MAKİNE ar BÖLÜM: 1 2 PİSLİ ÇARKLAR 329

Şekil 12.9.11 Düz dişli çarkın takıldığı mil sol tarafı sabit bilyeli yatak ile yataklanmış. Sol taraftaki sabit bilyeli yatağın hem iç bileziği hem de dış bileziği her iki tarafından hareketi engellenmiş ve sabit yatak olmuş. Sağ taraftaki silindirik makaralı yatağın da her iki bileziği iki tarafından hareketi engellenmiş fakat silindirik makaralı yatağın yapısı nedeniyle serbest yatak olarak çalışır. Silindirik makaralı yatağın makarası dış bileziğin iç yüzeyinde sağa sola hareket edebilir.Dokuzuncu bölümde açıklandığı gibi silindirik makaralı yataklar sabit bilyeli yatakla göre daha fazla yük taşırlar.

Şekil 12.9.12 Şekil 12.9.11'e benzer bir yataklama. Sadece sol taraf çift sıralı sabit bilyeli yatak ile yataklanmış.

Çift sıralı yataklar teksıralılara göre daha fazla yük taşırlar.

Şekil 12.9.13 Yataklama Şekil 12.9.1 Ve benzer yapılmış fakat yatakların her ikisinin de dış bilezikleri hareket edebilir. Mil sağa sola kayabilir fakat sınırlı hareket edebilir. Dış bileziğin kapağa değmesi durumunda yatak eksenel yükü taşır.

MAKİNE S ir BÖLÜM: 12 PİSLİ ÇARKLAR

Şekil 12.9.14Yataklama Şekil 12.9.1 Oae benzer yapılmış fakat yataklar oynak makaralı seçilmiş. Dokuzuncu bölümde açıklandığı gibi oynak makaralı yatakların yük taşıma kabiliyetleri çok yüksektir.

Şekil 12.9.15 Yataklama Şekil 12.9.13’e benzer yapılmış fakat yataklar oynak makaralı seçilmiş.

Not: Yukarıdaki şekillerde dişli çark mil ile beraber yapılmış gönm Bölüm 12.13’de anlatılacağı gibi, dişliyi m il ile beraber yapmak her olmaz.

Konik Dişli Çarkların Bağlandığı Millerin Yataklanması

Konik dişli çarklarda, yukarıda da açıklandığı gibi hem radyal hem de eksenel Milin yataklanması da hem radyal yükü taşıyacak hem de eksenel yükü taşıyacak şs* Konik dişli çarkların montajında, döndüren ve döndürülen dişlilerin koniklik yarı açı C çakışması gerekir. Resim üzerinde çakışıyor görünen bu eksenler, dişli çark kutusu1" - ' esnasındaki hatalardan dolayı çakışmaz. Eksenlerin çakıştırılması için miller, aşağ ca* görüleceği gibi ileri geri ayarlanabilecek şekilde tasarlanır.

MAKİNE a r BÖLÜM: 1 2 PİSLİ ÇARKLAR

Şekil 12.11.7 Sol taraf sabit yatak, sağ taraf serbest yataktır. Sol taraftaki çift sıralı eğik bilyeli yatak kovan içine alınmış ve cıvatanın altına konulacak ince rondelalar (şimel) ile ayarlama yapılır.

Şekil 12.11.8 Sol taraf sabit yatak, sağ taraf serbest yataktır. Silindirik makaralı yatağın özelliğinden dolayı, iç ve dış bilezikler sağından ve solundan bağlansa bile mil makara ve dış bileziğin iç yüzeyinde kayabilir. Sol taraftaki çift sıralı eğik bilyeli yatak kovan içine alınmış ve cıvatanın altına konulacak ince rondelalar (şimel) ile ayarlama yapılır.

Şekil 12.11.9 Mil iki adet konik makaralı yatak ile O-düzeninde yataklanmıştır. Tasarıma ilk bakışta serbest yatak sabit yatak düzeni yok gibi görünmektedir. Montajdan anlaşılacağı gibi, milin ısınarak uzaması durumunda, rulmanlı yatakların özelliğinden dolayı uzama engellenmez. Milin hareket ettirilmesi için sol yatak kovan içine konulmuş ve kovan diğer yatağa kadar uzatılmıştır.

MAKİNE a r BÖLÜM: 1 2 PİSLİ ÇARKLAR 351

Şekil 12.11.10 Milin her iki tarafına ikişer adet - j manii yatak konulmuştur. İğneli yataklar radyal ■ jkleri, eksene sabit bilyeli yataklar radyal fûkleri taşımaktadır. Milin ileri geri hareketi, sağ -araftaki eksenel sabit bilyeli yatak ile dişli sasına konulan ince rondelalar ile sağlanmıştır.

Şekil 12.11.11 Döndürülen konik dişli çarkın mili adet konik makaralı yatak ile X-düzeninde

saklanmıştır. Tasarıma bakıldığında serbest yatak sabit sak düzeni yoktur. Kısa miller bu şekilde yataklanabilir.

