YILDIZ SARAYINI KONU ALAN DIŞ KAYNAKLI ENTRİKALAR

Yıldız Sarayı denilince ilk akla gelen isim hiç şüphesiz Sultan II. Abdülhamid Han olmaktadır. Osmanlının zor bir döneminde 31 Ağustos 1876’da tahta çıkmış ve 27 Nisan 1909’a kadar görevde kalmıştır. Tahta çıktığı günden itibaren de hem içten hem de dıştan kendisinle uğraşan çevreler olmuştur. Ne yazıktır ki kendisi ülkesine ve milletine bağlı olmasına rağmen çeşitli eleştirilerden kurtulamamış, acımasızca eleştirilmiştir. Kendisine karşı olan cephe eleştiri ile de kalmamış pek çok kez canına da kastetmiştir. Bu suikastlerin en bilineni bilindiği gibi “Yıldız Suikasti” olarak bilinen uzakdan kumandalı bombalı eylemdir. Sultan Allah’ın takdiri ile bu suikastten yara almadan kurtulmuştur. Bu konuyu günümüzle ilişkilendirerek farklı bir boyutuyla Sayın Murat Bardakçı bir yazısında işlemiştir.1

Yıldız Sarayı’nı konu alan entrikaları Sultan II. Abdülhamid’in nasıl bir durumda vazife yaptığını göstermesi açısından önemli bilgiler içermektedir. Başlıktaki konuyu anlatabilmek ve anlaşılabilmesini sağlamak için Osmanlı Arşivinde bulunan “Yıldız Sarayı” başlığı altındaki belgeler içinden seçilenlerin alınan sayısal (dijital) görüntüleri alınarak okunmuştur.

İncelenen belgelerde Ön plana çıkan devlet İngiltere ve İngiliz basını olmaktadır. Basın

bilinçli haberlerle günümüzdeki deyimiyle aspargas haberlerle Yıldız Sarayı’nı baskı altında tutmaya çalışmıştır. Bunun yanında saraya da kendi hizmetlerinde olan bazı şahısları

1 http://www.haberturk.com/yazarlar/murat-bardakci/1213794-bombali-teroru-bize-kim-ogretmisti-

bilir-misiniz-belcikalilar

yerleştirdiklerine yönelik de iddialar bulunmaktadır. Sultanın bu duruma müdahale etmesini de yanlış bir şeymiş gibi eleştirmişlerdir. Onların bu kadar etkin olabilmelerinin nedeni ne olabilir diye konuya yaklaşıldığında Osmanlı’nın güçsüzleşmesi gibi bir sonuca ulaşılabilmektedir. Bunlarda mücadele edilmekte zorlanışdığı görülmektedir. Ermeni olayları dahil, savaş riski de olmak üzere her türlü tehdit Osmanlı ve özellikle Sultan II. Abdülhamid aleyhinde kullanılmıştır.

Belgelerin okunmasındaki katkılarından dolayı Osmanlıca Tarih Edebiyat Grubu üyeleri

Hüseyin Dağ, Zafer Şık, Zeki Özkan, Mehmet Kahramanoğlu, Haydar Enes Egesel, Mustafa Demirel, Ersin Üçdemir, İnci Abaroğlu, Abdülkerim Satuk Buğra Karahan, Ömer Faruk Gedik, Tuba Uyar, Şule İyigönül Atasagun, Mahire Yazar Kiremitçi ve Rümeysa Odabaş’a çok teşekkür ederim.

Bu konudaki ilk belge 1881 tarihlidir. Belgede Yıldız Sarayı’nda bir yangının yaşanmış

olduğu belirtilmektedir. Sultan II. Abdülhamid’in 1876’da tahta çıktığı ve 1877’de Yıldız sarayı’na yerleştiği dikkate alındığında yaklaşık 1881’de yaşanmış yangın manidardır. Bu konuda İnternet ortamında pek bilgi de bulunmamaktadır. Ancak belgede belirtilen Saray’da bulunan arabalardan birinin çalınmış olması olayın büyük bir panik oluşturduğunu ve tam bir keşmekeş yaşandığını göstermektedir. Bu da büyük bir düzensizlik olduğunu ve sarayın güvenliğini sağlayan sorumluların işlerini yapmakta acze düştüklerine de işaret etmektedir.

Arşiv Fon Kodu: Y..PRK.ZB.. Dosya No: 1, Gömlek No: 97, Tarihi: 15 (Z) Zilhicce 1298 (8

Kasım 1881), Konusu: Istabl-ı Amire'nin yandığı gece kaçırılan arabanın Yıldız Sarayı'na

gönderilmesi.

Hû

Saadetlü Efendim Hazretleri

Istable-i Âmîrenin yandığı gice kaçırılub muahharen taraf-ı aciziye verilen haber üzerine

Azabkapusunda celb olunan arabanın Yıldız Saray-ı Hümâyûnuna götürülmesi hakkında bir

kıt’a tezkire-i âlîyyelerini aldım. Ol-vechile mezkûr araba vürud eden ikinci arabacı Halil Ağa’ya

teslimen taraf-ı âli-i kerimânelerine gönderilmiş olmakla ol-babda emr ü irade hazret-i men-

lehü’l-emrindir.

Fi 27 Teşrin-i-evvel Sene (12)97 (8 Ocak 1882)

Bende Me’mur-i Zabıta-i Beşiktaş Ferik Hasan

Bir basın belgesi ve Yıldız Sarayı’nın itibarını düşürmek için basit bir olayı bile mevzu

edip, üstelik doğru mu yanlışmı diye araştırmayıp, daha da ötesi ne zaman olmuş veya

olmamışmı buna bakmayıp gazetelerinde haber yapmaları belgenin tarihi itibarıyla ileride

nelerin yapılabileceğinin de göstergesi olmaktadır.

Arşiv Fon Kodu: HR.SYS. Dosya No: 39, Gömlek No: 30, Tarihi: 16 Mayıs 1299 (28 Mayıs

1883), Konusu: Yıldız Sarayı'ndan bir kız kaçırıldığı iddiası ile ilgili eski fantastik bir rivayeti Local

Anzeiger'in yeniden yayınlaması.

Bâb-ı Âlî Terceme Odası

Nezârete fi 16 Mayıs Sene (12)99 (28 Mayıs 1883) Berlin sefaret-i seniyyesinden telgrafname

Local Ancaiger Gazetesi bugünki nüshasına Saray-ı Hümâyûn’dan güya bir kız

kaçırıldığına dair olan eski bir rivayet-i mel’anet-kârâneyi nakl ve derc etmiştir.

1899 tarihli bir belgede iddia olunduğu şekliyle Yıldız Sarayı’nda tutuklu bulunan

müslümanlara işkence yapıldığı belirtilmiştir. İddia İngiliz kaynaklıdır. Dış basında yer almış

ve çevirisi yapılmıştır. İngiltere’nin böyle bir haberi yaptırmasındaki amacın Sultan II.

Abdülhamid’in müslümanlar nezdindeki itibarını düşürmeye çalışmak olduğu

değerlendirilebilir. Neticede her şekilde Sultan II. Abdülhamid Han’a baskı uygulanmaya

çalışılmıştır.

Arşiv Fon Kodu: Y..A...HUS. Dosya No: 363, Gömlek No: 56, Tarihi: 11 (B) Receb 1314

(13 Mart 1899), Konusu: İstanbul'da Yıldız Sarayı'nda tevkif olunan Müslümanlara işkence

yapıldığı, Sadeddin Paşa'nın Girid'den çıkması için büyük devletlerin bir takrir verdikleri ve saire

hakkında İngiliz gazetelerinin yaptığı neşriyat.

Bâb-ı Âlî Nezâret-i Umur-ı Hariciye Tercüme Odası

Hariciye Nezâretine 14 Kanun-i-evvel Sene (12)96 (1889) tarihiyle Londra sefaret-i

seniyyesinden varid olan 1020 numerolu telgrafnamenin tercemesidir.

Bi’l-cümle gazeteler hâkân-ı sabıka dair olan eracifi (yalanları) tekzib ediyorlar.

