T.C. MLL ETM BAKANLII METAL TEKNOLOJS YATAYDA BORU VE PROFL KAYNAI 521MMI058 Ankara, 2011 Bumodl,meslekiveteknikeitimokul/kurumlarndauygulananereve retimProgramlarndayeralanyeterliklerikazandrmayaynelikolarak rencilererehberliketmekamacylahazrlanmbireyselrenme materyalidir. Mill Eitim Bakanlnca cretsiz olarak verilmitir. PARA LE SATILMAZ. i AIKLAMALAR ................................................................................................................... iii GR ....................................................................................................................................... 1 RENME FAALYET-1 ..................................................................................................... 3 1. KK APLI BORULARIN KT EK KAYNAINI YAPMAK ................................. 3 1.1. Borularn Kayna ......................................................................................................... 3 1.2. Borularn Tanm ........................................................................................................... 3 1.3. Boru eitleri ................................................................................................................ 4 1.3.1. Sanayi Borular ...................................................................................................... 4 1.3.2. Mobilya Borular ................................................................................................... 4 1.3.3. Galvanizli Tesisat Borular .................................................................................... 4 1.3.4. Doal Gaz Borular ................................................................................................ 4 1.4. Boru Kesmede Kullanlan Aralar ................................................................................ 4 1.5. Kk apl Borularn Kt Ek Kayna ve Kaynaa Hazrlama .................................. 5 1.5.1. Borulara Kaynak Az Ama Yntemleri ............................................................. 5 1.5.2. Boru Kaynaklarnda V- Yataklar ........................................................................ 5 1.5.3. Kaynak Ek Yerlerini Temizleme ........................................................................... 6 1.5.4. Boru Kaynaklarnda Dikkat Edilecek Hususlar ..................................................... 6 1.5.5. Borularn Kaynatlmas .......................................................................................... 7 UYGULAMA FAALYET ................................................................................................ 8 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 11 RENME FAALYET-2 ................................................................................................... 13 2. KK APLI BORULARA T KAYNAI YAPMAK ............................................. 13 2.1. Kk apl Borularn -T- Kayna ........................................................................... 13 2.2. Ara Kesitler ................................................................................................................. 13 2.3. Paralarn Birbirine Altrlmas ................................................................................ 14 2.4. Ara Kesitleri Alm Borularn Puntalanmas ........................................................... 15 2.5. Boru Kaynaklarnda Szdrmazln nemi ................................................................ 15 2.6. TKayna Yapmak................................................................................................. 15 2.7. Kaynak Dikiinin Temizlenmesi ................................................................................. 15 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 17 LME VE ERLENDRME .......................................................................................... 20 RENME FAALYET-3 ................................................................................................... 21 3. PROFL BORULARIN ALIN KAYNAINI YAPMAK ................................................. 21 3.1. Profil Borular .............................................................................................................. 21 3.2. Profil Borularn Tanm ve Standartlar ...................................................................... 