yerli ve yabancı bal arısı (apis mellifera) ekotiplerinin türkiye'nin farklı coğrafik...

8/7/2019 Yerli ve Yabanc Bal ars (Apis Mellifera) Ekotiplerinin Trkiye'nin Farkl Corafik Koullarnda Performanslarnn Sapta

1/33

TBiTAK

TRKiYE BiLiMSEL VE TEKNOLOJiKA R A T I R M A

KURUMUTHE SCIENTIFICAND TECHNOLOGICALRESEARCH COUNCILOF TURKEY

T a r m , O r m a n c l l k ve Veterinerlik

A r a t r m a Grubu

Agriculture,Forestry&VeterinarySciencesResearchGrantGroup


2/33

Y E R L VE YABANCI BAL

A R s (Apis meUifera)

E K O T P L E R N N

T R K Y E ' N N FARKLI

C o G R A F K K O U L L A R I N D A PERFORMANSLARININ SAPTANMASI

PROJE NO: VHAG - 1000

A H M E T N C

n / \ ~ ( r / L : ; , / t u ~ Valf

ANKARA

A l t / )~ ~

b( b , ' r l f ~

)

Jn -

1"l'Y)( b 4 r ~ : J

i

ili

IV


3/33

i N D E K L E R

N D E K L E R .................................................................................................................... .

Z E L G E L E R D z N . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ii

ZET....................................................................................................................................ii i

ABSTRACT ..........................................................................................................................iv

1.G R . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1

2.G E L M E . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4

2.1. KURAMSALB L G L E R

VE KAYNAK TA R A M A L A R . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4

2.2. MATERYAL VE METOT......................................................................................... 92.2.1. Materyal................... ............................................. .............................................9

2.2.2. Metot.................................... ..... ........ .......... .......................................................9

2.3. BULGULAR VET A R T I M A . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

11

3. SONU VE N E R L E R . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

23

4. KAYNAKLAR........................................... ......................................................................25


4/33

izelge 1

izelge 2izelge 3

izelge 4

Z E L G E L E R D i z N

Genotiplere ait i f t l e m e o r a n l a r . . . . . . . . . . . . . .

..... .................... ...... ...................... 11

Genotiplerinb i r i n c y l d a k i k o l o n k a y p l a r . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Genotiplerin ikinci

y l d a k i k l a m a k a y p l a r . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .12

Orta Anadolua r l a r n n b a z

morfolojikd e e r l e r i . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

13

I I


5/33

ZET

Y E R L VE YABANCI BAL

A R S (Apis mellifera L.)

E K O T P L E R N N

T R K Y E ' N N FARKLI

C O G R A F K K O U L L A R I N D A P E R F O R M A N S L A SAPTANMASI

Bu a l m a d a

Trkiye'dey e t i t i r i c i l i i y a p l a n

Apis mellifera eaueasiea, Apis

mellifera anatoliaea veB a t

Karadeniz bala n s

ekotipleri ile yurtd n d a n

ithal edilenApis

mellifera earniaea r k n n f a r k l

blgelerdekip e r f o r m a n s l a r k a r l a t r l m

ve genotiplerin

gezgincia n c l a k a t k s

saptanmaya a l l m t r .

Saf olarakk o r u n d u u

blgelerden ve

kurumlardan Anadolu, Kafkas veB a t

Karadeniz genotiplerini temsil eden kolonilera l n m

bu kolonilerden anaa r y e t i t i r i l m i

ve izole blgelerde i f t l e t i r i l m i t i r . Y e t i t i r i l e n

ana anlar

203 koloniyed a t l m

ve bu kolonilerink l a r n a k a y p l a r

ve fizyolojik zellikleri

b e l i r l e n m i t i r . D a r n z l k kolonilerden

y e t i t i r i l e n ana

a r l a r gezginci

a n c l a r a verilerek

e i t l i

blgelerdeki p e r f o r m a n s l a r k a r l a t r l m t r . A y r c a Orta Anadolu genotiplerinden seilen19 koloniden 380

i i anda dil

u z u n l u u , kanat

u z u n l u u ve

g e n i l i i , 3. ve 4. tergit

g e n i l i i ,

renk ve kbital indeksd e e r l e r i l l m t r .

ANAHTARK E L M E L E R :

bala n s

Apis mellifera, A.m. anatoliaca, A.m. eaucasica,

A.m. carniaca,k o l o n p e r f o n n a n s ,

morfometri

111


6/33

ABSTRACT

COMPARISON OF SOME LOCAL AND FOREIGNHONEY BEE (Apis melliferaL. )

ECOTYPES UNDER DIFFERENTG ~ O G R A P m C

CONDmONS IN TURKEY

In this study the performanceof some honey bee ecotypes (CentralAnatoHan andWest BlackSea) and caucasian and carniolan races were compared under different geograpmcand migratory beekeeping conditionsin Turkey. The experimental colomes wereestab1ishedby queens reared from selected colonies CentralAnatoUan

( B e y p a z a r region) , West Black

Sea (Yedigller region), breeder stocko f T u r k s h Development Foundation (TKV caucasiangenotype) and imported from camiolan queens (Australia) .The queen reared by1arvaetransfer method were instnunentally inseminated and naturally matedin the apiaries wherethey were rearedin iso1ated regions. A totalof 203 colonies wereestab1ished bythese queensand genotypeswere comparedwith respect to some physiological cbaracters. A totalof 380worker

s a n p l e s were collected from

9 central Anatolian colonies and seven morphological

characteristics (proboscis length, widthof tergite 3. and 4. , cubital index, wing length andwidth, pigmentation on tergite) were measured on worker

s a n p l e s .

KEY WORDS: t o n e y

bee, Apis mellifera , A- LLL anatoliaca, A-m. Ctlucasica,

A.m.camiaca, colony performance,m o p h o m e t r y

iv


7/33

1.G i R i

Anadolu'nund a l k y a p s n n d o a l

sonucu olarak ortaya k a n c o r a f i k

blgelerde

bitki ve hayvan trlerinin f a r k l zelliklere sahip o l d u k l a r bilinmektedir. Bal a n s , A.

mellifera, populasyon1armm da blgelere gre morfolojik, fizyolojik ved a v r a m s a l

f a r k h l k l a r sergilediklerikimi

a r a t r m a l a r ile ortaya

k o n u l m u t u r ( K a r a c a o l u , 1989). Ancak

b u n 1 a r n a y r a y r r k l a r o l d u k l a r sylenemez. zellikle son

y l l a r d a y o u n l a a n gezginci

a n c l k , blgesel populasyonlann

k a r m a s n a ve

b i r m e k l i l i i n k a y b o l m a s n a yol

a m t r .

Bu nedenIe Anadolua r

populasyonu s l a h a h m a I a r

iin oke l v e r i l i

bir gen havuzu

n i t e l i i n d e d i r .

Dnyada t a n n n I a n m 24 bal a n s tr b u l u n m a k t a d r ve a r c l k bilimi bunlardan

y a l n z c a 4' n ekonomik

r k olarak kabul edereksaf

y e t i t i r i c i l i i n i yrtmektedir. Esmer

r k Kuzey Avrupa'

n n , t a l y a n r k Akdeniz

k y blgesinin, Kamiol

r k orta Avrupa ve

Balkanlar' n

ve Kafkas r k

Kafkasya veu z a n t s

olanK u z e y d o u

Anadolu' nun orijinal bal

a r s r k l a r d r . Bu

r k l a r reme yetenekleti

k l a r n a ve

a h k a n l k zellikleri ve

d a v r a n l a r

ile birbirlerindena y r l n a k t a ,

blgelerinin iklim ve florak o u l l a r n a

uygun biimde retim

ekonomilerid e i m e k t e d i r .

Karniol r k

bunlara r a s n d a

Avrupaa r c h

iin en uygunu

olarakd e e r l e n d i r i l m e k t e ,

hemk t a A v r u p a ' s n d a

hem de AB.D.' dek y

blgelerid n d a

y a y g n I a t r l m a k t a d r .

Anadolua r s

isea r c l k d n y a s n d a

A. m. anatolicaa d

ilet a n m l a n m a k t a

ancak bu

t a n m Anadolu' nun

k a r m a k a r k a r populasyonu iin genel birad olarak

k u l l a n 1 n a k t a d

An taksonomistleri Anadolua n s n n d o u

ve gneyde r a r ,

Kafkas ve Suriyea r l a n

ile

Balkana r l a r n n k a r m o l d u u n u

ileri srmektedirler. Anadolua r l a r

zerinde fazla bir

inceleme y a p 1 m a n ohnakla birlikte Bodenheimer (1942),Maa (1953), Adam (1983) veRuttner (1988) Anadolu

a r l a r zerinde

d e i i k y a r g l a r a v a r m l a r d r . Ancak genel bir sonu

k a r m a k gerekir ise;

k y blgeler,

G n e y d o u A n a d o b , Kafkasya ve

r a n s n r blgeleriyle

Trakyaa r p o p u l a s y o n l a r k o m u

topraklarm genotipleri ilek a r k

haldeo l d u k l a r n d a n y a l n z

Anadolu

a r 1 a r n n Anatolica alttrne dahil edilmesi (Maa 1953, Adam 1983)

d o r u bir

d e e r l e n d i r m e o l m a k t a d r .

Blgelereb a k h n a k s z n

ve denetimsiz yrtlen gezgincia r c l m g e i

yolu olan

Orta Anadolua n s n

tannnlamak, tm zelliklerini ve s l a h d e e r i n i

belirlemek ve gen

k a y n a olarak korumak ilgili

k i i ve

k u r u l u l a r n grevi

o l m a l d r . Tutucu bir

y a k l a m l a bu

a n l a r n stn zelliklere sahip bir

r k o l d u k l a r n savunmak yerine,

a ~ s l a h a n l a y n a da


8/33

uygun olarakd e i i k

ekolojilerde verimli olanf o r m l a r n d a n d a m z h k y e t i t i r i c i l i i

yararlanmak amao l m a l d r .

Bug r

ile hareket edilerek Ankara niversitesi Ziraat

Fakltesi' nde yrtlen bir doktora a l m a s

iin TrkiyeK a l k m n a

Vakfi (TKV) ile

i b i r l i i y a p l a r a k , b1gede gezginci

a r c l n hi

y a p l a m a d yrelerden 7 hat

d e e r l e n d i r m e y e a l n m ve morfometrik bulgularile2ikiye

i n d i r i l m i t i r .

orta Anadolua r s n d a n b a k a ,

1983y l n d a T a r m

veK y i l e r i B a k a l ( B a k a n l k )

tarafindan birt e b l i

ilea r g i r i k m a k a p a t l m

olan Ardahan ile Rusyas n r a r a s n d a

kalan blgeden toplanarak ve e i t l i a r a t r m a l a r d a

standart r k

ile benzer zelliklere sahip

o l d u u bulunan Kafkas

a r populasyonuda TKV tesislerinde, hemizole blge

i f t l e t i r m e s

hemde yapay tohumlama ilesaf olarak eldet u t u l n a k t a d r .