“Morning Post” müstesna olmak üzere evrak-ı havadisin kaffesi ve ale’l-husus Yıldız Saray-ı

Hümâyûnunda tevkif kılınan müslümanlar hakkında işkence icra olunduğundan bahs olan

Times Gazetesi bed hahan (kötü amaçlı) makalat derc etmişlerdir. “Deily News“ Gazatesi

Ermenilerin ale’t-temadi (sürekli olarak) tevkif kılınmakda ve Der-saadeti işgal içün Rus

donanmasınca tedarikat icra edilmekde olduğunu yazıyor. “Deily Kronikıl” Gazetesinde düvel-

i muazzama süferasının Saadeddin Paşa Hazretlerinin kırksekiz saat zarfında Girid’den Der-

saadet’e celbi hakkında Bâb-ı Âlî’ye bir takrir i’ta etmiş olduklarını beyan etmiş ve Mösyö

“Ankın”ın natık (söylenen) mel’anet-kârânesini nakl-i derc etmiştir.

Avrupa ülkelerinin basın yoluyla Osmanlı ile “yakından ilgilenmeleri” ilginç bilgileri

de içermektedir. Bunlardan birisi de Yıldız Sarayı’nda bir fesat cemiyetinin keşfedildiğinin

haber edilmesidir. Her ne kadar bu tekzip edilmiş ise de daha sonra okuyacağımız belgeler

böyle bir cemiyetin varlığını doğrular niteliktedir. Anlaşılan odur ki Sultan II. Abdülhamid bu

meseleleri suhuletle halletmek ve yaşanan olumsuzlukları kendi usulünce yönetmek

istemektedir. Bu nedenle de bazı olguları var da yokmuş gibi göstermek istemektedir. Bazı

şeyleri kabul etmemek ve var olanı yok göstermek neticeyi değiştirmemektedir.

Arşiv Fon Kodu: Y..PRK.EŞA. Dosya No: 9, Gömlek No: 47, Tarihi: 23 (Ş) Şaban 1306 (24

Nisan 1899), Konusu: Yıldız Sarayı'nda bir fesat cemiyeti keşfine dair Times Gazetesi'nde çıkan

haberin tekzibine dair yazı tercümesinin takdimi.

Hû

“Peşti Naplu” nam Macar Gazetesinde görülen tekzibname tercemesidir.

Saray-ı Hümâyûnda ve nezd-i şâhânede esliha bulunduğuna ve inde’l-icab isti’mal

olunduğuna dair giçen hafta Londra’da bir rivayet-i şayia olmuş idi. Times Gazetesi’nin

İstanbul’daki muharriri tarafından saray-ı hümâyûnda keşf edildiği söylenilen cem’iyet-i

fesadın tekzib olunduğu (yalanlandığı) gibi bu şayianın dahi bi-asl ve esas olduğu ilan

olunmuştur. Muhbir-i mezkûr zat-ı hazret-i tacdârinin bir hal-i şâdimânide bulunduklarını ve

şaibenin ubudiyet ve sadakati günden güne tezayüd eylemekde olduğunu ve viladet-i

hümâyûn gicesinde en bu’id mahaller bile fevkalade bir suretde tezvir olunduğunu ilave

eyliyor.

İncelenen belgeler gerçekten birbirinden ilginç. İstanbullu bir müslüman olarak

tanıtılan bir şahsın Yıldız Sarayı’ndaki işleyiş ve Sultan II. Abdülhamid’in yaklaşımlarıyla ilgili

yazılanları okuyunca bu kişi kimin tarafından olaylara bakıyor diye anlamakta zorluk

çekiliyor.

Arşiv Fon Kodu: Y..PRK.EŞA. Dosya No: 10, Gömlek No: 56, Tarihi: 04 (C) Cemaziye’l-

ahir 1307 (26 Ocak 1890), Konusu: İstanbullu bir müslümanın Yıldız Sarayı ve Osmanlı Devleti

hakkındaki mektubunun tercümesi.

Hû

25 Kanun-i-sâni Sene 1890 tarihiyle çıkan bugünk, Daily News Gazetesinde münderic

İstanbullu müslüman mektubunun tercemesidir.

Zat-ı Şâhâne ile Matbuat

Gazete kesret-i tatili içün cânib-i Bâb-ı Âlî’den teşebbüsler olunduğu maddesine dair

geçen ayın yirmi altısı tarihiyle Deily News’a gönderdiğim mektub hülasa-i mündericatı Rüstem

Paşa tarafından telgrafla saraya arz olunduğu gibi tamamen Türkçe’ye tercemesi de Bâb-ı

Âlî’ye gönderilmiştir. Bu mektub mevadd-ı nariyyesini Yıldız’a ilka etmek üzere düşüb patlamış

bir kale gibi zat-ı hazret-i padişâhiye te’sir ettiğinden muhbir kızın namını tahkik zımnında

casuslar kemal-i sür’at ve istical ile (cabuk ve acele olarak) harekete ibtidar ettiler (harekete

geçtiler). Londra’daki sefirimiz ihbarat-ı vakıamı tekzib eylediğini de Bâb-ı Âlî’ye iş’ar etmiş ve

beyana hacet olmayacağı üzere memleketimiz gazetelerine de Rüstem Paşa’nın bu terkisi aks

etmiştir. Benim vaki olan ihbaratımın hitamına gelince şurasını bildirmeliyim ki ben anları en

alî ve en ziyade şâyân-ı i’timad bir maniadan telakki etmişidim. Elbette Rüstem Paşa sizin

devletinize emr-i şâhâneyi suret-i mahsusada bir tevazu’ ve nezaketle tebliğ etmiş olmak lazım

gelüb çünki Rüstem an-asl İtalyalı bir Kont olduğu halde kemal-i ehliyet ve liyakatla muttasıf

(vasıflı) bir diplomat olduğundan her ne kadar metbu’ı muazzamının bu emrini münasib

görmeyeceği tabi ise de kendisinin Devlet-i Âlîyye’nin en sadık ve müstakim me’murlarından

ve kırk seneden beri büyük ve mühim me’muriyetlerde müstelzim (gerekli) zevatdan olduğu

içün yine o emri icra etmeğe mecburiyeti vardır. Devletimizin Petersburg ve Roma

sefaretlerimizde bulunub en sonraki me’muriyeti Cebel-i Lübnan mutasarrıflığı olmuş ve orada

Fransa’nın hilaf-ı arzusu olarak ruhban nüfuzunun (gücünün) kesrini (kırılmasını) dai (sebep)

harekâtta bulunduğu cihetle hitam-ı müddetden sonra mutasarrıflıkda ibkası (bırakılması)

Fransa tarafından kabul olunmadığı içün bekası mümkün olamamış idi. Ve infisalinden

(görevinden ayrılmasından) sonra Mısır mes’elesinden dolayı İngiltere ile devletimiz

beynindeki münasebete biraz gerginlik ârız olmuş (ortaya çıkmış) olması sebebine mübteni

(dayanan) Sen Cems Kabinetosunun hubb u müvalatını (dostluğunu) tecdide (yenilemeye) sa’y

etmek (çalışmak) üzere Londra’ya i’zamı cânib-i bâb-ı âlî’den hâk-i pây-i şâhâneye bir suret-i

mültezimânede arz ve tevcih kılınmıştı. Rüstem iki devlet münasebetini te’yid ve tahkime

çalıştı ise de devletimizin politikasına taraf-ı padişâhiden edilen müdahelat sebebiyle sefirin

emel ve niyetine ma-at-teessüf sekte ariz oldu. Eğet padişâhımız Bâb-ı Âli’nin işlerine okadar

çok müdahale buyursalar vükela iki devlet beyninde muallak olan ve fasıl olunamayan bir hayli

mesaili hal edebilirler idi. Şu ciheti de ilave etmeliyim ki Rüstem Paşa Kürd Beğ’i Musa Beğ’in

nefy ve te’bidi gibi bir harekâtla parlementonun küşadından evvel İngiltere efkâr-ı

umumiyesine bir sükûnet verilmesi hususunu gerek atabe-i ulyâya ve gerek Bâb-ı Âlî’ye tevcih

etmiş ise de bu tevcih dahi hükümsüz kalmıştır. Malumat almakta olduğum zat te’min ediyor

ki Amerika’da neşr olunan ve Yıldız’daki rivayata nazaran Ermenistana istiklal verilmesi

lüzumundan bahs ettiği ve bu fikrin buraya da aks ve sirâyet edebileceği içün nezd-i

şâhânede pek menfur bulunan “Serhantaç” nam Ermeni gazetesinin lağvını Amerika ve

Londra’dan talep etmesi Wasington sefirine de emr ve tenbih olunmuş ihbarat-ı vakıam içün