21 3.3. Profil Borularnn Aln Kayna ................................................................................. 21 3.3.1. Kaynak Ek Yerlerini Temizleme ......................................................................... 22 3.3.2. Profil Boru Kaynanda Dikkat Edilecek Hususlar ............................................. 22 3.3.3. Profilleri Puntalama ............................................................................................. 22 3.3.4. Kaynak Dikilerini Temizlemek .......................................................................... 22 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 23 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 26 RENME FAALYET-4 ................................................................................................... 28 4. PROFL BORULARININ KE KAYNAINI YAPMAK ............................................ 28 4.1. Profil Borularn Ke Kayna ................................................................................... 28 NDEKLER ii 4.2. Profilleri Ke Kayna in Hazrlama ...................................................................... 28 4.3. Profilleri Ke Oluturacak ekilde Puntalama .......................................................... 28 4.4. Ke Kaynanda Elektrot Hareketleri ................................................................... 28 4.5. Kaynak Dikilerini Temizleme ................................................................................... 28 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 29 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 32 MODL DEERLENDRME .............................................................................................. 33 CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 35 KAYNAKA ......................................................................................................................... 37 iii AIKLAMALAR KOD521MMI058 ALANMetal Teknolojisi DAL/MESLEKOrtak Alan MODLN ADIYatayda Boru ve Profil Kayna MODLN TANIMI Bumodl,yataydakkaplborularnve profillerinkaynakonusununilendiibirrenme materyalidir. SRE40/24 N KOULDiki ekme modln alm olmak YETERLK Yataydakkaplboruveprofillerinkaynan yapmak MODLN AMACI Genel Ama Bumodlilegerekliortamveekipmansalandnda, yataykonumdakkaplborularnveprofillerin kaynan yapabileceksiniz. Amalar 1.Arkboyunu,elektrotasnveilerlemehzn ayarlayacakveborularnalnalna(ktek) kaynan yapabileceksiniz. 2.Arkboyunu,elektrotasnveilerlemehzn ayarlayacakvearakesitalm(T)borularn kaynan yapabileceksiniz. 3.Arkboyunu,elektrotasnveilerlemehzn ayarlayacakveprofilborularnktekkaynan yapabileceksiniz. 4.Arkboyunu,elektrotasnveilerlemehzn ayarlayacakveprofilborularnkekaynan yapabileceksiniz. ETM RETM ORTAMLARI VE DONANIMLARI Ortam: Elektrik ark kaynak atlyesi Donanm: Kaynak makinesi, elektrot, kaynak takmlar (inl,kaynakmaskesi,telfra,ksavb.),enaz2 adet yumuak elik boru LME VE DEERLENDRME Modl iinde yer alan her renme faaliyetinden sonra verilen lme aralar ile kendinizi deerlendireceksiniz. retmenmodlsonundalmearac(oktan semelitest,doru-yanltesti,bolukdoldurma, eletirmevb.)kullanarakmodluygulamalarile kazandnzbilgivebecerilerilereksizi deerlendirecektir. AIKLAMALAR iv 1 GR Sevgili renci, Bumodlilemetalteknolojilerialanndayaygnveyounolarakkullandmz borularn ve profillerin elektrik ark kayna ile birletirme tekniklerini reneceksiniz. Teknolojinindevadmlarlahzlailerlediignmzde,enerjikaynaklarnnktalar arasnaklinden,yamurluhavalardakullandmzemsiyeye,zerindeoturduumuz tabureyevarncayakadarkullandmzgerelerdekullanlanborularnimalatkademelerini ve elektrik ark kaynak teknii ile kaynatlmas becerisini kazanacaksnz. Metalteknolojilerisektrndebaarlbirteknikelemanolabilmeninilkart, teknolojik bilgileri artrmaktr. almaya; zorluklar yeneceim, baarl olacam, baaracam diye balamalyz. Baar, esrarengiz bir tabiat hediyesi deildir. Eitim sonunda elde edilen bir davran deiikliidir, bir sonutur. AlfinTofler,Yirmibirinciasrncahilleri,okumayazmabilmeyenlerdeil, renmeyi renmeyenler olacaktr. demektedir. TohamasEdisonderkidehann%99uter,%1iilhamdr.Baarlolmakvemutlu yaamak istiyorsak ok almal ve kendimizi gncelletirmeliyiz. GR 2 3 RENME FAALYET-1 Uygunatlyeortamsalandnda,arkboyunu,elektrotasnveilerlemehzn ayarlayacak ve borularn aln alna (kt ek) kaynan yapabileceksiniz. Boru eitlerini aratrnz. Aratrmalarnz rapor hline getirip snfta sununuz.Metal leri Meslek dalnda kaynak yapan iletmelerden, kt-ek kaynanda kullanlan ara gere,takm,makinevecihazlarn neler olduunu aratrnz, topladnz bilgileri snfta tartnz. 