7

52هم، شمارهچهارد پژوهشي رفاه اجتماعي، سال ـفصلنامة علمي

*****مهدي رهگذر ،****اهللا عباسيان عزت، ***حميرا سجادي، **حسن رفيعي ،*كمال حسين محققي سيد

هـاي اقتـصادي نظـر دارد؛ هاي رفاه اجتماعي در ايران، تنها بر ابعـاد و شـاخص برآوردها و ارزيابي :مقدمهش ابعاد مختلف رفاه اجتماعي، امكان تحليل كلي و جزئي را بنابراين تدوين شاخصي تركيبي كه ضمن پوشهـدف ايـن مطالعـه، . كنـد هاي اجتماعي و رفاهي كمك مـي فراهم آورد، به ارزيابي و تحليل بهتر سياست

.تدوين شاخص بومي رفاه اجتماعي با ابعاد مختلف و ارزيابي روند رفاه اجتماعي با استفاده از آن است

تناسب با شرايط، براي سنجش رفاه اجتماعي در ايران طراحي شـد و سـپس رونـد نخست، شاخصي م :روشابعاد شاخص رفاه اجتماعي بـه روش . گيري گرديد اندازه 1390 تا 1347 سال اخير از سال 44رفاه اجتماعي در

Z ةنمـر بـا براي تركيب ابعـاد، مقـاديرآن . دلفي انتخاب و با تحليل عاملي اكتشافي، مناسب تشخيص داده شد . دار استفاده شد براي آزمون تحليل حساسيت، از جدول وزني يكسان و تورش. استاندارد شد

براسـاس شـاخص . شيب شاخص تا اواسط دوره، كاهشي و بعد از آن افزايشي بـوده اسـت :ها يافته . مربـوط بـوده اسـت 1368 و 1351هـاي به سـال ترتيب رفاه اجتماعي، بهترين و بدترين عملكرد، به

تغييـري 1382تا1368 توسعه، يعني از ةو شاخص رفاه اقتصادي، در طول سه برنام رفاه سن شاخصها تقريباً بر هم مماس اسـت، امـا شـاخص تركيبـي رفـاه اجتمـاعي، چندان نكرده است و نمودار آن

. دهد يتر، تغييرات رفاه اجتماعي را بهتر نشان م و متنوعتردليل داشتن ابعاد و بيانگرهاي بيش به

كـه طـوري شود؛ به به ابعاد عيني مربوط مي بيشترين امتياز شاخص تركيبي رفاه اجتماعي ايران، :بحثنظـر به. شش بعد اول به اشتغال، تأمين اجتماعي، اقتصاد، آموزش، بهداشت و مسكن اختصاص دارد

انتخـاب ايـن ايـران، در يافتگي و تأمين ناكافي نيازهاي اوليه در رسد كه وضعيت نامناسب توسعه مي .نقشي اساسي داشته است

ارزيابي طولي، رويكرد بيانگرهاي اجتماعي، شاخص تركيبي، شاخص رفاه : ها كليدواژه .اجتماعي

13/12/92 :تاريخ پذيرش 05/02/92: تاريخ دريافت

.، ايران، تهرانبخشي سالمت و رفاه اجتماعي، دانشگاه علوم بهزيستي و تواني ادكتر*

>hosseinmohaqeq@gmail.com<) نويسنده مسئول( .، ايران، تهرانبخشي روان پزشك، دانشگاه علوم بهزيستي و توان**

علـوم بهزيـستي و دانـشگاه ،ي پزشكي اجتماعي، مركز تحقيقات عوامل اجتماعي مـؤثر بـر سـالمت تخصص دكتر*** .، ايران، تهرانبخشي توان

.سينا همدان دكتر اقتصاد، دانشگاه بوعلي**** .، ايران، تهرانبخشي دكتر آمار زيستي، دانشگاه علوم بهزيستي و توان*****

تخمين شاخص تركيبي رفاه اجتماعي براي شرايط ايران

Dow

nloa

ded

from

ref

ahj.u

swr.

ac.ir

at 1

7:12

+03

30 o

n F

riday

Jan

uary

17t

h 20

20

52 شماره ، چهاردهم اجتماعي، سالرفاهپژوهشي ـ نامة علمي فصل

8

مقدمه وضـوعي م اجتمـاعي رفاه به محققان و گذاران سياست دولتمردان و توجه اي، جامعه هر در فرهنگـي و اجتمـاعي اقتـصادي، سياسـي، عوامـل بر اجتماعي رفاه. است ضروري و مهم

تـوان مـي رو، ازاين است؛ مؤثر جامعه پيشرفت و رشد در و گذارد مي عمده يتأثير جامعه، اجتمـاعي رفـاه بهبـود اجتماعي، و اقتصادي هاي سياست از بسياري اصلي هدف كه گفت و خدمات ها، برنامه پايش و ارزيابي اجتماعي، سياست مهم ثمباح از ديگر، ازطرف. است

تحقـق در هـا برنامـه كـارايي از اوالً طريق، بتوان اين از تا است اجتماعي رفاه هاي سياست . كرد حاصل اطمينان منابع و ها فرصت توزيع در عدالت تحقق اهداف و ثانياً از

ارتقـاي يافتـه، توسـعه ورهايكـش اقتـصادي در گذاران مهم سياست هاي هدف ازجمله توسـعه درحال كشورهاي در. است جامعه در اجتماعي رفاه افزايش سطح و زندگي كيفيت

كـشورهاي بـا همگـام كشورها اين بلكه شود؛ نمي تلقي هدف تنهايي اقتصادي، به رشد نيز رنظـر د يافتگي توسعه معيارهاي و اصلي هاي هدف از را اجتماعي رفاه افزايش يافته، توسعه

.گيرند مي درآمد و داخلي ناخالص توليد مانند اقتصادي، كمي متغيرهاي افزايش يا اقتصادي رشد ايجـاد بـا آمـد؛ امـا بـسيار زود و مي شمار به اجتماعي رفاه و توسعه نشانة آغاز، در سرانه،ل محـ رفاه، در مؤثر عامل يگانه مثابه به كشورها، ساير و غني كشورهاي ميان بيشتر شكاف

ديگـر و اقتـصادي رشـد از حاصل منافع توزيع چگونگي ترتيب، بدين. ترديد قرار گرفت . كرد مطرح را نيز اجتماعي رفاه از ديگري ابعاد اجتماعي، عدالت به مربوط مباحث

را هـا سياسـت وضـع از ناشـي رفـاهي تغييـرات وسـعت اجتمـاعي، رفاه هاي شاخص سـنجش براي سنتي، طور به كه هايي است شاخص ازدرآمد ملي سرانه . كند مي گيري اندازه

اجتمـاعي رفـاه مصرف بعد به تنها سرانه، ملي درآمد. رود مي كار به اجتماعي رفاه وضعيت اگرچـه ) 2012تا1990 (1انسانية توسع شاخص و) 1977a سن،(سن شاخص. دارد توجه

نـدارد؛ را جزئـي هـاي يـل تحل ارائـة امكان كند، مي توجه اجتماعي رفاه از بيشتري ابعاد به

1. UNDP

Dow

nloa

ded

from

ref

ahj.u

swr.

ac.ir

at 1

7:12

+03

30 o

n F

riday

Jan

uary

17t

h 20

20

تخمين شاخص تركيبي رفاه اجتماعي براي شرايط ايران

9

امكـان اجتمـاعي، رفـاه مختلف ابعاد پوشش ضمن كه تركيبي شاخصي از استفاده بنابراين كمـك رفـاهي هـاي سياسـت بهتر تحليل و ارزيابي به آورد، فراهم را جزئي و كلي تحليل

. كند مي ت،اسـ روشـن بسيار جوامع توسعة در آن نقش و اجتماعي رفاه اهميت امروزه، بااينكه

وجـود ايـران در اجتمـاعي رفـاه وضـعيت سـنجش براي مناسبي هاي روش يا روش هنوز گرو در تنها نه، يا است يافته بهبود اجتماعي رفاه وضعيت آيا كه سؤال اين به پاسخ. ندارد دهـد؛ مـي نـشان توسـعه هـاي برنامـه دربـارة را جامعه بازخورد كه است اطالعاتي داشتن رفـاه رونـد اجتماعي، رفاه بومي شاخص تدوين ضمن دارد درنظر مطالعه اين ترتيب بدين

.ارزيابي كند مختلف ابعاد از اجتماعي را

نظري چارچوب نظيـر اقتـصادي از بيانگرهـايي اجتماعي، رفاه گيري اندازه و سنجش منظور به سنتي، طور به

