yÜksek lİsans tezİtraglor.cu.edu.tr/objects/objectfile/xrxvunqy-292013-58.pdf · 2018-04-12 ·...

ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

YÜKSEK LİSANS TEZİ Sait AYKANAT BUĞDAY TARIMINDA FARKLI TOPRAK İŞLEME VE EKİM YÖNTEMLERİNİN TEKNİK VE EKONOMİK YÖNDEN KARŞILAŞTIRILMASI

TARIM MAKİNALARI ANABİLİMDALI ADANA, 2009


Sait AYKANAT

YÜKSEK LİSANS TEZİ

TARIM MAKİNALARI ANABİLİM DALI Bu tez 03/09/2009 Tarihinde Aşağıdaki Jüri Üyeleri Tarafından Oybirliği ile Kabul Edilmiştir. İmza……………………… İmza… …………………… İmza…………. Doç. Dr. Zeliha BEREKET Doç. Dr. Davut AKBOLAT Yrd. Doç. Dr. Sait M. BARUT SAY DANIŞMAN ÜYE ÜYE Bu Tez Enstitümüz Tarım Makinaları Anabilim Dalında hazırlanmıştır. Kod. No:

Prof. Dr. Aziz ERTUNÇ

Enstitü Müdürü İmza-Mühür

ZF 2008 YL 32 nolu bu proje Çukurova Üniversitesi Araştırma Fonu tarafından desteklenmiştir. Not: Bu tezde kullanılan özgün ve başka kaynaktan yapılan bildirişlerin, çizelge, şekil ve fotoğrafların kaynak gösterilmeden kullanımı, 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunundaki hükümlere tabidir.

BUĞDAY TARIMINDA FARKLI TOPRAK İŞLEME VE EKİM YÖNTEMLERİNİN TEKNİK VE EKONOMİK YÖNDEN

KARŞILAŞTIRILMASI

I

ÖZ YÜKSEK LİSANS TEZİ

Sait AYKANAT


TARIM MAKİNALARI ANABİLİM DALI

Danışman: Doç. Dr. Zeliha BEREKET BARUT Yıl : 2009 Sayfa : 84

Jüri : Doç. Dr. Zeliha BEREKET BARUT Doç. Dr. Davut AKBOLAT Yrd. Doç. Dr. Sait M. SAY

Bu çalışma 2007 yılında Çukurova Bölgesi’nde buğday tarımında uygulanan korumalı toprak işleme ve ekim sistemlerinin teknik ve ekonomik yönden karşılaştırılması amacıyla yapılmıştır. Çalışma; Çukurova Tarımsal Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü Hacıali İşletmesinde yürütülmüştür. Korumalı toprak işleme ve ekim sistemi olarak azaltılmış toprak işleme (ATİ), sırta ekim (SE) ve doğrudan ekim (DE) yöntemleri uygulanmıştır. Çalışmada toprakta nem içeriği, porozite ve hacim ağırlığı, yakıt tüketimi, zaman tüketimi, iş verimi, bitki çıkış yüzdesi, çimlenme oranı indeksi, bitki çıkış süresi, buğday verimi, bitki boyu, biyolojik verim, sap verimi, hasat indeksi, başak sayısı, bin dane ve hektolitre ağırlığı incelenmiş ayrıca ekonomik analize tabi tutulmuştur.

Yapılan değerlendirmeler sonucunda en yüksek buğday verimi azaltılmış toprak işleme yönteminde elde edilirken, en düşük verim ise sırta iki sıra ekim yönteminde elde edilmiştir. Yöntemler arasında zaman ve yakıt tüketimi bakımından en düşük değer; ayrıca iş verimi açısından da en yüksek değer doğrudan ekim yönteminde elde edilmiştir. Doğrudan ekim yöntemi zaman tüketimi, yakıt tüketimi ve iş verimi yönünden diğer yöntemlere göre yaklaşık % 81-86 arasında tasarruf sağlamıştır.

Anahtar Kelimeler: Buğday Tarımı, Toprak İşleme, Ekim Sistemleri

BUĞDAY TARIMINDA FARKLI TOPRAK İŞLEME VE EKİM SİSTEMLERİNİN TEKNİK VE EKONOMİK YÖNDEN

KARŞILAŞTIRILMASI

II

ABSTRACT M.Sc. THESIS

Sait AYKANAT

DEPARTMENT OF AGRICULTURAL MACHİNERY

INSTITUTE OF NATURAL AND APPLIED SCIENCES UNIVERSITY OF ÇUKUROVA

Supervisor : Assoc.Prof. Dr. Zeliha BEREKET BARUT

Year : 2009 Pages: 84

Jury : Assoc.Prof. Dr. Zeliha BEREKET BARUT

Assoc.Prof. Dr. Davut AKBOLAT

Asst. Prof. Dr. Sait M. SAY

This study has been performed to compare conservation tillage and sowing systems on the way of technical and economical that is used for growing the wheat in 2007. The study has been carried out on the lands of Çukurova Agricultural Research Institute Directorate Hacıali Undertaking. On conservation tillage and cultivation systems; the minimum tillage, ridge tillage and direct sowing techniques were practiced. The systems were examined and analyzed in terms of the fuel and time consumptions, working efficiency, the percentage of emergence, germination rate index, germination period of plant, soil moisture content, porosity, bulk density, yield, biological yield, straw yield, height of plant, 1000 kernel weight, harvest index, number of spike, and hectoliter weight.

As a result of evaluation, while the maximum efficiency on wheat production has been got on the minimum tillage technique; the minimum efficiency has been got on the two rows of bed planting systems. The minimum performance on fuel consumption and the maximum working efficiency have been got on direct sowing. They have saved time and working efficiency at the rate of 81-86 % by the helping of direct sowing.

Key Words : Wheat Production, Tillage, Sowing Systems,

COMPARISON OF DIFFERENT TILLAGE AND SOWİNG SYSTEMS IN TERMS OF TECHNICAL AND ECONOMICAL ON THE WHEAT

PRODUCTION

III

TEŞEKKÜR

“Buğday Tarımında Farklı Toprak İşleme ve Ekim Sistemlerinin Teknik ve Ekonomik Yönden Karşılaştırılması” başlıklı Yüksek Lisans tez çalışmamın seçiminde, yürütülmesinde ve sonuçlandırılmasında önemli düzeyde katkılarda bulunan değerli hocam Sayın Doç. Dr. Zeliha BEREKET BARUT’a en içten teşekkürlerimi sunarım. Araştırmanın yürütülmesi için deneme yeri sağlayan Çukurova Tarımsal Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü yetkililerine, çalışmamın değişik aşamalarında desteğini esirgemeyen Zir. Yük. Müh. Hasan Ali KARAAĞAÇ ve Zir. Yük. Müh. Ali BOLAT’a, çalışma sırasında bana yardımcı olan diğer mesai arkadaşlarıma, çalışmanın yürütülmesinde bana destek veren ve sabır gösteren biricik eşime ve oğluma sonsuz teşekkürlerimi sunarım.

IV

İÇİNDEKİLER SAYFA

ÖZ……………………………………………………………………………. I

ABSTRACT…………………………………………………………………... II

TEŞEKKÜR………………………………………………………………… III

İÇİNDEKİLER……………………………………………………………… IV

ÇİZELGELER DİZİNİ……………………………………………………... VII

ŞEKİLLER DİZİNİ………………………………………………………….... IX

1. GİRİŞ ……………………………………………………………………. 1

1.1. Geleneksel Toprak İşleme Sistemleri……………………………… 4

1.2. Korumalı Toprak İşleme Sistemleri………………………………... 4

1.2.1. Azaltılmış Toprak İşleme…………………………………….. 5

1.2.2. Malçlı Toprak İşleme…………………………………............ 5

1.2.3. Bantvari (Şeritvari) Toprak İşleme…………………………… 5

1.2.4. Doğrudan Ekim…………………………………………......... 6

1.2.5. Sırta Ekime Yönelik Toprak İşleme……………………………. 6

1.3. Çalışmanın Amacı……………………………………………………. 7

2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR………………………………………………... 8

3. MATERYAL VE METOT………………………………………………. 22

3.1. Materyal……………………………………………………………. 22

3.1.1. Deneme Alanı………………………………………………... 22

3.1.1.1. Deneme Yerinin Toprak Özellikleri……………………… 22

3.1.1.2. Deneme Yerinin İklim Özellikleri……………………... 23

3.1.2. Denemede Kullanılan Tarım Alet ve Makinaları…………….. 24

3.1.3. Denemede Kullanılan Bitkisel Materyal ve Özellikleri……… 24

3.1.4. Denemede Kullanılan Bazı Araçlar………………………….. 25

V

3.2. Metod………………………………………………………………. 25

3.2.1. Deneme Deseni……………………………………………….... 25

3.2.2. Denemede Uygulanan Toprak İşleme ve Ekim Sistemleri……… 26

3.2.3. Verilerin Toplanması…………………………………………… 28

3.2.3.1. Toprak Nem İçeriği (%)…………………………………. 28

3.2.3.2. Toprak Hacim Ağırlığı (g/cm3 28 )…………………………..

3.2.3.3. Toprakta Porozite Oranı (%)……………..……………… 29

3.2.3.4. Çıkış İle İlgili Ölçümler…………………………………. 29

3.2.3.5. Bitki Boyu (cm)…………………………………………. 30

3.2.3.6. Bin Dane Ağırlığı (g)……………………………………. 30

3.2.3.7. Hektolitre Ağırlığı (kg)………………………………….. 31

3.2.3.8. Verim (kg/da)……………………………………………. 31

3.2.3.9. Başak Sayısı (adet/m2 31 )………………………………

3.2.3.10. Biyolojik Verim (kg/da)……………………………….. 32

3.2.3.11. Sap Verimi (kg/da)…………………………………….. 32

3.2.3.12. Hasad İndeksi (%)……………………………………... 32

3.2.3.13. Zaman Tüketimi……………………………………….. 32

3.2.3.14. Yakıt Tüketimi………………………………………… 32

3.2.3.15. İş Verimi………………………………………………. 32

3.2.3.16. Ekonomik Analiz……………………………………… 33

3.2.4. Verilerin Değerlendirilmesi…………………………………... 33

4. BULGULAR VE TARTIŞMA…………………………………………… 34

4.1. Toprak Nem İçeriği (%)………………………………………….. 34

4.2. Toprak Hacim Ağırlığı (g/cm3 35 )…………………………………...

VI

4.3. Toprakta Porozite Oranı (%)…………………………………….. 36

4.4. Bitki Çıkış Zamanı (gün)………………………………………… 37

4.5. Çıkış Oranı İndeksi (bitki/gün)…………………………………... 39

4.6. Çıkış Yüzdesi (%)………………………………………………... 41

4.7. Bitki Boyu (cm)………………………………………………….. 42

4.8. Bin Dane Ağırlığı (g)…………………………………………….. 44

4.9. Başak Sayısı (adet/m2 45 )……………………………………….......

4.10. Biyolojik Verim (kg/da)………………………………………… 47

4.11. Sap Verimi (kg/da)……………………………………………… 49

4.12. Hektolitre Ağırlığı (kg)…………………………………………. 50

4.13. Hasat İndeksi (%)……………………………………………….. 51

4.14. Dane Verimi (kg/da)……………………………………………. 53

4.15. Karşılıklı Korelasyonlar………………………………………… 55

4.16. Yakıt Tüketimi (l/da)…………………………………………… 56

4.17. Zaman Tüketimi (dk/da)………………………………………... 57

4.18. İş Verimi (da/h)…………………………………………………. 59

4.19. Ekonomik Analiz……………………………………………….. 60

5. SONUÇLAR VE ÖNERİLER…………………………………………… 63

5.1. Sonuçlar……………………………………………………………. 63

5.2. Öneriler…………………………………………………………….. 69

KAYNAKLAR……………………………………………………………... 72

ÖZGEÇMİŞ………………………………………………………………… 78

EKLER: Buğday Tarımında Ekim Sistemlerinin Ekim Öncesi ve Çıkış Sonrası Görünümleri………………………………………............ 79

VII

ÇİZELGELER DİZİNİ SAYFA

Çizelge 3.1. Deneme Alanı Toprağının Bazı Fiziksel ve Kimyasal Özellikleri.. 22

Çizelge 3.2. Adana İlinde 2007-08 ve Uzun Yıllar Ortalamalarında kaydedilen Bazı İklim Değerleri…………………………………………………………… 23

Çizelge 3.3. Denemde Kullanılan Toprak İşleme Makinaları ve Teknik Özellikleri……………………………………………………………………… 24

Çizelge 3.4. Denemede Kullanılan Buğday Tohumluğunun Genel Özellikleri… 25

Çizelge 3.5. Denemede Kullanılan Buğday Tohumluğunun Teknolojik Özellikleri………………………………………………………………………. 25

Çizelge 3.6. Deneme Deseni Planı……………………………………………… 26

Çizelge 4.1. Toprak Derinliklerine Göre Ortalama Toprak Nem İçerikleri …… 34

Çizelge 4.2. Toprak Derinliklerine Göre Ortalama Toprak Hacim Ağırlığı ….. 35

Çizelge 4.3. Toprak Derinliklerine Göre Ortalama Porozite İçerikleri …..…… 36

Çizelge 4.4. Bitki Çıkış Zamanı İçin Varyans Analizi Sonuçları……………… 37

Çizelge 4.5. Yöntemlerin Bitki Çıkış Zamanı Ortalama Değerleri (gün)……… 38

Çizelge 4.6. Çıkış Oranı İndeksi İçin Varyans Analizi Sonuçları……………… 39

Çizelge 4.7. Yöntemlerin Çıkış Oranı İndeksi Ortalama Değerleri (bitki/gün)… 40

Çizelge 4.8. Bitki Çıkış Yüzdesine İçin Varyans Analizi Sonuçları …………… 41

Çizelge 4.9. Yöntemlerin Bitki Çıkış Yüzdesi Ortalama Değerleri (%)……….. 41

Çizelge 4.10. Bitki Boyu İçin Varyans Analizi Sonuçları……………………... 42

Çizelge 4.11. Yöntemlerin Bitki Boyu Ortalama Değerleri (cm)……………… 43

Çizelge 4.12 Bin Dane Ağırlığı İçin Varyans Analizi Sonuçları………………. 44

Çizelge 4.13. Yöntemlerin 1000-dane Ağırlığı Ortalama Değerleri (g)……….. 44

Çizelge 4.14. M2 45 ’de Başak Sayısı İçin Varyans Analizi Sonuçları…………….