V n sağa sola ayarlanması, kapaklar ile gövde arasına «onulan ince rondelalar ile sağlanmıştır.

Şekil 12.11.12 iki adet oynak makaralı yatak e yataklama yapılmış. Sağ taraf serbest, sol taraf

sac r yatak olarak tasarlanmış. Milin sağa sola iva.ranması, sol taraftaki rulmanlı yatağın sağına sd jna konulan ince rondelalar ile sağlanmıştır.

MAKİNE S ARI BÖLÜM: 1 2 PİSLİ ÇARKLAR 359

Sonsuz Vida Mili Ve Çarkının Yataklanmasına Örnekler

Sonsuz vida mekanizmasında he hem radyal kuvvetler, hem de eksenel kuvvetler oluşur. Bu «jvvetlerin taşınması için aşağıdaki öneklerde verilen tasarımlar kullanılabilir. Milin dönme yönüne :öre eksenel yükün yönü değişir. Yataklama her iki yönde eksenel yükü taşıyacak şekilde yapılmalıdır.

Şekil 12.12.4 Sağ tarafa -em eksenel ve hem de radyal ■ ^vvetin taşınması için çift sıralı fç k bilyeli yatak konulmuş. Sol ■zrafa sadece radyal yükü ış ıyacak şekilde sabit bilyeli a:ak konulmuş. Sağ taraf sabit

•atak, sol taraf serbest yatak.

Şekil 12.12.5 Sağ tarafa ttem eksenel ve hem de radyal kuvvetin taşınması için çift sıralı aç k bilyeli yatak konulmuş. Sol s-a/a sadece radyal yükü aş yacak şekilde sabit bilyeli atak konulmuş. Sağ taraf sabit atak, sol taraf serbest yatak.

Şekil 12.12.6 Sağ tarafa -em eksenel ve hem de radyal ■ -.ve tin taşınması için iki adet O- : ceninde konik makaralı yatak cnulmuş. Sol tarafa sadece 'acyaI yükü taşıyacak şekilde ç r eli yatak. Sağ taraf sabit yatak, i-- taraf serbest yatak.

MAKİNE TASARIM|AR BÖLÜM: 1 2 PİSLİ ÇARKLAR

Şekil 12.12. 7 Bir önceki şeklin ( Şekil 12.12.6) benzeri. Fark sadece sağ taraftaki konik mkaralı yatak düzeni değişmiş.

Şekil 12.12. 8 Bir önceki şeklin ( Şekil 12.12.7) benzeri. Fark sadece sol tarafta iğneli yatak yerine konik makaralı yatak kullanılmış.

Şekil 12.12. 9 Sağ tarafa radyal yükün taşınması için sabit bilyeli yatak, eksenel yükün taşınması için eksenel sabit bilyeli yatak konulmuş. Sol tarafa sadece radyal yükü taşıyacak sabit bilyeli yatak konulmuş. Sağ taraf sabit, sol taraf serbest yatak.

makİne ;sar b ö lü m : 1 2 p is l i ç a r k l a r

Şekil 12.12.10 Sonsuz vida -ekanizmasının çarkı iki adet konik makaralı zdak X-düzeninde yataklanmış. Çarkın sağa sola zorlanabilm esi için kapak gövde arasına ince - r de lalar konulmuş.

Şekil 12.12.11 Bir önceki şeklin (Şekil '2 10)benzeri. Konik makaralı yatak yerine eğik _./ yatak konulmuş.

1 2.1 3 DİŞLİ ÇARKLARIN KONSTRÜKTİF ÖZELLİKLERİ.

Küçük dişli çarklar, haddelenmiş yuvarlak çubuklardan kesilerek yapılır. Dişli çarkların imalinde kullanılan sementasyon çelikleri ve ıslah çelikleri, 400mm çapa kadar haddeleme ile üretilmiş silindir şeklinde bulunabilmektedir. Dişli çarkın genişliğine göre bu çeliklerden kesilerek dişli çark imal edilir.

Dövme yapılabilecek küçüklükteki, bilhassa seri üretim şeklinde üretilen dişli çarklarda, talaşlı işleme miktarını azaltmak ve malzeme tasarrufu sağlamak için dövme ile ön işlem yapılır.

Büyük çaptaki dişli çarklar döküm veya kaynaklı birleştirme yoluyla üretilirler.

Küçük dişli çarklar, dişli çarkın takıldığı mil ile beraber tek parça halinde veya parçalı olarak yapılabilirler. Kesin kural olmamakla beraber tavsiye edilen kurallar şöyledir:

Dişli çarkın bölüm dairesi çapı ile mil çapı arasında; d < 1,8 dmj) ise mil ile dişli beraber tek parça halinde, d>1,8 dmn olan dişli çarkların ise ayrı olarak yapılması tavsiye edilir. Dişli çarkın parçalı yapılması durumunda; kama kanalı