رفـاه مـؤثر عـاد اب سـاير از و شده استفاده دارد، تمركز مصرف بر تنها كه سرانه ملي درآمد مثابـه بـه را اجتمـاعي رفاه سرانه، ملي درآمد مثل هايي سنجه. شود مي پوشي چشم اجتماعي

). 2012 ،2 و سوماريبا1زارزوسا(گيرد مي نظر در بعدي تك اي پديده معرفي چندبعدي مفهومي را اجتماعي رفاه ،3اجتماعي بيانگرهاي جنبش ،1960 دهة در سـالمت، نظيـر ديگـر ابعـادي رويكـرد، ايـن . نمـود خارج قتصادا انحصار از را آن و كرد

عوامـل منظـر، ايـن از افـزود؛ اجتمـاعي رفـاه مفهـوم به را غيره و محيط مسكن، آموزش، و زارزوسـا (اسـت ضـروري جامعـه در افـراد اجتماعي رفاه سنجش و درك براي يادشده

). 2003 ،4نول ؛2012 سوماريبا، وضـعيت كـه پذيرفتنـد را تفكر اين بسياري ،1990 دهة در رويكرد، اين معرفي از بعد اي مجموعـه بايد بلكه كرد؛ بررسي جامعه آن سرانة ملي درآمد ازطريق تنها نبايد، را جامعه

لزومـاً سرانه، ملي درآمد افزايش كه است آن علت. كرد لحاظ بررسي آن در را بيانگرها از

1. Zarzosa 2. Somarriba 3. social indicator movement 4. Noll

Dow

nloa

ded

from

ref

ahj.u

swr.

ac.ir

at 1

7:12

+03

30 o

n F

riday

Jan

uary

17t

h 20

20

52 شماره ، چهاردهم اجتماعي، سالرفاهپژوهشي ـ نامة علمي فصل

10

جامعـه اعـضاي بـراي بيـشتر زندگي استاندارد و زيستيبه ارتقاي بيشتر، اقتصادي رشد به ؛1989 ،2كـوب و 1ديلـي :اشـاره كـرد مطالعات به اين توان مي مثال، براي شود؛ نمي منتهي انساني، توسعة شاخص ؛2001 ،6جهاني بانك ؛1997 ،5فالكينگهام ،1994 ،4گوگ و 3دويال . 1997 سن، شاخص ؛1990

درآمـد كـه كرد تأكيد نكته اين بر مجدداً ،)2009( 8فيتوزي سن و و 7استيگليتز گزارش همچنين گزارش اين. نيست مناسب جامعه اجتماعي رفاه وضعيت بررسي براي سرانه ملي

بعـدي چنـد مفهومي با اجتماعي رفاه گيري اندازه ها آن از يكي كه كند مي پيشنهادهايي ارائه جـاي بـه را ديگـري بيانگرهاي بايد درنتيجه گيرد؛ دربرمي را ابعاد از وسيعي دامنة كه است .گرفت كار به دارند، بعدي تك رويكرد انحصاراً كه درآمدي متداول هاي سنجه

توسـعه، اجتمـاعي، رفـاه فقـر، ماننـد بسياري، هاي پديده و مفاهيم است ممكن گرچها عوامل ي بر ها آن شود، همگي بررسي اجتماعي بيانگرهاي رويكرد با... و زندگي استاندارد ،...اشـتغال و آموزش، گذارد، مانند سالمت، مي تأثير افراد زندگي بر كه مختلفي بيانگرهاي

كـار بـه مطالعـات از بسياري در اجتماعي، بيانگرهاي رويكرد فلسفة بنابراين، كند؛ مي تأكيد نظيـر مختلفـي هاي حوزه و عوامل به اجتماعي رفاه رويكرد، اين پذيرش با. شود مي گرفته

اگر اين بر عالوه ؛)2012زارزوسا و سوماريبا، (شود مي تقسيم ...و مسكن آموزش، سالمت، بعـدي چند مفاهيم سنجش براي ابزار بهترين 9تركيبي هاي شاخص بپذيريم، را رويكرد اين .است... و توسعه زندگي، استاندارد اجتماعي، رفاه مانندـ اجتمـاعي رفـاه سـنجش براي شاخص دسته دو طوركلي، به :شـود مـي گرفتـه كـار هب

اجتمـاعي، رفـاه منفـرد هـاي شـاخص . تركيبـي هـاي شـاخص . 2 ؛10منفرد هاي شاخص. 1 دارد؛ اجتمـاعي رفـاه از خاص را بعدي ارزيابي و سنجش توان تنها كه است هايي شاخص

جامعـه رفـاه در مصرف بعد فقط به آن در كه است منفرد شاخصي سرانه، ملي درآمد مثالً رفـاه است، منفرد هاي شاخص از تجميعي كه تركيبي هاي شاخص مقابل، در. شود مي توجه

1. Daly 2. Cobb 3. Doyal 4. Gough 5. Falkingham

6. World Bank 7. Stiglitz 8. Fitoussi 9. Composite indicators 6. Single Indicator

Dow

nloa

ded

from

ref

ahj.u

swr.

ac.ir

at 1

7:12

+03

30 o

n F

riday

Jan

uary

17t

h 20

20

تخمين شاخص تركيبي رفاه اجتماعي براي شرايط ايران

11

در مزيـت توانـايي بـا تركيبـي هـاي شاخص امروزه. كند مي گيري اندازه مختلف ابعاد از را و عمومي فهم و درك در سادگي به دستيابي درجهت اطالعات، فراوان مقدار كردن خالصه

. دارد قرار پژوهشگرانمحل توجه بيشتر نهايي، تحليل ارائة بـسيار ابـزار دهـد، مـي نـشان را كـشورها وضعيت و عملكرد كه تركيبي هاي شاخص از اسـتفاده اخيـر، هاي سال در. شود مي شناخته اجتماعي هاي سياست تحليل در سودمندي نمونة ايـن 160 به 1بندورا مطالعة در كه طوري به است؛ افزايش درحال تركيبي هاي شاخص كشورها عملكرد مقايسة تركيبي، هاي شاخص). 2006بندورا، (است شده اشاره اه شاخص

كنـد؛ مـي فـراهم پذير فهم و ساده صورتي به را خاص كشوري مختلف هاي سال عملكرد يا گونـاگون، هـاي زمينـه در مختلـف و پيچيـده مـسائل توصـيف و تشريح براي كه طوري به

).OECD ،2008(دارد كاربرد... كنولوژي وت توسعة اجتماع، اقتصاد، محيط، ازجمله اقتـصادي رفـاه شـاخص انـساني، توسعة شاخص شاخص سن، همچون هايي شاخص

پايـدار جامعـة شـاخص ،)1995 ،ديلـي ( پايدار اقتصادي رفاه شاخص ،)1999 ،2اوسبرگ( كـه اسـت رفـاه تركيبي هاي شاخص جمله از) 2012( 4لگاتوم شاخص و) 2011، 3فاسولو(

ها وارد است، شاخص به اين همواره كه انتقادي. دارد ها پژوهش در بيشتري كاربرد امروزه، . هاست آن تدوين در 5محلي دانش از نبردن بهره و ها نبودن آن بومي

آن ارزيـابي و گيري اندازه دليل، همين به شود؛ مي تشكيل مختلفي ابعاد از اجتماعي رفاه منظور به بعدي، چند رويكردي داشتن بر عالوه. ستا چندبعدي رويكردي داشتن مستلزم نيز

تـصميم پـژوهش تـيم اعـضاي اجتماعي، رفاه درزمينة موجود محلي دانش حداكثر كسب و خـاص نظـري رويكـرد مطالعـه ايـن بنابراين، كنند؛ استفاده يابي اجماع روش از گرفتند

متخصـصان جمـاعي ا رويكـرد كـردن هـدف آن شناسـايي بلكـه ندارد، اي شده تعيين پيش از پايـان در حاضـر، مطالعـة نظـري رويكـرد درواقـع، . است اجتماعي رفاه حوزة مختلف در

. آيد مي دست به كنندگان شركت نظر استقراي با و مطالعه

1. Bandura 2. Osberg 3. Fasolo

4. legatume prosperity index 5. local knowledge

Dow

nloa

ded

from

ref

ahj.u

swr.

ac.ir

at 1

7:12

+03

30 o

n F

riday

Jan

uary

17t

h 20

20

52 شماره ، چهاردهم اجتماعي، سالرفاهپژوهشي ـ نامة علمي فصل

12

روش براسـاس مختلفـي مراحل ايران، اقتصاد براي شاخص اين كردن كاربردي و تدوين منظور به

