yaamın kökeni ve prekambriyen evrimikisi.deu.edu.tr/asli.memisoglu/evrim/10-yaşamın...
TRANSCRIPT
![Page 1: Yaamın Kökeni ve Prekambriyen Evrimikisi.deu.edu.tr/asli.memisoglu/Evrim/10-Yaşamın başlangıcı ve... · Ökarya, bir bakteri ve bir arkeanın birlemesinden oluúmuútur. 3](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022020105/5c9b387a09d3f215738b76e7/html5/thumbnails/1.jpg)
Yaşamın Kökeni ve
Prekambriyen EvrimiAslı Sade Memişoğlu
1
![Page 2: Yaamın Kökeni ve Prekambriyen Evrimikisi.deu.edu.tr/asli.memisoglu/Evrim/10-Yaşamın başlangıcı ve... · Ökarya, bir bakteri ve bir arkeanın birlemesinden oluúmuútur. 3](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022020105/5c9b387a09d3f215738b76e7/html5/thumbnails/2.jpg)
Başlıklar
• Yaşayan ilk şey ne idi?
• Nereden gelmişti?
• Bugünkü canlıların son ortak atası ne idi ve
ne zaman yaşadı?
• Yaşam ağacının şekli nasıldır?
• Son ortak atanın türevleri günümüz yaşam
formlarına nasıl evrimleşti?
2
![Page 3: Yaamın Kökeni ve Prekambriyen Evrimikisi.deu.edu.tr/asli.memisoglu/Evrim/10-Yaşamın başlangıcı ve... · Ökarya, bir bakteri ve bir arkeanın birlemesinden oluúmuútur. 3](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022020105/5c9b387a09d3f215738b76e7/html5/thumbnails/3.jpg)
1. Yaşayan ilk şey ne idi?
• Dünyanın yaşı 4-4.6 milyar yıl
• Yaşam aşağı yukarı 4 milyar yıl
3
![Page 4: Yaamın Kökeni ve Prekambriyen Evrimikisi.deu.edu.tr/asli.memisoglu/Evrim/10-Yaşamın başlangıcı ve... · Ökarya, bir bakteri ve bir arkeanın birlemesinden oluúmuútur. 3](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022020105/5c9b387a09d3f215738b76e7/html5/thumbnails/4.jpg)
1. Yaşayan ilk şey ne idi?• İlkin form = yaşayan ilk şey (IDA)
• LUCA = yaşayan tüm organizmaların son ortak atası
• Değişime açıktır
– LUCA tek bir tür olmak zorunda değil: kendi aralarında
üreyen formlar birliği olabilir
4
İlk yaşayan şey;
İlkin form;
IDA
Yokolmuş
soyhatları
Yaşayan
organizmalar
Tüm yaşayan organizmaların son ortak
atası; LUCA
Son evrensel ortak ata; senata
![Page 5: Yaamın Kökeni ve Prekambriyen Evrimikisi.deu.edu.tr/asli.memisoglu/Evrim/10-Yaşamın başlangıcı ve... · Ökarya, bir bakteri ve bir arkeanın birlemesinden oluúmuútur. 3](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022020105/5c9b387a09d3f215738b76e7/html5/thumbnails/5.jpg)
• 1989 Nobel ödülü: Ribozimlerin keşfi
– Nükleik asit bağlarını kıran ve yeniden oluşturan
enzim.
– Bu enzimler protein değil RNA yapısındaydı!!!
– Yaşam önce DNA’yı mı proteinleri mi kazandı?
– Proteinler kendi başlarına çoğalamaz, bilgi
depolayamaz
– DNA hücresel iş yapamaz
• RNA her iki işi de yapabilir – RNA dünyası
hipotezi5
1. Yaşayan ilk şey ne idi?
![Page 6: Yaamın Kökeni ve Prekambriyen Evrimikisi.deu.edu.tr/asli.memisoglu/Evrim/10-Yaşamın başlangıcı ve... · Ökarya, bir bakteri ve bir arkeanın birlemesinden oluúmuútur. 3](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022020105/5c9b387a09d3f215738b76e7/html5/thumbnails/6.jpg)
6
RibozimSubstrat
Substrat
Ribozim
![Page 7: Yaamın Kökeni ve Prekambriyen Evrimikisi.deu.edu.tr/asli.memisoglu/Evrim/10-Yaşamın başlangıcı ve... · Ökarya, bir bakteri ve bir arkeanın birlemesinden oluúmuútur. 3](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022020105/5c9b387a09d3f215738b76e7/html5/thumbnails/7.jpg)
• Yaşayan tüm organizmalar bir genotip ve fenotipi birlikte
barındırır
– Bilginin saklanması, aktarılması ve ifade edilmesi
• Canlılar evrimleşir – Ribozim bunu yapabiliyor
• Ribozom rRNA’dan oluşur ve temel katalitik işlev RNA’ya
bağlıdır
• ATP, GTP temel enerji – ribonükleosit trifosfat
• NAD, FAD – nikotin/flavin adenin dinükleotid
• Hepsi RNA kaynaklı
7
1.1 Yaşamın tanımı
![Page 8: Yaamın Kökeni ve Prekambriyen Evrimikisi.deu.edu.tr/asli.memisoglu/Evrim/10-Yaşamın başlangıcı ve... · Ökarya, bir bakteri ve bir arkeanın birlemesinden oluúmuútur. 3](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022020105/5c9b387a09d3f215738b76e7/html5/thumbnails/8.jpg)
1.2 RNA evrimleşir mi?
• Deneyler sonucu: katalitik RNA
moleküllerinin popülasyonları çeşitlilik
göstermektedir.
