnym, osobami dorosłymi a

osobami po 50 roku życia.

Tymczasem nie ulega wątpliwości, że wiek XXI będzie wiekiem starzenia się. Podczas gdy w 2008 roku

średnia wieku w UE-27 wyniosła 40,4 lat, w 2060 roku wyniesie 47,9 lat3. Jedynie we Francji, Norwegii, Szwecji,

Irlandii, Wielkiej Brytanii będzie przeważać ludność poniżej 47 roku życia. To są kraje, w których wzrośnie liczba

ludności na skutek wzrostu liczby urodzeń. Struktura wieku ludności zmieni się dramatycznie w Polsce i na

Słowacji, a także w Hiszpanii, Portugalii, na Węgrzech i wybranych krajach na Bałkanach (por. ilustracja

poniżej).

Ilustracja 1. Struktura wieku ludności w 1960 oraz w 2060 roku w Europie

Źródło: http://epp.eurostat.ec.europa.eu/statistics_explained/images/7/7a/Countries_above_or_below_the_average_of_the_median_age_in_selected_years.PNG

2 Katarzyna Śniatkowska, Rozwój liczby ludności świata, w: http://geografia.na6.pl/rozwoj-liczby-ludnosci-swiata 3 Quelle: Convergence Scenario, Europap 2008

5

Procent osób w wieku 65 lat w całej populacji wzrośnie z 17,1 % do 30,0% (z 84,6 mln w 2008 r. do 151,5

mln w roku 2060). Liczba osób w wieku 80 lat lub powyżej zwiększy się prawie trzykrotnie z 21,8 mln w

2008 r. do 61,4 mln w roku 2060. Podczas gdy w 2008 roku w UE-27 na każdą osobę w wieku 65 lat przypadały

4 osoby w wieku produkcyjnym (15-64 lat), to w roku 2060 stosunek będzie wynosił 1 do 2.

Tabela 1. Rozwój i struktura liczby ludności od 2010 do 2050 roku w UE-27

Udział w grupie wieku, w %

15 lat 15 – 65 lat 65 lat Ludność (tys.)

2010 15,4 68,4 16,2 738.199

2020 16,1 65,1 18,9 744.177

2030 15,4 62,2 22,4 741.233

2040 15,1 59,9 25,0 731.826

2050 15,9 57,2 26,9 719.257

Źródło: Opracowanie własne na podstawie http://www.bpb.de/files/G2BXDV.pdf

Struktura ludności w Niemczech ulegnie ogromnym zmianom już w 2030 roku. Obecnie odnotowano 49,8 mln

osób w wieku produkcyjnym. Do 2030 roku liczba ta zmniejszy się o 6,3 mln. Więcej niż co trzeci Niemiec będzie

mial podad 60 lat. Liczba osób powyżej 80 roku życia podwoi się. Badacze przewidują, że do 2050 roku w

Niemczech będzie żyło tak wielu seniorów, jak w żadnym innym europejskim kraju!4 Stosunek liczby osób

powyżej 65 roku życia w stosunku do osób między 20 a 64 rokiem życia ulegnie podwojeniu5.

To zachwianie równowagi będzie miało ekstremalne skutki dla relacji społecznych, gospodarki, wyglądu naszych

miast i wsi. Zmiany demograficzne mają już teraz konkretne przełożenie na nasze życie, Jakie będą

konsekwencje podniesienia się liczby osób powyższej 50 roku życia w ogólnej liczbie ludności Europy? Jakie

rozwiązania systemowe powinniśmy już teraz odnaleźć, aby ułatwić sobie życie w przyszłości? Wszak to dzisiejsi

trzydziestolatkowie będą stanowić większość procentową seniorów w 2050 roku.

Warto się przyjrzeć wybranym problemom i znalezionym już teraz rozwiązaniom.

NIE MA NA SWIECIE TAKIEGO PANSTWA GDZIE POŁOWA LUDZI MA PONAD 50 LAT.

TRUDNO SOBIE TO WYOBRAZIC. DLATEGO POTRZEBUJEMY JUŻ TERAZ STRATEGII I

PILOTAŻOWYCH ROZWIĄZAŃ.

4 Strategien gegen den Alterung, http://www.dradio.de/aktuell/1737766/ nie należy jednakże zapominać, iż liczba ta związana jest też z dużą liczbą ludności zamieszkującej Niemcy obecnie, w porównaniu z innymi krajami Europy. 5 Krönert Steffen, Hoßmann Iris, Reiner Klingholz, Die demografische Zukunft von Europa. Wie sich die Regionen verändern, Berlin 2011, s. 166.

6

I. Relacje społeczne

Dysproporcje w poziomie i długości życia w Europie

W 2012 roku w Europie nadal występują rażące asymetrie w doświadczeniu, poziomie i spodziewanej

długości życia. Podczas gdy w krajach Europy Zachodniej i Środkowej zwiększa się przewidywana długość

życia, w krajach Europy Wschodniej jest ona znacznie niższa. Przykładowo, różnica w długości życia kobiet

w Niemczech i na wschodzie Europy wynosi sześć lat. Poniżej mapa obrazująca tę tendencję.

Ilustracja 2. Spodziewana długość życia kobiet w Europie 2006

REKOMENDACJE

Krajom Unii Europejskiej powinno zależeć

na wsparciu krajów będących sąsiadami

Unii Europejskiej, np. krajom Europejskiej

Polityki Sąsiedztwa. W przyszłości Europa

będzie musiała zmierzyć się z

różnorodnymi problemami natury

demograficznej i pozyskaną wiedzą i

doświadczeniem powinna podzielić się z

innymi krajami. Jest to w żywotnym

interesie Unii Europejskiej, zwłaszcza, jeśli

weźmiemy pod uwagę, iż Unia Europejska

dąży także do zintensyfikowania

współpracy ze swoimi sąsiadami. Ponadto

jednym z rozwiązań dla zaburzenia

proporcji w liczbie osób w wieku

produkcyjnym przypadających na liczbę

osób w wieku poprodukcyjnym jest

tworzenie zachęt do migracji osób w wieku

produkcyjnym z krajów spoza Unii

Europejskiej.

Źródło CIA Worldfact Book,

http://de.wikipedia.org/w/index.php?title=Datei:Lebenserwartung_Europa_M_2006.jpg&filetimestamp=20071020094203

Rozwiązaniem na pogłębiające się dysproporcje w poziomie i długości życia jest wspieranie państw, w których

występuje niski poziom życia we wprowadzaniu rozwiązań systemowych w zakresie opieki zdrowotnej, systemu

ubezpieczeń społecznych, profilaktyki zdrowia, kultury wypoczynku poprzez realizację projektów finansowanych

ze środków Unii Europejskiej. Działania powinny obejmować seniorów, osoby dorosłe oraz młodzież, aby

kształtować w nich zdrowe nawyki zdrowotne.