Rüstem Paşa’nın tekzibini okuyanlar müşarün-ileyh tarafından memalik-i mahrusada esaret

olmadığı hakkında Londra’nın bir telgraf acentesi marifetiyle ilan ettirilen tekzib üzerine iki üç

gün sonra Brüksel’deki Esaret Kongresi’nin Osmanlı azası cânibinden ol-babda verdiğim

haberin tasdik olunduğunu görerek elbette buna hak verirler. Deily News Gazetesi günden

güne tezayüd-i vesvese-i hümâyûnu istilzam etmektedir (gerektirmektedir). Mezkûr gazetenin

burada İngiliz postasına müsadere-i neshiyle kanaat olunmayarak gerek kara ve gerek

denizden vürud etmekde olan siyahilerin sandık ve cüzdanları dikkatle araştırılub Deily News

gazetesi çıkarsa ahz ve zabt olunması hususu saray-ı hümâyûndan gerek me’murlarına emr ü

tenbih buyrulmuş ve bununla dahi iktifa edilemeyerek (yetinilmeyerek) kitap gazete resim ve

sair evrak-ı matbua-i musavvire (çizili şeyler) el-hasıl ne gelirse evvelce alınub li-ecli’l-muayene

maarif nezaretine götürülmekde bulunmuştur. Hâlâ gayr-i matbu’ şeyler dinamit raddelerinde

mühlik (öldürücü) ve hatarnâk (korkunç) add olunub memâlik-i Osmaniyenin Yıldız nokta-i

nazarınca merdud (reddolunmuş) olacak suretde tarifat-ı mevkiye ve tarihiyesini mutazammın

olan evrak dahi men’ ve tevkif edilmektedir. Bu mühim kitap ve kâğıtlar ve saire her ay

nihayetinde ihrak olunur (yakılır) ve bu suretle bila sebeb muayyen (sebepsiz olarak kesinlikle)

ihrak olunmada (yakılmakta) bulunan evrak-ı matbu’anın mikdarı yevmen fe-yevmen (günden

güne) artub çoğalıyor. Eğer rüsumat me’murları bu hususda tekâsül (gevşeklik) gösterirler ise

casuslar marifetiyle Yıldıza şikâyet olunduklarından artık artık bu vazifede kusur edenlerin vay

haline maarif-i umumiye yahud maarif-i umumiye nezâretinde dahi bu korku mevcud olub

kitab-ı Osmaniyenin tab’ ve neşrine de güç hal ile müsaade olunmakda ve bu suretle her bir

me’mur sükûn ve itaat halinde bulunan tebasına Yıldız Köşkündeki altun kafesten ilka-yı havf-

ı (korku salmakla) istibdad (keyfi idare, baskı) eden padişahımıza olan hulus u sadakatini

(safiyane bağlılığını) izhar (açığa vurmak) içün elinden geldiği mertebede müstebid (despod)

ve cebbar (gaddar) görünmeğe mecbur olmaktadır. Bu dür istibdad (keyfi idare, baskı) ne

zamana kadar sürecektir. Her kesin hatta Bâb-ı Âlî me’murlarının bile dair-i efvahı (ağızlarında)

olduğuna mebni Berlin Muahedesini imza eden devletlerin câlib-i dikkatlerine seza (münasib)

olarak çünki böyle vasi ve mahsüldar bırakılmak muti’ (itaatkâr) ve sakin bulunan ahalisiyle

beraber asrımız medeniyetine yakışmayacak vadilerde idare idare olunmasından dolayı bir

dereceye kadar anlar dahi mesuldür.

İstanbul fi 19 Cemadiye’l-evvel Sene 1308 ve fi 10 Kanun-i-sâni Sene 1890 (11 Ocak 1890)

1891 tarihli incelediğimiz belge son derece önemlidir. İtalya’nın Bari kentinden Narini

isimli bir muhbir tarafından bir haber (ihbar) ulaştırılmıştır. Bu haberde bazı mahfillerce

sultanın hal’ edilmesinin kararlaştırıldığı, bunun için sarayın içinde gizli komite

oluşturulduğu belirtilmiştir. Yıldız Sarayı’nda konuşlanmış komitenin varlığının belirtilmiş

olması dikkat çekicidir. Bu bilgiyi tarihi itibarıyla daha sonra inceleyeceğimiz bir belgeyle

birlikte okumak değerlendirmek gerekmektedir.

O belgede de dış unsurlar sultanın mabeyncilerinin kendisine yakın kişiler olmasını

eleştirmektedir. Bir ülkenin iç işlerine karışmanın ne boyutlara varmış olduğu gösteren ilginç

belgelerdir. Bu belgedeki yazılanları okuyunca sultanı hal edenlerin bu işi tamamen kendi öz

iradeleriyle yapmış olduklarını düşünmek mantıklı bir değerlendirme olmayacaktır. Belki de

onlar öyle zannediyorlar, olayların bu yönde gelişiminin nedenlerini sorgulamakdan uzak

kalıyorlardı. Manipülasyon böyle bir şey olsa gerek…

Arşiv Fon Kodu: Y..PRK.TKM. Dosya No: 23, Gömlek No: 8, Tarihi: 15 (Ra) Rebiü’l-evvel

1309 (19 Ekim 1891), Konusu: Saray-ı Hümayun'daki komitenin Padişah'ı hal edecekleri

ihbarını havi Narini tarafından gönderilen mektubun takdimi.

Hû

Bari’de (İtalya’da bir kent) Narini’den varid olan fi 12 Teşrin-i-evvel (12)91 tarihli mektubun

tercemesidir.

Hem sizin menfaatleriniz hem de zat-ı fazret-i şerh-i yârinin yarayacak malumat-ı

muvazzaha (ayrıntılı bilgi) vermek içün son defa olarak bu mektubu yazıyorum. Atina’dan

oğluma gönderilen bir mektupda birkaç gün akdem bir sefaret tercümanıyla birlikde

ziyaretinize gelen bir zatı kabul eylediğiniz ve zatın saray-ı hümâyûndaki komitenin

adamlarından olduğu iş’ar edildiğinden bu mektubu irsale lüzum gördüm. Siz bu adamın kim

olduğunu bilmediğinizden hulus-ı niyetle kabul eylediğiniz derkârdır. Bu adam Tarabya’da

hususi sayfiyede sakin olub oradan yazmıştır. Verdiğim bu malumat üzerine ne yapmak lazım

geleceğini ve komitenin ne kadar cesur ve müteşebbis olduğunu teemmül edebilirsiniz

(değerlendirebilirsiniz). Bu mülabese ile tekrar ederim ki saray-ı hümâyûn komitesi kemal-i

ikdam ile çalışmaktadır. Ve kariben semerat-ı fiiliyesi görülecektir. Eğer asılsız olsa idi bu

maddede bu kadar ısrar edebilir miydim.

Şimdiki halde komite adığı emirlere mebni ve yeni tertibat-ı siyasiye sebebiyle

muvakkaten icra-yı maksadı te’hir eylemiştir. Bazı devletlerin Der-saadet’deki sefirleri

vasıtasıyla meslek-i siyasiyeleri zat-ı hazret-i padişâhi lehinde gibi gösterilmektedir.

Fakat bu gösterişler riyakârlıkdan ibaret olub verilen karar baki ve icrası ancak zamana

mütevakkıf bir keyfiyettir. Taht-ı hümâyûnları münhedim oluncaya (yıkılıncaya) kadar bu

sefirler zat-ı hazret-i şehr-i yâri’ye dostluk göstereceklerdir. Son gicede ise saray-ı a’zam

me’murlarından biri zat-ı hazret-i şehr-i yâriye hal’ olunduklarını (tahttan indirildiğini) ihbar

(haber) edecek ve amucaları sultan cennet-mekânın akıbetine temsil-i ahval olunacaktır.

Alakadar olan devletlerle komite erkânı zat-ı hazret-i padişâhi yerine sultan-ı mahlu’

(hal edilmiş sultan) Mahmud’u geçirmeyüb veliahd-ı saltanat Mehmed’i geçirmeğe karar

vermişlerdir. İşte zat-ı hazret-i padişâhiye dostluk iddiasında olan devletlerin kararları bu

vechiledir. Daha söyleyecek şeylerim var ise de tanımadığım rical-i Osmaniyeyi itham eylemek

istemediğimden sükûtu münasip görüyorum. Belki zat-ı hazret-i şehr-i yâri’de sözüme i’timad

buyurmazlar.