• Bu çeşitlilik kalıtsaldır
• Çevre koşullarına göre bazıları seçilir
8
![Page 9: Yaamın Kökeni ve Prekambriyen Evrimikisi.deu.edu.tr/asli.memisoglu/Evrim/10-Yaşamın başlangıcı ve... · Ökarya, bir bakteri ve bir arkeanın birlemesinden oluúmuútur. 3](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022020105/5c9b387a09d3f215738b76e7/html5/thumbnails/9.jpg)
• Tetrahymena ribozimleri test tüpü evrim sonuçları
• Evrimleşen RNA popülasyonlarında genotipik değişimler
9
![Page 10: Yaamın Kökeni ve Prekambriyen Evrimikisi.deu.edu.tr/asli.memisoglu/Evrim/10-Yaşamın başlangıcı ve... · Ökarya, bir bakteri ve bir arkeanın birlemesinden oluúmuútur. 3](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022020105/5c9b387a09d3f215738b76e7/html5/thumbnails/10.jpg)
1.3 Kendini çoğaltma
• Ribozimler diğer enzimlerin yardımı
olmaksızın kendilerini eşleyememektedir.
• Araştırmacılar seçici eşleştirme yöntemiyle
kendini eşleyebilen RNA elde etmeye çok
yaklaşmışlardır.
• Henüz elde edilen ribozimler RNA kalıbını
çoğaltabilmekte fakat kendini tamamen
eşleyememektedir
10
![Page 11: Yaamın Kökeni ve Prekambriyen Evrimikisi.deu.edu.tr/asli.memisoglu/Evrim/10-Yaşamın başlangıcı ve... · Ökarya, bir bakteri ve bir arkeanın birlemesinden oluúmuútur. 3](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022020105/5c9b387a09d3f215738b76e7/html5/thumbnails/11.jpg)
2. Yaşayan ilk şey nereden geldi?
• Abiyotik ortamda herhangi bir RNA dizisi
nasıl ortaya çıktı?
• Abiyotik ortamda RNA oluşturmak zordur
• Muhtemelen RNA’dan önce daha ilkel bir
kimyasal sistem vardı
• Yaşamı oluşturan maddeler nereden
gelmektedir?
11
![Page 12: Yaamın Kökeni ve Prekambriyen Evrimikisi.deu.edu.tr/asli.memisoglu/Evrim/10-Yaşamın başlangıcı ve... · Ökarya, bir bakteri ve bir arkeanın birlemesinden oluúmuútur. 3](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022020105/5c9b387a09d3f215738b76e7/html5/thumbnails/12.jpg)
• Murchison meteoriti: 1969 Avustralya
• Kayaların iç kısımlarında organik moleküllerin
varlığı – özellikle amino asitler
– Organik moleküller önce uzayda mı şekillendi?
• Yerkürede bu moleküllerin
oluşumu mümkün müdür?
– 4 milyar yıl önceki
koşullar nasıldı?
- Tartışmalı
12
2. Yaşayan ilk şey nereden geldi?
![Page 13: Yaamın Kökeni ve Prekambriyen Evrimikisi.deu.edu.tr/asli.memisoglu/Evrim/10-Yaşamın başlangıcı ve... · Ökarya, bir bakteri ve bir arkeanın birlemesinden oluúmuútur. 3](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022020105/5c9b387a09d3f215738b76e7/html5/thumbnails/13.jpg)
2.1 Oparin-Haldane modeli
• Basit organik moleküller yerküre üzerinde şekillenmiş olabilir
• Başlangıç koşulları tekrar oluşturulmaya çalışılmaktadır
1. İnorganik maddelerden basit organik moleküllerin
şekillenmesi
2. Polimerizasyon
3. Hücre zarı gibi biyolojik yapıların oluşumu
– Bu modeli pek çok bilim adamı desteklemektedir
– Deneylerde basit organik moleküller inorganik
maddelerden sentezlenmiştir
– Fakat deneyler basit organik moleküllerin sentezi
aşamasında kalmaktadır
13
![Page 14: Yaamın Kökeni ve Prekambriyen Evrimikisi.deu.edu.tr/asli.memisoglu/Evrim/10-Yaşamın başlangıcı ve... · Ökarya, bir bakteri ve bir arkeanın birlemesinden oluúmuútur. 3](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022020105/5c9b387a09d3f215738b76e7/html5/thumbnails/14.jpg)
14
Küçük moleküllerin,
polimerlerin
yapıtaşlarını oluşturmak
için bir araya gelmesiNükleotitler
Amino asitler
Bilgi saklamak ve tepkime katalizlemek
için polimerlerin oluşumu
Nükleik asitler
Yaşayan organizma
oluşturmak için zarlar ve
enerji katılımıProteinler
![Page 15: Yaamın Kökeni ve Prekambriyen Evrimikisi.deu.edu.tr/asli.memisoglu/Evrim/10-Yaşamın başlangıcı ve... · Ökarya, bir bakteri ve bir arkeanın birlemesinden oluúmuútur. 3](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022020105/5c9b387a09d3f215738b76e7/html5/thumbnails/15.jpg)
• Polimerleşme: RNA
molekülleri deneylerde
kendiliğinden kolayca
polimerleşebildikleri gibi
aynı hızda
parçalanabiliyorlar
• Kil üzerinde uzun
polimerler oluşturuldu
– Kil katalizör gibi davrandı
15
2.1 Oparin-Haldane modeli
Başlangıç
nükleotitleri
Bir dizi yıkamadan
geçieildi
![Page 16: Yaamın Kökeni ve Prekambriyen Evrimikisi.deu.edu.tr/asli.memisoglu/Evrim/10-Yaşamın başlangıcı ve... · Ökarya, bir bakteri ve bir arkeanın birlemesinden oluúmuútur. 3](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022020105/5c9b387a09d3f215738b76e7/html5/thumbnails/16.jpg)
• Yaşamın ortamdan korunması:
• Grönland’daki çökelti kayaçlar yerküre üzerinde yaşamın 3.7
milyar yıl önce var olduğunu göstermektedir
• Şekil b’deki siyah noktalar mikroskobik grafit parçacıkları
içermektedir
– Bu parçacıkların canlı organizmaların kalıntıları olduğu gösterilmiştir
– C12 – C13 izotop oranı daha yüksek
16
2.1 Oparin-Haldane modeli
![Page 17: Yaamın Kökeni ve Prekambriyen Evrimikisi.deu.edu.tr/asli.memisoglu/Evrim/10-Yaşamın başlangıcı ve... · Ökarya, bir bakteri ve bir arkeanın birlemesinden oluúmuútur. 3](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022020105/5c9b387a09d3f215738b76e7/html5/thumbnails/17.jpg)
3. Yaşayan organizmaların son ortak atası
• Bir kez kendini çoğaltan sistemler evrimleşince en
azından bunlardan biri DNA ve protein kullanmaya
uyum sağlamıştır.
