yangin algilama ve ihbar sistemleri baglantilari bo algilama ve duman dedektÖrlerİ.pdfyeterlİlİk...

T.C. MİLLİ EĞİTİM BAKANLIĞI

MEGEP (MESLEKİ EĞİTİM VE ÖĞRETİM SİSTEMİNİN

GÜÇLENDİRİLMESİ PROJESİ)

ELEKTRİK ELEKTRONİK TEKNOLOJİSİ

YANGIN ALGILAMA VE İHBAR SİSTEMLERİNİN BAĞLANTILARI

ANKARA 2007

Milli Eğitim Bakanlığı tarafından geliştirilen modüller;

• Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığının 02.06.2006 tarih ve 269 sayılı Kararı ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarında kademeli olarak yaygınlaştırılan 42 alan ve 192 dala ait çerçeve öğretim programlarında amaçlanan mesleki yeterlikleri kazandırmaya yönelik geliştirilmiş öğretim materyalleridir (Ders Notlarıdır).

• Modüller, bireylere mesleki yeterlik kazandırmak ve bireysel öğrenmeye rehberlik etmek amacıyla öğrenme materyali olarak hazırlanmış, denenmek ve geliştirilmek üzere Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarında uygulanmaya başlanmıştır.

• Modüller teknolojik gelişmelere paralel olarak, amaçlanan yeterliği kazandırmak koşulu ile eğitim öğretim sırasında geliştirilebilir ve yapılması önerilen değişiklikler Bakanlıkta ilgili birime bildirilir.

• Örgün ve yaygın eğitim kurumları, işletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modüllere internet üzerinden ulaşabilirler.

• Basılmış modüller, eğitim kurumlarında öğrencilere ücretsiz olarak dağıtılır.

• Modüller hiçbir şekilde ticari amaçla kullanılamaz ve ücret karşılığında satılamaz.

i

AÇIKLAMALAR .............................................................................................................. iii GİRİŞ ..................................................................................................................................1 ÖĞRENME FAALİYETİ–1.................................................................................................3 1. YANMA VE YANGIN....................................................................................................3

1.1. Yanma ve Yangının Tanımı .......................................................................................3 1.1.1. Oksidasyon Çeşitleri............................................................................................3 1.1.2. Yangın Bileşenleri ...............................................................................................6 1.1.3. Yanma Ürünleri...................................................................................................9 1.1.4. Yangın Safhâları................................................................................................11

1.2. Yangın Türleri .........................................................................................................13 1.2.1. A Türü Yangınlar ( Katı Madde Yangınları )......................................................13 1.2.2. B Türü Yangınlar (Sıvı Madde Yangınları ) .......................................................14 1.2.3. C Türü Yangınlar ( Gaz Yangınları )..................................................................15 1.2.4. D Türü Yangınlar ( Hafif Metal Yangınları )......................................................16

1.3. Söndürme Maddeleri, Cihazları ve Kullanma Teknikleri ..........................................17 1.3.1. Söndürme Yöntemleri........................................................................................17 1.3.2. Söndürme Maddeleri Ve Kullanım Özellikleri ...................................................19 1.3.3. Portatif Yangın Söndürme Cihazları ..................................................................25 1.3.4. Gazlı Söndürme Sistemleri ( CO2) ....................................................................34 1.3.5. Yangın Çıktığında Yapılacak İşlemler................................................................35

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME..................................................................................37 PERFORMANS DEĞERLENDİRME............................................................................38

ÖĞRENME FAALİYETİ–2...............................................................................................39 2. YANGIN ALGILAMA VE İHBAR SİSTEMİ ELEMANLARI......................................39

2.1. Yangın Kontrol Paneli .............................................................................................39 2.1.1. Yangın Alarm ve İhbar Sistemi (YAVİS)...........................................................40 2.1.2. Kontrol Panelinin Aldığı Sinyaller .....................................................................41 2.1.3. Kontrol Panelinin Özellikleri .............................................................................41 2.1.4. Yangın Algılama ve Uyarı Sistemleri.................................................................42 2.1.5. Yangın Alarm Kontrol Paneli Yer İşaretlemesi ..................................................42

2.2. Yangın İhbar Detektörleri ........................................................................................43 2.2.1. Duman Detektörleri ...........................................................................................43 2.2.2. Sıcaklık Detektörleri..........................................................................................46 2.2.3. Alev Detektörleri ...............................................................................................47 2.2.4. Gaz Sensörleri ...................................................................................................47

2.3. Detektör Ayarı .........................................................................................................47 2.3.1. Noktasal Detektör Yerleşimi..............................................................................49

2.4. Sesli ve Işıklı Yangın Alarm Sistemleri ....................................................................57 2.4.1. Sesli ve Işıklı Cihazlar .......................................................................................57

2.5. Yangın İhbar Butonu................................................................................................60 2.5.1. Yangın Uyarı Butonları Yerleşimi .....................................................................61 2.5.2. Yangın Uyarı Butonları Tipleri ..........................................................................61

2.6. Yangın Acil Yönlendirme Levhâları.........................................................................61 2.6.1. Yerleşim............................................................................................................61 2.6.2. Çıkış İşaretleri ...................................................................................................63

2.7. Otomatik Söndürme Sistemleri.................................................................................64

İÇİNDEKİLER

ii

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME..................................................................................67 PERFORMANS DEĞERLENDİRME............................................................................68

ÖĞRENME FAALİYETİ–3...............................................................................................69 3. OLUŞABİLECEK BİR YANGINA KARŞI BİNALARDA ALINAN FİZİKİ ÖNLEMLER .....................................................................................................................69

3.1. Yangın İstasyonları ..................................................................................................69 3.2. Bina Yapısı ..............................................................................................................70 3.3. Bölüm Kapıları ve Yangın Bölmeleri .......................................................................70 3.4. Isı Yalıtımı...............................................................................................................71 3.5. Havalandırma Kanalı Damperi Ve Tesisat Şaftı İzolasyonu......................................72 3.6. Duman Tahliyesi......................................................................................................72 3.7. Tahliye sistemleri.....................................................................................................73

3.7.1. Kaçış Yolları .....................................................................................................73 3.7.2. Yangın Merdivenleri..........................................................................................73 3.7.3. Tahliye Kapıları.................................................................................................74 3.7.4. Pozitif Hava Basıncı ..........................................................................................74 3.7.5. Asansörlerin Çalışma İlkesi ...............................................................................74

3.8. Paratoner ( Yıldırımsavar ).......................................................................................75 3.9. Elektrik Tesisatı .......................................................................................................75 3.10. Anons Sistemi........................................................................................................75 3.11. Kamera Sistemi......................................................................................................76 3.12. Sıhhi Tesisat ..........................................................................................................76 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME..................................................................................77 PERFORMANS DEĞERLENDİRME............................................................................78

CEVAP ANAHTARLARI .................................................................................................79 KAYNAKÇA ....................................................................................................................81

iii

AÇIKLAMALAR KOD 523EO0117

ALAN Elektrik Elektronik Teknolojisi DAL Güvenlik Sistemleri MODÜL Yangın Algılama ve İhbar Sistemlerinin Bağlantıları

MODÜLÜN TANIMI Yangın algılama, ihbar sistemleri ile ilgili bilgi ve becerilerin verildiği öğrenme materyalidir.

SÜRE 40 / 32

ÖN KOŞUL 10. sınıf alan ortak derslerini başarıyla tamamlamış olmak

YETERLİLİK Yangın algılama ve ihbar sistemleri tesisatı projesini monte etmek.

MODÜLÜN AMACI

Genel Amaç Gerekli ortam sağlandığında standartlara ve tekniğine

uygun olarak yangın algılama ve ihbar sistemi tesisatı için İç Tesisat Yönetmeliği’ne uygun olarak malzeme seçimi yapabileceksiniz. Amaçlar 1. Yangın doğasını, çeşitlerini ve söndürme tekniklerini

öğreneceksiniz. 2. Yangın algılama ve ihbar sistemi elemanlarını kullanım

yerlerine göre tanıyabileceksiniz. 3. Binanın yapısına ve İç Tesisat Yönetmeliği’ne uygun

yangın algılama ve ihbar sistemi malzemelerini seçebileceksiniz.

EĞİTİM ÖĞRETİM ORTAMLARI VE DONANIMLARI

Ortam Sınıf, atölye, laboratuvar, işletme, kütüphane, ev, bilgi teknolojileri ortamı (İnternet) vb. kendi kendinize veya grupla çalışabileceğiniz tüm ortamlar. Donanım Şerit metre, hesap makinesi, malzeme fiyat listesi, gönye, iletki, T cetveli, çizim masası.

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME

Modülün içinde yer alan herhangi bir öğrenme faaliyetinden sonra, verilen ölçme araçları ile kendi kendinizi değerlendireceksiniz. Modül sonunda öğretmeniniz tarafından teorik ve pratik performansınızı ölçme teknikleri uygulanarak modül uygulamaları ile kazandığınız bilgi ve becerileri ölçerek değerlendirileceksiniz.

AÇIKLAMALAR

1

GİRİŞ Sevgili Öğrenci,

Ülkemizde önemli yerleşim merkezlerinde meydana gelen yangınlar büyük zararlar vermesine rağmen, yangın güvenlik önlemlerine gereken önem verilmemiş ve hâlkımız yangına karşı can ve mal güvenliğinin sağlanması için yangın önleyici ilkeler şimdiye kadar yeterince belirlenmemiştir. Yangınla mücadelede herkes üzerine düşen yükümlülükleri yerine getirmelidir. Yangın çok hızlı büyümektedir. İlk beş dakikada çok şey olup bitmekte, ateş bacayı sarmaktadır. İtfaiye teşkilatı ise standartlara göre yangın yerine en kısa zamanda yetişecek şekilde planlanmıştır. Dolayısıyla itfaiye gelmeden önce yangına ilk müdahâleyi yapmak zorunluluğu vardır. Herkes önce yangınla savaş için gerekli bütün önlemleri almalı, sonra Müdahâle ve Tahliye Ekiplerini oluşturmalıdır. Ayrıca Özel Yangın Yönetmeliği hazırlanılarak; yangın çıktığı anda uygulanması gereken Acil Müdahâle ve Tahliye Planları, ekiplerin görevleri adım adım açıklanarak belirtilmelidir. Müdahâle Ekipleri İtfaiye Eğitim Merkezi’nin “Söndürme Tatbikatı”nı da içeren mutat “Yangın Güvenlik Eğitimi”nden geçirilmeli ve yılda en az bir kez söndürme tatbikatı yapmalıdırlar.

Bu modülümüzde yangının ne olduğunu, oluşum safhâlarını, tiplerini, algılama ve

söndürmede kullanılan koruyucu malzemeleri öğreneceksiniz.

GİRİŞ

3

ÖĞRENME FAALİYETİ–1

Standartlara ve tekniğine uygun olarak yangının doğasını, türlerini, yangın söndürücü maddeler ve yangın söndürme ilkeleri ile ilgili bilgi, beceri ve deneyime sahip olacaksınız.

Ø Yangının doğası, türleri, yangın söndürücü maddeler ve yangın söndürme

ilkeleri ile ilgili araştırma yapınız. Yapmış olduğunuz araştırmayı sınıf

ortamında arkadaşlarınızla tartışınız.

1. YANMA VE YANGIN 1.1. Yanma ve Yangının Tanımı

Yangın (Fire): Katı, sıvı veya gaz hâlindeki yanıcı maddelerin kontrol dışı yanma

olayıdır. Yanma (Combustion): Yanıcı maddenin tutuşma sıcaklığına ısıtıldığında oksijenle

verdiği eksotermik zincirleme reaksiyondur. Yanma ısı ve ışık üreten hızlı oksidasyondur. İdeal yanmanın genel formülü, CXHY + (X+Y/4)O2 + ISI ↔ XCO2 + Y/2 H2O + ISI şeklindedir. Yanıcı maddeyi yeterli oksijenli ortamda karakteristik tutuşma sıcaklığına kadar ısıtan

bir ısı kaynağı yanma reaksiyonunu başlatmaktadır. Bu reaksiyondan ayrıca ısı enerjisi açığa çıkmaktadır. 1.1.1. Oksidasyon Çeşitleri

Ø Yavaş Oksidasyon (Oksidasyon, Oksitlenme): Örneğin, demirin ve bakırın

oksitlenmesi, canlıların hücre solunum olayları birer yavaş oksidasyondur.

Yanma tarifinin içine girmez. Ama yavaş oksidasyon zamanla hızlı oksidasyona

dönüşebilir. Örneğin, bezir yağına bulaştırılmış bir bez parçası, normal şartlar

altında kolaylıkla oksitlenecek ve bu oksitlenme sırasında açığa çıkan ısı ile


AMAÇ

ARAŞTIRMA

4

sıcaklığı tutuşma derecesine kadar zamanla yükselerek kendiliğinden alevlenme

meydana gelecektir.

Ø Hızlı Oksidasyon (Combustion, Yanma): Yanma tarifinde yer alan olay

budur. Yanmanın belirtileri alev, ısı ve ışıktır. Örneğin, odunun yanması, buhar

ve gaz hâlindeki maddelerin yanması sonucu oluşan yanma şeklidir. Bazı

maddeler katı hâlden önce sıvı hâle daha sonrada buhar veya gaz hâline geçerek

yanarlar. Örneğin parafin, mum ve katı yağlar gibi. Bazıları ise doğrudan

yanabilen buhar çıkarırlar. Örneğin, naftalin. Yine bazı maddeler doğrudan

doğruya yanabilen gazlar çıkarırlar. Örneğin, odun, kömür meydana gelen bu

yanıcı buhar veya gazlar oksijenle birleşirken alev meydana gelir. Alevin üç

kısmı bulunur.

• Dış kısım: Parlaktır, sıcaklık yüksek derecededir ve yanma tamdır. • Orta kısım: Yanma tam değildir, zira oksijenle temas olanağı daha azdır.

Sıcaklık düşüktür. • Çekirdek kısım: Bu bölgede yanma yoktur, yanıcı buhar ve gazların yanmak

için sıra beklediği bölge de denilebilir. İç ve orta kısımda hava akımı dolayısı ile bir takım yanmamış maddeler de çıkar ki bunlar duman ve kurumdur.

Kolay tutuşabilen maddelerde yanma bazen parlama özelliği gösterir. Fakat gerek

normal yanmada gerekse parlama şeklindeki yanmada basınç oluşmamaktadır. Ø Çok Hızlı Oksidasyon (Explosion, Patlama): Gazların yanma şeklidir.

Ortalama 10 bar basınç oluşur. Bütün yanıcı gazlar Alt Patlama Sınırı (Lower

Explosion Limit = LEL) oranında biriktiklerinde en ufak bir kıvılcımla patlarlar.

Ayrıca 100,000 bar civarında basınç oluşturabilen çok çok hızlı oksidasyon

vardır ki buna da (Detonation, İnfilak) denir. Patlayıcı maddelerde meydana

gelir. Örneğin dinamitin infilakında basınç artışı 200.000 bardır.

Ø Bazı Önemli Kavramların Tanımları Ø Isı: Maddeleri oluşturan atom veya moleküllerin kinetik hareketlerinin

seviyesinde görünen enerji türü. Birimi: Kalori (cal), British Thermal Unit

(Btu), Joule (J)

Ø Buharlaşma Isısı (entalpisi): Bir gram sıvının tamamen buhar hâline

geçebilmesi için ortamdan alınması gereken ısı miktarı.

5

Ø Ergime Isısı: Bir gram katının tamamen sıvı hâle geçebilmesi için ortama

verilmesi gereken ısı miktarı.

Ø Isınma Isısı: Bir maddenin bir gram veya bir molekülün sıcaklığını 1°C

yükseltmek için gerekli ısı.

Ø Ergime: Bir maddenin katı hâlden sıvı hâle geçmesidir.

Ø Derişim (Konsantrasyon) : Karışımlardaki karışan madde miktarlarını

birbirlerine bağlı fakat karışımların toplam kütlesinden bağımsız olarak

belirlemek için tanımlanan hâl değişkeni.

Ø Deriştirme: Çözeltideki çözünen miktarını arttırma veya çözücü miktarını

azaltma.

Ø Karışım: Birden fazla çeşitte maddenin kendi özelliklerini koruyarak bir araya

gelmesiyle oluşan maddelerdir.

Ø Kalori: 1 gram suyun sıcaklığını 1°C yükseltmek için gerekli ısı miktarı, ısı

birimi olarak kullanılır.

Ø Katalizör: Reaksiyon hızını arttıran fakat reaksiyondan değişmeden çıkan

madde.

Ø Kaynama: Sıvıların buhar basınçlarının ısıtma işlemi ile dış basınca eşit olması

hâli.

Ø Kinetik Enerji: Bir cismin hızından dolayı sahip olduğu hareket enerjisi.

Ø Sıcaklık: Moleküllerin kinetik enerjisinin fonksiyonu olan bir hâl değişkeni.

Ø Süblimleşme: Katı hâlde bulunan madde sıvı hâli atlayarak doğrudan doğruya

buhar hâline geçme ve yeniden, sıvılaşmaksızın katı hâle dönüşmesidir.

Ø Tutuşma sıcaklığı: Yanma olabilmesi için gereken minimum sıcaklık değeridir.

1.1.1.1. Yangın Dört Yüzü (Tedrahedronu) Yangının dört unsuru vardır: Ø Yanıcı Madde

Ø Oksijen

Ø Yanıcı maddeyi tutuşma sıcaklığına kadar ısıtacak ısı kaynağı

Ø Baştaki üç unsur bir araya gelip oksidasyon başladıktan sonra devreye giren

zincirleme reaksiyon

6

Şekil 1.1: Yangın dörtyüzlüsü, alevli yanma biçimini temsil eder 1.1.2. Yangın Bileşenleri 1.1.2.1. Oksijen

Oksijen kendisi yanmayan fakat yanmayı gerçekleştiren renksiz, kokusuz, bir gazdır.

Gaz hâlinde oksijen normal şartlar altında 1.4289 gr ağırlığındadır. Oksijen 51 bar basınçta ve -119 OC derecede sıvılaşır. Normal basınçta kaynama noktası –183 OC’dir. 1 litre sıvı oksijen 1.118 kg'dır. Normal havada % 21 oksijen, % 78 azot, % 1 diğer gazlar mevcuttur. Havadaki oksijen oranı yanıcı maddelerin oksijen ile reaksiyona girmesi için yeterlidir. Ancak bu oran % 16'nın altına düştüğünde yanma durur. Bazı yanıcıların bünyelerinde yanmayı sürdürecek kadar oksijen bulunur.

7

Şekil 1.2: Yangın üçgeni 1.1.2.2. Isı

Bir maddenin yanmaya başlaması için çoğunlukla ısıya maruz kalması gerekir. Yanma

için gereken bu ısı enerjisi birçok kaynaktan meydana gelmektedir. Isı kaynaklarını genel olarak aşağıdaki gibi sıralayabiliriz: Ø Açık Alevler: Oksijen kaynağı, mum alevi, kibrit alevi, yanıcı sıvı ve gaz

borularından meydana gelen kaçakların tutuşması sonucu ortaya çıkan alevler

vs.. yani alevini gördüğümüz ısı kaynaklarıdır.

8

Ø Elektrik: Elektrik tesisatları, jeneratörler, elektrikli ısıtıcılar ve elektrikli

cihazlar yangını başlatmaya yeterli ısı açığa çıkarabilirler.

Ø Aşırı Isı: Sıcak işlemlerin yapıldığı yerlerde ısı kontrol sensörlerin görev

yapmamaları sonucu ısının gereğinden fazla artması olayından meydana gelir.

Ø Kızgın Yüzeyler: Eritme potalarının, buhar borularının, kurutucuların,

fırınların, bacaların, vs. dış yüzeyleri kızgın yüzeyler olarak adlandırılırlar.

Ø Kendi Kendine Tutuşma: Maddelerin kendi üzerlerinde depolanan ısı enerjisi

dolayısıyla herhangi bir dış etki olmaksızın yanmaya başlaması.

Ø Kıvılcım: Mekanik aletlerden, duman bacalarından, eksoz borularından,

elektrik kaynağından, metal kesme işlemlerinden vs. oluşan kıvılcımlar.

Ø Statik Elektrik: Maddelerin yüzeyleri üzerinde sürtünme sonucu üretilen

elektriksel yükten dolayı oluşur. Aşırı yüklenen maddelerin üzerindeki

elektriksel yükün herhangi bir sebeple deşarjı esnasında oluşan kıvılcım

yanmayı başlatabilir.

