Yaşlılıkta Uyku

Doç. Dr. Turan Atay

14. Ulusal Uyku Tıbbı Kongresi, 6-10 Ekim 2013, Bodrum

Anlatım Planı

“Normal” (fizyolojik) yaşlanmada uykudaki

değişiklikler

Demansta (AH tipi) uyku

REM Uykusu Davranış Bozukluğu

İnsan Bilincinin (Davranışının)

Üç Evresi

Uyanıklık

NREM uykusu

REM uykusu

Uyku Evreleri

N1: %1-5

N2: %45-50

N3: ~%20

R: %20-25

Yaşlılarda en sık görülen uyku sorunu: İnsomni

Dalma güçlüğü / uykuyu sürdürme güçlüğü / erken uyanma

65 yaş üstü 9000 kişide: Uykuya dalma güçlüğü %28

Uykuya dalma+sürdürme güçlüğü %42

Foley DJ, et al. Sleep 1995; 18:425-37

YAŞLILIKTA UYKU DEĞİŞİKLİKLERİNİN

NEDENLERİ

Aile içi ve sosyal ilişkilerdeki değişiklikler

Sirkadiyen ritim değişiklikleri

Termoregülasyonda bozulma

Kortikal hücre kaybı Yavaş uykunun

azalması

Aile İçi ve Sosyal İlişkilerdeki Değişiklikler

Emeklilik, inaktif yaşam

Günlük rutin işlevlerin farklılaşması

Yemek ve yatma saatlerinin değişmesi

Eşini kaybetme, yalnızlık

Görme ve işitmenin azalması→dış uyaranları algılamada ↓

İlaç alma saatleri...

Sirkadiyen Ritm Değişiklikleri

Uyku-uyanıklık döngüsü, yaş ilerledikçe sirkadiyen ritmlerle

bağlantısını giderek bozar.

Aslında birçok başka biyolojik işlev de yaşlanmayla birlikte

krono-biyolojik osilasyonlarla ilişkisini kaybeder.

Bazılarına göre fizyolojideki zamansal dezorganizasyon,

yaşlanmanın ta kendisidir!

Sirkadiyen ritme en iyi iki örnek: Uyku-uyanıklık döngüsü

Vücut ısısı döngüsü

İntrensek mekanizmalar ve gece-gündüz ritmi (ışık)

Ayrıca “zaman bildirici” (Zeitgeber) dış faktörler

Sirkadiyen Ritm Değişiklikleri Salgılanmasında ışığın büyük rolü olan melatonin kan pik

düzeyi yaşlılarda azalmıştır

Gözlerin zayıflaması

az ışığa maruz kalma

İnaktivite-dışarıya çıkmama

Genç yaşlardaki monofazik sirkadiyen ritm, yaşlılarda

polifazik ultradiyen ritme dönüşür→gün içi uyuklamalar

Hayvan deneyleri: SCN ve beyin sapındaki hipnojenik

nöronlarda yapısal değişiklikler

Erken Uyku Fazı Sendromu

Termoregülasyonda Bozulma

Pasif ısıtmaya karşı terleme yanıtı azalmıştır

Hipotermi ve hipertermiye duyarlılık artmıştır

Özellikle soğuğa karşı → gece uykusu kalitesi

NORMAL YAŞLILIKTA UYKUNUN YAPISI

VE ORGANİZASYONU ( 1 )

Yavaş (derin) uykudaki delta dalgalarının amplitüd ve

sıklığında azalma

N3 faz oranında düşme

Uyku iğciklerinin frekansında, miktarında ve

amplitüdünde azalma; şekillerinde bozulma

REM-NREM siklik paterninde belirgin değişiklik yok

(ilk siklus kısalabilir veya siklus sayısı azalabilir)

Derin uykunun toplam uyku süresi içindeki oranı:

Genç erişkinlerde %18-20

60 yaşında %10

75 yaş: NREM IV tamamen kaybolabilir

60-80 yaş arasında fark ♂ ♀

↓

Derin uyku oranı ♀: %9

♂: %2

Delta amplitüdü çocuklara göre %75 azalır

Delta dalgalarının ve uyku iğciklerinin azalması/şekillerinin

değişmesi, uyku fazlarının skorlanmasını güçleştirir

EEG kanallarında sayfanın >%50’si Delta aktivitesinden oluşur

EOG sadece frontal EEG aktivitesini kaydeder

EMG seviyesi düşük

Evre 4 (NREM IV) Uykusu

NORMAL YAŞLILIKTA UYKUNUN YAPISI

VE ORGANİZASYONU ( 2 )

REM yoğunluğu ve total REM süresi azalır

(total uyku süresine oranı değişmez)

REM latansı kısalabilir (70-80 dk)

REM uykusu gecenin her iki yarısına eşit dağılabilir

Uykunun bölünmesi (fragmantasyonu) artar

Gece içi uyku fazı değişikliklerinin sayısı artar

Gece içi uyanıklıklarının sayı ve süresi artar

Derin uykudaki (delta aktivitesindeki) değişiklikler:

Uykuyu düzenleyen yapıların dejenerasyonuna

Serebral atrofi sonucu korteksteki nöronal senkronizasyonun

azalmasına

Subaraknoidal mesafedeki değişikliklere bağlı olabilir

REM uykusunun görece korunması:

Ponto-mesensefalik çekirdeklerin filogenetik olarak daha eski

ve yaşlanmaya (dejenerasyona) daha dayanıklı olması?