7

Źródło: http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Old_Woman_in_Suzdal_-_Russia.JPG

Możliwości finansowania projektów: - Edukacja wyższa TEMPUS, ERASMUS MUNDUS, Jean Monnet - Aspekty prawne i humanitarne European Instrument for Democracy and Human Rights (EIDHR) - Kultura, edukacja, zdrowie EuropeAid Development and Cooperation http://ec.europa.eu/europeaid/what/index_en.htm / Wsparcie dla krajów Partnerstwa Wchodniego European Neighbourhood and Partnership Instrument (ENPI) http://ec.europa.eu/world/enp/index_en.htm

Przykłady projektów: Ukraina http://eeas.europa.eu/delegations/ukraine/projects/list_of_projects/projects_en.htm Rosja http://eeas.europa.eu/delegations/russia/projects/case_studies/index_en.htm

Kurczące się generacje

Zwiększenie spodziewanej długości życia w Europie wynika z lepszych warunków życia jej mieszkańców. Aby

zapewnić lub utrzymać te warunki wiele osób decyduje się na potomstwo dopiero po przekroczeniu 30 roku życia.

Przeciętna kobieta w Europie ma mniej niż dwoje dzieci6. Co piąta kobieta powyżej 45 roku życia w Niemczech

nie posiada dziecka, w Polsce odsetek ten sięga 15%. Ta tendencja demograficzna ma negatywne skutki dla

systemu edukacji i relacji międzygeneracyjnych:

zmniejsza się liczba generacji występujących w ramach stu lat. Jeśli tendencja się utrzyma, to w skali

jednego wieku występować będą tylko dwie generacje. Ma to konkretne przełożenie na zaburzenie

dotychczasowego cyklu pełnienia ról w rodzinie: rodzica, dziadka, babci, pradziadka, prababci,

zmianie tradycyjne wyobrażenia na temat rodziny. Rodziny tworzą także rodzice nie posiadający ślubu,

lub osoby samotnie wychowujące dzieci,

ukształtowane w duchu kultury patriarchalnej społeczeństwa Europy mogą mieć problemy ze zmianami

wywołanymi problemami demograficznymi.

6 http://www.rp-online.de/politik/deutschland/kinder-pro-frauen-im-europaeischen-vergleich-1.2086026

8

emancypacja kobiet doprowadzi do sytuacji, w której coraz częściej to mężczyzna będzie opiekował się

dzieckiem, a kobiety będą utrzymywały rodzinę. W niektórych państwach, jak w Norwegii nadal będą

panowały egalitarne zasady i główny obowiązek wychowania dzieci będzie pełniło państwo.

W konsekwencji, za kilkadziesiąt lat możemy znaleźć się w sytuacji, w której:

w Europie będzie mniej dzieci, co ma znaczenie dla systemu edukacji,

zmniejszy się znaczenie pełnienia roli dziadków i babć,

zwiększy się liczba bezdzietnych kobiet.

REKOMENDACJE

Tworzenie rozwiązań umożliwiających pogodzenie posiadania rodziny z rozwojem zawodowym

zakładanie przeszkól,

gwarancja otrzymania miejsca w przedszkolu przez dzieci,

dobra infrastruktura opieki,

nowoczesne instrumenty polityki rodzinnej.

Polityka rodzinna powinna motywować do zakładania rodziny i ułatwiać jej utrzymanie. Przedsiębiorstwa mogą

poprzez wprowadzeni dostosowanych do potrzeb rodziny godzin pracy zwiększyć swoja atrakcyjność.

Przykłady projektów:

Tytuł projektu: Młodzież i dorośli dla lepszego życia (Young and Adults for a Better Life)

Żródło finansowania: Program Grundtvig

Opis projektu: “Young and Adults for a Better Life” to projekt partnerski Grundtviga – programu

akcyjnego Unii Europejskiej, realizowanego w ramach programu „Uczenie się przez

cale zycie”. Celem projektu jest spotkanie młodych ludzi i seniorów z jedenastu krajów

europejskich pochodzących z różnych środowisk (bezrobotni, imigranci,

marginalizowani kulturowo) i próba znalezienia przez nich pomostu pomiędzy

generacjami i pomoc w kreowaniu dla nich lepszego życia.

W pierwszej fazie projektu każdy z partnerów projektu przygotowuje ankietę tworzoną

przez 50 osób w wieku powyżej 20 lat oraz seniorów. Uczestnicy generują listę

problemów związanych wynikających z luki pokoleniowej. Drugim etapem jest

stworzenie w każdym z krajów grupy 24 osób (12 młodych oraz 12 seniorów), które

9

będą zaangażowane w przedstawienie wyników prac w formie wystawy, warsztatu lub

happeningu.

Efektem końcowym ma być lista 22 przykładów dobrych praktyk, rozpowszechnionych

w Internecie w formie filmu. W projekt zaangażowane są instytucje z Rumunii, Cypru,

Czech, Węgier, Włoch, Polski, Portugalii, Słowenii, Hiszpanii, Szwecji i Wielkiej

Brytanii.

Strona internetowa: http://young-and-adults.info-project.ro/

Tytuł projektu: Wypożyczalnia babci i dziadka

Opis projektu: To inicjatywa powstała w Niemczech, gdzie już od dawna rodzica zmagają się z

problemem braku babci i dziadków, nie tylko ze względu na fakt, że ich fizycznie nie

ma, ale także ze względu na zmianę modelu życia, migrację między miastami. W

ramach tego programu osoba starsza może zarejestrować się w bazie danych i

znaleźć dziecko, z którym może nawiązać więź. Podobnie rodzina, posiadająca małe

dziecko, może w ten sposób znaleźć zastępczą babcię lub dziadka.

Strona internetowa: http://www.leihomas-leihopas.de/

Stereotypy na temat miłości i rozrywki seniorów

Seniorzy potrzebują miłości oraz zabawy w równym stopniu, jak osoby w wieku produkcyjnym. Według „Raportu

o seksualności Polaków 2002” „41% emerytów przyznaje się do aktywnego życia seksualnego, a co czwarty

mężczyzna po siedemdziesiątce jest sprawny seksualnie!” Nie skazujmy się więc na uczuciową emeryturę, bo

kobietami i mężczyznami jesteśmy do samego końca, a bliskość drugiego człowieka jest ważna, potrzebna,

zdrowa i możliwa na każdym etapie życia.

Cytując za jednym z artykułów: „Około 60. roku życia

potrzeby seksualne kobiet i mężczyzn najbardziej się do

siebie zbliżają. Wyjaśnienie jest proste: u starzejących się

kobiet przybywa tyle samo męskich hormonów, ile u

starszych mężczyzn – kobiecych. Podobieństwo

„chemiczne” sprawia, że pary w zaawansowanym wieku

mają większą szansę na porozumienie i stabilność. Mało

tego – czasami seks zaczynamy uważać za atrakcyjny

dopiero na tym etapie życia. Kobiety są wtedy bardziej

dyspozycyjne fizycznie, bo nie muszą już liczyć się z cyklem owulacyjnym, znika zatem ryzyko zajścia w ciążę, co

niegdyś ograniczało przyjemność ze współżycia. Mamy wreszcie więcej czasu: dzieci, które pochłaniały całą

naszą uwagę i energię, są dorosłe, kończy się stresujące życie zawodowe, jesteśmy bardziej wypoczęci. Nie

trzeba zrywać się rano do pracy i można kochać się o każdej porze dnia.”7

Tymczasem bardzo często osoby starsze są postrzegane jako zniedołężniałe, pracodawcy niechętnie je

zatrudniają. Zdrowie i pogoda ducha to cechy, na które pracuje się przez lata, dlatego trzydziestolatkowie powinni

już teraz zadbać o to, aby w starszym wieku zmienić stereotyp dotyczący seniorów swoim zdrowym i

dynamicznym stylem życia.

