yecder iv. ulusal dİn gÖrevlİlerİ -...

YECDER KİTAPLARI4

YECDER IV. ULUSAL DİN GÖREVLİLERİ SEMPOZYUM BİLDİRİLERİ

(27 NİSAN 2013 - İSTANBUL)

YENİDEN YAPILANMANINEŞİĞİNDE KUR’AN KURSLARI

YECDER / YENİDEN YAPILANMANIN EŞİĞİNDE KUR’AN KURSLARI

Copyright © Yecder, 2014Bu eserin tüm yayın hakları Yunus Emre Camii Külliyesi Eğitim ve Kültür Derneği’ne aittir. Eserde yer alan metin ve resimlerin Yunus Emre Camii Külliyesi Eğitim ve Kültür Derneği’nin önceden yazılı izni olmaksızın elektronik, mekanik, fotokopi ya da herhangi bir kayıt sistemi ile çoğaltılması, yayımlanması ve depolanması yasaktır.

Kitabın SahibiMehmet Keskin / Sarıgazi Yunus Emre Camii İmam Hatibi

Yayına HazırlayanŞadettin Göksu /DKAB Öğretmeni

RedaksiyonAyşe Umurbek/DKAB Öğretmeni

Görsel TasarımYüksel Yücel

ISBN: 978-605-62091-2-3

Yayın Numarası: 3

Basım Tarihi: Nisan 2014

Basım Yeri: Armoni Nüans Görsel Sanatlar ve İletişim Hizmeti San. ve Tic. A.Ş. Yukarıdudullu, Bostancı Yolu Cad. Keyap Çarşı B- 1 Blk. N.24 Ümraniye/İstanbulTel.: 0216 540 36 11 pbx Faks : 0216 540 42 [email protected]

YECDERSarıgazi Yunus Emre Camii Külliyesi Eğitim ve Kültür DerneğiMeclis Mahallesi, Cemal Gürsel Caddesi, Yunus Sk. No: 2 Sarıgazi – Sancaktepe / İSTANBULTel: 0216 621 17 57

www.yecder.org - [email protected]

VI. BÖLÜMKUR’ÂN-Î TEFEKKÜR

1. KUR’AN-I KERİM ÖĞRETİMİNDE LAFIZ VE MANA BÜTÜNLÜĞÜ

Nazif YILMAZ

Kur’an-ı Kerim, İslam dininin iki temel kaynağının birincisidir. Kur’an’ın Allah kelamı ve dinin birinci kaynağı olması sebebiyle Müslümanların ondan uzak bir din ve hayat anlayışlarının olması düşünülemez. Kur’an’la irtibatlı olmak, onun getirdiği hayat ölçülerini benimsemek, uygulamak ve ayetlerini tefekkür etmek gerekir.

Kur’an-ı Kerim sadece okunan bir kitap değildir. O, aynı zamanda İslam inanç, ibadet, ahlak ve insani değerlerinin de ana metnidir. Bu bakımdan onun içeriğinin yani anlamının da öğrenilmesi gerekmektedir. Kur’an-ı Kerim’in içeriği doğrudan bilgilenme sürecini tecrübe etmeyi, öğrenen bireyde evreni, olayları, olgu ve değerleri Kur’an eşliğinde özümsemeyi ve ahlaken olgunlaşmayı sağlayacaktır. Kur’an-ı Kerim’in içeriğinden haberdar olmaksızın O’nu sadece yüzünden veya ezbere okumak tam ve ideal bir okuma değildir. Kur’an öğrencisinin, hiç anlama çabası harcamadan, üzerinde düşünmeden ve kendi kişisel gereksinimleri ve ilgileri açısından değer üretme kaygısı taşımadan Kur’an-ı Kerim metnini sadece Arapça ve tecvit kurallarına göre okuyabilmesi yeterli değildir.