Çizelge 4.15. Yöntemlerin Metre Karede Başak Sayısı Ortalama Değerleri (adet)…………………………………………………………………………..... 46

VIII

Çizelge 4.16. Biyolojik Verim İçin Varyans Analizi Sonuçları ………………... 47

Çizelge 4.17. Yöntemlerin Biyolojik Verim Ortalama Değerleri (kg/da)…….... 48

Çizelge 4.18. Sap Verimi İçin Varyans Analizi Sonuçları……………………… 49

Çizelge 4.19. Yöntemlerin Sap Verimi Ortalama Değerleri (kg/da)………….... 49

Çizelge 4.20. Hektolitre Ağırlığı İçin Varyans Analizi Sonuçları……………… 50

Çizelge 4.21. Yöntemlerin Hektolitre Ağırlığı Ortalama Değerleri (kg/da)…… 51

Çizelge 4.22. Hasat İndeksi İçin Varyans Analizi Sonuçları…………………… 52

Çizelge 4.23. Yöntemlerin Hasat İndeksi Ortalama Değerleri (%)…………….. 52

Çizelge 4.24. Dane Verimi İçin Varyans Analizi Sonuçları……………………. 53

Çizelge 4.25. Yöntemlerin Dane Verimi Ortalama Değerleri (kg/da)…………. 54

Çizelge 4.26. Farklı toprak işleme ve ekim yöntemlerine göre buğdaya ait karakterler arası korelasyon katsayıları………………………………………… 55

Çizelge 4.27. Yöntemlerin Yakıt Tüketimleri Ortalama Değerleri (l/da)……… 56

Çizelge 4.28. Yöntemlerin Zaman Tüketimleri Ortala Değerleri (dk/da)……… 58

Çizelge 4.29. Yöntemlerin İş Verimi Ortalama Değerleri (da/h)………………. 59

Çizelge 4.30. Birim Alan Başına Makine Kiralama ve Kullanılan Materyal Bedelleri………………………………………………………………………… 60

Çizelge 4.31. Buğday Üretiminde Yöntemlere Göre Girdi Maliyetleri………… 61

Çizelge 4.32. Buğday Üretiminde Yöntemlere Göre Çıktı Maliyetleri……….... 61

Çizelge 4.33. Buğday Üretiminde Yöntemlere Göre Çıktı/Girdi Oranları……... 62

IX

ŞEKİLLER DİZİNİ SAYFA

Şekil 1.1. Türkiye buğdayla ilgili agroekolojik bölgeler……………….…... 1

Şekil 3.1. ATİ Yönteminde Kullanılan Alet ve Makineler………………….……

Şekil 3.2. DE Yönteminde Kullanılan Ekim Makinesi……………………….......

Şekil 3.3. SE Yönteminde Kullanılan Alet ve Makineler…………………..

Şekil 3.4. Hasatta Kullanılan Alet ve Makineler ……………………………

Şekil 4.2. Toprak Nem İçeriğinin Toprak Derinliğine Göre Değişimi……..

27

27

27

31

35

Şekil 4.3. Toprak Hacim Ağırlığının Toprak Derinliğine Göre Değişimi….. 36

Şekil 4.4. Toprak Porozite İçeriklerinin Toprak Derinliğine Göre Değişimi…………………………………………………………... 37

Şekil 4.5. Ortalama Bitki Çıkış Zamanının Yöntemlere Göre Değişimi…… 39

Şekil 4.6. Ortalama Çıkış Oranı İndeksinin Yöntemlere Göre Değişimi…… 40

Şekil 4.7. Ortalama Bitki Çıkış Yüzdesinin Yöntemlere Göre Değişimi…... 42

Şekil 4.8. Ortalama Bitki Boyunun Yöntemlere Göre Değişimi………….... 43

Şekil 4.9. Ortalama Bin Dane Ağırlığının Yöntemlere Göre Değişimi……. 45

Şekil 4.10. Ortalama Başak Sayısının Yöntemlere Göre Değişimi………… 47

Şekil 4.11. Ortalama Biyolojik Verimin Yöntemlere Göre Değişimi………. 48

Şekil 4.12. Ortalama Sap Verimin Yöntemlere Göre Değişimi…………….. 50

Şekil 4.13. Ortalama Hektolitre Ağırlığının Yöntemlere Göre Değişimi….. 51

Şekil 4.14. Ortalama Hasat İndeksinin Yöntemlere Göre Değişimi……….. 53

Şekil 4.15. Ortalama Dane Verimlerinin Yöntemlere Göre Değişimi……... 54

Şekil 4.16. Ortalama Yakıt Tüketimlerinin Yöntemlere Göre Değişimi…… 57

Şekil 4.17. Ortalama Zaman Tüketimlerinin Yöntemlere Göre Değişimi…. 58

Şekil 4.18. Ortalama İş Veriminin Yöntemlere Göre Değişimi……….......... 59

Şekil 8.1. Sırta Ekime Yönelik Toprak Hazırlığı………………………… 79

X

Şekil 8.2. Sırta Ekim (Çıkış Sonrası) ………………………………………. 81

Şekil 8.3. Geleneksel Ekim (Çıkış Sonrası)………………………………... 82

Şekil 8.4.Doğrudan Ekim (Çıkış Sonrası)………………………………….. 83

Şekil 8.5. Yağmur Sonrası Doğrudan Ekim………………………………… 84

Şekil 8.6. Yağmur Sonrası Geleneksel Ekim………………………………. 84

1. GİRİŞ Sait AYKANAT

1

1. GİRİŞ

Dünyanın birçok yerinde yetiştirilebilen ve birçok çeşide sahip, tek yıllık bir

bitki olan buğday; gerek dünyada ve gerekse ülkemizde en fazla üretilen tarım

ürünüdür. Ayrıca insanların beslenmesinde ilk sırada yer alan gıda maddesidir.

Gelişmiş ülkelerde buğday tüketimleri; ülkemize ve az gelişmiş ülkelere göre

ekmeğe dolayısıyla da buğdaya dayalı beslenme olmadığından daha azdır.

Şekil 1.1. Türkiye’de buğdayla ilgili agroekolojik bölgeler

Şekil 1.1’de görüldüğü üzere ülkemizde buğdayla ilgili üç ayrı agroekolojik

bölge bulunmaktadır. Akdeniz bölgesi yazlık dilim buğday yetiştirme sınırları

içerisindedir. Yazlık buğdayın vernalizasyon ihtiyacı olmadığından veya düşük

olduğundan sahil bölgelerimizde yetiştirilebilmektedir. Bu yüzden vernalizasyon

ihtiyacı düşük ve gün uzunluğuna hassas olmayan buğdaylar bölgede

yetiştirilmektedir. Bu buğdaylar yazlık olmakla beraber ilkbaharda değil sonbaharda

ekilmelidir. Çünkü; erken ekim yapılırsa, ilkbahar geç donları buğdaya zarar

verebilmekte ve geç ekimler de ise buğdayın generatif gelişmesi kuraklık riski

altında kalabilmektedir.

Yazlık bölgede yıllık toplam yağış miktarı 500-800 mm arasında

değişmektedir. Buğdayın su ihtiyacı da 400-700 mm arasında olduğundan buğday


2

buralarda genellikle sulanmadan yetiştirilmektedir. Ancak Güneydoğu Anadolu’da

yağış, buğdayın su ihtiyacını karşılamaya yetmemektedir. Bu yüzden maksimum

ürün için sulama gerekmektedir. Ayrıca normal olarak yağışlı yerlerde bile kurak

yıllarda bir takviye sulama söz konusudur. Sahillerimizden iç kısımlara gidildikçe

yağış miktarı azalmakta ve sıcaklık da düşmektedir. Yazlık çeşitler de yerini

fakültatif ve kışlık buğdaylara terk etmektedir.

Ülkemizde üretimi yapılan tahıl ürünleri içinde en büyük paya buğday

sahiptir ve ülkemiz için önemli bir tarım ürünüdür. Bugün ülkemizde ekili-dikili

tarım alanlarının yaklaşık % 50’ sinde hububat tarımı yapılmakta olup, bu alanın üçte

birinde de sadece buğday üretilmektedir. Diğer taraftan, ülkemizde 4 milyon tarım

işletmesinin 3 milyonunda buğday üretimi yapılmaktadır (TMO Hububat Raporu,

2008). Görüldüğü gibi başta buğday olmak üzere hububat ürünlerinin, ülkemiz için

hem ekonomik hem de sosyal açıdan taşıdığı önem büyüktür.

Ülkemizde buğday tarımı, büyük ölçüde kuru koşullarda yapıldığı için verim

düşük ve dolayısıyla buğday üreticisinin geliri de diğer ürün yetiştiricilerine göre

daha az olmaktadır. Ayrıca bazı tarım bölgelerimizde yaşanan iklim özelliklerinden

dolayı buğdaydan başka bir üründe karlı bir yetiştiricilik yapmak mümkün değildir.

Bu nedenle; bu tarım alanlarımızda, buğdayla aynı yetişme sezonunda rekabete

girecek ve marjinal kazancı yüksek başka bir ürün bulunmamaktadır.

Hızla artan ülke nüfusumuzun beslenme sorunlarının çözümünde, sınırlı olan

tarım alanlarımızdaki bitkisel üretimin verimliliğini artırmak büyük önem

taşımaktadır. Buğday ürününden elde edilen un, bulgur, makarna, nişasta insan

beslenmesinde; buğday bitkisinin sapları ise kağıt-karton sanayinde ve hayvan

beslenmesinde kullanılmaktadır. Bu nedenle gerek Dünya’ da ve gerekse ülkemizde

özellikle buğday üretiminde herhangi bir nedenle düşüş olduğunda gerek ekmek

fiyatları veya gerekse undan yapılan gıda maddelerinin fiyatları yükselmekte ve bu

da birçok ülke ekonomisini etkilemektedir. Bu nedenle her ülke için buğday üretimi

açısından yeterli olmak ve stoklarında yeterince buğday ürünü bulundurmak stratejik

bir öneme sahiptir.


3

Son 20 yılda buğday ekim alanları ve üretim miktarı incelendiğinde, ekim

alanlarının 8.1-9.5 milyon hektar arasında, üretimin ise 17.6-21.5 milyon ton

arasında değiştiği görülmektedir. Ülkemizde buğdaydan alınan ortalama verim;

yıllara göre değişmekle birlikte, agroekolojik bölgelerde kışlık dilimden yazlık

dilime doğru artış göstermektedir. Birim alandan alınan buğday verimleri 192-236

kg/da arasında değişmektedir.

2008 yılı verilerine göre Akdeniz bölgemiz, Türkiye buğday üretiminde yine

İç Anadolu ve Marmara Bölgelerinin ardından III. bölge durumundadır. 2008 yılı

verilerine bakıldığında bir önceki yıla göre ülkemiz buğday ekim alanı % 1.08

oranda azalmıştır. Buğday üretimine bakıldığında ise % 3.17 oranında artış olduğu

gözlenmektedir. Ekim alanı azalırken üretimde azda olsa bir artışın olması birim

alandaki % 4.17’lik verim artışından kaynaklanmaktadır. Birim alandaki bu artış;

yüksek vasıflı yeni çeşit buğdayların etki değerlendirmesi sonucu gerçekleşmiştir

(TMO Hububat Raporu, 2008).

Üretim maliyetini düşürüp verim ve kaliteyi de artırarak milli ekonomiye

katkı sağlamak hepimizin görevidir. Bu da çiftçilerimizin sertifikalı tohum

kullanmaları ve bilinçli bir şekilde tekniğine uygun tarımsal faaliyette bulunmaları

ile mümkün olacaktır.

Bitkisel üretimde enerjinin büyük bir kısmı toprak işlemede harcanmaktadır.

Her türlü işletmede olduğu gibi en az masrafla optimum verim ve gelir elde etmek

tarımsal işletmelerde de esas amaçtır. Ancak sürdürülen geleneksel toprak işleme

uygulamalarının enerji girdi maliyetlerinin yüksek olması ve bu maliyetlerin

günümüzde giderek artması üretici ve araştırmacıları yeni üretim tekniklerine

yöneltmektedir. Özellikle toprak işlemede karşılaşılan yüksek girdi maliyetleri, anız

yakmanın toprağa ve çevreye olan zararları, ürün yetiştirmede farklı toprak işleme

sistemlerinin araştırılması gerekliliğini ortaya çıkarmaktadır.

Anız yakmanın, topraktaki mikroorganizmaları yok etmesi, toprağa yeterince

organik maddeyi kazandırmaması, toprakta verimsizliğe yol açması, su ve rüzgar


4

erozyonun etkisini arttırması ve yakma sonucu ortaya çıkan gazların hava ve çevreyi

kirletmesi gibi bir takım zararları bulunmaktadır.

Toprak işleme sistemleri; ön bitkiye ait artıkların parçalanması ve kıyılması,

bitkisel üretim için çeşitli toprak işleme makineleri ile toprağın işlenmesi, ekilmesi,

çeşitli gübre ve pestisitlerin toprağa uygulanması işlemlerini içeren sistemlerdir

(Korucu, 2002). Toprak işleme sistemleri iki temel grupta sınıflandırılır.

1.1. Geleneksel Toprak İşleme Sistemleri

Geleneksel toprak işleme; daha yoğun makine kullanılan ve toprağın daha fazla

işlendiği, ürün artıklarının çoğunun toprağa gömüldüğü, ekimden sonra toprak

yüzeyinde % 15’ten daha az veya 560 kg/ha ürün artığının bırakıldığı bir toprak

işleme sistemidir (Önal, 2005). Geleneksel toprak işlemede birincil toprak işleme

aleti olarak pulluk kullanılır ve toprak 25-30 cm derinlikte işlenir. Toprak bu

derinlikte kesilerek alt üst edilir. Geleneksel toprak işleme, özellikle ülkemizde

yoğun ve aşırı toprak işlemeyi beraberinde getirmekte, toprak sıkışmasını ve

erozyonu arttırmaktadır. Türkiye topraklarının % 34.4’ünün erozyonu körükleyen

yüksek eğimli (% 15-40) alanlardan oluşması bu tehlikeyi daha da artırmaktadır

(Korucu ve ark., 1998). Yapılan araştırmalar Dünya’da ortalama olarak yılda 150

ton/ha’lık bir toprak kaybının söz konusu olduğunu ortaya koymuştur (Anonymous a,

2004).

1.2. Korumalı Toprak İşleme Sistemleri

Koruyucu toprak işleme sisteminde pulluk kullanılmaz. Toprak sıkışıklığının

sorun olduğu yerlerde toprağı belli bir derinlikte yırtarak işleyen çizel vb. aletler

kullanılır. Bu sistemde ön bitki veya ürün artıkları tarla yüzeyinde bırakılır.

Koruyucu toprak işlemenin erozyon kontrolünde olumlu etkileri ortaya konulmuştur.