Her halde tekrar ederim ki zat-ı hazret-i padişâhinin halleri (tahttan indirilmeleri)

mukarrerdir (kararlaştırılmıştır) ve behemahal (ne olursa olsun) icra edilecektir. Şimdiye kadar

adem-i icrasına sebebde alakadar olanların hal’i müteakib icra edecekleri şeylere ve

hükümdar-ı cedidin şahsına henüz karar vermemeleri maddeleri olabilir. Doğru söylediğime

Cenâb-ı Hak şahiddir. Heman Allah zat-ı hazret-i şehr-i yâri’ye tevfik ve ilham ihsanıyla hüsn-i

hatime nasib eyleye daima emr şehr-i yâri’ye ve emrinize muntazırım. Ol-babda.

Mütercim Hakkı Kulları

1892 tarihli iki farklı belgede Yıldız Sarayı’nda Sultan II. Abdülhamid’e suikast

düşüncesinde olan silahlı şahısların yakalandığı belirtilmektedir. Bu iddialar dış basında yer

almıştır.

Arşiv Fon Kodu: Y..A...HUS. Dosya No: 257, Gömlek No: 124, Tarihi: 25 (Ş) Şaban 1309

(25 Mart 1892), Konusu: Paris'te münteşir National gazetesinde, Yıldız Sarayı'na gizlice

girmeye muvaffak olan ve saray memurları tarafından yakalanan iki şüpheli hakkında derc

olunan makale tercümesinin takdimi.

Bâb-ı Âlî Nezaret-i Umur-ı Hariciye Matbuat-i Ecnebiye Kalemi Müdiriyeti

Paris’de tab’ ve neşr olunan Nasyonal Gazetesi efrenci 16 Mart Sene (12)92 (24 Mart

1876) tarihli nüshasında Der-saadet’den ahz etdiğini bi’l-beyan zirde tercemesi muharrer

telgrafnameyi neşr eylemiştir.

Yıldız Sarayı şevket ihtivasını muhafazaya me’mur olan zat daimi şüphe-i eşhasdan

bulundukları halde bu kere hafiyyen saray-ı mezkûre duhule cür’et eden iki nefer şahsı tevkif

etmişdir. Merkûmanın üzerlerinde Rovelver ve Hançer gibi esliha bulunmasına nazaran saray-

ı hümâyûna duhulleri bir niyet-i fesede-i cinâyet-kârâneye mebni idiğü zann olunmaktadır.

Kalemin Mütelaası

Bâlâda muharrer olub eracif (uydurma sözler) kabilinden görünen ve her halde tekzibi

lazımeden bulunan havadisin muamele-i tekzibiyesi der-dest-i icra idiğü ma’ruzdur, ferman.

Fi 9 Mart Sene (1)308 (21 Mart 1892)

Yine bir gazete iddiasında Yıldız Sarayı’ndaki bekçilerin izinsiz olarak saray

müştemilatına girmiş iki kişinin yakalandığı iddia edilmiştir. Böyle bir olay yaşanmadığı

şeklinde tekzib yayınlanmıştır. Ancak yukarıda incelediğimiz ve sarayın durumunu gösteren

belgede behsedildiği şekliyle padişahın eninde sonunda hal’ edileceği iddiası ve sarayda

olduğu belirtilen komitenin varlığı bu olayın da yaşanmış olabileceğini düşündürmektedir.

Arşiv Fon Kodu: Y..PRK.EŞA. Dosya No: 15, Gömlek No: 55, Tarihi: 25 (Ş) Şaban 1309 (25

Mart 1892), Konusu: Yıldız Sarayı'nda su-i kasd fikrinde olan iki şahsın tutuklandığı haberinin

aslı olmadığına dair tekzib-namenin neşr edildiği.

Hû

“Pasternod” Gazetesinin 23 Mart Sene 1892 tarihli ve 68 numerolu akşam nüshasında

münderic tekzibnamenin tercemesidir.

Yıldız Kasr-ı Hümâyûnu bekçilerinin iki şahsı tevkif ettiğine birinin üzerinde “Rovelver”

diğerinde bir bıçak bulunub bunların su-i kasd fikrinde olduklarına dair gazetelerin geçende

neşr ettikleri havadisin aslı ve esası olmadığını Ajans dö Konstantinipol mevsukan (sağlam

delile dayalı olarak) aldığı malumat üzerine tekzib eylemiştir.

1893 tarihli belge, İngiltere’nin Osmanlı devletine karşı olan tutumunu gösterdiği gibi

Anadolu’da yapılacak şimendüfer hattının bir kısmının Alman şirketine verilmesinden

rahatsızlık duymalarını yansıtmıştır. Üstelik bir kısım hat imtiyazının İngiliz şirketinde olduğu

da anlaşılmaktadır.

Arşiv Fon Kodu: Y..PRK.EŞA. Dosya No: 16, Gömlek No: 82, Tarihi: 06 (B) Receb 1310

(24 Ocak 1893), Konusu: İngiltere'nin Mısır'daki kuvvetini artırmayı planladığı. Konya

şimendifer hattı imtiyazının Almanlara ihalesini İngilizlerin hoş karşılamadığı.

Hû

Mısır’da hal-i asayiş meskün bir derecede olduğu beyanıyla Londra gazetelerinin

oradaki İngiliz kuvve-i askeriyesini tezyide lüzum gösterdikleri dünki ariza-i mülükânemle arz

olunmuş idi. Fi’l vaki hey’et-i vükela Bu kere yine ictima’ ile hin-i iktizada muhafaza-i asayişe

kifayet etmek içün kuvve-i mezkûre-i askeriyenin birazcık daha teksirine (artırılmasını) karar

verilmiştir. Lord Cromer’in (Kromer’in) Mısır’dan vuku’bulan ihtarı üzerine verilen bu kararı

gazeteler bi’t-tabi takdir ü senâ ederek bunun şu günlerde nazarlarından düşmüş olan Hidiv

Abbas Paşa’ya bir ders-i kâfi olacağını dermeyan eylemektedirler. Bu tedbire zamime olarak

ileride icab ederse İskenderiye pişgâhında bir küçük nümayiş-i bahri (deniz gösterisi) icrası da

mutasavver (düşünülmüş) bulunduğu ima ve inba ediliyor. Hidivin Riyaz Paşa’yı riyaset-i umura

getirmesi Bâb-ı Âlî’ce müstelzim-i muktedir olmuş olduğuna ve İngiltere’nin bu meseledeki

hareketine karşı hükümet-i seniyyenin bir güna tebligatta bulunmamış idiğüne dair Der-

saadet’den bir telgrafname neşr olunmuş ise de bugünki Times’de münderiç olduğu üzere

Kahire’den Paris’e keşide kılınmış olduğu beyanıyla derc edilen bir telgrafda Hidiv Abbas

Paşa’nın İngiliz nüfuzuna mukavemet yolunda olan harekât-ı mahzuziyet-i seniyyeyi istilzam

eylediği kendisine ba-telgraf tebşir (müjde) ve altı res atdan müretteb hediye-i seniyye tesyir

buyrulmuş olduğu yazılub Standard’ın Der-saadet muhbiri Konya şimendüferi imtiyazının

tensib-i âlî ile bir Alman şirketine i’tası takarrür ettiğinden ve Aydın şimendüferi kumpanyası

olan İngiliz şirketine zehabınca (yanlış düşüncesiyle) gadr eylediğinden bahisle Mösyö

Kaybar’ın sözüne kapılubda memalik-i mahrusada şimendüfer inşası hevesine düşmüş İngiliz

sermayedarlarının bundan ibret almalarını tavsiye etmiş ve asr-ı celil-i hazret-i padişâhide

Yıldız Saray-ı Hümâyûnunun der u divanda “İngiliz mukareneti (yakınlaşması) kabul olunamaz”

sözü daima mastur (yazılmış) bulunacağı fikrini sarf eylemiştir. Heman Cenâb-ı Hak örm ü

şevket ve iclal hazret-i hilâfet-penâhilerini müzdad buyursun amin. Bi-hürmeti seyyidi’l

mürselin.

Londra fi 12 Kanun-i-sâni Sene 1308 ve fi 24 Kanun-i-sâni Sene 1893 (24 Ocak 1893)

Abd-i memlükleri Abdü’l-hak Hamid (Tarhan 1852-1937)

Altta bulunan belgeler Rusyalı Baron Nolda tarafından Londradan yollanmıştır.

Kendisinin Sultan II. Abdülhamid’e olan hayranlığı kelimelerine yansımıştır. Belgelerin

Osmanlıca olanlarının transkripsyonları çıkartılmış, Fransızca olanları ise mealen tercüme

ettirilmiştir. Belgelerin tamamı daha önce de kullanılmıştır.2 Sultan II. Abdülhamid’e suikast

düzenlenmek isteyenlerin olduğunu belirterek tedbir almasını istemiştir.