• Tüm yaşam formları bu molekülleri ve 3’lü
kodlama sistemini kullanmaktadır.
• Hücre zarları çok önemlidir. Neden?
– Bölmeleşme
– Hücre içi ve dışı maddelerin ayrılması
– Madde yoğunlaşması
– Genotip ve fenotipin bağlanması
• Deneysel olarak zarların kendiliğinden
oluşumu gösterilmiştir17
![Page 18: Yaamın Kökeni ve Prekambriyen Evrimikisi.deu.edu.tr/asli.memisoglu/Evrim/10-Yaşamın başlangıcı ve... · Ökarya, bir bakteri ve bir arkeanın birlemesinden oluúmuútur. 3](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022020105/5c9b387a09d3f215738b76e7/html5/thumbnails/18.jpg)
• 3.6 milyar yıl yaşında bölünen hücre
fosilleri
– Üst sıra: Güney afrika
– Alt sıra: günümüz bakteri hücreleri
– Fakat bu fosiller yaşayan formların mı yok
olanların mı atasıydı??? bilmiyoruz
18
![Page 19: Yaamın Kökeni ve Prekambriyen Evrimikisi.deu.edu.tr/asli.memisoglu/Evrim/10-Yaşamın başlangıcı ve... · Ökarya, bir bakteri ve bir arkeanın birlemesinden oluúmuútur. 3](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022020105/5c9b387a09d3f215738b76e7/html5/thumbnails/19.jpg)
19
16 milyar yıl
önce büyük
patlamayla
evren oluşumu
Yıldızlar arası
toz bulundan
güneş sistemi
şekillenir
4.5 milyar
yıl önce
dünya
oluşur
En yaşlı
karasal
kayaçlar 3.8
milyar yıl
önce
Ağır
bombardıman
4.5 milyar yıl
önce son bulur
2.5 milyar yıl önce
oksijenli atmosfer
RNA dünyası? DNA
temelli
yaşam
Zengin canlı
formlar 3.5
milyar yıl
önce
Kambrşyen
çeşitlenmes
i 540
milyon yıl
önce
Permiyen
sonu kitlesel
yokoluş 250
milyon yıl
önce
Dinozorların
yok oluşu 65
milyon yıl
önce
![Page 20: Yaamın Kökeni ve Prekambriyen Evrimikisi.deu.edu.tr/asli.memisoglu/Evrim/10-Yaşamın başlangıcı ve... · Ökarya, bir bakteri ve bir arkeanın birlemesinden oluúmuútur. 3](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022020105/5c9b387a09d3f215738b76e7/html5/thumbnails/20.jpg)
• rRNA dizi analizleri Yaşayan tüm organizmaları bu şekilde
tahmin etmektedir
20
![Page 21: Yaamın Kökeni ve Prekambriyen Evrimikisi.deu.edu.tr/asli.memisoglu/Evrim/10-Yaşamın başlangıcı ve... · Ökarya, bir bakteri ve bir arkeanın birlemesinden oluúmuútur. 3](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022020105/5c9b387a09d3f215738b76e7/html5/thumbnails/21.jpg)
• Moleküler verilere dayandırılan tüm yaşam
filogenileri yaşayan canlıların en yakın ortak
atasının bir DNA genomu ve modern hücrelerin
çoğu aygıtını bulunduran karmaşık bir organizma
olduğunu öne sürmektedir.
• Fakat farklı genlere dayalı filogeniler farklı
tahminler sunmaktadır.
– Bazı genler arkea ve ökaryayı bazıları ise bakteria ve
arkeayı daha yakın akraba olarak tahmin eder
21
3. Yaşayan organizmaların son ortak atası
![Page 22: Yaamın Kökeni ve Prekambriyen Evrimikisi.deu.edu.tr/asli.memisoglu/Evrim/10-Yaşamın başlangıcı ve... · Ökarya, bir bakteri ve bir arkeanın birlemesinden oluúmuútur. 3](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022020105/5c9b387a09d3f215738b76e7/html5/thumbnails/22.jpg)
22
Bunun bir nedeni organizmaların genlerini beklenenden çok daha
fazla değiş tokuş etmeleridir – endosimbiyoz, konjugasyon, virüsler
ile…
![Page 23: Yaamın Kökeni ve Prekambriyen Evrimikisi.deu.edu.tr/asli.memisoglu/Evrim/10-Yaşamın başlangıcı ve... · Ökarya, bir bakteri ve bir arkeanın birlemesinden oluúmuútur. 3](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022020105/5c9b387a09d3f215738b76e7/html5/thumbnails/23.jpg)
• Protein süper aileleri
dizileri ve canlıların
filogenetik ağaçları
uyumludur
23
![Page 24: Yaamın Kökeni ve Prekambriyen Evrimikisi.deu.edu.tr/asli.memisoglu/Evrim/10-Yaşamın başlangıcı ve... · Ökarya, bir bakteri ve bir arkeanın birlemesinden oluúmuútur. 3](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022020105/5c9b387a09d3f215738b76e7/html5/thumbnails/24.jpg)
• Son evrensel ortak ata bir
tür olmaktan çok bir
topluluktu
• Senata, genlerini
kolaylıkla takas edebilen
bir topluluktu
• Sonunda bu karmaşık
yapıdan yaşamın üç
anadalı ortaya çıkmıştır
• Son ortak atanın
muhtemelen 2 milyar
yıldan daha önce yaşadığı
düşünülmektedir
24
![Page 25: Yaamın Kökeni ve Prekambriyen Evrimikisi.deu.edu.tr/asli.memisoglu/Evrim/10-Yaşamın başlangıcı ve... · Ökarya, bir bakteri ve bir arkeanın birlemesinden oluúmuútur. 3](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022020105/5c9b387a09d3f215738b76e7/html5/thumbnails/25.jpg)
• 2 milyar yıl yaşındaki ökaryotik algleri temsil
eden fosiller
25
![Page 26: Yaamın Kökeni ve Prekambriyen Evrimikisi.deu.edu.tr/asli.memisoglu/Evrim/10-Yaşamın başlangıcı ve... · Ökarya, bir bakteri ve bir arkeanın birlemesinden oluúmuútur. 3](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022020105/5c9b387a09d3f215738b76e7/html5/thumbnails/26.jpg)
26
• Fosil
siyanobakteriler ve
günümüzdeki
akrabaları
![Page 27: Yaamın Kökeni ve Prekambriyen Evrimikisi.deu.edu.tr/asli.memisoglu/Evrim/10-Yaşamın başlangıcı ve... · Ökarya, bir bakteri ve bir arkeanın birlemesinden oluúmuútur. 3](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022020105/5c9b387a09d3f215738b76e7/html5/thumbnails/27.jpg)