7 http://www.medonet.pl/element-akcji-okresowej,artykul,933477,1583574,1,caly-ten-seks,index.html

10

REKOMENDACJE Tworzenie dobrych nawyków u trzydziestolatków, organizacja akcji informacyjnych odsłaniające tabu na temat rozrywki i życia seniorów, promowanie programów aktywizacji ruchowej i zdrowego odżywiania.

Przykłady projektów Tytuł projektu: Myśleć na nowo o starości (Alter neu denken) Organizator: Miasto Lipsk Opis projektu: Projekt ma na celu ukazanie wartości aktywnej starości i solidarności

międzypokoleniowej poprzez lokalna kampanię plakatową w tramwajach, autobusach i miejscach publicznych. Obejmuje problematykę społecznego zaangażowania, współdecydowania osób starszych, obrazu starości w społeczeństwie, samodzielnych mieszkań dla osób starszych i ma motywować seniorów do współdziałania i zaangażowania obywatelskiego.

Strona internetowa: www.leipzig.de Tytuł projektu Dzień pokoleń w ramach Europejskich mistrzostw lekkoatletyki seniorów ("Tag

der Generationen" im Rahmen der Europäischen Leichtathletik-Meisterschaften der Senioren)

Organizator Niemiecki Związek Lekkoatletyki Opis projektu W ramach europejskich mistrzostw lekkoatletyki dla seniorów starsze osoby z Zittau

będą zaproszeni do udziału. Celem projektu jest motywacja osób starszych i młodszych do ruchu i uprawiania sportu przez całe życie i prowadzenia zdrowego stylu życia. Przez współzawodnictwo różne generacje powinny dać świadectwo swojej sprawności i stać się aktywne.

Strona internetowa: www.leichtathletik.de Tytuł projektu Obraz starości w dobie przeobrażeń – wsparcie życiowych kompetencji i radości

życia Organizator: Ministerstwo Społeczne w Hesji (Hessisches Sozialministerium) Opis projektu: Konferencja, na następujące tematy fitness duszy i ciała, demencja, znaczenie

partycypacji i zaangażowania, socjalna koegzystencja pokoleń, dobre samopoczucie starszych ludzi. Celem konferencji jest wypracowanie nowych koncepcji rozwiązań dla krajów związkowych i innych podmiotów, który ma posłużyć jako strategia działania dla władz lokalnych.

Strona internetowa: www.hsm.hessen.de Tytuł projektu: European Women -Images of Interaction Żródło finansowania Grundtvig 2 – Projekt partnerski Grundtviga Opis projektu: Projekt ma na celu wsparcie interkulturowej wymiany w obszarze edukacji kobiet.

Polega na wzajemnym poznaniu koncepcji i programów w każdej z grup docelowych w kontekście cech wspólnych i różnic w edukacji na Zachodzie, Wschodzie i Północy Europy. Efektem projektu będzie wystawa na temat różnorodnych warunków życia i uczenia się uczestników projektu. Instytucje uczestniczące w projekcie zaoferują kursy dotyczące nowych technologii komunikacyjnych i informacyjnych w języku angielskim.

Strona internetowa: http://www.european-women.de

Tytuł projektu Seniorzy w akcji Strona internetowa http://www.seniorzywakcji.pl/?p=261 Tytuł projektu Seniorada Strona internetowa http://www.espar50.org/seniorada.html

11

II. Interkulturowość, polityka, mobilność Seniorzy z rożnych krajów w Europie

Europa już teraz jest różnorodna, kolorowa. W Niemczech od czterech lat liczba ludności wzrasta tylko przez przyrost liczby migrantów. Bez przypływu migrantów z innych krajów i bez budowania przez nich rodzin byłoby mniej ludzi w Europie. W 2009 roku w UE żyło 31,9 mln obcokrajowców, co stanowi 6,4% wszystkich obywateli Unii. Najwięcej obcokrajowców mieszkało w Niemczech, Hiszpanii, Wielkiej Brytanii, Włoszech i Francji. Wśród całej UE największy odsetek obcokrajowców w populacji zaobserwowano w Luksemburgu (44%), na Łotwie (18%), Cyprze i Estonii (po 16%).

Krajami o najmniejszym procentowym udziale obcokrajowców w społeczeństwie były Polska i Rumunia (w Polsce 1,8%). Liczba obcokrajowców może się zwiększać, dlatego w krajach, które mają małe doświadczenie ze zjawiskiem migracji powinny być prowadzone projekty przybliżające kulturę innych państw i podnoszące poziom tolerancji. Ponieważ w Polsce w 2060 roku liczba osób w wieku poprodukcyjnym drastycznie wzrośnie, niewykluczone, że gospodarkę będzie wspierać praca wykonywana przez migrantów. Dlatego warto zacząć dopasowywać i wdrażać rozwiązania polityki migracyjnej.

W Europie w 2050 roku migracje będą nadal faktem, dlatego należy zdefiniować możliwości i problemy wynikające z obecności migrantów i wskazać na projekty, które zmierzają do ich rozwiązania. To istotne, ponieważ wymiana interkulturowa wzbogaca Europę i jest dla niej szansą w zwalczaniu problemów demograficznych. Według statystyk większość migrantów w Europie to osoby w wieku produkcyjnym. To ważne, ponieważ za 30 lat w Europie będzie wiele seniorów z różnych krajów pozaeuropejskich, a wybór kraju, w którym zamieszkają będzie uzależniona od takich czynników jak rozwiązania dla dogodnego osiedlania się, polityka socjalna, przyjazne nastawienie społeczności w kraju przyjmującym do obcych.

Diagram 1. Prognoza zmiany liczby migrantów w Europie

Do najważniejszych problemów związanych z migracją należą:

obawy przed obcymi i brak tolerancji, niekiedy niskie wykształcenie migrantów, trudności w dopasowaniu się przez migrantów do systemu, w którym funkcjonują (niektórzy migranci nie

dążą do integracji ze społeczeństwem, do którego przybywają, lecz tworzą enklawy w miastach, np. skupiska ludności tureckiej w Neukölln w Berlinie).

12

REKOMENDACJE Prowadzenie działań mających na celu zbliżenie interkulturowe seniorów i dorosłych z różnych krajów, stwarzanie oferty edukacyjnej dla migrantów oraz udogodnień mieszkaniowo-socjalnych dla migrantów.

Przykłady projektów: Tytuł projektu: Młodzi migranci jako mentorzy (JuMiLo - Junge MigrantInnen als Lotsen"). Źródło finansowania: Młodzież w działaniu 1.1. Opis projektu: Uczestnicy projektu będący migrantami patronują osobom ze swego otoczenia.