1. KK APLI BORULARIN KT EK KAYNAINI YAPMAK 1.1. Borularn Kayna Borularnkaynankkaplvebykaplborularolarakikiaamada incelememizgerekir.Buradakkaplborukaynaklhakkndatemelbilgileri bulabileceksiniz.Bykaplborukaynakliinkaynaknnpozisyonkaynaklar konusundaeitilmiolmasgerekir.Bykaplborununkaynandatmkaynak pozisyonlar uygulanr. 1.2. Borularn Tanm Sv,gaz,buharvb.maddeleriiletmedevebazkonstrksiyonilerininyapmnda kullanlan ii bo gerelere boru denir. Borular: Dikisiz borularDikili borular olmak zere iki ekilde imal edilir. Dikisizelikborularekmemetoduileretilir.Dikiliborularsoukhaddelenmi eritlerinbiimlendirilerekbirlemenoktalarndanelektrikdirenveyaindksiyonkayna ile kaynatlarak retilir. Scak veya souk olarak ekilerek sl ileme tabi tutularak piyasaya arz edilir. Borular,belirlistandartlardhilinderetilir.Testvedenemebasnlarndansonra piyasaya arz edilir. Boru imalatnda kullanlan standartlar unlardr: TS 301, 1, 2, 3, 4 TS 416 TS 1997 TS 5317 TS 10208 TS 11004 TS 6438 TS 6474- TS 6475 RENME FAALYET-1 AMA ARATIRMA 4 ekil 1.1: Deiik profiller 1.3. Boru eitleri Endstridekullanlanborular,yapldklarmalzemevekullanmamalarnagre snflandrlmtr. 1.3.1. Sanayi Borular nsankullanmileilgiliolmayansvvegazgibiakkanlarniletimindeveyaelik konstrksiyon ilerinin imalatnda kullanlan, et kalnlklar nispeten byk siyah borulardr. D aplar ve et kalnlklarna gre anlr. 1.3.2. Mobilya Borular Etkalnlklarnispetenkkolanmobilyaborular,hafifelikeyayapmnda kullanlr. D aplar ve et kalnlklarna gre anlr. 1.3.3. Galvanizli Tesisat Borular Temiz su tesisat bata olmak zere, korozyon etkisininnemtad akkan iletim tesisatlarndakullanlr.vedksmlarinkoilekaplanarakpiyasayaarzedilir. aplarna gre parmak ls ile anlr. 1.3.4. Doal Gaz Borular zelkalitelieliklerdenimaledilenkolayilenebilir,korozyonakardirenli,sl ileme tabi tutulmu olarak imal edilen borulardr. Borular,ivedaplarnagreanlr.Borularnanlmalarparmakcinsindendir.rnein, (yarm parmak), 1 (bir parmak)gibidir. 1.4. Boru Kesmede Kullanlan Aralar Borular,deiiktakmvemakinelerkullanlarakkesilir.Borukesmedeaadaki takm ve makineler kullanlr. El testeresi Boru keskileri Boru kesme makinesi 5 Hidrolik testere Tepsi testere erit testere Kesme talarOksi gaz ile boru kesme 1.5. Kk apl Borularn Kt Ek Kayna ve Kaynaa Hazrlama Borularnkaynakncesihazrl,kaynakdikiininkalitesinietkiler.Fiziksel grnmn ve iin ekonomik olmasn salar. Kaynaa hazrlk aamasnda para kalnl, uygun kaynak az ve gere dzgnlne dikkat edilir. Paralarn kaynaa hazrlanmasnda aadaki ilem sras takip edilir. Markalama Kesme Temizleme Altrma Kaynak az ama 1.5.1. Borulara Kaynak Az Ama Yntemleri Et kalnlklar 4 mmden byk borulara, nfuziyetin artrlmas amacyla kaynak az alr.Kkaplborulara;kaynakazeelerle,borukeskileriyle,talamamakinelerive oksi gaz ile alabilir. 1.5.2. Boru Kaynaklarnda V- Yataklar Borularnpuntalanmassrasndaeksenlerinkarlklgelmesivekaynaksrasnda sabitkalmasnsalamakiinVyatakullanlr.zeldurumlarda,kebentprofillerde kullanlabilir. Resim 1.1: Borularn puntalanmas 6 ekil 1.2: Puntalama ilem sras 1.5.3. Kaynak Ek Yerlerini Temizleme Aynaptaki borularnkesilenvekaynaktabirletirilecek azlar temizlenir. Kaynak ile birletirilecek borularda eksen kakl olmamaldr. ekil 1.3: Kaynak az almas ekil 1.4: Kaynak azlarnn hazrlanmas 1.5.4. Boru Kaynaklarnda Dikkat Edilecek Hususlar Kaynatlacak borular markalanarak lsnde kesilmelidir. Kesilen paralar birbirine altrlmaldr. 7 Paralara, eksen noktalar karlkl gelecek ekilde drt noktadan puntalanmaldr. Punta aral borunun tm evresinde eit olmaldr. 1.5.5. Borularn Kaynatlmas Borularnuksmlar,hertaraftaeitolacakekildealtrlr.Etkalnl3mmye kadarolanborularnarasndabirmiktarbolukbraklarakkaynakyaplr(yaklaket kalnlnnyarskadar).Makinealtrlpamperayaryaplr.Eksenleriaynhizada olacak ekilde drt taraftan puntalanr. Puntalarn cruflar kaynak ekici ile veya tel fralar ile temizlenir. Amper ayar iin Dz Diki ekme modlne baknz. 