Arşiv Fon Kodu: Y.PRK.TŞF. Dosya No: 4, Gömlek No: 2, Tarihi: 11 (S) Safer 1312 (14 Ağustos 1894), Konusu: Ermeni ve Rumların yıkıcı faaliyetleri, gizli örgütleri ve Oniki ada'yı ilhak planları.

2 https://muratdursuntosun.wordpress.com/2016/03/06/ermeni-olaylarinin-gelisimi-ve-sebinkarahisarda-yasananlar/s-559

Yıldız Sarayı Hümayunu Teşrifat-ı Umumiye Dairesi

Londra’da bulunan Rusya’lı Baron Nolda tarafından kullarına varid olan mektubun tercümesi

Hâk-i pây-i hümâyun Hazret-i Padişâhiye li-ecli’t takdim taraf-ı aliyyelerine bir arize

göndermekle iktisab-ı fahr ve şeref duyarım. Işk-ı zat-ı şevket-simat cenab-ı şehriyarinin temin-

i selamet-i şahs-ı hümâyûnlarına müteallik olduğunu nazar-ı dikkate alarak keyfiyeti canib-i

devletlerine iş’ar ettiğim sırada evvela arize-i mezkurenin muhtevi olduğu maddenin begayet

(son derece) mahrem tutulmasını ve saniyen işbu arizanın mümkün olduğu kadar teehhür-i

vukûa getirmeksizin (geciktirmeksizin) atabe-i ulyâ-yı şahâneye takdim kılınmasını ve salisen

(ücüncü olarak) bunun arzı esnasında emniyet ve itimad-ı mülükâneyi haiz

(padişâhın güvendiği) bir adam (adem) tarafından tercüme edilmesi lüzumunun hâk-pay-i

şahâneye arz olunmasını zat-ı devletlerinden bilahare rica eder ve bu vesileden bi’l-istifade

hakkı alilerinde ki ihtiramat (hürmet ve saygı) ve tanzimat muhalif-kârânemden emin

olmalarını istirham eylerim.

Fi 10 Ağustos sene (18)94

Londra’da bulunan Rusya’lı Baron Nolda tarafından hâk-pay-i hümâyun cenab-ı

padişâhiye irsal ve takdim olunan arıza-i mahrumânenin (gizli dilekçe, arzuhal) tercümesidir.

Hidemad-ı seniyye-i mülükânelerinde bulunduğum ve zaten asilzâdegân bulunmam

sebebiyle gammazlık mahiyetini haiz olacak her türlü hususatdan tenfir ettiğim cihetlerle bu

gün hâk-pay-i hümâyun-ı şahânelerine arzına mecbur olduğum maslahattan dolayı zat-ı

şevket-simat cenab-ı padişâhilerine maruzatda bulunmak benim içün kolay değil ise de

malum-ı meali melzum cenab-ı şehriyârileri olduğu vechile hidmed-i seniyye-i şahânelerine

duhul içün nice sene izhar ettiğim arzu ve bu babda mesruf olan mesai ve ikdamatım hiçbir

neticeye muhacir olmamış ve mücerred hak Hümayun mülükânelerinde olan ihramat ve

ta’zimatıma ve zat-ı şevket-simat ve hazret-i tacidârilerine bir hidmetde bulunmak arzu-yı

samîmîsine mebni son mektubumda dahi şikâyet etmiş olduğum vechile amelim muvaffak

olamamak bence pek ziyade mucib teessür olmuş olduğu halde hakk-ı ehakk-ı şahânelerinde

ibraz asarından hali kaldığım ta’zimat ve tekrimat-ı faikam bu sebeble halelpezir olmadığı gibi

taraf-ı eşref mülükânelerine bendeleri hakkında lütfen şâyan buyurulan eltaf ve inayeti dahi

hiçbir vakit hiçbir sebeble unudamayacağım.

Ermeniler hususuyla bunları idare eden merkez komiteleri eyyam-ı âhirede bi’n-nisbe

pek sakin görünüyorlar fakat merkûmunun bilhassa bu sırada eser-i faaliyet izhar etmekte

oldukları ve harekât-ı azimeye teşebbüsü tasmim ettikleri nazar-ı dikkate alınır ise bunların

zahiren görülen hal-i sükûnları aldatıcı bir şeydir. Şimdiden geçen Mart zarfında Ermeni işlerini

idare eden eşhas tarafından memalik-i şâhânede bulunan Ermenilerin zat-ı hümâyun

mülükâneleri taht-ı âl-i baht-ı saltanat-ı seniyye de daim oldukça hiçbir şey ümit

edemeyecekleri ve bu sebeple Ermenilerin lehinde masruf olacak mesai ve teşebbüsatın

Dersââdet’de icrası ve hepsinden mukaddem zat-ı şevket-simat hazret-i padişâhileri aleyhinde

ifası lazım geleceği mealinde bir karar verilmiştir.

Zaten nezd-i hümâyun-ı şâhânelerinde malûm olduğu vechile Ermenilerin eski

proğramları Anadolu’da ve Kürdistan’da mümkün olduğu kadar isyan çıkarmak ve o cihetle

de imkân müsaid olduğu mertebe sevk-i dimaya (kan dökücülük) sebebiyet vererek havali-i

merkûmede Bulgaristan meselesi mahiyetinde bir mesele mevcud olduğuna ve bi’l ahire

ortaya nâ-kâbil hesâp ve tahminen bir takım tertîbât çıkarması mümkünattan bulunan bu

meselenin şimdiden nazar-ı dikkate alınması lâzımeden idüğüne Avrupa hükümatını ikna’

etmek hususlarından ibaret idi. Anadolu’da müşkülat ikaına (vuku’) devamı tavsiye eden bu

askeri program terk edilmemiş ise de muharrikler (karıştırıcılar, provakatörler) Dersââdette

isyan çıkartarak bizzat nefsi nefis-i hümayunu mülükânelerini tehdit etmeği tasmim ile

programı ikinci derecede haiz-i ehemmiyet bir şey suretinde telakki etmiştir. Gerek Der-

saadet gerek Atina komitesi tarafından gayri mahdud iktidar ve selahiyeti haiz olarak geçen

Mart’ın otuzunda Anadolu’ya müteveccihen buradan hareket eden bir Ermeni ile bir İngiliz

Anadolu’da yalnız imkânın son derecesinde arbede (gavga, gürültü) ve şuriş (kargaşa, fitne)

ikaı (vukua gelmesi) değil Der-saadet’e her şeyi gözüne almış birçok eşhası dahi celbi

vazifeyle mükellef idiler. Eşhas-ı merkûme ile ruesanın içtimai zamanı olmak üzere kanun-i

evvelin birinci günü yakin olunmuş olduğu içün anladığıma göre hareket fevkâlade icrasına

yalnız o tarihden sonra tesbit olunacakdır. işte ıtla-yı hümâyun mülükânelerine isal etmek

istediğim tehlike bundan ibaret olub bu derece müdhiş bir tesbite karşı şahs-ı mukaddes

hümâyun-ı şahanelerinin te’min-i selâmeti içün tedabir-i ciddiye ittihazını bilhassa rica ederim.

Zat-ı hümâyûn mülükânelerince muceb-i havf olacak olan şu teşebbüsü haber

vermezden evvel malumat-ı mukemmele istihsaline sa-i ve gayret ettiğim cihetle şahs-ı âli-i

şahânelerini tehdid eden tehlike hakkında evvelki şüphe tam teyid olduğundan bu babda

ittihaz-ı tedabire müsaraat edilmesini yine suret-i mahsusada istirham eylerim.

Dersaadet’den müfarakat (ayrılmak) ettiğim günden beri hal ve mevkiim ve bütün

tertibatım kâmilen tebeddül (başkalaşmış, değişmiş) etmiştir. Birkaç haftaya kadar Londra’yı

dahi terk ile Afrika dâhilinde büyük bir seyahat icrası içün istihzaratta (zorluk, güçlük)

bulunurum. Üç sene imtidad (uzamak) edeceği ind-el hesab anlaşılan şu seyahatten belki de

avdet edemez isem de gitmezden evvel zat-ı şevket-simat hazret-i padişâhilerini tehlikeye ika’

edebilecek olan bir teşebbüsten hak-paye-i hümâyun-u mülükânelerine arz-ı mâlûmat ederek

elimden geleni yapmış olduğuma cenab-ı hak şahiddir.