Genel kural olarak, koruyucu toprak işleme sisteminde tarla yüzeyinin en az % 30

oranında bitki artığı ile kaplı halde bulunması istenir (Köller, 2003). Korumalı toprak

işlemenin geleneksel toprak işlemeye göre erozyonu azaltmak, zaman kazanmak,

yakıt ile iş gücü gereksiniminde tasarruf sağlamak, toprak sıkışıklığını azaltmak,


5

organik madde miktarını ve ürün verimini artırmak gibi bir takım avantajlarının

yanında bitki hastalık ve zararlı problemlerinde artış olması, yabancı ot kontrolü için

herbisit kullanımının maliyet artışına ve çevre kirlenmesine yol açması gibi bir takım

dezavantajları da bulunmaktadır. Korumalı toprak işleme sistemleri kendi arasında

beş gruba ayrılır.

1.2.1. Azaltılmış Toprak İşleme

Geleneksel toprak işleme sistemine göre yoğun olmayan ve toprağı daha az

işleme tabi tutan bir sistemdir. Bu işlemde uygulamaların sayısı azaltılır ve birim

alan başına enerji gereksinimi daha az olan toprak işleme makinalarına yer verilir.

Yabancı ot kontrolü herbisit veya toprak işleme ile yapılır.

1.2.2. Malçlı Toprak İşleme

Malçlı toprak işlemenin temel felsefesi tüm yıl boyunca toprak yüzeyini bitki

artıkları veya bitkiyle kaplı tutarak kaymak tabakası oluşumunu önlemek, filiz çıkış

sorunlarını ve erozyonu azaltmaktır. Bu amaçla; birinci sınıf toprak işleme aleti olarak

çizel ve ikinci sınıf toprak işleme aleti olarak ta tarla kültivatörü, diskli tırmık ve diskaro

gibi aletler kullanılır. Pulluk bu sistemde kullanılmaz. Yabancı ot kontrolü ise selektif

herbisit veya toprak işleme ile yapılır (Önal, 1995).

Tohumun malçlı tohum yatağına ekiminde başarıya, ekim makinasının

performansının yanında, ekimden sonra tohum yatağı bölgesinde oluşan fiziksel ve

kimyasal değişmelerde etki etmektedir. Malçlı toprak işlemenin ardından ekimde

tohumun ekileceği bölgenin samandan temizlenmesi gerekir. Bu amaçla dalgalı yüzeye

sahip özel kesici diskler ile donatılmış uygun ekim makinalarının kullanılması hayati

önem taşımaktadır (Aykas ve ark., 2005).

1.2.3. Bantvari (Şeritvari) Toprak İşleme

Tohum yatağı hazırlığı için ekim öncesi tarla yüzeyinin 1/3’ünün işlenmesine

izin veren koruyucu toprak işleme uygulamasıdır. Bu uygulamada toprak işleme

genellikle ekimle beraber yapılır. Toprak 5 ila 30 cm genişliğinde şeritler halinde

işlenir, bunun dışında kalan bölgeler anızla örtülü bırakılır (Godwin, 1990). Bu

işlemle tohum için uygun tohum yatağı hazırlanmaktadır. Sıranın ortasında bırakılan


6

artıklar ile erozyon ve buharlaşma kayıplarının azaltılması ve yabancı ot gelişiminin

önlenmesi mümkündür.

1.2.4. Doğrudan Ekim

Doğrudan ekimde önceki ürünün hasadından sonra, ekim öncesi hiçbir toprak

işlemesi yapılmaz. Ekim direkt olarak anızın üzerine yapılır. Doğrudan ekim

makinalarında, tohumlar anızda çalışabilen gömücü ayakların açtığı çizilere

yerleştirilir, üzerleri toprak ve bitki artıkları ile örtülür ve özel baskı elemanları ile

bastırılır. Doğrudan ekimin başarısı, iklim ve toprak koşullarına, ekim makinasının

performansına ve yabancı ot mücadelesine bağlıdır.

Toprak işlemesiz tarım olarak adlandırılan bu yöntemde en önemli sorun ilk

yıllardaki yabancı otlanma ve kontrolüdür. Yapılan araştırmalarla, yabancı ot

probleminin 4-5 yıl sonra sorun olmaktan büyük ölçüde çıktığı ortaya konmuştur (Zorita

ve ark., 2003). Toprağın işlenmemesinden dolayı ortaya çıkacak yabancı otlar için de

ekim öncesi, çıkış öncesi veya çıkış sonrası total herbisitler uygulanır. Doğrudan

ekim yapılan tarlalarda ileriki yıllarda hala ciddi bir yabancı ot sorunu varsa ekim

öncesi azaltılmış toprak işleme de uygulanabilir.

Doğrudan ekim yöntemi uygulanarak ekilen çapa bitkilerinin gelişme

döneminde ikinci gübrenin verilmesi, sulama için karıkların açılması ve boğaz

doldurma işlemlerinde ikincil toprak işleme aletleri kullanılabilir. Böylece yabancı ot

kontrolü de bir ölçüde sağlanmış olur (Aykas ve ark., 2005).

1.2.5. Sırta Ekime Yönelik Toprak İşleme

Bitkinin ekileceği sırtların, ön bitkinin bakım işlemleri sırasında veya hasat

sonrasında oluşturulması ve bunların her yıl aynı yerde korunması amacıyla yapılan

toprak işlemedir. Sırta ekime yönelik toprak işlemede; toprak genellikle, gübre

uygulamaları dışında, hasattan ekime kadar işlenmeden bırakılır. Önceki yetiştirme

döneminde yapılmış sırtlara ekim veya dikim işleri yapılır ( Korucu, 2002).

Buğday tarımında sırta ekim; 70 cm olarak oluşturulan sırtların üstüne 2-3

sıra buğday tohumu gelecek şekilde ekimin yapılmasını ifade eder. Yaklaşık olarak

10-12 kg/da tohumun kullanıldığı bu sistemde tarla trafiğinin düzenli kullanımı,


7

sulama suyu yönetiminde kolaylık ve tasarrufu, yağmur sonrası sırt üstü daha hızlı

kurumakta ve bitkinin kökleri daha sağlıklı geliştiği için bitki kök hastalıklarının

kontrol altına alınması, süne ile mücadelede yer aletlerinin kullanımına imkan

tanıması ve çok yağış olan dönemlerde tesviyesi bozuk olan ağır tekstürlü

topraklarda bitkilerde su kesmesinin önlenmesi gibi faydaları nedeniyle son yıllarda

uygulanabilirliği artmıştır.

Bu sistemin en fazla uygulandığı ürünlerin başında buğday gelmekle birlikte

pamuk, nohut, kolza ile II. ürün olarak mısır, soya ve ayçiçeğinde de başarıyla

ekilebileceği tespit edilmiştir. Özellikle pamuk buğday ekim nöbetinde pamuk

sonrası sırtlar bozulmadan daimi sırtlara zamanında yapılan ekim ile birlikte

girdilerin azaltılması sağlanmış olmaktadır. Ayrıca buğday sonrası sırtlara ekimi

yapılabilen II. ürün mısırda da benzer faydalar sağlanmıştır (Kılıç, 2005).

1.3. Çalışmanın Amacı

Çukurova’da ikinci ürün sonrası buğday ekimleri ile buğday sonrası ikinci

ürün ekimlerinde genellikle anız yakılarak toprak işleme ve ekim yapılmaktadır. Tüm

dünyada olduğu gibi Çukurova’da da tarımsal sürdürülebilirliği azaltan, çevreyi

bozan, toprak verimliliğini azaltan uygun olmayan toprak işleme yöntemleri önemli

bir sorun haline gelmiştir. Bu sorun araştırmacıları sürdürülebilir tarım ve çevre için

daha uygun olan toprak işleme sistemlerine yöneltmiştir. Bu bağlamda korumalı

toprak işleme sistemleri, geleneksel toprak işlemeye alternatif yöntem olarak önem

kazanmaktadır. Korumalı toprak işleme sistemleri ile ürün yetiştirmede uygun ve

karlı bir anızlı toprak işleme yönteminin belirlenmesi; hem zaman kazandıracak, hem

kullanılan enerji maliyetini düşürecek, hem de toprağın fiziksel, kimyasal ve

biyolojik yapısında olumsuz bir etkiye neden olmayacaktır.

Bu çalışma, buğdayda korumalı toprak işleme ve ekim sistemlerinin bitki

gelişimine (çıkış, bitki yoğunluğu, çıkış zamanı, verim vb.) toprağın fiziksel

özelliklerine ve tarımsal mekanizasyon giderlerine (zaman ve yakıt tüketimi, iş

verimi) etkisini belirlemek ve bu sonuçlar doğrultusunda korumalı toprak işleme ve

ekim sistemlerinin uygulanabilirliğini ortaya koymak amacıyla yapılmıştır.

2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Sait AYKANAT

8

2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR

Cooper ve ark., (1969) ve Campbell ve ark., (1974) yapmış oldukları iki

ayrı çalışmada toprak sıkışmasının dünyanın birçok yerinde sorun olduğunu ve

birçok bitkinin gelişimini olumsuz etkilediğini, ayrıca dipkazanın toprak sıkışmasını

azaltmaya yardımcı olduğunu belirtmişlerdir.

Hakimi ve Chakrabarti (1976), yaptıkları bir çalışmada 4 farklı toprak

işleme yönteminde silajlık mısırın bitki büyümesini ve verimini incelemişlerdir.

Kullanılan Yöntemler;

1-Çizel pulluğu + Diskli tırmık (1 kez),

2-Kulaklı pulluk + Diskli tırmık (2 ),

3-Dönel toprak işleme,

4-Doğrudan ekim’den oluşmaktadır.

Çalışma sonunda en düşük silajlık mısır verimini toprak işlemesiz yöntemde,

en yüksek silajlık mısır verimini ve maksimum bitki büyümesini ise çizel pulluğu +

diskli tırmıkla işleme (1 kez) yönteminde bulmuşlardır.

Düzgün ve Nigiz (1984), Çukurova Tarımsal Araştırma Enstitüsü’nde buğday

hasadı sonrası ikinci ürün mısır tarımında, minumum toprak işleme yöntemini

belirlemek amacıyla 2 yıl süreyle yürüttükleri çalışmada 10 değişik toprak işleme

yöntemi ele alınmıştır. Bu yöntemler;

1-Anız Yakma + Goble + Tapan + Ekim + Sulama

2-Anız Yakma + Goble + Sulama + Goble + Tapan + Ekim

3-Sulama + Kültivatör + Diskaro + Tapan + Ekim

4-Anıza Ekim + Sulama

5-Sulama + Pulluk + Diskaro + Tapan + Ekim


9

6-Anız Yakma + Sulama + Goble + Tapan + Ekim

7-Sulama + Anıza Ekim

8-Sulama + Anıza Ekim + Ot İlacı

9-Pulluk + Sulama + Diskaro + Tapan + Ekim

10-Sulama + Goble + Tapan + Ekim yöntemleridir.

Elde edilen verilerin değerlendirilmesi sonucunda, en yüksek dane verimi Anız

Yakma + Goble + Tapan + Ekim + Sulama yönteminde alınmıştır. Yine aynı

çalışmada kuruya ekim + sulama uygulamasının, önce sulayıp sonra ekmeye göre 10-

15 günlük bir erkencilik sağladığını saptamışlardır.

Kitur ve ark. (1984), 2 yıl süreyle ABD’de yürüttükleri bir çalışmada mısır

verimlerinin, toprak işlemesiz ekimlerde daha yüksek azot dozu verildiği takdirde

geleneksel toprak işleme metoduna göre yükselmeye, düşük azot dozu

uygulandığında ise düşmeye eğilim gösterdiğini saptamışlardır.

Chaudhary ve ark. (1985), kulaklı pullukla yapılan 20 cm. işleme derinliğinde

birincil toprak işleme yöntemi ile iki farklı derin (çizel ve dipkazan) toprak işleme

yönteminin toprağın fiziksel özelliklerine ve mısır verimine olan etkilerini

karşılaştırmışlardır. Çalışma sonucunda her üç makinanın toprağın hacim ağırlığını

kısmen azalttığı, penetrasyon direnci değerlerinde ise çizelin 20-40 cm profil

derinliğinde penetrasyon direncini yaklaşık 10 kat azalttığını belirtmiş olup, derin

toprak işlemenin toprak içerisindeki suyun hareketini hızlandırdığını, bitki köklerinin

daha derinlere indiğini, bitki boyunda daha fazla uzama olduğunu ve verimin de %

70-350 oranında arttığını belirtmişlerdir.

Meisinger ve ark. (1985), Maryland’da (A.B.D.) yaptıkları çalışmada

azaltılmış toprak işleme ile geleneksel toprak işleme arasında mısır bitkisinin azot

alımı bakımından farklılıklarını araştırmışlardır. Deneme sonunda 13.5 kg/da’ lık

doza kadar azot uygulamasının geleneksel toprak işlemede daha fazla olduğu, 18

kg/da’ lık dozda azaltılmış ile geleneksel toprak işleme arasında bir farklılık olmadığı


10

saptamışlardır. Ancak 18 kg/da’ lık dozda minumum toprak işlemede mısır bitkisi

geleneksel toprak işlemeye göre 1.7 kg/da daha fazla azot almış ve % 10 daha fazla

kuru madde üretmiştir. Fakat denemenin genelinde azaltılmış toprak işleme

geleneksel toprak işlemeye göre aynı düzeyde verim verebilmek için 6.8 kg/da daha

fazla azota ihtiyaç gösterdiğini belirtmişlerdir.

Tunçer ve ark. (1985), tarafından yapılan bir çalışmada pamuk tarımında

azaltılmış ve geleneksel toprak işleme sistemlerinin verime olan etkisi araştırılmıştır.

Çalışma sonunda azaltılmış toprak işleme uygulamasının pamuk veriminde % 10

azalmaya yol açtığı ortaya konmuştur.

Kafa ve ark. (1986), Çukurova Tarımsal Araştırma Enstitüsü’nde ikinci ürün

soyada farklı toprak işleme ve ekim yöntemlerinin verime etkisini belirlemek

amacıyla 3 yıl süreyle yürütülen çalışmada, 10 değişik toprak işleme yöntemi ele

alınmıştır. Elde edilen bulguların değerlendirilmesi sonucunda en yüksek verimler

“Anıza Ekim + Sulama” ve “Sulama + Anıza Ekim” yöntemlerinde alınmıştır.

Ayrıca bu yöntemlerin verim artışı yanında; zaman, işgücü ve enerji tasarrufu

sağladığı için de en uygun yöntemler olarak belirlenmiştir. Aynı çalışmada anız

yakarak ve anız yakmadan toprak işleme ve ekim yöntemlerinin verime olan etkileri

de incelenmiştir. Araştırma sonucu ikinci ürün soyada; anız yakmadan toprak

işlemenin verim yönünden en üstün yöntem olduğunu belirtmişlerdir.