Ø Sürtünme: İki maddenin birbirine sürtünmesiyle açığa çıkan ısı enerjisi yanma

hadisesini başlatır.

Ø Doğal Isı Kaynakları: Yıldırım ve güneşi bunlar içinde sayabiliriz.

Yangına sebebiyet verme açısından ısı kaynaklarını istatistiği olarak incelediğimizde;

1999 Yılı 1923-98 ArasıAdet % Adet %

Sigara 5836 39 67411 33Baca 1121 8 37679 18Elektrik Kontağı 3262 22 32724 16Elektrikli Alet 398 3 24118 12Kıvılcım Sıçraması 445 3 9857 5LPG Gaz 755 5 12547 6Akaryakıt 154 1 10125 5Çocukların ateşle Oynaması 407 3 3417 2Diğer 2454 17 6153 3Toplam 14832 100 204031 100

Tablo 1.1: Yangına sebebiyet verme açısından ısı kaynakları Kontrol dışı yanmayı başlatacak başta sigara, elektrik tesisatı ve elektrikli aletler

olmak üzere bütün ısı kaynaklarını gözaltında tutma zorunluluğu ortaya çıkar.

9

1.1.2.3. Yakıt Çeşitleri Yanıcı maddeler (nükleer yanmalar ve metal yangınları hariç) organik bileşiklerdir.

Organik bileşikler de güneş enerjisinin özümlenmesinden oluşmuş bitki, hayvan ve insan şeklindeki canlılar ve onların fosilleridir. Sonuçta güneş enerjisinden dönüşerek oluşan yanıcı madde tekrar ısı enerjisine dönüşmektedir.

Yanıcı maddelerin çoğunun birleşiminde karbon, hidrojen, kükürt, fosfor vardır.

Yanıcı maddeler doğada üç hâlde bulunur; Ø Katı yanıcı maddeler: Bu maddeler genel olarak ısının etkisi ile yanıcı buhar

ve gaz çıkartmakta ve oksijenle birleştiklerinde yanma olayı gerçekleşmektedir.

Bu grupta bazı yanıcı maddeler önce eriyerek sıvı hâle gelir ve daha sonra buhar

hâline gelerek yanarlar. (Parafin, mum, katı yağlar.) Bazıları ise doğrudan buhar

hâline geçerek yanarlar. (Naftalin gibi.)

Ø Sıvı yanıcı maddeler: Bu tip yanıcı maddeler genelde buharlaştıktan sonra

yanarlar. Bunların çoğu normal hava ısısında buharlaşırlar. Benzin, tiner gibi.

Sıvı yanıcı maddelerin çıkarmış oldukları buharların çoğu havadan ağırdır.

Ø Gaz yanıcı Maddeler: Diğer yanıcı maddelere nazaran daha kolay ve daha

hızlı yanarlar. Oksijenle temasa getirilmeleri belirli oranlarda olmalıdır. Alt

patlama sınırı kadar biriktiklerinde en küçük bir ısı kaynağı (mesela kıvılcım)

ile patlama meydana gelir.

1.1.3. Yanma Ürünleri

Şekil 1.3: Yanma ürünleri

10

1.1.3.1. Isı Yangın başlangıcından itibaren yangın mahâllinde sıcaklık çok süratli bir şekilde

yükselir. Bunun için yangınlarda ilk dakikalar hatta saniyeler çok önemlidir. Zira yangınlarda ilk 5 dakikada hararet hemen 500ºC'nin üzerine çıkmaktadır. Yangın yerinde zamanın fonksiyonu olarak sıcaklığın değişimi şöyle olmaktadır.

Buna göre 1 saat içerisinde ortam sıcaklığı 927 ºC'ye yükselmektedir. Ancak burada

en büyük yükseliş ilk 5 dakikada gerçekleşir. İşte yangınlarda ilk 5 dakikanın önemi bundan kaynaklanmaktadır.

Isı enerjisi yüksek sıcaklık oluşturarak, susuzluk, solunum alanlarında yanma, kalp

atışlarında artış meydana getirir. Koruyucu elbise giyinmelidir. Yukarıdaki değerlendirmeler ışığında yangınlarda meydana gelen ölümlerin çoğu

duman içerisinde bulunan zehirli gazlardan ve yangın esnasında oluşan yüksek hararetten (ısı enerjisinin sonucu olarak) meydana gelmektedir. Ø İnsan vücudu ve solunum sistemleri;

Ø 65 °C sıcaklığa sınırlı bir süre,

Ø 120 °C sıcaklığa 15 dakika

Ø 143 °C sıcaklığa 5 dakika

Ø 177 °C sıcaklığa 1 dakika dayanabilir.

1.1.3.2. Işık (Alev)

Serbestçe yanan maddelerde alev normal olarak vardır. İnsan vücudunda 1.2. ve 3.

derecede yanıklara neden olur. İnsanlar sıcaklığa karşı (ısı ışınımına) çok duyarlıdırlar. Isının ışınımı olan alevin etkisiyle yanabilirler. İnsanların ısıdan etkilenmesi ısıya olan uzaklığına bağlıdır. Yanığın derecesi, yeri ve büyüklüğü önemlidir.

Ø Derece yanık: Derinin güneş yanığı gibi yanması, deride kızarıklık biçiminde

görülen yanıktır, önemli kabul edilmez.

Ø Derece yanık: Su toplanarak derinin kabarcıklaşması biçiminde meydana gelen

yanıktır. Acı verir. Tedavi gerektirir.

Ø Derece yanık: Derinin kömürleşecek derecede kavrulması biçiminde meydana

gelen yanıktır.

1.1.4.3. Duman Tamamlanmamış bir yanma olayında açığa çıkan karbon ve katran taneciklerinin

havada oluşturduğu bulut kütlesidir. Karbonmonoksit, karbondioksit, kükürt ve azotoksitler ile su buharından oluşur.

11

1.1.3.4. Yangın Gazları Karbonmonoksit (CO): Karbonmonoksit renksiz, kokusuz ve toksit bir gazdır.

Kimyasal boğucu bir etkisi vardır. CO aslında bir kan zehiridir. Dokulara oksijen naklini önler.

Ø Kükürt dioksit (SO2): Yanmaz, zehirli ve tahriş edici bir gazdır. Kuvvetli

sülfür kokusu vardır, solunmamalıdır.

Ø Kükürtlü hidrojen (H2S): Karbonmonoksitten daha zehirli bir gazdır.

Havadan daha ağırdır. Karakteristik tanınması çürük yumurta kokusu iledir.

Ø Amonyak (NH3): Yanar, renksiz, çok keskin kokulu, zehirli, havadan hafiftir.

Ø Hidrojen siyanür(HCN): Çok zehirli yanabilen gazdır. Badem kokulu ve

havadan hafiftir.

Ø Akralin (Akrilik Aldehit) (C3H4O): Petrol ürünlerinin yanması sırasında çıkan

zehirli gazdır. Havadan ağırdır.

1.1.4. Yangın Safhâları

Ø Başlangıç safhası: Yangının başlangıç safhasında ısı unsurunun

yetersizliğinden dolayı yarım yanma olur, bu nedenle bol duman çıkar.

Ø Denge (yayılma safhası): Denge safhasında yanmanın unsurları yeterli olup

ideale yakın yanma gözlenir. Genelde tam yanmanın söz konusu olduğu bu

aşamada duman azdır, sıcaklık hızla yükselmektedir.

Ø Sıcak tütme (korlaşma) safhası: Kapalı hacimde yangının oksijeni tüketmesi

ile oluşur. Yangının son safhası olan sıcak tütme safhasında oksijen unsurunun

yetersizliğinden dolayı yoğun duman vardır.

1.1.4.1. Isı Transferi

Ekzotermik bir kimyasal reaksiyon olan yangın, sürekli ısı üretmekte ve zincirleme

şekilde bitişikteki maddeleri tutuşma sıcaklığına ulaştırarak büyümekte ve yayılmaktadır. Bu herkes tarafından kolayca anlaşılmaktadır. Ayrıca bitişik olmayan maddelerin tutuşma sıcaklığına ulaşarak yanmaya başlaması söz konusudur ki, bu ancak tecrübeli itfaiyecilerce veya ısı transferi bilgisi ile anlaşılır.

12

Şekil 1.4: İletim transferi 1.1.4.2. İletimle Isı Transferi (Conduction)

Arada iletken vardır. Mesela, kötü bir iletken olan "beton duvar" yangın odasındaki

ısıyı diğer odaya iletir. Duvarın öbür tarafındaki duvar kâğıdı, yaslanmış dolap, sandalye gibi yanıcı maddeler tutuşma sıcaklığında ısınır ve yanar. İtfaiyeci bunu bildiği için henüz hiçbir yanma belirtisi olmayan duvara su sıkarak soğutma yapar.

Şekil 1.5: Isı transferi

1.1.4.3. Taşınımla Isı Transferi (Convection)

Arada gaz ya da sıvı akışkan vardır. Mesela, yangın ürünü olan kızgın duman, baca

etkisi ile yükselerek üst katlara ısı aktarmakta ve yangını taşımaktadır. Akışkan tahliyesi (ventilasyon) gerekir.

13

Şekil 1.6: Radyasyon ısı transferi 1.1.4.4. Işınımla Isı Transferi (Radiation)

Arada iletken veya akışkan olmadığı hâlde güneş örneğinde olduğu gibi ısı ışın olarak

yayılmakta ve karşısındaki maddeyi tutuşma sıcaklığına yükseltmektedir. Işınım okları dik olarak ulaşırsa (ekvator gibi) etkili olmakta, yatay ulaşırsa (kutuplar gibi) etkisiz olmaktadır. Beyaz ve açık renkler ışınımı yansıtmakta, siyah ve koyu renkler ışınımı soğurmaktadır. Işınım bütün istikametlere doğru, mesafenin karesiyle ters orantılı olarak yayılır. Rüzgâr ters yönden esse dahi yangın, ışınımla etraftaki binalara ısı aktarır. Etraftaki binaları soğutmak gerekir. 1.2. Yangın Türleri 1.2.1. A Türü Yangınlar ( Katı Madde Yangınları )

Yanıcı basit katı maddeler yangınıdır. (Mesela; odun, kömür, kâğıt, ot, kumaş vb.)

temel özellikleri kor oluşturmalarıdır. Bu tür yangınların temel söndürme prensibi soğutma, temel söndürme maddesi sudur.

Kor bütün A sınıfı yangınlarda ısı vericidir. Bu yangınlara müdahâle daha kolaydır.

Yanan yüzeyin söndürücü madde ile kaplanması ve oksijenle ilişkisinin kesilmesi yeterli olabilir. Yangınların bazılarında kalan atık pamuk ve kömürde olduğu gibi içten yanmada olabilir. Bu tür yangınların söndürülmesinde en etkili ve en çok kullanılan söndürücü sudur. Bununla birlikte yangının özelliğine göre soğutma etkisi yanında yüzeyi saracak oksitleyici ortamla ilişkiyi kesmek oksijen konsantrasyonunu düşürmek ve zincir reaksiyonlarını kırmak şeklinde etki eden söndürücüler kullanılmaktadır.

14

1.2.1.1. Orman Yangınları Genel tanımıyla ifade edecek olursak, serbest yayılma eğiliminde olan ve ormanda

yaşama birliğine katılan canlı ve cansız bütün yanabilir varlıkları yakıp yok edebilen ateşe "orman yangını" denmektedir.

Ülkemiz yüzölçümünün %27’sini ormanlık alanlar oluşturmaktadır. Ormanlık alan

toplamı 20.763.248 hektara ulaşan ve yapılan plantasyonlar sonucu % 48’lik kısmı verimli olmakla beraber % 52’lik kısmı imar ve ıslaha muhtaç durumda bulunan ormanlarımızın öncelikle korunması büyük önem taşımaktadır.

Dünyanın birçok ülkesinde olduğu gibi ülkemizde de orman varlığını tehdit eden

faktörlerin başında orman yangınları gelmektedir. Orman yangınlarının çıkış sebeplerine baktığımızda, yıldırım gibi doğal nedenlerin % 5–6 oranında kaldığını, diğer bütün yangınların çıkış sebebinin insan olduğunu görmekteyiz. Dolayısıyla ülkemiz ormanları için en tehlikeli etkenin "İnsan Faktörü" olduğunu söylemek yanlış olmaz. Bu yüzden orman yangının çıkmasına engel olmak veya çıkacak yangınların sayılarını olabildiğince azaltmak için insanlarımızı bilgilendirmek ve eğitmek zorundayız. Türkiye'de her yıl yaklaşık 12,500 hektar orman (%0062) yanmaktadır.

Ülkemiz ormanlarını tahrip eden orman yangınlarının %97'si dikkatsizlik, kasıt, anız

yakma gibi nedenlere bağlı olarak; insan faaliyetlerinden kaynaklanmaktadır... Türkiye’de bugüne kadar yaktığı alan bakımından bilinen en büyük yangın Muğla

Orman Bölge Müdürlüğü sınırları içerisinde 23 Eylül 1979 günü başlayan Marmaris orman yangınıdır. Bu yangın 11 gün devam ederek 13260 hektarlık orman alanının yanmasına ve milyarlarca liralık maddi zarara yol açmıştır.

1.2.2. B Türü Yangınlar (Sıvı Madde Yangınları )

Yanıcı sıvı maddeler yangınıdır. (Mesela; benzin, benzol, makine yağları, laklar, yağlı

boyalar, solvent, katran vb.) Temel özellikleri korsuz, alevli yanmalarıdır. Bu tür yangınların temel söndürme prensibi boğma, temel söndürme maddesi köpük ve BC tipi kuru kimyevi tozdur.

Sıvı yanıcı maddeleri üç sınıfa ayırmak mümkündür. Su ile karışmayan sıvı yakıtlar;

petrol, benzin, yağlar, boyalar vb. Bunların özgül kütleleri sudan hafif olduğu için devamlı suyun üstüne çıkarlar ve yanmaları suyun üzerindedir. Bu tür yangınlarda zincirleme reaksiyonların kırılması ve yüzeyin oksitleyici ortamla ilişkinin kesilmesi ya da seyreltme önemlidir.

İkinci sınıf ise katran, asfalt, gres gibi ağır yağların sebep olduğu yangınları içerir.

Bunlarda da soğutma, boğma ve zincir reaksiyonlarının kırılması yönünde etkili söndürücüler kullanılır.

15

Üçüncü sınıf ise su ile karışabilen sıvı yakıtlardır; alkoller gibi. Bunların sebep olduğu yangınları içerir. Bunlarda da soğutma, boğma, konsantrasyonlarını düşürme, zincir reaksiyonları kırmak için etkili söndürücüler kullanılır. Sıvı yangınlar için en ideal söndürücü köpüktür. Fakat başlangıç ve küçük çaplı yangınlarda CO2 ve KKT kullanılabilir 1.2.3. C Türü Yangınlar ( Gaz Yangınları )

Yanıcı gaz maddeler yangınıdır. (Mesela; metan, propan, bütan, LPG, asetilen,

havagazı, doğalgaz ve hidrojen vb.) Temel özellikleri patlamadır. Temel söndürme prensibi boğma, temel söndürme maddesi BC tipi kuru kimyevi tozdur.

1.2.3.1. LPG ve Doğalgaz Yangınları

LPG, petrolün damıtılması ve parçalanması sonucu elde edilen, basınç altında sıvılaştırılmış propan, bütan ve izomerleri ile benzeri hidrokarbonların karışımıdır. Pişirme, ısıtma, aydınlatma, metal kesme, lehimleme, içten yanmalı motorlar, krojenerasyon sistemleri gibi çeşitli uygulamalarda yakıt, aeresol sanayisinde itici gaz olarak kullanılır.

DOĞALGAZ (CNG: Compressed Natural Gase: Sıkıştırılmış Doğal Gaz); Petrolün oluşumuna benzer şekilde yeryüzünün alt katmanlarındaki organik maddelerin zamanla bakterileşmesi, krojenleşme ve ışıl ayrışması sonucu oluşan, çoğunluğu metan (CH4) olmak üzere, etan (C2H6) ve çeşitleri hidrokarbonlardan oluşan yanıcı bir gaz karışımıdır. Yeraltından doğal olarak çıkar. Basınç altında borularla ulaştırılır. Ayrıca deniz yolu ile nakil için –160 ºC sıcaklıkta sıvılaştırılır. Türkiye’de kullanılan doğalgazın bileşimi %90 metan, %5 etan ve %5 de diğer gazlar şeklindedir.

Şekil 1.7: LPG tüp

Çoğunluğunu metan gazı oluşturduğu için tamamen metan gibi davranır. Renksiz ve

kokusuzdur. Bir kaçak olduğunda %1’lik konsantrasyonunun fark edilebileceği şekilde içine pis koku veren Tetra Hidro Teofen katılır.

Doğalgaz havadan yaklaşık iki kat daha hafiftir. Gaz kaçağı olduğunda yukarı

yükselir. Yukarıdan süpürülerek tahliye edilmelidir. Bir litre LPG gaza dönüştüğünde ~600 litre yer kaplar. Isıl değeri 8250 kcal/m3 dür. ~10 kat hava ile yanar. Tutuşma sıcaklığı 704 oC’dir. Alt Patlama Sınırı (LEL): % 5 Üst Patlama Sınırı (UEL): % 15’dir

Tehlikelerin tanımı Ø Çok hızlı alev alıcılardır.

Ø Hava ile patlayıcı karışım oluşturabilir.

16

Ø Sıvı hâlde cilde temas ettiğinde soğuk yanığına sebep olabilir.

Ø Kapalı bir hacme yayıldığında boğulmaya sebep olabilir.

Yangınla mücadele tedbirleri ve yangın sonucu

Ø Söndürücü ortam: En etkili yöntem gaz akışını kesmektir. Gaz vanasına

ulaşabilmek amacıyla alevleri boğmak yöntemiyle ve ısı tesirini azaltmak için

gaz stok kabı ve çevresine su ile soğutma yapılmalıdır. Kuru kimyevi tozlu,

karbondioksitli veya köpüklü söndürücüler küçük çaplı yangınların

söndürülmesinde kullanılır. Ancak yangının söndürülmesinden sonra gaz

kaçağının kesilmemesi durumunda tekrar alev alarak daha büyük bir yangına

dönüşme ihtimali yüksektir.

Ø Elverişli olmayan söndürücü ortam: Gaz akışını kesmek mümkün değilse,

alevleri söndürmeye çalışmayınız. Alev almış tüpün düşmesi veya devrilmesi

etrafa daha büyük tehlike yaratacağından, yangın bölgesinden uzaklaştırmaya

çalışmak yangını daha çok büyütme riski taşımaktadır.

Ø Ürünün zararları, yanma ürünü ve meydana çıkan gazlar: Yanma ürünü su

buharı, karbondioksit ve karbon monoksittir. Kırılmış boru vb. fışkıran basınçlı

gazın yanması küçük bir alanda yoğun ısı yaratır, metal taşıyıcı elemanların çok

kısa sürede mukavemetini yitirmesine yol açar.

Ø İlk yardım tedbirleri

Ø Cilde gazın yoğun teması durumunda, etkilenen bölge su ve sabun ile

yıkanmalıdır.

Ø Cilde sıvı olarak yoğun teması durumunda soğuk yanığına neden olur. Etkilenen

bölge ılık ve temiz musluk suyuna tutulmalı kan dolaşımı tekrar başlayıncaya

kadar bekletilmelidir.

Ø Uzun süre solunmasında kişi temiz havaya çıkarılmalı gerekirse suni solunum

yapılmalıdır.

1.2.4. D Türü Yangınlar ( Hafif Metal Yangınları ) Yanabilen hafif metaller yangınıdır. (Mesela; alüminyum, magnezyum, titanyum,

zirkonyum, lityum, çinko, sodyum, potasyum ve kalsiyum vb.) Temel özellikleri korlu, alevsiz ve yüksek sıcaklıkta yanmalarıdır. Temel söndürme prensibi boğmadır. A,B,C türü

17

söndürücüler faydasızdır. Su kesinlikle kullanılmamalıdır. Özel D tipi söndürme tozları kullanılır. D tozu bulunamadığında kuru kum ile örtülerek söndürülür. D türü yanıcı maddelerin toz hâli daha tehlikelidir. Yanıcı metal tozlarının hava ile uygun karışımları tutuşma sıcaklığını yakaladığında güçlü patlamalara yol açabilir. Bazı yanıcı metallerin aşırı yüksek sıcaklık oluşturmaları suyun ve diğer yaygın söndürücülerin etkisini yok eder. Bazı yanıcı metaller su ile reaksiyona girerek hidrojen ve asetilen gazları üretirler. Bu ise yangının daha da artmasına ve patlamalara yol açar. D sınıfı yangınlar için genel bir söndürme maddesi yoktur. Yanıcı metallerin her biri ile ilgili yangını kontrol edebilecek özel söndürücüler vardır ve bunların işaretini taşır. Bu söndürücü maddeler yanan metali örtmeye ve yangını boğmaya yarar. 1.3. Söndürme Maddeleri, Cihazları ve Kullanma Teknikleri

Yanmayı meydana getiren unsurlardan en az bir tanesini saf dışı ederek söndürme gerçekleştirilir. 1.3.1. Söndürme Yöntemleri

Soğutma, boğma, yakıtı giderme ve zincirleme reaksiyonu engelleme olmak üzere dört

adet söndürme yöntemi vardır. Ø Soğutma

Yanıcı maddeden ısı alınarak, sıcaklığını tutuşma derecesinin altına düşürmektir.