Wspierają lub prowadzą dla nich trening, angażują się w obszarze czasu wolnego, prowadzą grupy sportowe lub oferują zajęcia ze sztuki Swoim zaangażowaniem mają zachęcić rówieśników do zaangażowania.

Strona internetowa: http://www.engagiert-was-sonst.de/ Tytuł projektu: Dla równości szans i partycypacji – dostęp do edukacji dla młodych uchodźców

(Für Chancengleichheit und Partizipation - Zugang zu Bildung für junge Flüchtlinge)

Organizator: Caritas Osnabrueck, Opis projektu: Projekt polega na oferowaniu doradztwa dla dzieci, młodzieży i rodziców ze środowisk

migrantów w zakresie: niemieckiego systemu szkolnictwa kursów językowych i

zawodowych, studiów i ich finansowania. Grupą odbiorców są nie tylko migranci, ale

również szkoły i centra informacyjne. Doradztwo obejmuje tematy dostępu do rynku

pracy dla dzieci i młodzieży z niezabezpieczonym statusem pobytu do edukacji,

kwalifikacji i dokształcania, prawnych instrumentów (pozwolenie na pracę, instrumenty

wsparcia), finansowania utrzymania, wsparcia w zawodowym dokształcaniu, (kredyt na

edukację, stypendia).

Strona internetowa: http://www.caritas-os.de/79626.html

Społeczno-polityczna partycypacja wśród osób starszych

Niski wskaźnik partycypacji seniorów oraz osób dorosłych może utrzymać się na niskim poziomie także za

kilkadziesiąt lat. To niebezpieczna prognoza. Jeśli w 2050 roku aż 25% mieszkańców Europy będą stanowiły

osoby powyżej 50 roku życia, to trzeba już teraz zatroszczyć się o wzrost zainteresowania uczestnictwem

w życiu publicznym i wytworzeniem nawyków korzystania z możliwości demokracji przez dzisiejszych

trzydziestolatków.

W przeciwnym razie seniorzy mogą być zbyt słabo reprezentowani w organach ustawodawczych i wykonawczych

na poziomie lokalnym, krajowym i europejskim. Poprzez uczestnictwo będą mogli oni wpływać na politykę władz i

dopasowanie kierunków poszczególnych obszarów życia do ich potrzeb.

Przykłady projektów Tytuł projektu: SEVIR - Senior Volunteers in Interest Representation (2007-2008) Żródło finansowania: Projekt finansowany przez Komisje Europejską w ramach Programu Wielostronnego

Grundtviga nr.: 229992-CP–1_ 2006-1-DE–Grundtvig-G1 Partnerzy: Niemcy - koordynator, Bułgaria, Niemcy, Szwajcaria, Wielka Brytania, Włochy,

Polska - Wojewódzka Biblioteka Publiczna w Krakowie + Towarzystwo Polsko-Niemieckie w Krakowie („Polskie Konsorcjum”)

Opis projektu: W Polsce nie ma opracowanej metodologii edukacji seniorów do reprezentowania ich interesu w życiu publicznym. Brakuje też szkoleniowców, mających doświadczenie i specjalizujących się w tej dziedzinie. Każde działanie w/w obszarze jest pionierskie.

13

Cele projektu: Wygenerowanie instrumentów pozwalających na stworzenie mechanizmu prowadzącego do aktywnego udziału seniorów i ich reprezentacji w życiu publicznym w krajach europejskich oraz na integrację tego środowiska. Zaangażowanie seniorów w życie społeczne ma się opierać na wzięciu ODPOWIEDZIALNOŚCI ZA SIEBIE

Cele szczegółowe: opracowanie Poradnika adresowanego do osób szkolących seniorów do

aktywności obywatelskiej (edukatorów/ multiplikatorów); opracowanie Poradnika adresowanego do środowiska seniorów, dla seniorów –

kandydatów na wolontariuszy do reprezentowania swojej grupy społecznej; przeszkolenie grupy seniorów do reprezentowania interesów swojego środowiska; przeszkolenie grupy szkolących (edukatorów/ multiplikatorów) przygotowanych do

prowadzenia szkoleń z seniorami aktywizujących do reprezentowania interesów swojego środowiska;

konferencja/publikacje dotyczące roli seniorów w społeczeństwie obywatelskim. Strona internetowa: www.sevir.eu Tytuł projektu: Aktywna starość w gminie możliwości tworzenia i zapotrzebowanie Organizator: Der PARITÄTISCHE Wohlfahrtsverband Thüringen e.V. Opis projektu: Konferencja dla100 zainteresowanych obywateli i przedstawicieli polityki

samorządowej, która ma na celu odpowiedzenie na pytanie, jakie środki można wykorzystać, aby polepszyć partycypację i inkluzję starszych i bardzo starszych ludzi w obszarach miejskich i wiejskich oraz jak trwale wzmocnić solidarność pomiędzy generacjami.

Strona internetowa: www.paritaet-th.de

III. Praca, innowacyjne technologie, infrastruktura Starzenie się społeczeństw a rynek pracy Zmniejszenie się liczby osób w dotychczasowym wieku produkcyjnym w Europie doprowadzi do podniesienia

wieku emerytalnego, co już możemy zaobserwować w

wielu krajach europejskich, w tym w Polsce. Wiele osób,

dotychczas aktywnych zawodowo będzie musiała

pracować nadal. Wiele firm zacznie specjalizować się

w coraz większej mierze w usługach dla osób

powyżej 50 roku życia.

Starzenie się ludności doprowadzi do ilościowych i jakościowych zmian. Będą się one odnosić się do konsumpcji i oszczędności, struktury popytu i podaży oraz przesunięć w strukturze konsumpcji wraz z odpowiednim działaniem zwrotnym na strukturę przedsiębiorstw i zatrudnienia, jak i na system ubezpieczeń społecznych. Oznacza to szansę dla branż gdzie istnieje popyt na produkty dla osób starszych, między innymi w usługach opieki zdrowotnej, (np. praktyki lekarskie, szpitale, kasy chorych, przedsiębiorstwa opieki zdrowotnej, farmaceutyczne i biotechnologiczne, pielęgnacji urody i centrów sportowych, nowe technologiczne rozwiązania dla gospodarstwa domowego, mieszkania dla seniorów, infrastruktura komunikacyjna.8

8 http://www.bmi.bund.de/SharedDocs/Downloads/DE/Broschueren/2011/demografiebericht.pdf?__blob=publicationFile

14

Odpowiednio wczesne przestawienie się przedsiębiorstw na nowe wyzwania może być dla nich szansa nie tylko na krajowych rynku, ale także na rynkach zagranicznych. Rozwiązania wymaga także przewidywane zwiększenie się skali wyludnienia i zastój gospodarczy na terenach wiejskich, z dala od dużych ośrodków miejskich. W tym kontekście należy prowadzić programy i projekty, które będą wspierały dłuższą aktywność zawodową seniorów. Problemy wymagające rozwiązań:

reakcje na zmianę organizacji pracy przedsiębiorstw i instytucji; dyskryminacja osób starszych w pracy; monitorowanie regulacji prawnych i systemowych, niechęć wobec zatrudniania osób starszych.

