yisasinikamavaya - world english bible · 18 maná damú saimonin nan ma pitan ne siyain banta vá...

490

Upload: others

Post on 23-Jul-2020

4 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

  • iiYISASINI KAMA VAYA

    The New Testament in the Agarabi language of Papua New GuineaNupela Testamen long tokples Agarabi long Niugini

    Copyright © 2010 The Bible Society of Papua New GuineaLanguage: AgarabiTranslation by: Wycliffe Bible TranslatorsThis translation is made available to you under the terms of the Creative Commons Attribution-Noncommercial-No Derivatives license 4.0.You may share and redistribute this Bible translation or extracts from it in any format, provided that:

    You include the above copyright and source information.You do not sell this work for a profit.You do not change any of the words or punctuation of the Scriptures.

    Pictures included with Scriptures and other documents on this site are licensed just for use with thoseScriptures and documents. For other uses, please contact the respective copyright owners.2013-01-07PDF generated using Haiola and XeLaTeX on 27 Jul 2020 from source files dated 12 Jun 2020105c264e-e2fa-503a-9726-8b662c09b700

    http://www.ethnologue.org/language/agdhttp://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0/http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0/

  • Contents

    Matiu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1Maki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64Ruku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101Yoni . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 166Aposeri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 211Romu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2691 Korini . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2972 Korini . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 323Karesia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 340Efesasi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 350Firipaí . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 359Korosi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3661 Tesaronika . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3732 Tesaronika . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3791 Timoti . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3822 Timoti . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 390Taitasi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 396Firimoni . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 400Iburu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 402Yemisi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4231 Pita . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4302 Pita . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4381 Yoni . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4432 Yoni . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4513 Yoni . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 453Yuti . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 455Revaresen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 458

    iii

  • Matiu 1:1 1 Matiu 1:14

    MATIUNI KAMA VAYA(Matiu)

    Matiuni Kama Vaya MaUvanteí Pákenai AfovaVaya Ino

    Ma vompon ma uvantein banta ino.Yisas Karaisini Kama Vaya ma

    varen orin banta (aposeri) Matiuanon uvanten mino. Beni ena ví Reviino.

    Uvarein orana ino.AD eiti (80) ráké eiti-faipi (85) fin

    mi ma vompon uvanten minon tenkokhon afova vanta kayo ano inikhenmifo inká ena kéká ano AD sikisti(60) ráké seventi (70) fin minon teninikhen mino.

    Ma vompon ma uvantein baru ino.Parestaini san ma Kantasí Ukhein

    Bara e ma siyaimpin mino.Ma vompon ma uvaman amikhein

    kéká ino.Yutan anan kékái uvaman

    amiyáken betimpin ma monó naninbanta vain mi moéken tiamikhenmino.

    Nái ana vará ma vompon uvantennafino.

    Yutan kayoi anafu aráompin masakhanampa vaya siáden ma vararánanin banta ma aya uren evaránenavirano van ma Tiyarafenu ano aníukharé ein mai vantan Yisasi vákanmi véin maman dákó uren Kin nesinten mino.

    Yisasin Anafu Aráo(Ruku 3:23-38)

    1 Yisas Karaisi maen Abaraamunnú Kin Devitin núi anan pintéi afokáukhan mi ma ven anafuyan aví ino.*

    2 Abaraamu maen Aisakin kainbaren

    Aisaki ano Yekopun kaúdan

    Yekopu ano Yudan má be afáaváeyan má kaen mino.

    3 Yuda maen Peresin nú Seran núafóe ifo míkan iyampon anóemaen Tamari ino. Peresi anoEsronin kain baren Esroni anoRamun kaen mino.*

    4Ramu ano Aminadapin kain barenAminadapi ano Nasonin kaú-dan Nasoni ano Sarmonin kaenmino.

    5 *Sarmoni maen Boasin afóe ifove anóe maen Reapi ino. Boasimaen Obetin afóe ifo ve anóemaen Ruti ino. Obeti ano Yesinkaúdan,

    6 inká Yesi ano Kin Devitin kaenmino. Deviti maen Soromoninafoén bákan be anóe maenUraiyan aná ma varé ein naninmino.*

    7 Soromoni ano Reoboamin kainbaren Reoboami ano Abiyankaúdan Abiya ano Asan kaenmino.

    8 Asa ano Yeosafatin kain barenYeosafati ano Yeoramin kaúdanYeorami anoUsaiyan kaenmino.

    9 Usaiya ano Yotamun kain barenYotamu ano Easin kaúdan Easiano Esékaiyan kaen mino.

    10 Esékaiya ano Manasen kainbaren

    Manase ano Amonin kaúdanAmoni* ano Yosaiyan mo khauran,11 *inká Yosaiya ano Yekonaiyan†

    má be afá kayo vá kauran miBabironí barafá karavusi e fákenoren mino.

    12 *Karavusi e fáken moran mai oy-ampáké Yekonaiya ano Seatierin kaú-dan Seantieri ano Serubaberin kaenmino.

    13 Serubaberi ano Abiudin kainbaren

    Abiudi ano Eriakimin kaúdanEriakimi ano Asorin kaen mino.14 Asori ano Sadókin kain barenSadóki ano Akimin kaúdanAkimi ano Eriutin kaen mino.

    * 1:1: Esé 22:18; 1Kr 17:11 * 1:3: Esé 38:29-30; Rut 4:18-22 * 1:5: Rut 4:13-17 * 1:6: 2Sa12:24 * 1:10: Amonini ena ví Amosi ino. 1Ki 3:14 fin ná onano. * 1:11: 2Ki 22:1–24:15; 2Kr 36:10;Yer 27:20 † 1:11: Yekoniani ena ví Yeoiakini ino. 2Ki 24:6 fin ná onano. * 1:12: Esr 3:2

  • Matiu 1:15 2 Matiu 2:615 Eriuti ano Eriasarin kain barenEriasari ano Matanin kaúdanMatani ano Yekopun kaúdanmaen,16 inká Yekopu ano Marian avafu

    Yosepin kaen mino. Maria anoiTiyarafenu ano ma aní ukheinbanta e sen ma ariyain bantaYisasin kaen mino.

    17 Máan tukhan Abaraamun tákéDevitimpin onóben Devitin tákéBabironí ma karavusi fáken o varé eindamú onóben mai ráké Tiyarafenuano ma aní ukhein banta Yisasintáma o khanaí ukhein mai fotini (14)afóeyan mi mai aúbaná me yákó urúukhen mino.

    Tiyarafenu Ano Ma Aní UkheinBanta Yisasi Ma Ve Anóe Ano Kaein BayaIno

    (Ruku 2:1-7)18Máan tukhan Tiyarafenu ano ma

    aní ukhein banta Yisasin ma ve anóeano kaein mai máan mi ukhen mino.Be anóe Maria maen Yosepin ami-ran bákan ínaimpáké iman amintéinKantá Aunan mano véin arápin iyam-pon báuantan baréin Yosepi inirenafová en mino.* 19 Afová uren maivan be avafu Yosepi maen puntákeinbanta váken banasi avorá Marian ídaayave ameno van aúpáké bei inimpinmai ma véin iman ameno van iyaréein ifá ono van en mino.

    20 Máan inin béi variyan baré íkanBafani enisori ano véi vaintá kaimpindákó uven temí, “Devitin anin Yosepioe, éin ma Marian iman ameno vaniyain ída vá ifá ono. Para vara seyo,mai ma véin amúpin báken ma yákóono van iyain iyampon mai KantáAunani ákona anon mai yaná afokáukhen mino. 21 Béi afon iyampon mikaintenmifo Yisasin‡ ne se vá ben avíteno. Para vara seyo, véi anon beivanasi ume fintena aya uren evará-nen aviranten mino.”*

    22 Mai yanasinta ma yákó einmanon pura sen Bafan mano masakhanampa vanta finté uaren mamáa sikharé ein mi kanaíen mino.

    23 “Mana arinta ano amúbasí uvenmana afon iyampon kaúdantin maenImanuerin ne sinten mino.” Ais 7:14Mai víi ana maen Tiyarafenu setin mában mino.

    24 Mai khain ma Yosepi ódarenmaen orun mantaven mai ma Bafanienisori ano ma véin tiamein ánainbákuren Marian o aviren me ve anasíen mino. 25 Be anasí ma ukhan maenbéi ída ven má manafin barantonnentá bákan baren mana afon iyam-pon káudan béi ano Yisasi ne sen avíten mino.*

    2Ofu Ma Afova Varan Banta Kayo Ano

    Ma Ena Vara Fáké Erein Baya Ino1 Yudiá barafin ma Eroti kiní

    ukhein damú Betariamú barufáMariaano Yisasin kain bákan áau e unípáké manáa afova vanta kéká anoYerusaremí barurá eriven 2 máa seninaemí, “Mana iyampon ma Yutankayoi kin afoká ukhein mai intefasában nafino. Tetí ankan áau e unípáké onékun béin ma aníin ofu édavíódaréi ventá monó teno van eriyátiféuno.”*

    3 Máa sen ina íkan Erotin máminó Yerusaremí barurá ma varé einnanin banta vá ano mai vaya iní-den maen kokhon ineine en oreraenmino. 4 Máan tiyákan Eroti anovanasiimonó ánonbanta vámanbayama afová ukhein banta kayo vá arane átaru uvin betí ankan inaemí, “Maima Tiyarafenu ano ma aní ukheinbanta inte varurasá afoká intéin násakhanampa vanta kayo ano sikharennafino.” 5 Máa síkan betí ankanevaránen béin tiamemí, “Béi Betari-amú barurái Yudiá barafá afoká intenne,” sikharen mino. Para vara seyo,sakhanampa vanta ano máa sen Ti-yarafenui vompon dókifin uvantarenmino,6 “ ‘Yudiá bara fintena varu Betari-

    amu oe,* 1:18: Ruk 1:27, 35 ‡ 1:21: Yisasin bí maenmai veni ana máanmi ukhenmino. Bafanmano vanasiaya intene ma siyain baya ino. * 1:21: Ruk 1:31; 2:21 * 1:25: Ruk 2:21 * 2:2: Nam 24:17

  • Matiu 2:7 3 Matiu 2:23Yudiá barafin ma aví bain baru

    kayoi oyampá éi ída va ono.Mai fara vara seyo, éin pinté mana

    ánon banta e afoká uvenmaenbéi anon tenti Isareri nanin ban-

    tai yafisiní inten mino.’ ”*Mai5:2

    7 Máa sen tiamin Eroti iníden áaue uní páké ma afova vanta kékáerikhá ein aúpáké aran béi vaintáeríkan mai ofu ma afoká ein damu-san betí ankampin avovéen ina urenafova varen mino. 8 Afová uren betíankan tiantan Betariamú oriyákantemí, “Tiretí ankan ore vá mai iyam-pon nan mo kamaeya yosire ma véinódante vá ovaráne séin me sisimesiráten má dere oresá mo ventá monóteno.”

    9 Máa síkan betí ankan kini vayainíden mairá me ampen oriyan maenmai ma áau e uní páke ma oneinofu ano vetin an uanten oriyaren maiiyampon ma vain namun amontá okharemen mino. 10 O kharemíkanbetí ankan mai ofu oniyáken moékenamusin en mino. 11 Máan turen maiafova vanta kéká ano mai namumpinun pében onákan mai iyampon manove anóe Marian má baréin betí ankanmunaron kandurafúdenbararámáti-men mai iyampontá monó tiren betíiunan máden oté uren kori vá kamaauna iyain uveri vá irafin ma sádankama aunka iyain uveri vá mádenmai iyampon amusin amen mino.*12 Amiren bakháin Tiyarafenu anokaimpin betí ankan tiamen ída váevaráne Eroti vaintá orono síkan betíankan iniren mai aa me ifá uren enaaa sáké betíi varufá oren mino.

    Yosepin Má Be Aná Akhá Bá Ma IsipíBarafá Karan Orein Baya Ino

    13 Afova vanta kayo ma orivíkanmaen Bafani enisori ano kaimpinYosepin avorá afoká uven máa semí,“E mantaveya iyampon má be anóenmá avíare Isipí karan ore o varé esíma séi siamenuna yamusá ovaráneyaereno. Mai fara vara seyo, Erotiano mai iyampon dosiré arono van

    iyan mino.” 14 Máa siran Yosepi emantaaren iyampon má be anóen máavíaren mai inuran mana Isipí orenmino. 15O van baren Eroti ma fúbíkanBafan mano ma sakhanampa vantaoo ráké uaren tiyáken, “Isipíkena sesanin aré uno,”ma sikhá ein baya furasen afoká en mino. Ose 11:1

    16 Eroti ma afová en áau e uní pákeafova vanta kéká ano semi mákasenmino siren moéken aranan en mino.Máan turen afova vanta kéká ano masiamiyan ofu ma afokáí oné tiferunamai kan oranan orikhen mino masikhá ein nan bei aruvin banta kayosiantan Betariamú baru akhempá makákan baru vá tító baru vá ma vainpimpá oriyáken kan orana aránaópáma vain ain iyampon kayo máa minóaruan purenmino. 17Minóma yanas-inta ma afoká ein mai Tiyarafenuanon sakhanampa vanta Yeremaiyanpinté uaren máa sikharéin mino:18 “Ifí baya Ramá barufin inékun

    ifisana yariyan kákan arunbariyá iné uno.

    Resorimaenbe akhafana van arunanábariyan

    ará kusiantan baya ma siyain ídainen mino.

    Para va ino, minó iyampon mi fúankípakhan mino.”* Yer 31:15

    Yosepi Ma Ve Aná Akhá Bá EvaránenNasaretí Barurá Orein Baya Ino

    19 Eroti ma fúbin maen Bafanienisori ano kaimpin Yosepin avoráIsipí afoká uven máa sen 20 béintiamemí, “Éi e mantaveya iyamponmá be anóen má aviare evaráne Is-arerí barafá orono. Mai iyampon maaruan purono van iyaré ein bantakayo inka furen mino.”