Mesela, yünün tutuşma sıcaklığı 600 ºC'dir. Yanmakta olan yün 550 ºC'a soğutulduğunda söner. Ø Boğma

Oksijen konsantrasyonunu yanma için gerekli oranın altına indirmektir. Mesela

otomatik CO2li Söndürme sistemi dizayn edilirken ilgili hacimdeki oksijenin oranını %15’e indirecek miktar hesaplanır. Oksijenin sıfırlanması gerekmez. Oksijen oranı %16'nın altına düşürüldüğünde yangın sönecektir.

18

Şekil 1.8: Yangın söndürmenin dört yolu

Ø Yakıtı Giderme

Bazı durumlarda, yakıt kaynağını ortadan kaldırarak yangın etkin şekilde söndürülür.

Yakıt kaynağını yok etmek için sıvı ya da gaz akışı durdurulur. Mesela, doğalgaz vanasının kapatılması ile yakıt kesilecektir. Veya yangının yolu üzerindeki katı yakıt ortadan kaldırılır. Orman yangınlarındaki karşı ateş metodu ve şaplak bu yönteme dayanır. Ya da yanıcı maddenin yüzeyi kaplanılarak yanıcı buhar çıkışı engellenir. ABC tozu eriyerek katının gözeneklerini örter ve yanıcı gaz çıkışını engeller. AFFF tipi köpük boğma ve soğutmanın yanı sıra sıvı üzerinde su filmi oluşturarak yanıcı gazların buharlaşmasını engeller. Dolayısıyla yangın devam edemez. Ayrıca bazı söndürme maddelerinin kimyasal ve fiziksel etkilerle yanıcı maddenin tutuşma sıcaklığını yükseltmesi ve yanmaz hâle getirmesi ile yangının devam etmesi engellenir. Mesela, alkol yangınında su sıkılarak yapılan seyreltme yangının devam etmesini engelleyecektir

Ø Zincirleme Reaksiyonu Engelleme

Kuru kimyevi tozlar ve hâlojenli hidrokarbonlar gibi bazı söndürme maddeleri yanıcı

madde ile ısı üretmeyen reaksiyonlar meydana getirerek, alev üreten kimyasal reaksiyonu keserler, alevlenmeyi durdururlar. Mesela, hâlon gazı uygulandığında hâlojenlerle reaksiyon oluşur ve oksidasyon ani olarak durur.

19

Söndürme maddelerinden bazıları bu yöntemlerden sadece birini, bazıları ise birkaçını birden kullanarak söndürme etkisi gösterirler

1.3.2. Söndürme Maddeleri Ve Kullanım Özellikleri

Söndürme maddelerinin kullanılması, yanıcı maddenin türüne göre değişkenlik arz

etmektedir. Yangınlarda başarılı olmanın en temel şartı uygun söndürme maddesi seçimine bağlıdır. Profesyonel şehir itfaiyeleri, iş yerinin özel güvenlik veya itfaiye hizmetlerini sunan görevlilerine göre söndürme maddesi seçiminde daha fazla zorlanmaktadır. Müdahâle edilen her yangın gerek yanıcı madde farklılıkları, gerekse müdahâle tekniği açısından bir diğeriyle farklı olmakta ve bu farklılıklar kısa süre de olsa müdahâleden önce bir araştırma yapma ihtiyacı göstermektedir. (Yangın yükü, yanıcı madde cinsi, müdahâle yöntemleri vb. )

Yangınlarda iyi araştırma yapılmadan seçilen söndürme maddesi bazen gereksiz

zaman kayıplarına ve doğal olarak da yangının yayılmasına sebep olmakta, bazen de söndürme maddesinin israfına ve maddi açıdan kurumun zararına yol açmaktadır. (Örnek: Köpükle müdahâle edip, daha sonra aynı bölgeye su kullanılması. )

SÖNDÜRME MADDESİ A B C D 1000 V’ a kadar elektrik Su X Köpük X X ABC Tozu X X X BC Tozu X X X CO2 X X X Hâlon ve Alternatifleri X X D Tozu X

Tablo1.2: Söndürme maddelerinin yangın türlerine göre kullanım şeması

Ø Su (H2O)

Su, günümüzde en çok kullanılan söndürme maddesi olarak görülmektedir. Özel söndürme maddelerinin çok çeşitli olmasına rağmen su her zaman ana söndürme maddesi olarak kalacaktır. Çünkü oluşan yangınların % 90 'ı A türü (Katı) yangınlardır.

Yangınla mücadelenin en önemli elemanlarından biri olan suyun, söndürme

özellikleri, avantajları, dezavantajları, konuyla ilgilenenler için önemlidir. Suyun söndürme etkisi yangının merkezindeki ısıyı ortadan kaldırarak yani soğutarak gerçekleşir.

Ø Suyun Termik Emme Kapasitesi; Bir Kg suyu 1 oC ısıtabilmek için 419 kj

enerji gerekmektedir. Eklenen ısı miktarı artıkça, suyun sıcaklığı kaynama

noktasına kadar lineer olarak yükselir. Kaynama noktasındaki bir kg suyun,

sıcaklık sabit kalması şartıyla, tamamen buharlaşması için fazladan 2257 kj

ısıya ihtiyaç vardır.

20

Ø Atmosferik basınçta oluşan buhar bulutunun kapladığı hacim yaklaşık 1700

litredir. Hacmin artışı yangın merkezine hava gelişini engeller, ama bu husus

yalnızca alevli yangınlarda önem arz eder.

Ø Suyun ısınması ile buharlaşması esasen yüzeyden, yani kondüksiyonla,

konveksiyonla olduğundan suyun yüzeyi ne kadar geniş ise, bu olgular o denli

hızla gelişir. Bundan dolayı çok sayıda küçük damlacıkların söndürücü etkisi

yoğun hâlde boşalan suyun etkisinden daha fazladır. Ayrıca yangın merkezinin

küçük damlacıklarla ıslatılması esnasında etrafa sıçrayan su, yangının o

bölgelere kolayca yayılmamasını sağlar. Suyun, diğer söndürme maddelerine

göre avantajları ve dezavantajları vardır.

Ø Suyun Avantajları

Ø Su, yangın söndürme maddelerinin en ucuz olanıdır.

Ø Su, zehirleyici olmayan, kimyasal olarak nötr bir maddedir.

Ø Su, ahşap, tekstil, kâğıt vs. yangınlarında etkili bir söndürme maddesidir.

Ø Su, vizkozitesi düşük olduğundan çok akıcıdır. Bu özelliği dolayısıyla büyük

uzaklıklara kolaylıkla atılabilir. Su, genelde kentlerde, sanayi bölgelerinde

yeterli miktarlarda bulunur.

Ø Suyun Dezavantajları

Ø Su, 0 ºC’nin altında donma özelliğinden dolayı kış aylarında akarsulardan,

göllerden temin edilmesi zorlaşır.

Ø Buz hâline dönüşen suyun hacmi % 10 oranında artış gösterdiğinden, içinde

bulunduğu malzemeleri (boruları, hortumları) patlatabilir.

Ø Su yüzünden bir çok madde özelliğini kısmen veya tamamen kaybeder.

Ø Potasyum, kalsiyum, magnezyum, sodyumla suyun temasındaki kimyasal

tepkimeler, yüksek sıcaklıklarda, hidrojen oluşmasına, dolayısıyla patlamalara

neden olur. 1500ºC - 2000ºC üzerindeki sıcaklıklarda su parçalanır (sıvı hâldeki

metallerle birleşince), hidrojen ile oksijen açığa çıkar. Bu da patlayıcı gazların

oluşmasını kolaylaştırır.

Ø Alevlenmiş gazların söndürülmesinde suyun faydası yoktur.

21

Ø İçinde mineraller bulunan içme suyu, az da olsa iletkendir. Dolayısı ile, yüksek

gerilim bulunan yerlerde, kısa mesafelerden, yoğun su ile müdahâle edilmesi

çok tehlikelidir.

Ø Köpük

Köpük; Basınçlı su + Deterjan + Hava karışımından mekanik olarak elde edilen, yağ

veya sudan daha düşük yoğunlukta, düşey veya yatay yüzeylere yapışabilen, yanan sıvının üzerinde bir örtü meydana getirerek havanın içeri girmesini, patlayabilen gazların dışarı çıkmasını önleyen, bu özelliklerini uzun süre devam ettiren, küçük kabarcıklardan meydana gelen kararlı bir kütledir.

Köpük; Sıvı madde yangınlarının en ideal söndürme maddesidir. Suya katılması gereken köpük konsantresinin (deterjan) % olarak oranına karışım

oranı denir. Bu oran genellikle % 1 - % 6 arasında değişmektedir. Köpük hacminin karışım miktarına, oranına köpürme sayısı denir.

Ø Yanan bir sıvıya köpük uygulandığında;

Ø Köpük yanıcıyı kaplar.

Ø Köpük yanıcıyı bastırır.

Ø Köpük yanıcıyı ayırır.

Ø Köpük yanıcıyı soğutur.

Köpük yanan maddeyi kapladığında hava ve ısı ile teması keser. Ortamda oksijen

olmadığından ısı yanan maddeye ulaşsa dahi yanma olmaz. Kaplama oksijeni saf dışı bırakır. Köpük yanan maddeyi bastırır. Yanıcı sıvılar oda sıcaklığında dahi buharlaşabilirler. Sıvının yüzeyinden yukarı doğru çıkan buhar ısı kaynağının yanan maddeye daha kolay ulaşmasını sağlar. Yanan sıvıya uygulanan köpük sıvının tüm yüzeyine dağılarak buharlaşmayı önler. Etrafa dağılan yanan sıvıya köpük püskürtülürse yanan maddeyi bastıran köpük tutuşmayı önler. Bastırma yanıcıyı saf dışı bırakır. Köpük yanıcıyı ateşten ayırır. Yanan sıvının üzerine uygulanan köpük yanan maddenin ısı kaynağı ile temasını keser. Ayırma yanıcıyı ve ısıyı saf dışı bırakır. Köpük yanan maddeyi soğutur. Köpük temel olarak sudan oluştuğu için ulaştığı her yanan maddenin en azından üst seviyelerinin sıcaklığının düşmesini sağlar. Yanan maddenin soğumasını sağlayan köpük yangını söndürür. Soğutma ısıyı saf dışı bırakır. Köpüklerin çoğu, yüzey gerilimleri oldukça düşük deterjanlardan üretilirler. Köpük ısı ve alevle karşılaştığı zaman bozulabilir ve bileşimindeki su buharlaşır. Bu nedenle yanan yüzey üzerine kaybı telafi edecek yeterli miktarda köpük uygulanmalı ve söndürülen sıvı üzerinde bir köpük tabakası sürekli oluşturulmalıdır. Köpük mekanik veya fiziksel zorlamalar sonucunda kolayca özelliğini yitirebilirler. Bazı kimyasallar ve sıvılar köpüğü süratle bozarlar. Bu nedenle köpük yanan maddenin özelliklerine uygun olmalıdır.

22

Ø Kaliteli bir köpüğün nitelikleri: Ø Çevrenin basınç ve sıcaklık şartlarında sıvı kaynama noktasına ulaşmamalıdır.

Ø Sıvı ısının 100 OC’den yüksek olduğu yangınlarda köpük işlenirken dikkat

edilmelidir.

Ø Yanan madde kullanılan köpük için zararlı nitelikte olmamalıdır.

Ø Yanan sıvı su ile reaksiyona giren cinsten olmamalıdır.

Ø Yangın yatay bir yüzey yangını olmalıdır, üç boyutlu derinliği olan yangınlar

köpük bileşimindeki su tarafından soğutulabilir olmadıkça, köpük kullanılarak

söndürülemezler.

Ø Kuru Kimyevi Tozlar

Ø BC Tozları

Sodyum bikarbonat, potasyum bikarbonat ve potasyum klorür tozlarıdır. Parlayıcı sıvılarda yapılan deneylerde yanan bölge için serbest kökler vardır. Yanmanın devam edebilmesi için bunların birbirleri ile reaksiyona girmeleri gerekmektedir. BC tozları yangın alanına verildiğinde bu reaktif maddelerin aralarına girerek yüzeysel bir şekilde etki yaparlar. Yani engelleme yolu ile söndürmeyi gerçekleştirirler. Bu söndürme maddesi sıvı ve gaz yangınlarında kullanılır.

Kuru kimyevi tozlar, özellikle B ve C sınıfı yangınların söndürülmesinde kullanılır.

Kuru kimyevi tozun bileşimine göre A ve D sınıfı yangınlarında da kullanılabilir. Toz; azot, karbondioksit veya havanın yardımı ile hortum ve borular üzerinden prematik olarak dışarı itilebilmelidir. Tozlar zımpara ve pas etkisi özelliklerine sahip olmamalıdır. Kuru toz, tozlara hassas sistemlerin yangınlarında önerilmesi uygun olmayabilir. Örneğin, bilgisayar sistemleri vb.

Kuru kimyevi tozun söndürme etkisinde sadece kimyasal bileşimi değil, yanıcı

maddelerin cinsi de tozun söndürme etkisine tesir ettiği yapılan laboratuvar denemelerinde ve yangınların söndürülmesinde görülmüştür.

Ø ABC Tozu

ABC tozları ile alevli yangınlar ve yüzeysel kor yangınları söndürülebilir. Daha derin olan korlu yangınlar yanmaya devam ederler ve yangının yeniden alevlenmesine neden olabilirler. Kor yangını tozu da denilen ABC tozları ile geri ateşlenme engellenir.

ABC tozları; mono amonyum fosfat (NH4H2PO4), üre-potasyum bikarbonat ve

amonyum sülfat (NH4SO4) maddeleridir. ABC tozlarının korlu yangınları söndürmesinde de birkaç söndürme etkisi birden

yangını durdurur.

23

Ø Ayırma ile boğma etkisi

Ø Isı alma ve set koyma etkisi ile soğutma

Ø Kimyasal reaksiyonları inhibizasyon (blokaj) etkisi

ABC tozu ayırma ve boğma etkisinde çok önemli rol oynar. Eriyen toz parçacıkları

sayesinde katı yanıcı maddelerin hücreleri tıkanıyor, kapanıyor, gaz çıkışı ve oksijen girişi imkânsız kılınıyor. Eriyen tozun ısı alması önemsiz bir rol oynar. Amonyum fosfatın kullanımında serbest kalan amonyum ayrıca alevlere inhibizasyon etkisi de yapar.

Amonyum fosfat ve amonyum sülfatın kömürleştirme etkisi mevcuttur. Yanma olayı,

alevlenme ve ısı gerilediği için gecikiyor. İçin yanan katı madde yangınlarının söndürülmesinde toz bulutundan çok toz tabakası önemlidir.

Sıvı yangınlarında alevler sönene kadar toz bulutunu ayakta tutmak gerektiği hâlde,

kor yangınlarında toz verme işlemi zaman zaman durdurularak tozun anlamlı dağılımı kontrol edilmeli ve mümkün olduğu kadar az toz harcanması sağlanmalıdır.

ABC tozları sıcak bölgelerde tutulmamalıdır. ABC tozunun esasını oluşturan

monoamonyum asidik olan bir maddenin alkolün bir kuru kimyasalla karışması ısınma ile birlikte karbondioksit bırakmaya başlar. Bu nedenle söndürme cihazlarının patladığı görülmüştür. Ø Kuru Kimyevi Tozların Söndürme Özellikleri;

Ø Kuru kimyevi tozların ateşi boğarak söndürme özelliği: Kuru kimyevi tozlar

ateşe püskürtüldükleri zaman çıkardıkları karbondioksit gazları alevi kısmen

boğar. Ancak ateşin sönmesinde ana rolün karbondioksit olmadığı bilinmelidir.

Çünkü söndürmede sadece çıkardıkları karbondioksit gazları rol oynasaydı

ateşle birleşmelerinde karbondioksit ve su buharı çıkaran bazı tuz asıllı kimyevi

bileşiklerin de ideal yangın söndürücüler olması gerekirdi. Fakat bu tür tozlar

ateşi heterojen ( ayrışma ) etkisi ile söndürmektedir.

Ø Kuru kimyevi tozların soğutucu özelliği: Ateşe püskürtüldükleri zaman

sıcaklığın bir kısmını emerler. Örneğin 18 ºC toz ateşe püskürtüldüğü zaman 1

gr 300 ºC yükselerek 79 kalorilik bir ısıyı emerler. Bu durumda kuru kimyevi

tozların yangın söndürmede sadece soğutuculuk özelliklerinin de temel esas

olduğu kabul edilmez.

Ø Kuru kimyevi tozların aleve karşı kalkan özelliği: Alevli yanan bir ateş üzerine

püskürtülen kuru kimyevi toz, alev ile yanıcı madde arasında bir toz bulutu

24

meydana getirerek yanıcı maddeyi alevden gelen ısıya karşı korur. Bu da kuru

kimyevi tozların söndürücü özelliklerinden biridir.

Ø Kuru kimyevi tozların zincirleme yanma olayını engelleme özelliği: Yanma

olayının devam edebilmesi için yanan yerde açığa çıkan bazı maddelerin

birbiriyle birleşerek reaksiyonlar meydana getirmesi şarttır. İşte kuru kimyevi

tozlar açığa çıkan bu maddenin birleşmesini engellemekte, yanma zincirinin

oluşmasını sağlamamaktadır. Böylece de yangın büyüyememekte, kısa zamanda

sönmektedir. Kuru kimyevi tozların bu özelliği yangınları söndürmede en

önemli özelliktir.

Ø Kuru Kimyevi Tozun Avantajları

Ø ABC tozu çok maksatlı olarak kullanılabilir.

Ø Büyük sıvı yangınlarında dahi kuru toz ani söndürme etkisi oluşturur.

Ø Köpükle unlaşan kuru tozlar köpükle müşterek olarak kullanılabilir.

Ø Kuru toz söndürücüleri - 50 OC ile + 60 OC arasında kullanılabilir.

Ø Kuru toz genelde sağlığa zarar vermez.

Ø NaHCO3 temelli kuru tozlar asitlerin nötürleşmesinde kullanılabilir.

Ø Kuru Kimyevi Tozun Dezavantajları Ø Kuru toz kullanımı özellikle kapalı yerlerde toz ve kirlenmeye sebep olur.

Ø Kuru toz bulutu yanıcı tozları havalandırabilir.

Ø Kuru toz seyyar söndürücülerde yalnız kısıtlı miktarlarda bulunur.

Ø Kuru toz müdahâlesinde geri ateşleme dikkate alınmalıdır.

Ø Karbondioksit (CO2)

Karbonun tamamen yanması ile kirecin asitle yakılması sonucu elde edildiği gibi,

doğada serbest olarak da bulunur. Yanıcı bir gaz değildir, bir çok madde ile reaksiyona girmez. Muhafaza tankında boşalması için gerekli basıncı kendisi yaratır. Gaz hâlinde bir söndürme olup tamamen boğma özelliğine sahiptir. Sıvı ve gaz yangınlarında kullanılır. Bir gaz olduğundan nüfuz edicidir ve yangın alanının her noktasına yayılabilir. Sıkıştırma ve soğutma yolu ile sıvı, katı hâle getirilebilir. – 56 ºC’de 3 hâl noktasındadır. Yani kapalı kap içerisinde sıvı ve gaz hâlinde bulunur. Kritik sıcaklığı 31 OC dir. Hem sıvı hem de gaz hâlinde bulunabildiğinden sıcaklık fazlalaşır. Kritik sıcaklık dediğimiz 31ºC’de buharın yoğunluğu sıvının yoğunluğuna eşittir. Karbondioksit havada % 0,03 oranında bulunur. Renksiz ve kokusuzdur. Yoğunluğu 1,52 kg / m3 tür. 30 ºC sıcaklıkta ve atmosferik basınçta,

25

1 kg CO2 0,560 m3 gaz verir. Havaya karıştığı zaman nefes almayı güçleştirir, hatta boğulmaya bile neden olabilir.