REKOMENDACJE

tworzenie strategii dopasowawczych dla podaży występujących w procesie demograficznym lepszy podział pracy w trakcie życia między seniorami a osobami młodymi – skrócenie czasu

przygotowywania do wykonywania zawodu, kładzenie nacisku na kończenie kierunków technicznych, w zawodach, na które będzie w przyszłości zapotrzebowanie,

właściwy podział wkładu do ogólnospołecznej produktywności,

telepraca,

telemedycyna,

Internet szerokopasmowy w małych miejscowościach,

Zmiany w Kodeksie Pracy odzwierciedlające zmiany zachodzące w społeczeństwach, w

szczególności w zakresie trzech elementów:

a) zróżnicowanie form zatrudnienia (umowy o pracę, o dzieło zlecenie, samozatrudnienie etc.) i

kwestia ubezpieczenia społecznego,

b) uelastycznienie czasu pracy, praca rozliczana zadaniowo/projektowo, a nie godzinowo

c) praca dla wchodzących na rynek pracy i schodzących z niego )np. nieadekwatność okresu

chronionego, czy staży w obecnej postaci).

Przykłady projektów Tytuł projektu: Mleczarz 2.0 mieszkanie i usługi w obszarze wiejskim, ("Der Milchmann 2.0 –

Wohnen und regionale Dienstleistungen im ländlichen Raum") Organizator: Landesinitiative Niedersachsen Generationengerechter Alltag (LINGA) Opis projektu: Projekt w formie interdyscyplinarnego, ponaduniwersyteckiego seminarium.

Uczestnicy mają za zadanie wypracowanie rozwiązań dla infrastruktury i zaopatrzenia starszych ludzi na obszarach wiejskich. W seminariów ważnym elementem jest ponadbranżowa wymiana genantologów, informatyków, ekologów, socjologów, architektów, którzy będą koncypować nowe rozwiązania. Te ostatnie zostaną przedstawione na końcu seminarium jury.

Strona internetowa: www.linga-online.de

Tytuł projektu: Mocniejsza obecność kobiet w instytucjach nadzoru Cel projektu: Celem projektu jest zwiększenie ilości kobiet w niemieckich instytucjach w następnych

latach. Do 2015 roku udział kobiet w gremiach (z pominięciem udziału przedstawicielek po stronie pracobiorców) powinien wynieść 10 %. Projekt jest skierowany kobiet o wysokich kwalifikacjach, które są zainteresowane udziałem w pracach rad i instytucji nadzorczych oraz do przedsiębiorstw, oraz zainteresowane daniem mandatu kobietom w ich instytucjach nadzorczych.

Strona internetowa: http://www.vdu.de/aufsichtsgremien/projektinformationen

15

Tytuł projektu: Kompetenzen für eine kultursensible Pflege Organizator: verein iq e.V. Partnerzy: Charité Ambulanz für Prävention + Integrative Medizin (Deutschland), Yale College of

Wrexham (GB), ATHENA -Association for Education and Development of Women (Tschechische Republik), Mainstreaming Agenda (Italien), Universität von Ljubljana (Slowenien)

Strona internetowa: http://www.care-ldv.eu/ Tytuł projektu: Portal internetowy zysk50plus.pl Organizator: Akademia Rozwoju Filantropii w Polsce Partnerzy: Polska Konfederacja Pracodawców Prywatnych Lewiatan, Fundacja Kronenberga Opis projektu: Portal zawiera praktyczne informacje na temat zatrudniania seniorów, aspektów

prawnych. Na portalu prezentowany jest projekt Zysk z dojrzałości http://www.zysk50plus.pl/?module=Companies&action=GetCompanies&from=world&sectionId=6 Dobre praktyki" dla "seniorów": http://www.zysk50plus.pl/?module=Default&action=ContentController&sectionId=6&parentId=6

Tytuł projektu: Niemiecko polska sieć telemedycyny (deutsch-polnisches Telemedizin-Netzwerk)

Organizator: Telemedizin Euroregion POMERANIA, 14 polskich i 21 niemieckich partnerów Źródło finansowania: INTERREG IV A Opis projektu: Zapewnienie dobrej jakościowo i bliskiej mieszkańcom diagnostyki i terapii pacjentów

cyst, zawałów i wypadków. Przez współpracę z polskimi partnerami dąży się do zrównoważonego rozwoju regionu, wyrównania i harmonizacji warunków życia ludzi po obu stronach granicy z wykorzystaniem nowoczesnych technologii".9

Pracujący senior

Obecny obraz seniora ukształtowany został w epoce industrialnej. Nie pasuje do wyzwań naszych

czasów. W epoce, kiedy przemysł stanowił główną gałąź gospodarki w państwach europejskich, posiadania

mocnego, zdrowego ciała było zaletą. Praca w fabrykach wymagała siły. Ludzie, którzy tracili zdrowie tracili też

pracę i przechodzili na zasiłek. Ponieważ praca zajmowała większość dotychczasowego czasu, wyczerpywała

fizycznie, osoby dorosłe nie zawsze miały czas na zajęcie się poszukiwaniem alternatywnego sposobu

zarabiania. Osoby starsze po zakończeniu pracy zawodowej nie rozwijały się tak, jak mogłyby na to pozwalać ich

możliwości. Powstał obraz osoby starszej zniedołężniałej, uzależnionej od rodziny. W konsekwencji w czasach

współczesnych starzenie się postrzegane jest jako zagrożenie, a nie jako szansa.

Najczęściej powielane stanowiska na ten temat odnoszą się do przekonania, że:

1. wzrost liczby osób starszych będzie stanowić obciążenie dla systemu emerytalnego i dla osób w wieku

produkcyjnym, które będą musiały pracować na ich emeryturę,

2. osoby starsze są mniej produktywne,

Tymczasem w wielu krajach europejskich już teraz szuka się rozwiązań tzw. faktora trwałości w systemie

emerytalnym, aby młode osoby nie były obciążone koniecznością pracy na rzecz osób w wieku poprodukcyjnym.

9 Wiecej informacji> http://www.regierung-mv.de/cms2/Regierungsportal_prod/Regierungsportal/de/wm/_Service/Presse/Aktuelle_Pressemitteilungen/index.jsp?&pid=17113

16

Kraje europejskie powinny zachęcać swoich mieszkańców do zatroszczenia się o swoją przyszłość. Priorytetowo

powinny być traktowane sprawy związane z właściwym doborem formy ubezpieczenia, oszczędzaniem,

zadbaniem o swoje zdrowie fizyczne i rozwój intelektualny, który wesprze walkę z demencją starczą i

zagrożeniami słabości systemów emerytalnych.

Osoby starsze powinny mieć szansę na to, aby dłużej pracować zawodowo, ponieważ obecnie o wiele dłużej niż

kiedykolwiek w historii ludzkości zachowujemy dobre zdrowie.

Osoby starsze mają cenne umiejętności i bogate doświadczenia, z których mogą korzystać młodsi, tak w życiu

codziennym, jak i na stanowisku pracy. Zmniejszająca się efektywność osób starszych może być z kolei

kompensowana rutynowym szybkim wykonywaniem przez nich zadań i znajomością zakresu obowiązków.