226 Yeniden Yapılanmanın Eşiğinde Kur’an Kursları

Kur’an ayetlerinin meallerinin öğrenilmesi de ihmal edilmemelidir. Kur’an-ı Kerim’in anlamını da doğru ve güzel bir Türkçe ile öğrencilere ak-tarmak Kur’an kıraatını tamamlayan bir unsurdur. Kur’an-ı Kerim lafzıyla ve manasıyla bir bütün olarak Allah kelamıdır. Onu öğrenmek ve okumaktan maksat anlamak ve kılavuz edinmektir. Anlaşılmayan bir kitabın kılavuz edinilmesi mümkün değildir. Kur’an ayetleri kelimelerden oluşan kısa veya uzun cümleler ya da cümle gruplarıdır. Anlamı ifade eden lafızlardır. Lafız-lar ise mananın kılıfıdır. Lafzın kayması anlam kaymasına sebep olacaktır. Dolayısıyla ancak lafız ve anlam bütünlüğü korunarak Kur’an’ın korun-muşluğu gerçekleşebilecektir. Sevgili Peygamberimizin “Sizin en hayırlı-larınız, Kur’an’ı öğrenen ve öğretenlerinizdir” hadisini sadece lafız öğ-retimine indirgemek yanlıştır. Anlaşılmak için indirilen, nasıl anlaşılacağı ve uygulanacağı Sevgili Peygamberimizin örnek uygulamaları ile gösterilen bir kitabın bugün ülkemiz insanının çoğu tarafından sadece kıraat/tila-vet olunan bir kitap olarak algılanması, Kur’an’ı öğrenme ve okuma-ya gösterilen ihtimamın onu anlamak için gösterilmemesi Kur’an’ın anlaşılma(ma)sı açısından düşündürücü bir husustur. Kur’an-ı Kerim’in indiriliş gayesini vurgulayan birkaç ayet-i kerime ile konuya giriş yapmak istiyorum.

אب ا ا او כ و א وا ا

אرك כ אه ا אب ا כ“Bu Kur’an çok mübarek bir kitaptır. Onu sana indirdik ki ayetleri-

ni düşünsünler ve aklı selim sahipleri öğüt alsınlar.”

ن כ ا ه وا א אرك אه אب ا ا כ و“İşte bu, indirdiğimiz mübarek bir kitaptır. Öleyse ona uyun ve sa-

kının ki, merhamet olunasınız.”

אه و כ אس ا اه אه א ا و

“Biz onu, Kur’an olarak, insanlara dura dura okuyasın diye (ayet ayet, sure sure) ayırdık; ve onu peyderpey indirdik.”

Yeniden Yapılanmanın Eşiğinde Kur’an Kursları 227

אب ا ا أو כ و وا ـ إ א ا أ

و روا אس و غ ا ـ

“İşte bu (Kur’an); kendisiyle uyarılsınlar, Allah’ın an-cak bir tek ilah olduğunu bilsinler ve akıl sahipleri iyice düşü-nüp öğüt alsınlar diye insanlara (gönderilmiş) bir bildiridir.”

א א ب ا ان ام ون ا ا“Onlar Kur’an’ı düşünmüyorlar mı? Yoksa kalpleri kilitli mi?”

Kur’an eğitimindeki gayeyi beş maddede özetleyebiliriz:1. Öğrenmek

2. Okumak

3. Anlamak

4. Yaşamak

5. Öğretmek

Bu beş maddeyi dikkate aldığımızda ayet-i kerimeler ışığından hareketle Kur’an öğretiminden ve öğreniminden gayenin son üç maddede ifade edil-diğini görmekteyiz. Burada belirtilen ilk iki madde araç, son üç madde ise amaçtır. Fakat acı bir gerçektir ki ilk iki maddeye gösterilen hassasiyet son üç maddeye gösterilmemektedir.

Lafız-Mana Bütünlüğünün Esas AlınmasıLafız-mana bütünlüğünü esas almak, Kur’an’ın anlamının hikmetli bir

şekilde öğretilmesidir. Bu yaklaşım, Kur’an’ın indiriliş amacına ve süreci-ne uygun olan en güzel eğitim anlayışıdır. Kur’an’ı öğrenen öğrencilerin seviyelerine göre anlam desteği ile okudukları veya ezberledikleri ayetleri, anlamaları merkezinde onlarda davranış değişikliğine ve Kur’an ahlakının kazandırılmasına sebep olmaktır. Bu süreçte “hikmet”le öğretim, öğrenci-lerin ilgi ve istekleri doğrultusunda, algı ve yaş seviyelerine göre Kur’an’ın muhtevasından öğretmek de esastır. Bunun için öncelikle; ilk nesil gibi Kur’an’a yaklaşmak, Kur’an’ı öğretmek ve öğrenmek gerekir.