    21Máa síkan Yosepi esé ana e man-ten iyamponmá be anóenmá avíarenevaránen Isarerí barafá oren mino.22Oriven iníkan Erotin anin Arkerausiano ve afóeni varu varen Yudiá kayoikiní ukheimpin Yosepi mai akhempáorin nan péden mai ma ena khaimpinTiyarafenu ano véin tiamikhá einí enKariri varafá oren mino. 23 Orein

    * 2:6: Yon 7:42 * 2:11: Íbo 72:10-15; Ais 60:6 * 2:18: Esé 35:19

  • Matiu 3:1 4 Matiu 3:17

    mano Nasaretí barurá o varen mino.Máan ma ein manon sakhanampavanta kayo ano ma siyáken béin nanNasaretí banta ino sen aranten minoma sikhá ein pura sen afoká enmino.*

    3Monó Non Péantan Banta Yoni Ano

    Ma Yisasini Aa Uvíden Puntáantein BayaIno

    (Maki 1:2-8; Ruku 3:1-18; Yoni 1:19-28)

    1 Maí damú Yudiá barafá bantaída van kámápin monó non péantanbanta Yoni afoká uven banasi monóbayamáa sen tiamemí, 2“Tiretí ankanará baerano. Inaru yafisin inka ádéerikhen mino.”* 3 Sakhanampa vantaAisaiyan oorá Tiyarafenu ano Yoninnan mi máa sikharen mino,“Banta ida van kámá bara fáké mana

    vanta ano oovaren máa siyanmino,

    ‘Bafani aa uvídeyaveni aa funtáantano.’ ” Ais 40:3

    4 Yoni véi kameri ayo fókéuvaran au anamun uren kao aufóké amú anan uren báken panonmá bonkampun anu vá niyarenmino.* 5 Yerusaremíke nanin bantavá Yudiá bara fáke nanin banta váminó Yodaní non akhen páke naninbanta vá ano vanta ída van kámábarafá Yonini vaya ineno van ore oreen mino. 6 Oriven mo vetí ankaniume sian páman urákan Yoni anoYodaní nompin monó non péantenmino. 7Yoni ma monó non péantiyanonákan Farasisi kayo vá Sadyusi kayová mairá eríkan betí ankan máasen tiamemí, “Tiretí ankan namuosafáe akhafanan banan Tiyarafenuiarananá uman mano siretimpinereno van iyan mifo mai van iye anótiamikhayá mai uman pinté karanorono van iya fono.* 8 Máan tiyaompo siretí ankan ma fura seya arábaédanteya mai siretí ankani avúavápókesá aní oro. 9 *Téi siretí ankan

    tiamé umpo siretí ída vá Abaraamunan tetin tinafu ino se vá ineno.Tiyarafenu ano kanaíen ma onámanákayo sintin Abaraamun anavasiníinten mino. 10 *Minó daa ma ída araniran nain tíkaré irafin karú dano vanmai yaa kayo anafin tantume fe vanmino.

    11 *“Téi ma siretí ankan nompópéantiyarúna mai siretin nan inkaará baéken mino siré aní iyá umposen toyampá ma eriyain bantai ákonaano senti ákona esantakhá téi ídakanaí é ben arantan anamun ayufiríukhé uno. Béi anon Kantá Aunanmá ira vá póké péantanten mino.12Béin ayampin bakhari in danka vanmino. Bei uviti namumpin bakhariiyan uviti aítan mápin kaiyáken ídakípan irafin aítan taman kaurintenmino.”

    Yoni Ano Ma Yisasin Monó NonPéantein Baya Ino

    (Maki 1:9-11; Ruku 3:21-22)13 Yoni ma vaya siyákan maen

    Yisasi Karirifá me ampiren Yoni anovéin monó non péantano van Yodenínon arufá oren mino. 14 Oríkan Yoniano véin ayópá ono van temí, “Éi anoma séi monó non pétintaren mifo éifará téi varunafá eriya fono.”

    15 Máa síkan Yisasi evaránen béintiamemí, “Ída ifo séi ma siyarunaí maéi esin mi Tiyarafenu ano ma erasannan ma funtákein avúavá barano masikhá ein baya ano mo kanaí intenmino.” Síkan Yoni iniren beni vayavákuren monó non péanten mino.

    16 *Yisasin ma monó non péantá-dan non pinté ainen e ayoren avafáma ódiyain má inaru ona yivin béioniyain má Tiyarafenui Aunan manomana kukhofá nun avúaváká ten béivaípá eren mino. 17 *Eriyain má inarufáké mana oova ano máa semí, “Maisen taninmino. Téi ven nanmoéké ti-nunu ukhé te sú káká ben nan moékétimusin iyá uno.”

    * 2:23: Ais 11:1; 53:2; Ruk 2:39; Yon 1:45 * 3:2: Mat 4:17; Mak 1:15 * 3:4: 2Ki 1:8 * 3:7: Mat12:34; 23:33 * 3:9: Yon 8:33, 39; Rom 4:12 * 3:10: Mat 7:19; Ruk 13:6-9 * 3:11: Yon 1:26-27,33; Apo 1:5 * 3:16: Yon 1:32 * 3:17: Íbo 2:7; Ais 42:1; Mat 12:18; 17:5; Ruk 9:35

  • Matiu 4:1 5 Matiu 4:174

    Ban Anon Mano Ma YisasinAkhenóka Ein Baya Ino

    (Maki 1:12-13; Ruku 4:1-13)1 *Máa siran Ban Anon mano

    Yisasin akhenóka ino van KantáAunan mano mai rákena yo avirenbanta ída van kámá barafá orenmino. 2 *Aviren mo khain bákenfoti (40) inuran má bayan má dunanauraren baréin arafan puren mino.3 Arafan nan iyan baré íkan béin maakhenókain banta ano enóben béinmáa sen tiamemí, “Éi ma fura seTiyarafenu Aninma vanteya sesin maonámaná kayo ano veretií ino.”

    4 Máa síkan Yisasi evaránentiamemí, “Tiyarafenui vompondókifin máa sen baya uvanten mino,‘Banasi ano yunantá ana ída kanaíenpara van oriyan ban aunan barantenmifo Tiyarafenu oo fentéma kuviyainbaya ánain ma vákurinten mai faravan oriyan ban aunan barantenmino.’ ” Diu 8:3

    5 Máa síkan Ban Anon manovéin do aviren kantasí ukhein baruYerusaremí oren mo kákan monónamun amonta suron mantaantenmino. 6Mo mantaantáden Ban Anonmano véin máa sen tiamemí, “ÉiTiyarafenu Anin ma vanteya káusearavono. Para vara seyo, Tiyarafenuivompon dókifin máa sikhen mino:“ ‘Béi ano vei enisori kayo siantantin

    éintá dafíben betí ankan ayan douvídantiya

    mairá káusesin ída mana onámanáano arantan aru fintenmino.’ ” Íbo 91:11-12

    7 Yisasi evaránen béin tiamemí,“Tiyarafenui vompon dókifin enádámáa sikhen mino, ‘Éi ída vá ei BafanTiyarafenun akhenóka uan onano.’ ”Diu 6:16

    8 Máa siran Ban Anon mano véinevaránen do aviren mana yan bainanu yontá mun kaúdaren ma vararáma ákona vara kayofin ma ara arakama yanasinta vain aníen mino.

    9 Aní uren béi máa sen Yisasintiamemí, “Éi ma aron durafúdeyamatime sentá ma monó tiresí maéma ma oniyaona yanasintá minó éinamenté uno.”

    10 Máa síkan Yisasi evaránen béintiamemí, “Ban Anon noe, sifó ono.Tiyarafenui vompon dóki ano máasikhen mino, ‘Ei Bafan Tiyarafenuveyáká aránaópá bákeya ventá ana vámonó teno.’ ” Diu 6:13

    11Máa síkan Ban Anonmanome ifáen orivin enisori kayo ano eriven benme ayaen mino.

    Yisasi Ma Karirifá Monó Doran MoAraí Ein Baya Ino

    (Maki 1:14-15; Ruku 4:14-15)12 *Aruvin banta kayo ano ma

    Yonin pákaan karivusifin kain bayamaYisasi inídenbéi evaránenKaririfáoren mino. 13Nasaretí barurá manáayamú o varen mairá me ifá uren Se-burunin má Naftarin mái varafin maKarirí non ankinafá bain baru Kape-niamú o varen mino. 14Yisasi ma maiavúavá bareinmai Tiyarafenu anomasakhanampa vanta Aisaiyan oorámáasikharé einmi fura sen afoká enmino,15 “Seburuni vá Naftari vái varafinma

    vain nanin banta váKarirí non akhempáma orikhein

    aayana váYodannon arufámavain nanin banta vá

    maen mai ena anan nanin bantanKariri varafin baren mino.

    16 Mai kayo ano kákan títípafinbaré íkan

    kákan oon inka khan onenmino.Purin mano ma sítípa uádan dun-

    tein barafin baré ein naninbantafin

    inka kakhan afoká en mino.” Ais 9:1-217 *Yisasi araíen monó baya vanasi

    siamemí, “Tiretí ankan ará baerano.Para vara seyo, inaru yafisin ádéanantá erinten mino.”

    Yisasi Ma Araí En Kamí Kamí EyoIyampon Kayo Arein Baya Ino

    (Maki 1:16-20; Ruku 5:1-11)* 4:1: Ibu 2:18; 4:15 * 4:2: Eks 34:28 * 4:12: Mat 14:3; Mak 6:17; Ruk 3:19-20 * 4:17: Mat3:2; 19:27

  • Matiu 4:18 6 Matiu 5:1118 Maná damú Saimonin nan ma

    Pitan ne siyain banta vá be afá En-durun má ano noyana arin doraríiyain bákan base karúdiyáin YisasiKariri non ankinafá oriyaren onenmino. 19 Ódaren Yisasi vékanan máasen tiamemí, “Tirékanan taréa noy-ana vaseí iya ompo sen má eresí ba-nasi ma aviran aní uantano.” 20 Máasiyain má ana vékanan base unan meampiren béin dakhafen oren mino.

    21 Yisasi mai ráké oriyan onákanYemisin núYonin nú anavasan botifinkumanten be afóe Sebetin má baseavové iyá íkanbékananmáarenmino.22 Ariyain má anan békanan mai votivá betíi afóen máme ampiren Yisasinbákuren oren mino.

    Yisasi Ma Aí Nanin Banta AyofeinBaya Ino

    (Ruku 6:17-19)23 *Yisasi Kariri varafin oriyáken

    betí ankani monó átaru namumpinun pében monó baya vanasisiamiyáken inká Tiyarafenui yafisinpintena kama vaya sian dákó iyan aíma vá ein nanin banta ayofiyan auma namu ukhá ein puntá antiyanen mino. 24 *Máan tiyákan benivaya ano minó Siriai varafá oreraíkan minó nanin banta ano ara aranamu aí ma vákan ai san iyá ein mánamu aunan ma varé ein kayo váauvayaní ma iyá ein kayo vá ai ayanma fukaré ein kayo vá aviren eríkanYisasi minó evaránen ayofiyan kamauanten mino. 25 *Kariri vara fákenanin banta vá Dekoporisíke naninbanta vá* Yerusaremíke nanin bantavá Yudiá bara fáke nanin banta váYodení non ufáke nanin banta kayová ano véin bákuren noren mino.

    5Yisasi Ma Vanasi Ano Avu Vá Uman

    MáMaVaran Nain Afova Amein Baya Ino(Ruku 6:20-23)

    1Maná damúYisasi onákan kokhonnanin banta átaru iyaimpin béi meonen anuí ukhein akhempá kena unkumamin bei eyo iyampon kayo anovéi vaintá eren mino. 2 Enóbin béiaraíen betí ankan afova vaya amiyantemí,3 *“Tiyarafenu van ma aiyain kayo vá

    amusin inofara vara seyo inaru yafisin baru

    vetí ankan nina ino.4 *Arunanápin ma vain kayo ano vá

    amusin inofara vara seyo Tiyarafenu ano

    ará kusiantanten mino.5 *Be au ma vararasí uren bain kayo

    ano vá amusin inofara vara seyo Tiyarafenu ano

    auyen bara vetí ankan am-inten mino.

    6 *Puntakein avúava san ma aiyantinma arafan nan iyain kayo anová amusin ino

    fara vara seyo Tiyarafenu anokanaí uantanten mino.

    7 Ena nanin banta van ma arunanuantiyain kayo ano vá amusinino

    fara vara seyo Tiyarafenu ano veiarunaná betin aní inten mino.

    8Ará anoma avusese ukhein kayo anová amusin ino

    fara vara seyo vetí ankan Ti-yarafenun onanten mino.

    9 Aruve asiveimpin ma kusin avúavápákaren bain kayo ano váamusin ino

    fara vara seyo vetí ankan nanTiyarafenu akhafana ino senaranten mino.

    10 *Puntákein avúava san ma umanamiyantin ná mai kayo anoamusin ino

    fara vara seyo inaru yafisin baruvetí ankan nina ino.

    11 *“Ten tínain ma sivákuriyasinma ódaren mai van ma vanasi anonamu vaya siren namu uanten araara kampun bayafó ma aufin kuráden

    * 4:23: Mat 9:35; Mak 1:39; Apo 10:38 * 4:24: Mak 6:55 * 4:25: Mak 3:7-8 * 4:25: Dekoporisin bí ma vain mai tiyan míkan kákan baru en tikhen mino. * 5:3: Ais 57:15 * 5:4: Ais 61:2-3;Rev 7:17 * 5:5: Íbo 37:11 * 5:6: Ais 55:1-2 * 5:10: 1Pi 3:14 * 5:11: 1Pi 4:14 * 5:12:2Kr 36:16; Apo 7:52

  • Matiu 5:12 7 Matiu 5:24tiyanti mai vará amusin ono. 12 *Paravara seyo, inarufá tiretíi kákan miyanave ukhen mifo siretin ará ano kamaukhantiya vá moékeya amusin náono. Tiretin ma aan uantein erikháein sakhanampa vanta kayo aurá manamuuantaká ein avúavái afoká intenmino.”