Mobilność wirtualna seniorów10 Coraz ważniejsze jest ukazanie seniorom możliwości Internetu. Internet daje szansę na rozwój seniorów i

stanowi dobre antidotum na niektóre z problemów seniorów: brak przyjaciół, trudności w poruszaniu się,

brak inspiracji. Wykluczenie cyfrowe jest problemem, które odnosi się nie tylko do krajów ubogich. Nawyk

korzystania z nowoczesnych technologii oraz uczenia się nowych możliwości musi być rozwijany wśród osób

dorosłych, ponieważ kiedy oni będą seniorami, również pojawią się nowości technologiczne, o których działaniu

teraz nie mamy pojęcia, ponieważ dopiero zostaną wynalezione. Zatem nawet jeśli teraz jako trzydziestolatkowie

znamy możliwości Internetu powinniśmy być otwarci na nowości technologiczne.

Przykłady projektów/programów

Tytuł projektu: Seniorki i seniorzy uczą się mobilnie („SeniorInnen lernen mobil“ (MobiSen) Organizator: Friedrich-Alexander-Universität Erlangen-Nürnberg (FAU), Institut für

Lerninnovation (ILI) Opis projektu: Projekt ma charakter projektu badawczego z wykorzystywaniem przez seniorów

przenośnego PC. Jedna grupa seniorów będzie odbywała kurs e-learningowy za pomocą stacjonarnego komputera, a druga za pomocą przenośnego monitora. Celem jest zdobycie wiedzy i możliwości na temat wykorzystania przenośnych urządzeń komputerowych przez uczące się osoby starsze oraz korzystanie z nich w skali całego kraju.

Strona internetowa: www.fim.uni-erlangen.de

Tytuł projektu: Dojrz@łość w sieci Organizatorzy: Akademia Rozwoju Filantropii w Polsce wraz z firmą UPC Polska

powołała Koalicję Cyfrowego Włączenia Generacji 50+ „Dojrz@łość w sieci"

Cel projektu: Celem Koalicji jest zjednoczenie firm, organizacji pozarządowych, urzędów oraz instytucji na rzecz cyfrowego włączenia osób 50+. Pierwszymi członkami Koalicji byli: Fundacja dla Uniwersytetu Jagiellońskiego, Fundacja Rozwoju Społeczeństwa Informacyjnego, F-Secure, IBM, Microsoft, Onet.pl, Polska Konfederacja Pracodawców Prywatnych LEWIATAN oraz Związek Harcerstwa Polskiego. W roku 2011 do

10 http://us.123rf.com/400wm/400/400/lisafx/lisafx1008/lisafx100800061/7701168-senior-couple-outdoors-einen-winzigen-wireless-netbook-computer-verwenden.jpg

17

tej grupy dołączyła Wojewódzka Biblioteka Publiczna w Krakowie. Patronat nad Koalicją objęły Urząd Komunikacji Elektronicznej oraz Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji. Zamierzeniem Koalicji jest stworzenie platformy współpracy i wymiany doświadczeń dla podmiotów, chcących wspólnie wypracowywać i wdrażać w swojej działalności rozwiązania, które ułatwiać będą korzystanie z nowych technologii grupom szczególnie narażonym na e-wykluczenie. Jednym z obszarow działań będzie popularyzowanie wiedzy na temat nowoczesnych technologii, a także podejmowanie wspólnych inicjatyw służących poprawie dostępu i umiejętności posługiwania się nimi. Koalicja została pomyślana jako partner dla administracji publicznej, firm i organizacji pozarządowych, których wizja roli nowych technologii w budowie społeczeństwa informacyjnego jest zbieżna z jej misją. Będzie również zabierać głos w debatach publicznych dotyczących spraw istotnych dla przeciwdziałania e-wykluczeniu w Polsce oraz inicjować dyskusje na ten temat. Ważne: Koalicja ma charakter nieformalny i jest otwarta na nowych członków, firmy i instytucje, które chciałyby zaangażować się w kampanię na rzecz walki z e-wykluczeniem polskich seniorów.

Tytuł projektu: Akademia e-Seniora UPC Opis projektu: Celem projektu jest zwiększanie umiejętności osób starszych w zakresie obsługi

komputera, a także promocja korzyści, jakie z korzystania z internetu mogą wynieść seniorzy. W ramach akcji powstało 9 pracowni UPC w 8 miastach Polski, gdzie we współpracy z lokalnymi partnerami organizowane są kursy internetowe. Z myślą o uczestnikach powstał autorski program kursow oraz podręcznik

Strona internetowa: www.akademiaeseniora.pl Tytuł projektu: Grundtvig Workshop "SeniorWeb" -@ctive seniors in the Web Organizator: Towarzystwo Polsko-Niemieckie w Krakowie Źródło finansowania: Program Grundtvig Opis projektu: Warsztat skierowany jest do seniorów i ma na celu dostarczenie im nowych

umiejętności interpersonalnych i komputerowych oraz pokazania różnorodności w Europie. W ciągu sześciu dni seniorzy będą się uczyć, jaka różnorodność projektów jest realizowana przez i dla seniorów w Europie, w jaki sposób z nich korzystać. Będą się uczyć jak aktywizować innych seniorów. Uczestnicy warsztatu mają zdobyć wiedzę, w jaki sposób korzystać z umiejętności komputerowych, i w jaki sposób używać Internet do rozwoju ich zainteresowań i podniesienia jakości ich życia. Podczas warsztatu seniorzy będą brali udział w aktywnościach istotnych w globalizującym i usieciawiającym się świecie

Seniorzy w sieci Nauka korzystania z komputera, specyfika wirtualnego świata i media społecznościowe Narzędzia i metody pracy w Internecie dla samorealizacji i motywacji innych blog, sieć społecznościowa, fora komunikacyjne (Yahoo Communicator, Skype), planowanie sieci seniorów z pomocą narzędzi komunikacyjnych i informacyjnych Seniorzy w sieci relacji międzyludzkich 1. Umiejętności personalne, zdolność bycia liderem (warsztat lidera). 2. Praca w grupie. 3. Aktywizowanie seniorów do partycypacji w skali lokalnej. 4. Kreowanie przestrzeni dla kreatywności. Seniorzy w sieci europejskiej 1. Warsztat pozyskanie umiejętności do europejskiej kooperacji. 2. Warsztat kompetencji interkulturowych, odniesienie do kultury swojej I innych. 3. Dyskusja na temat sytuacji seniorów w Europie 4. Wiedza na temat kreowania i finansowania europejskich sieci

18

Strona internetowa: http://www.euroblogg.eu/eu-foerdermittelseminare/inhouse-schulungen/details/453-grundtvig-workshop-seniorweb.html?xref=994

Funkcjonalność miast i wsi

Znaczące zmiany demograficzne oznaczać będą konieczność dopasowania infrastruktury miast i wsi do potrzeb

starzejącej się ludności.

REKOMENDACJE

Budowanie wolnych od barier architektonicznych domów, szkół, szpitali urzędów,

obiektów komunikacji publicznej.

Dopasowanie komunikacji miejskiej, autobusów, tramwajów.

Budowanie domów wielogeneracyjnych.