:دارد گام ده متدولوژي اين. شد گرفته نظر در تركيبي هاي شاخص تدوين متدولوژي چارچوب بخش در ترپيش كه يابي اجماع و چندبعدي رويكرد: نظري چارچوب تدوين. 1

.شد اشاره آن به نظري سـازي، شـاخص اول گـام مثابـه بـه نظـري چـارچوب تـدوين از پس: متغيرها انتخاب. 2

)1963 ،2هلمـر و 1دالكـي (في دل يابي اجماع تكنيك براساس اجتماعي رفاه بيانگرهاي

هـاي حـوزه نظـر صـاحب 25 مـشاركت بـا دلفـي دور دو مرحله، اين در. شد انتخاب عنوان به بعد 6 در بيانگر 10 دلفي، نتايج تحليل از بعد. شد انجام اجتماعي رفاه مختلف

،)اشـتغال بعـد (بيكاري شدت: شد معرفي شرح بدين دلفي، اعضاي منتخب بيانگرهاي شدت و تولد بدو در زندگي به اميد ،)اجتماعي تأمين بعد (اجتماعي تأمين يمةب پوشش ميزان باسوادي ،)مسكن بعد (مسكن مالكيت ميانگين ،)سالمت بعد (نوزادان ميرو مرگ نـرخ جينـي، ضريب ،)آموزش بعد (مدرسه در نام ثبت ميانگين و سال 6 از باالتر افراد ايـران، آمـار مركـز مطالعـه، ايـن هاي داده منبع). اقتصاد دبع (سرانه ملي درآمد و تورم درمان بهداشت و وزارت و اجتماعي تأمين سازمان مركزي، بانك زماني سري هاي داده . است بوده پزشكي آموزش و

تركيبـي شـاخص تـدوين مـانع اغلـب 3گمـشده هـاي داده: گمشده هاي داده جاگذاري. 3 ،4هـا داده از اي مجموعـه ارائـة منظـور به گمشده، يها داده جاگذاري. شود مي قدرتمند

جاگـذاري در. شد استفاده رگرسيوني جاگذاري از مطالعه، اين در. شود مي انجام كامل متغيـر . شـود مـي جـايگزين و آيد مي دست به رگرسيون با گمشده هاي داده رگرسيوني،

ديگـر ،5دهنـده حتوضـي متغيـر و اسـت گمـشده دادة به مربوط متغير رگرسيون، وابستة 1. Dalkey 2. Helmer 3. missing data 4. dataset 5. regressor

Dow

nloa

ded

from

ref

ahj.u

swr.

ac.ir

at 1

7:12

+03

30 o

n F

riday

Jan

uary

17t

h 20

20

تخمين شاخص تركيبي رفاه اجتماعي براي شرايط ايران

13

دادة دو مطالعـه، هـاي داده مجموعـة در). OECD، 2008 (هـا داده مجموعـة متغيرهاي بـه مربوط گمشده، دادة دو و) 1355 و 1353 هاي سال(جيني ضريب به مربوط گمشده، ازطريـق گمشده دادة چهار اين. بود) 1370 و 1369 هاي سال (سرانه ملي درآمد متغير

. شد جايگزين 1رگرسيوني جاگذاري. شود تحليل دقت به بايد تركيبي شاخص تدوين از پيش ها داده ماهيت: متغيره چند آناليز. 4

از صـحيح دركـي و بـوده مفيـد هـا داده مجموعـة درست ارزيابي در مقدماتي گام اين ارائـه شـاخص تـدوين فراينـد در تجميـع و دهي وزن مانند شناسي، روش هاي انتخاب

بـين از ها، داده نوع و مطالعه اهداف به توجه با مطالعه، اين در). OECD، 2008 (كند مي هـدف . شد انتخاب) PCA(اصلي هاي مؤلفه تحليل روش چندمتغيره، هايتحليل انواع خطـي تركيـب ازطريق شده، مشاهده هاي داده پراكنش تبيين اصلي، هاي مؤلفه تحليل از

.است اصلي هاي داده واحـدهاي معمـوالً مختلـف، متغيرهـاي اينكـه بـه توجـه بـا : Z مـرة ن با سازي استاندارد. 5

واحـدي بـه نحـوي بـه را هـا آن تجميـع، فراينـد از قبل بايد دارد، متفاوتي گيري اندازه از سازي، نرمال مختلف هاي روش بين از مطالعه، اين در. كرد تبديل يكسان و مشخص ايـن بـا استانداردسـازي بـراي 2.اسـت شـده استفاده Z نمرات با كردن استاندارد روش : شود مي استفاده زير رابطة از روش،

Z=Std

XXi

معيـار انحـراف و ميـانگين بيـ ترت بـه Std و X ،ورودي امi ريمتغ iX رابطه، اين در و 0 ميانگين كه كند مي تبديل يكساني مقياس به را متغيرها روش اين. است مدنظر ورودي . دارد1 معيار از انحراف

1. regression imputation

. OECD، 2008: نك سازي، نرمال هاي روش ساير از بيشتر اطالع براي. 2

Dow

nloa

ded

from

ref

ahj.u

swr.

ac.ir

at 1

7:12

+03

30 o

n F

riday

Jan

uary

17t

h 20

20

52 شماره ، چهاردهم اجتماعي، سالرفاهپژوهشي ـ نامة علمي فصل

14

اثري وزن شود، مي استفاده تركيبي شاخص تدوين براي نظري مبنايي از كه زماني: دهي وزن. 6 از حاضـر مطالعـة در منظور، همين به داشت؛ خواهد كشورها رتبة و نهايي شاخص بر مهم بودجـه، تخصيص فرايند و مساوي دهي وزن و اصلي هاي مؤلفه تحليل متفاوت تكنيك سه

روش ترين مناسب انتخاب و هاروش اين مقايسة امكان تا است شده استفاده دهي وزن براي خواسـته مـرتبط هـاي حـوزه متخصـصان از روش، بودجه تخصيص فرايند در. شود فراهم يـا مؤلفـه هـر بـراي و كنند مشخص كل شاخص از را بيانگر يا مؤلفه هر سهم تا شود مي

متخصـصان ترتيـب اين به دهند؛ تخصيص ها آن به و گرفته درنظر 100 از را امتيازي بيانگر،. آمـد خواهـد دسـت به متخصصان توسط يافتهاختصاص نمرات ميانگين از بيانگر هر وزن

وقـت در جـويي رفهص و سادگي و دهي وزن عمليات شفافيت ،دهي وزن روش اين مزيت بارهاي مربع براساس دهي وزن نيز اصلي هاي مؤلفه تحليل روش در).OECD، 2008 (است

رفـاه بيانگرهاي از هريك به مساوي، دهي وزن روش در همچنين. گيرد مي صورت عاملي، .گيرد مي تعلق) 1/0 معادل (مساوي وزني اجتماعي،

روش از حاضـر، مطالعـة در قبـل، مراحـل در هابيانگر كردن استاندارد بهتوجه با: تجميع. 7 . است شده استفاده خطي تجميع

از خروجـي متغيرهـاي پـذيري تأثير مطالعـة بـه حـساسيت، تحليـل : حـساسيت تحليل. 8 بـراي اسـت روشـي ديگـر، عبـارت به. شودمي گفته شاخص يا مدل ورودي متغيرهاي

با توان مي كه) سيستماتيك (يافتهسازمان صورت به آماري، مدلي هايورودي دادن تغيير ).OECD، 2008 (كرد بيني پيش مدل خروجي در را تغييرها اين اتتأثير آن

اسـتفاده وزنـي جداول از يتركيب هاي شاخص حساسيت تحليل آزمون دادن انجام براي داد نشان تركيبي شاخص در بتوان را بعد هر به متفاوت هاي وزن اختصاص تأثير تا شود مي

).2011 حسيني ؛2003 ،1سالزمن(

1. Salzman

Dow

nloa

ded

from

ref

ahj.u

swr.

ac.ir

at 1

7:12

+03

30 o

n F

riday

Jan

uary

17t

h 20

20

تخمين شاخص تركيبي رفاه اجتماعي براي شرايط ايران

15

با كه كند مي گيري اندازه را مفاهيمي اغلب تركيبي، هايشاخص: متغيرها ساير با ارتباط. 9 شـاخص مطالعـه، ايـن در .دارد ارتبـاط گـري دي شدة شناخته و پذير سنجش هاي پديده . است شده مرتبط اقتصادي رفاه شاخص و سن رفاه شاخص با اجتماعي رفاه تركيبي

). OECD، 2008 (جديد شاخص انتشار. 10

ها يافته اصلي هاي مؤلفه تحليل روش با ،)دلفي (پيش مرحلة در منتخب متغير ده حاضر، مطالعة در