4. Bugünün organizmaları nasıl evrimleşti?
1. Evrensel gen değişim havuzu hipotezi: son
evrensel ortak ata tek bir tür değil, değiştirilebilen
bağımsız genlerin havuzuydu
– Sonunda kararlı soy hatları oluştu
– Darwinist eşik diye adlandırılan noktada popülasyonlar
doğal seçilim ile evrimleşmeye başladı
– Eleştiri: Seçilim yokken hangi
mekanizma işlemekteydi???
27
Evrensel gen
değişim havuzu
Darwinist
eşik
![Page 28: Yaamın Kökeni ve Prekambriyen Evrimikisi.deu.edu.tr/asli.memisoglu/Evrim/10-Yaşamın başlangıcı ve... · Ökarya, bir bakteri ve bir arkeanın birlemesinden oluúmuútur. 3](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022020105/5c9b387a09d3f215738b76e7/html5/thumbnails/28.jpg)
2. Yaşam halkası hipotezi:
Ökarya, bir bakteri ile bir
arkeanın birleşiminden ortaya
çıkmıştır
– Eleştiri: Ökaryada bulunan
yüzlerce protein nereden geldi?,
Arkea ve bakterinin fagositoza
olanak veren hücre iskeletinden
yoksun olması
28
4. Bugünün organizmaları nasıl evrimleşti?Diğer
genler
rRNA,
ribozom
proteinlerini
kodlayan
genler
Ökarya, bir bakteri ve bir
arkeanın birleşmesinden
oluşmuştur
![Page 29: Yaamın Kökeni ve Prekambriyen Evrimikisi.deu.edu.tr/asli.memisoglu/Evrim/10-Yaşamın başlangıcı ve... · Ökarya, bir bakteri ve bir arkeanın birlemesinden oluúmuútur. 3](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022020105/5c9b387a09d3f215738b76e7/html5/thumbnails/29.jpg)
3. Kronosit hipotezi: Yaşam ağacındaki en derin
ayrılma bakteria ve arkeanın, sonunda ökaryaya
dönüşecek olan kronositten kopuşudur.
– Bir hücre iskeleti ve sindirme yeteneğinin ardından, bu soy
hattının üyeleri sindirime dayanıklı bir arkea yuttu ve bu
ökaryotik çekirdeğe dönüştü
– Daha sonra ökaryotlar benzer şekilde mitokondri ve
kloroplast kazanmıştır
– Eleştiri: Henüz kronosite dair bir fosil bulgu yoktur
29
4. Bugünün organizmaları nasıl evrimleşti?
![Page 30: Yaamın Kökeni ve Prekambriyen Evrimikisi.deu.edu.tr/asli.memisoglu/Evrim/10-Yaşamın başlangıcı ve... · Ökarya, bir bakteri ve bir arkeanın birlemesinden oluúmuútur. 3](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022020105/5c9b387a09d3f215738b76e7/html5/thumbnails/30.jpg)
30
rRNA, ribozom
proteinleri,
transkripsiyon
faktörleri, DNA
eşlenmesi genleri
Kronosit kolunda,
hücre iskeleti ve
fagositoz
evrimleşir
İlkel bir ökaryot, bir
arkeayı fagositozla alır;
arkea sonradan çekirdek
olur
![Page 31: Yaamın Kökeni ve Prekambriyen Evrimikisi.deu.edu.tr/asli.memisoglu/Evrim/10-Yaşamın başlangıcı ve... · Ökarya, bir bakteri ve bir arkeanın birlemesinden oluúmuútur. 3](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022020105/5c9b387a09d3f215738b76e7/html5/thumbnails/31.jpg)