Buradaki sefaret-i seniyyenin istihbaratı mükemmel olmuş olsa idi Londra’dan Mart’ın

otuzunda hareket eden mâruzzikr tehlikeli eşhasın azimetinden haberdar olur ve bu halde

bunların ahvali ve harekâti vakt u zamanıyla taht-ı teşebbüs ve takibde bulundurulsaydı şimdi

dahi suret-i mahiranede icra edilmek şartıyla bu yolda tecessüsat ve takibat icrasıyla serrişte

(ipucu, delil) elde edilerek netayici (neticesi) pek vahim olabilecek olan şu teşebbüsat vukuu

men’ edilebilir idi.

Hükümet-i seniyyelerinin umur-ı siyasiye ve zabıtasına müdahaleye selahiyetdâr vekil

isem de bu babda nazargâh-ı hümayun mülükânelerine mütalaata aptalca arz-ı cesaret

ediyorum. Şayed bu su-i kasdin zahire ihracı zat-ı hümayun şahânelerince arzu buyurulduğu

takdirde bu babda icra olunacak teşebbüsatın Londra sefareti seniyyesi vasıtasıyla yapılması

lâzımedendir. Çünki sefaret-i müşarünileyha her suretle vukua gelen yanlışlıkları esas alarak

bura memuriyetine veya istihdamı icab eden eşhas-ı saireye karşı emniyet ve i’timaddan ve

düşmüşdür. Bu vechile zat-ı şevket-simat cenab- tacidârilerinin bu işin zahire ihracını bizzat

deruhde buyurmaları hatta buraya emniyet ve i’timad-ı mülükânelerini haiz ve gayrette mahir

bir zatı tayin igram eylemeleri daha haberli olur. Bu halde dahi Londra’da Garbisi Guret?

tarafında 9 numarada mûkim Mösyö Fuk’u tavsiye ederim. Mukaddema İngiltere zabıta-i

hafiyesinde hidmed etmiş olan bu adam şimdi her kesin ahvali hakkında malûmât istihsâline

mahsus bir idare teşkil etmiş ve bu iş içün mahsus polis memurları yakin etmiştir. Kendisini

hayli zamandan beri tanıdığım içün şimdi arz ettiğim malûmâtın hakikat-i mukarenetini

anlamak üzere mumaileyhin vesatatına (vasıta, araya girme) müracaat ettim maharet-i

kâmileyi haiz ve her dürlü hud’a (hile oyun) istihsâline muktedir olan Mösyö Fuk dahi benim

gibi eşhas-ı mezkûreyi tanımakta olduğu cihetle fikrimce merkûmun zahire ihracı ve

Anadolu’da vukuu bulacak hal ve hareketlerin keşf ve tahkiki ve bu sebeble Dersaadet’de tertib

edebilen şeylerin tesbiti hususlarında mumaileyh istihdam olunur ise pek iyi olur. Gerçi

bendeniz pek korkak ve hayatını sakınır bir adam değil isem de şahsi hümâyun-u

mülükânelerini tehdid eden su-i kasd hakkında zat-ı şevket-simat hazret-i pâdişâhilerine arz-ı

malümat eden bendeniz olduğumun pek ziyade hafi tutulmasını suret-i mahsusada rica

ederim. Çünkü eksi halde tertibatlarının tarafımdan ihlal edildiğini anlayacak olan eşhasın

adavet ve intikamından kurtulamam. Gerçi birkaç haftaya kadar Londra’dan hareket

edeceğim. Fakat o vakte kadar bana ne yegâne melce’ (sığınılacak yer) ve istinadgâhım taraf-ı

eşref cenâb-ı pâdişâhilerinden ahbarımın hafî (gizli) tutulması suretiyle şayan buyurulacak

latif-i âlidir ki bunu da temin-i selâmet nefsi nefis-i hümâyun-u şâhâneleri uğurunda sebk eden

hidmetime mükâfata makamında istirham ederim.

Fi 10 Ağustos sene (18)94 (belgenin orijinalindeki tarih)

Londra, Longs Hotel, New-bond sokak 10 Agustos 1899 Ekselans!

Sayın imparatora verilmek üzere mektubumu size iletiyorum. Kanaatimce İmparator Hazretlerinin güvenliğini ilgilendiren bilgiler oluştuğu için, sizlerden bazı taleplerde bulunacağım: -İmparator hazretlerine ulaştırrmak için sizlere ulaştırdığım bu mektubun özellikle gizli kalmasını, -Mümkün olduğu kadar ivedilikle bu mektubu İmparator hazretlerine ulastırmanızı -Göndermiş olduğum bu mektubun içeriğinin imparator hazretlerinin şahsi güvenliğiyle ilgili olup bu mektubun çevirisinin sadece İmparator hazretlerinin kesinlikle güvendiği kişiler tarafindan yapılmasını talep ettiğimi o'na bildirmenizi, bu vesileyle her zamanki gibi sadakatimden ve dostluğumdan emin olmanızı sizlere arz ederim.

Sayın İmparator! Sayın İmparatorun hizmetlerinde bulunmadığım için ve bir beyefendi olarak hertürlü

ihbarlardan iğrendiğim için bugün acele ile imparator hazretlerine yazmakta olduğum meselenin yazılması benim için hiç de kolay olmadı. Ancak imparator hazretlerinin güvende

olmasını istediğim için İmparator hazretlerinin güvenliğini ve iyiliğini sağlamak için öğrenmiş bulunduğum bilgileri sizlerle paylaşmaktan baska çarem kalmadı. Her şeyden önce yanlış algılamalar olmaması için İmparator hazretlerine şu anda bu mektubu yazarak ona yaklaşmak ve ondan bir af ve ödül almak amacından uzak bulunmakta olduğuma inancının tam olmasını istemekteyim.

İmparator hazretlerinin kendisinin hizmetine girmek istediğimi hatırlamasını dilemekte birlikte geçen sene bu amaçla yapmış olduğum tüm girişimlerimin basarısız olduğunu hatırlatmaktayım. İmparator hazretlerine olan büyük hayranlıklarımın devam ettiğini ve bu yüzden onun gibi büyük, derin ve kurnaz bir politikacının hizmetinde bulunmayı (faydalı olmayı) özellikle istiyorum. Geçen seneki beklentilerimin basarızlıkla sonuçlanması beni kalpten hüzünlendirdi. Bu başarısızlık ki İmparator hazretlerine son yazdığım mektupta acı bir sekilde ifade ettim, benim için çok doğal ve birçok insan içinde İmparator hazretlerinin hizmetine girememenin ve güvenini alamamanın ne kadar önemli bir kayıp olduğunu biliyorum.

Sultan II. Abdülhamid’e suikast düzenlenmek istendiğine yönelik bir ihbar da 1896

tarihlidir. Faaliyetlerin kaynağı Bulgaristan’dır.

Arşiv Fon Kodu: Y..PRK.BŞK. Dosya No: 45, Gömlek No: 40, Tarihi: 10 (N) ramazan 1313

(24 Şubat 1896), Konusu: Sultan II. Abdülhamid'e Ermenilerce suikast düzenleneceğinin ihbar

olunduğu.

Hû

Baş Kitabete Bulgaristan Komiserliğine Şifre

Şimdi Mösyö İstovilof nezd-i çakerâneme gelerek Der-saadet’deki Ermeni komiteleri

efradına gönderilen ta’limatda Ramazan’ın onbeşinci günü veli-ni’met bi-minnetimiz

efendimiz hazretlerinin hırka-i saadeti li-ecli’z-ziyare azimet-i hümâyûn hilâfet-penâhileri

esnasında maza-Allahû Te’âlâ zât-ı akdes veli-ni’met-i uzmâya su-i-kasd itmelerinin tavsiye

olunduğunu ifade ve bu havadisin menba-i mevsukdan (sağlam Kaynakdan) kendisüne

bildirildiğini ve bunu kullarınızdan başka kimseye söylemediğini ve söylemeyeceğini te’min

etmiş olduğu marûzdur. Ferman.