8 UYGULAMA FAALYET Aada ekli ve lleri verilen kk apl boru birletirme iini yapnz. Ara gereler: ki adet 60 mm boyunda siyah boru 2,5 mm elektrot Testere Kaynak makinesi, takm ve avadanlklar V yata veya kebent 1423BBB-B KesitiPuntalama ilem srasElektrod as UYGULAMA FAALYET 9 lem Basamaklarneriler Kaynak ek yerlerini temizleyiniz. Paralarn birletirme kenarlarna ee veya makine yardm ile karlkl olarak kaynak az anz. Kaynak makinesini altrp kaynak amper ayarn yapnz. Elektrodu kaynak pensine uygun biimde balaynz. Yuvarlak boru paralar -V- yata kullanarak para kalnlna uygun mesafede aralk brakarak en az yerinden puntalaynz. Puntalamann dzgnln kontrol ediniz. Ark boyu elektrot as ve hareketi vererek uygun kaynak hz ile borunun yarsn kaynatnz. Boruyu evirdikten sonra dikiin kalan ksmn ekiniz. Kaynak dikiini temizleyiniz ve szdrmazln kontrol ediniz. Kaynak makinesinin kullanma talimatlarna uyunuz. Amper ayarn doru bir ekilde yapnz. Kaynak maskesi kullannz. Eldiven ve i giysisi kullannz. Yanmalara ve kaynak sramalarna kar tedbirlerinizi alnz. gvenlii ile ilgili btn tedbirlerinizi alnz. 10 KONTROL LSTES Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz becerileri Evet, kazanamadnz becerileri Hayr kutucuuna(X) iareti koyarak kendinizi deerlendiriniz. Deerlendirme ltleriEvetHayr 1Kaynak ek yerlerini temizlediniz mi? 2 Paralarn birletirme kenarlarna ee veya makine yardm ile karlkl olarak kaynak az atnz m? 3Kaynak makinesini altrp kaynak amper ayarn yaptnz m? 4Elektrodu kaynak pensine uygun biimde baladnz m? 5 Yuvarlak boru paralar -V- yata kullanarak para kalnlna uygun mesafede aralk brakarak en az yerinden puntaladnz m? 6Puntalamann dzgnln kontrol ettiniz mi? 7 Ark boyu elektrot as ve hareketi vererek uygun kaynak hz ile borunun yarsn kaynattnz m? 8Boruyu evirdikten sonar dikiin kalan ksmn ektiniz mi? 9 Kaynak dikiini temizledikten sonra szdrmazln kontrol ettiniz mi? DEERLENDRME DeerlendirmesonundaHayreklindekicevaplarnzbirdahagzdengeiriniz. Kendiniziyeterligrmyorsanzrenmefaaliyetinitekrarediniz.Btncevaplarnz Evet ise lme ve Deerlendirmeye geiniz. 11 LME VE DEERLENDRME Aadaki sorular dikkatlice okuyunuz ve doru seenei iaretleyiniz. 1.Soukekillendirmemetotlarileretilen,kaynaklolarakpiyasayaarzedileniletim elemanlarna ne ad verilir? A) Dikisiz borular B) Dikili borularC) Sanayi borularD) Galvanizli borular 2.Et kalnlklar kk olan borular aadakilerden hangisidir? A) Mobilya borularB) Siyah su borularC) Sanayi borularD) Doalgaz borular 3.Korozyon ve paslanmaya dayanakl dikisiz imal edilerek i ve d ksmlar inko ile kaplanan borulara ne ad verilir? A) Mobilya borusuB) Sanayi borusuC) Doalgaz borusuD) Galvanizli tesisat borusu 4.Yksek basn ve scakln sz konusu olduu yerde kullanlan, ekilerek imal edilen borulara ne ad verilir?A) Doalgaz borusuB) Galvanizli tesisat borusuC) Dikili borularD) Dikisiz elik borular 5.Boru kaynaklarnda ark boyu mesafesi ne kadar olmaldr. A) Elektrot ap kadar B) Elektrot apnn iki kat C) Elektrot apn kat D) Elektrot apnn drt kat 6.Borularnkaynandaeksenlerindzgnpuntalanmasenazkanoktadan yaplmaldr? A) 2B) 3C) 4D) 5 7.Sv,gazvbmaddeleriiletmeyeyarayaniibosilindirikiletimelemanlaranead verilir ? A) ProfilB) BoruC) Datm sistemiD) Boru hattLME VE DEERLENDRME 12 8.Borukaynaklarndaboruetkalnlilekaynakaralarasndabraklacakkaynak boluu ne kadar olmaldr. A) Boru et kalnlnn yars B) Boru et kalnl kadar C) Boru et kalnlnn kat D) Hibiri DEERLENDRME Cevaplarnzcevapanahtarylakontrolediniz.Eksiklerinizveyayanllarnzilgili konulara dnerek tekrar ediniz. 13 RENME FAALYET-2 Gerekliortamveekipmansalandnda,arkboyunu,elektrotasnveilerleme hzn ayarlayacak ve ara kesit alm (T) borularn kaynan yapabileceksiniz. evrenizdeboruvebirletirmeelamanlarnnhangimetotlarlabirletirildiini Gzlemleyerek arkadalarnzla tartnz. Ayrcakaynakyapmndakiilembasamaklarnraporolarakhazrlaynzve yaptnz almay snfa sununuz. 2. KK APLI BORULARA T KAYNAI YAPMAK 2.1. Kk apl Borularn -T- Kayna Borulardanbirtanesinindierineborunungvdesindenkaynatlmasgerektiinde ortayakanbirletirmeeklidir.Birletirmebittiindeortayakanekil-T-harfine benzediindenbuisimleanlr.Borularnkaynatlmaamacnagrekaynakncesihazrlk ilemlerininyaplmasgerekir.Builemlerarakesitalmaveborularnbirbirinealtrlmas ve puntalanmas ilemleridir. 