Burada öncelikle Kur’an’ın indiği çağın nesli, ilk nesil olan Sahabe-i


Kirâm’ın Kur’an’a yaklaşımı ve Kur’an’ı Peygamberimizden alma gayretlerini

dikkatinize sunmak istiyorum. Merhum Seyyid Kutub ilk nesil ile bizim

Kur’an’a yaklaşımımız arasında önemli bir fark olduğunu işaret eder:

“İlk nesil, Kur’an’ı öğrenmek ve en kısa zamanda gereğini yerine getirme

gayreti içerisinde olurken biz Kur’an’dan bilgimizi ve kültürümüzü artırma

gayreti içerisinde olmayı öncelemekteyiz. Ya da lafzın öğrenim ve öğretimi-

ne odaklanarak manayı ve mesajı ötelemekteyiz.”

Sevgili Peygamberimiz Kur’an’ın davranışlara etki etmesini önceliyor-

du. Kendisi de Kur’an ahlakına sahip olup, yaşayan Kur’an idi. Bu nedenle,

Kur’an ahlakı ancak metin ve mana bütünlüğü ile kazandırılabilir. Sahabe-i

Kirâm’dan Cündeb b. Abdullah’ın ergenlik çağında Kur’an öğrenenlerle ilgi-

li şu tespiti bu anlamda pek manidardır:

“Ergenlik çağına yeni geldiğimiz yaşlarda Peygamberimizden önce imanı

sonra da Kur’an’ı öğrendik.

Sonra da Kur’an’la imanımızı artırdık.”

İman’ı öğrenmek bir bilgi ve bilinç birlikteliğini, bilişsel (zihin) ve du-

yuşsal (gönül, kalp) alana hitap etmeyi gerektirir. Sonuçta Kur’an öğrenen-

lerde davranış değişikliği, manevi bir dönüşüm gerçekleşmiş olsun. Yine

Abdullah b. Ömer’in şu ifadeleri de lafız-mana bütünlüğünün gözetilmesi

ve bilinçli bir Kur’an öğretimi olmasının önemi noktasında yoruma gerek

kalmaksızın mesajı anlaşılabilecek bir uyarıdır:

“Uzun bir ömür sürdüm, bizden birine Kur’an’dan önce iman nasip olurdu.

Bir sure nazil olunca sizin Kur’an’ı öğrendiğiniz gibi o suredeki helal ve ha-

ramları, bilinmesi gereken hususları öğrenirdi. Sonra, insanlar gördüm, onlar-

dan birine imandan önce Kur’an veriliyor, o da Fatiha’dan sonuna kadar onu

okuyor, fakat ne emrettiğini, neleri yasakladığını ve neleri öğrenmesi gerekti-

ğini bilmiyor, adi hurmayı saçar gibi onu saçıyor.”

İslam’ın ilk neslinin Kur’an anlayışı bu iken şimdi de, Kur’an öğretiminin

merkezi olan Kur’an kurslarımızda, hafızlık yapan veya hafızlığını tamam-

lamış olan gençlerin Kur’an’ın anlamı ile olan irtibatlarını ortaya koyan bir

tespiti sizlerle paylaşalım.


Bu anlamda hafızlık yapan ve hafızlığını tamamlayan gençlere sorduğu-muz soruya verilen cevap şöyledir:

Bu ankette görüldüğü gibi hafızlığa devam eden 55 Kur’an Kursu Kur’an kursu öğrencimizden “Hafızlık yaparken ezberlediğim ayetlerin anla-mını okurum” görüşüne ancak % 2’si kesinlikle olmakla birlikte toplamda % 9’ukatılıyor. % 87’si kısmen katılırken % 4’ü katılmıyor.