Oni ve Adeoti (1986), Nijerya’da toprak işlemesiz ve üç farklı klasik toprak

işleme yönteminin tarla trafiği, toprağın fiziksel özellikleri ve pamuğun bitkisel

özellikleri üzerine etkisini araştırmışlardır. Tarla trafiği ve toprak profil derinliğinin

artmasıyla toprağın nem içeriği, hacim ağırlığı ve penetrasyon direncinin toprak

işlemesiz yöntemde arttığı, diğer yöntemlerde ise azaldığı belirtilmiştir. Çalışmada

toprak işleme yöntemleri ile tarla trafiğinin tarla filiz çıkışında önemli bir farklılık

yaratmadığı ve tüm toprak işleme yöntemlerinde ortalama çıkışın % 73 olduğunu

belirtmişlerdir. Ancak kütlü pamuk veriminin tarla trafiğinin artmasıyla azaldığını ve

en düşük verimin toprak işlemesiz yöntemde elde edildiğini saptamışlardır.


11

Videnovic ve ark. (1986), 5 yıl süren bir çalışmada kuru ve sulu yetiştiricilik

şartlarında toprak işleme ve gübrelemenin mısır verimine olan etkilerini

araştırmışlardır. Araştırmada gübre uygulamasının hem kuru hem de sulu şartlarda

verimi artırdığı, ancak fazla gübre miktarı uygulamasının verimi pek fazla

etkilemediğini bulmuşlardır. Sulamanın verim artışında önemli bir faktör olduğunu

belirten araştırıcılar toprak işleme sistemleri açısından da minimum toprak işleme,

rotovatörle toprak işleme ve geleneksel toprak işleme sistemlerini

karşılaştırmışlardır. Bu karşılaştırmada minimum toprak işlemenin iyi sonuçlar

vermediğini aksine geleneksel toprak işlemenin daha fazla verim sağladığını

bulmuşlardır.

Tisdall ve Hodgson (1990), Avustralya koşullarında ince tekstürlü topraklarda

normal sıraya ekim ve sırta ekim yönteminin sebze ve tarla bitkileri üzerinde

etkilerini araştırmışlardır. Araştırma sonucunda normal sıraya ekim yönteminde

sulama sonrası uzun süre tarla yüzeyinde kalan suyun bitki köklerinin havalanmasını

engellediği için verim düşmesine neden olduğunu, sırta ekim yönteminde ise sırt

yüzeyleri üzerinde 0-20 cm derinliğindeki gözeneklerin % 15 inin hava ile dolu

olduğu için iyi bir havalandırma sağlandığını ve bu nedenle de bitki gelişimini

engellemediğini belirtmişlerdir.

Taylor ve Brar (1991), yapmış oldukları toprak işleme çalışmalarında toprak

sıkışıklığının kök gelişimini doğrudan etkilediğini belirtmişlerdir. Uyguladıkları

farklı toprak işleme yöntemlerinin toprakta porozite, hacimsel su içeriği ve hidrolik

iletkenliği ile toprakta gaz yayınımı gibi fiziksel özelliklerini de dolaylı olarak

etkilediğini saptamışlardır.

Sommer ve Zach (1992), beş farklı toprak işleme yöntemi kullanarak tarla

trafiğinden kaynaklanan toprak sıkışmasını araştırmışlardır. 6 yıl süren bu toprak

işleme çalışması sonucunda geleneksel uygulama yapılan tekerlek izli alanlarda por

boşluğunun koruyucu toprak işleme alanlarına göre daha az olduğunu saptamışlardır.

Chan ve Mead (1992), 4 yıl süren toprak işleme çalışmalarında farklı sürüm

tekniklerinin buğdayın köklerinin gelişme ve dağılımına etkisini incelemişlerdir.


12

Doğrudan ekim konusunda toprak işleme olmadığı için 5-10 cm derinlikte zayıf kök

gelişimi ve paralelinde de zayıf bitki gelişimi olduğunu saptamışlardır.

Kern ve Johnson, (1993); Lal, (1997); Kuzey Amerika’da yapmış oldukları

çalışmalarında geleneksel toprak işlemeden sıfır toprak işlemeye geçişin toprakta

organik madde birikimini arttırdığını belirtmişlerdir.

Keklikçi (1994); Çukurova bölgesinde buğdayın yaygın olarak pamuk veya

mısır bitkisiyle rotasyona girdiğini belirterek, II. Ürün mısır sonrası 8 değişik sürüm

ve ekim metodunu karşılaştırmıştır. II. Ürün mısır’dan sonra sap parçalama + 2 kez

goble+ Makinalı ekim konusunun en yüksek dane verimi sağladığını ve ayrıca en

ekonomik yöntem olduğunu saptamıştır. Bu çalışmada goble disk aletinin yüzeyde %

27-43 arasında; pulluk aletinin % 13-17 arasında ve çizel türü aletlerinde yüzeyde %

57-59 oranında bitki artığı bıraktığını tespit etmiştir.

Akbolat ve Güzel (1994), Ceyhan yöresinde yürüttükleri bir anket

çalışmasında üreticilerin toprak işlemeyi kolaylaştırmak, ekimde kolaylık sağlamak,

hastalık, zararlı ve yabancı ot kontrolü için üreticilerin tahıl hasadı sonrası anızı

yaktıklarını belirtmişlerdir.

Sungur ve ark. (1994), Ege Bölgesi’nde ikinci ürün mısır elde etmede

mekanizasyon olanaklarının araştırıldığı 4 yıl süren bir çalışmada; toprak işleme

yöntemlerinin zaman-yakıt tüketimi, iş başarıları ile bitki gelişimine ve verime olan

etkilerini incelemişlerdir. Yapılan değerlendirmelerde; zaman-yakıt tüketimi

açısından doğrudan ekim yönteminin en avantajlı yöntem olduğunu, verim açısından

ise toprak işleme alet kombinasyonu, rototiller ve kültivatörün en yüksek sonuçlar

verdiğini belirtmişlerdir.

Öztürk ve ark. (1995), Çarşamba ovasında sonbaharda toprak hazırlığı

yapılmış ve yapılmamış şartlarda geleneksel, azaltılmış ve toprak işlemesiz tohum

yatağı hazırlama yöntemlerinin mısır bitkisinin çıkış oranı ve dane verimine

etkilerini araştırmak amacıyla yaptıkları çalışmada; sonbahar toprak hazırlığı

yapılmış şartlarda toprak işlemesiz konudan, sonbahar toprak hazırlığı yapılmamış

şartlarda ise geleneksel toprak işleme konusundan en yüksek dane verimini elde


13

etmişlerdir. Her iki durumda da en ekonomik verimlerin ise toprak işlemesiz

yöntemlerden alındığını belirtmişlerdir.

Akbolat (1996), üç yıl süreyle yürüttüğü çalışmasında dönel toprak işleme

aletlerinin anızlı toprak işlemede kullanılabilmesi için anız yüksekliğinin 20 cm’den

daha az olması gerektiği, devir sayısı ve bıçak şeklinin sapı parçalama ve toprağı

karıştırmaya etkili olduğu sonucuna varmıştır.

Hulme ve ark.(1996) ve Hullugalle ve ark. (1997); Avusturalya’da yapmış

oldukları minimum toprak işleme çalışmalarında erozyonun azaldığını, toprağın

fiziksel-kimyasal ve biyolojik olarak daha az yıprandığını ayrıca enerji ve su

kullanımı bakımından tasarruf sağladığını belirtmişlerdir.

Özmerzi ve Barut (1996), II. ürün susamda farklı toprak işleme ve ekim

yöntemleri açısından bir karşılaştırma yapmışlardır. En az iş gücü kullanımı 20.42

h/ha ile anızsız+azaltılmış toprak işleme+tek dane ekim yönteminden, en fazla iş

gücü tüketimini ise 25.72 h/ha ile anızlı+geleneksel toprak işleme+serpme ekim

yönteminden elde etmişlerdir. Yöntemler arasında en az yakıt tüketimini 74.84 l/ha

ile anızsız+azaltılmış toprak işleme+kesintisiz sıraya ekim yönteminde bulurken; en

fazla yakıt tüketimi de 99.12 l/ha ile anızlı+geleneksel toprak işleme+tek dane ekim

yönteminde saptamışlardır.

Doğan ve Çarman (1997), Konya bölgesinde yapmış oldukları çalışmalarında

sulanabilen tarım alanlarında hububat tarımında toprak işleme ve tohum yatağı

hazırlığında kullanılabilecek en uygun yöntemlerin 2 kez ağır tip diskli tırmık veya

ağır tip diskli tırmık + kültivatör + dişli tırmık olduğunu belirtmişlerdir. Bu

yöntemlerin; toprakta yüksek nem birikimi, düzgün tarla yüzeyi sağlamaları, gerekse

penetrasyon direnci ve toplam yakıt tüketimi değerlerinin düşük olması sebebiyle

tercih edilebileceğini belirtmişlerdir.

Kayişoğlu ve ark. (1997), ayçiçeği bitkisinde toprak işlemenin bitki ve toprak

özelliklerine etkisini saptamak amacıyla anızlı ve anızsız parsellerde 6 farklı toprak

işleme yöntemi uygulamışlardır. Araştırmada uygulanan toprak işleme yöntemlerinin

toprak sıcaklığı, toprak hacim ağırlığı, toprak nemi ve bitkinin veriminde önemli


14

ölçüde etkili olduğunu, pulluk kullanılan yöntemlerde anızsız parsellerde verimin

daha yüksek olduğunu bildirmişlerdir.

Taşer ve ark. (1997), buğday anızlı tarla koşulunda toprak işlemenin toprağın

bazı fiziksel özelliklerine etkisini belirlemek amacıyla sonbahar toprak işleme

döneminde yaptıkları çalışmada derinliğe göre, toprağın nem içeriğindeki değişimin

istatiksel olarak önemsiz, hacim ağırlığındaki değişimin %5 ve penetrasyon

direncindeki değişimin de %1 seviyesinde önemli olduğunu belirtmişlerdir. Toprak

işlemeden önce ve toprak işlemeden sonra ölçülen nem içeriği ve hacim ağırlığı

değişiminin önemli bulunduğunu belirtmişlerdir.

Taşer ve Metinoğlu (1997), Tokat yöresinde şeker pancarı hasadı sonrası

farklı tohum yatağı hazırlama yöntemlerinin toprak sıkışıklığı ve nem düzeyini

ölçmek için dört farklı tohum yatağı hazırlama yöntemi denemişlerdir.

A-Kulaklı pulluk + hidrolik diskaro + tapan

B-Kulaklı pulluk + goble disk + dişli tırmık

C-Kulaklı pulluk + rotatiller

D-Rotatiller

E-Kontrol (toprak işlemesiz)

Deneme sonuçlarına göre B, C tohum yatağı hazırlama yöntemlerinin diğer

yöntemlere göre toprak sıkışıklığına en az neden olduğunu, C tohum yatağı

hazırlama yönteminde toprağın nem seviyesi diğer yöntemlere göre en az

bulunduğunu belirtmişlerdir.

Yalçın ve ark. (1997), buğday tarımında kullanılabilecek tohum yatağı

hazırlama yöntemlerini karşılaştırmışlardır. Araştırma sonucunda verimler arasında

istatiksel anlamda fark bulunmadığını, ancak yakıt tüketiminde önemli farklılıklar

bulunduğunu bildirmişlerdir. Denemelerde 4590 kg/ha en yüksek dane verimini ve

9,3 lt/ha en düşük yakıt tüketimini doğrudan ekim yönteminde elde ettiklerini


15

bildirmişlerdir. Bu nedenle, doğrudan ekim yönteminin hem verim hem de yakıt

ekonomisi nedeniyle tercih edilebileceğini belirtmişlerdir.

K. Sayre ve Moreno Ramos (1997); Meksika’da yapmış oldukları

çalışmalarında sulanan şartlarda buğdayda sırta ekim sistemi üzerinde birçok konuyu

incelemişlerdir. Buğday-Mısır rotasyonunda azaltılmış toprak işleme, düz ve sırta

ekim, anız yakma konularında azot ve tohum miktarları araştırmalarını

yürütmüşlerdir. Azaltılmış toprak işleme ve sırta ekim konularından geleneksel anız

yakma konusuna yakın verimler almışlardır.

Özpınar (1998), 2 yıl süreyle farklı toprak işleme ve ekim yöntemlerini toprak

fiziksel özellikleri, tarla filiz çıkış yüzdesi, bazı bitkisel özellikler, kütlü pamuk

verimi ve ekonomik yönden karşılaştırdığı araştırmasında yöntemler arasında

toprağın fiziksel özellikleri ve bitkisel özellikleri bakımından önemli bir farklılık

bulunmadığını bildirmişlerdir. Çalışmada; en yüksek tarla filiz çıkış yüzdesini çizel

ile işlenmiş sırta ekim yönteminde, kütlü pamuk veriminde ise en iyi sonucu kulaklı

pullukla işlenmiş sırta ekim yönteminde bulmuştur. Kullanılan yöntemler içerisinde

ekonomik olarak en iyi sonucu kulaklı pullukla işlenmiş sırta ekim yönteminde

olduğunu, GAP alanında pamuğun makinalı hasadı dikkate alındığında 76 cm. sıra

aralığında kulaklı pulluk veya çizel ile işlenmiş toprakta sırta ekim yönteminin uygun

olacağını bildirmiştir.

Kabakcı (1999), Şanlıurfa’da 1996-98 yılları arasında hem sulu hem de kuru

şartlarda Diyarbakır-81 makarnalık buğday çeşidi üzerinde düz ekim, set+ekim ve

ekim+set yöntemleriyle bir çalışma yürütmüştür. Dane verimi açısından sulu

şartlarda ekim yöntemleri arasında istatistiksel anlamda bir fark bulamamış, her üç

ekim yönteminden de yakın verimler elde etmiştir. Kuru şartlarda ise, uyguladığı

ekim yöntemleri arasında dane verimi açısından % 1 önem seviyesinde farklılıklar

saptamıştır. En fazla verimi düz ekimde 453 kg/da alırken; set+ekim ve ekim +set

yöntemlerinde de 406 kg/da dane verimi elde etmiştir.


16

Diaz-Zorita (2000); derin sürümlü, sürümsüz kulaklı yada çizel pulluk

kullanarak yapılan tohum yatağı hazırlığının toprak işlemesiz sisteme göre vejetatif

gelişmeyi ve verimi arttırdığını bildirmiştir.

Silva ve Tomnn (2000); Brezilya’da buğday tarımında yürütmüş oldukları

toprak işlemesiz ekim çalışmasında; 250, 300, 350 ve 400 dane/m2 sıklıklarını

denemişler ve konular arasında önemli bir verim farkı olmadığını saptamışlardır.

Akbolat ve Barut (2001), ikinci ürün mısır tarımında farklı tohum yatağı

hazırlama yöntemlerinin yabancı ot çıkışına etkisini ortaya koymak için yapmış

oldukları çalışmalarında, yabancı ot sayısını anızlı olarak yapılan toprak

işlemelerinde en az, anızı yakılarak yapılan toprak işlemelerinde ise daha fazla

bulduklarını bildirmişlerdir.