Tüpün içerisine sıvı karbondioksit doldurulacaksa 20 OC de 57 bar basınç

gerekmektedir. Sıvı karbondioksit atmosfere verildiğinde depolanması - 17 OC’de yapılmış ise % 46’sı kuru buza dönüşür. 21 OC’de ise yalnız % 25 kuru buza dönüşür. Meydana gelen kuru buz - 78 OC’dir. Karbondioksit alçak basınçlı soğutma tanklarında ve dikişsiz yüksek basınçlı tüplerde depolanmaktadır. 22 OC’de tamamen sıvı hâlde bulunan karbondioksit sıcaklık artışlarında hızla gaz hâline geçer. Bu durum 65 OC’de tüpün dayanıklılık basıncı olan 250 bara ulaştığı için karbondioksit tüpleri sıcak mahâllerde bulundurulmamalıdır.

Karbondioksitli yangın söndürücüler B ve C sınıfı yangınlarda daha uygundur.

Karbondioksit, gaz veya çok katı parçacıklar hâlinde iken ( kuru buz ) elektriği iletmez. Bu yüzden elektrik akımı bulunan yangınlarda kullanılabilirler. Yalnız yüksek gerilim hatlarında küplerin üzerinde belirtilen voltajlara kadar yangın ile aradaki mesafeyi göz önünde bulundurarak müdahâle edilmelidir. Ayrıca karbondioksit yangın söndürme işleminden sonra herhangi bir artık bırakmaz. Ortamdan gazlaşarak uzaklaşır. Böylece elektrik ve elektronik devrelerin temizlenmesi daha kolay olur. Ø Hâlon Alternatifi Söndürücüler

Yangın söndürücü olarak kullanılan hâlon alternatifi hâlojenli hidrokarbonlar, flor,

klor veya brom elementlerinin birini veya birkaçını ihtiva eden, bir veya birkaç organik bileşiğin ana bileşen olarak kullanıldığı elektrik iletkenliği olmayan, kapalı mekânlarda yangın mahâllindeki hacmin tamamen doldurulması sureti ile yangını söndüren gazlardır. Ø D – Tozu (Hafif Metal Tozları)

Özel imal edilmiş tozlardır. Yüksek ısıya dayanıklıdırlar. Genellikle ( NaCl, KCl,

BaCl2, NaB4O4 ) melamin, üre maddesi, fosfat camı, grafit petrakokundan meydana gelmiştir.

Söndürme etkisi boğma yöntemine dayanır. Yanan metalin üstüne serpilerek oksijen

girişi engellenir. Ancak sıvı sodyumun söndürülmesinde bazı zorluklar kendini belli eder. Bu tozu sıvı sodyuma sıkarsak o zaman tozu sıvı sodyum içine çeker, ancak sodyum doyduktan sonra etkili olacaktır. Onun için bu tip söndürmelerde grafit içiren söndürücüler kullanılır.

Ø Etki; Boğma

Ø Hafif Metal Yangınları ( Mg, Na, K, Ti )

Ø G – 1 ( pyrene ): Grafit tozu + fosfor

1.3.3. Portatif Yangın Söndürme Cihazları

Yangın olaylarında yangın tipi yanında yangının muhtemel gelişme eğilimi ve yangın

yükü hakkında bilgi sahibi olmak gerekir. Buna göre küçük, orta ve büyük yangınlardan bahsetmek mümkündür. Küçük yangınlar için az miktarda yanabilir madde içiren bölümler,

26

bürolar, dershanelerde oluşabilecek yangınlarla az miktarda sıvı içeren ya da iyi korunmuş yakıt depolarının bulunduğu B sınıfı yangınları içerir. Orta büyüklükteki yangınlarda, yanabilir maddeler daha fazla olmakla birlikte yangının yayılma eğilimi az olacak şekilde dağılım gösteren yangınlardan daha büyük oranda yanabilir madde içeren bölümler, işyerleri, garajlar, galeriler, tamir atölyeleri vb. yerlerdeki yangınları içerir. Bunlardan daha fazla yüklü yangınlar ise büyük yangınlar sınıfına girerler. Bu tür yangınlar ayrıca kendi aralarında sınıflandırılmaları yapılmaktadır.

Portatif yangın söndürme cihazları küçük çaptaki yangınların söndürülmesinde veya

daha büyük çaptaki yangınlarda ilk müdahâle amaçlı kullanılırlar. Elle taşınabilir veya tekerlekli taşınabilir olarak imal edilmektedirler.

Şekil 1.9: Portatif yangın söndürücüler

Muhtelif kapasitede olmak üzere elde taşınabilen veya arabalı tipte yangın söndürme

cihazları mevcuttur. İstanbul Büyükşehir Belediyesi Yangından Korunma Yönetmeliği’nin 2.9 maddesi gereğince işyerlerinde her bağımsız bölüm için en az 1 adet olmak üzere beher 200 m2 taban alanı için 1 adet 6 kg kapasiteli yangın söndürme cihazı bulundurulacaktır. Bina yüksek bina kapsamına giriyorsa her 100 m2 alan için 1 adet yangın söndürme cihazı düşünülecektir.

Binalarda bulundurulacak yangın söndürme cihazları TSE markalı olacaktır. TSE

işareti, üretici firma ve üretim seri numarası cihaz üzerine soğuk damga ile işaretlenmiş olacaktır. Yeni alınacak cihazların standarda uygun üretimine izin veren TSE belgesi üretici firma tarafından alınmış olacak ve cihaz satışı sırasında kişi veya kuruluşa ibraz edilecektir. Belgenin periyodik olarak vizesi yapılmış olacaktır.

Satıcı firma yeni alınan cihazlara 2 yıl garanti verecektir. Cihazlar her 6 ayda bir

ücretsiz olarak üretici firma tarafından kontrol edilecek ve cihaz üzerine kontrol edildiğini belirten etiket yapıştırılacaktır. Cihazın tekrar dolumu 2 yıl sonunda, ücretli olarak yetkili firmalar tarafından yapılacaktır.

Yangın söndürme cihazlarının dolum ve bakımı TS 11748 sayılı “ Yangın Söndürme

Tüplerinin Periyodik Kontrol ve Bakımı” standardına uygun olarak dolum ve bakım yapma yetkisine sahip firmalar tarafından yapılabilecektir. Bu yetki Sanayi ve Ticaret Bakanlığı ile

27

TSE tarafından verilmektedir. Yangın söndürme tüpleri 5 yıl sonunda hidrostatik basınç testine tabi tutulacaktır.

Söndürme maddesine göre 5 ayrı çeşit yangın söndürme cihazı bulunmaktadır.

Ø Su İçerikli Portatif Söndürme Cihazları Yaygın tip 9.46 litre depolu basınçlı söndürücülerdir. Sürekli veya kesikli olarak da

kullanılabilirler. Antifirizli olanları -40OC şartlarına kadar kullanılabilirler. Pompalı – tank tiplerinde basınçlaştırma gerekmez, uzak mesafelerden kullanılabilirler. Ek ekipman gerekir. Basınçlı taşınabilir tipler küçük çaptaki A sınıfı yangınlarda etkilidirler. 15 m mesafeye kadar kullanılabilirler. 50 saniye sürede içindeki suyu boşaltabilir

Oluşan yangınların başlangıç sırasında yangın söndürme cihazları ile

söndürülememesi ve ortamdaki ısının yükselmesi hâlinde suyun soğutma özelliğinden faydalanarak yapılan söndürme işleminde kullanılan sistem ve teçhizatı ifade etmektedir. Ø Yangın Dolapları

Şekil 1.10: Yangın dolapları

Yangın dolapları içinde kullanılan hortumlar TS-9222 sayılı standarda, bağlantı

rekorları ise TS-2212 standardına uygun olmalıdır. Profesyonel yangına müdahâle personelinin bulunduğu veya geniş alana sahip ve

yangın yükü fazla olan bina ve tesislerde içinde yassı tipte bez hortum bulunan yangın dolapları tercih edilmelidir. Bulundurulacak hortum 1-20 metre uzunluğunda, yassı tipte genişliği 85 mm ve çapı 52 mm olmalıdır. Hortum ucuna TS-3145’e uygun Lans ( Nozul) takılmalıdır. Hortum su tesisatına bağlı olarak hazır şekilde tutulmalıdır. Bu tip yangın dolapları vana kontrollu sistemlerdir. Normal hâlde hortumda su yoktur, hortum tamamen açıldıktan sonra tesisatı besleyen ana vana açılarak su girişi sağlanır.

Yangın konusunda eğitim almış yeterli sayıda kişinin bulunmadığı veya dar alana

sahip bina ve tesislerde yapılacak yangın dolapları içinde 1 inç çapında yuvarlak tipte, basınca dayanıklı lastik hortum ve ucunda standartlara uygun musluklu veya ayarlı tipte lans bulunmalıdır. Bu tip yangın dolapları lans kontrollüdür. Hortum içinde sürekli olarak su bulunur, hortum istenildiği kadar çekilerek lans açılır ve yangına müdahâle edilir.

28

Yüksek binalarda, binanın her katında olmak üzere, yangın dolabı içinde yangın hâlinde itfaiyenin kullanacağı kuru boru sistemine bağlı yangın vanaları yapılacaktır.

Yangın dolapları üzerinde kırmızı zemin üzerine beyaz olarak yazılmış (tercihen

fosforlu) “YANGIN” yazısı bulunmalıdır. Yangın dolapları binanın her katında veya yangın duvarları ile bölünmüş her bölüm

içinde aralarındaki uzaklık 30 metreden fazla olmayacak şekilde ve her 500 m2 ye bir adet isabet edecek şekilde tesis edilecektir. Yanıcı madde ile çalışan işyerlerinin alanı 500 m2 den büyük olması hâlinde yangın dolabı yapılacaktır.

Ancak, eğitim kurumları, yuva ve kreşler, hastaneler, huzurevleri, resmi binalar,

sinema ve tiyatrolar, spor salonları, oteller, işhanı ve merkezleri, yüksek binalar, tehlikeli madde depolarının kullanım alanı 500m2 den küçük olsa dahi her katına yangın dolabı yapılacaktır.

Ø Hidrant Sistemi

Bir bölgenin yangın riski dikkate alınarak cadde ve sokaklarda veya büyük işyeri ve

topluma açık binaların dış kısımlarında tesis edilir. İçinde basınçlı su bulunmakta olup hortum takılarak yangına müdahâle ve araçlara su temini amacıyla kullanılan tesisatlardır. Özel hidrant anahtarı ile açılmaktadır. Cadde ve sokaklarda bulunan hidrantlar içindeki su şehir şebekesine bağlıdır. Fabrika ve topluma açık binalarda yapılacak hidrant sisteminde 2000 litre/dak debide 60 dakika yetecek sürede su rezervi bulunmalıdır.

Şekil 1.11: Hidrat sistemi

29

Ø Su Serpme (Sprinkler) Sistemi

Şekil 1.12: Su serpme sistemi Su serpme (sprinkler) sistemleri, kişilerin sürekli olarak bulunmadığı, 1000 m2 den

daha geniş bağımsız alana sahip ve yangın yükü ve riskinin yüksek olduğu depo ve işyerlerinde, topluma açık yerlerde ve yüksek binalarda tesis edilme zorunluluğu bulunmaktadır.

Bu yerlerde depolanan maddelerin yangınlarında suyun soğutma özelliğinden

faydalanarak söndürme işlemi gerçekleşmekte veya söndürülmese bile yangının genişlemesi önlenmektedir. Sistem otomatik veya manuel olarak çalıştırılmaktadır. Otomatik sistemlerde hacim içindeki çalışma koşulları dikkate alınarak seçilmiş su serpme başlıkları tavan kısmında projeye bağlı olarak yapılmış ve içinde minimum 12 bar basınçta su bulunan tesisata montaj edilmektedir.

Yangın sırasında oluşan ısı sonucunda su serpme başlığı ucunda cam tüp içindeki sıvı

genleşerek daha önceden belirlenmiş ısıya ulaştığında cam tüpü patlatmakta ve tesisatta bulunan basınçlı su hacim içine boşalmaktadır. Kısmen açık hava ile irtibatlı olan yerlerde tesisatta bulunan suyun donmasının önlenmesi için tesisatta basınçlı hava bulunmakta ve sistemin açılması ile basınçlı hava boşalarak suyu harekete geçirmektedir.

Manuel sistemlerde su serpme başlıkları açık olup devrede su bulunmamaktadır.

Vananın açılması ile basınçlı su tesisata dolarak açık olan başlıklardan boşalmaktadır. Bu sistemler yangın yükü olan ve sürekli insan bulunan ortamlarda kullanılmaktadır. Otomatik sistemlerde ısının yükselmesi ile birlikte su serpme başlıkları birer birer açılmaktadır. Manuel sistemde ise tüm başlıklar açık olduğu için sistemin devreye girmesi ile birlikte tüm başlıklardan aynı anda su boşalmaktadır. Bu sistemde hem fazla su kullanılmakta hem de yangının sirayet etmediği kısımlardaki malzeme ıslanmaktadır. Bunun kısmen önlenmesi için manuel sistemler bölümlere ayrılarak ayrı vanalar ile çalıştırılmalıdır. Ø Köpüklü Portatif Söndürme Cihazları

Yaygın tipleri 9,46 litrelik depolu olanlardır. 4 O C altında kullanılamazlar. 6 m

uzaklığa kadar etkilidirler. Boşalma süreleri 60 sn’dir.

30

Ø Köpüklü Yangın Söndürme Cihazları

Sıvı madde ve bazı katı madde yangınlarında kullanılmak üzere el ve arabalı tipte

üretilmiş cihazlardır. İçinde sentetik türde AFFF tipi köpük konsantresi ve yeterli su bulunmakta olup karışım azot gazı ile basınçlandırılmaktadır. Cihazda üstünde delikler bulunan özel köpük lansı kullanılmakta ve köpük oluşumu sağlanmaktadır. Cihazlara doldurulacak köpük deterjanı kalitesinin iyi olmasına ve tüp içindeki suyun iç yüzeyde yapacağı korozyon etkisine karşı cihazın iç cidarının plastik malzeme ile kaplanmış olmasına dikkat edilmelidir.

Şekil 1.13: Köpüklü söndürme yöntemi B türü yanıcı sıvıların üretildiği, depo edildiği veya kullanıldığı yerlerde meydana

gelebilecek yangınlarda su, karbondioksit ve kuru toz gibi söndürücü maddelerle söndürülmesi zor veya imkânsız olduğu hâllerde en etkili söndürücü madde köpüktür. Ø Kuru Kimyevi Tozlu Portatif Söndürme Cihazları

Ø Çok Maksatlı Kuru Kimyevi Tozlu Portatif Söndürme Cihazları

Hafif metal yangınları dışında bileşik ya da tek tip yangınların hepsinde kullanılabilecek söndürücülerdir. – 54 OC sıcaklık şartlarına kadar kullanılabilirler. 6,5 m mesafeden etkili bir şekilde kullanılırlar. Boşalma süreleri 10 – 30 saniye arasındadır. Yaklaşık 1 kg ve 9 kg kapasiteye kadar elle taşınabilir tipte olanları imal edilebilmektedir. Küçük, orta ve büyük çaptaki A, B, C sınıfı ve elektrik yangınlarında etkili olarak kullanılabilirler. Ancak uygun kapasiteli olanını seçmek gerekir. Ayrıca küçük ve orta çaptaki BC – AB – ABC – ABCE sınıfındaki yangınlarda da kullanılırlar. Bu durumda kullanılacak söndürücü sayısı ve kapasitesi arttırılmalıdır. Tekerlekli olanlar 60 kg kapasiteye kadar imal edilmişlerdir. Etkili kullanım mesafesi 12 m, boşalma süresi 52 saniyedir. ABC tozlu yangın söndürme cihazları içinde katı, sıvı ve gaz yangınlarını söndürme özelliğine sahip söndürme tozu bulunmaktadır. ABC tozu TS 5684 sayılı standarda uygun olmalıdır.

Ø BC Tipi Kuru Kimyevi Tozlu Portatif Söndürme Cihazları

Basınçlandırılmış çeşitli büyüklükteki bu tip söndürücüler sodyum bikarbonat ve potasyum bikarbonat esaslı olarak üretilmiş iki tiptirler. – 54 OC sıcaklık şartlarına kadar kullanılabilirler. Yaklaşık 1 kg ve 9 kg kapasiteye kadar elle taşınabilir tip olarak imal

31

edilmektedirler. Hortumlu ve nozullu tipleri vardır. 6,5 m mesafeye kadar etkili olarak bilinirler. Büyüklüğüne göre boşalma süreleri 10 – 28 saniyedir. Tekerlekli olanlar 60 kg kapasitelidirler. Etkili kullanım mesafesi 12 m, boşalma süresi 53 saniye civarındadır.

Şekil 1.14: BC tipi kuru kimyevi tozlar Ø Karbondioksitli ( CO 2 ) Portatif Söndürme Cihazları

Elle taşınabilir olanlar 2 kg ve 9 kg arasında muhtelif kapasitelerde olmak üzere

kullanılmaktadır. Tekerlekli olan 45 kg’a kadar CO2 içerebilmektedir. Elle taşınabilir olanlar 2,5 m uzaklığa kadar kullanılabilir. Boşalma süreleri 10–20 sn arasındadır. –40 OC şartlarına kadar kullanılabilirler. Tekerlekli olanlar 4,5 m mesafeye kadar etkilidirler. Boşalma süreleri 44 –74 sn’dir.

Yüksek basınçlı tüplerden 57 Bar basınçta sıvı hâlde doldurulur. Tüpler TS–1519/ 12–

13’e CO2 ise TS- 11339’a uygun olmalıdır. CO2 % 99,5 saflıkta olmalıdır. Karbon dioksit kritik sıcaklık ve basınca sahip bir gazdır. Kritik sıcaklığı 31.88 OC, Kritik basıncı 73 Bar’dır. Kritik sıcaklığın üstündeki sıcaklıkta tüp içindeki sıvı gaz hâline geçerek basınç artışına yol açar. 65 OC basınç 250 bar olur.

32

Şekil 1.15: CO2 Portatif söndürme sistemi

Bu nedenle tüpe emniyet valfi takılmaktadır. Üzerindeki sıcaklıktaki ortamlarda

bulundurulmamalıdır. Gaz kullanım sırasında –78 OC kadar soğur. Bu nedenle bir kısım gaz katı kar hâlinde ortama yayılır. Kullanıcı dikkatli olmalı, lansın metal kısmından değil, ahşap veya plastik kısmından tutulmalıdır.

Gazın boğucu etkisi nedeniyle kapalı ve küçük yerlerde yüksek kapasiteli tüplerin

kullanımı sırasında dikkatli olunmalı ve kullandıktan sonra zaman kaybetmeden serbest havaya çıkılmalıdır.

Karbondioksit tüpleri sıvı ve gaz madde yangınlarında ve elektrikli cihaz ile pano

yangınlarında kullanılmaktadır. Elektrik yangınlarında uygun mesafe bırakılmalıdır. Ø Kuru Kimyevi Tozlu (D - Tozu) Portatif Söndürme Cihazları

Hafif metal yangınları için özel imal edilmişlerdir. – 40 OC şartlarına kadar kullanılabilirler. Elle kullanılanlar 15 kg, tekerlekli olanlar 115 kg kapasiteye kadar imal edilirler. Elle taşınabilenlerin, etkili mesafe uzaklığı 3 m, boşalma süreleri 28 saniyedir. Tekerlekli olanların etkili kullanım mesafesi 9 m, boşalma süreleri 120 saniyedir. Toz metal yangınının tipine göre seçilmelidir.

Yangın söndürücü cihazlar (YSC) şu şekilde yerleştirilir: Ø YSC konulacağı yerlerde çıkması muhtemel yangın çeşitlerine uygun olmalıdır.

Ø YSC'nin yerleri, çabuk ulaşılan bir yer olmalıdır.

Ø YSC'nin yerleri hiç değişiştirilmemeli ve bu yerler kırmızı ile boyanmalıdır.

33

Ø YSC'nin duvarlara asılması hâlinde; aracın üstü en çok 1,5 metreyi geçmeyecek

şekilde ayarlanmalıdır.

Ø YSC yangın çıkması ihtimali olan yerin yakınına konulmalıdır. Makine, tezgâh,

malzeme ve kapı arkasına konulmamalıdır.

