Wypalenie zawodowe

Waldemar ŚwiętochowskiInstytut Psychologii UŁ

Początek badań nad wypaleniem

1974, Ośrodek Opieki SpołecznejHerbert Freudenberger (psychiatra)

brak energiipoczucie bycia niedocenionym

cynizm

skłonność do irytacji

postawa wyższości i omnipotencji

poczucie wyczerpania

Christina Maslach, klasyczny model wypalenia zawodowego

Wyczerpanie emocjonalne

Nic mi ostatnio nie wychodzi,

Nie mogę się zebrać, żeby działać sprawnie i skutecznie

Nie mogę się zmusić do wspinania na „kolejną górę”,

To nie ma sensu

Depersonalizacja

-Ja z takimi ludźmi nie mogę pracować, nikt by nie mógł,

-Telefony się psują, obsługa jest beznadziejna, wszyscy rzucają mi kłody pod nogi.

-Typowe jest też ignorowanie potrzeb innych, niezauważenie pracy i emocji współpracowników

Poczucie braku satysfakcji zawodowej

-poczucie nieadekwatności swoich możliwości w stosunku do potrzeb sytuacji

-„ja naprawdę robię więcej niż mogę, tłumaczę, ostrzegam, żyły sobie wypruwam, a tu jak było źle, jest jeszcze gorzej”

- poczucie niespełnienia i rozczarowania

Kto może się „wypalić”?

pielęgniarka nauczyciellekarz (psychiatra/psychoterapeuta)pracownik opieki społecznejksiądzstrażnik

- zawody społeczne i zarazem usługowe, ale czy tylko ...?

Objawy wypalenia zawodowego

Poziom indywidualny

emocjonalne: depresyjny i zmienny nastrój, płaczliwość, wzmożone napięcie i niepokój

poznawcze:bezradność, utrata nadziei, poczucie bezsilności, niska samoocena, sztywność myślenia, trudności w podejmowaniu decyzji, niezdolność do koncentracji, zaabsorbowanie sobą, myśli samobójcze,

fizyczne: bóle i zawroty głowy, tiki, bóle mięśniowe, problemy seksualne, zaburzenia snu ,utrata apetytu, krótki oddech, chroniczne zmęczenie, nadciśnienie częste i długie przeziębienia, zaostrzenie się wcześniej występujących zaburzeń, np. cukrzycy, astmy oskrzelowej, wysoki poziom cholesterolu

d) behawioralne: hiperaktywność, hipoaktywność, impulsywność, nadużywanie leków uspokajających, alkoholu, papierosów, kofeiny, zwiększona liczba wypadków, niedojadanie lub nadmierne objadanie się, porzucanie zajęć rekreacyjnych a nawet uprawianie sportów ekstremalnych.

Poziom interpersonalny a) emocjonalne: irytacja, chłód i pustka emocjonalna, obniżona empatia wobeec odbiorcy pomocy, nadwrażliwość, wzmożony gniew

b) poznawcze: cyniczna i zdehumanizowana percepcja odbiorcy, obojętność, stereotypowe podejście do ludzi, aura wielkości i słuszności, wrogie nastawienie do świata, podejrzliwość, projekcja

c) behawioralne: gwałtowne wybuchy emocjonalne, skłonność do agresji (m.in.. bodbiorcy), konflikty interpersonalne, małżeńskie i rodzinne, izolacja społeczna i wycofywanie się, akcentowanie beznadziei, bezradności i braku znaczenia w ocenach innych, utrzymywanie dystansu w relacjach w pracy lub nadmierna więź ze współpracownikami, zazdrość (zawiść).