TKV A r e l k Tesislerinde a k r a b a l k derecesi oldukay k s e l t i l m i olan d i e r bir yerelgenotip de, Bolu

Y l c a ~ dan

t o p 1 a n n n B a t Karadeniz

h a t t d r .

Bu projedef a r k l k o u l l a r d a d e n e n m i a d

geen 3 Anadolua r

ekotipindenb a k a

Avrupa ve A.RD.a r c l a r

tarafindan tutulan Karniola r r k

da Avrupa'dakid a n n z l k

y e t i t i r i c i l e r d e n s e r t i f i k a l olarak ithal

e d i l m i ve bu

r k n Trkiye

k o u l l a r n a uyumu ve

p o t a n s y e l k a t k s b e l i r l e n m i t i r .

Trkiyea r c l n n

nde gelens o r u n l a r n d a n

biri retim kolonilerinde verim

zellikleri bilinend a n n z l k

anaa r J a r m k u l l a n l m a m a s d r .

retimde grleni s t i k r a r s z l

nemli nedenlerinden biri budur. Trkiye'niny l l k

milyonua k n

yksek verinili,

h a s t a l k l a r a d a y a n k l d a n n z l k ana

a r i h t i y a c n n ancak 50-60 bini

k a r l a n a b i l m e k t

o u n l u k l a TKV taraDndan

o a l t l a r a k a r c l a r a s a t l a n ana

a r i a r n elde

e d i l i i n d e B a t

Karadeniz ve Kafkas genotipleri, anah a t t

olarakk u l l a n l n a k t a d r .

lkenin her yamnagezgincilik1e gtrlenbu genotiplerin

p e r f o r n a n s l a r ise bilinmemektedir. Ancak. Ana

a r

kullanan a r c I a r n bir blm i k a y e t i olurken d i e r bir blmnn sonulardan tatmino l d u u

gelenb a v u r u 1 a r d a n a n l a l n a k t a d r .

Bilimsel bir saptarnao l m a m a s n a k a r n a l n a

buf a r k l s o n u l a r n k a y n a n d a

gidilen blgelerinf a r k l k o u l l a r a

sahipo l d u u g e r e i

y a t m a k t a d r .

Bu proje ile, Trkiyea r c l n n

3 temel konusuna bilimsely a k l a m s a l a m a k

a m a l a n m t r .

. Anadolu' da hala var

o l d u u n a i n a n l a n k a r m bal a r s ekotiplerinden n f u hemsabit hem de gezginei

a r c l k t a blgelere uyum ve verim zelliklerini saptamak ve

2


9/33

korumak ile bir Avrupa r k

olan ve zaman zamana n e l a r

tarafinda sorgulanan Karniol

a r s n n Trkiye

k o u l l a r n d a k i p e r f o r m a n s n y a r m a l olarak belirlemek;

Y l l k bir milyondan fazla olan ana

a r i h t i y a c n n k a r l a n m a s i n ileride

t e v i k g b i

nlemlerle k u r u l m a s k a n l m a z olan zel ve/veya tzeld a m z l k ana a r y e t t i r i c s

k u r u l u l a r a ana srlerini

o l u t u r m a d a k tutmak;

3. Gezgineia r c l a r a

hangi flora blgesinde hangi genotipin verimlio l d u u n u

ve

gidecekleri blgeye gre anaa r k u l l a n m a l a r n

nerereki s t i k r a r l

ve ekonomik r e t m

y a p m a l a r n d a yol gstermektir.

3


10/33

2.G E L M E

2.1. KURAMSALB L G L E R

VE KAYNAK TARAMALARI

Yeryznded o a l

seleksiyon sonucuo l u a n

Apis cinsineb a l

drt bala r s

tr

b u l u n m a k t a d r . Bunlardan Apis mellifera ve Apis cerena byk koloniler halinde ve paralel

petekler zerindey a a y a n g e l i m i a r

trleridir.D i e r

iki tr olanApis dorsata ve Apis floreaise daha ilkel bal

a r l a r d r r ve kolonileri tek petek zerinde

y a a m a k t a d r r (Maul vd., 1981).

Gnmzdey e t i t i r i c i l i i y a p l a n

ve ekonomikd e e r i

olana n l a r n

hepsi Apis mellifera tr

iinde bulunmaktadrr.D i e r

ttny a y l m a a l a n l a r

UzakD o u

ve Hindistan' drr ve bal

verimleri de oldukad k t r

(Morse, 1983).

Ekonomikd e e r e

sahip bala r l a r n

ieren Apis mellifera tr, kutuplard n d a

d n y a n n her blgesine

y a y l m , d o a l engeller ve ekolojiye uyum sonucu birbirinden

f a r k l

c o r a f i trleri ortaya

k m t r r (erane, 1984). Bu

c o r a f i k tiplerin taksonomik

s n f l a n d r m a

a l m a l a r 19.

y z y l d a b a l a m fakat bu dnemde

k u l l a n l a n ltlerin olduka dzensizve

eksiko l u u , s n f l a n d r m a l a r d a k a r k l k l a r a

nedeno l m u t u r .

lkemiz bal a r l a r n n s n f l a n d r l m a s m a ynelik ilk a l m a Buttel-Repen tarafindanEge ve Marmara Blgesi

a n l a r n d a y a p l n , a r a t r m a c bu

a n l a r n Yunan

a r s (A.m.

cecropia), Suriyea r s

(A.m. syriaca) veK b r s a r s n n

(A.m. cypria) melezIerio l d u u n u

ileri

s r m t r (Bodenheirner, 1942). Alpatov' un (1929)

g e l i t i r d i i morfometrik yntemleri

kullanarak Anadolua r l a r n n

taksonomiks n f l a n d r m a s n g e n i k a p s a m l a l a n

ilk

a r a t r c Bodenheirner (1942)' dir. Bodenheirner

a l m a s n d a Anadolu' da

f a r k l tipte

a r l a r n b u l u n d u u 6 blge

s a p t a n u t r r . Bu

a r l a r ; k u z e y - d o u d a D a Kafkas

a r s (A.m.

caucasica Gorb), E l a z yresinde S a r Trans Kafkas a r s (A.m. remipes), Orta Anadolu' daA. m. Remipes' e ok benzeyen Orta Anadolu

a r s , t a l y a n ve Suriye

a r l a r a r a s n d a d e i i r n

gsterenB a t -

Anadolua r l a r ,

geriye kalan tipleri de Anadolua r s

ile Kafkas.S a r

Trans-

Kafkas ve Suriyea r l a r n n

araf o r n 1 a r

olarakt a n m l a n t r r .

Maa (1953) Anadolua r s n

(A.m. anatoliaca) bir rrk olarakt a n m l a m ,

Adam (1983)'

da Anadolu' dant o p l a d

rnekler zeriney a p t a l m a d a

Bodenheirner (1942)ile benzer

sonularb u l m u t u r .

Ruttner (1988) ise Anadolua r s

olarak nitelendirilena r l a r n

orijininin

Anadoluo l n a s

nedeniyle bu e k i l d e i s i m l e n d i r i l d i i n i

bildirmektedir.

Bodenheirner (1942) ve Adam (1983) tarafindan Akdeniz' ink u z e y d o u k e s i n d e n ,

G n e y d o u Anadolu' ya kadar uzanan blgedeki

a n l a r n Suriye

a n s olarak

a d l a n d r r l d n

4


11/33

bildiren Ruttner (1988), bua r l a r n a s l n d a r a n a r s

(A.m meda)o l d u u n u , K u z e y d o u

ve

G n e y d o u Blgesi

d n d a Trkiye' nin

d i e r blgelerindeki

a r l a r n A.m. anatoliaca olarak

a d l a n d n l a b i l e c e i n i b e l i r t m i t i r .

Anadolu, arkeolojik bulgulara grea r n n ve a r c l n b u l u n d u u en eski kara

p a r a l a r n d a n biridir.

k l i m e i t l i l i i ve

t o p o r a f i k y a p s sonucu

o l u a n k a p a l blgeler

nedeniyle lkemizde morfolojik ve fizyolojik karakterlerb a k m n d a n

genotipler-ekotipler

b u l u n m a k t a d r . Bu

e i t l i l i k t e k o m u lkelerdeki

a r p o p u l a s y o n l a r n n da nemli

k a t k s

o l m a k t a d r . Nitekim Kars-Ardahan blgelerinde Kafkas,

D o u Anadolu' da ve i blgelere

kadar uzanang e n i

bir alanda r a n ,

Trakya,B a t

Karadeniz ve Ege' nin bir blmnde

Kamiol, Gney Ege veB a t

Akdeniz' de t a l y a n

veG n e y d o u

Anadolu' da Suriyea r

r k l a r n n etkilerinden sz edilmektedir.

A y r c a Trkiye' de uygulanan

y o u n gezginci

a r c l k

ile de genotiplerin yerd e i t i r m e l e r i

vee t k i l e m e l e r i

genetik varyasyonua r t r n a k t a d r

( K a r a c a o l u , 1989).

Settar (1983) Ege Blgesi'nib e a y r c o r a f i k

alanaa y r m

ve bu alanlardana l d

a r rneklerinde 12 morfometrik

z e l l i i i n c e l e m i t i r . n c e l e n e n zellikler

b a k m n d a n blge

iindekic o r a f i k

alanlara r a s n d a

nemlif a r k l l k l a r b u l u n m a m t r .

Ege Blgesia r l a r n n

bir

ok zellik ynnden t a l y a n

ve Kafkasa r r k a r a r a s n d a

bir geit populasyonuo l d u u

izleniminev a r l m t r .

K a r a c a o l u (1989) ise Orta Anadolu, Karadeniz geitve Ardahan izole blge

a r l a r n n morfolojik karakterlerini saptamak iin

y a p t a l m a d a ; Orta Anadolu

a r l a r n n

evrea r l a r n d a n f a r k W k g s t e r d i i n i ,

blgedey a p l a c a k a l m a l a r

ile standart tiplerin elde

e d i l e b i l e c e i n i , Karadeniz geit blge

a r l a r n n a y n zellikler

b a k m n d a n t a n m l a n m a s n

go l d u u n u

ve Ardahan izole blgea r l a r n n

Anadolu' da var olan populasyonlar iinde en

ok birrneklilik gsterena r l a r o l d u u n u bu blgeden elde edilend e e r l e r i n A.m. caucasicaiin bildirilen

s n r l a r iinde

k a l d n s a p t a m t r .

ztrk (1990) de Trkiye'nink u z e y d o u ,

Orta Anadoluveg n e y b a t

blgelerinden

t o p l a d a r rneklerinde blgelere gre

s r a s y l a dil

u z u n l u u n u 6.76 0.16 mm, 6.71 0.15

mm ve 6.62 0.14 mm, kanatu z u n l u u n u

9.50 0.16 mm, 9.24 0.19 mm ve 9.30 0.20

mm, kanatg e n i l i i n i

3.12 0.08 mm, 3.08 0.09 mm ve 3.06 0.09 mm olaraks a p t a m t r .