Cerit ve ark. (2002), İkinci ürün mısır yetiştiriciliğinde ekim öncesi buğday

anızının yakılmasına alternatif bazı toprak işleme yöntemlerinin belirlenmesi

amacıyla yapmış oldukları çalışmada altı farklı toprak işleme yöntemi

uygulamışlardır. Bu yöntemler;

1-Anız Yakılmış + Goble + Tapan + Ekim + Sulama (Klasik Yöntem)

2-Anız Yakılmamış + Rototiller’le Sürüm + Tapan + Ekim + Sulama

3-Anız Yakılmamış + Sulama +Rototiller’le Sürüm + Tapan + Ekim

4-Anız Yakılmamış + Rotovatör’le Sürüm + Tapan + Ekim + Sulama

5-Anız Yakılmamış + Sulama +Rotovatör’le Sürüm + Tapan + Ekim

6-Anız Yakılmamış + Tavında Goble’yle Sürüm + Tapan + Ekim yöntemleridir.

2. ve 4. yöntemlerdeki dane verim değerlerini, 1 yöntemde elde edilen dane verimi

değerinden daha yüksek çıktığını tespit etmişlerdir. Yine aynı çalışmada bitki boyu,

koçan yüksekliği, sap kalınlığı ve koçan kalınlığı değerleri bakımından toprak işleme

yöntemleri arasında bir fark bulunamamıştır.


17

Korucu (2002), Çukurova Bölgesi’nde ikinci ürün mısırın doğrudan ekim

olanaklarının araştırılması ile ilgili yapmış olduğu 2 yıllık bir çalışmada yakıt

tüketimi, çalışma süresi, toprak organik madde içeriği ve dane verimi değerlerini

ölçmüştür. İki yılın toplam değerlerine bakıldığında en yüksek yakıt tüketimi ve

çalışma süreleri değerleri geleneksel yöntemde elde edilirken en düşük yakıt tüketimi

ve çalışma süreleri değerleri ise anızın alçak biçilerek doğrudan ekimin yapıldığı

yöntemlerde elde etmiştir. Denemeler sonunda tüm parsellerde ekim öncesi organik

madde içeriğine göre hasat sonrası elde edilen organik madde değerlerinin arttığını

belirtmiştir. En yüksek dane verimi 6831 kg/ha ile kuruya yapılan geleneksel ekim

yöntemi ile elde edilirken, bunu 6758 kg/ha ile istatiksel olarak geleneksel yöntemle

aynı grup içerisinde yer alan kuruya ikiz düz disk + 8 dalgalı diskle alçak anıza

yapılan doğrudan ekim yönteminin izlediğini bildirmiştir. Tüm bu değerlendirmeler

sonunda en yüksek gelirin, verimin en yüksek olduğu geleneksel ekim yönteminden

elde edileceği düşünülebilir olsa da, geleneksel ekim yönteminde giderlerin diğer

uygulamalara oranla daha fazla olması nedeniyle en karlı toprak işleme ve ekim

yönteminin kuruya ikiz düz disk + 8 dalgalı diskle alçak anıza yapılan doğrudan

ekim yönteminin olduğunu bildirmiştir.

Kanburoğlu (2002), 1994 ve 2000 yılları arasında Kırklareli’nde kuru

koşullarda buğday tarımında toprak işlemesiz (A), minimum toprak işlemeli (B,C) ve

geleneksel toprak işlemeli (D,E) sistemlerin toprağın rutubet değişimine ve buğday

verimine etkisini incelemiştir. Deneme konuları;

A- Toprak işlemesiz+ekim

B- Gobledisk ile toprak işleme+ekim

C- Rotatiller ile toprak işleme+ekim

D- Gobledisk+Rotatiller+Ekim+Merdane

E- Kulaklı Pulluk+Diskaro+Tırmık+Ekim+Merdane ile ekimdir.

Çalışmada verim ve ekonomik yönüyle bir değerlendirme yapılmış; buğday

tarımında minimum toprak işlemeli veya toprak işlemesiz sistemlerin kullanılmasının


18

daha uygun olacağı sonucuna varılmıştır. Minimum toprak işlemesi uygulanan

yöntemlerden daha yüksek buğday verimleri alınmıştır. Ayrıca, ayçiçeği saplarının

toprağa gömülüp organik maddeye dönüşmesi ve toprağın fiziksel yapısını

iyileştirme olanağı sağlanmış ve ekonomik değerlendirmede her ne kadar ikinci

durumda olsa da minimum toprak işlemeli yöntemlerin, özellikle C yönteminin tercih

edilmesinde yarar olduğunu belirtmiştir.

Süzer (2003), 2001-2003 yılları arasında Trakya Tarımsal Araştırma

Enstitüsünde ayçiçeği-buğday ekim nöbetinde buğday tohum yatağı hazırlığı için

toprak işlemesiz ve azaltılmış toprak işlemeli yöntemlerle birlikte yörede çiftçiler

tarafından uygulanan buğday ekim yöntemlerinin dane verimlerini karşılaştırarak, en

ekonomik tohum yatağı hazırlama yöntemini belirlemiştir. Goble disk ile ayçiçeği

saplarının parçalanması+7’li çizel+tırmık+ ekim yöntemini 576.7 kg/da ürün verimi

ve 204.159 TL/kg ürün maliyetiyle en karlı yöntem olarak belirlemiştir. Sap

toplama+kulaklı pulluk+tırmık+ekim yönteminde ise en az gelir elde etmiştir. Bu

çalışmalar sonucunda, topraktaki nemi korumak amacıyla derin sürümden

(pulluktan) kaçınmanın gerekliliğini vurgulamıştır.

Yalçın ve ark. (2003), Hafif topraklarda azaltılmış toprak işleme

yöntemlerinin iş başarıları ve buğday verimi üzerine etkilerini incelemek üzere;

A: Goble diskaro+Sürgü+Ekim Makinesi

B: Çizel+Sürgü+Ekim Makinesi

C: Pulluk+Diskaro+Sürgü+Ekim makinesi yöntemleriyle buğdayda bir toprak

işleme çalışması yürütmüşlerdir. Azaltılmış toprak işleme yöntemlerinin geleneksel

toprak işleme yöntemine göre verimde % 25 daha düşük sonuçlar verdiğini ancak

yakıttan % 50 oranda tasarruf sağladığını belirtmişlerdir. Çizel uygulamasının % 90

ile en yüksek tarla filiz çıkışı değeri vermesine karşın diğer yöntemlerin ise ortalama

% 87 oranında tarla filiz çıkışı değeri verdiğini belirtmişlerdir. En yüksek sap ve

dane verimini ise; 1163 kg/da ve 349 kg/da değerleriyle C yönteminde bulmuşlardır.

A ve B uygulamalarında ise; sırasıyla 260 kg/da ve 265 kg/da verim sonuçları elde

etmişlerdir.


19

Çekiç ve Savaşlı (2003), buğdayda sırta ekim yönteminin İç Anadolu

şartlarında uygulanabilirliğini belirlemek amacıyla 2000-2002 yılları arasında

Eskişehir’de yürüttükleri bir çalışmada uygulanan yöntemler arasında verim

açısından istatistiki olarak bir fark olmadığını saptamışlardır. Eski bir ekim

makinesini modifiye ederek yapmış oldukları buğday ekimlerden sırasıyla geleneksel

ekim yönteminde 5340 kg/ha, sırta II sıra yönteminde 5230 kg/ha ve sırta III sıra

yönteminde ise 4950 kg/ha verim sonuçları elde etmişlerdir. Sonuç olarak; Sırta II

sıra ve Sırta III sıra ekim yöntemleriyle geleneksel ekim yöntemleri arasında bir fark

oluşmamasına karşın; buğdayda sırta ekim yönteminin uygun bir münavebe sistemi

içerisinde üretim maliyetlerini azaltacağını, toprağın yapısını iyileştireceğini, tohum-

gübre ve işçi kullanımından tasarruf sağlayacağını, tarla trafiğini azaltacağını ve

böylece sürdürülebilirlik konusunda katkı sağlayabileceğini belirtmişlerdir.

Savaşlı (2004), 2002-2003 yılları arasında Eskişehir’de yürütmüş olduğu bir

çalışmada; farklı ekim nöbeti ve toprak işleme sistemlerinin buğdayın verim ve

verim öğeleri üzerine etkisini incelemiştir. Nadas-buğday, nohut-buğday ve buğday-

buğday münavebelerinde en yüksek dane verimini nadas-buğday sisteminde 383.3

kg/da olarak saptamıştır. Buğday-buğday münavebesinde ise anızı yanmış ve

yanmamış parsellerde rototiller+anız makinesiyle ekim yöntemlerini denemiş ve en

yüksek buğday verimini 308.6 kg/da ile anızı yanmış parselde yani geleneksel toprak

işlemeli ekim sisteminde saptamıştır.

Bayhan ve ark. (2006), Trakya bölgesinde ikinci ürün silajlık mısırda

azaltılmış toprak işleme ve doğrudan ekim olanaklarıyla ilgili olarak 2 yıl süreyle

yapmış oldukları çalışmada 5 farklı toprak işleme metodu ve direk ekim metodu

denemişlerdir. Denemede toprak penetresyon direnci, çıkış gün sayısı, çıkan filiz

yüzdeleri, bitki yüksekliği, sap çapı ve silaj verimini ölçmüşlerdir. Silajlık verim için

en yüksek sonucu 69,32 ton/ha ile toprak işleme kombinasyonunda, en düşük verimi

ise 58,92 ton/ha ile diskli tırmıkla yapılan toprak işleme metodunda bulmuşlardır.

Yine, yakıt tüketimi, kullanılan güç isteği ve toprak işleme ile ilgili parametreler için

direk ekimin en iyi sonuçlar vereceğini belirtmişler ve bölgede ikinci ürün silajlık

mısır için azaltılmış toprak işleme ve direk ekim metotlarını önermişlerdir.


20

Çakır ve ark. (2006), Menemen bölgesinde yapılan bir çalışmada koruyucu

toprak işleme ve doğrudan ekimin ikinci ürün mısır verimine etkilerini

araştırmışlardır. Çalışmada geleneksel, azaltılmış ve doğrudan ekim yöntemlerini

uygulamışlardır. Elde edilen sonuçlara göre, doğrudan ekimin uygulanabilir

olduğunu belirtmişlerdir.

Yalçın ve Çakır (2006), tarafından ikinci ürün silajlık mısırda yaptıkları

çalışmada geleneksel, azaltılmış (1 kez dipkazan, 2 kez dipkazan) ve doğrudan ekim

yöntemlerini yakıt tüketimi, enerji gereksinimi, çalışma hızları, çıkış yüzdeleri ve

mısır silaj verimi açısından karşılaştırılmıştır. Çalışmada en düşük yakıt tüketimi

direk ekim yönteminde, en yüksek verim ise 2 kez dipkazan ile işleme yönteminde

bulunmuştur. Çalışmada direk ekim metodu en az yakıt tüketimi ve en fazla tarla

etkinliğine (başarısına) sahip olan yöntem olmasına rağmen verimde en düşük

yöntem olarak belirlenmiştir. En yüksek verim ise 2 kez dipkazan ile işleme

yönteminde bulunmuştur.

Aydın ve ark. (2006), 2003-2005 yılları arasında Çanakkale ilinde ayçiçeği

üretimi sonrası uygulanan buğday tarımında klasik toprak işlemeli üretim sistemi ve

buna alternatif olarak azaltılmış toprak işleme sistemlerini ele almışlardır. KTİ

sistemi; kulaklı pulluk+ diskaro+makineyle ekim işlemlerini içerirken; ATİ sistemi

ise, dişli tırmıklı kazayağı+makineyle ekim işlemlerini kapsamıştır. Çalışma sonunda

en düşük maliyetli yöntemi ATİ yöntemi olarak bulurken; en yüksek verim ve

karlılığı ise KTİ yönteminde bulmuşlardır.

Barut ve ark. (2006), Çukurova Bölgesinde Pamuk Sonrası Azaltılmış Toprak

İşleme Yöntemleri ile Buğday yetiştirme olanaklarını araştırdıkları çalışmalarında;

geleneksel yönteme göre diğer azaltılmış toprak işleme yöntemleri arasında verim,

biyolojik verim, sap verimi, bin-dane ağırlığı, boy ve başak sayısı kriterleri açısından

istatistiki olarak bir fark bulamamışlardır. Ancak, 3. (Sap kırma+tohum+gübre+goble

disk) ve 4. (sap toplama+goble disk+ekim) metotların toprak hacim ağırlığı ve

gözenekliliğini koruma adına daha uygun metotlar olduklarını belirtmişlerdir.

Yapılan ekonomik analizde (kısmi bütçe), toplam değişen masraflardan ve net

gelirlerden faydalanılarak hesaplanan en yüksek marjinal kazancın, sap toplama +

goble disk + makineyle ekim yönteminden (% 424) çıktığını belirtmişlerdir.


21

Aydın (2007), Dicle Üniversitesi Ziraat Fakültesi Araştırma ve Uygulama

alanında 2003-2005 yılları arasında pamuk sonrası buğday yetiştirilecek kuru

alanlarda farklı toprak işleme ve ekim yöntemlerinin buğday kök gelişimi ve dane

verimi üzerine etkilerini saptamak amacıyla bir çalışma yürütmüştür. Geleneksel

toprak işleme (Pulluk+1-2 kez tırmık veya kültivatör+ekim) yönteminin yanında

azaltılmış toprak işleme (diskaro veya kültivatör+ekim) ve toprak işlemesiz doğrudan

ekim (sıfır toprak işleme+serpme ekim ve kapatma) yöntemlerinin kullanıldığı bu

çalışmada; en yüksek dane verimini Pehlivan çeşidinde 537.4 kg/da olarak

saptamıştır.

Karaağaç ve Barut (2007), İkinci ürün silajlık mısır tarımında farklı toprak

işleme ve ekim yöntemlerinin teknik ve ekonomik yönden karşılaştırmasını

yapmışlardır. Yakıt tüketimi ve iş verimi açısından yapmış oldukları

değerlendirmede, en düşük yakıt tüketimi ve en yüksek iş verimini doğrudan ekim

(DE) yönteminde bulmuşlardır. Yakıt tüketimi ve iş verimi açısından DE yönteminin

diğer yöntemlere göre % 85-92 oranında daha tasarruflu olduğunu belirtmişlerdir.

Kılıç ve ark. (2007), Diyarbakır-GATAEM’de sırta ekimle ilgili yürütmüş

oldukları birçok çalışmanın sonucunda GAP bölgesinde sulanır şartlarda pamuk-

buğday ve pamuk-buğday/II. Ürün mısır münavebe sisteminde yapılan ekonomik

analizler sonucunda pamuk hasadı sonrası mevcut sırtlar bozulmadan anıza ekim

makinesiyle sırtlara doğrudan ekimi en uygun yöntem olarak tavsiye etmişlerdir.