انتخـاب هنگـام در گفتني است، . است شده خالصه زير مراحل رد آن نتايج كه شد تحليل. اسـت منفـي ) بـستگي هـم (ها آن از برخي عالمت احتماالً دار، معني عاملي بار با متغيرهاي

رابطـة متـضاد جهـت دهنـدة نـشان متغيرهـا، ايـن منفـي بـار كه كرد اشاره بايد باره، اين در يكسان جهتي در را متغيرها كدگذاري بايد تحليل، انجام از قبل دليل، همين به متغيرهاست؛

چهـار براي مطالعه، متغيرهاي مجموعة بين از). 1388 پور، حبيب ؛1376 داوس،(داد انجام متغيرهـا سـاير با تورم نرخ و نوزادان مير و مرگ شدت بيكاري، شدت جيني، ضريب متغير

متغيرهاي ترتيب، اين به. گرفت صورت مجدد گذاري كد ها آن درمورد بنابراين بود؛ متفاوت ايجـاد Anti IMR و Anti Unmployment ،Anti Gini، Anti Inflationهاي نام با جديدي

:همسوست اجتماعي رفاه مفهوم با متغيرها، ساير همانند نيز ها آن تغييرات كه شدAnti-Gini = 1- Gini Anti-Unemployment =100- Unemployment Anti-IMR = 1000- IMR Anti-Inflation = 49.40*- Inflation

آن از تـورم نـرخ مجـدد كدگذاري براي و هاست داده مجموعة در تورم نرخ بيشترين 49,4 عدد* .شد كسر مطالعه هاي سال تك تك از بيشينه، عنوان به عدد اين كه طوري شد؛ به استفاده

كفايت آزمون براساس: ها لعام روي بر عاملي تحليل انجام امكان شناخت .اول مرحلة تحقيـق هاي داده است، 710/0برابر آن مقدار كه) KMO (اوكلين مير و كيزر و گيري نمونه

كرويـت آزمـون نتـايج همچنـين، است؛ پذير تقليل بنيادي و زيربنايي هاي عامل تعدادي به

Dow

nloa

ded

from

ref

ahj.u

swr.

ac.ir

at 1

7:12

+03

30 o

n F

riday

Jan

uary

17t

h 20

20

52 شماره ، چهاردهم اجتماعي، سالرفاهپژوهشي ـ نامة علمي فصل

16

كـه هدد مي نشان است، دار معني 01/0 از تر كوچك خطاي در سطح كه )752/757 (بارتلت متغيرهـاي بـين ازطرفـي يعنـي، اسـت؛ هماني اين ماتريس متغيرها، بين بستگي هم ماتريس بـا عامل يك متغيرهاي بين ديگر، ازطرف و دارد وجود فراواني بستگي هم عامل، هر داخل

. ندارد وجود چنداني بستگي هم ديگر، عامل متغيرهايـ مجموع تبيين در عامل هر سهم شناخت .دوم مرحلة مـسئلة : يرهـا متغ ي تمـام راكنشپ

ايـن . كند ي م تعيين را متغيرها مجموعة پراكنشدرصد از هر عامل چند كه است ين ا بعدي ايـن در. درك كـرد توان مي 1شده يين تب پراكنش، كلعنوان با بعدي جدول ازطريق را مسئله موعـة مج از شـده يـين تب ي تجمعـ پـراكنش درصد پراكنش و و درصد 2ويژه مقادير جدول،

.است آمده عامل هاي هر داده .اجتماعي رفاه هاي مؤلفه با شدهيين تبپراكنش كل. 1 جدول

ي عاملبارهاي مربع مجموع اوليه ويژة مقادير شده استخراج

بارهاي مربع مجموع عوامل يافته چرخش يعامل

درصد كل پراكنش

درصد درصد كل تجمعي

پراكنش درصد كل تجمعي

1 46/6 66/64 66/64 46/6 66/64 66/64 06/6

2 29/1 91/12 58/77 29/1 91/12 58/77 37/3

3 91/0 13/9 71/86

4 61/0 17/6 88/92

5 45/0 53/4 41/97

6 17/0 75/1 17/99

7 04/0 49/0 66/99

8 02/0 28/0 94/99

9 00/0 03/0 98/99

10 00/0 01/0 00/100

1. Total variance explained 2. eigenvalues

Dow

nloa

ded

from

ref

ahj.u

swr.

ac.ir

at 1

7:12

+03

30 o

n F

riday

Jan

uary

17t

h 20

20

تخمين شاخص تركيبي رفاه اجتماعي براي شرايط ايران

17

برابر است با مجموع درصد ) 58/77( اول عامل دو جمعيت درصد باال، جدول اساس بر تنهـا ديگـر، عامـل هـشت ديگر، بيانبه ؛)91/12( و عامل دوم ) 66/64( عامل اول پراكنش

. كرده است تبيين را ها دادهپراكنش كل درصد 42/22 متغيـر هـر بندي دسته و ها عامل و متغيرها بين بستگي هم ماتريس شناخت .سوم مرحلة

نتايج از بايد ،ها آنعاملي بار براساس ها، عامل بين در يرها متغيبند دستهبراي: عامل ره درـ بـستگي هـم مـاتريس جـدول، ايـن . كنيم استفاده يافته چرخش عاملي ماتريس جدول ين ب +1 تا -1 ين ببستگي هم مقدار ، در آنكه دهد ي منشان چرخش از بعد را ها عامل و متغيرهاـ عـاملي بـار ينتـر بـزرگ براسـاس جدول، ين ا يمبنا ر ب دارد كه نوسان ـ ك ت يرهـا، متغ كت .شود مي بندي دسته

.يافتهچرخش عاملي ماتريس. 2 جدول عوامل

2 1

اجتماعي رفاه بيانگرهاي

اجتماعي تأمين بيمة پوشش 971/0 -293/0 باسوادي سطح 945/0 -613/0 زندگي به اميد 928/0 -377/0 مسكن مالكيت گينميان -926/0 113/0 نوزادان مير و مرگ شدت 893/0 -725/0 مدرسه در نام ثبت ميانگين 861/0 -761/0 سرانه ملي درآمد 626/0 -301/0 بيكاري شدت -350/0 751/0 تورم نرخ -217/0 743/0 جيني ضريب 642/0 -668/0

.مستقيم ابلمين: چرخش نوع اصلي، هاي مؤلفه تحليل: استخراج روش

شـدت مـسكن، مالكيـت ميـانگين يانگر ب هفت اصلي، هاي مؤلفه تحليل نتايج اساس رب اميد مدرسه، در نام ثبت ميانگين ، سال شش يش از افراد ب باسوادي وضع نوزادان، مير و مرگ

Dow

nloa

ded

from

ref

ahj.u

swr.

ac.ir

at 1

7:12

+03

30 o

n F

riday

Jan

uary

17t

h 20

20

52 شماره ، چهاردهم اجتماعي، سالرفاهپژوهشي ـ نامة علمي فصل

18

كـه سـرانه در عامـل اول قـرار گرفتنـد ملـي درآمـد و ي اجتمـاع تأمين پوشش زندگي، به سه عامـل و شد گذاري نام 1يش آسا، عاملاين متغيرها، ين ا يكل محتواي و مفهوم به توجه با

2كـت فال كـه تـورم بـود نـرخ و جينـي ضـريب يكـاري و ب شـدت ديگر، يعني بيانگرهاي . شد گذاري نام

.اجتماعي رفاه شاخص بيانگرهاي و ها شاخصزير. 1 نمودار

وجـود ها داده تقليل امكان اوالً اصلي، هاي مؤلفه تحليل يجنتا به توجه با خالصه، طور به خواهد اجتماعي رفاه تركيبي شاخص در تجميع را امكان مذكور متغير 10 بنابراين و داشته . كند مي تبيين را متغيرها كل پراكنش درصد 5/77 هم روي عامل دو اين ثانياً و داشت

: شد استفاده زير روش سه از اعي،اجتم رفاه بيانگرهاي و ابعاد دهي وزن براي بايـد اصـلي، هاي مؤلفه تحليل آزمون انجام از قبل: اصلي هاي مؤلفه تحليل .اول روش تحليـل، بـراي ،Z نمـرة بـا سازي استاندارد از بعد ها داده بنابراين كرد؛ استاندارد را متغيرها بارهـاي مربـع و عـاملي بـار به مربوط نتايج تحليل، انجام از بعد. شد SPSS افزار نرم وارد