Hafızlığını tamamlamış öğrencilerimizin cevabına gelince:

Kesin:% 2Katılıyor:% 7

KISMEN: % 87

Katılmıyor:% 7

Hafızlık Eğitimi Alan Kur’an Kursu Öğrencileri

Hayır:% 43

Kararsız:% 18

Evet: % 38

% 1Hâfızlar


Ülkemizin farklı illerindeki Kur’an kurslarında Kur’an hıfzını tamamla-yan öğrenciler (95 hafız) ise “Hafızlık yaparken ezberlediğim ayetlerin anlamını okudum” görüşüne % 38’i evet derken, % 43’ü hayır demekte, % 18’i ise kararsız kalmaktadır. Hafızların anlam bilgisinin yüzeysel olduğu-nu düşünüyorum. Ve anlamını okudukları ayetleri ezberlerindeki ayetlerle karşılıklı pekiştirdiklerinin tartışılır olduğu kanaatindeyim.

Hâlbuki anlamı öğrenilen âyetler duygu, düşünce ve davranışlara etki eder. Kur’an, ferdî ve ictimai hayatında nasıl düşünmesi ve davranması ge-rektiğini kendisini öğrenen kişinin zihnine ve gönlüne telkin eder. Lafız ve manabütünlüğü ile öğretilen Kur’an, İslam ahlakının temel esaslarını ka-zandırır. Bir başka ifadeyle Kur’an, kendisini öğrenenin karakterini inşa eder. Kur’an eğitimi alan gençlerin aşağıdaki sorulara verdiği cevaplar da bunu pekiştirmektedir:

Kur’an kursu öğrencilerinden “Anlamını öğrenerek ezberlediğim ayetler davranışlarımı değiştirdi/ değiştirir” görüşüne hafızlık yapan öğrencilerin % 19’u kesinlikle katılıyorum, % 42’si katılıyorum cevabını ver-miş ve toplamda % 63 öğrenci bu görüşe katılmakta, % 38’de kısmen katıl-maktadır. Hafızlara gelince:

Kesin: % 19

Katılıyor:% 42

% 2

Kısmen:% 38

Kur’an Kursu Öğrencileri


Aynı soruya, hafızlarımızın % 31’i evet derken % 33’ü hayır demiş ve % 33’ü kararsız kaldığını ifade etmiştir. Bu sayının düşük olması muhtemelen hafızların önceki anket sonuçlarında da geçtiği gibi ayetleri ezberlerken anlamından veya mesajından haberdar olmamalarından ve lafız-ma-na bütünlüğü ile Kur’an’ı öğrenme bilincine sahip olmadıklarından kaynaklanmaktadır. Çünkü farklı illerimizdeki Kur’an kurslarında Kur’an hıfzını tamamlayan bu öğrenciler daha önce kendilerine sorulan: “Hafız-lık yaparken ezberlediğim ayetlerin anlamını okudum” görüşüne % 38 oranında evet demişlerdi, % 43 oranında hayır demişlerdi, % 18’i ise de ka-rarsız kalmıştı. Bu nedenle ayetlerin kendilerinde davranış değişikliği ger-çekleştirdiği görüşüne katılım oranı zayıf kalmıştır.

“Kur’an ahlakı nedir ve nasıl kazandırılır?” Bu, lafız öğretimi ile mi, yoksa lafız–mana bütünlüğü korunarak yapılacak bir öğretim ile mi müm-kün olacaktır? Manasını anlamadığı metinleri ezberlemesi, anahtarını bu-lamadığı bir hazineyi kişinin ömür boyu taşıması gibi düşünülebilir. Belki sonraki süreç için iyi bir Arapça eğitiminin planlanması da yeniden gözden geçirilebilir.

Şu bir gerçektir ki: Ayetler işaret levhalarıdır. Kur’an’ın rehberliğin-de doğru inanç, doğru düşünce, doğru duygu, doğru davranış, ancak lafız-mana bütünlüğü ile kazandırılabilir.