2.2. Ara Kesitler Birbirini kesen iki para arasnda meydana gelen alana ara kesit denir. Birbirini kesen borularnkaynanda,kaynaktannceborulareitliizlemetakmlar(testere,matkap,ee vb.) kullanarak ara kesiti oluturacak ekilde birbirine altrlmaldr. RENME FAALYET-2 AMA ARATIRMA 14 2.3. Paralarn Birbirine Altrlmas ekil 2.1: Malzemelerin birbirinealtrlmas BoruTkaynanabalamadanncestborualtboruyaoturacakekildeyarm yuvarlakveyuvarlakeelerilealtrlr.Altborununarakesitiisekademeliolarakkk aptanbalanlarakmatkapiledelinir.stborutambirbirletirmesalayacakekildealt boru delii ovalletirilir. ekil 2.2:Borularn Markalanarak Altrlmas ekil 2.3: T Birletirme Ara Kesit OluturmaBirletirme kaynaklarnda paralarn birbirine altrlmas eksenlerin ve dorultularn oluturulmasoldukanemlidir.Paralarpuntalanmadannceeksenlerveoluturulacak 15 alarmutlakakontroledilmelidir.Paralarnbirbirinealtrlmasndaoluturulantemas noktalarkaynakdikiinietkileyennemlifaktrlerdenbiridir.Kaynakeklerininaralarnda braklacakkaynakaralkaynakdikiinindayanmnartrr.Boruetkalnlnnyars kadar kaynak aral braklarak nufuziyet artrlr. 2.4. Ara Kesitleri Alm Borularn Puntalanmas Borularnkaynaahazrlanmasnnennemliaamalarndnbiriborularn puntalanmasdr.Puntalamailemibirlemeyerlerindekieksenlerdorultusundakarlkl yaplmaldr.Borularnbirletirilmesiiinyaplanpuntalamailemindensonraparalarda kaynak ekmelerinden dolay meydana gelen eksen kaklklar gnyesine getirilmelidir. 2.5. Boru Kaynaklarnda Szdrmazln nemi Yaplan kaynaklarn szdrmaz olmas gerekir. zellikle hidrolik, pnmatik, doalgaz vestmasistemlerindeszdrmazlknemlidir.Yaplankaynaklarnbasnlhavavesuile kontrolleri yaplr. 2.6. TKayna Yapmak Kaynaklbirletirmelerdegzlegrlmeyengzenekvecruflar,szntlaraneden olacandaneriyikbanyonunkaynakesnasndakontroloknemlidir.Kaynaksrasnda, kaynakelektrotas her noktadafarkldr. Bu nedenleelektrot gere yzeyine7580olik a yapacak ekilde tutulmaldr. Borularnyataykaynanda,borular,stnoktadanbalanp,dndrlerekkaynatlr. Elektrotunbalangvebitinoktalarndaaklkkalmadankaynatlmaldr.Elektrikark kaynandayeterliergimescakl,amperayarveuygunelektrotkullanmile gerekletirilir. Arkboyuelekrodapkadarolmaldr.Bumesafeninelektrotergimehznabal olarakkaynaktarafndankontrolaltndatutulmasoldukanemlidir.Kaynakhzda kaynakdikiininbiiminivenufuziyetinietkileyennemlietkenlerdenbirtanesidir.Hzn artmaskaynak dikiiningeniliinin venfuziyetin azalmasnanedenolur. Kaynak hznn azalmas ise kaynak dikiinin ylmasna neden olur. 2.7. Kaynak Dikiinin Temizlenmesi Borularnkaynatlmasndakaynakilemitamamlanrkendikiinbitinoktalarnda cruflartemizlenerekvekaynakparametrelerimuhafazaedilerektmevredikii tamamlanmaldr.Kaynakdikiietrafndaoluansramalardandolayyapanmetal paracklartemizlenerekkaynakdikiitmevredekontroledilir.Elektrotunyanma esnasndakangazlarkaynakekblgesietrafndahavannnemiilebirleerekkorozyon oluturacandan kaynak eki elik tel fralarla temizlenmelidir. 16 ekil 2.4: Kaynak eklerinin temizlenmesi 17 UYGULAMA FAALYET Aada ekli verilen Borularn T Kayna ile ilgili uygulamay yapnz. Ara ve gereler 1. 1x150 mm siyah su borusu 2. 2,5 mm elektrot, el testeresi 3. Kaynak takm ve gereleri UYGULAMA FAALYET 18 lem Basamaklarneriler Borunun kaynatlacak yzeylerini ara kesit aarak gnyesine getiriniz ve altrnz. ekil 2.5: Paralarn altrlmas Kaynak makinesini altrp, kaynak amper ayarn yapnz. Elektrodu kaynak pensine uygun biimde balaynz. Borularn kaynatlacak yzeylerini yerletirdikten sonra ara kesitin iki ucundan puntalaynz. ekil 2.6: Paralarn altrlmas Ark boyu elektrot as ve hareketi vererek uygun kaynak hz ile birinci puntadan ikinci puntaya kadar ara kesitin yarsn kaynattnz. Kaynatlan gere dndrldkten sonra dikiin kalan ksmn ekiniz. Kaynak dikiini temizleyerek szdrmazln kontrol ediniz. Kaynak makinesinin kullanma talimatlarna uyunuz. Amper ayarn doru bir ekilde yapnz. Kaynak maskesi kullannz. Puntalamann dzgnln kontrol ediniz. Eldiven ve i giysisi kullannz. Yanmalara ve kaynak sramalarna kar tedbirlerinizi alnz. gvenlii ile ilgili btn tedbirlerinizi alnz. 19 KONTROL LSTES Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz becerileri Evet, kazanamadnz becerileri Hayr kutucuuna(X) iareti koyarak kendinizi deerlendiriniz. Deerlendirme ltleriEvetHayr 1Borunun kaynatlacak yzeylerini altrdnz m? 2Kaynak makinesini altrp, kaynak amper ayarn yaptnz m? 3Elektrodu kaynak pensine uygun biimde baladnz m? 4 Borularn kaynatlacak yzeylerini yerletirdikten sonra ara kesitin iki ucundan puntaladnz m? 5 Ark boyu elektrot as ve hareketi vererek uygun kaynak hz ile birinci puntadan ikinci puntaya kadar ara kesitin yarsn kaynattnz m? 6 Kaynatlan gere dndrldkten sonra dikiin kalan ksmn ektiniz mi? 7Kaynak dikiini temizleyerek szdrmazln kontrol ettiniz mi? DEERLENDRME DeerlendirmesonundaHayreklindekicevaplarnzbirdahagzdengeiriniz. Kendiniziyeterligrmyorsanzrenmefaaliyetinitekrarediniz.Btncevaplarnz Evet ise lme ve Deerlendirmeye geiniz. 