Bununla birlikte ağır toprak yapısına sahip ve tesviyesiz arazilerde, su kesmesinin

yoğun görüldüğü zamanlarda sırta ekim sisteminin söz konusu zararı en aza

indireceğini belirtmişlerdir.

3. MATERYAL VE METOT Sait AYKANAT

22

3. MATERYAL VE METOT

3.1. Materyal

3.1.1. Deneme Alanı

2007 (Kasım)-2008 (Haziran) tarihleri arasında, buğday yetiştirme sezonunda

yürütülen deneme; Adana ilinde Çukurova Tarımsal Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü

Hacıali İşletmesine ait uygulama alanında yürütülmüştür.

3.1.1.1. Deneme Yerinin Toprak Özellikleri

Çalışmanın yürütüldüğü deneme alanının 0-30 cm toprak katmanından alınan

toprak örnekleri toprak laboratuarında incelenerek deneme alanının fiziksel ve

kimyasal özellikleri ortaya konmuştur (Çizelge 3.1).

Çizelge 3.1. Deneme Alanı Toprağının Bazı Fiziksel ve Kimyasal Özellikleri*

Toprak Özellikleri Analiz Sonucu (0-30 cm)

Değerlendirme

pH 7.9 Hafif Alkali Kireç (%) 12.3 Kireçli

Org.Madde (%) 1.5 Az Tuz (%) 0.047 Tuzsuz

Saturasyon (%) 59 - Bünye Killi Tınlı -

Alınabilir P (kg/da) 4,1 Az Alınabilir K (kg/da) 47.8 Fazla

*Laben Toprak Yaprak ve Kimyasal Analiz Laboratuvarı Sonuçları

Deneme alanına ait toprağın fiziksel ve kimyasal özellikleri incelendiğinde

toprağın pH değeri hafif alkali (pH: 7.9), kireç içeriği fazla (% 12.3), organik madde

içeriği az (% 1.5), tuz düzeyi bakımından tuzsuz (% 0.047) sınıfa girmektedir

(Çizelge 3.1). Toprak bünyesi ise killi tınlı olarak belirlenmiştir. Alınabilir fosfor

içeriği az (4.1 kg P2O5 /da) ve alınabilir potasyum içeriği de fazla (47.8 kg K2O/da)

olarak belirlenmiştir.


23

3.1.1.2. Deneme Yerinin İklim Özellikleri

Denemenin yürütüldüğü Adana ili Akdeniz iklimine sahiptir. Adana ilinde

2007-2008 yılı buğday yetiştirme döneminde kaydedilen bazı iklim değerleri ile bu

değerlerin uzun yıllar ortalamaları Çizelge 3.2’de verilmiştir.

Çizelge 3.2. Adana İlinde 2007-2008 ve Uzun Yıllar Ortalamalarında Kaydedilen Bazı İklim Değerleri

Aylar Ortalama Sıcaklık (0 Toplam Yağış (mm) C) Nisbi Nem (%)

Uzun Yıl. * 2007-08 Uzun Yıl. * 2007-08 Uzun Yıl. * 2007-08 Kasım 14.19 14.80 83.03 30.90 61.76 65.00 Aralık 10.07 9.30 111.19 116.3 63.96 68.80 Ocak 8.96 6.00 93.73 19.60 62.69 49.90 Şubat 9.53 8.30 77.61 50.80 60.88 55.40 Mart 12,38 15.30 58.23 49.20 62.46 68.00 Nisan 16.69 17.80 45.88 4.00 64.65 70.80 Mayıs 20.69 20.20 42.19 10.20 63.50 71.00 Haziran 24.38 25.50 16.15 22.60 64.57 65.60 D.M.İ. Bölge Müdürlüğü Kayıtları, Adana.*:1982-2006 Ortalama Değerler.

Çizelge 3.2’de görüldüğü gibi denemenin yürütüldüğü 2007-Kasım ve 2008-

Haziran dönemlerine ait ortalama sıcaklık değerleri uzun yıllar ortalamasına göre

Aralık-Ocak-Şubat ve Mayıs aylarında düşük değerler olarak kaydedilmiş olup;

6-20.2 0

Ortalama bağıl nem miktarları incelendiğinde ise denemenin yürütüldüğü

aylardan Ocak ve Şubat ayları hariç diğer aylarda yüksek; Ocak ve Şubat aylarında

C arasında değişmiştir.

Toplam yağış miktarı incelendiğinde uzun yıllar ortalamasına göre Haziran ve

Aralık ayları yağışları yüksek, diğer aylarda ise düşük yağışlar kaydedilmiştir.

Haziran ayında 6.45 mm ve Aralık ayında da 5.11 mm daha fazla yağış kaydedildiği

görülmektedir. Denemenin yürütüldüğü dönemde hiç yağış olmayan ay görülmemiş

olup; bahar yağmurları en düşük değerlerde (4 mm) gerçekleşmiştir. Bu da verimi

olumsuz etkilemiştir. Buğday yetişme sezonu boyunca toplam yağış miktarı 4-116.3

mm arasında kaydedilmiştir.


24

ise ölçülen nem değerlerinin uzun yıllar ortalamasına göre % 9-20.4 oranında daha

düşük olarak saptanmıştır.

3.1.2. Denemede Kullanılan Tarım Alet ve Makineleri

Denemede motor gücü 63 kW olan Ford-6610 S traktörü güç kaynağı olarak

kullanılmıştır. Ekim makineleri olarak; doğrudan ekimlerde, buğday ekimleri için

tasarlanmış 8 sıralı, ekici ayakları diskli ve ağırlık baskılı olarak modifiye edilen bir

ekim makinesi; azaltılmış toprak işleme+ekimlerde ise 12 sıralı IRTEM marka tahıl

ekim makinesi ve sırta ekimlerde de Şanlıurfa-Akçakale’de Özen-İş Atölyesinde

geliştirilmiş sırta ekim makinesi kullanılmıştır. Azaltılmış ve sırta ekimlerde

parseller bir; doğrudan ekim yapılan parsellerde ise ekim, kullanılan ekim

makinesinin iş genişliğinden dolayı iki dönüşte gerçekleşmiştir. Denemede kullanılan

tarım aletlerinin teknik özellikleri Çizelge 3.3’te verilmiştir.

Çizelge 3.3. Denemede Kullanılan Toprak İşleme Makineleri ve Teknik Özellikleri

Makine adı Ünite Sayısı

İş Genişliği

(cm)

İş

Derinliği

(cm)

Çalışma Hızı

(km/saat)

Diskli Tırmık(Goble) 20 diskli 210 10-15 7.75

Sırt Listeri 4 (70 cm)sıralı 280 15-25 3.34

Sırt Tapanı 4 (70 cm)sıralı 280 5-10 5.02

Sırta Ekim Makinesi 4 (70 cm)sıralı 280 -

Doğrudan Ekim Makinesi 8 sıralı 140 -

Tahıl Ekim Makinesi 12 sıralı 220 - 4.55

3.1.3. Denemede Kullanılan Bitkisel Materyal ve Özellikleri

Denemede buğday çeşidi olarak; bölgemizde yaygın olarak kullanılan ekmeklik

Ceyhan-99 çeşidi kullanılmıştır. Ceyhan-99 çeşidi; kurağa ve soğuğa orta dayanıklı,

yatmaya karşı ise dayanıklı özellik göstermektedir. Kullanılan tohumluğun genel


25

özellikleri Çizelge 3.4’te ve teknolojik özellikleri de Çizelge 3.5’te verilmiştir.

Çizelge 3.4. Denemede Kullanılan Buğday Tohumluğunun Genel Özellikleri

Tohum Çeşidi

Başak Özelliği

Gelişme Tabiatı

Toprak İsteği

Ceyhan-99 Beyaz Kılçıklı Yazlık Taban-

Yarı taban

Çizelge 3.5. Denemede Kullanılan Buğday Tohumluğunun Teknolojik Özellikleri

Tohum Çeşidi

Protein Oranı (%)

Bindane Ağırlığı

(g)

Hektolitre Ağırlığı

(kg)

Sedim Değeri

Ceyhan-99 14-15 28-38 77-78 42-44

3.1.4. Denemede Kullanılan Bazı Araçlar

Topraktaki nemi, hacim ağırlığını ve poroziteyi belirlemek için her biri

yaklaşık 100 cm3 hacminde olan bozulmamış toprak örneği silindirleri kullanılmıştır.

Bu gözlemler her parselde üç ayrı noktadan 0-30 cm derinlikten alınmıştır. Toprak

örneklerinin kurutulması için etüv ve tartımları içinde hassas terazi kullanılmıştır.

Bitki boyu ölçümlerinde cm olarak ölçülendirilmiş 140 cm boyunda tahta

çubuk kullanılmıştır. Her parselden hasat edilen ürünlerin tartılması 10 g hassasiyetli

terazide yapılmıştır. Zaman tüketimi için hassas kronometre kullanılmıştır. Yakıt

tüketiminin hesaplanmasında ölçekli dereceli ölçü kapları kullanılmıştır.

3.2. Metod

3.2.1. Deneme Deseni

Tek yıl olarak yürütülen çalışma, Çizelge 3.6’da görüldüğü üzere tesadüf

blokları deneme desenine göre 4 tekerrürlü olmak üzere toplam 16 parsel üzerinde

kurulmuştur. Her bir deneme parseli 10 m uzunluğunda ve 2.8 m genişliğinde

belirlenmiştir. Blok aralarında traktörün manevrası için 10 m mesafe bırakılırken,

parsel aralarında hiç aralık verilmemiştir.


26

Çizelge 3.6. Deneme Deseni Planı

3.2.2. Denemede Uygulanan Toprak İşleme ve Ekim Yöntemleri

Denemede; dört farklı toprak işleme ve ekim yöntemi karşılaştırılmıştır. Bu

yöntemlerden birincisinde anız yakılmış, diğer yöntemlerde ise anız yakılmadan

toprak işleme ve ekim yöntemleri ele alınmıştır. Denemede uygulanan yöntemler;

1.Yöntem (ATİ): Anızı yakılmış+Diskli Tırmık (1 kez)+Makine ile Ekim (Şekil 3.1.)

2.Yöntem (DE): Anızlı +T. Herbisit Uyg.+P.Ekim Makinesi ile Ekim (Şekil 3.2.)

3. Yöntem (SE II): Anızlı + Diskli Tırmık (2 kez)+Lister+Sırt Tapanı+Sırta İki Sıra

Ekim (Şekil 3.3.)

4. Yöntem (SE III): Anızlı + Diskli Tırmık (2 kez)+Lister+Sırt Tapanı+Sırta Üç Sıra

Ekim (Şekil 3.3.)

I. TEK 10 m II. TEK 10 m III. TEK 10 m IV. TEK

2.8

m

SE-II

DE ATİ SE-III

2.8

m

SE-III

SE-II DE ATİ

2.8

m

ATİ

SE-III SE-II DE

2.8

m

DE

ATİ SE-III SE-II

10 m 10 m 10 m 10 m


27

Şekil 3.1. ATİ Yönteminde Kullanılan Alet ve Makineler

Şekil 3.2. DE Yönteminde Kullanılan Ekim Makinesi

Şekil 3.3. SE Yönteminde Kullanılan Alet ve Makineler

Sırta ekim (SE) yönteminde anızlı parseller iki kez ağır diskli tırmık ile

işlendikten sonra bir kez sırt listeri ve bir kez de sırt tapanı uygulanarak tohum yatağı

hazırlanmış ve sırta ekim makinesiyle ekim yapılmıştır. SE II’de sırta iki sıra ve


28

SE III’de ise sırta üç sıra ekim yapılmıştır. Doğrudan Ekim (DE) yönteminde ise

saplar temizlendikten sonra anızlı parsellerin üzerine modifiye edilmiş parsel ekim

makinesi ile ekim yapılmıştır. Yörede buğday tarımında yaygın olarak kullanılan

son yöntem olan azaltılmış toprak işleme ve ekim (ATİ) yönteminde ise parsellerdeki

önceki ürün buğday anızı yakıldıktan sonra bir kez diskli tırmık ile toprak işlenmiş

ve 12 sıralı tahıl ekim makinesiyle ekim yapılmıştır.

Sırta ekimde buğday sonrası II. ürüne de uygun olması amacıyla sırt üzeri 70

cm olacak şekilde ayarlanmıştır. Ekim öncesi taban gübresi olarak 7 kg/da saf azot

ve 7 kg/da saf fosfor olacak şekilde 35 kg/da 20-20-0 gübresi toprağa verilmiş ve

bitkiler kardeşlenme dönemine girdiği zamanlarda ise üst gübre olarak 9 kg/da saf

azot gelecek şekilde % 26’lık Amonyum Nitrat gübresi kullanılmıştır. Dar ve geniş

yapraklı yabancı otlara karşı iki farklı selektif herbisit karıştırılarak bir seferde

kimyasal mücadele yapılmıştır.

3.2.3. Verilerin Elde Edilmesi

3.2.3.1. Toprak Nem İçeriği (%)

Deneme alanında toprağın nem içeriğini belirlemek üzere her parselde 3 ayrı

noktadan ve her bir noktanın 0-10, 10-20, 20-30 cm derinliklerden birer örnek olmak

üzere her parselden toplam 9 adet toprak örneği alınmış, alınan bu toprak örnekleri

etüvde 105 0

C sıcaklıkta 72 saat süreyle kurutularak toprak nem içeriği tespit

edilmiştir. Toprağın nem içeriği aşağıdaki eşitlikle belirlenmiştir (Karaağaç, 2007).

N= [(YA-KA)/KA] * 100 ...……………………………………..…………(1)

Burada; N : Toprağın nem içeriği (%)

YA: Toprak örneğinin yaş ağırlığı (g)

KA: Toprak örneğinin fırın kuru ağırlığı (g)’dır.

3.2.3.2. Toprak Hacim Ağırlığı (g/cm3

Gravimetrik yönteme göre belirli bir hacimdeki silindirin içindeki

bozulmamış toprak örneğinin fırın kuru ağırlığının silindirin hacmine oranlamasıyla

hesaplanmıştır.

)


29

Toprağın hacim ağırlığı aşağıdaki eşitlikle belirlenmiştir (Ergene, 1993).

HA=Ms/V……………………………………………………..(2)

HA: Hacim Ağırlığı (g/cm3)

Ms: Toprağın Fırın Kuru Ağırlığı (g)

V: Silindir Hacmi (cm3)

3.2.3.3. Toprakta Porozite Oranı (%)

Porozite toprağın su ve hava düzeni ile ilgili olması bakımından önemlidir.