4. Üç virüs üç anadal hipotezi: RNA temelli hücreleri
enfekte eden virüsler ilk olarak kendilerini savunmak
için DNA’ya evrimleşti
– Sonra DNA temelli virüsler bu hücrelerde kalıcı olmaya
başladığında DNA bu hücrelere aktarıldı
31
4. Bugünün organizmaları nasıl evrimleşti?
rRNA ve ribozomlar
için RNA-temelli
genler
DNA-temelli
virüs genleri
![Page 32: Yaamın Kökeni ve Prekambriyen Evrimikisi.deu.edu.tr/asli.memisoglu/Evrim/10-Yaşamın başlangıcı ve... · Ökarya, bir bakteri ve bir arkeanın birlemesinden oluúmuútur. 3](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022020105/5c9b387a09d3f215738b76e7/html5/thumbnails/32.jpg)
• Sonuç olarak tüm bu hipotezler tartışmalıdır
32
![Page 33: Yaamın Kökeni ve Prekambriyen Evrimikisi.deu.edu.tr/asli.memisoglu/Evrim/10-Yaşamın başlangıcı ve... · Ökarya, bir bakteri ve bir arkeanın birlemesinden oluúmuútur. 3](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022020105/5c9b387a09d3f215738b76e7/html5/thumbnails/33.jpg)
İnsanın Evrimi
33
![Page 34: Yaamın Kökeni ve Prekambriyen Evrimikisi.deu.edu.tr/asli.memisoglu/Evrim/10-Yaşamın başlangıcı ve... · Ökarya, bir bakteri ve bir arkeanın birlemesinden oluúmuútur. 3](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022020105/5c9b387a09d3f215738b76e7/html5/thumbnails/34.jpg)
Büyük beyin, kuyruk
yok, daha dik duruş,
kalça ve bilekler daha
oynar, kol ve omuz
yapısında değişimler
Geniş kafatası,
genişlemiş kaş kemeri,
kısalmış güçlü köpek
dişleri, üst çene önde
değişim, bilekteki belli
kemiklerde kaynaşma,
genişlemiş ovaryum
ve meme bezleri,
kaslarda değişim,
azalmış kıllılık
Anatomi temelli filogeniFilogenetik kanıtlar
Eski dünya
maymunlarıŞempanze
Bonobo
(cüce
Şempanze)İnsan
Afrika büyük insansı
maymunları (insanlar dahil)
Büyük insansı maymunlar
(insanlar dahil)
İnsansı maymunlar
(insanlar dahil)
Eski dünya maymunları, insansı maymunlar, insanlar
![Page 35: Yaamın Kökeni ve Prekambriyen Evrimikisi.deu.edu.tr/asli.memisoglu/Evrim/10-Yaşamın başlangıcı ve... · Ökarya, bir bakteri ve bir arkeanın birlemesinden oluúmuútur. 3](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022020105/5c9b387a09d3f215738b76e7/html5/thumbnails/35.jpg)
Moleküler analizler
Antikor cevabı
Mitokondri genleri
![Page 36: Yaamın Kökeni ve Prekambriyen Evrimikisi.deu.edu.tr/asli.memisoglu/Evrim/10-Yaşamın başlangıcı ve... · Ökarya, bir bakteri ve bir arkeanın birlemesinden oluúmuútur. 3](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022020105/5c9b387a09d3f215738b76e7/html5/thumbnails/36.jpg)
Ayrılma zamanları (moleküler ve fosil kayıtlar)
Milyon yıl önce
![Page 37: Yaamın Kökeni ve Prekambriyen Evrimikisi.deu.edu.tr/asli.memisoglu/Evrim/10-Yaşamın başlangıcı ve... · Ökarya, bir bakteri ve bir arkeanın birlemesinden oluúmuútur. 3](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022020105/5c9b387a09d3f215738b76e7/html5/thumbnails/37.jpg)
İnsan 2. kromozomunun, şempanze ve gorillerdeki iki ayrı
kromozomun birleşmesinden oluştuğu kanıtlanmıştır.
Genetik ve diğer farklar
![Page 38: Yaamın Kökeni ve Prekambriyen Evrimikisi.deu.edu.tr/asli.memisoglu/Evrim/10-Yaşamın başlangıcı ve... · Ökarya, bir bakteri ve bir arkeanın birlemesinden oluúmuútur. 3](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022020105/5c9b387a09d3f215738b76e7/html5/thumbnails/38.jpg)
İnsanı insan yapan nedir?
İnsan, şempanze ve rhesus makaklarında farklı dokularda gen
ifadeleri
Şempanze
Şempanze
Şempanze
İnsan
İnsan
İnsan
Karaciğer
Kan
Beyin
![Page 39: Yaamın Kökeni ve Prekambriyen Evrimikisi.deu.edu.tr/asli.memisoglu/Evrim/10-Yaşamın başlangıcı ve... · Ökarya, bir bakteri ve bir arkeanın birlemesinden oluúmuútur. 3](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022020105/5c9b387a09d3f215738b76e7/html5/thumbnails/39.jpg)
1. İnsan ve şempanzelerin son atası
5 milyon yıl önce ayrıldılar
• Setiklemek Vücudun ağırlığının arka ayaklarda olduğu fakat
ellerden yardım alarak yürüme)
• Meyve ağırlıklı beslenme
• Farklı habitatlarda yaşam
• Alet kullanımı
• Avlanma
• Erkek/dişiler tarafından yönetilmek
• Vahşi davranışlar/savaş?
Şempanze ve
bonobolar
arasında fark
gösterir
![Page 40: Yaamın Kökeni ve Prekambriyen Evrimikisi.deu.edu.tr/asli.memisoglu/Evrim/10-Yaşamın başlangıcı ve... · Ökarya, bir bakteri ve bir arkeanın birlemesinden oluúmuútur. 3](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022020105/5c9b387a09d3f215738b76e7/html5/thumbnails/40.jpg)
Yanılgıya düşüren soru!!!• Tarih sonunda homo sapiens ile
sonuçlanacak şekilde tek bir soyhattının
devamlı değişiminden mi ibarettir?
• Yoksa yakın tarihte çeşitli ayrılmalar ve yok
oluşlar mı meydana gelmiştir?
• Filogenetik ağaç çok net düz bir çizgi
değildir
40
![Page 41: Yaamın Kökeni ve Prekambriyen Evrimikisi.deu.edu.tr/asli.memisoglu/Evrim/10-Yaşamın başlangıcı ve... · Ökarya, bir bakteri ve bir arkeanın birlemesinden oluúmuútur. 3](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022020105/5c9b387a09d3f215738b76e7/html5/thumbnails/41.jpg)
1.1 Fosil kayıtlar
İnsan ve şempanze soyhatlarının ayrılmasından sonra
yaşamış ve insanlara daha çok benzeyen hominin
türleri bulunmuştur
İsim
Diğer adı
Örnek
Yaş
Bulan kişi
Yer
Şempanzelerle paylaşılan son ortak ataya yakın olabilir
![Page 42: Yaamın Kökeni ve Prekambriyen Evrimikisi.deu.edu.tr/asli.memisoglu/Evrim/10-Yaşamın başlangıcı ve... · Ökarya, bir bakteri ve bir arkeanın birlemesinden oluúmuútur. 3](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022020105/5c9b387a09d3f215738b76e7/html5/thumbnails/42.jpg)
Hominin türlerinin filogenisi(Morfolojiye dayanır)
![Page 43: Yaamın Kökeni ve Prekambriyen Evrimikisi.deu.edu.tr/asli.memisoglu/Evrim/10-Yaşamın başlangıcı ve... · Ökarya, bir bakteri ve bir arkeanın birlemesinden oluúmuútur. 3](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022020105/5c9b387a09d3f215738b76e7/html5/thumbnails/43.jpg)
![Page 44: Yaamın Kökeni ve Prekambriyen Evrimikisi.deu.edu.tr/asli.memisoglu/Evrim/10-Yaşamın başlangıcı ve... · Ökarya, bir bakteri ve bir arkeanın birlemesinden oluúmuútur. 3](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022020105/5c9b387a09d3f215738b76e7/html5/thumbnails/44.jpg)
44
Evrim zincirsel bir süreç değildir.