20 LME VE ERLENDRME Aadaki sorular dikkatlice okuyunuz ve doru seenei iaretleyiniz. 1.Boruyataykaynakpozisyonundakaynatlrkenelektrotileparaarasndakiaka derece olmaldr?A) 60 80 dereceB) 75 80 dereceC) 30 40 dereceD) 80 90 derece 2.Boru kaynaklarnda ark boyu mesafesi ne kadar olmaldr? A) Elektrot ap kadar B) Elektrot apnn yars kadar C) Elektrot apnn iki kat D) Elektrot apnn kat 3.Borulara kaynak az neden almaldr?A) Nfuziyeti artrmak B) Kaynak dikiini ekebilmek C) Kaynak yapmay kolaylatrmak D) Kaynak hzn artrmak 4.Borukaynaklarndakaynaklbirletirmelerininszdrmazlkdeneylerihangimetotlar ile yaplmaldr?A) Gz ile kontrolB) Ultrasonik kontrolC) Hava ve su basncD) ekme deneyi 5.Aadakilerden hangisi borularn kayna hazrlanma aamalarndan biri deildir? A) TemizlemeB) AltrmaC) Kaynak az amaD) Kaynak dikii ekmek 6.Borularnpuntalanmasndaeksenkaklklarnnolumamasiinpuntalamailemi nasl gerekletirilir? A) Eksenler pe pee B) Eksenler karlkl C) Fark etmez D) Hibiri DEERLENDRME Cevaplarnzcevapanahtarylakarlatrnz.Yanlcevapverdiinizyadacevap verirkentereddtettiinizsorularlailgilikonularfaaliyetegeridnerektekrarlaynz. Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz. LME VE DEERLENDRME 21 RENME FAALYET-3 Gerekli ortam ve ekipman salandnda ark boyunu, elektrot asn ve ilerleme hzn ayarlayacak ve profil borularn kt ek kaynan yapabileceksiniz. Profil borularla yaplm elik eyalar inceleyerek arkadalarnzla tartnz. 3. PROFL BORULARIN ALIN KAYNAINI YAPMAK 3.1. Profil Borular Piyasadaokeitliprofilborularmevcuttur.Yarmamulmalzemelersnfnagiren profillerin,eitliyntemlerleekillendirilmesivebirletirilmesiyle;makinegvdeleri, doramalar, elik eyalar gibi eitli iler yaplmaktadr. 3.2. Profil Borularn Tanm ve Standartlar ibokare,dikdrtgenvezelekillimalzemelereboruprofildenir.Souk ekillendirmeilebklerekbirlemekenarlaryksekfrekanslindksiyonkaynakmetodu ilekaynatlarakretilir.Profillerinetkalnlklar0,70mmile10,00mmarasndadeiir. Boylar,standart6metreolarakimaledilir.Kenarlleriveetkalnlklariletanmlanr. 30x30x2 gibi gsterilir. TS 6475 ve TS 5317ye gre imal edilir. ekil 3.1: Kare profilekil 3.2: Dikdrtgen profil 3.3. Profil Borularnn Aln Kayna kiprofilborununalnalnagetirilerekkaynatlmasnaalnkaynaveyaktek kaynadenir.Profilborular,kesilipapaklaralndktansonraalnalnagetirilipkarlkl puntalanr. Et kalnl kk olan profillerin kaynanda, profiller arasndaki aklk, kk olmaldr. Et kalnl 3 mmden byk olan profillerde kaynak az amak gereklidir.RENME FAALYET-3 AMA ARATIRMA 22 Genel olarak profillerin kaynatlmalarnda akm deeri kullanlan elektrot apna gre tespitedilir.ElektrotapX40amperolacakekildehesaplanmaldr.Kaynakakmnn yksekolmas;sramalarnartmasna,yanmaoluklarnnolmasna,dikiteatlamalara nedenolur.Profilborularnnalnkaynandayataykonumdaelektrot7580oaile kaynatlr.Profilborularnnkaynatlmasndazelelektrotseimineihtiyaduyulmaz.Her trl elektrot ile kaynak yapmak mmkndr. 3.3.1. Kaynak Ek Yerlerini Temizleme Kaynakekyerlerindevarsakesmeapaklaralnmal,paralaristenendorultudave ada olacak ekilde aln alna altrlmaldr. Paralar karlkl olarak puntalanmaldr. 3.3.2. Profil Boru Kaynanda Dikkat Edilecek Hususlar Profil borularn et kalnlklarnn ince olmas nedeni ile profil borunun et kalnl gz nnde bulundurularak akm amper ayarn seiniz. Kaynak dikii geniliinin dar olmasna dikkat ediniz.Punta kaynaklar normal standartlarda olmal zayf ya da ikin olmamaldr.Kaynakarkykseklii,kaynakdikiisresinceergimehznabalolarakelektrot apnn yars kadar olmaldr. Elektrot her iki paraya eit ada (90o) ve kaynak ynnde 75 80olik a yapmaldr. 3.3.3. Profilleri Puntalama Profiller,istenendorultuveadaalnalnagetirilerekkarlklolarak puntalanmaldr.Puntalar,hemenkopacakkadarzayfveyakaynaktakntyapacakkadar kaba olmamaldr. 3.3.4. Kaynak Dikilerini Temizlemek Kaynak dikiizerindekicruf, kaynak ekici ilekrlmaldr. Para zerinesrayan apaklar temizlenmeli ve kaynak blgesi tel fra ile fralanmaldr. 