D e r e n d e l i o l u ve Kence (1992) Orta Anadolu Bala

a r s n n populasyon strktrn

saptamaka m a c y l a y a p t k l a r a l m a d a ;

Bala ilesineb a l

40 lokasyondana l n a n

800a r

r n e i n d e 23 morfometrik

z e l l i i i n c e l e m i l e r ve Bala

a r l a r n n homojen ve saf Anadolu

a r s o l m a d n , f a r k l lokasyonlarda

f a r k l a r tiplerinin

b u l u n d u u n u b i l d i r m i l e r d i r

5


12/33

zellikler iinde kbital indeksd e e r i n i n

lokasyonlara r a s n d a f a r k l o l m a d

vd (1993) ise t a l y a n ,

Kamiol, Kafkas, Ege, Trakya veG n e y d o u

Blgesi a n l a r n n GAP blgesindeki p e r f o r m a n s l a r n n s a p t a n m a s ve blgedekimevcut an

r k : l a r n n s l a h a m a c y l a yrttkleri

a l m a d a 38 morfometrik karakteri de

vey a p t k l a r

diskriminant analizi sonucundag r u p l a r n

birbirinden % 100

o r a n n d a o l d u k l a r m s a p t a m l a r d r .

ve Budak (1994) da lkemizdeki e i t l i

kurumlarday e t i t i r i l e n

ana aruar ile

o l u t u r u l a n bal

a r s kolonilerinin fizyolojik, morfolojik ve

d a v r a n zelliklerini inceledikleri

her gruptana l d k l a r b e

kolonide 12 morfolojik z e l l i i i n c e l e m i l e r d i

edilen bulgularag r u p l a r n o u n d a

morfolojik zelliklerino r t a l a m a l a r

ok dar

o e ~ ~ l u n gstennesine

k a r n a r a l a r n d a k i f a r k l l k nemli

b u l u n m u ve

n C e e e n ana

a r retim

k u r u m l a r n d a y e t i t i r i l e n ana

a n l a r n birrnek

o l m a d s a p t a n m t r .

a r s a k r a b a l k i l i k i l e r i , i f t l e m e d a v r a n l a r , sosyal

y a p l a r ve

y n n u r t a l a r d a n erkek

a n l a r n g e l i m e s i gibi zellikleri ile

d i e r iftlik

h a y v a l a r n d a n f a r k l l k l a r Bu

n e d e l e , bal

a r l a r n n s l a l n a ynelik

meme m e k a n i z n a l a r m n belirlenememesi ve y e t i t i r m e tekniklerinin1850' li

y l l a r a kadar

b a l a t l a m a m t r . reme

m e k a n i z m a s

ved z e l e n d i k t e n

soma ise i f t l e m e l e r i n

kontrol

e d L e m e m f ~ S l sorunu

g U l l o e n e g e l n i t i r (Harbo and Rinderer, 1980).

l k y a p l a n seleksiyon

ana anlar dikkatea l n n n ,

fakat oky a v a

bir ilerlemes a l a n m t r

peCllJ:1a,Ckc:r, 1981). Bu a l m a l a r d a n

roma i f t l e m e l e r i n

belirli lde kontrol iin izole

Kontroll i f t l e t i r m e i s t a s y o l a r y a b a n c

erkeka r g i r i i n i

izolee d i l m i

adalar veyay a r n

adalardak u r u l m u

ve birok

O O J g e J . e r e y a r m e a n l a r n g i r i i n i engellemek iin yasal dzenlemeler

y a p l m t r .

'Vu.uuuq t t e l t r n e a l a n l a r n n k u r u l m a s n d a b a z

nemlis o r u l a r y a a n m t r .

y a r a p l bir alan iinde erkek

a r l a r l a i f t l e e b i l d i i iin bu kadar

g e n i

s t f ~ n m e Y f ~ n ~ ' U U 4 . L U g l l r l n d e : n korumak

o u kez g

o l m u t u r . k i n c i nemli

s a k n c a

k u l l a n l a n her erkek

a r h a t t iin bir izole

e d i l m i i f t l e t i r m e

ihtiya d u y u l m a s d r . Bu

s a k n c a l a r d a n d o l a y izole blgeler d a m z l k s t o k l a r n k u l l a n l m a m a k t a ,

daha oky e t i t i r i c i l e r e

verilecek anaa r l a r

n e n e ~ ~ r n L > - " ' L e ' u ' - ' . . . . . U ' : l l l t l l . . ! . J . n . kolonilerindeki kadar nemli olmayan

i l e t m e l e r c e

1980). Nitekim Moritz (1991) desa fa r s t o k l a r n n

6


13/33

k o r u n m a s n d a , karasal alanlarda kurulacak kontroll

i f t l e t i r m e i s t a s y o n l a r n n uygun

o l m a y a c a n , Almanya'

n n Bavyera blgesinde 15 km

a p n d a k i koruma

a l a n n n bile

yeterlio l m a d n ,

safh a t l a r

korumada adalar gibiok iyi kontrole d i l m i

alanlara ya da

yapay tohumlamaya gereksinimd u y u l d u u n u bildirmektedir. Yapay tohumlama a l m a l a r n 1920' lerde

b a l a n m , i f t l e m e l e r i n ta m kontrol ise 1950' li

y l l a r d a yapay tohumlama

t e k n i i n i n g e l i t i r i l m e s i ile

s a l a n m ve bu tarihten soma anlarda dzenli

s l a h p r o g r a m l a r

y r t l m t r .

Trkiye'de konuyla ilgiliy a p l a n a l m a l a r d a

daha ok e i t l i

ekotiplerin verim ve

d a v r a n zellikleri

b e l i r l e n m i t i r . D o a r o l u (1981) ukurova

k o u l l a r iin en uygun

a r r k

ya da tipini saptamaka m a c y l a y r t t a l m a s n d a ,

Kafkas, Suriye, Anadolu,Marmara ve

M u l a blgesi

a r i a r n n verim ve

d a v r a n zelliklerini

i n c e l e m i t i r . A r a t r c ,ergin

a r

g e l i i n 4 kuluka

g e l i i m i ve bal verimi ynnden

M u l a grubunun

d i e r gruplardan stn

o l d u u n u , en

h r n a n l a r n ise Suriye grubunda

b u l u n d u u n u b i l d i n n i t i r . Trkiye' deki

nemli bala r s r k

ve ekotiplerinin Trakya blgesik o u l 1 a n n d a p e r f o r m a n s l a r

k a r l a t r l d d i e r bir

a l m a d a ( D o a r o l u vd., 1992) ise Trakya blgesi iinen uygun

bala r s

genotipini belirlemeka m a c y l a

Kafkas, Anadolu,M u l a

ve Trakyag r u p l a r n n

verim

ve d a v r a n zellikleri i n c e l e n m i t i r . Koloni y a a m a gc, o u l e i l i m i , u u e t k i n l i i ve

h r n l k b a k m n d a n gruplar

a r a s n d a k i f a r k l l k l a r nemsiz

b u l u n m u , koloni populasyon

g e l i i m i ve kuluka

e t k i n l i i en yksek grup

M u l a olurken, en fazla bal Kafkas grubundan

eldee d i l m i t i r .

K a f t a n o l u vd (1993) de

e i t l i bal

a r s r k ve tiplerinin GAP blgesindeki

p e r f o r m a n s l a r n belirlemek

a m a c y l a yrttkleri

a l m a l a r n d a , koloni

g e l i m e h z ve bal

verimib a k m n d a n

Ege Blgesia r i a r n n t a l y a n ,

Karniol, Kafkas, Trakya veG n e y d o u

Anadolu Blgesi yerli r k l a r n d a n

daha stn performansg s t e r d i i n i

ve blgeye uyum

s a l a d n s a p t a m l a r d r . ortalama bal verimleri

s r a s ile 23.9 5.2 kg, 21.6 2.3 kg, 21.4

5.9 kg, 17.6 5.3 kg, 23.3 7.1 kg, 4.3 0.7 kg olarakb e l i r l e n m i t i r . O u l

vermee i l i m i

en fazlaG n e y d o u

Anadolu Blgesia r l a r n d a

(% 75), en az ise Ege ve Karniola r l a r n d a

(% 33)g z l e n m i t i r . F r a t l

ve Budak (1994)ise Trkiye' deki anaa r y e t i t i r i c i s i k u r u l u l a r

tarafindan reticilere sunuland a m z l k

materyalin e i t l i

zelliklerini belirlemeka m a c y l a

y a p t k l a r a l m a d a , en fazla bal veren ve en h z l g e l i e n kolonileri Fethiyea r c l k retmeistasyonundan temin edilen gruplarda

s a p t a m l a r d r . A r a t r c l a r a y r c a kuluka

a l a n

g e l i i m i ve bal verimi

a r a s n d a k i k o r e l a s y o n l a r nemli

b u l m u l a r d r .

7


14/33

F r a t l (1982)

a l a n a n 1 a r v a n n y a ile ana

a r n n k a r l 4 vcut

a r l ve

yumurtlama kapasitesia r a s n d a k i i l i k i y i i n c e l e m i , k a r l

iley u m u r t a l k a r l

a r a s n d a d o r u s a l ve nemli bir

i l i k i n i n o l d u u n u , a r ana

a r l a r n hafif ana anlardan

y a k l a k % 40 daha hafif yavru rettiklerini ve ana a r n n k a r l n n gvenilir birseleksiyon lt olarak

k u l l a n l a b i l e c e i n i b e l i r t m i t i r . Gen (1993) de A, B, C diye

g r u p l a n d r d

f a r k l k o u l d a y e t i t i r i l e n kolonilerde, kolom

g e l i i m i ile bal verimi

a r a s n d a k i k o r e l a s y o n 1 a r i n c e l e m i t i r . Kolom

g e l i i m i ile bal verimi

a r a s n d a pozitif ve

yksek (p


15/33

2.2. MATERYAL ve METOT

2.2. .

Materyal

1983y l n d a n

bu yana belli dzeydes a b i t l e t i r i l m i

Kafkas, 1989y l n d a n

bu yana

B a t Karadeniz ve 1991

y l n d a o l u t u r u l a n ve korunan Orta Anadolu bal

a r s ekotipleri ile

yurtd n d a n s a l a n a n

Karniol r k

anlar bu a l m a n n

materyalinio l u t u r m u t u r .

Deneme, gezginciler 100' er, sabit ise 100 ve 70 melez olmak zere 70 koloni olarak

toplam 370 kolonide yrtlmesip l a n l a n m

ancak deneme srecindey a a n a n k k a y p l a r

ve proje btesinins n r l o l m a s

nedeniyle 203 kolonidey r t l m t r .

Anaa r

retiminde

ana a r ykskleri ve d i e r y a r d m c malzemeler k u l l a n l a r a k larva transferi y a p l m t r .

i f t l e t i r m e k u t u l a r h a z r l a n a r a k ana

a r l a r i f t l e t i r i l m i t i r . A y r c a yapay tohumlama iin

gerekli aparats a l a n m ,

mikroskop,s o u k k k a y n a , C O

tp ved i e r

gerekli

malzemelerle yapay tohumlarnay a p l m t r .