Fi 24 Şubat Sene (12)96 (8 Mart 1881) Niyazi

27 Ocak 1897 tarihli belgede Yıldız Sarayı civarında bulunan Ermeni mahallesinden

saraya doğru tünel kazıldığının ve Bulgaristan’da bulunan firari Ermenilerden bazıların kaçak yollarla Der-saadet’e (İstanbul’a) gelerek olay çıkarmak istedikleri belirtilmektedir. Tünelin açılmak istenmesindeki gaye Sultan Abdülhamid’e suikast düzenlemektir. Bu nedenle Yıldız Sarayının yakın çevresindeki bazı yerler padişahın özel hazinesinden ödenen paralarla satın alınarak saray müştemilatına ilave edilmiştir.3

Arşiv Fon kodu: HR.SFR.04. Dosya No: 755, Gömlek No: 54, Tarihi: 27. 01.1897, Konusu:

Müteferrik: Yıldız Sarayı civarında bulunan Ermeni mahallesinden Saray'a doğru bir tünel açılmakta olduğu ve Bulgaristan'a firar etmiş Ermenilerden bazılarının İstanbul'a gitmeye çalıştıklarının duyulduğu.

Ruscuk Tüccar Vekili Halid Beğ / Hariciye Nezaret-i Celilesine

Fi 15 Kanun-i Sâni Sene (1)312 (27 Ocak 1897)

Numero 417

Şumnu kasabası ahalisinden olub Der-saadet’e hicret eden Bıçkıcı Salih Ağa bin Ahmed

ile Ruscuklu Salim Ağa ve muma-ileyh Salih Ağa’nın refiki Kazak Petro dün gice saat ikide

vekâlethaneye müracaatla Yıldız Saray-ı Hümâyûnu civarında vaki Ermeni mahallesinden

saray-ı saadet-ihtiva-yı cenâb-ı cihândariye doğru taht-el-arz (toprak altından) bir yol (tünel)

açılmakda olduğunu ve bu yolun hitamı kuvve-i karyeye açıldığı Mart evailinde.............üzere

Bulgaristan’a firar etmiş olan Ermenilerden bir kısmının Der-saadet’e ferce-yab duhul

olacaklarını (fırsat bulup gireceklerini) Petro’nun hanesinde müstean cebren (yardım isteyerek

3 https://muratdursuntosun.wordpress.com/2016/03/22/yildiz-sarayina-goturulen-kagithane-ayazma-suyu/

zorla) ikâmet eden anarşist Ermenilerden birisinin zevcesi merkûm Petro’nun zevcesine

söylediğini beyan ve ifade etmiş olmalarıyla maa el-müsaraat arz olunur ol-babda.

Yabancı basın kesintisiz olarak olur olmaz konularda asılsız haberler yaparak Osmanlı

devletini her alanda sıkıştırmaya çalışmıştır. Bu tür haberler her ne kadar takip edilerek

tekzib edilmeye (yalanlamaya) çalışılsa da bunda çok başarılı olunamamıştır. Onlar yine

bildiklerini yapmaya devam etmişlerdir.

Arşiv Fon Kodu: HR.SYS. Dosya No: 195, Tarihi: 21 Şubat 1900, Konusu: Extra Illustre'nin

Yıldız Sarayı'nda cereyan eden ahval başlıklı münasebetsiz yazısı.

Bâb-ı Âlî Terceme Odası

Fi 17 Kanun-i-sâni Sene 1315 (29 Ocak 1900)

Nezârete 29 Kanun-i-sâni Sene (1)900 Viyana sefaret-i seniyyesinden telgraf

Zaten idhali men’ edilmiş olan Extra Illustre Gazetesi Yıldız Saray-ı Hümâyûnu'nda

cereyan eden ahval ser-namesi altında Der-saadet’den mevrud münasebetsiz bir mektubi bu

ahşamki nüshasına derc etmiştir.

Basın yoluyla Sultan II. Abdülhamid’in ve Osmanlı’nın kötülenmesine ilişkin örnek

teşkil edecek bir gazete de Hindistan’ın Madras kentinde basılıp üstelik ücretsiz

dağıtılmaktaymış. Osmanlı ve sultan aleyhinde yalan yanlış haberler yapan bu gazeteyle

şehbenderlik vasıtasıyla mücadele edilmek istenilmiş ise de ticari bir yanı olmadığı belirli bir

amaç için finanse edildiği için çok da başarılı olunamamıştır. Hindistan’ın o tarihlerde İngiliz

sömürgesi olduğu ve çok sayıda müslümanın yaşadığı düşünüldüğünde bu yapılanların

amacı daha iyi anlaşılacaktır. İngiltere’nin en büyük müslüman topluluk benin

hükümranlığım altında yaşamaktadır, dolayısıyla hilafetin de burada olmalıdır tezini de

hatırlamak gerekmektedir.4 Hiç şüphesiz buradaki amacı Osmanlının gücünü ve

müslümanlar üzerindeki etkisini azaltmak olduğu gibi bir anlamda kendi etki alanı içerisine

almaktı.

Arşiv Fon Kodu: Y..PRK.EŞA. Dosya No: 35, Gömlek No: 35, Tarihi: 18 (Z) Zilhicce 1317

(19 Nisan 1900), Konusu: Bazı İngiliz gazetelerinde Osmanlı Devleti aleyhinde çıkan haberlerin

meni için tedbir alınması.

Bâb-ı Âlî Nezâret-i Daire-i Umur-ı Hariciye Terceme Odası

Hariciye Nezâretine 19 Nisan Sene (1)900 tarihiyle Madras şehbenderliğinden varid olan 337

numerolu tahriratın tercemesidir.

“El-Halife” Gazetesine dair 26 Mart Sene (1)900 tarihli ve yedi yüz elli numerolu

tahrirat-ı aliyye-i nezâret-penâhileri reside-i dest-i tazim oldu. Makâlât-ı melânet-kârânenin

burada çıkan diğer gazeteler tarafından nakl ve derc olunması men’ içün mesai-i mümküne

sarf olunacak ise de marru’z-zikr “El-Halife” Gazetesinin meccanen (ücretsiz) tevzi edilmekde

(dağıtılmakda) olmasına nazaran bunun men’-i intişarı (dağıtımının önlenmesi) gayri

4http://www.isam.org.tr/documents%5C_dosyalar%5C_pdfler%5Cislam_arastirmalari_dergisi%5Csayi02%5C049_071.pdf

mümkündür. Bu gazete taraf-ı acizanemden taleb olunmadığı halde bendenize meccanen

(ücretsiz) gönderilmektedir. Makalat-ı bedbinane-i mezkûreyi ale’l-umum hükümsüz

bırakmak içün tedabir-i lazıme ittihaz etmiş isem de bu babda bendenizce ma-bihi-l-istinad

(delil sebebi) olacak malumat mefkud (gayr-ı mevcud) olduğundan “El-Halife” Gazetesinde

münderiç makale-i sahifeye karşu red ve tekzibi havi Der-saadet’de çıkan Arabice, Farsice ve

Fransızca gazetelerin taraf-ı acizaneme irsal buyrulmasını rica ider ve Hindistan’da neşr olunub

hükümet-i seniyye aleyhinde bir takım makalat-ı melânet-kârâneyi havi bulunan bazı

gazeteleri berâ-yı malumat leffen takdim ile beraber Madras’da (Hindistan’da büyük bir şehir)

İngilizce intişar eden “Madras Times” Gazetesinde münderic bir bend hakkında nazar-ı dikkat-

i aliyye-i asâfânelerini celb eylerim. Mezkûr “Madras Times” Gazetesinin bazı mahallerini maî

(mavi) kalemle işaret eylediğim 13 Nisan Sene (1)900 tarihli nüshası dahi leffen takdim kılındı.

Havi olduğu bir bend müsadif-i nazar-ı dikkat-i acizanem olur olmaz muhteviyatını nereden ahz

ve iktibas eylediğini muharririnden istifsar etmekliğim (sormam) üzerine muma-ileyh bend-i

mezkûru Londra’da çıkan “Daily Telegraf” Gazetesinin 17 Mart Sene (1)900 tarihli nüshasının

beşinci sahifesinden iktibas eylediğini (alıntı yaptığını) cevaben bendenize beyan eyledi. Emr u

ferman men-lehül-emrindir.

Melfuf gazetede münderic fıkranın hulasaten (özet olarak) tercemesidir.

Der-saadet’den telgrafla ber-vech-i ati iş’ar olunuyor. Zat-ı şevket-simat hazret-i

padişahinin sevgili kerimeleri “Nadişda” sultan şaire “Nigâr” ile bu kere ferceyab-ı firar

olmuştur. Birden bire Yıldız Saray-ı şevket ihtivasından firar eden sultan-ı müşarün-ileyhanın

refakatında Osman Paşa’nın kerimelerinden biri var idi bunun ismi “Rıza”dır. Zat-ı şevket-

simat-ı hazret-i padişâhi vakıa-i mezkûreden bi-gayet (sonsuz derecede) müte’essif olmuştur

(kederlenmiştir).