Ata ve torun bir arada bulunabilir
![Page 45: Yaamın Kökeni ve Prekambriyen Evrimikisi.deu.edu.tr/asli.memisoglu/Evrim/10-Yaşamın başlangıcı ve... · Ökarya, bir bakteri ve bir arkeanın birlemesinden oluúmuútur. 3](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022020105/5c9b387a09d3f215738b76e7/html5/thumbnails/45.jpg)
Fosil kanıtlar
Büyük beyin, küçük dişler, iki ayak
Küçük beyin, çok büyük dişler, iki ayak
Küçük beyin, büyük dişler, iki ayak
Küçük beyin, küçük dişler, dört ayak
Yetersiz veri
![Page 46: Yaamın Kökeni ve Prekambriyen Evrimikisi.deu.edu.tr/asli.memisoglu/Evrim/10-Yaşamın başlangıcı ve... · Ökarya, bir bakteri ve bir arkeanın birlemesinden oluúmuútur. 3](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022020105/5c9b387a09d3f215738b76e7/html5/thumbnails/46.jpg)
Afrikadaki temel fosil bölgeleri
![Page 47: Yaamın Kökeni ve Prekambriyen Evrimikisi.deu.edu.tr/asli.memisoglu/Evrim/10-Yaşamın başlangıcı ve... · Ökarya, bir bakteri ve bir arkeanın birlemesinden oluúmuútur. 3](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022020105/5c9b387a09d3f215738b76e7/html5/thumbnails/47.jpg)
İki ayakta yürüme
Ateş kullanımı
Alet kullanımı
İnsan öncesi primatlar
İnsanlar
Bugün
Milyon yıl önce
![Page 48: Yaamın Kökeni ve Prekambriyen Evrimikisi.deu.edu.tr/asli.memisoglu/Evrim/10-Yaşamın başlangıcı ve... · Ökarya, bir bakteri ve bir arkeanın birlemesinden oluúmuútur. 3](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022020105/5c9b387a09d3f215738b76e7/html5/thumbnails/48.jpg)
?
• 4 ya da 5 tür Afrika’da birlikte yaşadı
2.5 milyon yıldan daha önce Homo cinsine
rastlanmadı
![Page 49: Yaamın Kökeni ve Prekambriyen Evrimikisi.deu.edu.tr/asli.memisoglu/Evrim/10-Yaşamın başlangıcı ve... · Ökarya, bir bakteri ve bir arkeanın birlemesinden oluúmuútur. 3](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022020105/5c9b387a09d3f215738b76e7/html5/thumbnails/49.jpg)
A. afarensis
A. africanus
~3.0-3.9 mya
~2.4-2.8 mya
İnce yapılı Australopithekinler
“Lucy”
A. afarensis
![Page 50: Yaamın Kökeni ve Prekambriyen Evrimikisi.deu.edu.tr/asli.memisoglu/Evrim/10-Yaşamın başlangıcı ve... · Ökarya, bir bakteri ve bir arkeanın birlemesinden oluúmuútur. 3](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022020105/5c9b387a09d3f215738b76e7/html5/thumbnails/50.jpg)
Tanzanya’da bulunan 3.6 milyon
yaşındaki ayak izleri
Yanyana yürüyen A. Afarensis çifti
50
![Page 51: Yaamın Kökeni ve Prekambriyen Evrimikisi.deu.edu.tr/asli.memisoglu/Evrim/10-Yaşamın başlangıcı ve... · Ökarya, bir bakteri ve bir arkeanın birlemesinden oluúmuútur. 3](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022020105/5c9b387a09d3f215738b76e7/html5/thumbnails/51.jpg)
İki ayak üzerinde yürüme- bipedal
51
• Kalça kemiği biçimi
farklıdır
• Ayak ve diz eklemleri
üzerinde baskı ve aşınma
![Page 52: Yaamın Kökeni ve Prekambriyen Evrimikisi.deu.edu.tr/asli.memisoglu/Evrim/10-Yaşamın başlangıcı ve... · Ökarya, bir bakteri ve bir arkeanın birlemesinden oluúmuútur. 3](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022020105/5c9b387a09d3f215738b76e7/html5/thumbnails/52.jpg)
Kaba yapılı
Australopithekinler
• İnce yapılı Australopithekinlere göre daha büyük beyin
• Çok kaslı büyük çene, kafatasında kemik çıkıntısı,
• kabuk kıran adam
• Homo hattına yol açmamıştır
A. robustus
A. boiseiA. aethiopicus
~1.9-2.7 myö ~1.4-2.3 myö~1.0-2.0 myö
![Page 53: Yaamın Kökeni ve Prekambriyen Evrimikisi.deu.edu.tr/asli.memisoglu/Evrim/10-Yaşamın başlangıcı ve... · Ökarya, bir bakteri ve bir arkeanın birlemesinden oluúmuútur. 3](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022020105/5c9b387a09d3f215738b76e7/html5/thumbnails/53.jpg)
Alet kullanır
~1.6-1.9 myö
Homo habilis “handy man”
![Page 54: Yaamın Kökeni ve Prekambriyen Evrimikisi.deu.edu.tr/asli.memisoglu/Evrim/10-Yaşamın başlangıcı ve... · Ökarya, bir bakteri ve bir arkeanın birlemesinden oluúmuútur. 3](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022020105/5c9b387a09d3f215738b76e7/html5/thumbnails/54.jpg)
Homo ergaster = erectus
Afrika’dan ilk göç
~1.5-1.8 mya
?