Hayır: % 33

Kararsız:% 33Evet: % 31

% 3Hafızlar


Gençlerimizin haramlardan sakınmalarında, yalandan kaçınmalarında, karşılaştıkları sorunlarla başa çıkmalarında gün be gün öğrendikleri, oku-dukları veya ezberledikleri ayetleri anlamaları önemli bir destek olacaktır. Kur’an’ın emri olan TEFEKKÜR de ancak bu yolla mümkündür. Anlaşılma-yan ayetlerin ne tefekkürü, ne de davranışlara tesiri mümkündür. Burada başka bir hususu daha dikkatlerinize sunmak istiyorum. Kur’an öğretimi-nin en yoğun aşaması hafızlık aşamasıdır. Hafızlık süresince lafız-mana bütünlüğünün gözetilmesi lafzın da iyi öğretimi için önem arz etmektedir. Çünkü Kur’an hafızlığı yaparken ezberlediği ayetlerin anlamını bilmek veya haberdar olmak hafızlığın sağlamlığına da olumlu etki etmektedir. Bu hu-susta öğrencilerin kanaatlerini arz edelim:

“Anlamını öğrenerek ezberlediğim ayetleri daha geç unutuyorum ve daha kolay hatırlıyorum” görüşüne Kur’an kursunda hafızlık yapan öğrencilerin % 26’sı kesinlikle katıldığını, % 14’ü katıldığını ve % 37’si de kısmen katıldığını ifade etmiştir.

Kesin % 26

Katılmıyor:% 11

Kısmen:% 37

Kur’an Kursu Öğrencileri

Katılıyor:%14

Kararsız:% 15% 7

Evet:% 50Hayır:% 28

Hafızlar


Ülkemizin farklı illerindeki Kur’an kurslarında hafızlığını tamamlayan öğrencilerin % 50’si evet derken, % 28’i hayır demiş, % 15’i kararsız kalmış-tır. Bu sayının düşüklüğü yine hafızlık yapan bu öğrencilerin muhteva ile irtibatlarının zayıf olduğunu göstermektedir.

“Hafızlık yaparken hocalarım ezberlediğim ayetlerin/sayfaların an-lamını açıklar veya neler anlattığından bahsederlerdi.” görüşüne hafız-ların ancak % 13’ü evet diyebilmiştir. % 37’si hayır derken, % 35’i de karar-sız kalmıştır. Bu durum ülkemizin farklı illerinde çeşitli Kur’an kurslarında hıfzını tamamlayan hafızların kanaatidir. Son olarak bu bölümde, lafız ve mana bütünlüğü gözetilerek verilen bir Kur’an öğretiminde neler yapılabi-leceğine dair birkaç etkinlik önerisinde bulunulacaktır.

Son olarak lafız-mana bütünlüğünde Kur’an ezberi ve öğretimi için kı-saca bazı kurslarda gerçekleştirilebilecek bazı önerilerde bulunmak istiyo-rum.

Kur’an Ayetlerine Dikkat Çekmek

Yüzünden okunan bölüm veya sayfadan sonra, hafızlık yaparken de her zaman ilk ezberlenen (ham) sayfa dinlendikten sonra bazı ayetlere dikkat çekmek.

Sayfanın Anlamını Özetlemek

Yüzünden okunduktan veya ezber dinlendikten sonra ders hocası say-fanın muhtevasını kısaca özetler, genel olarak sayfada nelerden bahsedil-diği birkaç cümleyle de olsa kısaca anlatılır. Kur’an hocasının öğretilecek,

Kararsız:% 35

% 16

Evet:% 13 Hafızlar


dikkat çekilecek veya bahsedilecek konuya bir ön hazırlık yapması gerekir. Aksi takdirde kalıcı yanlışların temeli atılmış olur.

Sure ve Ayetler Üzerinden Soru Sormak

Sure ve ayetlerin öne çıkan mesajları üzerinden sorular sorulur. Yüzüne okuma veya ezberden önce veya sonra ya da arasında olabilir. Buna iki mi-sal verelim:

Sevgili Peygamberimiz bir defasında “Toplanın, size Kur’an’ın üçte bi-rini okuyacağım “ buyurdular.