NORMAL YAŞLILIKTA UYKUNUN YAPISI

VE ORGANİZASYONU ( 3 )

Gece uykusunun toplam süresinin kısalması

N1 oranının göreceli olarak artması (%15’e kadar)

Uykunun algılanmasında bozukluk

NORMAL YAŞLILIKTA UYKUNUN GENEL

ÖZELLİKLERİ ( ÖZET 1 )

Uyku latansı uzar

Uyku kalitesi azalır

Uyku süresi (gece) kısalır

Yatakta geçirilen süre uzar

NORMAL YAŞLILIKTA UYKUNUN GENEL

ÖZELLİKLERİ ( ÖZET 2 )

Gece-gündüz Yatağa erken gitme

ritminde bozukluk Erken uyanma

Gündüz uyuklamaları

Uyku fazları N1’de göreceli artma

N3’te azalma

R azalır veya değişmez

ALZHEİMER HASTALIĞI’NDA UYKU

Normal yaşlılıktaki uyku değişikliklerinin daha şiddetli

biçimde ortaya çıkışı (delta uykusu nerdeyse yok!)

Gece içi uyanıklık sayısı demans şiddeti ile orantılı

olarak

R yüzdesindeki belirgin azalma (<%10) en karakteristik

özellik (demansın prognozu?)

Kolinerjik sistem aktivitesindeki azalmaya paralel olarak

R , R latansı uzar

SRBD non-demansiyel yaşlılarda % 5

Alzheimer’de > % 40 oranında

Demans grubunda SRBD ve PLMS oranı daha yüksek

(Partinen ve ark.)

SUNDOWN SENDROMU

Genellikle hospitalizasyon gerektirir

Akşam saatleri veya gece başlayan ya da alevlenen

delirium benzeri ajitasyonlu tablo→R bozukluğu ile

ilgili ?

Gündüz saatlerinde azalır veya kaybolur

Dikkat ve konsantrasyonun sürdürülmesinde güçlük

Dizorganize düşünce ve konuşma

Huzursuzluk-ajitasyon

Algısal bozukluklar (illüzyon-halüsinasyon)

Duygulanım bozukluğu (anksiyete-öfke-korku)

Hezeyanlar

Uyku bozukluğu daha sık→kronobiyolojik teori

REM DAVRANIŞ BOZUKLUĞU

REM’de kaybolması gereken kas tonusunun aralıklı veya sürekli

olarak artışına bağlı, rüya içeriği ile ilgili, travmaya neden olabilecek

şiddette hareketlerle karakterizedir.

Daha önce dorsal pontin lezyonlu kedilerde tanımlanmış

Erkeklerde ve 60 yaş üzerinde sık ( E/K = 4/1 )

Görülme sıklığı ?? (%0.38 - %0.5)

% 60 idiyopatik (kriptojenik)

REM DAVRANIŞ BOZUKLUĞU

Geri kalan kısmı özellikle nörolojik hastalıklara sekonder (beyin

sapı gliomu, inmeler, subarak.kanama, demans, MSA, Parkinson,

MS, Guillain-Barré sendromu...)

Kronik alkolizm

Venlafaksin, SSRI grubu AD’lar, mirtazapin, bupropion

Uyku - apne sendromu, PLMS, narkolepsi gibi uyku hastalıklarıyla

birlikte de görülebilir

Katapleksi tedavisi sırasında

96 kronik RDB’li hastanın %13’ünde narkolepsi

REM DAVRANIŞ BOZUKLUĞU

Talamus’un anterior ve dorso-medial çekirdeklerinde dejenerasyon

Otopsi: Lokus seruleus ve s. nigra’daki pigmente nöronların

sayısında

Lewy cisimcikleri (+)

Sinükleinopatilerle (MSA, Lewy Body Demans, PH…) ilişki !

Yeni tanı konmuş PH olgularının 1/3’ünde

MSA olgularının %90’ında

RDB tanısı konmuş >50 yaş ♂ → ort. 13 yıl sonra PH

REM DAVRANIŞ BOZUKLUĞU

Bazı olgularda yıllara yayılan prodromal dönem: uykuda

konuşma, bağırma, bruksizm, değişik hareketler...

PSG→ Submental ve bacak EMG’sinde tonus artışı

REM yoğunluğunda

Derin (yavaş) uyku oranında

Tedavide clonazepam (dramatik düzelme!)

Bazen desipramin, dopaminerjikler, karbamazepin, klonidin,

gabapentin

Son zamanlarda melatonin ve clonazepam kombinasyonu

Teşekkürler