2.2.2. Metot

A r a t r m a d a k u l l a n l a n yerli genotip

T r k y e K a l k n m a Vakfi ana

a r d a m z l k

kolonilerindens a l a n m t r .

Anaa r y e t i t i r m e k a m a c y l a

Kafkas genotipinea t

larvalar saf

Kafkas kolonilerinden,B a t

Karadeniz genotipinea t

larvalar Bolu Yedigller Blgesindeki

kolonilerden, Anadolu genotipine ait larvalar isesa fB e y p a z a r O y m a a a

Blgesindeki

kolonilerdena l n m t r .

Kolonilerdena l a m a

yntemi ile anaa r l a r y e t i t i r i l m i

veh a z r l a n a n

i f t l e t i r m e kutularma

a k t a r 1 m t r . Kafkas genotipindeki

i f t l e t i r m e k u t u l a r saf Kafkas

genotipine ait 20 koloniile birlikte izole i f t l e t i r m e

blgesinde,B a t

Karadeniz genotipine ait

i f t l e t i r m e k u t u l a r Devrek

Y l c a ve Karadere Kylerinde, Orta Anadolu genotipine ait

i f t l e t i r m e k u t u l a r ise

B e y p a z a r O y m a a a Kyndeki izole blgede

i f t l e t i r i l m i l e r d i r

Sonbahar vek

mevsimindey a a n a n k a y p l a r

telafi etmek iin ilkbahardad a m z l k

kolonilerden tekrar anaa r y e t i t i r i l m i t i r . A y r c a y u r t d n d a n

20 adet Karniol r k

ana an

g e t i r i l m i t i r . Bu ana

a r l a r d a n 3 adedi nakliye ve kutulara

a k t a r l m a srecinde

l m t r . 17

adet sa f Karniol genotipinden anaa r y e t i t i r i l e r e k

bu genotipteki kolonis a y s y k s e l t i l m i t i

S a t n a l n a n 203 koloniye drt genotipea t ana anlar kabul e t t i r i l m i t i r . B a z genotiplerin o a l t l m a s n d a

yapay tohumlama yntemik u l l a n l m t r . A y r c a

Orta Anadolu genotipine

ait gruptaki 9 koloniden her koloniden 20 adet olmak zere 380

i i a r r n e i n d e Alpatov

9


16/33

(1929) ve Ruttner vd., (1978)'i nb i l d i r d i i

yntemlere gre dilu z u n l u u ,

kanat en ve boyu,

3. ve 4. tergitg e n i l i i

ve kubita1 indeksd e e r l e r i b e l i r l e n m i t i r .

A r a t r m a d a zerinde duruIan parametreler

u n l a r d r ;

1. Anaa r k a r l k l a r

vey u m u r t l a n a n m b a l a m a s n a

kadarki sre; anaanlar k t a

t a r t l a r a k her genotip

a y r renk ile

i a r e t l e n e r e k kolonilere

v e r i l m i t i r . A y r c a , ana

a r J a n n k t a n yumurtlamaya

b a l a y a n a kadar geen sre

i f t l e m e k u t u l a r n d a

s a p t a n m t r .

2. rernee t k i n l i i ; r e t m

kolonilerinde genotiplerin rerneyeb a l a d k l a r

zaman ve

yumurtlamah z l a r yavrulu ve a r i ereve s a y l a r i z l e n m i t i r ..3.

H a s t a l k l a r b a k m n d a n genotiplerin

d u y a r W k l a r a r a t r m a sresince

i z l e n m i t i r .

Ancak, kolonilerdeh a s t a l k

vez a r a r l l a r a k a r

gerekli mcadele zamamnda

y a p l m t r .

4.H r n l k , y a m a c l k

gibid a v r a n

zellikleri uygun teknik ve gzlemlerle

i n c e l e n m i t i r .

5.K l a m a ;

koloniler balh a s a t n d a n

sonrab u l u n d u k l a r

yerlerdek l a t l m , k a

g i r i t e k i gleri

s a p t a n m ve 1995

i l k b a h a r n d a k i d u r u m l a r ile

k a r l a t r l m t r .

10


17/33

BULGULARVET A R T I M A

a t t r m a a a k u l l a n l a n yerli genotip Trkiye

K a l k n m a Vakfi ana

a r d a m z l k

kolonilerinden s a l a n n u t r . Ana a r y e t i t i r m e k a m a c y l a Kalkas g e n o t p i n e ait larvalar saf ~ L " ' ' ' ' ' '

kolonilerinden,B a t

Karadeniz genotipine ait larvalar Bolu Yedigller Blgesindeki

Anadolu genotipine ait larva1ar ise safB e y p a z a r O y m a a a

Blgesindeki

kolonilerdena l n n n t r .

Kolonilerdena l a m a

yntemi ile anaa r l a r y e t i t i r i l m i

veh a z r l a n a n

kutularmaa k t a r l m t r o

Kafkas genotipindeki i f t l e t i r m e k u t u l a r

saf Kafkase r p n A H ..\1.,,,,ait 20 koloni ile birlikte izole

i f t l e t i r m e blgesinde,

B a t Karadeniz genotipine ait

c 1 t l e s l t r n e kutulan Devrek

Y l c a ve Karadere Kylerinde, Orta Anadolu

g e n o t p i n e ait

c n e s l t r n e k u t u l a r B e y p a z a r O y m a a a Kyndeki izole blgede i f t l e t i r i l m i l e r d

Genotipler

Kafkas

B a t Karadem?:

Anadolu

Genotipler

Kafkas

B a t Kar

~ , . ~ .

A n : d o l u

Toplam

i f t l e m e o r a n l a r izelge I ' de

s u n u l m u t u r . Birinci

y l d a k i koloni

k a y p l a r

s m u l m u t u r .

ait i f t l e m e o r a n l a r

i f t l e m e m i ana

a r i f t l e m i ana

a r i f t l e m e o r a n

(adet) (adet) (%)

120 83 69

150 110 73

130 88 68

birinciy l d a k i

kolonik a y p l a r

D a m z l k ko loni Sonbahardaki

l k b a h a r d a k i K a y p o r a n

s a y s (adet) koloni. S a y s (adet) kolonis a y s (adet) (%)69 64 45 32

73 66 27 63

67 66 30 55

209 196 102 51

mevsinllndey a a n a n k a y p l a r

telafi etmek iin ilkbahardad a : n n z l k

anaa r y e t i t i r i l m i t i r . A y r c a y u r t d n d a n

20 adet Kamiol r k

anaa r

< u j J ' . u ....


18/33

Satma l n a n

203 koloniye drt genotipe ait ana anlarkabule t t i r i l m i t i r .

izrlge 3' te ikinci

y l d a k i k l a r n a k a y p l a r grlmektedir.

izelge 3:G e n o t p l e r i n ikinci y l d a k i k l a m a k a y p l a r Sonbahardaki

k o l i i . l k b a h a r d a k i koloni

K a y p o r a n GenotipIerS a y s

(adet)s a y s

(adet) (%)Karniol 27 22 18

K.afkas 50 38 24

Anadolu 50 38 24

B a t Karadeniz 76 63 17

Toplam 203 161 21

Toplam 203 koloniden 42 adedik

kaybmau r a m t r . K l a t m a k a y b

% 21o l m u t u r .

Bu

oran Trkiyek o u l l a r n d a

olduka makul biro r a n d r . D a n z l k

kolonilerdekik k a y p l a r n

telafi etmek iin tekrar anaa r y e t i t i r i l m i

ve her genotip 75 adetd a n z l k

koloniye

t a m a m l a n m t r . A y r c a d a n z l k kolonilerden

y e t i t i r i l e n ana anlar gezginci

a r c l a r a

d a t l a r a k D o u Anadolu Blgesindeki p e r f o r m a n s l a r da

s a p t a n m t r . Orta Anadolugenotipine ait

i i anlarda

m o r f o n e t r i k lm

y a p l n n t r . Bu lmlere

i l i k i n veriler

izelge4' tev e r i l m i t i r .

12


19/33

'J!: E ~ G E ~

4, ORTA ANADOLU ARILARININB A Z

MORFOLOJIK DEGERLERI

1


20/33

.., 1 6 . 6 3 .1 c ? 24 10.5 r - q '") ~ 2 . 3 8~ .

'- ' " - . 4 - '_ .:;..::>..., ,..,6 . 7 3 . 2 9 . 2 27 11 2 . 4 5 2 . 5 r ': l 6i ..:. . : . . . . 0

': l 6 . 6 3 . 2 9 . 3 26 13 " 2 . 5 2 . 4 6'- ' "-4 6 . 5 ': l 1'.oJ 9 . 3 22 13 1 . 69 ? -

~ . O 2 . 4 6

::> 6 . 5 3 . 2 9 . 2 28 12 2 .33 2 . 5 2 . 3 66 6 . 6 3 . 1 9 . 2 26 10.5 2 .48 2 . 4 2 . 3 67 6 . 5 ? v .. J.. 9 . 2 20 .5 12 1 . 71 .2 .5 2 . 4 68 6 . 6 3 . 2 9 . 5 23 11.5 2 2 . 6 2 . 4 6

/ 9 6 . 6 3 . 1 9 . 2 23 11.5 r 2 . 5 2 . 3 6...7 10 6. 7 3 .1 9 ~ . 3 2 1 . 5 12.5 1 . 72 2 . 5 2 . 4 6

11 6 . 5 3 .1 9 . 2 2 2 . 5 10.5 2 . 1 4 ,.., : : : . . : . . . .. -J 2 . 4 87 12 6 . 5 c 9 . 3 23 12.5 2 . 8 4 2 . 5 " ;, 6v . J. . ( . . ." ""'+'

13 6 . 5 3 .1 9 . 1 23 12 1. 92 r ~ .::...:::J 2 . 4 b14 6 .7 3 . 1 9 . 2 22 I I r 2 . 6 2 . 4 5" -

7 15 6 . 5 3 . 0 9 . 2 24 10.5 2 . 2 9 2 . 5 2 . 3 6

16 6 . 5 . 1 9 . 2 22 12 1. 83 2 . 5 2 . 4 617 6 . 7 3 .1 9 . 1 21 12 .5 1. 68 2 . 5 2 . 3 6.., 18 3 . 2 9 . 2 20 11.5 1 . 74 2 . 5 2 .3 6

19 6 . 5 3 . 0 9 . 2 23 10 2 . 3 2 . 6 2 . 4 520 6 . 5 3 . 1 9 . 2 27 13 2 . 0 8 2 . 5 2 . 4 6