Poziom organizacyjny a) emocjonalne: brak satysfakcji z pracy,

b) poznawcze: cynizm dotyczący roli pracy, uczucie, że nie jest się docenianym, brak zaufania do kierownictwa i współpracowników

c) behawioralne: obniżona efektywność i wydajność, spowolnienie tempa pracy, zwiększona liczba zwolnień lekarskich, niechęć do zmian, zbytnie uzależnienie od przełożonych, specyficzny stosunek do czasu pracy (częste spoglądanie na zegarek), mechaniczne „działanie podręcznikowe", złe zarządzanie czasem

Dlaczego ludzie się wypalają ? – przyczyny środowiskowe

nadmierne obciążenie

niejednoznaczność zadań

niekorzystny klimat interpersonalny

brak wsparcia i superwizji

konflikt ról

autokratyczny sposób zarządzania

Dlaczego ludzie się wypalają ? – przyczyny indywidualne

temperament

typ kontroli

nieracjonalne oczekiwania

1 Oczekiwanie bycia bezwzględnie lubianym i szanowanym2 Oczekiwanie pełnego uznania ze strony3 Absolutne mistrzostwo w zawodzie4 Ludzie (uczniowie/pacjenci) są źli, niepoprawni i zasługują na karę5 Oczekiwanie spełniania pragnień w pracy6 Niepowodzenia mają zewnętrzne przyczyny7 Przekonanie o braku wpływu na sprawy zawodowe8 Istnieje jeden doskonały sposób na rozwiązywanie problemów9 Przekonanie o potrzebie oparcia10 Przeszłość decyduje o teraźniejszości11 Lepiej unikać trudności niż się z nimi spotykać12 Trudności i problemy ludzi (uczniów, pacjentów) trzeba przede wszystkim silnie przeżywać

Nieracjonalne przekonania życiowe

Przekonania/oczekiwania nauczycieli – wobec siebie

* Wiara w możliwość indywidualnego podejścia do każdego ucznia * Przekonanie o kompetencjach* Misja niesienia oświaty* Sukcesy w nauczaniu * Poczucie sprawstwa (wpływ na powodzenie ucznia (np. na studiach)* Prawo do kontrolowania i wychowywania* Zaradność w trudnych sytuacjach wychowawczych: (cierpliwość, energia, konsekwencja, pomysłowość)

Przekonania/oczekiwania nauczycieli –wobec współpracowników

•Przyjazna atmosfera

• ?• ?

Przekonania/oczekiwania nauczycieli –wobec uczniów i rodziców

* Zaangażowanie i zainteresowanie uczniów * Motywacja do zdobywania wiedzy* Wdzięczność uczniów i rodziców* Szacunek dla zawodu* Uczciwość uczniów* Pamięć absolwentów* Sympatia i autorytet* Docenianie ważności przedmiotu* Oczekiwanie, że rodzice podporządkują się zaleceniom wychowawczym

Przekonania/oczekiwania nauczycieli –wobec pracodawcy/przełożonych

* Zadowalająco wysokie wynagrodzenie* Możliwość rozwoju zawodowego (kursy i szkolenia w czasie pracy i na koszt pracodawcy)* Interesujące i ważne zadania* Docenianie wyników* Docenianie przedmiotu (więcej godzin)* Akceptacja dla programów autorskich* Sprawiedliwy rozdział obowiązków

Mechanizm i dynamika procesu wypalania się: -dystansowanie się wobec zadań zawodowych- utrata zaangażowania

Przejawy dystansowania się

semantyczne

Nauczyciel:

porównywanie dzieci i klas, publiczne wytykanie błędów, uczniowie – numery w dzienniku, nazwiska; niska ocena = bezwartościowy człowiek; podkreślanie różnicy w pozycji n-la i ucznia; „w sali nr 5 masz zastępstwo”

Pielęgniarka:

Człowiek = przypadek; przyszedł ten „wyrostek” z 5, ci spod dwójki, itp..

terytorialne

• Zakaz wstępu do pokoju nauczycielskiego,

• palenie papierosów (wobec zakazu w szkole)

• Zakaz wchodzenia do pomieszczeń dla personelu (np. dyżurki), bo ...regulamin; „nie umie pani czytać – tu nie wolno wchodzić pacjentom”; „to nie mój problem, ale NFZ-u”; „zastrzyki to siostra Ziuta”

czasowe

• spóźnienia, • skracanie lekcji; • brak czasu dla ucznia i

rodziców

• opóźnianie reakcji na wezwanie chorego; sztywne przestrzeganie czasu rutynowych czynności (budzenie, pomiar temperatury itp.)

• „Ja już kończę dyżur, zaraz przyjdzie ...”,

komunikacyjne

• niepartnerski styl rozmowy; przekaz jednokierunkowy; mówienie „ex caethedra”; brak prawa ucznia do dyskusji i polemiki; karanie za aktywność (np. za niewygodne pytania).