Przykłady projektów Tytuł projektu: Program na rzecz miast przyjaznych osobom starszym (WHO Global Network of

Age-friendly Cities and Communities Opis projektu: Stwarzanie warunków architektonicznych, zachęcanie do wolontariatu, stwarzanie

możliwości pracy przez przedsiębiorców). Organizator światowa Organizacja Handlu Strona internetowa: http://www.who.int/ageing/age_friendly_cities_network/en/index.html Tytuł projektu: Q-AGEING: Quality ageing in urban environment Organizatorzy: Germany / Poland / Slovenia / Italy / Hungary Opis projektu: Q-AGEINGis a European transnational project focused on creating better conditions to

enable active ageing by developing actions which belong to the competences and legal responsibilities of local/regional authorities. Q-AGEING partners have demonstrated during their 3-years long cooperation the significant actual and potential contribution that older people can make to the society through a final set of pilot projects tested in various Central European regions.

The specific objective of the project is to tackle the ageing problem in two main overarching fields of importance: improvement and adaptation of public services and improvement of the daily urban living environment in accordance to the changing lifestyles and needs of an ageing urban society with the aim to achieve better social integration and reduce segregation.

Q-AGEING partners have summed up their experiences during the project in the "Toolbox of tested solutions promoting active ageing at local level". The Toolbox is a list of easy-to-understand actions, developed and tested by the Q-AGEING partners (cities, regions and institutions from Germany, Hungary, Italy, Poland and Slovenia).

Strona internetowa: www.q-ageing.eu Tytuł projektu: Domy wielogeneracyjne Źródło finansowania: Wsparcie Akcja domy wielogeneracyjne finansowana ze środków Europejskiego

Funduszu Społecznego.

19

IV. Dialog międzygeneracyjny i zastosowanie nowoczesnych technologii

Lidia Maria Jedlińska Nowe technologie odgrywają ważną rolę w systemie integracji obywateli. Ze względu na wzrastające ryzyko wykluczenia cyfrowego i społecznego, szczególnie osób powyżej 50-go roku życia konieczne jest wprowadzenie - poprzez nowy system kształcenia – narzędzi pozwalających osobom starszym na pełne uczestnictwo w życiu społecznym i wykorzystanie ich wiedzy i doświadczenia. Jednym z ważnych celów rozwoju społeczeństwa, a co za tym idzie – przeciwdziałaniu różnego rodzaju wykluczeniom jest integracja grup środowiskowych. Olbrzymią rolę w tym procesie mogą odegrać biblioteki publiczne, które poprzez rozwijanie współpracy i współdziałania na bazie edukacji i kultury mają szansę wykorzystywać i promować szeroką ofertę możliwości, jakie daje „uczenie się przez całe życie”. Mieszkańcy praktycznie każdej miejscowości potrzebują przyjaznego miejsca spotkań, lokalnego centrum aktywności i integracji. Biblioteki – otwarte i dostępne dla wszystkich, umożliwiające różnorodne sposoby zdobywania informacji i oferujące ciekawe formy spędzania czasu - mogą stać się atrakcyjnym miejscem spotkań grup nieformalnych przyciągając osoby w różnym wieku (tym bardziej, że coraz częściej role się odwracają i to starsze pokolenia muszą przystosowywać się do wzorców wypracowywanych przez pokolenia młodsze). Jako placówki społeczno-kulturalne są w stanie tworzyć nowoczesną, innowacyjną, otwartą na zmiany działalność, oferując pole do integracji społecznej i inspirującego dialogu międzypokoleniowego oraz międzykulturowego. Niestety, są one niedocenionymi ośrodkami komunikacji społecznej bez opracowanego strukturalnego modelu ułatwiającego wdrożenie działań społeczno-kulturalnych na szerszą skalę. Tytuł projektu PROGRAM: „Szkoła @ktywnego Seniora S@S” Opis projektu Programem, który może zostać łatwo zaadaptowany przez instytucje kultury i organizacje

pozarządowego do prowadzenia działań edukacyjno-integracyjnych włączających seniorów w nurt „uczenia się przez całe życie” jest „Szkoła @ktywnego Seniora – S@S”. Program S@S to innowacyjny, partnerski program realizowany w sposób ciągły od 2007 roku przez Towarzystwo Polsko-Niemieckie w Krakowie (TPNK) i Wojewódzką Bibliotekę Publiczną w Krakowie (WBP). Jego celem jest:

udoskonalanie metod nauczania osób starszych w dziedzinie nowych technologii, poszerzanie obszarów działań edukacyjnych organizacji i instytucji biorących udział w

Programie integracja środowiska, promowanie dialogu pokoleniowego promowanie idei „kształcenia się przez całe życie”

Założeniem S@S jest stworzenie osobom starszym warunków do integracji i samorealizacji na bazie nowych technologii. Metody ICT stanowiące trzon programu, nie są jednak celem samym w sobie, ale środkiem do rozwoju własnych zainteresowań, pasji. Zakłada się, że senior nie jest biernym odbiorcą szkoleń, ale czynnie i twórczo włącza się we wszystkie proponowane działania, wykorzystując również bogate zasoby biblioteki. Zaproponowano zamianę ról: młodzi stają się nauczycielami seniorów, wprowadzając ich w

20

nieznany świat nowych mediów. Stanowią „łącznik” między seniorami a zmieniającą się w olbrzymim tempie rzeczywistością. Poprzez kontakty międzynarodowe, sami poszerzają swoją wiedzę. Seniorzy spotykają się we własnym gronie, ale również w międzypokoleniowych grupach (pozwala to odkryć oczywistą prawdę, że „nie generacje są linią podziału”). W ramach programu „S@S” w ciągłej realizacji są projekty zarówno krajowe, jak i międzynarodowe ( głównie dofinansowane przez Komisję Europejska w ramach różnych Akcji Programu Grundtvig).

S@S - PROJEKTY REALIZOWANE w latach 2007 – 2012: Krajowe

„Szkoła @ktywnego Seniora: Edukacja dla kultury” – dofinansowanie: Województwo Małopolskie (2007r)

„Szkoła @ktywnego Seniora: Senior buszujący w sieci” – dofinansowanie: FIO (2008r) „Radośc (z) tworzenia w Szkole @ktywnego Seniora” - dofinansowanie: FIO (2012r)

Międzynarodowe ( dofinansowane przez Komisję Europejską w ramach Programu Grundtvig – Partnerskiego, Wielostronnego, Warsztatów):

„Students – Seniors: ICT and Inter - Generation Communication”(2007 – 2009) “SEVIR - Senior Volunteers in Interest Representation”(2007 – 2008) “TeachNET - learning and teaching with seniors and youth (2009 – 2011) „HEuRIT(AGE)”(2009 – 2011) „Virtual Library for promoting the European Heritage" – udział w Warsztatach Grundtviga ( Craiova,

2011) “Sustainable Self-help Adult Community Learning Model" (2012-2014)