Memâlik-i Ecnebiyede Muhaddarât-ı İslâmiye (Müslüman Kadınları)

Gerek erkek ve gerek kadın seniyyi hindiler? maskat-ı re’slerini (doğum yerlerini,

vatanlarını) terkden men eylediği halde böyle bir memnu’iyet (yasak) memâlik-i şâhânede

müslüman kadınları hakkında cari (geçerli) olduğu belki herkise (herkese) malum değildir.

Muhaddarât-ı İslamiyenin memâlik-i şâhâneden müfarakatlerine (ayrılmalarına) mani’ olan

usul-i şedide-i atikaya icabat-ı zamana tevfikan riayet olunub olunmayacağını el-yevm Der-

saadet’de cây-ı su’aldir. Süferâ-yı saltanat-ı seniyyeden müslüman olanlar memâlik-i ecnebiye

gittikleri zaman haremleri halkından birini bile beraber alub götüremiyorlar. Bundan birkaç ay

mukaddem (önce) saltanat-ı seniyyenin (İ)Stocholm sefiri ancak bir hile ile işbu kaideye

mugayir-i hareketde bulunulabilmiştir. Müşarün-ileyhin zevcesi Mısır Prenseslerinden

olduğundan Türk kadınlarından ziyade serbestiye haizdir. Muhaddarât-ı İslâmiyenin

(müslüman kadınların) Avrupa’ya gitmelerine müsaade edilmediği cihetle sefir-i müşarün-

ileyhin zevcesi doğrudan doğruya Der-saadet’den (İ)Stocholm’e gidemeyüb fakat akrabasını

ziyaret bahanesiyle İskenderiye’ye gitmek üzere yola çıkmış ve ba’dehu (İ)Stocholme doğru

seyahate devam etmiştir.

Aşağıdaki belge bir hariciye belgesinin tercümesi olup, muhteviyatı açısından hem

düşündürücü hem de üzüntü vericidir. Yabancı unsurların Osmanlı Devletine bakış açısını da

göstermesi açısından oldukça manidardır. Sultan II. Abdülhamid Han için görünürdeki sultan

ifadesi kullanılmış ve yakın ekibinin kendine yakın ve sadık olması kötü bir şeymiş gibi

eleştirilmiştir.

Üstelik sarayda irtica hakim oldu gibi bir değerlendirme yapılmıştır ki aynı zamanda

bir İslam Halifesi de olan Sultan Abdülhamid için yapılabilecek en lüzumsuz yorum olsa

gerektir. Bu işin bir yönü olmakla birlikte Osmanlıya ne kadar müdahil oldukları ve dış ve iç

kamuoyunu nasıl provoke ettikleri de görülmektedir.

Arşiv Fon Kodu: HR.SYS. Dosya No: 43, Gömlek No: 18, Tarihi: 08 Kasım 1908, Konusu:

Yıldız Sarayı'nda irticanın hakim olduğu yolunda Berliner Tageblatt'ın yayını.

Hû

Lasviç tarafından Berlin’de “Berl Bilat” Beyoğlu telgraf merkezinden 5 Teşrin-i-sâni

Sene (1)908 tarihinde yazılan telgrafname tercemesi ber-vech-i atidir.

İstihbar ettikleri nazaran el-haletü hazihi Yıldız’da efkâr-ı irticaiye hüküm-fermadır.

Görünürdeki Sultan yeni mabeyncilerini tamamıyla kendi menafii (menfaati) içün elde etmeğe

muvaffak oldu. Bir çok ma’hud (bilinen) evvelki hafiyeler evvelce de yazdığım vechile

me’muriyetlerine tekrar ta’yin edilmiştir.

Şu kadar ki bunlar hafiyeliğe müteallik olan ihbaratına artık “jurnal” denilmiyor

“mektub” deniliyor. Diğer bir telgrafnamesinde dahi “Sultanın karibü’l-vuku’ (yakın zamanda

gerçekleşecek) olan azli rivayeti ale’l-umum şayiadır” (herkes tarafından konuşulmaktadır)

denilmiştir.

Hû

Posta ve Telgraf Nezâreti

Lasviç tarafından Berlin’de “Berl Bilat” da Beyoğlu telgraf merkezinden 5 Teşrin-i-sâni

Sene (1)908 tarihinde yazılan telgrafname tercemesi ber-vech-i atidir.

İstihbar ettiğime nazaran el-haletü hazihi Yıldız’da efkâr-ı irticaiye hüküm-fermadır.

Görünürdeki Sultan yeni mabeyncilerini (saray görevlilerini) tamamıyla kendi menafii

(menfaati) içün elde etmeğe muvaffak oldu. Bir çok ma’hud (bilinen) evvelki hafiyeler evvelce

de yazdığım vechile me’muriyetlerine tekrar ta’yin edilmiştir.

Şu kadar ki bunlar hafiyeliğe müteallik olan ihbaratına artık “jurnal” denilmiyor

“mektub” deniliyor. Diğer bir telgrafnamesinde dahi “Sultanın karibü’l-vuku’ (yakın zamanda

gerçekleşecek) olan azli rivayeti ale’l-umum şayiadır” denilmiştir (herkes tarafından

konuşulmaktadır).

Sultan II. Abdülhamid’in 27 Nisan 1909’da hal’ edildiği hatırlandığında 14 Nisan’da

Yıldız Sarayı’nın haberleşmesinin aksatılması için telgraf tellerinin kesilmiş olması nasıl bir

komplo ile karşı karşıya olunduğunu da göstermektedir.

Arşiv Fon Kodu: BEO, Dosya No: 3535, Gömlek No: 265078, Tarihi: 23 (Ra) Rebiü’l-evvel

1327 (14 Nisan 1909), Konusu: Yıldız Sarayı Telgrafhanesi merkezine merbut tellerin atılan

kurşunların tesiriyle kesildiği ve muhaberatın tamamen durduğu anlaşıldığından gereken

tamiratın yapılması. (Telgraf ve Posta)

Hû

Telgraf ve Posta Nezâreti Vekâletine telgraf

Fi 1 Nisan Sene (1)325 (14 Nisan 1909)

Yıldız Saray-ı Hümâyûnu telgrafhanesi merkezine merbut (bağlı) bi’l-cümle tellerin

atılan kurşunların te’siriyle münkatı’ olarak (kesilerek) muhaberat külliyen (haberleşmenin

tamamen) düçar-ı tatil olduğu (ortadan kalktığı) anlaşıldığından ta’mirat ve ıslahat-ı lazımenin

(gerekli tamiratın) serian icrası.

31 Mart vak’asını yukarıda belgesini incelediğimiz Yıldız Sarayı’nın telgraf hatlarının

Sultan II.Abdülhamid’in hal’ edilmesi (tahttan indirilmesi) olayından bir süre önce kesilmesi

hadisesiyle birlikte değerlendirdiğimizde daha iyi anlaşılabilmektedir. Keza altta belgede

Yıldız Sarayı’ndan kaçırıldığı belirtilen bir kısım evrakın varlığı sarayın ne gibi bir yağmaya

maruz kalmış olabileceğini de göstermektedir.

Arşiv Fon Kodu: DH.EUM.THR. Dosya No: 11, Gömlek No: 22, Tarihi: 26 (L) Şevval 1327

(10 Kasım 1909), Konusu: Otuz Bir Mart Vakası'nda Yıldız'dan jandarmalar tarafından alınıp

Sirkeci'de bir otelciye verilen evrakın alındığına dair istihbarat raporu.

Hû

Aded

I Zenci Server Ağa namına nüfus tezkiresi

I Zenci Server Ağa namına Yunan Bankasının dört kıt’a Mısır tahvilatı tesellüm (kayıt-

teslim) senedi

IV İbrahim Hakkı namına Kredi Liyon Bankasının on bir kıt’a Mısır tahvilatı tesellüm (kayıt-

teslim) senedi

Otuz bir (Mart) vak’a-i gailesinde Yıldız’a girildiği esnada jandarma zabitanından veya

efradından birinin yedine (eline) geçirüb Sirkeci otelcilerinden birine teslim edilmiş olan ve

teferruatı bâlâda muharrer bulunan evrakın mazbata mukabilinde otelciden ahz edildiği

(alındığı) istihbar me’muru Mustafa Beğ’in raporundan anlaşılmış ve mezkûr evrak leffen

takdim kılınmıştır.

Fi 6 Teşrin-i-evvel Sene (1)325 (19 Ekim 1909)