23 UYGULAMA FAALYET Aada ekli verilen profil borularn aln kaynan yapnz? A FAALYET Not: Profil kesitli borularda paralar arsnda kaynak aral braklmaz. Ara gereler: 30X30X2 mm, 120 mm boyunda profil 2.5 mm elektrot, el testeresiKaynak makinesi, takm ve avadanlklar UYGULAMA FAALYET 24 lem Basamaklarneriler Kaynak ek yerlerini temizleyiniz. Kaynak makinesini altrp kaynak amper ayarn yapnz. Elektrodu kaynak pensine uygun biimde balaynz. Profil borunun kalnlna gre aralk brakarak en az drt yerinden puntalaynz? Puntalamann dzgnln kontrol ediniz. Ark boyunu elektrot apnn yars kadar tutarak, hareket vermeden uygun kaynak hz ile birinci yzeyi kaynatnz. Srayla ek yerlerini kaynatnz. Kaynak dikiini temizleyiniz vekontrol ediniz. Kaynak makinesinin kullanma talimatlarna uyunuz. Amper ayarn doru bir ekilde yapnz. Kaynak maskesi kullannz. Puntalamann dzgnln kontrol ediniz. Eldiven ve i giysisi kullannz. Yanmalara ve kaynak sramalarna kar tedbirlerinizi alnz. gvenlii ile ilgili btn tedbirlerinizi alnz. 25 KONTROL LSTES Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz becerileri Evet, kazanamadnz becerileri Hayr kutucuuna(X) iareti koyarak kendinizi deerlendiriniz. Deerlendirme ltleriEvetHayr 1Kaynak ek yerlerini temizlediniz mi? 2Kaynak makinesini altrp kaynak amper ayarn yaptnz m? 3 Profil borunun kalnlna gre aralk brakarak en az drt yerinden puntaladnz m? 4Puntalamann dzgnln kontrol ettiniz mi? 5 Ark boyunu elektrot apnn yars kadar tutarak hareket vermeden uygun kaynak hz ile birinci yzeyi kaynattnz m? 6Srayla ek yerlerini kaynattnz m? 7Kaynak dikiini temizleyerekkontrol ettiniz mi? DEERLENDRME DeerlendirmesonundaHayreklindekicevaplarnzbirdahagzdengeiriniz. Kendiniziyeterligrmyorsanzrenmefaaliyetinitekrarediniz.Btncevaplarnz Evet ise lme ve Deerlendirmeye geiniz. 26 LME VE DEERLENDRME Aadaki sorular dikkatlice okuyunuz ve doru seenei iaretleyiniz. 1.Profilborularnalnkaynandayataykonumdaelektrodunilerlemeynndekias ka derece olmaldr? A) 30o- 40o B) 50o - 60o C) 75o - 80o D) 45o - 50o 2.Profil borularn kaynanda ark boyu elektrot apna gre ne kadar olmaldr?

A) Elektrot ap kadar B) Elektrot apnn yars kadar C) Elektrot apnn iki kat D) Fark etmez 3.Profil borularn kaynanda ka mm kalnla kadar kaynak az almaz? A) 2 mm B) 4 mm C) 3 mm D) 2,5 mm 4.Profil kaynanda elektrot apnn her 1 mmsine ka amperakm uygulanmaldr? A) 30 amper B) 40 amper C) 50 amper D) 60 amper 5.Profil borular standart olarak ka metre boyunda imal edilir? A) 12 metre B) 6 metre C) 7 metre D) 5 metre 6.Profil kaynak eklerinin kaynak sonras temizlenmesinde hangi takm kullanlmaldr? A) elik tel fra B) Zmpara ta C) Zmpara kd D) Ee 7.Kaynatlacak profillerin kaynaa hazrlanmasnda hangi el takmndan yararlanlr? A) Testere B) V yata C) Kaynak ekici D) Ee LME VE DEERLENDRME 27 8.Profillerinalnalnakaynatlmasndakaynakekleriarasndabolukbraklmama nedeni aadakilerden hangisidir? A) Szdrmazlk B) Malzeme kalnlnn ince olmas C) Nfuziyet D) Hibiri DEERLENDRME Cevaplarnzcevapanahtarylakarlatrnz.Yanlcevapverdiinizyadacevap verirkentereddtettiinizsorularlailgilikonularfaaliyetegeridnerektekrarlaynz. Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz. 28 RENME FAALYET-4 Gerekli ortam ve ekipman salandnda ark boyunu, elektrot asn ve ilerleme hzn ayarlayacak ve profil borularn ke kaynan yapabileceksiniz. Profil borularla birletirme yaplm profilleri inceleyerek arkadalarnzla tartnz. 4. PROFL BORULARININ KE KAYNAINI YAPMAK 4.1. Profil Borularn Ke Kayna Profilborularnbirbiriilegenellikle90likaaltndakaynatlmasgerektiinde ortaya kan birletirme eklidir. Birletirme, dar ve geni al olarak yaplabilir. 4.2. Profilleri Ke Kayna in Hazrlama Kaynatlacakprofilleristenenayoluturacakekildekesildiktensonragerekliyse apaklar alnr. Aln alna getirilip istenen ada altrlr. Et kalnl, 3 mmden byk olan paralara kaynak az alr. 4.3. Profilleri Ke Oluturacak ekilde Puntalama Profiller,istenenada,aralarndaokazbolukkalacakekildekarlklolarak puntalanr. Et kalnl byk olan profillerin arasndaki boluun daha fazla olmas gerekir. 4.4. Ke Kaynanda Elektrot Hareketleri kekaynaklarnnyaplmasndaelektrotileparalararasndakiaeitolmaldr. Parannetkalnlnagreelektrotdzolarakveyasaasolazikzakyaptrlarakkaynak yaplr. 