8 1 6 . 4 3 . 1 9 . 0 22 10 ") r")"'- " ..... 2 . 5 2 . 3 ; 8 'j 6 . 5 3 . 1 9 . 2 22 12 1 . 83 2 . 6 2 . 4 6....8 3 6 . 6 3 . 1 9 . 0 20 11 .5 1 . 74 2 . 6 2 . 3 68 4 6 c:.- 3 . 0 9 . 0 2 4 . 5 10 2 . 4 5 2 . 4 2 . 3 68 5 6 . 5 3 . 1 9 . 0 2 3 . 5 11.5 2 . 0 4 2 . 5 2 . 4 68 6 6 . 5 3 . 2 9 . 3 2 2 . 5 11 2 . 0 5 2 . 5 2 . 3 68 7 6 . 5 3 . 1 9 . 2 2 6 . 5 12.5 2 . 1 2 ") c:., . ; , . . . , j 2 . 3 68 8 6 . 5 3 . 0 9 . 0 22 12.5 1 . 76 2 . 5 2 . 3 68 9 6 . 7 3 . 2 9 . 3 27 11 2 . 4 5 2 . 5 2 . 3 68 10 6 . 6 3 . 1 9 . 2 22 12.5 1 . 76 2 . 5 2 . 3 68 11 6 . 6 3 . 1 9 . 2 25 11 2 . 2 7 2 . 5 2 . 3 68 12 6 . 5 3 . 1 9 . 1 2 0 . 5 12 .5 1 . 64 2 . 5 2 . 4 68 13 6 . 4 3 .1 9 . 0 2 2 . 5 10 .5 2 . 1 4 2 . 5 2 .3 68 14 6 . 5 3 . 1 9 . 2 2 1 . 5 12.5 1 . 72 2 . 5 2 . 4 6

8 15 6 . 6 3 . 2 9 . 4 26 10 .5 2 . 4 8 2 . 5 2 . 4 - 68 16 6 . 5 3 .1 9 . 1 2 1 . 5 13 1. 65 2 . 5 2 . 4 68 17 6 . 4 3 . 2 9 . 1 2 3 . 5 10 2 . 3 5 2 . 4 i" ) '- J S.........8 18 6 . 7 3 .1 9 . 3 2 5 . 5 12 2 . 1 3 2 . 6 2 . 4 58 19 6 .5 3 . 0 9 . 0 1 9 . 5 11 .5 1 . 7 2 . 5 2 . 3 68 20 6 .5 3 .1 9 . 1 25 10 2 . 5 2 . 6 2 . 4 5


21/33

9 1 6 .5 3 . 2 9 . 2 20 11 1 .82 2 . 6 2 . 4 69 2 6 . 4 3 .1 9 . 0 17 12 1. 42 2 . 5 2 . 3 59 3 6 .5 3 .1 9 . 3 24 11 2 . 1 8 2 . 5 2 . 3 69 4 6 .5 3 . 1 9 . 0 20.5 11 1 .86 2 . 6 2 .4 69 5 6 . 6 3 . 2 9 .4 26.5 11 2.41 2 . 4 2 . 3 69 6 6 .6 3 . 2 9. 1 19 13

. 46 2 . 6 2 . 4 6

9 7 6 .6 3 .1 9 . 2 20.5 11 1. 86 2 . 5 2 . 4 69 8 6 . 4 3 .2 9 .3 25 11 2 . 2 7 2 . 5 2 .4 69 9 6 .5 3 .2 9. 1 23 10 2 .3 2 . 5 2 . 4 69 10 6 .5 3 .2 9 . 2 20 11.5

. 74 2 . 6 2 . 4 o' 5

9 1 1 6 .6 3 .1 9 . 2 21. 5 11 1. 95 2 . 4 2 . 3 59 12 6 . 7 3. 1 9 . 2 22 11 2 2 . 5 2 . 4 59 13 6 . 7 3 . 3 9 . 5 22 12

. 83 2 . 5 2 . 4 6

9 14 6 . 5 3 .1 9 . 2 20.5 11 1. 86 2 . 6 2 .4 59 15 6 .6 3 .1 9 . 2 20 .5 11 1 . 86 2 . 5 2 .3 5

9 16 6 .6 "3. 2 9 .3 22.5 12.5 1 .8 2 . 4 2 . 3 69 17 6 .5 3. 1 9 .1 22 11. 5 1 . 91 2 . 5 2 . 3 69 18 6 . 4 3 .1 9 .1 21 10 .5 2 q> s 2 . 4 S9 19 6 . 5 3. 1 9 .1 21 11 1 . 91 2 . 4 2 . 3 59 20 6 . 5 3. 1 9 . 2 22 11. S 1.91 2 . 4 2 . 3 6

11 1 6 .5 3 . 0 9 . 0 25 13 1 . 9 2 2 . 4 2 . 3 511 2 6 .6 3 .1 9 . 3 22 .5 13 1 . 73 2 . 5 2 . 3 611 3 6 . 6 3 .1 9 . 0 22 11. S 1 . 91 2 . 5 2 . 3 611 4 6 . 4 3 . 0 8 . 9 23 13 .5 1 . 70 2 . 5 2 . 3 511 5 6 .4 3 . 0 8 . 9 24 10 2 . 4 2 . 4 2 .3 611 6 6 . 3 3 . 0 8 . 8 24 13 1.85. 2 . 3 2 . 2 611 7 6 . 5 3 . 0 9 .1 25 11 2 . 2 7 2 . 4 2 . 3 611 8 6 .5 3 . 0 9 . 0 24 12 2 2 . 5 2 . 3 411 9 6 . 4 3 . 0 9 . 0 27 12 2 . 2 5 2 . 4 2 . 2 4.11 10 6 .5 3 . 0 9 . 0 27 12 .5 2 . 1 6 2 . 4 2 . 2 411 11 6 .5 3. 1 9 . 2 24 10 2 . 4 2 . 5 2 . 3 511 12 6 .4 3 .1 8 . 9 23 10 .5 2 . 1 9 2 . 3 2 . 2 S11 13 6 .5 3 . 0 9 . 2 25 11. S 2 . 1 7 2 . 4 2 . 3 611 14 6 .4 3 . 0 9 . 1 23 11. 5 2 2 . 4 2 . 2 611 15 6 .6 3 . 0 8 . 8 24 11. 5 2 . 0 9 2 . 3 " ..,~ ..... S1 1 16 6 . 3 3 . 0 9 . 0 24 11 2 . 1 8 2 . 4 2 . 3 611 17 6 . 5 3 . 0 9 . 0 23 11 2 . 0 9 2 . 5 2 . 3 611 18 6 .3 3 .0 8 . 9 26 12 2 . 1 6 2 . 4 2 . 3 611 19 6 .6 3 . 2 9 . 4 21. 5 11. S 1 . 87 2 . 3 '' l ..,....... 51 1 20 6 . 4 2 . 9 8 . 9 23 12.5 1 . 84 2 . 4 2 .3 S

15


22/33

12 1 6 . 5 3 . 0 9 . 0 25 12 2.08 2 . 4 2 . 3 612 '") 6 . 5 3 .1 9 . 0 23.5 12 1.96 2 . 4 2 . 3 6"-12 3 6 . 7 3 . 2 - 9 . 3 22 11 2 2 . 4 2 . 3 El12 4 6 . 5 3 .1 9 . 0 21. 5 11.5 1 . 87 2 . 4 2 . 3 612 5 6 . 6 3 . 2 9 . 2 23 .5 10 2.35 2 . 4 2 . 3 El12 6 6 . 6 3 . 2 9 . 3 LO.S 10.5 1 .95 2 . 4 2 . 3 612 7 6 . 4 3 . 2 9 . 3 26 11 2 .36 2 . 5 2 . 3 812 8 6 . 6 3 . 2 9 . 1 23 9 2.56 2 . 4 2 . 3 612 9 6 . 5 3 . 2 9 . 2 24 .5 12 .5 1 . 96 2 . 5 2 . 3 612 10 6 . 6 3 .1 9 . 3 24 12 2 2 . 4 2 . 3 612 11 6 . 6 3 . 2 9 . 3 23.5 10 2.35 2 . 4 2 . 2 612 12 6 . 6 3 .1 9 . 3 25 10 2 .5 2 . 4 2 . 3 612 13 6 . 5 3 . 2 9 . 2 24 12 2 2 . 5 2 . 2 612 14 6 . 5 3 .1 9 . 1 23 11 2.09 2 . 5 2 . 3 612 15 6 . 6 3 .1 9 . 1 24 .5 10 2.45 2 . 3 2 . 2 S

12 16 6 . 6 3 . 2 9 . 3 25 11 2.27 2 . 5 2 . 3 612 17 6 . 4 3 . 1 9 . 3 2 2 . 5 9 . 5 2 .37 2 . 5 2 . 3 612 18 6 . 7 3 . 1 9 . 2 22 10.5 2 .10 2 . 5 2 . 3 612 19 6 . 6 3 .1 9 . 2 22 12.5 1 .76 2 . 5 2 . 3 812 20 6 . 5 3 .1 9 . 1 22 10.5 2 .10 2 . 4 2 . 2 6

13 1 6 . 3 3 . 1 9 . 0 27 12 2.25 2 . 4 2 ~ 3 S13 2 6 . 6 2 . 9 8 . 9 22 .5 12 1.875 2 . 4 2 . 3 513 3 6 . 7 3 . 0 9 . 0 2 0 . 5 14 1.46 2 . 5 2 . 4 S13 4 6 . 6 3 . 0 9 . 0 2 5 . 5 12 2.125 2 . 4 2 . 3 613 S 6 . 6 3 . 0 9 . 0 2 3 . 5 13 1.81 2 . 4 2 . 2 613 6 6 . 5 2 . 9 8 . 8 2 2 . 5 12 1.875 2 . 5 2 . 3 613 7 6 . 4 3 . 0 8 . 8 23 11 2 .09 2 . 4 2 . 3 613 8 6 . 5 3 .1 9 . 0 2 6 . 5 11 2.41 2 . 5 2 . 3 613 9 6 . 6 3 . 0 9 . 0 22 11 .5 1.91 2 . S 2 . 2 613 10 6 . 2 3 . 0 8 . 8 25 10.5 2.38 2 . 4 2 . 2 613 11 6 . 4 3 .1 9 . 1 2 2 . 5 10.5 2.14 2 . 6 2 . 4 613 12 6 . 6 2 . 9 8 . 8 25 9 . 5 2 .63 2 . 3 2 . 2 613 13 6 . 4 2 . 9 8 . 8 24 11.5 2 .09 2 . 4 2 . 3 613 14 6 . 5 3 . 0 8 . 9 21 12.5 1 .68 2 . 5 2 . 4 613 15 6 . 6 3 . 2 9 . 2 26 10.S 2 . 6 2 . 4 2 . 2 513 16 6 . 6 3 .1 9 . 3 25.5 9 . S 2 .68 2 . 3 2 . 2 513 17 6 . 5 3 .1 9 . 2 2 5 . 5 12 2.125 2 . 4 ') ' )-_ ... S13 18 6 . 5 3 . 0 9 . 1 2 1 . 5 12.5 1.72 2 . 5 2 . 3 613 19 6 . 4 3 . 0 9 . 2 2 2 . 5 12.5 1 . 8 2 .5 2 . 3 is13 20 6 . 5 3 .1 9 . 2 21 11 1 . 9 1 2 . 5 2 . 3 6