1. well-being 2. misery

يباسواد ميزان

شاخص آسايش زير

شاخص فالكتزير

مسكنمالكيتنيانگيم

سرانهمليدرآمد كودكانميرومرگ شدت

درسهمدرنامثبت نيانگيم

اجتماعيتأمينبيمة پوشش تولدبدودرندگيز به اميد

تورمسطح

جينيضريب

يبيكارشدت

شاخص رفاه اجتماعي

Dow

nloa

ded

from

ref

ahj.u

swr.

ac.ir

at 1

7:12

+03

30 o

n F

riday

Jan

uary

17t

h 20

20

تخمين شاخص تركيبي رفاه اجتماعي براي شرايط ايران

19

در را عـاملي بارهاي ماتريس نتايج. گرفت قرار متغيرها از هريك وزن تعيين مبناي عاملي، .كنيد مي مالحظه زير جدول

.اصلي هايمؤلفه براساس اجتماعي، رفاه شاخص عاملي بارهاي ماتريس. 3 جدول اجتماعي رفاه بيانگرهاي )100 جمع به (عاملي بار مربع عاملي بار

دوم عامل اول عامل دوم عامل اول عامل 5/2 15 -293/0 971/0 اجتماعي تأمين بيمة پوشش

12 14 -613/0 945/0 باسوادي ميزان 25/3 14 -377/0 928/0 زندگي به اميد 25/3 14 113/0 -926/0 مسكن مالكيت ميانگين 25/15 14 -725/0 893/0 نوزادان مير و مرگ شدت 25/15 13 -761/0 861/0 مدرسه در نام بتث ميانگين

5/2 6 -301/0 626/0 سرانه ملي درآمد

5/15 2 751/0 -350/0 بيكاري شدت

5/15 1 743/0 -217/0 تورم نرخ 15 7 -668/0 642/0 جيني ضريب

100 100 20 80 كل پراكنش از درصد كـل پـراكنش از را متغيـر هر سهم تعيين، ضريب يا عاملي بارهاي مربع اينكه بهتوجهبا 2 توان به را ها آن بايد عامل، هر عاملي بارهاي ارائة از بعد ،)OECD، 2008 (دهد مي نشان تبيـين در را عامل هر درصد بايد سپس كرد؛ استاندارد 100 نمرة با را ها آن سپس و رساند

عامل، آن پراكنش سهم با است مساوي عامل، هر پراكنش درصد. كرد محاسبه كل پراكنش پـراكنش تبيين در اول عامل سهم ،6 جدول بهتوجهبا. هاعامل همة پراكنش سهم بر تقسيم 100 جمـع بـه را مقادير اين اگر. است درصد 91/12 دوم عامل سهم و درصد 66/64 كل،

D .شود مي درصد20 دوم عامل سهم و درصد 80 اول عامل سهم برسانيم،ow

nloa

ded

from

ref

ahj.u

swr.

ac.ir

at 1

7:12

+03

30 o

n F

riday

Jan

uary

17t

h 20

20

52 شماره ، چهاردهم اجتماعي، سالرفاهپژوهشي ـ نامة علمي فصل

20

هـر وزن محاسـبة مبنـاي ،)2000 (ديگران و 1نيكولتي رويكرد براساس بعد، مرحلة در مثال، براي كند؛ مي كسب ها عامل تمامي بين در متغير هر كه است پراكنشي بيشترين متغير،

اسـت كـرده تبيـين عامـل دو در اجتماعي تأمين بيمة پوشش متغير كه هايي پراكنش بين از شـود؛ مـي انتخـاب ) 15 (اسـت تـر بزرگ كه اول عامل پراكنش درصد ،)293/0 و 971/0(جينـي ضـريب ،)5/15 (تورم نرخ ،)14(باسوادي ميانگين متغيرهاي براي ترتيب، همين به ميـانگين ،)13 (نوزادان مير و مرگ شدت ،)6(سرانه ملي درآمد ،)14(زندگي به اميد ،)15(

. دش اعمال رويه همين نيز) 13(مدرسه در نام ثبت ميانگين و) 14 (مسكن مالكيت ضـرب متغيـر هر شدة تبيين پراكنش مقدار در عامل هر پراكنش درصد آخر، مرحلة در. كـرد محاسـبه را متغير هر وزن توان مي ترتيب اين به شود؛ مي استاندارد 100 عدد با و شده

. دهد مي نشان را اجتماعي رفاه متغيرهاي وزن زير جدول

هاي اصلي روش تحليل مؤلفه با اجتماعي رفاه شاخص بيانگرهاي وزن. 4 جدول )درصد(وزن اجتماعي رفاه شاخص بيانگرهاي 5/14 اجتماعي تأمين بيمة پوشش

5/13 باسوادي ميزان 5/13 زندگي به اميد

5/13 مسكن ميانگين مالكيت 5/13 مير نوزادان و مرگ شدت

13 مدرسه در نام ميانگين ثبت 5/6 سرانه ملي درآمد

4 بيكاري شدت 4 تورم نرخ 4 جيني ضريب

درصد100 جمع

1. Nicoletti

Dow

nloa

ded

from

ref

ahj.u

swr.

ac.ir

at 1

7:12

+03

30 o

n F

riday

Jan

uary

17t

h 20

20

تخمين شاخص تركيبي رفاه اجتماعي براي شرايط ايران

21

5/14(اجتمـاعي تـأمين بيمة پوشش بيانگر به مربوط وزن بيشترين باال، جدول اساس بر 4 (جينـي ضريب و تورم نرخ بيكاري و شدت بيانگرهاي به مربوط وزن كمترين و) درصد .است) درصد

رفـاه كـل امتيـاز ستنخ تا شد خواسته دلفي اعضاي از دلفي، دوم دور در .دوم روش بـين را 100 دهنـد، مي مؤلفه هر به كه ارزشي با متناسب و بگيرند نظر در 100 را اجتماعي

رفـاه منتخب ابعاد شده، كسب امتيازات ميانگين از استفاده با ترتيب، اين به كنند؛ توزيع ها آن و دجهبو تخصيص فرايند در شده كسب نمرات ميانگين زير، جدول. شد مشخص اجتماعي .دهد مي نشان را ها آن وزني درصد همچنين

.بودجه تخصيص فرايند روش با اجتماعي رفاه ابعاد دهي وزن. 5 جدول وزن امتيازات ميانگين اجتماعي رفاه ابعاد

19 52/9 اشتغال 5/18 30/9 اقتصاد

5/17 76/8 ي اجتماعتأمين 5/16 42/8 سالمت 15 45/7 آموزش 5/13 65/6 مسكن

درصد100 10/50 معج

دريافـت مـشابهي تقريبـاً هـاي وزن اجتمـاعي رفـاه مختلف ابعاد باال، جدول براساس دريافـت اجتمـاعي رفـاه ابعـاد سـاير از بيـشتر وزنـي اقتصاد، و اشتغال حال، اين كند؛ با مي .كند مي

از حاضـر، ةمطالع در قبل، مراحل در بيانگرها كردن استاندارد به توجه با: بيانگرها تجميع سـه با اجتماعي، رفاه شاخص بيانگرهاي تجميع ادامه، در. شد استفاده خطي تجميع روش : شود مي ارائه مساوي دهي وزن و بودجه تخصيص فرايند عاملي و تحليل روش

Dow

nloa

ded

from

ref

ahj.u

swr.

ac.ir

at 1

7:12

+03

30 o

n F

riday

Jan

uary

17t

h 20

20

52 شماره ، چهاردهم اجتماعي، سالرفاهپژوهشي ـ نامة علمي فصل

22

براسـاس دهـي وزن روش، ايـن در: اصلي هاي مؤلفه تحليل روشبه دهي وزن با تجميع .1 شاخص بنابراين شود؛ مي انجام مختلف بيانگرهاي) عاملي بارهاي مربع(تعيين ضريب

: است اجتماعي رفاه مختلف بيانگرهاي از تابعي اجتماعي، رفاهSWI= f (GDP, Gini*, Inf*, Ins, LEB, IMR*, Lit, Enr, Hou, Une*)

: فرمول اين در = SWI اجتماعي رفاه شاخص

GDP =سرانه ملي درآمد بيانگر Gini* =مجدد آن استفاده شده استكدگذاري شكل: جيني يبضر بيانگر .

Inf* =مجدد آن استفاده شده استكدگذاري شكل: تورم نرخ بيانگر . Ins =ي اجتماعتأمين يمة پوشش بيانگرب

LEB =زندگي به اميد بيانگر IMR* =مجدد آن استفاده شده استكدگذاري شكل: مير نوزادان و مرگشدت يانگرب .

Lit =ي باسوادسطح يانگرب Enr =نام در مدرسه ثبتميانگين يانگرب

Hou =مسكن مالكيت ميانگين بيانگر Une* =مجدد آن استفاده شده استكدگذاري شكل: بيكاري شدت بيانگر .