• ucinanie rozmowy – „Proszę się uspokoić; lekarz wie co robi”,

interpersonalne

• podkreślanie własnego prestiżu (nauczyciel to „pan profesor”).

• obrażanie się; podwójne normy (zmuszanie do jedzenia szpitalnych posiłków)

Izolowanie sytuacji

• koncentracja na drobiazgach lub problemach zastępczych; śledzenie i komentowanie relacji dwustronnych m-y uczniami starszych klas; różne traktowanie własnych dzieci i uczniów; segregacja uczniów (zdolny=dobry); „ostatnia lekcja i wychodzę”; „na fizyce nie rozwiązujemy problemów wychowawczych”; stosowanie kar fizycznych .

• podkreślanie różnic w statusie chorego i pracownika;

• pomniejszanie znaczenia objawów czy cierpienia („wszystkich boli” ; „musi bolec, tak wszyscy reagują” itp.); formalizacja relacji z chorym

Intelektualizacje

• sztywność i zrutynizowanie zachowań;

• lokalizacja trudności w dziecku; język niedostosowany do możliwości dzieci; generalizowanie („tacy są ci z rozbitych rodzin”, „kujon zawsze doniesie”, „na ostatniej ławce siedzą gaduły,na pierwszej- lizusy”); choroba / niedyspozycja ucznia =oszustwo); kary z przedmiotów za braki formalne.

• żargon blokujący komunikację dwustronną

Techniki społeczne

• obmawianie uczniów; dowcipy na ich temat; sensacyjne relacje z lekcji i wycieczek; rady pedagogiczne okazją do plotek i dyskusji niemerytorycznych

• przedłużanie przerw w pracy, obmawianie pacjentów, krytykowanie wyglądu, brak empatii

DEKOMPRESJA - należy traktować dom i pracę jako dwa oddzielne światy i zdać sobie sprawę, że niezbędne jest przechodzenie z jednego stanu w drugi (jak nurek, który przebywał dłużej na większej głębokości, ludzie poddawani dużemu przeciążeniu

wymagają dekompresji.

Jak radzić sobie z wypaleniem zawodowym?

Zmiana postawy wobec siebie i własnej roli

zawodowej: Podnoszenie własnych, kompetencji, potrzebnych do tego. co robimy ; nie przyjmujmy atrakcyjnie brzmiących cudownych rozwiązań - takich po prostu nie ma Odraczanie decyzji, do których, „nie dojrzeliśmy.

Znalezienie dodatkowych, niezawodowych zainteresowań

Wyznaczenie granic własnej kompetencji ( nikt nie zna się na wszystkim, a „cudowne” sposoby po prostu nie istnieją)..

Wyznaczenie granic własnych możliwości (nie sugerujmy się tym, na co byłoby stać, w gruncie rzeczy nielicznych, „nadludzi” - gdyby znaleźli się w naszej sytuacji).

Wyznaczenie granic własnej odpowiedzialności (podejmowanie decyzji za innych).

Prawo do pomyłek i błędów.

Odraczanie decyzji, do których nie „dojrzeliśmy”.

Zmiana sposobów reagowania na stres.

Opanowanie odpowiedniego dla nas sposobu relaksacji lub medytacji; umiejętność znalezienia w sobie „ciszy”..

Kształtowanie swojego zdrowia: ćwiczenia fizyczne, dieta, pozbycie się ewentualnych nałogów

Wsłuchiwanie się” w siebie, swoje nastroje, intuicję, wahania, także w tkwiące w nas sprzeczności oraz właściwości, które nas samych czasami zaskakują.

Kształtowanie postawy twórczej wobec życia i problemów

Zmiana organizacyjnych warunków

wykonywania pracy

Poczucie przynależności i współpracy z grupą.

Posiadanie dobrej „superwizji” w pracy, czyli osoby lub osób, które stanowią dla nas autorytet i oferują nam pomoc I wsparcie wobec trudności zawodowych.

Granice własnych zadań adekwatnie do wymagań systemu (np. powstrzymanie się od pracy w dni wolne).

Tolerancja wobec niedoskonałości systemu (chociaż nie powinno ich być).