    Yisasi Siyáken Banasi Ano Un MáKakhan Má An Mi Yakhen Mino

    (Maki 9:50; Ruku 14:34-35)13 Yisasi evaránen temí, “Tiretí

    ankan un ma einíi ukha ono. Uniase ma kípavinti mai un intesá uresinná evaránen ase inten nafino. Máantukhein un ída veni ase vanti fasekarúdaresin mai yaró onóbe enóbeinmanan ban mino.

    14 *“Mana kákan baru ma ídaaúpasíin anu yontá báé iyain andeya siretí ma varai kakhan mono.15 *Banasi ano ída oon uruan kurafinkuferé iyan mifo sakhókái uruan kainbáken mápin ma vain nanin bantakakhaanté iyan mino. 16 *Máan manaeya vá tiretí ankani oon áesin nábanasi avorá panu siyantin ná tiretíikama avúavasá oniyáken inarufá bainAfóen avisá daní ino.

    Yisasi Ma Man Baya Kayo Kanaí OnoVan Erein Baya Ino

    17 *“Ída vá teya man baya vásakhanampa vanta kayoi vaya vá dovaranton mi sen nan eren mino seineno. Téi ída ma vaya kayo yo ma-man karúdano van eré umpo yorékunmai vaya kayo anomo kanai suron inovan mi eré uno. 18 *Téi fura siré tiretíankan tiamé uno ínaimpáké inaru vábara vá kípanten mifo man baya fin-tena sitó bompon ná uvantá intennafi inká tító kasá usikhá inten nafiída aiyoran para vantin mi minó maima uvantá ein daná afoká intenmino.

    19 *Máan tukhen mifo mana vantaano ma man baya kayo finte sító máayurafúden ena nanin banta afova am-intinma vetí ankanmai ánain bákuri-yaré intin maen inaru yafisimpintítókái ven aví aminten mino. Máantinten mifo mana vanta ano ma minóman baya ánain bákuriyan ma minónanin banta van mai ánain bákurinovan ma afova amiyaren maen maivanta ano inaru yafisimpin kákanbí baranten mino. 20 Máan tukháiséi siretí ankan tiamiyá uno. Tiretíma ída Tiyarafenui anunu ánain mavákuresinma siretíi funtákein avúaváano ma man baya ma afová ukheinbanta kayo vá Farasisi kayo vái fun-tákein avúavá ma ída esantakhá in-tiya siretí ankan ída kanaíeya inaruyafisimpin oferan nono.

    Banta Aruan Purin Baya Ino(Ruku 12:57-59)

    21 “Mosesini man baya ma anafuaráon amikhá ein mano sikhen mino,‘Ída vá banta aruan purono. Bantamaaruan purin nain mano vá kópin náorino sikhaya siretí ankan inka inikhaono. Eks 20:13; Diu 5:17

    22 *Máan tukhái séi siretí ankantiamé umpo vá mumunan afá aváenmá ma aran kanti asivúdanona vantaano kópin ná orono. Máan manae mana vanta ano ma ve afá aváennan ánon ída vain banta ono* ma sinnain mai Kanisorii† ánon banta anonkó tiantanten mifo mana vanta anoma ena van óen banta ono sinten irakiyan uman baren berai siyan purinbarurasá orino.

    23 *“Mai van mi Tiyarafenun maíkun uan ameno van ma on karánaráuádantá o mantave e afá aváe ano maéin má asivuká inain baya ma ovareme ininte vá, 24ei íkun uan amin danámairá me khaúde vá esé ana ore mo

    * 5:14: Yon 8:12; 9:5 * 5:15: Mak 4:21; Ruk 8:16; 11:33 * 5:16: Efe 5:8-9; 1Pi 2:12 * 5:17:Rom 3:31 * 5:18: Ruk 16:17; 21:33 * 5:19: Yem 2:10 * 5:22: 1Yn 3:15 * 5:22: Ánon ídavain banta ono Aramaiki vaya finté ma Raka e siyain mai veni ana máanmi ukhenmino. Mana vanta anoma ena vanta van aran nan uaren ma namu vaya sen asiyain baya ino. † 5:22: Kanisori e ma siyainmai Kiriki vaya finté Senhedrini en tiyan min. Mat 10:17; 26:59; Mak 14:55; Apo 4:15; 5:33; 6:15; 7:1; 22:30;23:1, 6, 15, 20, 28; 24:20, 21 fin ná dere onano. * 5:23: Mak 11:25

  • Matiu 5:25 8 Matiu 5:39mai vaya afá aváen má puntáde váovaráne me íkun uan ameno.

    25 “Éin kó tiantan banta ano maaviren kó barufá ma kó tiantanovan oriyantiya aine vá ayanafá béinmá mai vaya funtarano. Ída maaine funtaresin maen kó inin bantaayampin ma éin kaintin kó inin bantaano aruvin banta ayampin kaintinaruvin banta ano éin karavusifinaviren mo khainten mino. 26 Téi furasiré éin tiamiyá uno. Éi karavusinamumpin para vákeyai mai ma éinaví tiantein kómiyanmáamiyaní uankípan nono.

    Ena Nanin Banta Vá Ma VanasíinBaya Ino

    27 “Tiretí ankan pefái ída vá ena anába safi ena avafun ma safi vá e varevare e nono síka inikha ono. Eks 20:14;Diu 5:1828 Máan tukhen mifo séi siretí ankantiamé uno. Mana vanta ano mamana nanin ódarenma ineinefin arannanteya mai vanta ano e aúpin inkaven má bare umeí e ono. 29 *Máantukhenmifo ayan kurompáke auu anoma éin e yarifaan umefin ma kaintiyamai auu vá do vían karúdano. Manavukhafama yo síkaan karúdaresinmaminó bukhafa ída karúdantin ma irakhiyan uman baren berai siyan purinbarufin ma karúdantin orin manankanaí inten mino. 30 *Inká éin ayankurompá ano ma e yarifaan umefinma kaintiya vá mai yáman ná dosíkaan karúdano. Mana vukhafa mayo síkaan karúdaresin ma minó en auída ira kiyan uman baren berai siyanpurin barufin orinmanan kanaí intenmino.

    Anasi Ma Ifá Uantan Avúavá BayaIno

    31 *“ ‘Mana vanta ano ma ve anátiantano vará béin ifá uantan bomponuvaman béin amiren ná tiantano,’ senpefá Mosesini man baya ano sikhainikha ono. Diu 24:1-4

    32 *Inikha ompo séi siretí ankantiamiyá uno. Mana vanta ano ma veaná ano ída ena vanta vá noré intinma véi mai nanin ma siantanten maivanta ano man bayan durafuren mainanin nan ena vanta vá e vare vare ennon bí aminten mino. Máan turantinpasen mana vanta ano ma véin máábasuí inten maen ída vá ena aná báe vare vare en nono ma sikhein manbayai yurafurinten mino.

    Ayan Ma Vefió In Baya Ino33 *“Mosesini ena man baya ma

    anafu aráon amikhein tiretí ankaninikha ono. ‘Pura ódino ma sireayan befió uranteya mai vaya ídavá durafuriyákeya mai yaná puntádevá Bafan avorá barano.’ 34 *Máantukhái séi siretí ankan tiamiyá umpoída vá mana vayará ma ákona onovan inarufá ódino sireya ayan befióono. Mai fara vara seyo, Tiyarafenuikumanin kin karái inaru van mino.35 *Tiretí ankan ída vá mana vayaráákona ono van bara aví teno. Mai faravara seyo, Tiyarafenui arantan kainkará ino. Tiretí ankan ída vá manavayará ákona ono van Yerusaremí avíteno. Mai fara vara seyo, Kákan Kinivaru ino. 36 Máan tukhen mifo éiída vá mana vayará ákona ono van eánon aví teno. Mai fara vara seyo, éiída kanaíeya ánondomamanefantenisafi sókonteni safi in nono. 37 Tiretíankan ná eyo ana seya vá ída ino anaseya vá inompomanáa vayamamairámo asotúin maen Ban Anon pintéieriyan mino.

    Evaránen Anona In Avúavá Baya Ino(Ruku 6:29-30)

    38 “ ‘Mana vanta ano ma auu anka-man dufúkinti vá ben auu ankamandufúkono. Inká aveantun ankamanduvíkanti vá ben aveantun ankamanduvíkano,’ sen Mosesini man bayaano fefá tikhaya inikha ono. Eks 21:24;Riv 24:20; Diu 19:21

    39 Máa sikhen mifo séi siretí ankantiamiyá uno. Mana vanta ano ma

    * 5:29: Mat 18:9; Mak 9:47 * 5:30: Mat 18:8; Mak 9:43 * 5:31: Mak 10:4 * 5:32: 1Ko 7:10-11* 5:33: Riv 19:12; Nam 30:2; Diu 23:21 * 5:34: Ais 66:1; Mat 23:22; Yem 5:12 * 5:35: Íbo 48:2; Ais66:1

  • Matiu 5:40 9 Matiu 6:6siretí ankan namu avúavasí uantan-tiya siretí ída vá béin evaráneya namuavúavasí uantano. Mana vanta anoma mana ufáke ápa ankádanti vá enaufáke ápa yo vaédesin ná ankanmino.40 Inkámanavanta ano eni au anamunkó tiré barano van ma intiya vá eiayá au anamun masá béin ameno.41Mana vanta anoma éin nan ona siyauan manáa ayáká mo simeno ma sintivá éi enavá ayákámo asotú ure vá ayauanmo ameno. 42Mana vanta anomaéi vaonafá mana yana san inantintimae véin amiyáke inká mana vantaano ma mana yana san éi vaonafá masimikharéesí anona evaráné amenoma sin nain banta ída vá oyan ameno.

    Tiretíi Namuro Ma Avábá UantanBaya Ino

    (Ruku 6:27-28, 32-36)43 “Mosesini man baya ano ‘E arona

    avábá ureya vá’ ei namuro ída váavábá ono sikhaya siretí ankan pefáinikha ono. Riv 19:18

    44 *Máa sikhen mifo séi siretíankan tiamiyá uno. Ei namuro avábáureya vᇠéin aren asen ono van mayakhafin nain kékasá Tiyarafenunamúkuan ameno. 45 Máan ma intemae siretí ankan Afóe ma inarufábáken áau yan ma namu nanin bantavá kama nanin banta vá amaniná makiyain má inká á dákan ma funtákeinnanin banta vá ída funtákein naninbanta amaniná bá ma yan eriyainakhafanaíi inono. 46 Tiretí ankanma avábá iyan nain kéká ana maavábá inteya mai intéa miyan nábarante fono. Ídá takisi varan bantakayo vá dere máan té iyan nafino.47 Tiretí ankan ma e afá aváeyanmana ma avábá iyanteya mai éi intéaavúavasá ena avorá mo variya fono.Monó ída inin kayo vá ano yerenídá manaí avúavasí é iyan nafino.48 *Para vara seyo, siretí ankan Afóe

    ma inarufá báken puntáken bainisáukhe funtákein nanin banta vá bano.

    6Ona I Van Nanin Banta Ma Amin

    Avúavá Baya Ino1 *“Tiretí ankan dafían ná ákona

    ure ída vá tiretíi kama avúava sintavanasi ano onano van betin avorá aníono. Tiretí ankan ma máan tinte maesiretí Afóe ma inarurá baípáke ná ídakanaíe miyan baran nono.

    2 “Éi ma ona ída van nanin bantamamanáa yaná ameno vanma inteyaída vá manáa kéká an deya kampunbaya sire ída mai ánain dakhafin ba-nasi ano ma amo sino van tiantanoriyan ma monó átaru namumpinnafi ayanafa safi ma ufen aseiní ono.Téi fura siré tiretin tiamiyá uno. Maivanta kayo ano inká minó miyanbaren mino. 3 Máan té iyan mifo éima ona i van nanin banta kayo maaya inteya vá en ayan kuron manoma variyain daná ída vá ayan ópá anoáesin afová ino. 4 Máan tesin maeneni ayain mano umefá bantin e Afóema inarufá báken aú pákema variyaindanasinta ma oné iyain mano éinmiyan aminten mino.

    Dunan Auraren Ma Amúkin AvúaváPákena Vaya Ino

    (Ruku 11:2-4)5 *“Inká tiretí ankan ma amúk-

    inteya ída vá au khákan banta kékáano ma vaya siren ída mai ánaindakhafé iyain an deya vá banasi anoonano van monó átaru namumpinnafi aayanafa safi mantaveyaamúkono. Téi fura siré tiretin tiamiyáuno. Mai kéká ano vetíi minó miyaninka varenmino. 6Mantenmifo siretíankan ma amúkono van ma inteyavá ei karafarampin un pébe onamunkure vá aúpá bain Afóe vaípasáamúkono. Máan tesin maen aúpábariyain danasinta ma oniyain Afóe

    * 5:44: Eks 23:4-5; Ruk 23:34; Apo 7:60; Rom 12:14, 20 ‡ 5:44: Manáa ínaimpá uvarein bomponenavá baya asotú en máa sikhen mino: éin má namu uantan nain kayo vá avábá uantiya inká aranan mauantiyan nain kayo vará kama uantano. * 5:48: Riv 19:2; Diu 18:13 * 6:1: Mat 23:5 * 6:5:Mat 23:5; Ruk 18:10-14 * 6:7: 1Ki 18:26-29

  • Matiu 6:7 10 Matiu 6:24ano éin miyan aminten mino. 7 *Inkámonó ída inin nan ma afokhampinbain kayo ano ma Tiyarafenu anoinino van muno siren ma ayákáamúké iyainí ída vá ono. 8 *Tiretíída vá betí ankan an dano fara varaseyo siretí Afóe ano intéa yanasaráinanteno van iya fo, mai véi fe afováukhen mino.