: شود ي متعريف زير صورت به يران اي شاخص رفاه اجتماعي شكل جبريب،ترت ينا بهSWI= a1 [ZGDP] + a2 [ZGini*] + a3 [ZInf*] + a4 [ZIns] + a5 [ZLEB] +

a6 [ZIMR*] + a7 [ZLit] + a8 [ZEnr] + a9 [ZHou] + a10 [ZUne*]

ي شـاخص رفـاه اجتمـاع بيانگرهـاي از يـك هر به يافته اختصاص وزن ها ai آن، در كه شاخص امتياز ،ها ai يجا به 10 ة از جدول شمار آمده دست به هاي وزنگذاري جاي با. است در) SWI(متغيـري اجتمـاعي رفـاه شـاخص ترتيـب، ايـن بـه .آمـد دست ه ب اجتماعي رفاه

هـاي سـال بـراي SPSS افـزار نـرم بـا آن هـاي داده سـپس و شـد تعريف ها داده مجموعة

Dow

nloa

ded

from

ref

ahj.u

swr.

ac.ir

at 1

7:12

+03

30 o

n F

riday

Jan

uary

17t

h 20

20

تخمين شاخص تركيبي رفاه اجتماعي براي شرايط ايران

23

بـراي را اجتمـاعي رفـاه شـاخص طـولي رونـد زيـر نمودار. گرديد محاسبه 1390تا1347 ).2شمارة نمودار(دهد مي نشان مطالعه هاي سال

وزن براساس تجميع روش، اين در: بودجه تخصيص فرايند روشبه دهي وزن با تجميع .2 اجتمـاعي رفـاه شـاخص روش، اين در بنابراين يابد؛ مي تخصيص اجتماعي رفاه ابعاد : است اجتماعي رفاه مختلف ابعاد از تابعي

SWI= f (E, C, S, H, D, O) كن مـس O آموزش و D سالمت، H ي، اجتماع تأمين S ، اقتصاد C ، اشتغال E آن، در كه : شود ي متعريف زير صورت به يران اي شاخص رفاه اجتماعي شكل جبريبترت دين باست؛

SWI= a1E + a2C+ a3S + a4H + a5D + a6O بـا . اسـت اجتمـاعي رفـاه ابعـاد از هريـك بـه يافتـه اختـصاص وزن هـا ai آن، در كه رفـاه شـاخص امتيـاز ،ها ai يجا به ،11 ة از جدول شمار آمده دست به هاي وزنگذاري جاي

زيـر صـورت بـه يـران ا ي شاخص رفاه اجتماع يي شكل نها درنهايت .آمددست به اجتماعي : شد تدوين

SWI=a1[ZUne*]+a2[ZGDP+ZGini*+ZInf*]+a3[ZIns] +a4[ZLEB+ZIMR*] +a5[ZLit+ZEnr] +a6[ZHou]

رفـاه مختلـف بيانگرهـاي سـاس برا دهي وزن روش، اين در: مساوي دهي وزن با تجميع .3 از تـابعي اجتمـاعي رفـاه شـاخص روش، ايـن در بنـابراين شـود؛ مـي انجام اجتماعي : است اجتماعي رفاه مختلف بيانگرهاي

SWI= a1 [ZGDP] + a2 [ZGini*] + a3 [ZInf*] + a4 [ZIns] + a5 [ZLEB] + a6 [ZIMR*] + a7 [ZLit] + a8 [ZEnr] + a9 [ZHou] + a10 [ZUne*]

. اسـت ي شاخص رفاه اجتمـاع بيانگرهاي از هريك به يافته اختصاص وزن ها ai آن، در كهai طـولي رونـد 2 نمـودار . اسـت درصد 10/0 معادل و برابر است همديگر با روش اين در ها

.دهد مي نشان اخير سال 44 براي متفاوت دهي وزن روش سه با را اجتماعي رفاه شاخص

Dow

nloa

ded

from

ref

ahj.u

swr.

ac.ir

at 1

7:12

+03

30 o

n F

riday

Jan

uary

17t

h 20

20

52 شماره ، چهاردهم اجتماعي، سالرفاهپژوهشي ـ نامة علمي فصل

24

.متفاوت دهي وزن روش سه با 1390تا1347 ازايران اجتماعي رفاه تركيبي شاخصروند . 2 نمودار

EW، برابر دهي وزن.

PCA، اصلي هاي مؤلفه تحليل براساس دهي وزن.

BAP، بودجه تخصيص فرايند براساس دهي وزن.

،دهـي وزن روش سـه هـر بـا اجتمـاعي رفاه شاخص تغييرات شود، مي مالحظه طوركه همان روش دو از بيـشتري تغييـرات مـساوي، دهي وزن روش با شاخص اما دارد؛ مشابه اًتقريب الگويي دورة طي اجتماعي رفاه شاخص مقدار بيشترين باال، نمودار براساس .دهد مي نشان ديگر دهي وزن

بـودن طـوالني به توجه با .است 1368 سال به مربوط مقدار، كمترين و 1351سال به مربوط بررسي، شـيب طـوركلي بـه امـا است، داشته بسياري فرودهاي فرازو اجتماعي رفاه شاخص بررسي، دورة

. است بوده افزايشي آن از بعد و كاهشي دوره، اواسط تا شاخص هاي سال براي اجتماعي، رفاه تركيبي شاخص در را كشور رتبة زير جدول اين، بر عالوه

ترتيب به 1369 و 1370 و 1368 هاي سال جدول، اين براساس. دهد مي نشان 1390تا1347 نيـز 1348 و 1347 و 1351 هـاي سـال و داشـته اجتماعي رفاه شاخص در رتبه را كمترين

).6 جدول ( است رتبه را داشته بيشترين ترتيب به

Dow

nloa

ded

from

ref

ahj.u

swr.

ac.ir

at 1

7:12

+03

30 o

n F

riday

Jan

uary

17t

h 20

20

تخمين شاخص تركيبي رفاه اجتماعي براي شرايط ايران

25

.1390تا1347 هاي سال در كشور اجتماعي رفاه تركيبي شاخص رتبة و امتياز. 6 جدول سال خصشا امتياز رتبه سال شاخص امتياز رتبه42 19/4 1369 2 71/14 1347 43 85/3 1370 3 93/13 1348 38 25/5 1371 4 93/13 1349 40 81/4 1372 6 25/13 1350 29 27/6 1373 1 96/14 1351 21 8/7 1374 10 92/10 1352 23 31/7 1375 14 19/9 1353 34 03/6 1376 11 28/10 1354 31 16/6 1377 20 87/7 1355 24 29/7 1378 13 09/10 1356 17 33/8 1379 25 18/7 1357 16 47/8 1380 26 7 1358 28 65/6 1381 30 26/6 1359 32 09/6 1382 22 59/7 1360 19 94/7 1383 36 97/5 1361 18 19/8 1384 35 01/6 1362 15 99/8 1385 37 8/5 1363 12 22/10 1386 27 69/6 1364 8 85/11 1387 33 04/6 1365 9 44/11 1388 39 94/4 1366 7 22/13 1389 41 74/4 1367 5 42/13 1390 44 13/3 1368

Dow

nloa

ded

from

ref

ahj.u

swr.

ac.ir

at 1

7:12

+03

30 o

n F

riday

Jan

uary

17t

h 20

20

52 شماره ، چهاردهم اجتماعي، سالرفاهپژوهشي ـ نامة علمي فصل

26

هفـت از اجتمـاعي، رفـاه تركيبـي شـاخص حـساسيت آزمون براي :حساسيت تحليل راست به چپ از وزني، جدول در ابعاد گرفتن قرار ترتيب. شده است استفاده وزني جدول

ايـن بـه مـسكن؛ و آموزش، سالمت، اجتماعي، تأمين اقتصاد، ،اشتغال: است به اين صورت رفـاه شـاخص در. آمـد دسـت به مختلف هاي وزن با اجتماعي رفاه شاخص هفت ترتيب،

دو اجتمـاعي رفـاه شـاخص در دارنـد؛ برابـري وزن ابعـاد تمـامي ) SWI1(يك اجتماعي)SWI2( عد جز به است، مساوي ابعاد تمامي وزندارد بيشتر وزني كه اشتغال ب)در ؛)25/0

در اقتـصاد؛ بعـد جز به است، مساوي ابعاد تمامي وزن) SWI3( سه اجتماعي رفاه شاخص تـأمين بعـد جـز بـه اسـت، مساوي ابعاد تمامي وزن )SWI4( چهار اجتماعي رفاه شاخص بعد جز به است، مساوي ابعاد تمامي وزن) SWI5( پنج اجتماعي رفاه شاخص در اجتماعي؛