Ateşin ilk kullanımı (~1 myö)
![Page 55: Yaamın Kökeni ve Prekambriyen Evrimikisi.deu.edu.tr/asli.memisoglu/Evrim/10-Yaşamın başlangıcı ve... · Ökarya, bir bakteri ve bir arkeanın birlemesinden oluúmuútur. 3](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022020105/5c9b387a09d3f215738b76e7/html5/thumbnails/55.jpg)
Homo erectus yayılışı
![Page 56: Yaamın Kökeni ve Prekambriyen Evrimikisi.deu.edu.tr/asli.memisoglu/Evrim/10-Yaşamın başlangıcı ve... · Ökarya, bir bakteri ve bir arkeanın birlemesinden oluúmuútur. 3](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022020105/5c9b387a09d3f215738b76e7/html5/thumbnails/56.jpg)
Geniş coğrafi alanlara
yayılan Homo türleri
• Homo erectus Afrika’dan Avrasya’ya yayıldı. Farklı Homo türleri bundan türedi
• Aynı zamanda birkaç kardeş tür farklı bölgelerde evrimleşti (H. sapiens, H. neaderthalensis, Denisova, Afrika’da antik Homo)
• Daha sonra türler göç ettikçe birbirleriyle farklı bölgelerde karşılaştılar
![Page 57: Yaamın Kökeni ve Prekambriyen Evrimikisi.deu.edu.tr/asli.memisoglu/Evrim/10-Yaşamın başlangıcı ve... · Ökarya, bir bakteri ve bir arkeanın birlemesinden oluúmuútur. 3](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022020105/5c9b387a09d3f215738b76e7/html5/thumbnails/57.jpg)
?
• Biz ince yapılı Australopitekuslardan türedik
fakat hangisi olduğu kesin bilinmemektedir. (
![Page 58: Yaamın Kökeni ve Prekambriyen Evrimikisi.deu.edu.tr/asli.memisoglu/Evrim/10-Yaşamın başlangıcı ve... · Ökarya, bir bakteri ve bir arkeanın birlemesinden oluúmuútur. 3](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022020105/5c9b387a09d3f215738b76e7/html5/thumbnails/58.jpg)
~28,000-300,000 yıl önce
Homo neanderthalensis
Büyük beyinler (bizimkinden
daha büyük)
Afrika dışında türedi
Karmaşık kültür yapısı
Cebelitarık’ta bulunan Neandertal
çocuğu yeniden yapılandırma (University of Zurich)
![Page 59: Yaamın Kökeni ve Prekambriyen Evrimikisi.deu.edu.tr/asli.memisoglu/Evrim/10-Yaşamın başlangıcı ve... · Ökarya, bir bakteri ve bir arkeanın birlemesinden oluúmuútur. 3](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022020105/5c9b387a09d3f215738b76e7/html5/thumbnails/59.jpg)
Homo sapiens, Neanderthallerle eşleşti mi?
Neden soyları tükendi?
• Çoğunlukla Avrupa’da görüldüler
• H. sapiens Afrika’dan Avrupa’ya yayılınca sapiens alet teknolojisini kullanmaya başladılar
• Yemeklerini pişirerek yer
• Tamamen et yerler
• Avrupa’da aynı coğrafyada 10,000 yıl birlikte yaşamışlardır
• ~25,000 yıl önce soyları tükenmiştir
Homo neanderthalensis
![Page 60: Yaamın Kökeni ve Prekambriyen Evrimikisi.deu.edu.tr/asli.memisoglu/Evrim/10-Yaşamın başlangıcı ve... · Ökarya, bir bakteri ve bir arkeanın birlemesinden oluúmuútur. 3](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022020105/5c9b387a09d3f215738b76e7/html5/thumbnails/60.jpg)
Homo neanderthalensis
• (Mcr1) alel mutasyonları kızıl saç ve açık renk tene işaret ediyor = az UV ışınları altında bir adaptasyon
• İnsanlarda farklı bir mutasyon vardır
• Moleküler ve fosil kanıtlar insanlarla Neandertallerin farklı soyhatları olduğunu ve insanların Avrupa’ya göç ederek onların yerini aldığını gösteriyor
![Page 61: Yaamın Kökeni ve Prekambriyen Evrimikisi.deu.edu.tr/asli.memisoglu/Evrim/10-Yaşamın başlangıcı ve... · Ökarya, bir bakteri ve bir arkeanın birlemesinden oluúmuútur. 3](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022020105/5c9b387a09d3f215738b76e7/html5/thumbnails/61.jpg)
![Page 62: Yaamın Kökeni ve Prekambriyen Evrimikisi.deu.edu.tr/asli.memisoglu/Evrim/10-Yaşamın başlangıcı ve... · Ökarya, bir bakteri ve bir arkeanın birlemesinden oluúmuútur. 3](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022020105/5c9b387a09d3f215738b76e7/html5/thumbnails/62.jpg)
62
![Page 63: Yaamın Kökeni ve Prekambriyen Evrimikisi.deu.edu.tr/asli.memisoglu/Evrim/10-Yaşamın başlangıcı ve... · Ökarya, bir bakteri ve bir arkeanın birlemesinden oluúmuútur. 3](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022020105/5c9b387a09d3f215738b76e7/html5/thumbnails/63.jpg)
63
Homo neanderthalensis
• Neandertaller ile Homo sapiens’in çiftleştiği moleküler testlerle kanıtlanmıştır
• Avrupa kökenli insanların genlerinde %1 oranında Neandertalgeni bulunmaktadır
• Yok oluşlarının bizimle bir ilgisi olduğu düşünülmektedir
• Ama bu mutlaka katlettiğimiz anlamına gelmiyor.