    9 “Máan tukhen mifo siretí ankanná máan amúkirisá ono.“ ‘Tetin Tifóe inarufá baonaen aví kantasá bano.10 *Éini yafisin ná erino.Inarurá ma éin oo yaiyiyainí erá

    teti má barará éin oo yaiyono.11 Má damú kena yunan éi setin

    timeno.12 *Éi setinti ume ampesirá

    inká tétin má dere máan manaéenai ume ampiantano.

    13 *Inká éi ida vá tétin akhenókafintivire ore vá

    Ban Anon ayan pinte vá tétin dosivían ka ono.’*

    14 *Para vara seyo, ena nanin bantaano ma siretí ankan umeí uantádantíma vetíi ume ampiantanteya maisiretí Afóe ma inarufá bain manosiretíi ume vá ampiantanten mino.15 Máan tukhen mifo siretí ankanma ena nanin bantai ume ma ídaampiantesin maen tiretí Afóe anosiretíi ume vá ída ampiantantenmino.

    16 *“Tiretí ankan ma yunan aurareamúkiyante vá ena nanin banta anoonano van ída vá au khákan bantakéká ano vaya siren ma ída mai ánaindakhafiyanmayunan auraren arunanen noiní ono. Téi fura siré tiretíankan tiamé uno. Mai kéká anovetíi minó miyan inka varen mino.17 Máan tukhen mifo éi ma yunanaurare amúkiyante auná tesé ure váánontá uveri vana ono. 18Máan tesinná minó nanin banta kayo ano ída

    afová intin ná e Afóe ma aúpá bainmai ano ana vá afová iyan inká minódanáma aúpá bariyain danáma afováiyain Afóe anon eni miyan amintenmino.

    Moní Bá OnaVáMaKaiyan Ban BayaIno

    (Ruku 12:33-34)19 *“Tiretí ankan ída vá bara rákena

    kama yanasinta ma antan danú anoniyan ma karokharon ariyan mainká umoyan banta ano varákurenbariyaimpin tiretíi kama ona kaiyavá bano. 20 *Ída vá máan tin nompomai ma ída antan danú nan makarokharon iran ma inká umoyanbanta ano varákuren baré iyain maiinarufasá tiretíi kama ona vá kaono.21 Para vara seyo, éini kama ona mavain mai varurái eni ineine vá aúamafon má banten mino.

    Auu Ma Vain Mai Au Vukhafai OnMino

    (Ruku 11:34-36)22 “Auuma vainmai aui onmifo éin

    auu ma kama ukhantin maen éin aufimpá kakhan mano víkakhen bantenmino. 23 Bíkanten mifo éin auu manamuukhantinmaiminó éin aufimpátítípá inten mino. Mai oon ma éinaufin títípá ukhantin maen eni minóbukhafa ano moéken títípá en ku-mayusí inten mino.

    Kankan Ayafai Yorarí In Baya Ino(Ruku 16:13)

    24 “Ída mana vanta ano kanaíenkankanan ayafai yorarí inten mino.Máan ma inten maen mana ayafaoman kaumpan uantáden ena ayafaavábá uanten inká manai oo yaiyenena oofá átakharé uantanten mino.Máan tukhanti siretí ankan ídakanaíeya Tiyarafenu vá moní báiyoran bantaí inono.

    Kokhon Ineine Ma In Baya Ino(Ruku 12:22-31)

    * 6:8: Mat 6:32 * 6:10: Ruk 22:42 * 6:12: Mat 6:14-15; 18:21-35 * 6:13: Ruk 22:40; Yem 1:13;Yon 17:15; 2Te 3:3; 2Ti 4:18 * 6:13: áa namu yaná pinte vá tétin do sivían ka ono. Manáa ínaimpáma uvarein bompompin ena vaya asotú en máa sikhen mino, Máan tukhein nan mi yafisin má ákona vákákan bí bá enina van para oriyan banten mino. Pura. * 6:14: Mak 11:25-26 * 6:16: Ais 58:5-9* 6:19: Yem 5:1-3 * 6:20: Mat 19:21; Ruk 18:22

  • Matiu 6:25 11 Matiu 7:725 *“Máan tukhein nan mi séi siretí

    ankan tiamiyá uno. Ída vá tireti maváke yunan má non má ma nanonavan e inian moreya inká auí daná maaurá inona van kokhon ineine ono.Aunan ma váka vaona anó dunanma naren ban esantakhan ná inkáau vukhafa ma váka vaona anó auídanáma uren ban esantakhen nafino.26*Tiretí ankan ayompinma vain nunkayo vá onano. Betí ankan ída yunandoren unafen uan mápin kaé iyanmifo siretí ankan Afóe ma inarufábain manon betin dunan amé iyanmino. Tiretí ankan ídá mai nun kayoesantakhéunó té inikhe fono. 27Máantukhen mifo siretí ankan pinté manaano ma kamaé bano van ma kokhonineine inten maen mai ano kanaisáená bei van manáa vá mo asotú intennafino.

    28 “Máan tukhen mifo siretí ankanpará auí dana san kokhon ineine iyarafono. Tiretí ankan paravan kayoma ampantein ná onano. Betí ankaniyoran ída vákan auí daná ina ída amuéiyan mino. 29 *Máan té iyan mifoséi siretí ankan tiamé uno. Pefá KinSoromoni ano minó buí daná amuuren iyaren mifo veni auí daná kayoano faravan kayo ma kiyain má ídamanaí ukharen mino. 30Mai ma sareampantaré intin inuran ma síkarenira saran nain káta mai Tiyarafenuano kamaen auí uanté iyain mifo sítómumunan má baona nanin banta oe,véi ídá kanaíen ná tiretin auí uan-tanten nafino. 31 Máan tukhanti náiyunan má non masá naré báké in-téa vuí danasá onte rafuno se siretíankan ída vá kokhon ineine iya vábano. 32 *Para vara seyo, afokhampinma vain nanin banta kayo ano maiyanasinta van dosé iyan mifo siretíankan Afóe ma inarufá bain manosiretin nan mai yanasintan baranovan iya ono sen pefái afová ukhenmino. 33 *Máan tukhen mifo esé danáTiyarafenui yafisinmá beni funtákein

    avúavá bá dosiresin ná mai yanasintayere minó tiretin amino. 34 Máantukhen mifo vá inurantena yana sanída vá tiretí ankan kokhon ineineono, fara vara seyo inun damú anoveyan inurantena van ineine intenmifo mana mana yamúpin bei umanbarú barú ukhen mino.

    7Banasii Avúavá Ma Yaimin Baya Ino(Ruku 6:37-38, 41-42)

    1 *“Tiretí ankan ída vá ena naninbantai avúavá daimono. Para varaseyo, Tiyarafenu ano siretin máderenmáanmanaen daimintenmino.2 *Tiretí ankan ma ena nanin bantayaimiyá inona mai avúaváká ananTiyarafenu ano siretin daimintenmino. Tiretí ankan inte avúavákasáena nanin banta yaimiyá inte fo maiavúaváká anan ten Tiyarafenu anosiretin daiminten mino.

    3 “Éi fará e afá aváen auufenma sitódaa antan bain oniyá bákeyá e auufenma yaa khaéádan bain nan ída iniyafono. 4 Daa khaéádan maen auufenbantiya éi mai intesá eyá e afá aváennan tifá tiváe oe, en auu fentena yaaantan do manantano van muno sintefono. 5 Éi vaya ma sire ída mai ánaindakhafin banta ompo vá e auufen mayaa khaéáádan bain nare vá do mádevá auu kamaeya óde vá e afá aváenauu fentena yaa antan domanantano.

    6 “Tiretí ankan ída vá Tiyarafenuma siantádantin kantasí ukhan naindaná maman iyan kayo ameno.Amesin naren mai iyan kayo anovaéaren tiretin untaranten mino.Tiretíi kama ukhein ankaroro kayoarantampó dasamin nafo ída vá ponkayo karúdaan ameno.

    Amúkin Avúavá Pákena Vaya Ino(Ruku 11:9-13)

    7 *“Tiretí ankan amúkimpó mainantiya vasin maen Tiyarafenu anoaminten mino. Dosiya ma vare

    * 6:25: Fir 4:6; 1Ti 6:6-8; 1Pi 5:7 * 6:26: Mat 10:29-31; Ruk 12:6-7 * 6:29: 1Ki 10:4-7; 2Kr 9:3-6* 6:32: Mat 6:8 * 6:33: 1Ki 3:11-14; Íbo 37:4, 25; Rom 14:17 * 7:1: Rom 2:1; 1Ko 4:5; Yem 4:11-12* 7:2: Mak 4:24 * 7:7: Mak 11:24; Yon 14:13; 15:7; 16:23-24

  • Matiu 7:8 12 Matiu 7:23mae oman afoká inono. Onará maankamiya vasin maen ona yiantantenmino. 8 *Para vara seyo, amúkimpóma inan ma sé iyain nanin banta anominó daná baré iyan mino. Manavanta anomamana yana sanma yosi-yaren mai yaná oné iyan mino. Manavanta ano ma onará ma ankamiyáintin maen Tiyarafenu ano véin onayiantanten mino.

    9 “Mana iyampon mano ma siretinpintemana afóe vaonafáma yáunnanma inantinti mae iye anó onámanámaman aminte fono. 10 Inká noyanavan ma inantinti mae namu osafáé eakhá aminte fono. 11 *Tiretí afóeyanmano ma namu avúavá bariyákeyama e akhafana kama yanasinta maamin mai afová ukheya ma améiyaonaí anan en tiretí Afóema inarufábain mano ventá ma amúkimpóinantin nain nanin banta moékenkama yanasintan aminten mino.12 *Máan tinten mifo ena nanin bantaano inte avúava sintá tiretin uantanovará anunu iyante fo mai avúavasinta ana vá betin uantano. Maiavúava sinta maen mai man baya vásakhanampa vanta kayo vái ana vayaino.

    Kákan Ona Vá Titó Ona Vápin MaOferan Baya Ino

    (Ruku 13:24)13 “Tiretí ankan tító onafin ná

    umperano. Para vara seyo, o afey-oran barufá ma orikhein ona kákanmi vákan maifá ma orikhein aa kákanban kasaen orirí ukhan mi kokhonnanin banta anomai aa anan bákurenoriyan mino. 14 Máan tukhen mifoaun baran barufá ma orin ona sitóivákan mai varufá ma orin aa sitosíukhan maen manáa nanin banta anoanan mai aa yosiren óden oriyanmino.

    Daa Ana Vá Beni Aran Mái Vaya Ino(Ruku 6:43-44; 13:25-27)

    15 *“Kampun sakhanampa vantakayo vará tiretí ankan dafían náákona ono. Sipi sipi ayo unan kafinauren erintenmifo aúpin afá iyan kayovíkakhen mino. 16 *Máan tukheintiretí ankan betin avúavá ano maaran imá dan nain mi ódeya afováinnompo kaná ayankun anan tákenauvaini aran kúdená inká avi khátakayo rákena fíki aran kúden ná in-ten nafino. 17 Máan manan en mikama yaa ana kayo ano kama aranmáan imádé iyan mifo namu yaa anakayo ano namu aranmáan imádé iyanmino. 18 Kama yaa ana ano ída namuaran iran maen inká namu yaa anaano ída kama aran iran é iyan mino.19 *Ída ma kama aran iran nain daaana kayo síkaren ira saman kaurintenmino. 20 *Máan tukhantiya vetí maaran imádan naintái afová eya onannono.

    21 *“Téin nan ma Bafan noe,Bafan noe, sen tariyain nanin bantakayo minó ano va inaru yafisimpinoferanten naino. Ída ifo inarufá mavain Tifóeni vaya ánain ma yakhafinnain nanin banta kayo ano ananinaru yafisimpin oferanten mino.22 Tiyarafenu ano ma vanasi yaiminnain damú kokhon nanin banta anose nan ‘Bafan noe, Bafan noe, setíankan en avíká sakhanampaíin doraríiyáké inká en avíká ana namu aunando siantiyá maé inka kokhon enaráukhein danasinta maman afoká iyaréuno,’ sinten mino. 23 *Máan masintí maé téi funtádé evaráné betintiamenté uno, ‘Tiretí ankan namuavúavá baran nanin banta kayonbanái séi ída siretin afová ukhé umposifó oro.’

    KamaAfovaVain BantaVá Ída KamaAfova Vain Banta Vá Ano Ma Má UvaranBaya Ino

    (Ruku 6:47-49)* 7:8: 1Yn 3:22; 5:14-15 * 7:11: Yem 1:17 * 7:12: Mat 22:39-40; Ruk 6:31; Rom 13:8-10 * 7:15:Mat 24:24; Apo 20:29; 2Pi 2:1 * 7:16: Kar 5:19-22; Yem 3:12 * 7:19: Mat 3:10; Ruk 3:9; Yon 15:6* 7:20: Mat 12:33 * 7:21: Ruk 6:46; Yem 1:25 * 7:23: Íbo 6:8; 2Ti 2:19

  • Matiu 7:24 13 Matiu 8:1224 “Máan tukhein nan mi senti

    vaya iniren ma mai ánain dakhafinnain nanin banta anon kama afovavain banta ano ma kákan onámanádaró ma má uvareiníi iyan mino.25 Uvantaré íkan á bá uva vá uákenanon non taven mai má avékan maenkákan onámaná daró uvantaréinpasen ída mai namun baráken mino.26Máan ten mifo senti vaya ma inirenída mai vaya ánain ma yakhafin nainnanin banta ano mai ída afova vantaano ma eyurá ma ve amá uvareiníiiyan mino. 27 Uvantaré íkan á báuva vá uáken anon non taven mai máavékan baráken eraven mino.”

    28Yisasimamai vaya kayo siamiranmaen minó nanin banta ano véi maafova amiyain baya kayo van takhaenoreraenmino. 29*Mai fara va ino vetíiman bayama afová ukhein banta kékáano ma afova amiyainisa en naifomana aví bain banta ano ma afovaamiyainíi en mino.