Yangın söndürme cihazları şu şekilde kullanılır: Ø Cihazı yerinden alınız.

Ø Taşıma kolundan tutarak yangın mahallîne getiriniz.

Ø Rüzgârı arkanıza alınız.

Ø Valf emniyet pimini veya mührünü çıkarınız.

Ø Püskürtme borusunu yerinden çıkartıp alevin dibine tutunuz.

Ø Vanayı sola çevirerek açınız.

Ø Tetiğe basınız.

Ø Çıkan gaz veya kuru kimyevi tozu dış çevreden içe doğru gitmesini sağlayınız.

Ø Yangın söndükten sonra bir müddet daha CO2 gazını yüzeye boşaltınız veya

kimyevi tozu tamamen boşaltınız.

Ø Vanayı kapatınız.

Ø Yangın tamamen sönmeden ayrılmayınız.

Portatif söndürme cihazlarının seçim esasları şunlardır: Portatif söndürme cihazları seçilirken yangınlar hakkında ne kadar iyi tahmin yapılırsa

o kadar iyi portatif yangın söndürme cihazı seçimi yapılır. Bu amaçla portatif yangın söndürme cihazı seçiminde aşağıdaki özelliklere dikkat edilerek iyi bir seçimin yapılması gerekir. Muhtemel yangın hâlinde yanabilenlerin ne tür maddelerden oluştuğu, hangi yangın sınıflarında olabileceği belirlenmelidir. Meydana gelebilir yangından yanabilenlerin büyüklüğü, mekân içindeki dağılımı bu maddelerin ısı yükleri, yayılma eğilimi ve şiddeti göz önüne alınarak yangının büyüklüğü tespit edilmelidir. Yangında portatif söndürme cihazlarından beklenen etkinlik belirlenmelidir.

Portatif söndürme cihazının taşınma kabiliyeti ve kullanımda getireceği riskler ve

kullanıcıda özel kabiliyet gerekip gerekmediği belirlenmelidir. Çevre sıcaklıkları rüzgâr durumu, özel hava hareketlerinin olup olmadığı, varsa şekli tespit edilmelidir. Yanma sırasında yanan malzeme ile söndürücü maddenin reaksiyona girip girmeyeceği belirlenmelidir. Söndürücü kullanımı sırasında özel önlemler gerekip gerekmediği ve koruyucu ekipmana ihtiyaç olup olmadığı belirlenmelidir. Portatif söndürücü için periyodik bakım ve onarım gerekli olup olmadığı ve mali yükler açısından yeniden doldurma imkânı bilinmelidir. Yanan madde çevre şartları, kullanıcı ve söndürücüler hakkında mevcut durum

34

belirlendikten sonra en iyi söndürme maddesi seçimi mümkün olabilir. Aksi takdirde yangını söndürmek ve geciktirmek yerine bazen durumu daha da kötüleştirmek mümkündür. 1.3.4. Gazlı Söndürme Sistemleri ( CO2)

Binalarda kapalı hacimler içindeki yangınlarda su, kuru toz gibi söndürücü maddelerin

cihaz ve sistemlere vermiş olduğu olumsuzluk nedeniyle hem yangının söndürülmesi hem de bölüm dahilindeki cihaz ve sistemlerin korunması amacıyla dizayn edilen sistemlerdir. İnsanların tamamen hacim dışına çıkmasından sonra boşaltılacak gazın söndürme yapabilmesi için hacim büyüklüğüne bağlı olarak gaz miktarı hesap edilmektedir. Yeterli gazın depo edildiği tüpler seri olarak sisteme bağlanmaktadır. Gaz otomatik veya manuel olarak boşaltılmaktadır. Otomatik sistemlerde gaz birden fazla algılama detektöründen alacağı sinyal sonucu otomatik olarak hacim içine boşalmaktadır.

Şekil 1.16: Bina içi gazlı söndürme sistemleri

35

1.3.5. Yangın Çıktığında Yapılacak İşlemler

Ø Telaşlanmayınız.

Ø Bulunduğunuz yerde yangın ihbar düğmesi var ise ona basınız.

Ø İtfaiye teşkilatına haber veriniz. İTFAİYE TEL:110

Ø Yangın yerini, adresini en kısa ve doğru şekilde bildiriniz.

Ø Mümkün ise yangın cinsini bildiriniz. (Bina, benzin, motorlu taşıt vb. )

Ø Yangını çevrenizdekilere duyurunuz.

Ø İtfaiye gelinceye kadar yangını söndürmek için elde mevcut vasıta ve

imkânlardan faydalanmaya çalışınız.

Ø Yangının yayılmasını önlemek için kapı ve pencereleri kapatınız.

Ø Bunları yaparken kendinizi ve başkalarını tehlikeye atmayınız.

Ø Görevlilerden başkasının yangın sahasına girmesine mani olunuz.

Ø Herkes bir yangın karşısında ilk önce kendi hayatını kurtarmalı, haber vermeli

ve yangını söndürmeye çalışmalıdır.

Ø Yangın söndürücünün nasıl kullanıldığını öğreniniz. Dumana değil, ateşe dış

çevreden merkeze doğru püskürtünüz.

Ø Sıcaklık ve duman yukarı doğru yayılır. Bu nedenle yere eğilerek gidiniz.

Döşemeye yakın ısı çok düşüktür. Duman daha azdır. Görüş daha iyidir. Yangın

içinde kalmış kişide yere yatmalı çok derin olmayacak şekilde soluk almalıdır.

Şekil 1.20: Yangın üçgeni

YYAANNGGIINN

36

Şekil 1.21: Portatif yangın söndürücünün kullanımı

RÜZGÂRI ARKANA AL

CİHAZI ALEVİN DİBİNE TUT

CİHAZI YANGININ DOĞDUĞU YERE TUT

EVVELA ÖNÜ SONRA İLERİYİ SÖNDÜR

YANGIN TAMAMEN SÖNMEDEN AYRILMA

CİHAZI OMUZ HİZASINA AS

37


Boş olan kısımları doldurunuz. Cevaplarınızı cevap anahtarından kontrol ediniz.

1. Katı, sıvı veya gaz hâlindeki yanıcı maddelerin kontrol dışı yanma olayına …………

denir.

2. Yanıcı maddenin tutuşma sıcaklığına ısıtıldığında oksijenle verdiği eksotermik

zincirleme reaksiyonuna ………. denir.

3. Yanıcı basit katı maddeler olan yangınlara ………türü yangınlar denir. (Mesela; odun,

kömür, kâğıt, ot, kumaş vb.)

4. A tipi yangınlar en iyi ………… ile söndürülür.

5. Yanıcı sıvı maddeler olan yangınlara ……..türü yangınlar denir. (Mesela; benzin,

benzol, makine yağları, laklar, yağlı boyalar, solvent, katran vb.)

6. B tipi yangınlar en iyi ………… ile söndürülür.

7. Yanıcı gaz maddeler olan yangınlara ……..türü yangınlar denir. (Mesela; metan,

propan, bütan, LPG, asetilen, havagazı, doğalgaz ve hidrojen vb.)

8. C tipi yangınlar en iyi ………… ile söndürülür.

9. Yanabilen hafif metaller olan yangınlara …….. tipi yangınlar denir. (Mesela;

alüminyum, magnezyum, titanyum, zirkonyum, lityum, çinko, sodyum, potasyum ve

kalsiyum vb.)

10. D tipi yangınlar en iyi ………… ile söndürülür.

11. …………: Petrolün damıtılması ve parçalanması sonucu elde edilen , basınç altında

sıvılaştırılmış propan , bütan ve izomerleri ile benzeri hidrokarbonların karışımıdır.

12. …………………………: Petrolün oluşumuna benzer şekilde, yeryüzünün alt

katmanlarındaki organik maddelerin zamanla bakterileşmesi, krojenleşme ve ışıl

ayrışması sonucu oluşan , çoğunluğu metan (CH4) olmak üzere, etan (C2H6) ve

çeşitleri hidrokarbonlardan oluşan yanıcı bir gaz karışımıdır. Yeraltından doğal olarak

çıkar.

13. ………………………. cihazları küçük çaptaki yangınların söndürülmesinde veya

daha büyük çaptaki yangınlarda ilk müdahâle amaçlı kullanılırlar.


38

PERFORMANS DEĞERLENDİRME

KONTROL LİSTESİ Evet Hayır Neden

1. Yangın tanımını ve kavramlarını biliyor

musunuz?

2. Yangın bileşenlerini biliyor musunuz?

3. Yanma ürünlerini biliyor musunuz

4. Yangın safhâlarını biliyor musunuz

5. Isı transferini biliyor musunuz?

6. Yangın türlerini biliyor musunuz?

7. Söndürme maddeleri, cihazları ve kullanma

tekniklerini biliyor musunuz?

8. Yangın çıktığında yapılacak işlemleri biliyor

musunuz?

DEĞERLENDİRME

Bu faaliyet sırasında bilgi konularında veya uygulamalı iş parçalarında anlamadığınız

veya beceri kazanamadığınız konuları tekrar ediniz. Konuları arkadaşlarınızla tartışınız. Kendinizi yeterli görüyorsanız diğer uygulama faaliyetine geçiniz. Yetersiz olduğunuzu düşünüyorsanız öğretmeninize danışınız.


39


Standartlara ve tekniğine uygun olarak yangının algılama ve ihbar sistemi elemanları ilgili bilgi, beceri ve deneyime sahip olacaksınız.

Ø Yangının alarm kontrol paneli, detektörleri, uyarı ve ihbar sistemleri ile ilgili

araştırma yapınız. Yapmış olduğunuz araştırmayı sınıf ortamında

arkadaşlarınızla tartışınız.

2. YANGIN ALGILAMA VE İHBAR SİSTEMİ ELEMANLARI

2.1. Yangın Kontrol Paneli

Şekil 2.1: Yangın kontrol paneli

Binanın yapısı ve kullanım özelliğine göre seçilerek tesis edilecek detektörler bir kontrol paneline bağlı olarak çalışmaktadırlar. Kontrol paneli bina içinde günün 24 saati sürekli çalışan personelin bulunduğu yerde tesis edilerek sürekli olarak kontrol sağlanmaktadır. Detektörden alınan ihbar sonucunda sesli ve ışıklı şekilde alarm vermektedir. Ayrıca sisteme bağlı olması hâlinde otomatik söndürme sistemini harekete geçirir, normal havalandırma sistemini durdurur, pozitif havalandırmayı ve kirli hava emiş sistemini çalıştırır. Asansörlerin zemine inerek kapılarını otomatik olarak açmasını sağlar.


AMAÇ

ARAŞTIRMA

40

Yangın kontrol panelleri konvansiyonel ve Adreslenebilir şekilde olmak üzere iki ayrı tipte dizayn edilmektedir. Konvansiyonel sistemde bina belirli bölgelere (zone) ayrılarak her bölge içine belirli sayıda detektör takılmaktadır. Yangın sırasında algılama ile panelde detektörün ait olduğu bölge numarası ile alarm verilmektedir. Hangi detektörden alarm geldiği tespit edilememektedir. Adreslenebilir (analog) sistemlerde nokta bazında algılama yapılmaktadır. Yangın sırasında ihbarın hangi detektörden geldiği tespit edildiğinden yangının erken fark edilmesini sağlamaktadır. Ayrıca yukarıda belirtilen diğer sistemlerin çalıştırılıp veya durdurulması bu tip paneller ile yapılmaktadır.

Yangın algılama ve uyarı sistemi; herhangi bir nedenle oluşmaya başlamış bir yangını

sezip gereken önlemlerin alınması, boşaltılması ve söndürme işlemlerinin yapılabilmesi için belli yerlere komut veren, programlanabilir bir kontrol sistemidir.Bütün eğitim kurumları, ahşap özellik gösteren binalar, yuva ve kreşler, hastaneler, huzur evleri, resmi binalar, sinema ve tiyatrolar, spor salonları, otel ve pansiyonlar, işhanı ve merkezleri, toplu iş yerleri, endüstriyel tesisler, kapalı kullanım alanı 500 m² den büyük her türlü alışveriş merkezinde yangın ihbar ve alarm sistemleri tesis edilmelidir. 2.1.1. Yangın Alarm ve İhbar Sistemi (YAVİS)

Ø Otomatik veya elle çalışan ikaz cihazlarından gelen işaretler veya eşdeğer

bilgiler kabul etmek ve değerlendirmek.

Ø Bu işaretleri kontrol tablosu üzerinde sesli veya ışıklı olarak göstermek.

Ø Sistemi bütünüyle sürekli olarak izlemek, arızaları kontrol paneli üzerinden

sesli ve ışıklı olarak göstermek.

Ø Güç kaynağı ile ilgili her türlü arızayı göstermek.

Ø Bir ikaz işareti geldiğinde ikaz ve çıkış cihazlarını harekete geçirmek.

Şekil 2.2: Yangın algılama ve alarm sistemi kontrol paneli

41

2.1.2. Kontrol Panelinin Aldığı Sinyaller Kontrol paneli detektörlerden aldığı sinyalleri üç şekilde değerlendirir. Ø Yangın Alarm ve İhbar Sistemi (YAVİS) dengededir:

Denge hâlindeki sistem ise kontrol edilen bölgenin (zone) ısı ve duman seviyesinde değişme yok demektir. Bu durum kontrol tablosunda bir led uyarıcı ile belirtilir ve kontrol tablosu sistemi kontrol etmeye devam eder.

Ø Yangın Alarm ve İhbar Sistemi (YAVİS) arıza hâlinde:

Detektörlerde, detektör hatlarında veya kontrol panelinde bir arıza (kısa devre veya açık devre) var demektir. Bu durum kontrol tablosunda ledli ve sesli uyarıcılar ile belirtilmelidir.

Ø Yangın Alarm ve İhbar Sistemi (YAVİS) ikaz hâlinde:

Kontrol edilen bölgelerin birinde veya birilerinde yangın çıkmış demektir. Bu durumda kontrol tablosu gerekli uyarıları yapar.

Bir yangın algılama ve uyarı sistemi detektörler, kontrol panelleri, ikaz ve kontrol

cihazlarından oluşur. Detektörler; yangının algılanacak bölgedeki (ısı seviyesi, duman seviyesi vb.) değişiklikleri algılayan ve kontrol sinyallerini (akım değişikliği) kontrol paneline gönderen elemanlardır. Kontrol paneli iki telli sistem ile detektörden alınan kontrol sinyalini değerlendirir ve değerlendirme sonucuna göre ikaz sinyali gönderen elemandır.

İkaz ve kontrol cihazları ise kontrol edilen elemanlar olup kontrol panelinden alınan

sinyalleri değişkenlere göre çalıştıran elemanlardır (korna, siren, otomatik söndürme sistemleri vb. ).

2.1.3. Kontrol Panelinin Özellikleri

Kontrol paneli aşağıdaki fonksiyonları düzenleyici sinyaller göndererek yerine getirir. Ø Kontrol panelinde hangi bölgede yangın çıktığı led uyarıcılarla belirtilir.

Ø Hem kontrol panelinde hem de yangın bölgesinde (zone) sesli ve ışıklı

uyarıcılar çalıştırılır.

Ø Yangın çıktığı bölgede söndürme sistemi harekete geçirecek kontaktör

çalıştırılır.

Ø Yangın kapılarını kapatacak kontaktörler çalışır.

Ø Havalandırma sistemi otomatik kapatılır.

Ø Kanal tipi duman tutucuları açacak kontaktörler çalıştırılır.

Ø Yangın mahâllindeki bütün makineleri durduracak kontaktörler çalıştırılır.

42

Ø Otomatik telefon ve telsiz sistemi ile ilgili kişiler (polis, itfaiye, vs.) uyarılır.

2.1.4. Yangın Algılama ve Uyarı Sistemleri Yangın algılama ve uyarı sistemleri genel olarak üç gruba ayrılır.

Ø Geleneksel yangın algılama ve uyarı sistemleri: Ufak ve orta boylu binalarda

daha basit ve maliyeti düşük bir çözüm oluşturur.

Ø Adresli sistemler: Teknolojik olarak daha üstün bir sistemi temsil eder ve

detektörlerle sayısal bir iletişim kurabilme özelliğine sahiptir. Bu sayede yangın

uyarısına yol açan detektörlerin yeri kesin olarak belli olur.

• Sayısal adresli sistemler • Analog adresli sistemler • Kablosuz sistemler

Ø Hava örneklemeli sistemler: Bu sistem algılamanın zor olduğu geniş iç avlulu

çarşılarda, geniş ve yüksek hol ve depolarda, çok hassas algılamanın istendiği

bilgi işlem odaları vb. yerlerde kullanılır.

2.1.5. Yangın Alarm Kontrol Paneli Yer İşaretlemesi Yangın haber verilmesi için en büyük birim olarak yangın bölgeleri kullanılacaktır.

Tüm binalarda her bağımsız kat en az bir yangın bölgesi olarak kabul edilecektir. Eğer bir katın alanı 2000 m² den büyükse birden fazla yangın bölgeleri belirlenecektir. Bir bina ya da yapının toplam alanı 300 m² ya da daha küçük ise birden fazla katlı olsa da tek bir yangın bölgesi (zone) olarak kabul edilir.

Bir yangın bölgesinin herhangi bir doğrultuda uzunluğu 100 m’yi geçmeyecektir. Bir

yangın bölgesinin içerisinde bir yangın başlangıcını görsel olarak saptamak için alınması gereken uzaklık 30 m ’yi geçmeyecektir. (TYK Yön. Mad. 77)

Bu yönetmelik gereği görülen tün yangın alarm sistemlerinde yangın kontrol panelleri

ve tekrarlayıcı paneller aşağıda belirtilen yerlerde tesis edilecektir. Ø Bina ya da yapının zemin katında ve sürekli olarak görevli personel bulunan bir

yerde ana kontrol paneli veya ana yangın kontrol panelinin başka bir mahâlde

tesis edilmesi gerekli görülüyorsa, 1 yangın alarm tekrarlayıcı paneli tesis

edilecektir.

Ø Yangın kontrol panelinin tesis edildiği yerde personelin bulunamadığı zaman

aralıkları varsa, bu sürelerde sürekli personel bulunan ikinci bir mahâlde veya

daha fazla mahâllerde tekrarlayıcı paneller tesis edilecektir.

43

Ø Yangın alarm sistemi birden fazla binayı kapsıyorsa, 2 veya daha fazla yangın

bölgesi bulunan her binada ayrı bir tali yangın kontrol paneli ya da tekrarlayıcı

panel tesis edilecektir.

Ø Yangın kontrol panelleri veya tekrarlayıcı panellerinde asgari olarak aşağıdaki

sesli, ışıklı ve alfa nümerik göstergeler bulunacaktır.

• Genel yangın alarm lambası ve her yangın bölgesi için ayrı bir yangın alarm lambası,

• Genel sistem arızası lambası ve ayrı bir ışıklı alfa nümerik gösterge ile bölgesel arıza bilgisi verilmiyorsa, her yangın bölgesi için ayrı bir arıza lambası,

• Yangın uyarı butonlarından ve otomatik yangın detektörlerinden gelen uyarılar bireysel olarak cihaz bazında değerlendirebilen adreslenebilir sistemlerde yukarıdakilere ek olarak, bireysel yangın ve arıza uyarılarının izlenebileceği bir ışıklı alfa nümerik gösterge,

• Her yangın veya arıza sinyali alındığında aktive olan sesli uyarı cihazı.( Sesli uyarı cihazı bir buton ile susturulabilecek, ancak sesli uyarının susturulması ışıklı uyarıların kalkmasına neden olmayacaktır.)

• Tüm bölgesel yangın ve arıza lambalarının yanlarında hangi yangın bölgesine ait olduğu açık, net ve silinmeyecek bir şekilde etiketler bulunacaktır.

• Yeterli aydınlatma ve gürültüsüz bir ortam gerekir. Ø Yangın riskinin yüksek olmadığı bir ortam gerekir.

Ø Binanın zemin katında sürekli personel bulunmuyorsa bu sürelerde personel

bulunan ikinci bir yerde tekrarlayıcı panel olması gerekir.

Ø Sistem birden fazla binayı kapsıyorsa 2 veya daha fazla bölge bulunan her

binada bir tali kontrol paneli olması gerekir.

2.2. Yangın İhbar Detektörleri

2.2.1. Duman Detektörleri Dumana karşı duyarlı olan detektörler binalarda yaşayanların hayatlarını korumak için

uygundur. Çünkü detektörler yanmanın ilk evrelerinde toksik yanma ürünlerini ve dumanı algılayabilirler. Duman detektörleri duyarlılıklarda çeşitlidirler. Bunlar iyonizasyon, optik, kanal tipi ve aktif hava emmeli detektörlerdir.