• Onlara taşıdığımız bir hastalık da buna sebep olmuş olabilir
![Page 64: Yaamın Kökeni ve Prekambriyen Evrimikisi.deu.edu.tr/asli.memisoglu/Evrim/10-Yaşamın başlangıcı ve... · Ökarya, bir bakteri ve bir arkeanın birlemesinden oluúmuútur. 3](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022020105/5c9b387a09d3f215738b76e7/html5/thumbnails/64.jpg)
Neandertal kaburga kemikleri Homo sapiens silahları ile yaralanmaya işaret ediyor
![Page 65: Yaamın Kökeni ve Prekambriyen Evrimikisi.deu.edu.tr/asli.memisoglu/Evrim/10-Yaşamın başlangıcı ve... · Ökarya, bir bakteri ve bir arkeanın birlemesinden oluúmuútur. 3](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022020105/5c9b387a09d3f215738b76e7/html5/thumbnails/65.jpg)
Neandertal soyhattında ilginç bir evrimsel geçiş dikkat çeker:
• 350.000 yıl ve öncesine ait olan ilk H. neanderthalensis fosilleri,
net bir şekilde ortak atamız olan H. heidelbergensis türüne ait
özellikler taşımaktadır. Bu özellikler, günümüzden 135.000 yıl
öncesine kadar taşınmakta ama giderek körelmekte ve türe ait
özellikler ortaya çıkmaktadır.
• 135.000 yıl öncesinden itibaren, 35.000 yıl öncesine kadar olan
fosillerde, tamamen Neandertaller'e has birçok özellik fosillerde
görülmektedir.
• 35.000 yıl öncesinden itibaren olan fosillerde ise, H.
sapiens türüne ait özelliklerin popülasyona girdiği ve türün
saflığını bozduğunu görürüz. Dolayısıyla tür, nesiller içerisinde
evrimleşmiştir65
Homo neanderthalensis
![Page 66: Yaamın Kökeni ve Prekambriyen Evrimikisi.deu.edu.tr/asli.memisoglu/Evrim/10-Yaşamın başlangıcı ve... · Ökarya, bir bakteri ve bir arkeanın birlemesinden oluúmuútur. 3](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022020105/5c9b387a09d3f215738b76e7/html5/thumbnails/66.jpg)
![Page 67: Yaamın Kökeni ve Prekambriyen Evrimikisi.deu.edu.tr/asli.memisoglu/Evrim/10-Yaşamın başlangıcı ve... · Ökarya, bir bakteri ve bir arkeanın birlemesinden oluúmuútur. 3](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022020105/5c9b387a09d3f215738b76e7/html5/thumbnails/67.jpg)
• Yeni keşfedilmiş olan ve Neandertaller'den başka, en az onlar kadar bize yakın olan
bir kuzenimiz
• Mart 2010 ayında günümüzden 41.000 yıl önce yaşamış bir parmak kemiği ile
tanımlanmışlardır. Tür, Altay Dağları'nın içerisindeki Denisova Mağarası'nda
keşfedilmiştir.
• Bu bölgede bir zamanlar Neandertaller'in ve modern insanların da bulunduğu
bilinmektedir. Daha sonradan türe ait dişler ve ayak parmakları da bulunarak, farklı
bir türün keşfedildiği doğrulanmıştır. Kesin sonucu ise, mtDNA üzerinde yapılan
analizler vermiştir:
• Genel olarak Siberya ve Güneydoğu Asya'da türleşen insanlardır. Malezya-
Endonezya ve Avusturalyalı Aborjinler'in de oluşumunda büyük rol oynamıştır.
• Bu bölgelerde yaşayan insanların genlerinin %6'sı, Denisovalılar'a aittir. Üstelik
Denisovalılar Neandertaller ile de çiftleşmiştir ve Neandertaller'in genomunun
%17'si doğrudan Denisovalılar'ın genleridir.
Denisova insanları
![Page 68: Yaamın Kökeni ve Prekambriyen Evrimikisi.deu.edu.tr/asli.memisoglu/Evrim/10-Yaşamın başlangıcı ve... · Ökarya, bir bakteri ve bir arkeanın birlemesinden oluúmuútur. 3](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022020105/5c9b387a09d3f215738b76e7/html5/thumbnails/68.jpg)
Homo ergaster/erectus’tan Homo sapiens’e
• Günümüzde Hibridizasyon ve asimilasyon modeli ağır basmaktadır.
• Afrika popülasyonlarında daha fazla çeşitlilik bulunur– Diğer kıtalarda kurucu etkisi görülüyor olabilir
a) Afrika’dan
çıkış modelib) Hibridizasyon ve
asimilasyon
c) Çok bölgeli
evrimd) Kandelabra
![Page 69: Yaamın Kökeni ve Prekambriyen Evrimikisi.deu.edu.tr/asli.memisoglu/Evrim/10-Yaşamın başlangıcı ve... · Ökarya, bir bakteri ve bir arkeanın birlemesinden oluúmuútur. 3](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022020105/5c9b387a09d3f215738b76e7/html5/thumbnails/69.jpg)
53 kişinin mitokondri DNA’sı
ortak atanın gerçekten de
Afrika’da yaşadığını
gösteriyor
https://www.youtube.com/w
atch?v=5_uO-JBjBjU
![Page 70: Yaamın Kökeni ve Prekambriyen Evrimikisi.deu.edu.tr/asli.memisoglu/Evrim/10-Yaşamın başlangıcı ve... · Ökarya, bir bakteri ve bir arkeanın birlemesinden oluúmuútur. 3](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022020105/5c9b387a09d3f215738b76e7/html5/thumbnails/70.jpg)
H. neanderthalensis hyoid kemiği
konuşabildiklerine işaret ediyor
Hangi akrabalar konuşuyordu?
Beyin vücut oranı
Şempanze
Neandertal
![Page 71: Yaamın Kökeni ve Prekambriyen Evrimikisi.deu.edu.tr/asli.memisoglu/Evrim/10-Yaşamın başlangıcı ve... · Ökarya, bir bakteri ve bir arkeanın birlemesinden oluúmuútur. 3](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022020105/5c9b387a09d3f215738b76e7/html5/thumbnails/71.jpg)
71