    8Amon Dana Aí Bain Banta Ma Yisasi

    Ayofein Baya Ino(Maki 1:40-44; Ruku 5:12-14)

    1 Yisasi ma anuyon me ampirenaravíkan maen kokhon nanin bantaano ven ánain dakhafen aravenmino.2 Araviyain má mana amon dana aíbain banta ano Yisasi vaintá eren mearon kanan durafúdenmátimen temí,“Bafan noe, éi ma anunu iyante séintu sesé usintesí evaráné kama ono.”

    3 Máa síkan Yisasi ayan dan orinmai vanta au aruviyan temí, “Evará-nen en au avusese en kama ino vantéi sinunu iyá uno.” Siyain mámanádá amon dana aí kípan maenmai vanta au evaránen kamaenmino.4 *Kama uantáden Yisasi véin máasen tiamemí, “Éi ída vá ma ma enau kama uanteruna vaya mana vantasiameno. Oreya vá monó doran bantavaintá oresin ná éin avové en onano.Pefá ma Mosesini man baya ano masikhá einí eya vá Tiyarafenu ma íkun

    uan amin danasinta máde susu seyaamusin amesin ná minó nanin bantaano óden inka veni aí kípakhan minosino.”

    Mana Antareti (100) Aruvin BantaKayoi Ayafa Vanta AnoMaMumunan EinBaya Ino

    (Ruku 7:1-10)5 Yisasi ma Kapeniamú barufin o

    uniyain má mana antareti (100) aru-vin banta kayoi ayafa vanta ano véivaintá eriven béin ayaino van ínanen inaemí, 6 “Bafan noe, senti yoranbanta ai ayan púkan kákan aí iyanberai siyáken bakhenmanan bá uno.”

    7 Máa síkan Yisasi véin tiamemí,“Téi oré mo ayofanté uno.”

    8 Máa sin aruvin banta kayoiayafa ano Yisasin evaránen tiamemí,“Bafannoe, séi ída kama vanta varunaéi ída kanaíeya sen timá orin nompovaya ana sesin ná tenti yoran bantaevaránen asefa ino. 9 Mai séi faravamáa siya rauno sesi ayafa vanta kayoiaránaópái séi vákun maen inká tentiaránaópái manáa aruvin banta kayovái mana van ma orono ma sékunoriyá maé inká ena van ma erenosékun maen eré iyan mino. Inká tesiyoran banta vanmama yorarí onomasékun mai yorarí é iyan mino.”

    10Máa síkan Yisasi mai vaya inirenanú duren mai ma ven dakhafen noréein nanin banta máa sen tiamemí,“Téi fura siré tiretí ankan tiamiyáuno. Téi onékun ma vantai mumu-nan má manaí ukhein banta Isareriivarafin ída mana van mino. 11 *Máantukhái séi siretí ankan tiamiyá uno,Áau e unipá bá orun perápá bá mavain bara fintena nanin banta kayofinté* kokhon mano inaru yafisimpinere ere uven maen maifin ma omasíinaimpin Abaraamu, Aisaki, Yekopunankan má manafin kumamen dunannanten mino. 12 *Nanten mifo Ti-yarafenu ano ma vei yafisimpin banovan ma fe iyáantákáin nain naninbanta yo siantantin títípa ukhein

    * 7:29: Mak 1:22; Ruk 4:32 * 8:4: Riv 14:1-32; Mat 9:30; Ruk 17:14 * 8:11: Ruk 13:29 * 8:11:Mai kayo ena anan nanin banta ino. * 8:12: Mat 22:13; 25:30; Ruk 13:28

  • Matiu 8:13 14 Matiu 8:29barufin o váken berai siyan avean-tuntá inkekípiyan ifí danten mino.”

    13 Máa siren aruvin banta kayoiayafa vanta siamemí, “Éi ma mumu-nan eonaíen mai yaná afoká intenmifo orono.” Máan ma siyain áauráanai mai yoran bantai aí daná kípenmino.

    Yisasi Ma Pitan Aná Anóen AyofeinBaya Ino

    (Maki 1:29-31; Ruku 4:38-39)14Yisasi ma Pitan amápin un pében

    onákan maen Pitan aná anóen aíuaren aufá ira kharo iyan takhópinbakhen baren mino. 15 Bakhen baréíkan Yisasi ven ayan bana fákiyainmámai aí daná kípavin e mantaaren beniyunan taren mino.

    Yisasi Ma Kokhon Nanin Banta Ay-ofein Baya Ino

    (Maki 1:32-34; Ruku 4:40-41)16 Mai inúpá kokhon nanin banta

    ano namu aunan ma vain kéká avirenYisasi vaípá ere ere íkan mai aunankéká do siantiyan inká aí daná ma váein kayo minó ayofen mino. 17Máanma ein manon sakhanampa vanta Ai-saiyan pinté uaren Tiyarafenu anosikhan mino. “Béi anon tetisi araara sí daná kípasintáden tetin kamausintanten mino,” ma sikhá ein mifura sen afoká en mino. Ais 53:4

    Yisasin Ánain Dakhafiyain Nan MaUman Baran Baya Ino

    (Ruku 9:57-60)18 Yisasi ma onákan kokhon nanin

    banta ano véin aúban den iyeneúkiyaimpin bei eyo iyampon kayosiamemí, “Erí non e khádé enaufá ódótifano.” 19Máa síkan mana man bayama afová ukhein banta ano erivenYisasin tiamemí, “Aru soe, éi maorinonafá téi en dakhafé nonté uno.”

    20 *Máa síkan Yisasi evaránen béintiamemí, “Afá iyan kayoi ain bákanmaen inká nun kayoi nan bákanukhen mifo Banta Anin† mano ma

    ánon kauren baran nain beni kanú ídavan mino.”

    21 *Máa síkan maen eyo iyamponkayo finté mana ano máa sen Yisasintiamemí, “Bafan noe, áesirá te sifóennare mo masí urerá ono.”

    22 Máa síkan Yisasi véin tiamemí,“Áin púkein banta kayo ano furinbanta masí iyantiya éi sen dakha-fono.”

    Yisasi Ma Kákan Uva Yo SianteinBaya Ino

    (Maki 4:35-41; Ruku 8:22-25)23 Máa siren Yisasi votifin un ku-

    manin bei eyo iyampon kayo anoyakhafen óden mino. 24 *Ódivennon aúbaná oriyain má anú deiníenkákan uva íkan non karantó uarenboti yarararí iyan mifo Yisasi faraaun bakharen mino. 25 Bakharé íkanbei eyo iyampon kayo ano véin moavoriyan avádóden temí, “Bafan noe,Bafan noe, non ufurirí iyá tiféumposetin tiya ono.”

    26 *Máa síkan béi evaránen betíankan tiamemí, “Titó mumunan mábaona vanta kéka soe! Pará akhokhovan iyara fono.” Máa siren béi e man-taaren uva vá nonmá ákonaen asiyainmá púkekhaven ída kayaen mino.

    27Máan tiyain má betí ankan takhaiyan kokhon ineine en orera iyan be-raran inaemí, “Ma inté ukhein bantábákan ná uva vá non má ano véin ooyaiyiyan nafino.”

    Namu Aunan Bá Ein Bantá KananPinte Ma Yisasi Yo Siantein Baya Ino

    (Maki 5:1-17; Ruku 8:26-37)28 Yisasi Karirí non e kháden ena

    ufá Kadará kayoi varafin óden mino.‡Ódiyain má namu aunan kayo mavain bantá kanan mano ven má efóken mino. Maí kanan banta anoafasíen non banta masí ukhein pimpábaren nóken aranmá ukhanmaen ba-nasi ano féden mai aasá ída oriyarenmino. 29 *Máan tiyá íkan míkanan

    * 8:20: 2Ko 8:9 † 8:20: Yisasi ma Banta Anin ne ma sikhein mai Yisasi veyan nan mino. * 8:21:1Ki 19:20 * 8:24: Íbo 4:8 * 8:26: Íbo 89:9; Mat 14:31 ‡ 8:28: Manáa vompon Kerké barafinmáa sen ena vompon Kerá barafin máa sen mino. * 8:29: Mak 1:24; Ruk 4:41

  • Matiu 8:30 15 Matiu 9:13

    mano avádóden oovaren temí, “ÉiTiyarafenu Anin mompo, náisá onovará damú ída afoká ukhayá tetinnamu ono van eriya fono.”

    30 Máan ma siyákan maen manáanentá pon kayo iyukhen báken dunanniyaren mino. 31 Niyan bákan namuaunan kayo ano Yisasin ínanen in-aemí, “Tetí ankan ma sisintante vááesirá mesan pon kayo aúpin ná oferátifano.”

    32 Máa síkan Yisasi evaránen betintiamemí, “Tiretí ankan orono,” siyainmá namu aunan kayo ano mai kananbanta me ampiren pon kayo aúpino fébíkan mai fon kayo ano savauaren kákan ayafin o káusiven nonufuren puren mino. 33 Máan tiyainmá pontá ma yafíká ein banta kékáano kákan barufá karan oren mominó nanin banta mai ma afoká eindaná baya siamiyáken namu aunankayo ma vá ein bantá kanampin maafoká ein baya vá dere siamen mino.34 Tiamíkan iniren mai varu fintéminó nanin banta ano Yisasin onanovan eren mino. E oniyáken betíi varame ampiren ena akhempá orino vanínanen tianten mino.

    9Ai Ayan Púká Ein Banta Ma Yisasi

    Ayofein Baya Ino(Maki 2:1-12; Ruku 5:17-26)

    1 *Yisasi mana votifin un kuma-men Karirí non e kháden bei varufáoren mino. 2 Oriyain má manáavanta kayo ano ai ayan púkein bantakúkútafin bavin daiyen eríkan Yisasima vetí ankani mumunan ódarenmaiaí banta máa sen tiamemí, “Taninnoe, eni ume ampianté umpo vá enará ano ákonaen ná bano.”

    3 Máa síkan maifin manáa manbaya ma afová ukhein banta kékáma varé ein mano mai vaya inirenbetiyan ten oreraemí, “Ma vantaano Tiyarafenui varun bariyan umeampiantiyan mino.”

    4 *Máa sen iniyan Yisasi vetí ankaníineinefin afová uren temí, “Pará tiretíankan aúpin namu ineine mamanayuman iya rafono. 5 Inte vaya maseruna anó teso sikhen nafino. ‘Eniume ampianté uno’ ma seruna anofino áa éi ‘e mantave orono’ maseruna ano fino. 6 *Máan tukhenmifo sireti sá afová ono Banta An-impin ákona vákan mi ma vararáume kayo ampiantiyan mino.” Máasiren mai ma ai ayan púkein bantavan temí, “Mantaveya ei kúkúta ma-mare ei varufá orono.” 7 Máa siyainmá mai vanta ano e mantaaren beivarufá oren mino. 8 Oríkan banasiano ódaren akhokho van uren máanákona ma varará banta ma amé iyainnan Tiyarafenu aví daníen mino.

    Yisasi Ma Matiun Arein Baya Ino(Maki 2:13-17; Ruku 5:27-32)

    9Mairá Yisasi me ampiren oriyareno onákan Matiun ne sin banta anosakisi varan namumpin kumantaréíkan Yisasi véin tiamemí, “Éi ere sentivákurono.” Síkan Matiu e man-taaren ben avákuren oren mino.

    10 Yisasi ma Matiun amápin o khu-manten dunan niyákan maen kokhontakisi varan banta kéká bá ume naninbanta kayo vá ano maifin ódivenYisasi má bei eyo iyampon kayo vámanafin kumamen dunan nen mino.11 *Niyákan Farasisi kéká ano ódarenaranan iyáken beni eyo iyampon kay-orá inaemí, “Pará tiretí ankani arúano sakisi varan banta kéká bá umevanta kayo vá manafin kumamendunan niyan nafino.”

    12 Máa siyákan Yisasi mai vayainiren máa semí, “Aí ma ída vainnanin banta kayo ano ída ayofanbanta vaípá oré iyan mifo aí ma vainnanin banta ano anan ayofan bantavaípá oré iyan mino. 13 *Ma vaya maTiyarafenui vompon dókifin ma vainpintena vá tiretí ankan ore vá o afovavarano. ‘Ena ma arunan uantan nanmi siranakhenmifo íkunmauan aminnan ída ino.’ Ose 6:6

    * 9:1: Mat 4:13 * 9:4: Ruk 9:47; Yon 2:25 * 9:6: Yon 17:2 * 9:11: Ruk 15:2 * 9:13: Mat12:7

  • Matiu 9:14 16 Matiu 9:28Téi funtákein kéká arano vara er-erauno, umeíma en noin kayon aranovan mi erikhé uno.”

    Dunan Ma Aurá Pákena Van MaYisasin Inaein Baya Ino

    (Maki 2:18-22; Ruku 5:33-39)14 *ManádamúYonini eyo iyampon

    kayo ano Yisasi vaintá eriven béininaemí, “Farasisi kéká bá tetí ankanmá ano yunan turé iyá umpo faráeni eyo iyampon kayo ano ída yunanauriyan nafino.”

    15Máa sen ina íkan Yisasi evaránenbetí ankan tiamemí, “Anasi ma imanameno van iyantin ma mai vanta anoma vei kéká bá para vantin maenmai vetí ankan nái vará béin arunanuantanten nafino. Maná damusí intinma anasi iman ameno van iyain bantama aviren orivintin maen maí damúivetí ankan dunan auranten mino.

    16 “Ídamana ano auyen davaráemakafáádan póké peyante au anamunma yakakheimpin mo yamparenamué iyan mino. Para vara seyo,auyen davaráe kafáádan ma feyanteau anamuntá mo yamparen amuurantin baren maen auyen davaráeano yarifantin tampí tiaren mai auanamun kákantá eyáken orera intenmino. 17 Ída mana vanta ano feyantememé au unampin auyen uvaini anuvanaé iyan mino. Peyantefin mavanarantin maen paútiaren uvainianu varará banaen eravintin maimemé au unan namu inten mino.Máan tukhan mi auyen memé auunampin ma auyen uvaini anuvanaran maen mi míkanan kamaenbáé iyan mino.”