Tüm endüstriyel binalarda, tüm kaçış noktalarında ve duman detektörlerinin yanlış

uyarılara neden olmadan kullanımına elverişli koridorlarda, depolar, teçhizat odaları ve benzeri, sürekli insan bulunmayan bölümlerde veya otomatik su serpme olmayan bölümlerde tüm ortak alanlarda ve çalışma alanlarında otomatik duman Detektörü tesis edilecektir. Oteller, moteller, yatakhaneler, misafirhaneler, hastaneler, huzur evleri, pansiyonlar ve benzeri yatılı yerlerde bina ve tüm kaçış yollarında ve duman detektörlerinin yanlış uyarılara

44

neden olmadan kullanıma elverişli tüm yerleşime açık alanlarda, ortak alanlarda ve çalışma alanlarında otomatik duman algılama cihazları tesis edilecektir. (TYK YÖ. Mad. 75)

Kullanım alanları: Konferans odaları, kayıt stüdyoları, fabrikalar, elektrik/mekanik

odalar, kütüphaneler, büyük mağazalar, tiyatro sahneleri, yatak odaları, bilgi işlem odaları, okullar, restoranlar, yemekhaneler, vb.

Ø İyonizasyondum detektörleri

Hızlı gelişebilecek yangın riskinin bulunduğu mekânlarda kullanılır. Hızlı gelişen

yangınlarda ortaya çıkan küçük partiküllü beyaz dumana çabuk cevap verir. Kullanım alanı: Koridor, merdiven, solvent depoları

Şekil 2.3: İyonizasyon duman detektörü prensip şeması Ø Optik duman detektörleri

Yoğun dumanlı, için için yanabilecek maddelerin bulunduğu mekânlarda kullanılır.

Büyük partiküllü siyah dumana çabuk cevap verir. Kullanım alanı: Koridorlarda, merdiven, asansör şaftları, X-Ray odaları, fotoğraf

işleme odaları, kargo yükleme odaları.

Şekil 2.4: Optik duman detektörü prensip şeması

45

Ø Işın tipi duman detektörü

Standart duman detektörlerinin montajının zor ya da ekonomik olmadığı geniş

alanlarda kullanılmak üzere tasarlanmış, karşılıklı alıcı ve verici ünitelerinin arasında oluşan duman partiküllerini algılayan detektördür

Kullanım alanları: Yüksek hacimli depolar, yüksek tavanlı koridorlar, aktiryumlar.

Şekil 2.5: Işın tipi duman detektörü

Ø Aktif hava emmeli çok hassa duman detektörü

Korunan mahâlden bir boru şebekesi ile çektiği havayı, lazer tabanlı çok hassas bir detektörden sürekli olarak izleyerek çok küçük miktarlardaki dumanı algılayabilen sistemlerdir.

Kullanım alanları: Yüksek hacimli depolarda, atriyumlar, telekomünikasyon odaları,

bilgiişlem merkezleri, elektrik panoları, kablo tünelleri, trafo odaları, tozlu veya rutubetli alanlar, tarihî yapılar, müzeler.

Şekil 2.6: Aktif hava emmeli çok hassa duman detektörü

46

2.2.2. Sıcaklık Detektörleri Sıcaklık detektörleri artan ve sabit sıcaklık algılayan modellere sahiptirler. Bunların

duman detektörlerinin kullanılmasının kısıtlı olduğu alanlarda uygulanır. Ancak yangın durumunda duman detektörlerine göre daha uzun zaman da cevap verirler. Ø Sabit sıcaklık detektörleri

Ortamdaki sıcaklık düzeyinin belirli bir seviyeyi geçmesi hâlini algılar. Üretim

sırasında yapılan bu ayarın daha yüksek sıcaklık seviyelerine set edilmiş versiyonları yüksek sıcaklık detektörü olarak anılır ve sıcaklığın normal zamanda da yüksek seyrettiği mahâller için kullanılır. Kullanım alanları: Kazan daireleri, çay ocakları, fırın alanları, mutfaklar, kapalı otoparklar, yükleme alanları.

Şekil 2.7: Sabit sıcaklık detektörleri Ø Isı artış detektörleri

Ø Sıcaklığın belirli bir süre içinde ani yükselmesi hâlini algılar. Sıcaklığın belirli

bir değeri aşması ya da kısa bir sürede belirli bir artış göstermesi hâlinde alarm

durumuna geçen detektördür. Kullanım alanları: Dumansız yangın beklenen

alanlarda, çok kirli ve paslı alanlarda, %95 nemli ortamlarda.

Şekil 2.8: Isı artış detektörleri

47

2.2.3. Alev Detektörleri Alevin belirli bir süre içinde ani yükselmesi hâlini algılar. Kullanım alanları: UV: Türbinler, patlayıcı imalathaneleri, püskürtme boya kabinleri. IR: Petrol kimya, endüstriyel tesisler, hidrokarbon depoları, tanker yükleme alanları. UV/IR: Uçak hangarları, proses odaları.

Şekil 2.9: Alev detektörleri 2.2.4. Gaz Sensörleri

Parlayıcı ve patlayıcı gazların bir üretim prosesi içerisinde ortaya çıktığı, depolandığı

ve nakledildiği ortamlarda, gaz kaçaklarının patlayıcı karışım oluşmadan algılanması ve gerekli önlemlerin alınması hayati önem taşır. Doğal gaz, LPG gibi günlük hayatta kullandığımız gazlar ve bunların yanı sıra çeşitli endüstriyel ortamlarda açığa çıkabilen pek çok patlayıcı gazlara duyarlı detektörler, kullanım yerleri ve amaçlarına uygun özelliklerde üretilmektedirler. Patlayıcı özellikleri olmamakla birlikte zehirleyici veya boğucu nitelikte olan karbon monoksit, karbon dioksit, hekzan, amonyak gibi gazlara duyarlı detektörler de günümüzde endüstride, kapalı garajlarda, kazan dairelerinde ve hatta evlerimizde kullanılmaktadırlar.

Şekil 2.10: Gaz sensörü 2.3. Detektör Ayarı

Topluma açık yer olarak kullanılan binalarda, otel ve pansiyon gibi yatılan yerlerde,

alışveriş ve eğlence merkezlerinde, müzelerde, 1000 m2'den daha geniş müstakil alana sahip işyeri ve depolarda otomatik olarak algılama yaparak kontrol paneline ikaz veren ve yangının erken fark edilmesini sağlayan ve bunun sonucu zaman kaybetmeden müdahâle ve tahliye işleminin yapılmasını kolaylaştıran algılama ve ihbar sistemi yapılması zorunludur.

Sistem yapılacak binanın kullanım amacı, yangın risk ve şekli dikkate alınarak uygun

detektör tipi belirlenmekte ve sistem kesintisiz güç kaynağına bağlı olarak çalışmaktadır. İyonizasyon detektörlerinde radyoaktif bir madde bulunmaktadır. Detektör içine giren partiküller iyonize olarak yangının fark edilmesi sağlanır. Bu tip detektörler küçük partiküllü siyah dumana ve yanma gazlarına karşı duyarlıdır.

48

Optik detektörlerinde periyodik olarak yayınlanan bir ışık kaynağı ve bunu belirli bir açı altında gören fotoelektrik bir diyot bulunmaktadır. Detektör içine giren duman partikülleri ışığı emerek yok etmektedir. Bu tip detektörler beyaz duman ve daha büyük partüküllere karşı duyarlıdır.

Işın tipi detektörlerde infrared ışık vericisi ve bunu algılayan alıcı bulunmaktadır. Işık

arasına giren duman partükülleri ışığın algılanmasını önler ve cihaz alarma geçer. Menzili 100 metreye kadar olabilir. Çok geniş alanlı ve yüksek tavanlı binalarda diğer tip detektörlerin uygulama zorluğundan dolayı bu tip detektörler tesis edilmektedir.

Hava emişli detektör sistemlerinde algılamanın yapılacağı bölüm dahilinde bulunan

mevcut hava, değişik yerlere sabitleştirilmiş borular vasıtasıyla emilip analiz ile hava örneklemesi yapılmakta ve hava tekrar hacim içine verilmektedir. Bölümde meydana gelebilecek bir yangında oluşan duman hava ile emilerek sistemden geçerken fark edilmektedir. Bu sistem diğer tip detektörlere göre daha kısa süre içinde algılama yapmaktadır.

Sabit sıcaklık detektörleri –20 ile +90 derece sıcaklık aralığında çalışmaktadır.

Belirlenen sıcaklığa ayarlanmış detektörler istenilen sıcaklığa ulaşıldığında panele alarm vermektedir. Bu tip detektörler mutfak, kazan dairesi veya yüksek ısıda çalışan işyerlerinde tercih edilmektedir.

Sıcaklık artış hızı detektörleri ani sıcaklık artışını algılayacak şekilde üretilmişlerdir.

Yangını çok hızlı şekilde algılayabilmektedir. Bu tip detektörler duman detektörlerinin kullanılmasına uygun olmayan dumanlı ve tozlu ortamlarda kullanılmaktadır.

Alev detektörleri ultraviyole veya infrared ışınlarını algılar. Doğrudan yangını gören

detektör tipidir. Bu tip detektörler seçilirken direkt güneş ışığından etkilenmesi önlenmelidir. Yoğun duman çıkabilecek yerlerde dumanın olumsuz etkisi nedeni ile bu detektörler etkisiz kalabilir. Özellikle yoğun duman çıkarmayan sıvı madde yangınlarında seçilmelidir.

Duman detektörleri ısı detektörlerine göre daha önce algılama yaparak ihbar verirler

ancak yanlış ihbar verme olasılığı yüksektir. Bu nedenle bu tip detektörler tozlu, nemli ortamlarda, soğuk hava depolarında, mutfak ve kazan dairelerinde, egsoz gazı çıkaran endüstri tesislerinde ve buhar çıkaran yerlerde kullanılmamalıdır.

Gaz detektörleri yanıcı, zehirli gaz veya kolay buharlaşan yanıcı sıvıların üretildiği,

depo edildiği, kullanıldığı yerlerde oluşabilecek gaz veya buhar kaçakları sonucunda herhangi bir nedenle oluşacak kıvılcım ile parlama ve patlama tehlikesini önlemek amacıyla kullanılmaktadırlar. Ortamda bulunacak gaz veya buharlara kalibre edilmiş gaz detektörleri kaçak sırasında algılama yaparak gazın tehlike sınırında bulunduğunu ikaz eder. Otomatik sistemlerde bu ikaz sonucunda gaz veya sıvı akışı durdurulur ve havalandırma otomatik olarak çalışarak gaz veya buhar ortamdan uzaklaştırılarak tehlike önlenir.

49

Şekil 2.11: Duman ve sıcak gazlar tavanda toplanıp ve dairesel olarak yayılması

2.3.1. Noktasal Detektör Yerleşimi

Dedektör yerleşimi Noktasal dedektör yerleşimi

Şekil 2.12: Noktasal detektör yerleşimi

Duman detektörünün algılama elemanı tavandan en az 25 mm en fazla 600 mm uzaklıkta olmalıdır.

Sıcaklık detektörünün algılama elemanı tavandan en az 25 mm, en fazla 150 mm

uzaklıkta olmalıdır.

50

R=7.5 M

R= 5.3 M

Detektörler, led uyarıcıları ilk bakışta görülecek şekilde monte edilmelidir.

Tavan yükseklikleri standartları şu şekildedir: Noktasal duman detektörleri h<10.5 m Noktasal sıcaklık artış detektörü h<9 m Noktasal sabit sıcaklık detektörü 60°C h<7.5 m Noktasal sabit sıcaklık detektörü 90°C h<6 m Işın tipi duman dedektörü 2.7 m <h< 25 m

Düz tavanlarda ve hareketsiz havada ; Duman detektörü Isı detektörü Koruma alanı : 100 m² Koruma alanı = 50 m² r =7.5 m r=5.3m

Şekil 2.13: Detektör etki alanı

Koruma yarıçapı (r) r =7.5 m duman Duvara olan mesafe (duman)=5 m Şekil 2.14: Düz ve yatay bir tavanda duman detektörlerinin en yakın duvardan uzaklığı

51

Detektörden detektöre mesafe =L L= 10.6 m

Şekil 2.15:.Düz ve yatay bir tavanda duman detektörlerinin birbirlerinden uzaklığı

Koruma yarıçapı (r) r = 5.3 m sıcaklık Duvara olan mesafe (sıcaklık)= 3.5 m

Şekil 2.16:.Düz ve yatay bir tavanda ısı detektörlerinin en yakın duvardan uzaklığı Detektörden detektöre mesafe =L L=7.5m

Şekil 2.17: Düz ve yatay bir tavanda ısı detektörlerinin birbirlerinden uzaklığı

52

Koridorlarda kullanılacak detektörlerin köşelerden olan uzaklığı, hesaplama yöntemi: Ø Duman detektörleri için ;

Koridor genişliği 5 m’den küçük ; Koridor genişliği (2 m ise) = 5 -2 = 3 Rfark =3/2=1.5 m olur Koruma yarıçapı (r) Duman = 7.5 + 1.5 = 9 m

Şekil 2.18: Düz tavanlı koridorlarda duman detektörü yerleşimi

Ø Isı detektörleri için;

Koridor genişliği 5 m den küçük ; Koridor genişliği (2 m ise) = 5 -2 = 3 Rfark =3/2=1.5 m olur Koruma yarıçapı (rısı) = 5.3 + 1.5 = 6.8 m

Şekil 2.19: Düz tavanlı koridorlarda ısı detektörü yerleşimi

Bu hesaba göre detektörler arası uzaklıklar için aşağıdaki tablo kullanılabilir.

53

Koridor Detektörler arası maks. uzaklık Genişliği Duman Isı (metre) (metre) (metre) 1.2 18.8 14.4 1.6 18.3 14.0 2.0 17.9 13.5 2.4 17.4 13.0 2.8 17.0 12.5 3.2 16.5 12.0 3.6 16.0 11.5 4.0 15.5 10.9 4.4 15.0 10.3 4.8 14.4 9.7

Tablo 2.1: Detektörler arası mesafe Eğimli tavanlarda;

Ø Eğimli tavanlarda, detektörler tepe noktasında 50 cm mesafede bırakılarak yerleştirilir.

Şekil 2.20: Eğimli tavanlarda tepe noktasında uzaklığı

Ø Eğimli tavanlarda; detektörün duvarla arasındaki maksimum mesafe, R= r + (r ×α/100) m'dir. Optik duman detektörü için; r = 7.5 m'dir ve α = 20 °

R=7.5+(7.5×20/100) R=7.5+1.5=9m olur. Şekil 2.21: Eğimli tavanlarda duvarla arasındaki mesafe

54

Ø Yastıklama: Tavanda sıcak hava tabakaları oluşabilir. Duman sıcak hava tabakalarının bulunduğu boşlukları dolduramaz. Bu nedenle tavanda bulunan duman detektörleri algılama yapmaz.

Bu nedenle detektörler tavandan 30-60 cm aşağıda monte edilmelidir.

Şekil 2.22: Yastıklama Kirişli tavanlarda;

Ø Engel (kiriş)= h<15 cm ise tavan düz kabul edilir.

Ø h>15cm ise detektörün kirişten uzaklığı L en az 50 cm olmalıdır.

Ø h > (%10×duvar yüksekliği ) ise kirişler duvar kabul edilir. Kirişlerin olduğu

her bölmeye detektör yerleştirilmelidir

Ø h <(%10×duvar yüksekliği) ise detektörler arası mesafe L=2h kadar azaltılır.

Şekil.2.23: Kirişli tavanlarda detektör yerleşimi

Bölmeler (Seperator);

Bölmenin tavan ile arasındaki mesafe,; h<(%10×duvar yüksekliği) ise yerden yükselen bölmeler duvar kabul edilir. Oluşan her bölmeye detektör yerleştirilir. h>(%10×H) ise bölmeler dikkate alınmaz.

Şekil 2.24: Seperatörlü alanlara detektör yerleşimi

55

Asma tavan ve yükseltilmiş döşeme; İçinde yanmaya elverişli ve yanma riski taşıyan maddeler bulunan, yüksekliği 25 cm'den fazla olan asma tavanların üzerlerindeki ve yükseltilmiş döşemelerin altlarındaki boşluklara, asansör ve merdiven kovaları gibi boşluklara duman detektörleri tesis edilir. Sansör saftları, merdiven kovaları, tesisat saftları gibi birden fazla katı içeren düşey bölmelerde kapı, pencere ve kapaklarda en fazla 1.5 m yakınlıkta duman detektörü yerleştirilmelidir.

Şekil 2.25: Asma tavan ve yükseltilmiş döşeme

Ölü bölgeler; Detektörün duvara montajı mecburiyeti varsa hava akımının olmadığı, dumanın ulaşamadığı ölü bölge dışında, tavandan 10-30 cm aşağı yerleştirilerek monte edilmelidir.

Şekil 2.26: Ölü bölge

Bir detektör herhangi bir duvara en fazla 50 cm yakınlaştırılabilir.

Şekil 2.27: Ölü bölge

Havalandırma ızgaraları; Detektörler hava belsem ızgaralarından en az 1 m uzaklıkta monte edilir.

Şekil 2.28: Havalandırma ızgaraları

56

Işın tipi detektör için;

Noktasal detektörlerin yükseklikten ve çatı yapısından uygulanmasının ve bakımlarının zor olduğu yüksek tavanlı ve geniş mahâllerde kullanılır. Işın vericisi, alıcısı ve kontrol ünitesinden oluşur.

Şekil 2.29: Işın tipi detektör Dikey kesit; Işın alıcı ve verici ünitesi karşılıklı olarak tavan seviyesinden mahâl yüksekliği %10’u kadar aşağıda monte edilir. Mahâl yüksekliği 25 m yüksekliğe kadar olan yerlerde kullanılır. Işın verici ve alıcı arasındaki mesafe standart detektörlerde 50–100–150 m olabilir.

Şekil 2.30: Işın detektörü dikey kesit yerleşimi

Ø Yatay Kesit; Detektör her iki yönde 7.5 m’lik koruma mesafesi sağlar. 100 m alıcı –verici mesafesine sahip bir detektör 1500 m² koruma alanı sağlar.

Şekil 2.31: Işın detektörü yatay kesit yerleşimi

57

Kanal tipi duman detektörü;

Tavan yapısı ya da başka nedenlerden dolayı noktasal detektör uygulaması yapılamıyorsa veya yangın alarm sisteminin algılama gücünü artırmak için kullanılır. Kanal içinde örnekleme borusu açıklığı hava akım yönüne dik durmalıdır. Böylece detektör muhafazası içine kanaldan hava akışı sağlanır.

Şekil.2.32: Kanal tipi detektör montajı

Alev tipi detektör ; Yerleşimleri kullanılan detektörün özelliklerine bağlı olarak değişir. Koruma alanları kullanılan detektörün özelliğine bağlıdır.

Şekil 2.33: Alev detektörü yerleşimi 2.4. Sesli ve Işıklı Yangın Alarm Sistemleri

Yangın alarm sistemleri bir yangın anında sesli / ışıklı uyarı cihazları ile yapıda

bulunanları uyarmalıdır. (ziller, kornalar, irenler, flaşörler ve sesli tahliye sistemleri.) Bir yangın alarm sisteminin aktive edilmesi hâlinde sesli ve ışıklı olarak ya da data

iletişimi ile alarm veren aşağıdaki gibi yapılmalıdır ancak alarm bilgisi aktarımı bunlarla da sınırlı kalmamalıdır.

Yangın kontrol merkezinde ana kontrol panelinde ve diğer izleme noktalarındaki tali

paneller ya da tekrarlayıcı panellerde sesli, ışıklı veya alfa nümerik göstergeler kullanılır. Binanın kullanılan tüm bölümlerinde yaşayanlar yangın veya benzeri bir acil

durumdan haberdar etmek için ışıklı uyarı cihazları kullanılır. Binada bulunan yangın ve acil durum müdahâle ekiplerinin uyarılması ve itfaiyeye

haber verilmesi için sesli ve ışıklı uyarı cihazları ve direkt hatlar ya da diğer iletişim ortamları üzerinden data iletişimi ile yapılacaktır. (TYK Yön. Mad. 76.) 2.4.1. Sesli ve Işıklı Cihazlar

Bir bina ya da yapının kullanılan tüm bölümlerinde yaşayanları yangın veya benzeri

bir acil durumdan haberdar etme işlemleri sesli ve ışıklı alarm cihazları ile gerçekleştirilecektir. Yangın alarm sinyali gecikmeksizin, yangın müdahâle konusunda eğitilmiş personele ulaştırmak kaydıyla, yangın uyarısının gerçekliğinin araştırılmasına imkân verecek şekilde bir ön uyarı sistemine müsaade edilecektir. Tehlikeli maddelerin

58

bulunduğu veya işlendiği binalarda ve depolama amaçlı bina ve yapılarda herhangi bir yangın algılaması otomatik olarak bina tahliye alarmlarını harekete geçirecek, bu bina ve yapılarda ön uyarı sistemi uygulanmayacaktır.