16


23/33

17 1 6 .5 3 .1 9 . 2 23.5 12 1.96 2 .52 . 3 6

17 ,.., 6 . 5 3 .2 9 . 3 23 13 1 . 77 2 . 4 2 . 3 6"'-17 3 6 . 5 3 .2 9 . 3

..,,.., 12 1 .83 2 . 4 2 . 2 e..."'-17 4 6 .5

3 .1 9 . 2 24 .5 10.5 2.33 2 .5 2 . 3 5

17 5 6 . 7 3 .1 9 . 2 21 11 1. 91 2 .5 2 . 3 Ei17 6 6 . 6 3. 1 9 . 3 22 10.5 2.10 2 .5 2 . 3 6

17 7 6 . 6 3 .2 9 . 3 21 12 1. 75 2 . 4.,

~ 6. : . . ..J

17 8 6 . 7 3 .2 9 . 3 23 10.5 2.19 2 .5 2 . 3 6

17 9 6 . 3 3 .0 9 . 0 23 9 .5 2.42 2 .4 2 . 36

17 10 6 . 6 3 .1 9 .1 23 11 2.09 2 .5 2 . 3 6

17 11 6 . 6 3. 1 9 . 1 24 11.5 2 .09 2 .4 2 . 35

17 12 6 . 6 3 .1 9 . 0 21 10 2 .1 2 .4 2 . 2 6

17 13 6 . 5 3 .1 9 . 0 24 11 2 .18 2 .4i") .. , s.:... "' -

17 14 6 . 5 3 .2 9 . 2 22 11. 5 1 . 91 2 .5 2 . 26

17 15 6 . 5 3 .1 9. 1 23 10.5 2.19 2 .4'i

r Ei.......

17 16 6 . 4 3.2 9 . 2 21 11. 5 1.83 2 .4 2 . 3 517 17 6 . 4 3 .2 9 . 1 24 12.5 1 .92 2 .4

? r:- e......17 18 6 . 6 3 .2 9 . 3 20 12 1.67 2 .5 2 . 2

6

17 19 6 . 4 3 .0 9 . 0 24 11. 5 2 .09 2 . 42 . 3 6 c';',f

17 20 6 . 7 3 .2 9 . 3 26 11 2 .36 2 . 5 2 . 3 6

18 1 6 . 6 3 .1 9 . 2 22 11 .5 1.91 2 . 52 . 3 S

18 2 6 . 5 3 . 2 9 . 3 24.5 10 .5 2 .33 2 . 4 2 . 36

18 3 6 . 6 3 .2 9 . 4 2511.5 2 . 1 7 2 . 5 2 . 2 6

18 4 6 . 6 3 ~ 1 8 . 9 23 11.5 22 . 5 2 . 4 6

18 5 6 . 5 3 .1 9 . 2 22 11 2 2 . 42 . 3 a

18 6 6 . 5 3 .1 9 . 1 22 11 2 2 . 3 2 . 26

8 7 6 . 5 3 .1 9 .1 2 2 12 1.83 2 . 4

:2 ,? S.-18 8 6 . 5 3 .1 9 . 3 22 .5 10.5 2 . 1 4 2 . 4 2 . 2

6

18 9 6 . 5 3 .1 9 . 2 21 12 .5 1 . 6 8 2 . 32 . 2 6

18 10 6 . 7 3 .1 9 . 2 24 10 .5 2 . 2 9 2 . 4 2 . 36

18 11 6 . 6 3 .1 9 . 2 23 12.5 1.84 2 . 4 2 . 36

18 12 6 . 6 3 .0 9 . 0 21 13.5 1 .55 2 . 3 2 . 2 5

18 13 6 . 6 3 .1 9 . 0 25 10 2 . 5 2 . 3 2 . 26

18 14 6 . 5 3 .1 9 . 2 22 .5 12.5 1 . 8 2 . 4 2 .25

18 15 6 . 6 3 . 0 9 . 1 23 10 .5 2.19 2 .5 2 . 3 618 16 6 . 7 3 . 2 9 . 2 22 14 1 .57 2 . 5 2 . 3 6

18 17 6 . 5 3 .1 9 .1 20 14 1.43 2 . 3 2 . 26

18 18 6 . 6 3 . 2 9 . 2 22 .5 11 .5 1.96 2 .4 2 . 3 6

18 19 6 . 6 3 .1 9 . 2 21. 5 12.5 1. 72 2 .4.., ." ) 6......

-

18 20 6 . 5 3 .1 9 . 2 22 11. 5 . 91 2 .4 2 . 3 S

17


24/33


25/33

2121212121212121212121212121212121212121

2424

242424242424242424242424242424242424

123456789

, .1011121314151617181920

12

34567891011121314151617181920

6 .8 3 . 06 . 7 3 . 26 . 7 3 . 26 . 5 3 . 26 . 5 3 . 16 . 6 3 . 16 . 6 3 . 06 . 6 3 . 06 . 7 3 . ' )6 . 7 3 . 16 . 7 3 . 06 . 7 3 . 16 . 6 3 . 06 . 6 3 . 26 . 5 3 .1

6 . 5 3 .16 . 6 3 . 16 . 5 3 . 26 . 5 3 . 26 . 2 3 . 0

6 . 7 3 . 26 . 6 3 . 2

6 . 5 3 . 26 . 5 3 . 16 . 7 3 . 16 . 6 3 . 26 . 4 3 . 16 . 6 3 . 16 . 6 3 . 16 . 5 3 . 16 . 5 3 . 16 . 6 3 . 16 . 6 3 . 26 . 5 3 . 26 . 6 3 . 26 . 5 3 . 26 . 7 3 . 26 . 6 3 . 26 . 4 3 . 16 . 5 3 .2

9 . 0 2 4 . 59 . 2 19 .59 . 2 219 . 2 23 .59 . 2 20 .59 . 2 2Cf.59 . 0 239 . 1 189 . 2 209 . 1 229 . 0 259 . 1 248 . 9 2 1 . 59 . 3 209 . 1 2 0 . 5

9 . 1 2 0 . 59 . 2 219 . 2 209 . 4 2 0 . 58 . 9 2 0 . 5

9 . 5 229 . 3 27

9 . 3 2 1 . 59 . 1 2 5 . 59 . 2 269 . 3 249 . 3 259 . 1 209 . 3 249 . 2 229 . 2 229 . 1 2 4 . 59 . 3 219 . 1 2 2 . 59 . 2 229 . 19 . 3 269 . 3 319 . 0 239 . 1 25

121 2 . 5121211.511.5111214LL10.511.512 .51712

11 .5121 2 . 51513

1310

109 . 59

11 . 51 3 . 51 0 . 51 3 . 51 2 . 5121 0 . 5I I1 0 . 51 0 . 5

8 . 5121 0 . 5

9 . 58

19

2 . 0 41. 56 .

751 . 9 6

. 78

1 . 782 .091 . 51 . 4322 . 3 82 . 0 9

. 72

. 18

. 71

1 . 781 . 751 . 61. 371 . 5 8

1 . 6 92 . 7

2 . 1 52 . 6 82 . 8 92 . 0 9

. 85

1 . 9 01. 781. 761 . 8 32 . 3 31 . 9 02 . 1 42 . 0 9

?2 . 1 72 . 9 52 . 4 23 . 1 2 5

2 . 42 . 42 . 42 . 52 . 52 . 42 . 42.42 . 52 . 42 . 32 . 42 . 52 . 42 . 4

2 . 52 . 52 . 42 . 52 . 3

2 . 52 . 5

2 . 52 . 42 . 42 . 52 . 42 . 42 . 42 . 42 . 42 . 42 . 42 . 42 . 52 . 52 . 32 . 42 . 52 . 4

2 . 2

2 . 32 . 32 . 32 . 32 . 22 . 32 . 32 . 2

2 . 32 . 32 . 32 . 3

2 . 32 . 22 . 32 . 42 . 2

2 . 3

2 . 3i' ) ,. ,

"'- -2 . 3i ' ) i ' )...'"2 . 32 . 32 . 22 . 32 . 32 . 32 . 22 . 32 . 32 . 32 . 32 . 2

2 . 32 . 32 . 3

44345444S444444

4.3544

L

4

564664444666644444


26/33

25 1 6 . 5 3 . 2 9 .0 22 11 2 2 . 4 2 .3 .425 2 6 .5 3 . 1 9 .1 23 10.S 2 .19 2 .5 2 .3 425 3 6 .5 3 . 2 9 .2 22 12 1 .83 2 . 4 2 .3 6

25 4 6 .6 3 .2 9 . 2 21.5 13 1.65 2 .5 2 : 3 625 5 6 .6 3 . 2 9 . 1 19 12.5 1 . 52 2 .5 2 . 3 42S 6 6 . 6 3 .2 9 . 2 Z l 12 1 . 75 2 . 4 2 . 2 525 7 6 . 4 3 .2 9 .2 20.5 12 1 . 71 2 . 3 2 . 3 425 8 6 .4 3. 1 9 .0 23 11 2.09 ' 2 . 4 2 . 3 425 9 6 .5 3 . 2 9 .1 24.5 12 2 .04 2 .4 ~ ~ .4..;.. .....

f 25 10 6 . 4 3 .2 9 .1 22.5 11 2.05 2 . 4 2 . 3 625 11 6 . 3 3. 1 9 .1 23.5 10.5 2.24 2 . 4 2 . 3 625 12 6 .5 3 .1 9 . 2 21. 5 13 1.65 2 .4 2 . 3 425 13 6 . 4 3 .1 9 . 3 23 10.5 2.19 2 . 4 2 . 3 425 14 6 .7 3 .2 9 .1 24 11 2.18 2 . 5 2 .3 425 15 6 .4 3 . 2 9 . 2 20 10.5 1 .90 2 . 4 2 . 3 6

25 16 6 .5 3 . 1 9 . 2 24 12 2 2 .4 2 . 2 5'l 25 17 6 .7 3 . 2 9 . 3 27 10.5 2.57 2 . 5 2 . 3 425 18 6 .5 3 .1 9 . 0 23 10.5 2 .19 2 . 5 2 . 3 425 19 6 .5 3 . 2 9 .1 24 12 2 2 . 5 2 .3 425 20 6 . 4 3 . 1 8 . 9 24 10.5 2 . 2 9 2 . 4 2 . 3 4