    Yisasi Ma Fúká Ein Arinta AvíanManten Ma Aí Nanin Ayofen Ma Ein BayaIno

    (Maki 5:22-43; Ruku 8:41-56)18 Yisasi ma Yonini eyo iyampon

    kayo vá baya siyákan maen manaátaru namuntá ánoní ukhein bantaano véi vaintá me aron kanan durafú-den mátimen temí, “Te siraun taréa

    furí umpo éi ereya mo ayan ben aurákaesin evaránen aunan baren man-tano.” 19 Máa síkan Yisasi e man-taaren béin dakhafen oríkan bei eyoiyampon kayo vá ano yere oren mino.

    20 Oriyákan mana nanin maentirantan kan orun kádan (12) oranarábiyon aí daná mantein baré íkanmai nanin mano ádé eriven Yisasiniayá au anamun áton aruven mino.21 *Aruviyan mai nanin manoveyan nan temí, “Beni au anamunma aruvékun maen tenti sí danákípanten mino.”

    22 Máa siren aruviyain má Yisasiyo vaéan mai nanin oniyáken temí,“Tiraun noe, eni mumunan manoneni aí kípaanten mifo en ará ano váákonaen bano.” Máan ma siyain máanan mai nanini viyon aí daná kípenmino.

    23 Máan turen mairá Yisasi orenmonó átaru namuntá ma ánoníukhein banta amápin o onákan banasiano kuní iyaren mino.* 24 Máantiyákan Yisasi semí, “Tiretí ankanbáe entavoro. Mai arinta ída fúkenparan aun bakhen mino.” Máa síkanminó ano venan inten oreraen mino.25 Mai nanin banta ma yo siantanbarufá eravuvin maen Yisasi mápinun pében mai arinta ayan bana mafakaaran orun manten mino. 26 Maima Yisasi varein avúavá baya anomaivarafin minó akhempá oreraen mino.

    Auu Yufúkukhá ein Bantá Kan MáIda Vaya Siyá ein Banta Vá Ma YisasiAyofein Baya Ino

    27 *Yisasi ma mai varu me ampirenoríkan maen auu yufúkukhein bantákan mano oyampá dakhafen oriyanoovararen máa semí, “Devitin Aninnoe, verasan nan arunan usintano.”

    28 Máa sen oriyákan mai ma véivain namumpin un pébin mai maauu yufúkukhein bantá kanmanomainamumpin béi vaintá unóbin Yisasivékanan máa sen inaemí, “Tenantirékan auu kama urantí onano varámumunan iya fono,” síkan békanan

    * 9:14: Ruk 18:12 * 9:21: Mat 14:36 * 9:23: Yisasi ma yorun baré ein barufá ma vanta fúbinmaen okhakhan mi asiyan ifí diyan mino. * 9:27: Mat 20:29-34

  • Matiu 9:29 17 Matiu 10:8evaránen béin tiamemí, “Eyo Bafannoe, berasan mumunan iyá uno.”

    29 Máa síkan békanan auurá ayankaúden temí, “Tiré kan ma sentámumunan eonarái mai yaná kanaíenafoká inten mino.” 30 *Máa siyainmá míkanan evaránen auu mábíkanYisasi ákonaen airon ananí uantentemí, “Ma ma siré kampin ma afokáein daná ída vá áesin mana vanta anoafová ino.” 31 Máa siran maen maíkan banta ano oren Yisasi ma vareinavúavá baya mai varafin ma minóakhempá ma vain nanin bantafin maivaya siádan oreraen mino.

    32 Maí kan banta ano ma Yisasinme ampiren oriyain má namu aunanmano oorá iyákan ída vaya siyainbanta vanasi ano aviren béi vaintáeren mino. 33 *Eríkan Yisasi mamai namu aunan do siantádan maenmai vanta ano vaya síkan banasi anosakha iyáken temí, “Pefá ída Isareriivarafin máan daná afoká in ontarenmino.”

    34 *Máa sen orera iyan maen Fara-sisi kéká ano semí, “Namu aunaniánon bantai ákonarái véi namu aunando siantiyan mino.”

    Manáa Yoran Bantan Ban Mino MaSein Baya Ino

    35 *Minó kákan barufimpa safisitó barufimpa safi Yisasi oriyákenbetíi monó átaru namun kayofinTiyarafenui yafisin pintena kamavaya kayo siamiyáken ara ara aí danákayo ayofen oren mino. 36 *Máan tenoriyáken kokhon nanin banta kayoonákan sipisipirá dafisin banta ídavákan ma asuse en aminofin nókenma ayain banta van dosen noiníiyákan mai van Yisasi vetí ankan nanarunan uanten mino. 37 *Arunanuantáden bei eyo iyampon kayosiamemí, “Kokhon dunan karakhanmifo mai yunan ma yuyasin kékátanáan ban mino. 38 Máan tukhen

    mifo vá dunan afóe vaipasá amúkeinantesin ná béi kokhon doran bantasiantantin bei yunan karápin orivenná beni yunan duyáan átaru ino.”

    10Tirantan Kan Orun Kádan (12) Eyo

    Iyampon KayoMa Yisasi Aní Ein Baya Ino(Maki 3:13-19; Ruku 6:12-16)

    1 *Tirantan kan orun kádan (12)eyo iyampon Yisasi araren namu au-nan kayo ma yo siantan má ara ara aídaná ma ayofan ákona vá amenmino.

    2Mai máa sirantan kan orun kádan(12) baya varen orin banta kéká avímáan mi ukhen mino. Esé araíenSaimonin nan ma Pita ne siyain máinká ben afá Enduru má inká Se-betin anin kanan Yemisin nú Yoninnú anavasan má inká 3 Firipin máBataromiun má Tomasin má takisivaran banta Matiun má inká Arafi-asin anin Yemisin nú Tadiusin nú bá4 Serotin anan banta Saimonin máinká ínaimpá ma Yisasin avían na-muro ayampin amin nain banta Yu-das Iskariotin* má ino.

    Yisasi Vei Eyo Iyampon Kayo SiantanMa Monó Dorantá Orera Ein Baya Ino

    (Maki 6:7-13; Ruku 9:1-5)5 Yisasi mai máa sirantan kan orun

    kádan (12) banta siantan oriyákanafova vaya kayo máa sen tiamemí,“Tiretí ankan ída vá ena anan bantakékápin ore vá inká Sameriá kayoivarufimpá bá ída vá orera ono.6 *Isareri kékái sipisipi kayo maafeyókein mai kayofin mana váorono. 7 *Tiretí ankan ma oriyákemae vá máan ná teno, ‘Inaru yafisininka ádé erikhen mino.’ 8 Tiretíankan oreya vá aí banta mo ayofesinevaránen asefa intiya vá, púkáin nainayanóan mantiyáke vá, amon danaaí ma fákakhan nain kama uantiyavá, banasifin ma namu aunan baréinnain do siantiya vá ono. Ma ákona

    * 9:30: Mat 8:4 * 9:33: Mak 2:12 * 9:34: Mat 12:24; Mak 3:22; Ruk 11:15 * 9:35: Mat4:23; Mak 1:39 * 9:36: Nam 27:17; 1Ki 22:17; Sek 10:2; Mat 14:14; Mak 6:34 * 9:37: Ruk 10:2* 10:1: Mak 6:7; Ruk 9:1 * 10:4: Yudas Iskarioti e ma siyain mai Iskariotí baru ráke vantan banmino. * 10:6: Yer 50:6 * 10:7: Mat 3:2; 4:17; Ruk 10:9, 11

  • Matiu 10:9 18 Matiu 10:24ída miyan bákaya faran tiretí ankanbare ompo vá mai ída miyan bantiyafara vá banasi aya ono. 9*Tiretí ankanída vá kori fi siriva fi kopa moni safivá amú anan unampin bá ureya vareorono. 10 *Tiretí ankan ma oriya maeída vá unan bareya inká ída vá enaau anamun má arantan anamun máayonta vá bare vá orono. Mai ma moyorarí uantanona nanin banta ano váéin dunan má minó daná bá amino.

    11 “Tiretí ankan ma mana kákanbarufin nafi sitó barufin nafima oriv-inte mae funtákein banta van mairádosireya mai vanta amasá bareya maivaru me ampeno. 12 *Tiretí ankan mamai vanta amápin un pébinteya mainamumpin ma van nain nanin bantamáan ná te siameno, ‘Tiretin má arákusin banten mino.’ 13Máa sesin mamai namun pinte nanin banta anoma amusin iyan ma siretí ankan avi-ranti mae vá tiretíi avu vaya áesin nábetin má bano. Banten mifo siretinma ída amusin iyan ma avirantiya vátiretíi ará kusiantan baya áesin náovaránen tiretimpin erino. 14 *Manaano ma siretí ankan ída aviren beamápin oren ma siretíi vaya inin nanma afonkarí intiya ma mai varu meampinte vá arantantáke kayosá betinavorá me fúpá tian karú desin náafová en ná Tiyarafenu ano setinuman timinten mino sino. 15 *Téifura siré tiretí ankan tiamiyá uno.Tiyarafenu ano ma vanasi yaimonovan inikhein damú ma afoká intinSodomu varu vá Komora varu vá anéma afoká ukhá ein mai uman moékenesantakhein uman mi mai varu kayofinte nanin banta ané afoká intenmino.

    Ara Ara Uman Ma Afoká Inaí PákeAmaan Tikhein Baya Ino

    (Maki 13:9-13; Ruku 21:12-17)16 *“Máan tintéíi séi siretí ankan

    afá iyan ofen ma sipisipi kayo siantan

    oreiníi é umpo vá osafáe an devá bempáké barará tonanempe váoriyákeya kukhofá nun mano mafúkekhaven noinisá ono.

    17 *“Manáa vanta kéká kasá dafíanákona ono. Tiretin avían Kanisorikayorá mo kaintin kó tiantáden betíimonó átaru namun kayofin tiretindafiyó ankaminten mino. 18 Téintáma mumunan iyaona van mai kékáano siretin avían kamanin kayo vákin kéká bá avorá kaintiya mairáivetin má ena anan nanin banta kayoavorá bái kama vaya sian dákó in-ono. 19 Máan tesin ma siretin avíankópin ma kaintiya inte vayá tente ra-funo sireya ída vá anomé ineno. Maiáaurá anan Tiyarafenu ano mai masinona vaya ineine amintiya sinono.20 *Mai fara vara seyo, siretiyantá ídavaya sin nompo siretí Afóeni Aunanmanon tiretin oo ráké uaren baya sin-ten mino.

    21 *“Be afá aváe ano e mantaarenbe afá aváen avían namuro ayampinkaintin aruan purintin maen beafóe ano e mantaaren be akhámai avúavasí ana uantantin maeninká iyamporinta ano e mantaarenbe anóe afóen namuroí uantádenarintin purino van avían namuroayampin kainten mino. 22 Téintiví ma siretimpin banti ma séinbákuriyanona van mi minó bantakéká ano siretí ankan ará namuuantanten mifo iye anó mantaanákona ukhen baré intin ná mavarai kípan damú afoká inten nafiTiyarafenu ano mai nanin bantakayon evaránen aviranten mino.23 Tiretí ankan ma mana varu fintenananin banta ano ma inian namuuantanti mae ena varu fasá karanorono. Téi fura siré tiretin tiamé uno.Isarerii varafin ma vain baru kayofinída yóan kípakhesin mi Banta Aninerinten mino.

    24 *“Sikhuru iyamponmano vei arú* 10:9: Ruk 10:4 * 10:10: Ruk 10:7; 1Ko 9:14 * 10:12: Ruk 10:5-6 * 10:14: Ruk 10:10-12;Apo 13:51 * 10:15: Mat 11:24; Yut 7 * 10:16: Ruk 10:3; Rom 16:19 * 10:17: Mak 13:9-11;Ruk 12:11-12; 21:12-15 * 10:20: Yon 14:26 * 10:21: Mai 7:6; Mat 10:35; Mak 13:12; Ruk 21:16* 10:24: Ruk 6:40; Yon 13:16; 15:20

  • Matiu 10:25 19 Matiu 10:39ída esantakhan inká doran banta anovei ayafa ída esantakhan ukhé iyanmino. 25 *Sikhuru iyampon mano mavei arú bá mun manaí intin ma inkádoran banta ano ma vei ayafa vantavá mun manaí intin maen mai anankanaí inten mino. Má afóen nan manamu aunani ánon banta Beseburi ema sen ariyainmai veni kéká bá derenmoéken namu ví aranten mino.

    NamuroKayoVanMa Ída FeranBayaIno

    (Ruku 12:4-7)26 *“Banta kéká anoma siretí ankan

    uman ameno van ma intiya siretiída vá akhokho van ono. Aúpá maana yamuan kain bain danasinta anoyákó intin inká aúpá baya kayo vanasiano afová inten mino. 27 Téi mainuran pinté ma siamenuna vaya vátiretí ankan kakhakhein tasá teno.Tiretí ankan átarempin ma kafayafinté ma siamin nain baya vá máamontasá un mantaveya vá oovarevanasi siameno. 28 *Banta kéká anoma yante vukhafa aruan purin nanída vá tiretí ankan perano. Beti ídakanaíen aú bá aruan purinten mifoTiyarafenu veya vará perano. Béianon kanaíen aú bá dan bukhafa vámai ma ira kiyan uman baren be-rai siyan purin barufin taman kau-rinten mino. 29 Mana monípó títónun kanan miyaní ino van kaé iyanmifo siretí ankan Afóe ano mai nunkayo kamaen dafisiyáken mai fintenamana ída áintin barará eravino vananunu ukhen mino. 30 Máan tukhanmi Tiyarafenu ano siretí ankan ánondo yankáan kíparenminó afova suronukhen mino. 31 *Máan tukhaya siretíankan tító nun kayo esantakha ompoída vá akhokho van ono.