Przykładowe rezultaty projektów:

kursy komputerowe, warsztaty, seminaria; wzięło w nich udział ponad 3000 osób ( w tym przeszkolono ponad 1400 osób z obsługi komputera i Internetu (na różnych poziomach)

współorganizacja 19 spotkań międzynarodowych w 12 państwach Europy (w tym wizyta w Parlamencie Europejskim w Brukseli,VII.2011)

udział w 6 konferencjach międzynarodowych dotyczących roli nowych technologii w podnoszeniu jakości życia osób starszych: Paryż (2008, 2010), Werona (2008), Kraków (2009, 2011), ‘s Hertogenbosch (2010)

pięc Międzynarodowych Komputerowych Olimpiad Seniorów – pionierska inicjatywa, wprowadzona i kontynuowana równolegle w czterech krajach europejskich

na bazie doświadczeń europejskich powstał jedyny do tej pory w Polsce (i w Europie) „Europejski Poradnik dla Seniorów i Trenerów” dotyczący wolontariatu seniorów w społeczeństwie obywatelskim (dostępny w pięciu wersjach językowych na stronie: www.sevir.eu).

trzy książki w całości redagowane przez uczestników S@S („ Młodość w mądrości przemijania” (2009), „Kraków w oczach Seniorów” (2010), „Małopolska w naszej pamięci i fotografii” (2011, wersja polska i angielska)

Sekcje S@S: Artystyczna, Redakcyjna, Sportowa, Poetycko-Muzyczna ( oparte o wolontariat uczestników)

SENIORIADY - imprezy integracyjne z elementami edukacji (2008, 2010, 2012) Codziennością stały się spotkania klubu brydżystów, wspólne uprawianie Nordic Walking, szkolenia komputerowe. Wojewódzka Biblioteka Publiczna w Krakowie (WBP) za działania realizowane w ramach Programu „Szkoła @ktywnego Seniora” została Laureatem w kategorii „Najlepsza Organizacja” w Konkursie ogłoszonym z okazji 10-lecia Programu Grundtvig przez Polską Narodową Agencję Programu „Uczenie się przez całe życie” ( Warszawa, 2010r).

21

Program „ Szkoła @ktywnego Seniora – S@S” uzyskał wysoką ocenę w programie Interreg IVC. Dwa z realizowanych projektów są „dobrą praktyką” w programie Grundtvig, a jeden – realizowany przez TPNK – znalazł się w grupie 30-tu najlepszych w Europie dot. edukacji dorosłych. Były one prezentowane na międzynarodowych konferencjach (Gdańsk, Sztokholm, ‘s Hertogenbosch, Paryż, Kraków, Bruksela, Graz) Strona internetowa www.sas.tpnk.org.pl

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

„Ludzie nie dlatego

przestają się bawić, że się starzeją,

lecz starzeją się, bo się przestają bawić.”

Mark Twain

Źródło: http://safa.tv/375.most-crazy-old-people-guaranteed-pics.htm

Johann Keller, zaangażowana seniorka z Glauchau

"Aktywna starość oznacza dla mnie świadome, zdrowe odżywianie się, aktywne uczestnictwo w sporcie, przejęcie

wolontariackich funkcji i aktywności, aktywne polityczne współtworzenie i zainteresowanie sprawami gospodarki. Ale także

bezinteresowne wsparcie tych, którym wiedzie się gorzej."11

11 http://www.ej2012.de/aktuelles.html#c99

22

Europejski Rok Aktywności Osób Starszych i Solidarności Międzypokoleniowej

Aby wypracować nowe rozwiązania i promować sprawdzone sposoby zapobiegania przyszłym problemom

związanym ze starzeniem się społeczeństw Unia Europejska ustanowiła rok 2012 Europejskim Rokiem Aktywności

Osób Starszych i Solidarności Międzypokoleniowej

Cele Europejskiego Roku Aktywności Osób Starszych i Solidarności Międzypokoleniowej:

uwrażliwienie ludności na wartość aktywnej starości,

zaproszenie do debaty,

wymiana informacji pomiędzy krajami członkowskimi i aktorami na wszystkich płaszczyznach oraz wsparcie uczenia się

od siebie wzajemnie,

stworzenie konkretnych ram dla obchodzenia się ze zobowiązaniami i dla konkretnych środków, tak aby UE, kraje

członkowskie oraz aktorzy na wszystkich płaszczyznach mogli tworzyć i naśladować innowacyjne rozwiązania, środki i

długofalowe strategie w drodze strategii między generacjami.

Wsparcie aktywności prowadzących do zwalczania dyskryminacji ze względu na wiek i do

przekroczenia stereotypów na temat starości.

Stworzenie kultury aktywnej starości we wszystkich grupach wiekowych.

Rodzaje aktywności

- konferencje, seminaria i inicjatywy w celu zainicjowania debaty oraz uwrażliwienia i zmotywowania do podjęcia

długofalowych i trwałych rozwiązań,

- akcje informacyjne, promocyjne i wyjaśniające,

- wymiana informacji, doświadczeń i cennych działań,

- prace badawcze, jak również rozpowszechnianie ich wyników, ze szczególnym uwzględnieniem gospodarczych i

społecznych oddziaływań wsparcia aktywnej starości oraz środków na rzecz aktywnej starości,

Zainteresowane instytucje i osoby maja możliwość znalezienia informacji o Europejskim Roku na stronie

http://europa.eu/ey2012/ey2012.jsp?langId=pl jak również umieścić tam informacje o swoich aktywnościach.

Przydatne linki http://esa.un.org/wpp/Other-Information/faq.htm http://edudemic.com/2011/10/global-population-bbc/ http://foweb.unfpa.org/SWP2011/reports/EN-SWOP2011-FINAL.pdf http://www.ej2012.de/aktuelles.html#c99 http://www.ej2012.de/fileadmin/user_upload/redaktion/Downloads/Uebersicht_Broschueren_EJ_2012_ergaenzt.pdf http://www.ej2012.de/fileadmin/user_upload/redaktion/Aktuelles/Auftaktveranstaltung_zum_Europaeischen_Jahr_2012_in_Kopenhagen_Kurzbericht_.pdf http://europa.eu/ey2012/ey2012.jsp?langId=de http://www.bpb.de/files/G2BXDV.pdf http://www.bmi.bund.de/SharedDocs/Downloads/DE/Broschueren/2011/demografiebericht.pdf?__blob=publicationFile http://www.zysk50plus.pl/?module=Default&action=ContentController&sectionId=16&parentId=14 http://ww.org.pl/data/poradnik_-_seniorzy.PDF http://www.mpips.gov.pl/praca/programy/sprawozdanie-z-realizacji-programu-solidarnosc-pokolen/ http://analizy.mpips.gov.pl/index.php/program-50.html http://www.forum50.org/ Lidia Maria Jedlińska – geofizyk, doktor nauk przyrodniczych; Specjalista ds. Integracji Społecznej w Wojewódzkiej Bibliotece Publicznej w Krakowie, członek Towarzystwa Polsko-Niemieckiego w Krakowie; pomysłodawca i koordynator programu „Szkoła @ktywnego Seniora”, ekspert programów w obszarze włączenia cyfrowego i społecznego; koordynator krajowych i międzynarodowych projektów skierowanych do lokalnych środowisk; organizator warsztatów, seminariów, konferencji z zakresu edukacji obywatelskiej; promotor współpracy międzypokoleniowej