Sonra odalarına çekildiler. Odadan mescide tekrar gelerek İhlâs suresini okudular. Tekrar odalarına çekildiler. Sahabe-i Kiram tartışmaya başladı. Efendimiz tekrar çıkıp İhlâs suresinin Kur’anın üçte birine denk olduğunu ifade ettiler.

Yine bir defasındaÜbey İbni Kâ’b’e hitaben:

“Ey Ebü’l-Münzir! Allah’ın kitabından ezberinde bulunan ayetler-den hangisinin daha büyük olduğunu biliyor musun?” diye sordular.

O da: «Allâhü lâ ilâhe illâ hüve’l-hayyu’l-kayyûm» dedi. Bu cevabı üzeri-ne Efendimiz (s.a.v.) eliyle Übey İbni Kâ’b’in göğsüne dokundular ve:

“İlim sana mübarek olsun, ey Ebü’l-Münzir” diye buyurdular.Lcd Ekran-Kur’an Levhaları

Şartları müsait olan Kur’an kurslarında LCD ekran-Kur’an levhalarıile ayet-i kerimelerin Arapça’sı ve anlamları birlikte verilir. Öğrencilerin dik-katlerinin çekilmesi sağlanır. Bu ayetler her hâlükarda öğrencinin okudu-ğu, ezberlediği veya ezberleyeceği ayetler olup ilgisini çekecektir.

Bilinçli Seçilen Ve Okutulan Aşırlar

Kur’an kurslarında namazlardan sonra veya belirli programlarda öğren-cilerin hep aynı aşr-ı şerifl eri değil de bilinçli olarak bir program dâhilinde seçilen aşırları okumaları sağlanır. Kurslarda alışılmış ve devamlı okunan aşırlar vardır. Bu geleneğin değiştirilmesi gerekir.

Kur’an Kültürü Ders/Kur’an’ın Ana Konuları

Hafızlık ve Kur’an eğitiminin her aşamasında haftada 2 saat okutulan bir Kur’an bilgileri veya Kur’an kültürü dersi olmalıdır. Bu dersin bir programı,


kitabı ve süresi olmalı, Kur’an’ın muhtevasını öğrencinin seviyesine göre özetleyen muhtevası olmalıdır.

Diyanet İşleri Başkanlığımızın şu an mevcut olan yüzüne okuma ve ha-fızlık programı dinî bilgileri ve Kur’an anlam bilgisini kısmen içeriyor olsa da kurslarda bu bilgilerin istenilen düzeyde okutulmadığı da bir gerçektir.

Kur’an Muhtevalı Söyleşiler

Kur’an kurslarımızda belirli periyotlara yayılmış, çok güzel tasarlanmış, sohbet tadında, öğrencileri bıktırmayacak, seviyelerine göre hikmetli ve fe-yizli Kur’an gündemli söyleşiler gerçekleştirilebilir. Kurs hocalarının verdiği veya misafi r hocaların geldiği söyleşilerle icrası mümkün olacaktır.

Kur’an ahlakı kazandırılmasında, dinî bilgi ve bilinç oluşumunda, din-darlık sürecine katkısı ve karakter inşaasında lafız-mana bütünlüğünün gözetilmesinin, Kur’an’ın anlamını bilmenin veya ayetlerin mesajından haberdar olmanın önemi üzerine ülkemizin farklı illerindeki Kur’an kurslarında yetişen hafızların kanaatine bir göz atalım:

“Kur’an’ı anlayarak hafızlık yapsaydım daha güzel bir ahlaka ve anlayışa sahip olabilirdim” görüşüne ülkemizin farklı Kur’an kurslarında yetişen 95 hafızımızın % 83’ü “EVET” demiştir.

Hafızlar% 1 % 1

Hayır:% 15

Evet:% 83


Sonuç olarak ifade etmek gerekirse, Kur’an lafzı ve anlamıyla bir bü-tündür. Sağlıklı bir Kur’an eğitimi ise ancak bu bütünü korumakla müm-kündür. Bu yöntem hem öğretim programlarına hem de ders kitaplarına ve derslere yansıtılmalıdır. Kur’an’ın indiriliş amacına en uygun yöntem de bu olacaktır.

yecder iv. ulusal dİn gÖrevlİlerİ -...

Documents