    Yisasini Vaya Sin Nan Ma Ída AyaveIn Baya Ino

    (Ruku 12:8-9)

    32 “Mana vanta ano ma e mantenbanasi siamen ma séi veni kéká unoma sintí maé mai sen má deren béinnan tesi kéká ino sé Tifóe ma inarufábain tiamenté uno. 33 *Tiamentéumpo mana vanta ano ma e mantenbanasi siamen ma séi ída veni kékáuno ma sintí maé mai sen má derenbéin nan ída sesi kéká ino sé Tifóe mainarufá bain tiamenté uno.

    Yisasin Ma Móeken Anunu In BayaIno

    (Ruku 12:51-53; 14:26-27)34 “Ma varará aruvin kusiantan mi

    sen nan baren eren mino seya siretíankan ída vá ineno. Téi vaenatin baréeré uno. 35 Para vara seyo, namuroíinavúavá afoká ino van mi séi eré uno.“ ‘Banta ano e mantaaren be afóen

    namuroí intin,be araun mano e mantaaren be

    anóen namuroí intin,be anafú ano emantaaren anasi anafú

    namuroí uantantin36 inká mana vanta ano e man-

    taaren baéden bei kéká bá na-muroi inten mino.’ Mai7:6

    37 “Mana vanta ano ma ve anóeafóen nan ma moéken anunuen masen nan ma ída moéken anunu in-ain mai ano ída kanaíen ten bákurin-ten mino. Inká mana vanta ano mave anin nafi ve araun nafi moékenanunuen ma sen nan ma ída moékenanunu inain mai ano ída kanaíen tenbákurinten mino. 38 *Máan tintenmifo iye anó ída vei yaa unkamádanmamaren ná ten tínain dakhafintennafimai ano ída kanaíen ten bákurin-ten mino.† 39 Bei aunan ma ákonaenpákakhá inain nanin bantai aunan oafeyoranten mifo sen nan ma inirenbei aunanma ampin nain nanin bantaano fara van oriyan ban aunan ovaranten mino.

    * 10:25: Mat 9:34; 12:24; Mak 3:22; Ruk 11:15 * 10:26: Mak 4:22; Ruk 8:17 * 10:28: Rom 8:31;Yem 4:12 * 10:31: Mat 6:26 * 10:33: Mak 8:38; Ruk 9:26; 2Ti 2:12 * 10:38: Mat 16:24-25; Mak8:34-35; Ruk 9:23-24; 17:33; Yon 12:25 † 10:38: Bei yaa unkamádan ma varani ana máan mi ukheinmino. Yisasin ánain bákurintá ma uman baran mino. * 10:40: Mak 9:37; Ruk 10:16; Yon 13:20

  • Matiu 10:40 20 Matiu 11:12Ena Vanta Ma Aya Iyain Kéká Ano

    Ma Inarufá Kákan Miyan Baran NainBaya Ino

    (Maki 9:41)40 *“Tiretí ankan ma avíden ma

    avábá inain mai vanta ano séin misivíden kama inten mino. Téinma siviran nain banta ano mai maséin tisintá erikheruna Sifóen miaviranten mino. 41 Máan tintenmifo mana vanta ano ma manasakhanampa vanta aya iran muno masiren aviren be amápin mo kaúdendafisinten maen mai ma Tiyarafenuano sakhanampa vanta amiyainmiyan mi mai vanta ano varantenmino. Inká mana vanta ano ma manafuntákein banta aya ono vanma avíanbe amá mo kaúden ma yafisintenmaen mai ma funtákein banta kayoano ma varé iyain miyan mi maivanta ano varanten mino. 42 “Manavanta ano sen naro siren ma sentieyo iyampon kayo finte mana aví ídavain doran banta ma kápifin iyon nondáan aminten maen mai séi fura sirétiretin tiamiyá uno. Mai vantai miyanída afeyoranten mino.”

    11Monó Non Péantan Banta Yonin Nú

    Yisasin Núi Vaya Ino(Ruku 7:18-35)

    1 Yisasi ma sirantan kan orun ká-dan (12) eyo iyampon kayo ma vayasiamiren maen mai varu me ampirenKariri varafin ma vain baru kayofimpá nóken banasi afova amiyan Ti-yarafenui kama vaya vetin tiamenmino.

    2 Yoni ma karavusifin baren maTiyarafenu ano aní ukhein banta anoma minó dorarí iyain baya inirenbei eyo iyampon kayo van máa senYisasin mo ina ino van tiamemí, 3 “Éifura sé mai ma Tiyarafenu anoma aníukhá ma avé ukhá erúna vanta fono.Áa ena vanta eriyain nará tetí ankanave ótifan nuno.”

    4 Máa síkan Yisasi evaránen betíankan tiamemí, “Tiretí ankan ma

    ma oniyáke ineona vaya vá evaráneore mo Yonin tiameno: 5 *Auu mayufúkukhá ein kayo ano evaránenonákan inká arantan ma namu ukháein kayo ano e manten orin maenamon dana aí ma vá ein kayo auevaránen kama íkan inká átaren makontá ein kayo ano evaránen baya ka-maen iníkan maen púká ein kayo anoevaránen e mantákan inká ona maída vain nanin banta ano kama vayainin en mino. 6 Téin ma soniyantinma vetíi mumunan ída eravukhannain kayon Tiyarafenu ano moékanamusin aminten mino.”

    7 Yonini eyo iyampon kayo maorivíkan Yisasi máa sen Yonin nanbanasi siamemí, “Tiretí ankan intéukhein bantá onano vará banta ídavan kámá barafá oriyaré fono. Béiída ákona van ura ano ma kaya einisáiyayá onano van oriyare fono. 8 Áanáinasá onano vará oriyare fono.Mana vanta ano kama ukhein auídanasá uren bákayá tiretí ankanonano van oniyare fono. Ída ino.Kama auí daná ma ukhein bantakayo ano kin amápin mi váé iyanmino. 9 Máan té iyan mifo mai farátiretí ankan oriyare fono. Manasakhanampa vanta onantasá oriyarefono. Mai fura ino. Téi siretíankan tiamé uno, mai sakhanampavanta ano minó sakhanampa vantaesantakhen mino. 10 *Mai vanta vanmi Tiyarafenui vompon dóki ano máasikharen mino,“Téi mana vanta siantékun éin an

    uanten oreneni aa mo uvisinten mino. Mar

    3:111 Téi fura siré tiretí ankan tiaméuno. Monó non péantan bantaYoni ano minó ma varará ma afokáukhá ein banta kayo esantakhen mifoinaru yafisimpin ma sitosí ukháinnain manon Yonin esantanten mino.12 *Monó non péantan banta Yoni makama vaya siyan monó non péan-tiyaré ein táké ma eren ma saréavarunarái ákonamumunan iyain kéká

    * 11:5: Ais 35:5-6; 61:1 * 11:10: Ruk 1:76 * 11:12: Ruk 16:16

  • Matiu 11:13 21 Matiu 11:27ano inaru yafisimpin ainen oronovan iyákan kokhon banta ano Ti-yarafenui yafisin namuroí uantiyanmino. 13 Para vara seyo, minósakhanampa vanta kayoi vaya vámanbaya vá ano ma afoká inten ne masikharé ein danasinta ano Yonintáime kanaíen mino. 14 *Tiretí ankanmai van ma mumunan iyanteya maima Tiyarafenui vompon dóki anoma sakhanampa vanta Iraiyan andakhein banta van ma erinten ne masikhá ein mai Yonin nan mi sikharenmino. 15Átarenma van nain kayo anová inino.

    16 “Ma ma saréa ma vain naninbanta van nái yanákasá tiádante ra-funo. Iyampon kayo ano ma átaruvarurá kumanten ma ena iyamponkayo máa sen areiníi iyan mino.17 “ ‘Tetí ankan í dano van okhakhan

    asékuya omposiretí ankan ída í de ono.

    Arunan ná baran í déku omposiretí ankan ída arunanámádeya

    ifí de ono.’18 Mai fara vara seyo, Yoni ma erivenmaen dunan má uvaini non má au-raren ída niyákan minó ano siyákenbéimpin namu aunan ban mino si-yaren mino. 19 *Máa siyaréin maBanta Anin eriven ma yunan mánon má nákan maen minó ano sen,‘Onano, yunan má uvaini non má béikokhonniyákenbéi tákisi varan bantakéká bá ume vanta kayo vái aronaino.’ Máa siyanmifo Tiyarafenui vayaánain ma vákuró tifanuna vanmi vetiafová en pura vayan tiyaren ne sintenmino.”

    Ída Ma Ará Baeran Nain Baru KayoAno Ma Kákan Uman Baran Nain BayaIno

    (Ruku 10:13-15)20 Manáa varufin Yisasi kokhon

    enará ukhein danasinta yákó urákanmai varu fintena nanin banta anoída ará baeriyaimpin Yisasi maivaru finte nanin banta máa sen

    asemí, 21 *“Korasiníke nanin bantavá Betsaidake nanin banta va soe,siretí kákan uman uron mi varannono. Mana vanta ano Taiya váSaidoni vái varufin oriven máanavúavá daná afoká intin baren betíankan pefái ará baéden koyan buídaná uren dun akhempá kumantenbetíi ume van arunaná baran naintenmino. 22 Máan tukhái séi siretíankan tiamé uno. Tiyarafenu ano mavanasi yaimono van ma aní ukheindamú ma siretimpin afoká inainuman mano Taiya vá Saidoni varukampin ma afoká ein uman manoesantaren tiretimpin afoká intenmino. 23 *Tireti Kapeniamú kékasoe, Tiyarafenu ano siretin avirantíinarufá ódinte fono. Ída ino. Tiretíankan purin nanin bantai varufinnámen uron mi aravin nono. Aravinnompo mana vanta ano Sodomúbarurá oriven téi ma siretin aúbanáafoká iyaruna yanasinta afoká enbaréinti Sodomú baru fara vannainten mino. 24 *Máan tukhái séisiretí ankan tiamé uno. Tiyarafenuano ma vanasi yaimono van ma aníukhein damú ma siretimpin afokáinain umanmano Sodomu varufinmaafoká ein uman esantaren tiretimpinafoká inten mino.

    Yisasi Ma Ve Afóen Tusu SiantenAmúkein Baya Ino

    (Ruku 10:21-22)25 *Maí damú ana Yisasi máa semí,

    “Tifóe oe, éi inaru vá bara vái Bafanmi van ná ein amo sé uno. Maifara vara seyo, kama ineine vá afovavá bain banta kayo ano onan nainnan ma aúpasí ukhareya ma iyamponarará kayo an dakhein banta kayo maaníeona van mi susu sé uno. 26 Puraino. Tifóe oe, éi ei kama anunu máandakhafeya máan te ono. Pura.”

    27 *Máa sen amúkuren banasisiamemí, “Te Sifóe ano inka minódaná ten tiyampin kaen mifo manavanta ano ída ve Anin afová ukhan

    * 11:14: Mak 4:5; Mat 17:10-13; Mak 9:11-13 * 11:19: Mat 9:14 * 11:21: Ais 23; Isi 26:1–28:26;Yoe 3:4-8; Amo 1:9-10; Sek 9:2-4 * 11:23: Esé 19:24-28; Ais 14:13-15 * 11:24: Mat 10:15; Ruk 10:12* 11:25: 1Ko 1:26-29 * 11:27: Mat 28:18; Yon 1:18; 3:35; 10:15; 17:2

  • Matiu 11:28 22 Matiu 12:15be Afóe ano anan afová ukhen mino.Inká ída mana vanta ano ve Afóenafová ukhenmifo veAninmanoma veAfóen aní ono van aní ukhein naninbanta kayo vá be Anin má ano ananafová ukhen mino.

    28 *“Uman ma variya nan maavesara iyain kayo ano vá téi varunafáeresí avíkan ameno. 29 Tiretí ankanten pintena ma afova mamareya vátenti vaya aránaopa sá bano. Maifara vara seyo, séi sirá kusen bararáorin avúavá baran bantan barunasen pinten nan avíkan baran nono.30 *Mai fara vara seyo, ma vaya masiretí ankan tiamiyaruna vá inkábarano van ma amiyaruna uman máano seso sikhen mino.

    12Yisasi Ma Veyan Nan Sabatii Bafan

    Muno Sein Baya Ino(Maki 2:23-28; Ruku 6:1-5)

    1 *Mana Sabati yamú Yisasi má beieyo iyampon kayo vá uíti yunampinoriyaré íkan bei eyo iyampon kayoarafan puríkan uíti ankáden aú puní-den nen mino. 2 *Niyákan Farasisikéká ano ódaren Yisasin tiamemí,“Onano Sabati yamú baran nan airoananí ukhein danái eni eyo iyamponkayo ano variyan mino.”

    3 *Máa síkan Yisasi evaránen betíankan tiamemí, “Pefá ma Deviti mavei kéká bá arafan puríkan ma man-taré ein baya vompon pintena siretíídá dankáke fono. 4 *Deviti ma Ti-yarafenu amápin un pében ma venavorá bereti khauren airo ananí uranban ma monó doran banta kayo anoana vá nano sikhá ein ma un mádenbei kéká bá nein mino. 5 *Monó do-ran banta kayo ano Sabati yamú mamonó namumpin doriyá ein mai areukhein damúi vetí ankan doriyan ídauman bariyaren mifo siretí ankan ídáman bayai vompon dókifin dankáke

    fono. 6 *Téi siretí ankan tiamiyá uno.Monó namun ma esantakhein danáano mafin ban mino. 7 *Tiyarafenuivompon dóki ano ma sen ‘Ena maarunan uantan nan mi siranakhenmifo íkun ma uan amin nan ída ino,’Ose 6:6ma sikhein baya kayoi ana ma siretíankan afová ukhanteya aau ma ídavain nanin banta ída namu ví aminnono. 8 Para vara seyo, Sabatiyamúká ma yafisin ákona Tiyarafenuano Banta Anin mi amikhen mino.”

    Yisasi Ma Mana Ayan Púkein BantaMa Sabati Yamú Ayofein Baya Ino

    (Maki 3:1-6; Ruku 6:6-11)9Yisasimairáme ampiren orenmai

    varui monó átaru namumpin ódikan10 *maifin mana ayan davénakheinbanta varé íkan Farasisi kéká anoYisasini aau ana yosiren kó tiantanovan inaemí, “Sabati yamú tetí ankankanaisá erá aí banta ayofá tifante ra-funo.”