Toplam toprak hacminin yüzdesi olarak tanımlanır. Porozite toprağın yapısı, bünyesi

ve toprağı meydana getiren parçacıkların şekline bağlıdır. Porozite derinlikle de

değişir. Gevşek üst topraklarda % 50-60 arasında değişirken, basılmış alt topraklarda

% 25’e kadar düşebilir. Toprağın boşluk oranı aşağıdaki eşitlikle belirlenmiştir

(Karaağaç, 2007).

P== [1-(HA/ÖA)]*100………………………………………….(3)

P: Porozite (%) HA: Hacim Ağırlığı (g/cm3) ÖA: Özgül Ağırlık (2.70g/cm3) Toprağın özgül ağırlığı, belirli ağırlıktaki kuru toprağın belli bir hacme kadar

içinde su dolu olan beher içine atılıp, çözünmesi sonucunda sudaki hacim artışının

toprağın kuru ağırlığına oranı ile hesaplanmıştır. Örneğin, 400 cm3 su içinde 148.76

g kuru toprak örneği çözününce ölçülü beherdeki suyun hacmi 455 cm3 olmuştur.

Beherdeki suyun hacmi 55 cm3 artmıştır. Belirli hacimdeki toprağın fırın kuru

ağırlığının beherdeki hacim artışına oranlamasıyla bulunmuştur. (148.76/55=2.70)

3.2.3.4. Bitki Çıkışıyla İlgili Ölçümler

Deneme parsellerinde, toprak işleme ve ekim sistemlerinin tohum dağılım

düzgünlüğüne (ekim makinesinin performansını etkileyip etkilemediğinin

belirlenmesi), çimlenmeye ve bitki çıkışına olan etkilerini belirlemek amacıyla her

parselde tesadüfü olarak seçilen 5 metre uzunluğundaki iki ayrı sırada üç’er gün

arayla çıkan bitki sayımları yapılmıştır. Sayım, bitki çıkışı sabitleninceye kadar

devam etmiştir. Bu sayımlardan ortalama çıkış zamanı (OÇZ), çıkış oranı indeksi

(ÇOİ) ve bitki çıkış yüzdesi (ÇY) değerleri hesaplanmıştır.


30

Ortalama çıkış zamanı; bitki çıkışları sabitleninceye kadar çıkan bitkilerin

ortalama çıkış zamanıdır. Çıkış oranı indeksi; birim uzunlukta günlük çıkan bitki

sayısıdır. Çıkış yüzdesi ise birim uzunlukta çimlenen bitki sayısının, birim uzunluğa

ekilen tohum sayısına oranıdır. Bu parametreler aşağıdaki eşitliklerle hesaplanmıştır

(Bilbro ve Wanjura, 1982: Barut 1996’dan).

G1B1+ G2B2+ ........+ GnBn OÇZ= −−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−

.….………………………..…………...(2)

B1 + B2 + .... + Bn

Nb ÇOİ = −−−−−−−−−−−………………………………………………...………….(3)

OÇZ Nb

ÇY =−−−−−−−−−−

…………………………………………………………… .(4)

N Burada;

OÇZ : Ortalama çıkış zamanı (gün)

ÇOİ : Çıkış oranı indeksi (bitki/gün m)

ÇY : Çıkış yüzdesi (%)

B : Bir önceki sayımdan sonra çıkan genç bitkilerin sayısı (adet)

G : Ekimden sonra geçen gün sayısı

Nb : Birim uzunlukta çıkan bitki sayısı (bitki/m)

N : Birim uzunluğa ekilen tohum sayısı (tohum/m)’dır.

3.2.3.5. Bitki Boyu (cm)

Her parselde orta sırada yer alan bitkilerden rastgele seçilen 10 bitkide toprak

yüzeyi ile kılçık yüksekliği arasındaki mesafe cm cinsinden ölçülerek bulunmuştur.

3.2.3.6. Bin Dane Ağırlığı (g) Her parselden 10 adet başak toplanmış ve bunlar elde harmanlanmıştır. Dört

adet 100’er tohum sayılarak ağırlıkları alınmıştır. Ağırlıkların aritmetik ortalaması

alınıp, çıkan sonucun 10 ile çarpılmasıyla 1000 dane ağırlıkları hesaplanmıştır.


31

3.2.3.7. Hektolitre Ağırlığı (kg) 100 lt hacimdeki kabın içindeki tohumun ağırlığı demektir. 1 lt hacimdeki bir

kaba buğday tohumları doldurulmuş ve ağırlıkları alınmıştır. Çıkan sonuçlar 100 ile

çarpılarak hektolitre ağırlıkları g cinsinden belirlenmiştir. Sonuçlar, 1000’e

bölünerek kg cinsinden hektolitre ağırlıkları bulunmuştur.

3.2.3.8. Verim (kg/da) Verim hesabı çember yöntemiyle yapılmıştır. Bu yöntemde iç alanı 1 m2

Şekil 3.4. Hasatta Kullanılan Alet ve Makineler 3.2.3.9. Başak Sayısı (adet/m

olan

çemberler kullanılmıştır. Ürün hasat olgunluğuna geldiği zaman parseli temsil

edecek üç farklı noktaya çember atılarak, toprağa yakın yüzeyden biçilmiş ve harman

makinesinden geçirilerek birim alandaki verim bulunmuştur (Şekil 3.4.). Çember

verimleri 1000 ile çarpılarak kg/da cinsinden verim sonuçları elde edilmiştir.

2) Birinci dereceden önemli bir verim unsuru olan başak sayısını bulmak için,

parseli temsil edecek iki farklı noktaya 1 m2’lik çember atılarak ve içindeki başaklar

sayılmıştır. Elde edilen iki farklı değerin aritmetik ortalaması alınarak birim alandaki

fertil başak sayıları belirlenmiştir.


32

3.2.3.10. Biyolojik Verim (kg/da) İkinci dereceden önemli bir verim unsuru olan biyolojik verimi bulmak için, parseli temsil edecek üç farklı noktaya 1 m2’lik çember atılmış ve iç kısımları biçilmiştir. Biçilen örneklerin tartılması sonucu birim alandaki biyolojik verim bulunmuştur. Çıkan değerlerin aritmetik ortalaması alınmış ve 1000 ile çarpılması sonucu kg/da cinsinden biyolojik verim hesaplanmıştır. 3.2.3.11. Sap Verimi (kg/da) Biyolojik verimden dane verimi farkı alınarak bulunmuştur. 3.2.3.12. Hasad İndeksi (%) 1 m2’den çıkan dane ağırlığının biyolojik verime oranlanıp, 100 ile çarpılması

sonucu belirlenmiştir. {HI (%): Verim (g/m2) / BV (g/m2) * 100}

3.2.3.13. Zaman Tüketimi

Denemede kullanılan her bir tarım alet ve makinesinin zaman tüketimi

denemenin kurulmasıyla eş zamanlı olmak üzere, hemen yanındaki boş bir alanda,

her bir yöntem için 1’er da’lık alanlarda haricen hassas bir kronometre ile ölçülerek

saat/da’a dönüştürülmüştür. Böylece her parselde kullanılan tarım alet ve makinesine

göre toprak işleme ve ekim sistemlerinin zaman tüketimi saat/da olarak bulunmuştur.

3.2.3.14. Yakıt Tüketimi

Denemede kullanılan her bir farklı toprak işleme ve ekim sistemlerinin yakıt

tüketimi ise zaman tüketimi gibi denemenin kurulmasıyla eş zamanlı olmak üzere

hemen yanındaki 1 da’lık boş bir alanda toprak işleme ve ekim öncesi traktörün

deposu tam doldurulmuştur. İş bitiminde de kullanılan yakıt bakiyesi tekrara ölçülü

bir beherle tamamlanarak bulunmuştur. Toplam yakıt tüketimi litre/da olarak

hesaplanmıştır.

3.2.3.15. İş Verimi

Denemenin her parselinde toprak işlenmesi, tohum yatağı hazırlanması ve

ekimin yapılması için ölçülen toplam zaman, yapılan alana oranlanarak her parselin

iş verimi (da/h) hesaplanmıştır.


33

3.2.3.16. Ekonomik Analiz

Toprak işleme ve ekim yöntemlerinde kullanılan tarım makinelerinin birim alan

başına toplam giderlerinin belirlenmesinde, makinelerin yöredeki kiralama bedelleri

dikkate alınmıştır. Birim alan başına toplam gelirlerin belirlenmesinde yöntemlerin

ürün verimleri ile ürünün yöredeki ortalama satış fiyatı çarpılarak elde edilmiştir.

Gelir/gider oranları ise, yöntemlerin birim alan başına ürün gelirleri ve toplam

giderlerinin oranlanmasıyla belirlenmiştir.

3.2.4. Verilerin Değerlendirilmesi

Toprak işleme ve ekim sistemlerinin toprağa, bitki gelişimine ve tarımsal

mekanizasyon işletmeciliğine olan etkilerini belirlemek amacıyla yukarıda açıklanan

yöntemler kullanılarak elde edilen veriler, tesadüf blokları deneme desenine göre

JUMP istatistik paket programında varyans analizine tabi tutulmuştur. Toprak işleme

ve ekim sistemlerinin ortalama değerleri arasında olabilecek istatistiksel farkları

ortaya koymak amacıyla LSD testi uygulanmış ve gruplandırılmaları yapılmıştır.

4. BULGULAR VE TARTIŞMA Sait AYKANAT

34

4. BULGULAR VE TARTIŞMA

Farklı toprak işleme yöntemlerinin uygulanmasıyla toprağın strüktürü önemli

derecede ve birbirinden çok faklı olarak değişebilmektedir. Toprağın işlenmesiyle

gevşeklik arttırılmakta ve kaba gözeneklerin oranı yükselmektedir.

Toprakla temas halinde olan makinelerin tasarımı ve çalışma yetenekleri

toprağın bazı fiziksel özellikleriyle doğrudan ilgilidir. Toprak işleme alet ve

makineleri ile toprağın fiziksel özellikleri arasında bir etkileşim vardır. Toprak

mekaniği olarak adlandırılan bu tür çalışmalarda da toprağın nemi, toprağın hacim

ağırlığı ve boşluk oranı esasen incelenmektedir. Genelde toprak işleme aletlerinin

toprak üzerindeki etkilerine bakıldığında; toprağın nem ve hacim ağırlığı toprak

derinliğiyle doğru orantılı; porozite ise ters orantılı olarak değişmektedir (Ergene,

1993).

4.1. Toprak Nem İçeriği (%)

Toprak işleme sistemlerinin, toprak nemini korumasını belirlemek amacıyla

buğdayın sapa kalkma döneminde yapılan ölçümlerde belirlenen ortalama toprak

nem içerikleri Çizelge 4.1’de verilmiştir.

Çizelge 4.1. Toprak Derinlikleri ve Yöntemlere Göre Ortalama Toprak Nem İçerikleri (%)

Büyük harfler yöntemlere göre gruplandırma, küçük harfler ise derinliklere göre gruplandırmadır. **: P<0.01, SE: Sırta Ekimi, ATİ: Azaltılmış Toprak İşleme+Ekim, DE: Doğrudan Ekim

Çizelge 4.1‘de görüleceği gibi ortalamalar dikkate alındığında en fazla nem

tutumu % 19.60 değeri ile sırta ekimde (SE) çıkmıştır. En düşük nem tutumu ise %

17.90 değeri ile doğrudan ekim (DE) yönteminde bulunmuştur. Nem içeriği

değerlerinin toprak derinliklerine göre değişimi ele alındığında ise; sırta ekim (SE)

yönteminde istatistiki olarak bir fark görülmemiş; diğer yöntemlerde ise en yüksek

toprak nemi 20-30 cm derinlikte bulunmuştur. 20-30 cm’deki en yüksek toprak nemi

Toprak Derinliği (cm)

YÖNTEMLER SE ATİ DE

0-10 19,69 A 17,02 c B 16,88 c B 10-20 19,87 A 18,20 b B 17,92 b C 20-30 19,24 A 18,78 a B 18,92 a AB

Genel Ort. 19.60 18.00 17.90 CV (%) 2,3 1,74 1,84 LSD 0,80 0,54** öd 0,57**


35

% 19.24 ile sırta ekimde (SE) görülürken, en düşük toprak nem içeriği de % 18.78 ile

azaltılmış toprak işleme+ekim (ATİ) yönteminde bulunmuştur.

Farklı derinliklerdeki nem tutumu açısından yöntemlere baktığımızda ise her

üç derinlikte de en yüksek nem değerleri % 19.24-19.87 arasında sırta ekim (SE)

yönteminde çıkmıştır.

Toprak işleme ve ekim sistemlerinin toprak derinliğine göre toprak nem

içeriğinin değişimini gösteren grafik Şekil 4.2’de verilmiştir.

15

16

17

18

19

20

21

0-10 10-20 20-30

Toprak Derinl iği (cm)

Topr

ak N

emi (

%)

SEATİDE

Şekil 4.2. Toprak Nem İçeriğinin Toprak Derinliğine Göre Değişimi

4.2. Toprak Hacim Ağırlığı (g/cm3

Toprak işleme sistemlerinin, farklı derinliklerdeki toprağın hacim ağırlığı

üzerine etkisini belirlemek amacıyla buğdayın sapa kalkma döneminde yapılan

ölçümlerde ortalama toprak hacim ağırlığı içerikleri Çizelge 4.2’de verilmiştir.

Çizelge 4.2. Toprak Derinlikleri ve Yöntemlere Göre Toprak Hacim Ağırlığı (g/cm

)

3

Büyük harfler yöntemlere göre gruplandırma, küçük harfler ise derinliklere göre gruplandırmadır. SE: Sırta Ekim, ATİ:Azaltılmış Toprak İşleme+Ekim, DE:Doğrudan Ekim ÖD: Önemli değil

)



0-10 1,36 c AB 1,37 b A 1,32 b B 10-20 1,48 b AB 1,49 a AB 1,56 a A 20-30 1,64 a ÖD 1,53 a ÖD 1,55 a ÖD

Genel Ort. 1.49 1.46 1.47 CV (%) 4,19 4,82 2,83 LSD 0,108** 0,12* 0,07**


36

Çizelge 4.2‘de görüleceği gibi ortalamalar dikkate alındığında en fazla hacim

ağırlığı 1.49 (g/cm3

00.20.40.60.8

11.21.41.61.8

0-10 10-20 20-30


Hac

im A

ğırl

ığı (

g/cm

3)

SEATİDE

) değeri ile sırta ekim (SE) yönteminde bulunmuştur. En düşük

hacim ağırlığı ise 1.46 değeri ile azaltılmış toprak işleme+ekim (ATİ) yönteminde

bulunmuştur. Yöntemler açısından ise; 0-10 cm derinlikte en yüksek değer ATİ

yönteminde ve 10-20 cm derinlikte ise DE yönteminde çıkmıştır. 20-30 cm derinlikte

ise hacim ağırlıkları yöntemler açısından istatistiki olarak önemsiz çıkmıştır.