Tahliye ikazları aşağıdaki istisnalar dışında hem sesli, hem de ışıklı olarak

yapılacaktır. (TYK Yön. Mad. 81) Ø İşitme engelli kişilerin bulunma ihtimali olan alanlarda ışıklı uyarı cihazı

kullanılması zorunlu olmayacaktır.

Ø Sağlık hizmeti amaçlı binalar için öngördüğü takdirde sadece ışıklı uyarı

cihazları kullanılmasına izin verilecektir.

Ø Tahliye alarmları aşağıdaki istisnalar dışında bina ya da yapının tamamında

aktive edilecektir. (TYK Yön. Mad. 81)

Ø Binanın yapısı nedeniyle bütün binanın boşaltılmasının uygun olmadığı

binalarda, başlangıçta sadece yangından etkilenene ve etkilenecek bölgelerde

alarm verilecektir. Bu durumda binanın düzenli bir şekilde boşaltılabilmesi için

diğer bölgelere kademeli olarak alarm verilmesi sağlanacaktır.

Ø Binada yaşlılık, fiziksel veya zihinsel yetersizlik ve benzeri nedenlerle kendi

başlarına çıkamayacak kişilerin bulunduğu yapılarda sadece bu kişilerin

bakımları ve binadan tahliyeleri ile görevli personele yangın alarmı verilmesine

müsaade edilecektir.

2.4.1.1. Sesli Alarm Cihazları

Şekil 2.34: Elektronik tip siren

59

Binaya yerleştirilecek yangın alarm zil ya da sirenleri için, binanın yapısı ve normal gürültü seviyeleri bilinmelidir.

Ø Sesli uyarı cihazları binanın her yerinde yerden 150 cm yüksekliğe monte

edilmelidir.

Ø Prensip olarak, sesli uyarı 3 m mesafeden en az 75 dB (A) en çok 120 dB (A)

veya 30 s sürebilen, fon gürültüsünden 15 dB (A) fazla olmamalıdır.

Ø Ortam gürültü seviyesinden en az 5 dB fazla ve en az 65 dB ses seviyesine

sahip sirenlere ihtiyaç olacaktır.

Ø Uyuyan insanların bulunduğu ortamlar için en az 75 dB kabul görmektedir.

Ø Tesiste aynı tip uyarı cihazı olmalıdır. Binada aynı anda çalması planlanan 2

farklı ses tonu ya da biçimine sahip sesli uyarıcılar yerleştirilmemelidir. (Örnek

olarak, hem zil hem de siren kullanılmamalı, bunlardan biri seçilmelidir.)

Ø Ses frekansı 500 Hz – 1000 Hz arasında olmalıdır. Çok gürültülü ortamlarda

ilave ışıklı uyarı cihazları olmalıdır.

Ø Sesli uyarı cihaz yerleşimi yukarıda sayılan kurallar çerçevesinde ve sistem

tipine uygun olarak yapılır. Sistem tasarlanırken tesisin yapısı ve kullanım şekli

göz önünde bulundurulmalıdır. Cihaz yerleşimi yapılırken yapıda kullanılan

malzemelerin ses yalıtım özellikleri ve ortam gürültü seviyeleri de dikkate

alınmalıdır.

Ø Özellikle, otel, iş merkezi gibi binalarda sirenli sensörlerin kullanılması daha

uygundur. Duyulan ses seviyesi, sirenden uzaklaştıkça aşağıdaki şekilde azalır.

Ayrıca, her bir yangın kapısının 30 dB, her bir bina içi kapının 20 dB kayıp

yarattığı bilinmelidir. Ses kaynağına uzaklık iki katına çıktığında 6 dB

zayıflama olur. 1m'de 95 dB, 2m’de 89 dB, 4m’de 83 dB, 8 m’de 77 dB.

60

2.4.1.2. Işıklı Alarm Cihazları

Şekil 2.34: Flaşörler

Şekil 2.36: Yangın alarm sireni ya da zili montajı

Sirenlerin efektif olmadığı yüksek gürültülü alanlar için flaşör kullanılır. Ø İşitme engellilerin çalışma, barınma, yolculuk etme gibi nedenlerle sürekli

olarak bulunmaları olasılığı olan bütün binalar ve tesisatlarda kullanılır.

Ø İşitme engellilerin tek başlarına kalacakları otel odalarında yüksek ışık

seviyeleri kullanılır.

Ø Aynı mahâlde birden fazla ışıklı uyarı cihazı varsa senkronizasyon olmalıdır.

2.5. Yangın İhbar Butonu

Yangını ilk gören kişinin binada bulunan diğer kişileri uyarması ve zaman

kaybetmeden yangına müdahâle ve kişilerin tahliye edilmesini sağlayan ihbar sistemidir.

61

Buton üzerindeki cam veya plastik malzeme darbe ile kırılarak butona basılır ve sistemde bulunan korna ile sesli olarak alarm verilir. Binada otomatik yangın kontrol paneli bulunması hâlinde sistem panele bağlanarak yangın hâlinde alarm dışında diğer sistemlerin harekete geçmesini sağlamaktadır. Bina içinde ihbar butonuna ulaşım 50 metreyi geçmemelidir.

Şekil 2.37: Yangın Butonu 2.5.1. Yangın Uyarı Butonları Yerleşimi

Ø Yangın kaçış yollarında ve her kaçış çıkış noktasında konulmalıdır.

Ø Herhangi bir noktadan en fazla 50 m yatay erişim uzaklığında yangın alarm

butonu olmalıdır.

Ø Yerden yükseklik 1.1 m ile 1.4 m arasında monte edilmelidir.

Ø Açık hava çıkış noktalarında konulmalıdır.

Ø Merdiven sahanlıklarında kullanılır.

2.5.2. Yangın Uyarı Butonları Tipleri Çalışma şekli olarak farklı iki tip vardır. Ø Cam Kırma Tipi

Ø Çekme Tipi

2.6. Yangın Acil Yönlendirme Levhâları 2.6.1. Yerleşim

Kaçış yolları her zaman aydınlatılmış durumda olacaktır. Acil durum aydınlatma ve

yönlendirmesi için kullanılan aydınlatma üniteleri normal aydınlatma mevcutken aydınlatma yapmayan tipte seçildikleri takdirde, normal kaçış yolu aydınlatması kesildiğinde otomatik

62

olarak devreye girecek şekilde tesis edileceklerdir. Kaçış yolu: Binanın herhangi bir noktasından yer seviyesindeki cadde veya sokağa kadar olan ve hiçbir şekilde engellenmemiş bulunan yolun tamamıdır. Oda ve diğer müstakil hacimlerden çıkışlar, katlardaki koridor ve benzeri geçitler, kat çıkışları, zemin kata ulaşan merdivenler ve bina çıkışına giden yollar bu kapsamdadır. Birden fazla kaçış yolu bulunması gereken bütün binalarda kaçış yollarında aydınlatma, bina veya yapıda kaçış yollarının gerekli olacağı tüm zamanlarda sürekli olarak yapılacaktır.

Aydınlatma bina ya da yapının genel aydınlatma sistemine bağlı aydınlatma tesisatıyla

suni aydınlatma şeklinde sağlanacak, doğal aydınlatma yeterli kabul edilmeyecektir. Gerek acil aydınlatma, gerekse acil aydınlatma ve yönlendirme armatürlerinin

yerleşiminde temel ölçütler aşağıda verilmiştir. Bu noktaların dışında kalan fakat acil aydınlatma ya da yönlendirme armatürü konulması gereken yerler de olabileceği unutulmamalıdır. Genel prensip, kişilerin, acil durumda binayı en kısa ve tehlikesiz biçimde tahliye edebilmesini sağlamaktır.

1) Çıkış kapıları üzerine 2) Yangın ihbar butonları civarına 3) Yön. lev. yakınına 4) Merdivenlerin 5) Dönüş noktalarına 6) Yan sö.n. yakınına

63

7) Seviye değişim yerlerine 8) Kesişme noktasına 9) Çıkış kapılarına 10) Yür. Merdivenlere 11) Koridorlara 12) Yüksek riskli alanlar

Şekil 2.38: Yerleşim yerleri

2.6.2. Çıkış İşaretleri Acil aydınlatma armatürleri, aynı zamanda yönlendirme amacıyla da kullanılacaksa,

işaretin harf yüksekliğinin 200 katı, görülebilirliğin üst sınırı olarak değerlendirilmeli ve armatür sayısı buna göre tespit edilmelidir.

Şekil 2.39: Acil yönlendirme levhâları

64

2.7. Otomatik Söndürme Sistemleri Değerli cihaz, ekipman ve bilgilerin depolandığı mahâllerin yangına karşı korunması

için geliştirilen otomatik algılama ve söndürme sistemleri elektronik (algılama) ve mekanik (söndürme) olmak üzere 2 ana başlığa ayrılır. Günümüzde söndürücü gaz olarak en yaygın kullanımı olanlar FM 200, FE 13, argon ve CO2 olarak karşımıza çıkmaktadır. Otomatik söndürme sistemlerinde “Total Flooding” uygulamalarında kullanılan her bir gazın avantaj ve dezavantajları vardır. Dolayısı ile sistem tasarlanırken, taleplerin ne olduğu gözden geçirilmeli ve buna uygun gaz seçimi yapılmalıdır.

Otomatik yangın söndürme sistemlerinde kullanılmakta olan hâlon gazının, ozon

tabakasına verdiği zarar yüzünden tüm dünyada üretiminin durdurulmasıyla, önceleri ilk alternatif olarak hâlihazırda kullanılmakta olan karbondioksit (CO2) ön plana çıkmıştır. Ancak CO2’nin boşaltıldığı mahâlde solunum yapılmasını engellemesi ve bu yüzden insan sağlığı açısından risk taşıması, sürekli olarak yeni alternatif arayışını gündemde tutmuştur. Bu süreçte çeşitli üreticilerin hâlon gazına alternatif araştırmalarını devam ettirmişler ve değişik özelliklerde birçok yeni söndürme maddesini onay kuruluşlarına sunmuşlardır.

FM 200 ve NAFS III bu süreçte öne çıkan gazlar olmuştur. NAFS III gazı negatif

özelliklerinin fazlalığı sebebiyle günümüzde artık kullanım dışı kalmıştır. Hâlon gazı alternatiflerinden FE 13 bu süreçte “clean agent” maddeler sınıfında yerini almıştır. Bu gazlara ilişkin değer tabloları uygun gaz seçiminin yapılmasında faydalı olacaktır.

Şekil 2.40: Otomatik yangın söndürme sistemi

65

Şekil 2.41: Otomatik sangın söndürme sistemi montajı

Otomatik gazlı söndürme sistemleri, çapraz yerleşim (cross zone) esasına göre yerleştirilen, farklı çalışma prensiplerine haiz detektörlerden gelen alarm sinyallerinin söndürme sistemini aktive etmesi esasına göre çalışmaktadır. Sistemin güvenirliğini arttırmak amacı ile, söndürme kontrol paneline irtibatlandırılan ve dumanı farklı çalışma prensiplerine göre algılayacak iyonizasyon ve optik duman detektörleri vasıtası ile yukarıda belirtildiği üzere çapraz yerleşim esasına göre 2 ayrı kanal teşkil edecek şekilde tesis edilir. Böylelikle, detektörlerden birinden alarm sinyali gelmesi hâlinde bu durum bir ön alarm olarak belirlenir, söndürme sistemi bu etapta aktif olmaz. Böylelikle yanlış algılamalarda söndürme gazının gereksiz yere boşaltılması önlenmiştir. Söndürme yapılacak bölgelerde söndürmenin aktife olduğunu ve gazın boşalacağını belirten sesli-ışıklı bir alarm cihazı bulunur. Söndürme sistemi istenirse mekanik olarak (el ile) devreye sokulabilir. Sistem, söndürme gazının yangın anında ortama en çok 10 sn. içerisinde boşalması esasına göre planlanıp tüm boru sistemi püskürtme nozülleri ve diğer ekipmanlar bu esasa göre seçilerek tesis edilir.

Otomatik gazlı söndürme sistemlerinde öne çıkartılması gereken ana başlıkları şu

şekilde sıralayabiliriz: Ø NFPA standartlarında kurallara uygun dizayn ve hidrolik hesaplamalar

Ø Uluslararası standartlara haiz malzemeler

Ø Birinci sınıf işçilik

66

Ø Montaj esnasında önceden hazırlanan izometrik çizimlere uyulması ve

denetlenmesi

Ø Periyodik bakım ve servis hizmetlerinin zamanında verilmesi

Gazlı söndürme sistemlerinin genel uygulama alanları:

Ø Bilgi işlem odaları ve merkezleri

Ø Arşivler

Ø Ana kumanda ve kontrol merkezleri

Ø Otomasyon merkezleri

Ø Elektronik malzeme depoları

Ø Sanat galerileri ve müzeler

Ø Kütüphaneler

Ø Laboratuvar ve araştırma-geliştirme merkezleri

Ø Elektrik odaları

Ø Telefon santralleri

Ø UPS ve akü odaları

Ø Tıbbi malzeme depoları

67



1. Yangın algılama ve uyarı sistemi; herhangi bir nedenle oluşmaya başlamış bir yangını

sezip gereken önlemlerin alınması, boşaltılması ve söndürme işlemlerinin

yapılabilmesi için belli yerlere komut veren, programlanabilir bir kontrol sistemine

…… ……………………..denir.

2. Tüm endüstriyel binalarda, tüm kaçış noktalarında ve koridorlarda, depolar, teçhizat

odaları ve benzeri, sürekli insan bulunmayan bölümlerde veya otomatik su serpme

olmayan bölümlerde tüm ortak alanlarda ve çalışma alanlarında otomatik …… …..

tesis edilecektir.

3. … ………………. detektörleri artan ve sabit sıcaklıkları algılayan detektör

çeşitleridir.

4. Alevin belirli bir süre içinde ani yükselmesi hâlini algılayan …………..detektörlere

denir.

5. Doğal gaz, LPG gibi günlük hayatta kullandığımız gazlar ve bunların yanı sıra çeşitli

endüstriyel ortamlarda açığa çıkabilen pek çok patlayıcı gazlara duyarlı detektörlere

….. ……denir.

6. Bir bina ya da yapının kullanılan tüm bölümlerinde yaşayanları yangın veya benzeri

bir acil durumdan haberdar etme işlemleri ……….ile gerçekleştirilecektir

7. Yangını ilk gören kişinin binada bulunan diğer kişileri uyarmak ve zaman

kaybetmeden yangına müdahâle ve kişilerin tahliye edilmesini sağlamak için

kullandığı butona …………....denir.

8. ………….…..binanın herhangi bir noktasından yer seviyesindeki cadde veya sokağa

kadar olan ve hiçbir şekilde engellenmemiş bulunan yolun tamamıdır.


68



1. Yangın algılama ve ihbar sistemlerini biliyor

musunuz?

2. Yangın kontrol panelinin çalışma prensibini

biliyor musunuz?

3. Yangın ihbar detektörlerinin çalışma

prensibini biliyor musunuz?

4. Yangın sesli ve ışıklı alarm cihazlarının

çalışma prensibini biliyor musunuz?

5. Yangın acil yönlendirme levhâlarının çalışma

prensibini biliyor musunuz?

6. Otomatik yangın söndürme sistemlerinin

çalışma prensibini biliyor musunuz?

DEĞERLENDİRME

Bu faaliyet sırasında bilgi konularında veya uygulamalı iş parçalarında anlamadığınız

veya beceri kazanamadığınız konuları tekrar ediniz. Konuları arkadaşlarınızla tartışınız. Kendinizi yeterli görüyorsanız diğer uygulama faaliyetine geçiniz. Yetersiz olduğunuzu düşünüyorsanız öğretmeninize danışınız.


69


Standartlara ve tekniğine uygun olarak binalarda yangına karşı alınan fiziki yapılar ile ilgili bilgi, beceri ve deneyime sahip olacaksınız.

Ø Binalarda çıkabilecek muhtemel yangınlara karşı ne gibi mimari önlemler

alınmıştır. Gerekli araştırmayı yapınız ve yapmış olduğunuz araştırmayı sınıf

ortamında arkadaşlarınızla tartışınız.

3. OLUŞABİLECEK BİR YANGINA KARŞI BİNALARDA ALINAN FİZİKİ ÖNLEMLER

3.1. Yangın İstasyonları

Topluma açık yer veya işyeri olarak kullanılan binalarda toplam personelin 1/20’si

oranında yangın eğitimi almış personelin bir yangın hâlinde yangına müdahâle ederken kullanacağı kişisel koruyucu kıyafet, cihaz ve malzemenin toplu ve düzenli şekilde bulunacağı yangın istasyonları yangından zarar görmeyecek bir yerde tesis edilmelidir.

Yangın İstasyonu içinde yangın ekibindeki personel sayısına yetecek kadar aşağıdaki

koruyucu malzemeler bulunmalıdır. Ø Yangına dayanıklı elbise

Ø Siperlikli baret

Ø Ön kısmı çelik takviyeli çizme

Ø Eldiven

Ø Emniyet kemeri

Ø Kurtarma ipi

Ø İtfaiye baltası

Ø Komple temiz hava solunum cihazı

Ø El feneri


AMAÇ

ARAŞTIRMA

70

Bunların dışında aşağıdaki malzemeler yeterli sayıda bulundurulmalıdır. Ø Hidrant anahtarı

Ø Kazma, balta, kürek, kanca

Ø Yangın battaniyesi

Ø Çıkabilecek yangın türüne göre yangın söndürme cihazı

Ø Musluklu lans, köpük lansı, köpük melanjörü ve köpük deterjanı

Ø B ve C tipi yangın hortumu

3.2. Bina Yapısı

Binalar yangına dayanıklı malzemeden yapılmalı veya dayanıklı olmayan malzeme

yangına karşı koruyucu hâle getirilmelidir. Bina taşıyıcı sistemleri yangında insanların tahliye veya söndürme işlemi sırasındaki yeterli bir zaman süre içinde sağlam kalacak şekilde hesap edilerek tesis edilmelidir. Binalarda kullanılacak malzemeler yanıcılık özelliklerine göre sınıflandırılmıştır ( Tablo 3.1 ).

Kullanılan malzemelerin yanıcılık sınıfları harf ve rakamlardan oluşan kısa

gösterilişler ile belirtilmektedir. Örneğin F 60-B malzemenin Tablo 1’de gösterilen B türü malzemeden yapılmasını ve yangına 60 dakika dayanıklı olması gerektiğini açıklamaktadır.

Çelik elemanlı taşıyıcı sistemlerde çeliğin 600 ºC sonraki olumsuz değişimi dikkate

alınarak mukavemet hesapları yapılmakta ve bu binalarda çıkabilecek yangınlarda çeliğin yumuşama ve akma özelliğini ortadan kaldırmak için çelik, güvenilir bir malzeme ile sarma, püskürtme, sıvama, boyama ve kutu içine alma gibi yöntemlerle yalıtılmalıdır.

Ahşap özellikteki binalarda ise yangının hızı dikkate alınarak mukavemet hesabı

yapılmalıdır. Bitişik nizam yapıdaki ahşap binalar otel, hastane, okul, yurt ve benzeri topluma açık yerler ile işyeri olarak kullanılamazlar. Ayrık nizam biçiminde yapılmış 3 kata kadar yükseklikteki binalar ancak özel önlemler alınmak suretiyle topluma açık yer olarak kullanılabilirler. Bu binalarda yanıcı ve parlayıcı madde bulunmamalı, merkezi ısıtma sistemi, otomatik ihbar ve söndürme sistemi bulunmalı, bina yangın önleyici özel boyalar ile boyanmalı ve her kattan bina dışına birisi müstakil 2 ayrı çıkış olmalıdır. 3.3. Bölüm Kapıları ve Yangın Bölmeleri

Geniş alana sahip binaların topluma açık yer olarak kullanılmaları hâlinde 1250 m2 yi,

diğer binalarda ise 2500 m² yi aşmayacak şekilde yangın bölmeleri yapılmalıdır. Her bölüm arasında yapılacak duvarlar çatı veya tavan seviyesine kadar olmak üzere yangına 90 dakika dayanıklı olmalıdır. Bölümler arasında kapı veya pencere olması gerekiyorsa bu açıklıklar yangına en az 45 dakika dayanacak malzemeden olmalı, kapılar açıldıktan sonra otomatik olarak kapanacak şekilde dizayn edilmelidir.