26 1 6 . 6 3 . 2 9 . 3 12.5 ? 2",5 2 ~ 2 426 2 6 . 7 3 . 1 9 . 2 25 10.5 2 . 3 8 2 . 4 2 . 3 526 3 6 . 5 3 . 0 8 . 8 23 10 2 . 3 2 . 3 2 . 2 426 4 6.S 3 . 0 9 . 0 27 11 .5 2 .35 2 . 4 2 .2 626 5 6 . 6 3 . 0 9 . 0 24 11 2.18. 2 . 4 2 . 3 426 6 6 . 5 3 . 1 9 .1 21 .5 12 1 .79 2 . 4 2 . 3 626 7 6 - ~ 4 3 .1 9 . 0 21 11 1.91 2 .4 2 . 3 S26 8 6.,5 3 . 0 9 . 0 19.5 12 1 .625 2 .4 2 . 3 626 9 6 . 6 3 .1 9 . 2 22.5 11 2.0S 2 .. 4 2 __ 3 526 tO 6 .. 5 3 .1 9 . 0 25 11 2 . 2 7 2 . 4 2 . 3 626 11 6 .5 3 . 0 9 .1 24 10 2 . 4 2 . 5 2 . 3 Ei

" 26 12 6 . 6 3 .1 24 1 . 8 5 2 .5 2 . 3A i 9 . 2 13 626 13 6 . 5 3 . 0 9 . 0 24 10.5 2 . 2 9 2 . 4 2 . 3 426 14 6 .5 3 . 1 9 .1 24 12.5 1 . 9 2 2 .5 2 .3 626 15 6 .5 3 . 0 9 . 0 25 11.5 2 .17 2 .4 2 . 2 426 16 6 . 5 3 . 1 9 . 0 18 12.5 . 44 2 . 5 2 .4 626 17 6 . 5 3 . 1 9 . 0 2 4 . 5 12 2 .04 2 .4 2 . 2 526 18 6 . 7 3 . 2 9 .5 25 12.5 2 2 .5 2 . 3 426 19 6 . 4 3 . 1 9 .1 26 .5 12 2.21 2 .3 2 .2 426 20 6 . 5 3 .1 9 . 0 22.5 11 2.0S 2.5 2 . 3 5

20


27/33

._,.,OC

~ : - ~ ~ . ~ ~ ~ ; _ ; ' ! ' : ~ ~ : ' : : < . ' ; - : ; : " -_ ~ ~ . -' ~ ' . c . _ ,

_ ~ __

~ '_

f,

_. -~ ; 5 ~ : -- ; i F t : ; ~ ~ : f t - : :

:(;::i- : ~ -~ ' : ~

'., & --"'- ",

40 1 6 . 5 3 .1 9 .1 24 11 2 . 1 8 2 . 4 2 . 3 440 2 6 . 5 3 . 0 9 .1 2 5 . 5 11 . 5 2 . 2 2 2 . 4 2 . 2 440 3 6 . 5 3 .1 9 . 1 23 11 2 . 0 9 2 . 5 2 . 3 440 4 6 . 6 3 . 0 9 . 1 27 8 . 5 3 . 1 8 2 . 4 2 . 3 440 5 6 . 5 3 .1 9 . 3 28 10 2 . 8 2 . 4 2 . 3 440 6 6 . 5 3 . 0 9 . 1 24 10.5 2 . 2 9 2 . 5 2 . 3 440 7 6 . 5 3 . 0 9 . 0 27 8 . 5 3 . 1 8 2 . 5 2 . 3 L 40 8 6 . 5 3 .1 9 . 2 24 11 2 . 1 8 2 . 4 2 . 3 440 9 6 . 5 3. 1 9 .1 2 1 . 5 1

. 5 1 . 87 ? c 2 . 4 L _ ..J

40 10 6 . 4 3 . 0 9 . 1 26 1 0 . 5 2 .48 , -2.5 2 . 3 440 11 6 . 4 3 . 0 9 . 1 2 8 . 5 10 2.85 2 . 4 2 . 3 S40 12 6 . 3 3 .1 9 . 0 26 12 2 . 17 2 . 4 2 . 3 540 13 6 . 5 3 . 0 9 . 1 21. 5 11. 5 1. 87 2 . 5 2 . 4 440 14 6 . 5 3 . 0 9 . 0 25 13 1. 92 2 .5 2 . 4 540 15 6 . 5 3 . 0 9 . 1 29 9 . 5 3 . 0 5 2 . 4 2 . 3 4

40 16 6 . 5 3'.0 9 . 1 28 8 . 5 3 . 2 9 2 . 4 2 . 3 440 17 6 . 4 3 . 0 9 . 1 2 1 . 5 11 . 5 1. 87 2 .4 2 . 3 440 18 6 . 5 3 .1 9 . 2 28 9

' ~ 3 . 11 2 . 4 2 . 3 4

40 19 6 . 4 3 . 0 9 . 1 2 7 . 5 9 . 5 2 . 8 9 2 . 4 2 . 3 440 20 6 . 4 3 . 0 9 . 0 28 8 3 . 5 2 . 4 2 . 2 4

44 1 6 . 5 3 .0 8 . 9 2 2 . 5 11 2 . 0 5 2 . 4 2 . 3 544 2 6 . 6 3 .1 9 . 1 25 12 2 . 0 8 2 . 5 2 . 2 644 3 6 . 7 3 . 2 9 . 3 25 11 . 5 2 . 1 7 2 . 5 2 . 3 Ei44 4 6 . 5 3 . 0 9 . 0 29 12 2 . 4 2 2 . 4 2 . 3 444 5 6 . 6 3 .1 8 . 9 24 11 . 5 2 . 0 9 2 5 5 2 . 4 544 6 6 . 7 3 .1 9 . 0 22 1 0 . 5 2 . 1 0 2 . 5 2 . 4 444 7 6 . 8 3 . 2 9 . 2 24 11 2 . 1 8 2 . 5 2 . 3 544 8 6 .5 3 . 3 9 . 0 31 10 3 . 1 2 . 4 2 . 3 444 9 6 . 7 3 .1 9. 1 2 2 . 5 1 0 . 5 2 . 1 4 2 . 5 2 . 3 444 10 6 . 7 3 . 1 9 . 1 2 4 . 5 9 2 . 7 2 2 . 6 2 . 3 644 11 6 . 5 3 .1 9 . 1 22 11 . 5 1 . 91 2 . 5 2 . 3 544 12 6 . 7 3 . 2 9 . 2 2 4 . 5 11 2 . 2 3 2 . 5 2 . 3 644 13 6 . 7 3 . 2 9 . 2 29 9 .5 3 . 0 5 2 . 5 2 . 3 444 14 6 . 7 3 . 3 9 . 4 26 1 2 . 5 2 . 0 8 2 . 5 2 . 3 544

15 6 . 7 3 .1 9 . 1 24 11 2 . 18 2 . 4 2 . 2 544 16 6 . 9 3 . 2 9 . 2 2 5 . 5 11 . 5 2 . 2 2 2 . 5 2 . 3 644 17 6 . 6 3 . 2 9 . 3 26 12 2 . 1 7 2 .5 2 . 3 544 18 6 . 7 3 .1 9 . 2 2 5 . 5 1 0 . 5 2 . 4 3 2 .5 2 . 3 444 19 6 . 6 3 . 2 9 . 4 22 12 1 . 83 2 . 5 2 . 3 Ei44 20 6 . 6 3. 1 9 . 1 25 1 0 . 5 2 . 3 8 2 .5 2 . 4 6

21


28/33

4949494949494949494949494949

494949494949

1234567891011121314

151617181920

6 . 7 3 . 26 . 7 3 . 26 . 6 3 : 26 . 6 3 . 16 . 4 3 . 16 . 7 3 . 16 . 7 3 . 16 . 4 3 . 16 . 6 3 . 26 . 8 3 . 26 . 6 3 . 16 . 5 3 . 16 . 6 3 .26 . 6 3 . 1

6 . 5 . 3 . 16 . 6 3 . 26 . 7 3 . 36 . 5 3 . 16 . 6 3 . 36 . 5 3 . 0

9 . 39 . 19 /

9 . 29 . 19 . 19 . 19 . 19 . 39 . 39 . 19 . 19 . 28 . 8

9 . 09 . 09 . 59 . 09 . 39 . 0

24242623 .5262726262 6 . 52 6 . 525 .5262 1 . 524

252327252 8 . 522

9 . 510

9 . 51 0 . 51011.5101 0 . 5111 1 . 51 0 . 5

9 . 51010

1011119 . 59 . 513

2 . 5 32 . 42 . 7 7

2 . 2 42 . 62 . 3 52 . 62 . 4 82 .412 . 3 02 . 4 32 . 7 42 . 152 . 4

2 .52 . 0 92 .452 . 6 331. 69

2 . 52 . 52 .5

2 . 42 . 42 .52 .52 . 42 . 42 .52 . 32 . 42 . 52 . 42 . 42 . 52 . 62 . 42 . 52 . 4

2 . 32 . 32 . 3

2 . 3

2 . 32 . 42 . 32 . 32 . 3

2 . 22 . 42 . 22 . 2

2 . 32 . 42 . 32 . 32 . 3

665

64466656565464544


29/33

4. SONU VE N E R L E R

Trkiyea n c l n n

gnmzdey a a n a n

en temel sorunud a m z l k n i t e l i i t a y a n

ana

a r retiminin yetersiz

o l u u d u r . T a r m ve

K y i l e r i B a k a n l n n d e s t e i ile kurulan

d a m z l k

anaa r y e t i t i r i c i l e r i b i r l i i

bu sorunun zm iin nemli bira d m d r .

Ancakd a m z l k

ana

a r y e t i t i r i c i l e r i b i r l i i n e ye ana

a r retim

i l e t m e l e r i n i n ellerinde bulunan

d a m z l k

kolonilerin zellikleri de tam olarak bilinmemekte ve denetlenememektedir.An s l a h

a l m a l a r n n ana

a r y e t i t i r e n k u r u l u l a r l a birlikte yrtlmesi

y a r a r l o l a c a k t r . Elde edilen

bulgulard a m z l k

kolonilerde seleksiyony a p l m a d

izlenimini vermektedir.G e l i t i r i l e n

ve

ana a r y e t i t i r i l e n genotiplerin retici k o u l l a r n d a p e r f o r m a n s l a r s a p t a n m a s gerekmektedir.

A n c l a r a s a t l a n ana

a r 1 a r n orijininden daha da nemlisi verim zelliklerinin

iyio l m a s d r .

retilen anaa r l a r n

kalitelerini etkileyen nemeli bir etken de anaa r y e t i t i r m e

srecinde uygulanan tekniklerdir. okiyid a m z l k

koloniler bulunsa bile bu kolonilerden

uygun olmayan e k i l d e

anaa r y e t i t i r i l m e s i

anaa n l a r n

kalitesini nemli lde

etkilemektedir.B a l a t c

ve bitirici kolonilerin dzenlenmesi, larva transferi, kolonilere

verilen yksk s a y s , koloni gc, besin stoku, mevsim gibi bir ok etken anaa r kalitesinietkilemektedir. Bu nedenle ana

a r kalitesini olumsuz etkilemeyecek standartta ana

a r

y e t i t i r i c i l i i y a p l m a s gerekmektedir.

A r s l a h ve saf

h a t 1 a r n k o r u n m a s n d a yapay tohumlama

t e k n i i n i n etkin bir

e k i l d e

k u 1 1 a n 1 m a s olduka nemlidir. Bu

t e k n i i n Trkiye

a r c l n d a k u l l a n m yenidir ve ok az

k i i b a a r l tohumlarna yapabilmektedir.