جـز بـه اسـت، مساوي ابعاد تمامي وزن) SWI6( شش اجتماعي رفاه شاخص در مت؛سال اسـت، مساوي ابعاد تمامي نيز وزن )SWI7( هفت اجتماعي رفاه شاخص در آموزش؛ بعد ).7جدول (مسكن بعد جز به

.ايران اجتماعي رفاه تركيبي شاخص حساسيت تحليل آزمون نتايج. 7 جدول گ رشد شاخصدرصد آهن جدول وزني شاخصSWI1 [1/6, 1/6, 1/6, 1/6, 1/6, 1/6] 35/15 SWI2 [.25, .15, .15, .15, .15, .15] 15/14 SWI3 [.15, .25, .15, .15, .15, .15] 20/16 SWI4 [.15, .15, .25, .15, .15, .15] 50/15 SWI5 [.15, .15, .15, .25, .15, .15] 57/15 SWI6 [.15, .15, .15, .15, .25, .15] 20/15 SWI7 [.15, .15, .15, .15, .15, .25] 50/15

اقتـصاد، بعـد بـه بيـشتر وزن اختـصاص كه دهد مي نشان ها يافته باال، جدول براساس ديگـر، بيـان بـه دهـد؛ مـي افزايش ابعاد ساير از بيشتر را اجتماعي رفاه شاخص رشد آهنگ

. است ابعاد يرسا از تر حساس بعد، اين در اجتماعي رفاه شاخص

Dow

nloa

ded

from

ref

ahj.u

swr.

ac.ir

at 1

7:12

+03

30 o

n F

riday

Jan

uary

17t

h 20

20

تخمين شاخص تركيبي رفاه اجتماعي براي شرايط ايران

27

با كه كند مي گيري اندازه را مفاهيمي اغلب تركيبي، هاي شاخص :متغيرها ساير با ارتباط رفـاه تركيبي شاخص مثال، براي مرتبطاست؛ ديگري شدة شناخته و پذير سنجش هاي پديده

).3نمودار (كرد مقايسه اقتصادي رفاه شاخص و سن رفاه شاخص با توان مي را اجتماعي

يكديگر، با اجتماعي رفاه تركيبي شاخص و سن شاخص و اقتصادي رفاه هايشاخص مقايسة. 3 ارنمود .1382تا1368 هاي سال در

.)1368=1(پايه سال براساس استاندارسازي *

سـه طـول در اقتـصادي، رفـاه شاخص و سن رفاه هاي شاخص باال، نمودار براساس

هـم بر تقريباً ها آن نمودار و است نكرده دانيچن تغيير 1382تا1368 يعني توسعه، برنامة بيـشتر، بيانگرهاي و ابعاد داشتن دليل به اجتماعي، رفاه تركيبي شاخص اما است؛ مماس

اجتماعي، رفاه شاخص براساس. دهد مي نشان بيشتري دقت با را اجتماعي رفاه تغييرات و 1380 هـاي سال به مربوط ترتيب به شده، هاي بررسي دوره در عملكرد بدترين و بهترين .است 1368

Dow

nloa

ded

from

ref

ahj.u

swr.

ac.ir

at 1

7:12

+03

30 o

n F

riday

Jan

uary

17t

h 20

20

52 شماره ، چهاردهم اجتماعي، سالرفاهپژوهشي ـ نامة علمي فصل

28

بحث دلفـي، نخـست مرحلـة در بعـد 23 از بـيش پيـشنهاد و اسـت گسترده مفهومي اجتماعي رفاه همچون هايي مقوله با را اجتماعي رفاه) 2001( 1فيتزپاتريك. است مفهومي تنوع اين دهندة نشان

آنـيم سزاوار آنچه كسب جيحات و تر و نيازها سركوب يا ارضا امنيت، ميزان طوالني، شادكامي عينـي طـور بـه كه بدانيم اي مقوله را رفاه اينكه جاي به. داند مي مرتبط ديگران، با خود مقايسة و

هـاي جنبـه زيـرا باشيم؛ داشته نظر در نيز آن را ذهني هاي جنبه اهميت بايد شود، مي گيري اندازه امنيـت، آمـوزش، سالمتي، با تنها نه ما رفاه اينبنابر. است گذارتأثير زيستي به از ما درك بر اخير

اين ذهني معناي با درك بلكه دارد، رابطه خوب زندگي براي كافي منافع و پول مناسب، مسكن ). 2007 ،2تيلور(يابد مي اساسي پيوندي نيز عوامل به اول بعد شش كه طوري به است؛ داشته را امتياز عيني بيشترين ابعاد حاضر، مطالعة در نظـر بـه . يافته است اختصاص مسكن و بهداشت آموزش، اقتصاد، اجتماعي، تأمين اشتغال،

ايـن در ايـران، در اوليـه نيازهـاي ناكافي تأمين و اندك يافتگي توسعه وضعيت كه رسد مي نيازهـاي تـأمين بـا نيازهـا، مراتـب سلـسله مطـابق . اسـت داشـته اساسـي نقـشي انتخاب

اي جامعـه اگر و يافت دست از نيازهاي اوليه فراتر مراتبي به انتو مي كه است فيزيولوژيك و هاي غيرعيني فراتر، يعني نياز نيازهاي به دستيابي باشد، مانده متوقف نيازها اين تأمين در

. نيست ممكن غيرمادي، رفاه بيانگر ترين مهم بيكاري و بعد ترين مهم اشتغال اجتماعي، رفاه منتخب ابعاد بين در

بـوده درصـد 7/11 معـادل 2008 سـال در ايـران آمار بيكاري . است شده معرفي ماعياجت كـار موضوع اهميت بيان در. شود مي محسوب نسبتاً كالني رقم كه) UNDP ،2009(است و توليدي درآمدي و منظر سه واجد اجتماعي و فردي جنبة از را اشتغال آمارتياسن انساني، ). 1996، سن(داند مي هويتي

1. Fitzpatrick 2. Taylor

Dow

nloa

ded

from

ref

ahj.u

swr.

ac.ir

at 1

7:12

+03

30 o

n F

riday

Jan

uary

17t

h 20

20

تخمين شاخص تركيبي رفاه اجتماعي براي شرايط ايران

29

مـسكن و اقتـصاد اجتمـاعي و تـأمين هاي مؤلفه لحاظ به ايران، اجتماعي رفاه اخصش اجتمـاعي، بـا تـأمين بيمـة پوشـش مثـال، براي كه طوري ندارد؛ به مناسبي چندان وضعيت مالكيـت ميـانگين ،)1390 اجتماعي، تأمين سازمان( درصد 40 حدود تبعي، افراد احتساب ايـران، مركـزي بانك( 393/0 جيني ضريب ،)1390 ايران، مركزي بانك( درصد 66 مسكن گفتنـي اسـت وضـعيت .اسـت ) 1392 ايران، مركزي بانك (درصد 36 تورم نرخ و )1388 ميـانگين مثال، براي كه طوري به است؛ تر آموزش مناسب و سالمت هاي شاخص در كشور،

سـال 73 زنـدگي، هب اميد ،)1388 ايران، آمار مركز (درصد 88 سال، 6 باالي افراد باسوادي زنـده تولـد 1000 هر در نفر، 10/21 مير نوزادان، و مرگ شدت و) 1389 بهداشت، وزارت( .است) 1389 بهداشت، وزارت(

بعـد بـه شاخص اين كه داد نشان اجتماعي رفاه شاخص حساسيت تحليل اين، بر عالوه ارتقـاي براي شود مي نهادپيش بنابراين، است؛ اجتماعي رفاه ابعاد ساير از تر حساس اقتصاد،

منظـور، بـدين . شـود اقتـصادي مـنظم و بلندمدت هاي برنامه به ويژه توجهي شاخص، اين بايـد بـه همچنـين . كـرد استفاده پول المللي بين صندوق پيشنهادهاي و ها برنامه از توان مي

ميـانگين و مسكن اجارة و بها افزايش تورم و نرخ افزايش مانند اقتصادي، شديد هاي تكانه اقـشار مقـاطع، ايـن در كـه طـوري بـه داد؛ نـشان مناسـب واكـنش اخيـر هاي سال بيكاري .خاصي دريافت كنند اقتصادي اجتماعي هاي حمايت ثابت درآمد با افراد و پذير آسيب رفـاه شـاخص و سـن رفـاه شاخص اجتماعي و رفاه تركيبي شاخص مقايسة عالوه، به