    11 *Máa sen ina íkan Yisasi vetintiamemí, “Tiretin pinté mana vantaano ma mana sipisipi yesin barenma Sabati yamú masípin o áduvintiídá mai finte orun avían kainte fono.12 Banta anon moéken sipisipi esan-takhein pasé Sabati yamú kasaé aya ótifanté uno.”

    13Máa siren béimai vanta siamemí,“E ayan darurono,” síkan mai vantaano ve ayan daruriyain má mai ayanevaránen kama uaren ena ufake ayanmá manaíen mino. 14 *Máan tíkanmai Farasisi kayo ano ódaren e khu-ven manápá o iyuven Yisasin maaruan purin nain aa van dosen mino.

    Yisasi Maen Tiyarafenu Ano AníUkhein Doran Banta Ino

    15 Mai ma Farasisi kéká ano véinuman ameno van iyain baya maYisasi afová uren mai varu me am-piren oríkan kokhon nanin bantakayo ano véin bákuren oríkan aí mavain nanin bantaminó ayofaan tádein

    * 11:28: Yer 31:25 * 11:30: 1Yn 5:3 * 12:1: Diu 23:25 * 12:2: Eks 20:10 * 12:3: 1Sa21:1-6 * 12:4: Riv 24:5-9 * 12:5: Nam 28:9-10 * 12:6: Mat 12:41-42 * 12:7: Mat 9:13* 12:10: Ruk 14:3 * 12:11: Ruk 14:5 * 12:14: Yon 5:16 * 12:16: Mat 8:4; Mak 3:12

  • Matiu 12:16 23 Matiu 12:3116*beyannan ída ena siamino vanmainanin banta airo ananí uanten mino.17 Yisasi ma mai avúavasí ein manonsakhanampa vanta Aisaiyan oo rákéuaren ma Tiyarafenu ano siádan baréein mi kanaíen mino. 18 *Máan misikhan mino,“Ma senti yoran banta séi ma aní

    ukheruna ino.Téi ven nan moéké tinunu iyákun

    ten tirápin kákan timusinédaviyan mino.

    Téi sesi saunan bempin kaékunpuntákein avúavá baya varará

    nanin bantafin tiamintenmino.

    19 Béi ída aran má avádóden baya senaruven inten mino.

    Banasifin béi ará kusin má bem-páké baya sinten mino.

    20 Banasi ano ma ura an den iyaríukháin nain béi ída iyantenmino.

    Inká oon ma yusimono van einan ma yakháin nain naninbanta véi ída funtimintenmino.

    Béi yoren oriyan maen puntákeinavúavá momaman dákó intenmino.

    21 Minó barará nanin banta anoventá mumunan uven béiayaino van ave inten mino.Ais 42:1-4

    Yisasi má Beseburi Mái Vaya Ino(Maki 3:20-30; Ruku 11:14-23; 12:10)

    22 Maí damú mana namu aunanmano fákakhan auu yufúkuvin ídavaya siyain banta aviren Yisasi vaintáeríkan mai vanta ano oniyan bayasiyan ino van Yisasi mai vanta ay-ofen mino. 23Máan tíkan minó naninbanta ano sakhaen orera iyáken in-aemí, “Ma vanta Devitin Anin ná ban-ten nafino.”*

    24 *Máa sen oreraen mifo Fara-sisi kayo ano ma mai vaya inirenbetí ankan máa semí, “Ma vanta ano

    minó namu aunan kayoi ánon ban-tai† ákonarái namu aunan kayo yosiantiyan mino.”

    25 Máa siyákan Yisasi vetí ankaniineinefin afová uren betin tiamemí,“Mana vara ano ma aúban aií urenmaná páké kábintin ena fáké kábintinuven ma aruvinten maen mai varanamu inten mino. Inká mana varufinte safi mana má pinte safi maaúban daíden aruvinten maen maivaru fi mai ma safi ída ákonaen ban-ten mino. 26 Máan tukhantin BanAnon mano ma e mantaaren BanAnon ma yo siantanten maen maiveyan mi aúban daiminten mifo intéuren ná beni yafisin ákona ano faravanten nafino. 27 Inká namu aunankayoi ánon bantai ákonará ma namuaunan kayo yo siantiyákun maen maiiye anó tiretíi kéká ákona amin nánamuaunankayo yo siantiyannafino.Máan tukhantin tiretíi kéká anontireti ma seona vayará aní iyan tirennan ída funtáka ono sinten mino.28 *Máan tukhen mifo séin ma Ti-yarafenui Aunan mano siyaintí manamu aunan do siantiyákumaeyamaisiretí ankan afová inono, Tiyarafenuiyafisin ákona fefái siretimpin e vanmino.

    29 “Inká intesá uren námana ákonavanta amápin mana vanta ano unpében ná beni ona varanten nafino.Mai ákona vantai ona ma varanosinten maen ákona anan póké narevéin damuádarenmi ven amá pintenayanasinta minó baranten mino.

    30 *“Téin ma namuroí usintiyainnanin banta mai ída sen tirona ino.Inká téin ma ída siyaen banasi avíanátaru iyain mai nanin banta anonbanasi intanin orera iyan mino.31 *Máan tukhái séi siretí ankantiamiyá uno. Minó ume vá oyampábaya ma sinona vá Tiyarafenu anoampiantanten mifo Kantá Aunannan ma oyampá baya sinona mai

    * 12:18: Mat 3:17 * 12:23: Tiyarafenu ano ma aní ukhein banta Devitin anan pintéi afoká intenminoma sikhá ein nan Yutan kayo anomumunan ukharenmino. * 12:24: Mat 9:34; 10:25 † 12:24:Kiriki vaya finté mai vanta aví Beseburi ne siyan mino. Matiu 12:27 dere manaí ukhen mino. * 12:28:Apo 10:38; 1Yn 3:8 * 12:30: Mak 9:40; Ruk 9:50 * 12:31: Ibu 6:4-6

  • Matiu 12:32 24 Matiu 12:45ume Tiyarafenu ano ída kanaíenampiantanten mino. 32 Mana naninbanta ano ma Banta Anin ma oyampábaya sinona ume Tiyarafenu anoampiantanten mifo Kantá Aunan maoyampá baya sinona ume saréa fiínaimpa safi Tiyarafenu ano ída uronmi ampiantanten mino.

    DaaAranMa IranNaintáMaMaiYaaOman Afová In Baya Ino

    (Ruku 6:43-45)33 *“Máan tintenmifo kama yafisirí

    ma inona yaa ana anon kama aranimádantin inká namu yafisirí ma in-ona yaa ana anon namu aran imádan-ten mino. Para vara seyo, inté ukheindaa aná ban nafi mai veni aran maimádan naintái afová inono. 34 *Tiretíankan namu osafáe akhafana ompo,inté uákeyá namu avúavá ma aúpinbain kéká ano kama vaya sen novarafono. Aúpin ma vain avúavá máanoofente kuvé iyan mino. 35 Kamavanta arápin ma kokhon kama ineinekayo víkakhan ma vain manon kamaavúavá baré iyan mifo inká namuvanta arápin ma kokhon namu in-eine kayo víkakhan ma vain manonnamu avúavá baré iyanmino. 36Máantukhái siretí ankan tiamé uno. Ti-yarafenu ano ma vanasi yaimin naindamúi vanasi ano ma ída funtákeinbaya ma siyáin nain tian dákó intenmino. 37 Para vara seyo, Tiyarafenuano eni vaya kayorá anan kama vayasiyare ono sen inká ída funtákein bayasiyare ono sen daiminten mino.”

    Yonan Amaniná Ma Afoká Ukhá EinNan Ma Yisasi Sein Baya Ino

    (Maki 8:11-12; Ruku 11:29-32)38 *Máa sirákan manáa man baya

    ma afová ukhein banta kayo vá Fara-sisi kéká bá ano máa sen Yisasintiamemí, “Aru soe, setí ankan ma éinnan Tiyarafenui yorarí iyan mino senma inino sinte mae éi mana enaráukhein daná aníesirá oná tifano.”

    39 *Máa síkan Yisasi vetí ankanevaránen tiamemí, “Taréa ma vainmai namu avúavá baran naninbanta vá Tiyarafenurá ída ákonaenmonó tin nanin banta vá bákenena ena yamú betí aní dana sanmanan ina iyan mifo vetí ankan ídakanaíen mana aní daná onantenmino. Sakhanampa vanta Yona maaní ukhein mai aní daná anan betíonanten mino. 40 *Para vara seyo,Yona ma kanú manaú bayan máinuran má ma kákan noyana arápinma varé einíi en Banta Anin manokanú manaú bayan má inuran mábara aúpin banten mino. 41 *Máantintenmifo Tiyarafenu anoma vanasiyaimin nain damú Ninivéke vantakayo ano mairá e mantaven maenma ma saréa vain nanin bantai namuavúavá tian afoká inten mino. Paravara seyo, Yona ma mo vaya sinmaenminó Ninivéke nanin banta anovaya iníden ará baeren mifo siretinaúbanápin mana Yonan esantakheindaná ano e vákaya ída ará baeriyaono. 42 *Tiyarafenu ano ma vanasiyaimin nain damú mana sautíkeKuinin mano mairá e mantavenmaen ma ma saréa vain nanin bantainamu avúavá tian afoká inten mino.Mai farava ino mai Kuini ano varaakhempa suron mi varen Soromoninikama afova vaya ineno van ereinmifomana Soromonin esantakhein danáano e van mino.

    NamuAunanKayoAnoMaEvaránenBanta Aúpin Oriyain Baya Ino

    (Ruku 11:24-26)43 “Namu aunan mano ma mana

    vanta me ampiren ma vanta i vankámá barafá nóken bei avíkan baruvan dosintin ma ída mana kamaafokhan bantin maen, 44 béi máasinten mino, ‘Téi ma fefá báerunanamumpin evaráné oronté uno,’siren o onantin maen mai namumpinída mana yaná bantin mai namunbakhari uren auí uádantin bantenmino. 45 *Máan tukhantin maen

    * 12:33: Mat 7:16-20 * 12:34: Mat 3:7; 15:18; Ruk 3:7; 6:45 * 12:38: Mat 16:1; Ruk 11:16; Yon6:30 * 12:39: Mat 16:4; Mak 8:12 * 12:40: Yna 1:17 * 12:41: Yna 3:5 * 12:42: 1Ki 10:1-10* 12:45: 2Pi 2:20

  • Matiu 12:46 25 Matiu 13:14béi evaránen oren dan manápá ifoafápá kan un kádan namu uronukhein namu aunan o avíaren mainamumpin o vantin maen mai vantaano fefá ma namu avúavá ma variyáein esantaren moéken namu uróinten mino. Mai ma einí ukheinavúavá anan taréa ma vaona naninbantafin afoká inten mino.”

    Yisasin Anóen má Be Afá Kayo VáiVaya Ino

    (Maki 3:31-35; Ruku 8:19-21)46 Yisasi ma mai nanin bantafin

    para vaya siyan bákanmaen be anóenmá afá kayo vá ano véinmá baya senovan barurá e mantakhen ave ukharenmino. 47 Ave ukhan mana vanta anoYisasin mun tiamemí, “E anóen má eafá kayo vá ano en má baya seno vanbarurá e ave ukhen mino.”‡

    48 Máa síkan Yisasi evaránen maivanta siamemí, “Iye anó te sinóe vanná inká inte kékasá ten tifá tiváeyanban nafino.” 49 Máa siren bei eyoiyampon kayo aníen eúkiyan temí,“Onano. Ma se sinóen má te sifátiváeyan mái van mino. 50 *Paravara seyo, inarufá ma vain Tifóenianunu ánain ma yakhafiyain mainanin banta anon ten tifá tiváe, siyofi,sinóe van mino.”

    13Danayun Ma Fafasin Bantará Ma

    Ovaéádein Baya Ino(Maki 4:1-9; Ruku 8:4-8)

    1 Maí damú ana Yisasi má pintéekhuven non akharun akhempá okhumanen mino. 2 *Kumantaré íkankokhon nanin banta ano véi vaintá eiyiyaimpin béi e manten botifin unkumamin banasi ano eyurá mantenmino. 3 Mantakhan Yisasi kokhonbaya o vaédiyan betin tiamemí,“Ineno. Mana vanta ano yunanbarafin danayun mo fafaseno vanoren mino. 4 Mo fafasen oriyákanmaen manáa aasá eravíkan nun kayoano e aíden nen mino. 5 Inká manáa

    yanayun on daró eravuaren baraasamana ukhan ainen e ampamenmino. 6 Ampamen mifo vara ídaamákó ukhan amun ída kain námenaravukharéin á kan maen maiyanayun kafuren puren mino. 7 Inkámanáa yanayun ayankun namampineravukharen e ampamíkan ayankunnaman mano úkuan dararen mino.8 Inká manáa yanayun mano kamavarafin eravukharen e ampamarenaran iren mino. Manáa ano manaantareti (100) iran manáa ano sikhisti(60) iran manáa ano teti (30) iran enmino. 9 Átaren ma van nain kayo váinino.”

    Yisasi Ma Ovaeran Baya Fákena MaSian Amá Ein Baya Ino

    (Maki 4:10-12; Ruku 8:9-10)10 Ínaimpáké bei eyo iyampon kayo

    ano Yisasi vaintá eriven máa sen in-aemí, “Pará éi vaya ovaédiyá banasisiamiya fono.”

    11 Máa síkan Yisasi evaránen betíankan tiamemí, “Inaru yafisin pin-tenai aúpá baya ana ma afováin Ti-yarafenu ano inka siretin amikhenmifo vetí ankan ída amikhen mino.12 *Tiyarafenui vaya iniren ma ka-maen dafisin nain nanin bantai Ti-yarafenu ano moékan afova amintenmifo ída