4.5. Kaynak Dikilerini Temizleme Kaynak dikileri zerinde oluan cruflar, kaynak keskisi ile krldktan sonra kaynak diki blgesi ve evresi elik tel fralar ile iyice temizlenmelidir. RENME FAALYET-4 AMA ARATIRMA 29 UYGULAMA FAALYET Resmi dier sayfada verilen profil borularn i ke kayna uygulama iini aadaki ilem basamaklarn takip ederek yapnz. Ara gereler 1. 30X30X2 mm, 120 mm kare profil 2. 2,5 mm elektrot 3. El testeresi 4. Kaynak takm ve avadanlklar Elektrod asAABBAB1. LEM (MARKALAMA)2. LEM (45 lik a oluturarak kesme)3. LEM (Puntalama ve kaynak yapma) ekil 4.1: Profil ke kayna UYGULAMA FAALYET 30 lem Basamaklarneriler 45 olarak kesilmi profilleri 90 puntalamak iin altrnz. Kaynak makinesini altrp, kaynak amper ayarn yapnz. Elektrodu kaynak pensine uygun biimde balaynz. Profil borunun kalnlna gre aralk brakarak en az drt yerinden 90 olacak ekilde puntalaynz. Puntalamann dzgnln kontrol ediniz. Ark boyunu elektrot apnn yars kadar tutarak, hareket vermeden uygun kaynak hz ile birinci yzeyi kaynatnz. Profil i ke kaynanda elektrot eim asn 75, yan paraya olan asn45 ayarlaynz. Srayla ek yerlerini kaynatnz. Kaynak dikiini temizleyerek kontrol ediniz. Kaynak makinesinin kullanma talimatlarna uyunuz. Amper ayarn doru bir ekilde yapnz. Kaynak maskesi kullannz. Puntalamann dzgnln kontrol ediniz. Eldiven ve i giysisi kullannz. Yanmalara ve kaynak sramalarna kar tedbirlerinizi alnz. gvenlii ile ilgili btn tedbirlerinizi alnz. 31 KONTROL LSTES Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz becerileri Evet, kazanamadnz becerileri Hayr kutucuuna(X) iareti koyarak kendinizi deerlendiriniz. Deerlendirme ltleriEvetHayr 145 olarak kesilmi profilleri 90 puntalamak iin altrdnz m? 2Kaynak makinesini altrp kaynak amper ayarn yaptnz m? 3Elektrodu kaynak pensine uygun biimde baladnz m? 4 Profil borunun kalnlna gre aralk brakarak en az drt yerinden 90 olacak ekilde puntaladnz m? 5Puntalamann dzgnln kontrol ettiniz mi? 6 Ark boyunu elektrot apnn yars kadar tutarak hareket vermeden uygun kaynak hz ile birinci yzeyi kaynattnz m? 7 Profil i ke kaynanda elektrot eim asn 75, yan paraya olan asn45 ayarladnz m? 8Srayla ek yerlerini kaynatttnz m? 9Kaynak dikiini temizleyerekkontrol ettiniz mi? DEERLENDRME DeerlendirmesonundaHayreklindekicevaplarnzbirdahagzdengeiriniz. Kendiniziyeterligrmyorsanzrenmefaaliyetinitekrarediniz.Btncevaplarnz Evet ise lme ve Deerlendirmeye geiniz. 32 LME VE DEERLENDRME Aadakicmlelerinsonundabobraklanparantezlere,cmlelerdeverilen bilgiler doru ise D, yanl ise Y yaznz. 1.( ) Kesilen profil, paralardaki apaklar alnmadan da kaynatlabilir. 2.()3mmyekadarolanprofillerinelektrikarkkaynailekaynatlmasndakaynak az almasna gerek yoktur. 3.( ) Ke birletirmelerinde, birleme asnn 90 olmas iin paralarn 45erderece a ile dzgn olarak kesilip puntalanmas gerekir. 4.( ) ke kaynaklarnda elektrot ile para yzeyi arasndaki a 55 olmaldr. 5.( ) Profil paralar birbirine altrldktan sonra puntalanr. DEERLENDRME Cevaplarnzcevapanahtarylakarlatrnz.Yanlcevapverdiinizyadacevap verirkentereddtettiinizsorularlailgilikonularfaaliyetegeridnerektekrarlaynz. Cevaplarnzn tm doru ise Modl Deerlendirmeye geiniz. LME VE DEERLENDRME 33 MODL DEERLENDRME 30x30x2 ekil-12: Profil T Kayna 30X30X2 mm kare profil kesilerek 90 olacak ekilde puntalanarak kaynatlacaktr. MODL DEERLENDRME 34 KONTROL LSTES Deerlendirme ltleriEvetHayr 1.Kaynak ek yerlerini temizlediniz mi? 2.Kaynak azlarn dzgn olarak altrdnz m? 3.Kaynak makinesini altrp kaynak amper ayarn yaptnz m? 4.Elektrodu kaynak pensine uygun biimde baladnz m? 5.Dzgn aralk brakarak puntaladnz m? 6.Ark boyu elektrot asn ayarlayarak kayna yaptnz m? TOPLAM DEERLENDRME Cevaplarnzcevapanahtarylakarlatrnz.Yanlcevapverdiinizyadacevap verirkentereddtettiinizsorularlailgilikonularfaaliyetegeridnerektekrarlaynz. Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki modle gemek iin retmeninize bavurunuz. 35 CEVAP ANAHTARLARI RENME FAALYET-1N CEVAP ANAHTARI 1B 2A 3D 4D 5A 6C 7B 8A RENME FAALYET-2NN CEVAP ANAHTARI 1B 2A 3A 4C 5D 6C CEVAP ANAHTARLARI 36 RENME FAALYET-3N CEVAP ANAHTARI 1C 2B 3C 4B 5B 6A 7D 8B RENME FAALYET-4N CEVAP ANAHTARI 1Yanl 2Doru 3Doru 4Yanl 5Doru 37 KAYNAKA KUMRAL Sabri, Tesisat Teknolojisi ve lem Yapraklar 10. Snf, 2003. AICI Ahmet, Metallerin lenmesi, Trk Tarih Kurumu Basmevi, Ankara KO Hseyin, Metallerin Ark Kayna, Trk Tarih Kurumu, AnkaraAHN Sami, Metal leri Meslek Teknolojisi, 2003. KAYNAKA