برنامـة سـه طـول در اقتـصادي، رفـاه شـاخص و سن رفاه شاخص كه داد نشان اقتصادي هـم بـر تقريبـاً آن نمـودار و است نكرده چنداني تغيير 1382تا1368از سال يعني توسعه، داشـتن دليـل به مطالعه، اين جديد شاخص اجتماعي، رفاه تركيبي شاخص اما است؛ مماس .دهد مي نشان بهتر را اجتماعي رفاه تغييرات تر، متنوع و بيشتر بيانگرهاي و ابعاد باعـث كـه سياسـتي هرگونـه گرفت نتيجه توان مي اجتماعي، بيانگرهاي رويكرد به توجه با

خواهـد اجتمـاعي رفـاه تغييـرات در مـؤثر نقـشي شود، اجتماعي بيانگرهاي كاهش يا افزايش

Dow

nloa

ded

from

ref

ahj.u

swr.

ac.ir

at 1

7:12

+03

30 o

n F

riday

Jan

uary

17t

h 20

20

52 شماره ، چهاردهم اجتماعي، سالرفاهپژوهشي ـ نامة علمي فصل

30

اين حيث از را اجتماعي رفاه تحوالت اجرايي، هاي سياست در همة بايد دولت بنابراين، داشت؛ بهينـة بازتوزيع منظور به مالياتي نظام اصالح لزوم زمينه، دراين. دهد قرار مدنظر دقت به بيانگرها در... و ها تعاوني فعاليت گسترش ها، يارانه هدفمندسازي اجتماعي، تأمين نظام ثروت، و درآمد نابرابر توزيع ده،فزاين بيكاري وجود. خواهد داشت اساسي نقشي جامعه، اجتماعي رفاه افزايش مبـين ... و انـساني و مـادي هـاي سـرمايه و منـابع اتـالف كـار، نيروي اندك وري بهره درآمد، .است بهينه اجتماعي رفاه به جامعه نيافتن دست نتيجه در و ناچيز يافتگي توسعه

و سـرانه درآمـد بر غيرمستقيم، يا مستقيم طور به يادشده، سياستي هاي توصيه از هريك فراوانـي تـأثير جامعـه اجتمـاعي رفـاه بر عامل دو اين است، مؤثر جامعه اجتماعي عدالت

افـزايش و بـازتوزيعي هـاي سياسـت كه دهد مي نشان مختلف كشورهاي تجربة. گذارد مي لـيكن اسـت؛ مـؤثر اجتماعي رفاه افزايش و يافتگي توسعه به نيل در زمان هم طور به درآمد، آن رسد، مي نظر به مسلم آنچه .خير يا خواهد بود مؤثر نيز راناي در ها سياست اين ديد بايد و كند مي تجربه جامعه هر در را كندي روند يافتگي، توسعه مانند نيز اجتماعي رفاه كه است

داشـت؛ جامعـه رفـاه در را شگرف تغييري انتظار توان نمي مدت، كوتاه برنامة و سياست با و اي رويـه ثبـات البتـه و مؤثر بلندمدت و مدت ميان ومدت كوتاه هاي سياست با بايد بلكه

.كـرد آمـاده بيـشتر اجتمـاعي رفـاه بـه نيـل بـراي را جامعـه مختلـف، هاي دولت اجرايي و زمانمنـد هـاي ريـزي برنامـه هـدف، ايـن بـه رسـيدن بـراي اوليـه اصول از ترتيب بدين .تاس مدت بلند در ها برنامه اين اجراي به ها بخش همة داشتن تعهد علـت بـه ايـران، اجتمـاعي رفـاه تركيبـي شاخص كه گرفت نتيجه توان مي طوركلي، به بـه كلـي، و جزئـي هـاي تحليـل امكـان و اجتمـاعي رفـاه بـر مـؤثر مختلف ابعاد پوشش بـر اجتماعي هاي سياست آثار بررسي با و كند مي كمك اجتماعي رفاه تر واقعي گيري اندازه انتظـار . دهـد مـي يـاري مناسـب هاي گيري تصميم در را دولت مختلف حيات جامعه، ابعاد امكـان ايـران، اجتمـاعي رفـاه بـومي شـاخص ساخت درزمينة پژوهش، اين نتايج رود مي

.سازد را ميسر اجتماعي رفاه هاي برنامه و ها سياست مستمر پايش و ارزيابي

Dow

nloa

ded

from

ref

ahj.u

swr.

ac.ir

at 1

7:12

+03

30 o

n F

riday

Jan

uary

17t

h 20

20

References و مĤخذمنابع

31

- Bandura R. (2006), A Survey of Composite Indices Measuring Country Performance: 2006 Update, United Nations Development Programme - Office of Development Studies, available at http://www.the new public finance .org.

- Dalkey N. & Helmer O. (1963) an Experiment Application of the Delphi Method to the Use of Experts, Managements Science 9, No.3.

- Daly, H. (1996), Beyond Growth: The Economics of Sustainable Development, Boston, Beacon Press.

- Daly, H. E., & Cobb, J. B. (1989). For the common good: Redirecting the economy toward community, the environment and a sustainable future. Boston: Beacon Press.

- De vaus, D. (2002) Surveys in Social Research (Social Research Today). London. Routledge. Fifth edition. ISBN 0-415-26857-5.

- Doyal, L., & Gough, I. (1994). Teorı´a de las necesidades humanas. Barcelona: Icaria.

- Drewnowski, J. (1972). Social Indicators and welfare measurement: Remarks on methodology. In N. Baster (Ed.), op. cit. Measuring Development, London, p. 77.

- Falkingham, J., Klugman, J., Marnie, S., & Micklewright, J. (Eds.). (1997). Household Welfare in Central Asia. New York: St. Martin’s Press.

- Fasolo M and Galetto E (2011). A Pragmatic approach to evaluate alternative indicators to GDP. Qual Quant. DOI: 10.1007/s11135-011-9537-7.

- Fitzpatrick, T. (2001), Welfare Theory: an introduction, Basingstoke: Palgrave Macmillan.

- Hosseini M (2011) A Composite Measurement of Economic Well-being in Iran. Australian Journal of Basic and Applied Sciences, 5(5): 1346-1355, 2011 ISSN 1991-8178.

- Legatume prosperity index (2012). An enquiry into global wealth and well-being. www.prosperity.com

- Noll, H.-H. (2002). Social indicators and quality of life research: Background, achievements and current trends. In N. Genov (Ed.), Advances in sociological knowledge over half a century. Paris: International Social Science Council.

- OECD (2008) Handbook on constructing composite indicators: Methodology and user Gude. Paris. ISBN 978-92-64-04345-9.

- Osberg Lars & Andrew Sharpe (1999) an index of Economic well-being for Canada and United States. Paper presented to the annual metting of the American Economic Assocaition, New York. Janury 3-5. Posted at www.csls.ca.

- Salzman, J. (2003). Methodology Issues Encountered in the

Dow

nloa

ded

from

ref

ahj.u

swr.

ac.ir

at 1

7:12

+03

30 o

n F

riday

Jan

uary

17t

h 20

20

References و مĤخذمنابع

32

Constructing of Indices of Economic and Social Well-being. Paper presented at the annual meeting of the Canadian economics association, Carleton University, Ottawa, Ontario, may 30-june1.

- Sen, A. (1977a), on weights & measures: Information constraints in social welfare analysis, Econometrica, No.7, 1539-1572.Sen, Amartya. (1996), Employment, Institutions and Technology: Some policy Issues, International Labour Review 135/3-4.

- Sen, Amartya. (1997b), Inequality, Unemployment and Contemporary Europe, International Labour Review 136/2.

- Stiglitz-Sen-Fitoussi (2009) Report by the commission on the measurement of economic performance and social progress. Resource document: http://www.stiglitz-sen-fitoussi.fr/documents/rapport_anglais .pdf.Accessed November 2009.

- Taylor, G. (2007), Ideology and Welfare. Basingstoke: Palgrave Macmillan.

- UNDP (1990-2012) Human Development Report 1990. New York: Oxford University press.

- World Bank. (2001). Informe sobre el desarrollo mundial 2000/2001. Lucha contra la pobreza. Madrid: Mundi-Prensa.

- Zarzosa E. Somariba A. (2012), An Assessment of Social welfare in Spain: territorial analysis using a Synthetic welfare Indicator. Soc Indic Res.DOI: 10.1007/s11205-012-0005-0.

- Estimation social welfare in Iran using new composite index.

Dow

nloa

ded

from

ref

ahj.u

swr.

ac.ir

at 1

7:12

+03

30 o

n F

riday

Jan

uary

17t

h 20

20