T e k n i i bilen

k i i l e r i n a l m a l a r n

y o u n l a t r m a s ve

e i t l i kurs

y a y g n l a t r l m a s y a r a r l o l a c a k t r .

d a m z l k kolonilerin

s a k l a n m a s n d a

ve pratik uygulamalarla yapayt o h u r n 1 a m a n

Trkiye'de yapay tohumlamat e k n i i k u l l a n l

bile ok byk glklery a a n m a k t a d r .

Bugnk

k o u l l a r d a reticilere sunulan ana

a r 1 a r n hem pratik hemde ekonomik nedenlerden

d o l a y

d o a l i f t l e t i r i l m e s i gerekmektedir. Bu nedenle izole blgelerin

o l u t u r u l m a s daha da nem

k a z a n m a k t a d r . lkemizin ok

f a r k l iklime sahip blgelerinde kamu sektrne ait byk

t a r m i l e t m e l e r i n i n b u l u n m a s izole blgelerin

o l u t u r u l m a s n d a nemli olanaklar

y a r a t m a k t a d r .Trkiye' de

f a r k l iklim ve flora zellikleri olan blgelerin

b u l u n m a s nedeni ile

e i t l i

ekotiplero l u m u t u r .

Akdeniz ve Ege Blgesinde yrtlen a l m a l a r d a

yre ekotiplerinin

daha verimlio l d u u

gzlenmektedir. Bu ekotiplerinf a r k l

blgelerdekip e r f o r m a n s l a r

23


30/33

denenmesi gerekmektedir.Safy e t i t i r m e

ve seleksiyonla oks a y d a

hatlaro l u t u r u h n a h

ve

b u n l a r n melezlerininde

e i t l i blgelerde

p e r f o r m a n s l a r s a p t a n m a l d r .

ok s a y d a koloni ile seleksiyon yapani l e t m e l e r d e verim zelliklerinin s a p t a n m a s byk emek ve zaman

a l m a k t a d r . Verim zelliklerinin belirlenmesinde pratik yntemler

g e l i t i r i l m e l i d i r . Koloni populasyon gcya da koloni

g e l i i m i n i belirlemede

y a l n z c a a r l ve

yavrulu ereves a y s n a b a k l m a s

yeterli olabilecektir. Bal veriminins a p t a n m a s n d a

da her

kolonidena l n a n b a l l

ereves a y s n n k u l l a n l m a s y a r a r l o l a c a k t r .

Trkiye'dey o u n y a p l a n

gezgincia r c l k

ve reticilerin zaman zamanb a k a

i l e t m e l e r d e n ana

a r a l m a l a r b a z ekotiplerde

a l m a l a r a yol

a m a k t a d r . lkemiz

a r l a r n n

t a n m l a n m a s n d a , uzun y l l a r nce yurt d n d a n gelen ve lkemiz a n l a r n inceleyen bilim

a d a m l a r n n verileri temel

a l n m t r . Ancak bu bilim

a d a m l a r n n rnek

a l d yreler, rnek

s a y l a r ve aradan geen uzun zaman dikkate

a l n d n d a lkemiz

a r l a r n n t a n n l a n m a s

yeniy a k 1 a m l a r a

gereksinimd u y u l m a k t a d r .

Sony l l a r d a

lkemizdekia r a t r m a c l a r

da

morfolojik a l m a l a r y a p m l a r d r .

ok yerel kk rneks a y l a r k u l l a n l a r a k

taksonomik

niteleriny a r a t l m a s y a n l t c

olabilmektedir. Bu neden1e bu konuday a p l a n a l m a

hem incelenecek morfolojik zelliklerin belirlenmesindehem de analiz yntemlerinin

s a p t a n m a s n d a genel

y a k 1 a m l a r a gereksinim

d u y u l m a k t a d r . a h n a l a r n bir veri

b a n k a s

o l u t u r u l a r a k topluca

d e e r l e n d i r i l m e s i daha

y a r a r l o l a c a k t r . Morfolojik zelliklerle birlikte

verim ved a v r a n

zellikleri de incelenmeli vesafo l d u u

saptanan ekotiplerk o r u n m a l d r .

Trkiyea r c l

kolonis a y s

ve bal retimindekia r t l a r d a n

daa n l a l a b i l e c e i

gibi

h z l bir

g e l i m e e i l i m i iindedir. Daha nceki

a l m a l a r d a ve bu

a r a t r m a d a incelenen

kolonilerin verimlerinde byk varyasyonlarg z l e n m i t i r .

Bu varyasyon iyi bir s l a h

p r o g r a m ile retimde byk a r t l a r o l a b i l e c e i n i n nemeli bir gstergesidir. lkemiza r c l n

en temel sorunu kalitelianaa r

retimidir. Bu sorun z l d

takdirde bal ved i e r

a r rnleri retimi nemli miktarlarda

a r t a c a k t r . An

y e t i t i r i c i l e r i n i n bu konunun nemini

a n l a m a l a r ve srekliana

a r talebinde bulunmalanda sorunun zmn

k o l a y 1 a t r m a k t a

Trkiyea r c l n n d a m z h k

gereksiniminik a r l a m a s a m a c y l a

gerek zel gerekseb a k a n l k

b a t a olmak zere tzel

k u r u l u l a r c a retilecek genotiplerin

s a p t a n m a s n d a bu projenin

nemlik a t k l a r s a l a y a c a d n l m e k t e d i r . A y r c a

bu a l m a

sonrakia a m a d a y a p l m a s

gereken ve planlanan melezleme ve seleksiyon a l m a l a n n d a k u l l a n l a c a k

olan genotiplerin

d e e r l e r i n i de ortaya

k o y a c a k t r .

24


31/33

KAYNAKLAR

Adam. B. In searchof the best strainsof the bees. Northem Bee Books. West Yorkshire, U.K.

(1983).

Alpatov W.W. Biornetrical studieson variation and racesof the honeybee (Apis mellifera LJ.The quarterly Review ofBiology,4(1): 1-58, (1929).

Bodenheimer, F.S. Trkiye' de bala r s

vea r c l k h a k k n d a

ettler. Nmnunem a t b a a s ,

s t a n b u l , (1942).

Crane, E. The world' bekeeping- past and present.The hive and honey bee. Dadantand SonsIne.

l i n o i s , 1-18, (1984).

D a r e n d e l i o l u , Y., Kence,A. Orta Anadolu bal

a r s (Apis mellifera L.)'

n n populasyon

strktr zerinde morfometrik a l m a .

Trkiye II. Entomoloji Kongresi.

..Z.F. Adana. EntomolojiD e r n e i Y a y n l a r . No: 5. (1992).

D o a r o l u , M. Trkiye' de

y e t i t i r i l e n nemli

a r r k ve tiplerinin ukurova blgesi

k o u l l a r n d a p e r f u r m a n s l a r n n k a r 1 a t r 1 r n a s . Doktora tezi. ukurova

niversitesi, Ziraat Fakltesi, Adana, (1981).

D o a r o l u , M., zder, M., Polat, C. Trkiye' deki nemli bal

a r s

ekotiplerinin Trakya

k o u l l a r n d a p e r f o r m a n s l a r n n k a r 1 a t r h n a s . T U B T A K . D o a -Tr. J. of

Veterinary andAnimalScience. 16,403-414, (1992).

Efendi, Y. Anlarda (Apis mellifera L.) anaa r a r l

ile rerne ve retim zellikleri

a r a s n d a k i i l i k i l e r . Yksek Lisans Tezi. Akdeniz niversitesi, Fen Bilimleri

Enstits,Antalya, (1994).

F r a t h , . Ana

a r retim yntemleri zerine bir

a r a t r m a . Doktora tezi. Ankara

niversitesi,Ziraat fakltesi. (1982).

25


32/33

F r a t l , ., Budak, E. Trkiye' de

e i t l i kurumlarda

y e t i t i r i l e n ana anlar ile

o l u t u r u l a n bal

a n s (Apis mellifera L.) kolonilerinin

f i z y o l o j ~ morfulojik ve

d a v r a n zelli1deri.

Ankara niversitesi, Ziraat Fakltesi,Y a y n

No: 1390,Ankara, (1994).

Gen, F. Bala r s

(Apis mellifera L. ) kolonllerinde kolomg e l i i m i

ile bal verimia r a s n d a k

b a z korelasyonlar.

T U B T A K . D o a -Tr. J. ofVeterinary and Animal Science.

1 8 ~

33-38, (1993)

Harbo, R.J., Rinderer, T.E. Breeding and geneticsof honeybee. Beekeping inthe United

State. USDA: Agricultural Handbook.No: 53, (1980).

K a f t a n o l u , O., Kumova, U., Bek, Y. GAP Blgesinde

e i t l i bal

a r s (Apis mellifera L.)

r k 1 a r n m p e r f o n n a n s 1 a n n n s a p t a n m a s ve blgedeki mevcut

a r r r k 1 a r n m s l a h

o l a n a k l a r . . Ziraat Fakltesi, Genel

Y a y n No: 74. Adana, (1993).

K a r a c a o l u , M. Orta Anadolu, Karadeniz geitve Ardahan izole blgeleri

a r I a r n m b a z

morfolojik zellikleri zerine bira r a t r m a . Doktora tezi. A.. Fen BilimleriEnstits. Ankara,(1989).

Maa, T.C. An inquiry in to the systematicsof the Tnbus Apidini or honeybees (Hym).

Treubia, 21 (1-3): 525-640, (1953).

Maul, V., Pechhacker, H., Ku1mert, F.T. Summer school in breeding and instrumentalinsemination.Hawkesbury Agricultural College, (1981).

Moritz, R.F.A. Thelimitationsof biometric controlon pure races breedingin Apis mellifera.Journalof Apicultural Research, 30(2): 54-61,(1991).

Morse, G.D. Races of bees. Ed. Root. AO. The ABC and XYZ o f bee culture. Rood

Company. Medina,U S A . 5 5 7 ~ 5 6 6 , (1983).

26


33/33

ztrk, A.i. Morphornetric analiysisof sorne Turkish honeybees(Apis mellifera L) . Master

ofPhysiolgy. Universityof Wales College. Cardiff. (1990).

Pechhacker, H. S u m n e r school in breeding and instrumentali n s e n i n a t i o n . Hawkesbury

Agricultural College, (1981).

Ruttner, F., Tassencourt, L., Louveaut, J. Biornetrical statistical analysisof the geographic

variabilityofApis mellifera. Apidologie, 9(4),360-381, (1978).

Ruttner, F. Biogeography and taxonomy ofhoneybees. Springer- Verlag. Berlin, (1988)

Settar, A. Ege Blgesia r

tipleri ve gezgincia r c l k

zerindea r a t r m a l a r .

Ege Blgesi Zirai

A r a t r m a Enstits. Doktora tezi.

z m i r , (1983).

yerli ve yabancı bal arısı (apis mellifera) ekotiplerinin türkiye'nin farklı coğrafik...

Documents