71

3.4. Isı Yalıtımı Bina yapılırken kullanılan taşıyıcı sistem elemanları, bölme duvarları, yangın kapıları

ısıya karşı dirençli uygun malzemeden yapılmalı veya dayanıklı olmaması hâlinde ısı geçirgenliği bulunmayan uygun malzeme ile kaplanmalıdır. Ahşap veya çelik taşıyıcı sistemler ve örtü malzemesi yangına dayanıklı özel boya veya vernik ile boyanarak yangına karşı direnci arttırılmaktadır. Isı karşısında yüzeyde bulunan boya şişerek kömürleşmekte ve yüzeyini kapladığı malzemeyi yangına karşı korumaktadır.

Tablo 3.1: Yapı malzemelerinin yanıcılık sınıfları

72

3.5. Havalandırma Kanalı Damperi Ve Tesisat Şaftı İzolasyonu Binalarda bulunan havalandırma sistemi kanalları bina bölüm ve katları arasından

geçerek bölümlerin temiz hava ile beslenmesini veya ısıtılmasını sağlar. Ancak bu kanallar bir bölümde çıkabilecek yangında oluşan duman, kıvılcım gibi olumsuz ürünlerin başka bölüm ve katlara kolayca taşınmasına ve yangının yayılmasına sebep olmaktadır. Aynı havalandırma santralı ile birden fazla mahâllin havalandırması yapılıyorsa bölümler arası geçitler de kanal içine yangın hâlinde otomatik olarak kapanan yangın damperleri takılmalıdır. Topluma açık yapılarda kanal içine takılan damperlere kumanda eden duman detektörleri takılması zorunludur.

Binaların elektrik veya sıhhi tesisat şaftları, havalandırma kanalları gibi yangının

yayılmasına sebep olmaktadır. Bu nedenle şaftların kat geçişlerindeki boşluklar uygun izolasyon malzemeleri ile kapatılarak yangının yayılması önlenmelidir. 3.6. Duman Tahliyesi

Şekil 3.1: Duman tahliyesi Genellikle alışveriş veya eğlence amaçlı olarak yapılmış tek hacimli Atrium tipi

binalarda insan yoğunluğunun çok fazla olması nedeniyle meydana gelebilecek bir yangında oluşacak dumanın vereceği olumsuzluğun giderilmesi amacıyla dumanın tahliye edilmesi gerekmektedir. Bu nedenle binanın çatı kısmına otomatik veya manuel olarak açılabilen duman tahliye baca veya kapakları yapılmalıdır.

Topluma açık tüp binaların yangın kaçış yolu ve merdivenlerine duman tahliye

bacaları yapılmalı ve bu bacalar doğal çekiş ile veya yangından etkilenmeyen kesintisiz güç kaynağı ile çalıştırılmalıdır.

73

3.7. Tahliye sistemleri 3.7.1. Kaçış Yolları

Kaçış yolu, binalarda herhangi bir noktadan yer seviyesindeki cadde veya sokağa

kadar olan devamlı ve engellenmemiş yolların tamamıdır. Müstakil hacimlerden çıkış, her kattaki koridor ve benzeri geçitler, kattan çıkış, zemine ulaşan merdivenler, zemin katta bina dışına açılan yollar ve bina dışı bölgeleri kaçış yoluna dahildir. Kaçış yolları yangına en az 60 dakika dayanıklı bölmeler ile ayrılmalıdır. Kapılar kaçış yönüne doğru açılmalıdır.

Bir hacimden kaçış yoluna uzaklık en çok 30 metre olmalıdır. Kaçış yolları en az 120

cm genişliğinde olmalıdır. Topluma açık ve yüksek binalarda biri korunmamış olsa dahi 2 ayrı kaçış yolu bulunmalıdır. Kaçış yollarının başka binalardan geçerek korunmuş alana ulaşması önlenmelidir. Kaçış yolu genişliği en az 180 cm olmalıdır. Kaçış yollarında yanıcı malzeme bulunmamalı, dumandan arındırma sağlanmalıdır.

3.7.2. Yangın Merdivenleri

Yangın hâlinde binada bulunanların güvenli şekilde tahliyesinde kullanılmak üzere

tasarlanmış merdivenlerdir. Yangın merdivenleri tahliye sırasında kullanılan kaçış yollarının bir parçasıdır. Konut, büro, işyeri ve topluma açık yer olarak kullanılan binaların hangisinde yangın merdiveni yapılması gerektiği Yangından Korunma Yönetmeliği’nin ilgili maddesinde belirtilmiştir.

Şekil 3.2: Yangın merdivenleri

74

Yangın merdiveni binanın çatı veya teras kısmından başlayarak cadde, sokak veya bahçe seviyesine kadar süreklilik gösterecektir. Tamamen bina içinde yapılacak kapalı tip yangın merdivenlerinde havalandırma bacaları tesis edilecektir.

10 kattan daha yüksek binalarda yapılacak yangın merdiveni kapalı tipte olacaktır.

Tamamen bina dışındaki çelik merdivenler 7 kata kadar yüksek binalarda yapılabilecektir. Bu tip merdivenler ile bina dış yüzeyindeki kapı veya pencerelerden 3.50 metre mesafe bırakılacaktır. Topluma açık veya yüksek binalardaki bina içi kapalı tip yangın merdivenlerinde merdiven öncesinde yangın güvenliğine sahip hacim (SAS) oluşturulmalıdır.

Bodrum kat yangın merdiveni diğer katların yangın merdiveni ile ayrı kovalarda tesis

edilmeli ve direkt bina dışına açılmalıdır. Yangın merdiveni yapılmadan önce merdivenin yeri, boyutları ve tipi ile ilgili olarak itfaiye görüşü alınmalıdır. 3.7.3. Tahliye Kapıları

Yangın merdiveni içine yangına en az 30 dakika dayanıklı ve alev kesici olan kaçış

yönüne doğru açılan ve açıldıktan sonra kendi kendine kapanan kapılar ( Panik bar ) ile girilmelidir. 3.7.4. Pozitif Hava Basıncı

Yüksek binalarda kapalı hacimde yapılması zorunlu olan yangın merdivenlerinin

tahliye sırasında kapılarının açılması sırasında merdiven içine sızabilecek duman ve zehirli gazların önlenmesi amacıyla merdiven kovasının (+) hava basıncı ile basınçlandırılması zorunludur. Basıncı sağlayacak hava kompresörü elektriklerin kesilmesi hâlinde kesintisiz olarak çalışabilecek şekilde dizayn edilmelidir. Mevcut binalarda oluşturulan pozitif hava basıncı genellikle kontrol paneline bağlı olarak yangın ihbarı ile birlikte otomatik olarak devreye girmektedir. 3.7.5. Asansörlerin Çalışma İlkesi

Asansörler normal zamanlarda kişilerin en kısa sürede binanın üst ve alt katlarına

ulaşmasını sağlamaktadır. Ancak yangın hâlinde bina elektriğinin kesilmesi nedeniyle asansör hareketi duracaktır. Ayrıca alt katlarda çıkan yangında meydana gelen duman ve zehirli gazların üst katlara merdiven veya asansör boşluklarından ulaşacağı bilinmelidir. Yangında asansöre binilmesi hâlinde duman ve zehirli gazlar kişileri olumsuz şekilde etkileyecektir. Bu nedenle asansörler yangın sırasında kaçış yolu olarak kullanılmamalıdır.

Yeni yapılan yüksek binalarda yönetmelik gereği asansörler binanın kontrol paneline

bağlı olarak yangın ihbarı ile birlikte otomatik olarak zemin kata inerek kapılarını açmaktadır. Ayrıca 20 kattan fazla yüksek binalarda diğer asansörlerden farklı kova içinde olmak üzere ısı ve dumana karşı korunmalı olan ve acil durumlarda itfaiyenin kullanacağı asansör bulundurulması zorunluluktur.

75

3.8. Paratoner ( Yıldırımsavar ) Patlayıcı, parlayıcı, kolay şekilde yanabilen maddelerin imal edildiği, depolandığı ve

çok fazla miktarda kullanıldığı binalarda sinema, tiyatro, otel, ibadet yerleri, okul, sergi binaları, hapishane, elektrik ve su dağıtım merkezi, banka silo, spor salonu ve statları ve benzeri yerlerde yıldırım etkisine karşı paratoner sistemi yaptırılmalıdır. Eğer bitişik veya çok yakın bina grupları içinde yapılması istenen binanın yakınında paratoner sistemi bulunan daha yüksek bir binanın mevcut olan paratonerin, yapılması istenen binada da koruyucu etkisinin bulunması teknik olarak yazılı şekilde belirlenmesi hâlinde ayrıca paratoner yapılması gerekli değildir. 3.9. Elektrik Tesisatı

Binalardaki mevcut elektrik sistemlerinin bakımsız şekilde kullanılması, standartlara

aykırı ilaveler ve güç yüklemesi yapılması önemli bir yangın nedeni olabilmektedir. Her türlü binadaki elektrik iç tesisatı 4.11.1984 tarih ve 18565 sayılı Resmi Gazete’de

yayınlanan "Elektrik İç Tesisat Yönetmeliği ve Fenni Şartnamesi" ne uygun olarak tesis edilmeli ve daha sonra uygunsuz ilaveler yapılması önlenmelidir.

İş yerleri ve topluma açık binalarda mevcut elektrik sistemleri periyodik olarak

kontrol edilerek kontrol formu hazırlanmalı ve yetkili kişilerce imzalanarak dosyalanmalı, bu kontroller sırasında tespit edilen olumsuzluklar zaman kaybetmeden giderilmelidir. Bu tip binalarda günün 24 saati görev yapacak ehliyetli elektrikçiler bulundurulmalıdır. 3.10. Anons Sistemi

Topluma açık yer olarak kullanılan tüm binalar ile çok sayıda kişi çalıştıran fabrika ve

işyerlerinde yangın hâlinde kişilerin telaşlanması sonucu panik oluşmakta ve bunun sonucu tahliye işlemi güçleşmektedir. Bu nedenle kişilerin telaşlanarak paniğe kapılmasını önlemek ve sağlıklı şekilde, en kısa süre içinde tahliye olması için otomatik veya el ile şekilde anons yapılması sağlanmalıdır. Otomatik anons sistemi mevcut olan kontrol paneline bağlı çalışmaktadır. Yangın algılanması ile birlikte panele verilen ihbar sonucunda binanın uygulanan yangın senaryosuna göre panel tarafından diğer işlemler ile birlikte daha önceden bant kaydı yapılmış anons otomatik olarak devreye sokulmaktadır.

El ile anons ise yangın ihbarı ile birlikte bu konuda daha önceden eğitilmiş olan

görevli tarafından binada bulunanların duyacağı şekilde yangının nerede çıktığı, hangi kaçış yollarının kullanılması ve sakin şekilde tahliye olunması gerektiği seslendirilmektedir.

76

3.11. Kamera Sistemi Genel bir güvenlik önlemi olmasına rağmen yangın konusunda da faydalı bir

sistemdir. Binanın dış ve iç kısımlarında herhangi bir nedenle veya sabotaj ile çıkabilecek yangın kamera merkezinde görevli personel tarafından görülerek yangına müdahâle ve binada bulunanların tahliyesi en kısa süre içinde yapılabilmektedir.

3.12. Sıhhi Tesisat

Bina iç ve dış kısmında yapılacak tüm sulu söndürme sistemleri yeterli kapasitedeki su

kaynağına bağlı olmalıdır. Su akışı varken binanın en kritik noktasındaki statik basınç 6 bar olacak ve 500 litre/dak debide 30 dakika karşılayacak şekilde yangın hattını besleyen su rezervi olmalıdır. Sistemde yangın dolabı sayısı dikkate alınarak su rezervi arttırılmalıdır. Ancak sistemde hidrat, su serpme sistemi veya monitör (su topu) bulunması hâlinde su rezervi ayrıca hesap edilmelidir.

Yangın su rezervi yer üstü veya yer altı depolar şeklinde tesis edilmektedir. Binanın

kullanım suyunun yangın su rezervi ile birlikte aynı depoda muhafaza edilmesi hâlinde kullanım suyu vanası gerekli yangın suyu rezervinin üst kısmından, yangın vanası ise taban kısmından olacak şekilde dizayn edilmelidir.

Yangın suyu, sürekli olarak basınç oluşturulmuş depolardan, yeterli büyüklükte alanı

olmayan ve yangın yükü az olan küçük tip binaların çatı kısmında tesis edilecek 10 ton kapasiteli statik basınçlı su depolarından, basınç ve debinin yeterli olduğu ve kesintisiz su akışı olan şehir şebekesinden, artezyen kuyularından, deniz veya göl kenarında tesis edilmiş yerlerde deniz ve göl suyu kaynaklarından temin edilmelidir.

Yangın su basıncı yeterli sürede istenilen debide gerekli suyu karşılayan yangın su

tesisatları, gerekli basıncın sağlanabilmesi için otomatik veya el ile çalıştırılan yangın pompalarına bağlı olmalıdır. Yangın pompası seçimi yapılırken binada mevcut ve yapılması düşünülen sulu söndürme sistemlerinin su işleme güç ve kapasitesi, basınç kayıpları dikkate alınmalıdır. Yangın dolapları içinde itfaiye bağlantısı mevcut ise kapasite 2 kat olarak düşünülmelidir. Yangın pompası yangın sırasında elektriğin kesilmesi hâlinde gerekli su basıncını sağlayacak şekilde dizayn edilmelidir.

Yangın pompaları aşağıda belirtildiği gibi ayrı ayrı veya beraberce grup hâlinde tesis

edilmelidir. Elektrik pompası veya hidrofor kullanılması hâlinde pompanın direkt ve bağımsız şekilde elektrik sistemine veya jeneratöre bağlı olarak çalıştırılması gerekir ( Tüm elektrik sistemlerini çalıştıran genel jeneratör bulunması hâlinde yangın sistemleri bağımsız olarak çalıştırılabilmelidir). Su basıncının dizel pompa ile sağlanması tesisatta meydana gelebilecek basınç kayıplarının daha düşük kapasitedeki joker pompa ile tamamlanmalıdır.

77



1. Topluma açık yer veya işyeri olarak kullanılan binalarda toplam personelin 1/20’si

oranında yangın eğitimi almış personelin bir yangın hâlinde yangına müdahâle

ederken kullanacağı kişisel koruyucu kıyafet, cihaz ve malzemenin toplu ve düzenli

şekilde bulunacağı …………………….. yangından zarar görmeyecek bir yerde tesis

edilmelidir.

2. Geniş alana sahip binaların topluma açık yer olarak kullanılmaları hâlinde ……… m²

yi, diğer binalarda ise ………. m² yi aşmayacak şekilde yangın bölmeleri yapılmalıdır.

3. Binaların ……………………………………….. gibi yerler yangının yayılmasına

sebep olmaktadır.

4. …………… yangın hâlinde binada bulunanların güvenli şekilde tahliyesinde

kullanılmak üzere tasarlanmış merdivenlerdir.

5. …..…….yangın merdiveni içine yangına en az 30 dakika dayanıklı ve alev kesici olan

kaçış yönüne doğru açılan ve açıldıktan sonra kendi kendine kapanan kapılar ( Panik

bar ) ile girilmelidir.

6. Her türlü binadaki elektrik iç tesisatı 4.11.1984 tarih ve 18565 sayılı resmi gazetede

yayınlanan ………………………………………ne uygun olarak tesis edilmeli ve

daha sonra uygunsuz ilaveler yapılması önlenmelidir.

7. Topluma açık yer olarak kullanılan tüm binalar ile çok sayıda kişi çalıştıran fabrika ve

işyerlerinde yangın hâlinde kişilerin telaşlanması sonucu panik oluşmakta ve bunun

sonucu tahliye işlemi güçleşmektedir. Bu nedenle kişilerin telaşlanarak panik

yapmasını önlemek ve sağlıklı şekilde en kısa süre içinde tahliye olması için otomatik

veya el ile ……….. yapılması sağlanmalıdır.


78



1. Yangın istasyonlarının binalarda ne işe

yaradığını biliyor musunuz?

2.

Binaların yapımında yanına karşı korumak

için ne gibi tedbirler alınacağını biliyor

musunuz?

3. Bölüm kapıları ve yangın bölmelerinin ne

olduğunu biliyor musunuz?

4. Binalarda ısı yalıtımının nasıl olduğunu

biliyor musunuz?

5. Binalarda duman tahliyesinin nasıl

yapıldığını biliyor musunuz?

6. Binalardaki tahliye sistemlerini biliyor

musunuz?

DEĞERLENDİRME

Bu faaliyet sırasında bilgi konularında veya uygulamalı iş parçalarında anlamadığınız veya beceri kazanamadığınız konuları tekrar ediniz. Konuları arkadaşlarınızla tartışınız. Kendinizi yeterli görüyorsanız diğer uygulama faaliyetine geçiniz. Yetersiz olduğunuzu düşünüyorsanız öğretmeninize danışınız.


79

CEVAP ANAHTARLARI

ÖĞRENME FAALİYETİ- 1 CEVAP ANAHTARI

1 Yangın 2 Yanma 3 A 4 Su 5 B 6 Köpük ve bc tipi

kuru kimyevi tozlar 7 C 8 Bc tipi kuru kimyevi

tozlar 9 D

10 Söndürme tozları ve kuru kum ile

örtülerek 11 Lpg 12 Doğalgaz 13 Portatif yangın

söndürücü


1 Yangın kontrol paneli

2 Duman detektörü 3 Sıcaklık detektörü 4 Alev detektörü 5 Gaz sensör 6 Sesli ve ışıklı alarm

cihazları 7 Yangın butonu denir 8 Kaçış yollu

CEVAP ANAHTARLARI

80


1 Yangın istasyonları 2 1250, 2500 3 Elektrik veya sıhhi

tesisat şaftları, havalandırma kanalları

4 Yangın merdiveni 5 Tahliye kapıları 6 “ elektrik iç tesisat

yönetmeliği ve fenni şartnamesi”

7 Anons 8 Yangın istasyonları

81

KAYNAKÇA Ø www.tuyak.otg.tr

Ø www.yansı.com.tr

Ø www.eec.com.tr

Ø www.norel.com.tr

Ø www.boschsecurity.com.

Ø www.akselyangın.com.

Ø www.matrikstr.com.

Ø www.gisguvenlik.com.

Ø www.hsse.org.

Ø www.dumandedektoru.com

Ø www.guvenliksitesi.net

Ø www.ibb.gov.tr.

Ø Türkiye Yangından Korunma Vakfı, Türkiye Yangından Korunma

Yönetmeliği, İstanbul, 2002.

Ø ŞEN Mehmet, Bursa Elektrik Mühendisleri Odası Firma Bilgilendirme

Seminer Notları, Bursa,2004.

Ø NİZANOĞLU Serhat, Yangın Algılama ve Uyarı Sistemleri ve Bir Otel

Uygulaması Yüksek Lisans Tezi, İstanbul. 1996.

Ø TÜRKMEN Mehmet Asım, Yansı İletişim Elektronik Güvenlik Sistemleri

Firması Ürün Katalogu, Bursa, 2006.

Ø YAMANGÜL Murat, İstanbul Elektrik Mühendisleri Odası Firma

Bilgilendirme Seminer Notları, İstanbul,2004.

Ø YAZICI Levent, Çimento Fab. ATL TL ve EML Elektik Bölümü Tesisat

Atölyesi Temrin Notları, Bursa,2005.

Ø İstanbul Büyükşehir Belediyesi İtfaiye Eğitim Merkezi, İş Yerleri İçin Yangın

Güvenlik Önlemleri Seminer Notları, İstanbul. 2000.

KAYNAKÇA

http://www.tuyak.otg.tr

http://www.eec.com.tr

http://www.norel.com.tr

http://www.boschsecurity.com

http://www.matrikstr.com

http://www.gisguvenlik.com

http://www.hsse.org

http://www.dumandedektoru.com

http://www.guvenliksitesi.net

http://www.ibb.gov.tr

yangin algilama ve ihbar sistemleri baglantilari bo algilama ve duman dedektÖrlerİ.pdfyeterlİlİk...

Documents