Toprak işleme ve ekim sistemlerinin toprak derinliğine göre toprak hacim

ağırlığının değişimi Şekil 4.3’te verilmiştir.

Şekil 4.3. Toprak Hacim Ağırlığının Toprak Derinliğine Göre Değişimi

4.3. Toprakta Porozite Oranı (%) Toprak işleme sistemlerinin, farklı derinliklerdeki toprağın porozite oranı

üzerine etkisini belirlemek amacıyla buğdayın sapa kalkma döneminde yapılan

ölçümlerde ortalama toprak porozite içerikleri Çizelge 4.3’de verilmiştir.

Çizelge 4.3. Toprak Derinlikleri ve Yöntemlere Göre Ortalama Porozite İçerikleri (%)

Büyük harfler yöntemlere göre gruplandırma, küçük harfler ise derinliklere göre gruplandırmadır. SE: Sırta Ekim, ATİ:Azaltılmış Toprak İşleme+Ekim, DE:Doğrudan Ekim ÖD: Önemli değil



0-10 49,28 a AB 48,94 a AB 50,70 a A 10-20 44,62 b A 44,33 b AB 41,73 b B 20-30 38,92 c ÖD 43,03 b ÖD 42,25 b ÖD

Genel Ort. 44.27 45.43 44.89 CV (%) 5,16 5,79 3,38 LSD 3,95** 4,55* 2,63**


37

En yüksek porozite değerleri tüm yöntemlerde 0-10 cm derinlikte

bulunmuştur. Ortalamalar dikkate alındığında ise en yüksek porozite değeri 45.43

değeri ile azaltılmış toprak işleme+ekim (ATİ) yönteminde; en düşük porozite değeri

ise 44.27 değeri ile sırta ekim (SE) yönteminde bulunmuştur. Yöntemler açısından

poroziteye baktığımızda ise; 0-10 cm derinlikte en yüksek porozite değeri 50.70

değeri ile doğrudan ekim yönteminde (DE), 10-20 cm derinlikte ise en yüksek

porozite 44.62 değeri ile sırta ekim (SE) yönteminde bulunmuştur. 20-30 cm

derinlikte ise porozite yöntemler açısından istatistiki olarak önemsiz çıkmıştır.

Toprak işleme ve ekim sistemlerinin toprak derinliğine göre topraktaki

porozite değişimini gösteren grafik Şekil 4.4’te verilmiştir.

0

10

20

30

40

50

60

0-10 10-20 20-30


Por

ozite

(%)

SEATİDE

Şekil 4.4. Toprak Porozite İçeriklerinin Toprak Derinliğine Göre Değişimi

4.4. Bitki Çıkış Zamanı (gün)

Toprak işleme ve ekim sistemlerinin, buğday bitkisi çıkış zamanı üzerine

etkisini ortaya koyan varyans analizi sonuçları Çizelge 4.4’de verilmiştir.

Çizelge 4.4. Bitki Çıkış Zamanı İçin Varyans Analizi Sonuçları

Varyasyon Kaynağı SD KT KO F Değeri

Tekerrür 2 0.0197 0.0098 3.5597

Toprak işleme ve Ekim Sistemleri

3 3.4171 1.1390 411.28**

Hata 6 0.0166 0.0027

Genel Toplam 11 3.4534 *: P<0.05 **: P<0.01


38

Çizelgede verilen varyans analiz sonucuna göre, toprak işleme ve ekim

sistemlerinin bitki çıkış zamanı üzerine etkisi istatistiksel olarak önemli bulunmuştur.

Diğer bir deyişle toprak işleme ve ekim sistemleri bitki çıkış zamanlarını önemli

seviyede etkilemişlerdir.

Toprak işleme ve ekim sistemlerinin bitki çıkış zamanına ait ortalama değerleri

LSD ile test edilmiş ve sonuçlar Çizelge 4.5’te verilmiştir. LSD test sonucuna göre

toprak işleme ve ekim sistemlerinin ortalama bitki çıkış zamanları arasında

istatistiksel olarak % 1 önem seviyesinde fark olduğu ortaya konmuştur.

Çizelge 4.5. Yöntemlerin Bitki Çıkış Zamanı Ortalama Değerleri (gün)

Yöntemlerin ortalama bitki çıkış süreleri 10-12 gün arasında değişmiş olup;

en kısa sürede bitki çıkışı (10.56 gün) ATİ, en geç bitki çıkışı (12.05 gün) DE

yönteminde bulunmuştur. SE yönteminde oluşturulan tohum yatağı sırtlarının daha

iyi güneş ışını almaları ve dolayısıyla daha iyi ısınmaları nedeniyle DE yöntemine

göre bitki çıkış süresi daha kısa olmuştur. DE yönteminin diğer yöntemlere göre en

son sırada olduğu görülmüştür. Bu yöntemde toprak işlenmediği için tohum yatağı

diğer yöntemlere göre daha soğuk kalmış bu durumda bitki çimlenme ve çıkışını

geciktirmiştir.

Diğer taraftan Bayhan ve ark. (2005) tarafından yapılan bir çalışmada, sulu

şartlarda en kısa bitki çıkış zamanının doğrudan ekim yönteminde olduğu

bildirilmiştir.

Toprak işleme ve ekim sistemlerinin bitki çıkış zamanı ortalama değerlerine ait

grafik Şekil 4.5’te verilmiştir.

Toprak işleme ve Ekim Sistemleri Ortalama Değerler SE II 11,23 b SE III 11,10 c ATİ 10,56 d DE 12,05 a

CV (%) 0,46 LSD (0.01) 0,105


39

9.5

10

10.5

11

11.5

12

12.5

Sırt II Sırt III ATİ DE

Yöntemler

Ort

alam

a Ç

ıkış

Zam

anı (

gün)

Şekil 4.5. Ortalama Bitki Çıkış Zamanının Yöntemlere Göre Değişimi 4.5. Çıkış Oranı İndeksi (bitki/gün)

Toprak işleme ve ekim sistemlerinin buğdayda çıkış oranı indeksi üzerindeki

etkisine ait varyans analizi sonuçları Çizelge 4.6’te verilmiştir.

Çizelge 4.6. Çıkış Oranı İndeksi İçin Varyans Analizi Sonuçları

*: P<0.05 **: P<0.01

Varyans analizi sonucuna göre, toprak işleme ve ekim sistemlerinin çıkış oranı

indeksi üzerine etkisi istatistiksel olarak önemli bulunmuştur (P<0.01). Toprak

işleme ve ekim sistemleri birim uzunlukta günlük çıkan bitki sayısını istatistiksel

olarak etkilemiştir.

Toprak işleme ve ekim sistemlerinin çıkış oranı indeksine ait ortalama değerler

LSD ile test edilmiş ve sonuçlar Çizelge 4.7’de verilmiştir. LSD testine göre toprak


Tekerrür 2 0.3986 0.1993 96.0522


3 253.72 84.573 40759.27**

Hata 6 0.0124 0.0021

Genel Toplam 11 254.13


40

işleme ve ekim sistemlerinin ortalama çıkış oranı indeksi değerleri arasında % 1

önem seviyesinde istatistiksel bir fark olduğu belirlenmiştir.

Çizelge 4.7. Yöntemlerin Çıkış Oranı İndeksi Ortalama Değerleri (bitki/gün)

Uygulanan toprak işleme ve ekim yöntemlerinde birim alana farklı

yoğunlukta tohum düştüğünden dolayı birim uzunluktaki sıralarda da günlük bitki

çıkışları % 1 önem seviyesinde farklılık göstermiştir.

Yöntemlerin ortalama çıkış oranı indeksi değerleri 5.60 bitki/gün’ün altında

bulunmamış olup; en yüksek çıkış oranı indeksi 17.08 bitki/gün ile SE II

yönteminde, en düşük değer ise 5.60 bitki/gün ile DE yönteminde bulunmuştur. DE

parsellerinde tohum sekonder dormansiye yakalandığı için birim uzunlukta günde

çıkan bitki sayısı diğerlerine göre istatistiksel olarak en az bulunmuştur.

Toprak işleme ve ekim sistemlerinin çıkış oranı indeksi ortalama değerlerine ait

grafik Şekil 4.6’da verilmiştir.

02468

1012141618


Yöntemler

Çık

ış O

ranı

İnde

ksi (

bitk

i/gün

)

Şekil 4.6. Ortalama Çıkış Oranı İndeksinin Yöntemlere Göre Değişimi

Toprak işleme ve Ekim Sistemleri Ortalama Değerler SE II 17,08 a SE III 11,94 b ATİ 6,58 c DE 5,60 d

CV (%) 0,44 LSD (0.01) 0,09


41

4.6. Çıkış Yüzdesi (%)

Buğdayda farklı toprak işleme ve ekim sistemlerinin bitki çıkış yüzdesi

üzerindeki etkisine ait varyans analizi sonuçları Çizelge 4.8’de verilmiştir.

Çizelge 4.8. Bitki Çıkış Yüzdesine İçin Varyans Analizi Sonuçları


Tekerrür 2 26.562 13.281 10.045


3 90.461 30.153 22.806**

Hata 6 7.9329 1.3222

Genel Toplam 11 124.95 *: P<0.05 **: P<0.01

Varyans analizi sonucuna göre; toprak işleme ve ekim sistemlerinin bitki çıkış

yüzdesi üzerine etkisi istatistiksel olarak önemli bulunmuştur. Diğer bir deyişle

buğdayda bitki çıkışı toprak işleme ve ekim sistemlerinden istatistiksel olarak

etkilenmiştir.

Bitki çıkış yüzdesine ait ortalama değerler LSD ile test edilmiş ve sonuçlar

Çizelge 4.9’da verilmiştir.

Çizelge 4.9. Yöntemlerin Bitki Çıkış Yüzdesi Ortalama Değerleri (%)

LSD testine göre toprak işleme ve ekim sistemlerinin ortalama bitki çıkış

yüzdeleri arasında % 1 seviyesinde fark bulunmuştur. Yöntemlerin ortalama bitki

çıkış yüzdeleri % 85’in üzerinde bulunmuştur. En yüksek bitki çıkış yüzdesi % 92.88

ile ATİ yönteminde, en düşük bitki çıkış yüzdesi ise % 85.33 ile SE II yönteminde

Toprak işleme ve Ekim Sistemleri Ortalama Değerler SE II 85,33 c SE III 88,44 b ATİ 92,88 a DE 90,21 b

CV (%) 1,28 LSD (0.01) 2,29


42

elde edilmiştir. SE II yönteminde birim alana düşen tohum miktarı en fazla olduğu

için tohumlar uygun derinliğe düşmemiş ve bitki çıkış yüzdesi en düşük çıkmıştır.

Toprak işleme ve ekim sistemlerinin ortalama bitki çıkış yüzdesi değerlerine ait


8082848688909294


Yöntemler

Çık

ış Y

üzde

si (%

)

Şekil 4.7. Ortalama Bitki Çıkış Yüzdesinin Yöntemlere Göre Değişimi

4.7. Bitki Boyu (cm)

Toprak işleme ve ekim sistemlerinin buğdayda bitki boyu üzerine etkisini ortaya koyan varyans analizi sonuçları Çizelge 4.10’da verilmiştir.

Çizelge 4.10. Bitki Boyu İçin Varyans Analizi Sonuçları


Tekerrür 3 26,5 8,83 1,3140


3 48,0 16,0 2,3802öd

Hata 9 60,5 6,72

Genel Toplam 15 135 *: P<0.05 **: P<0.01

Çalışmanın varyans analizi sonucuna göre, toprak işleme ve ekim sistemlerinin

bitki boyu üzerine etkisi istatistiksel olarak önemsiz bulunmuştur.

Toprak işleme ve ekim sistemlerinin bitki boyuna ait ortalama değerleri LSD

ile test edilmiş ve sonuçlar Çizelge 4.11’de verilmiştir.


43

Çizelge 4.11. Yöntemlerin Bitki Boyu Ortalama Değerleri (cm)

LSD testine göre toprak işleme ve ekim sistemlerinin bitki boyu ortalama

değerleri arasında istatistiksel anlamda bir fark olmadığı ortaya konmuştur.

Yöntemlerin bitki boyu ortalama değerleri 97 cm’nin üzerinde olmuştur. En yüksek

bitki boyu 101.7 cm ile DE yönteminde, en düşük bitki boyu ise 97.75 cm ile SE II

yönteminde elde edilmiştir.

Barut ve ark. (2006), pamuk sonrası buğdayda azaltılmış toprak işleme

konularını araştırdıkları çalışmalarında, buğdayda III. kademe verim unsuru olan

bitki boyunu da incelemişlerdir. 2002-2003 ve 2004-2005 buğday sezonunda bitki

boyunu normal ve 2003-2004 sezonunda ise yaşanan kuraklıktan dolayı bitki boyunu

daha kısa ve istatistiki olarak LSD (% 5): 8.75 değeriyle yıllar açısından farklı

bulmuşlardır.

Toprak işleme ve ekim sistemlerinin ortalama bitki boyu değerlerine ait grafik

Şekil 4.8’de verilmiştir.

9596979899

100101102

SE II SE III ATİ DE

Yöntemler

Bitk

i Boy

u (c

m)

Şekil 4.8. Ortalama Bitki Boyunun Yöntemlere Göre Değişimi

Toprak işleme ve Ekim Sistemleri Bitki Boyu (cm) SE II 97,75 SE III 97,80 ATİ 98,50 DE 101,7

CV (%) 2,62 LSD 4,14öd


44

4.8. Bin Dane Ağırlığı (g)

Toprak işleme ve ekim sistemlerinin buğdayda I. kademe verim unsurlarından

olan bin-dane ağırlığı üzerindeki etkisini ortaya koyan varyans analizi sonuçları

Çizelge 4.12’de verilmiştir.

Çizelge 4.12 Bin Dane Ağırlığı İçin Varyans Analizi Sonuçları


Tekerrür 3 27.482 9.1606 2.7154


3 19.172 6.3906 1.8944öd

Hata 9 30.362 3.3736


Uygulanan farklı toprak işleme ve ekim yöntemlerinin kullanılan Ceyhan-99

tohum materyalinin bin-dane ağırlığı üzerine etkisi istatistiki olarak önemsiz

bulunmuştur.

Toprak işleme ve ekim sistemlerinin bin dane ağırlığına ait ortalama değerleri

LSD ile test edilmiş ve sonuçlar Çizelge 4.13’te verilmiştir.

Çizelge 4.13. Yöntemlerin 1000-dane Ağırlığı Ortalama Değerleri (g)

LSD testine göre toprak işleme ve ekim sistemlerinin 1000-dane ağırlığı

ortalama değerleri arasında istatistiksel olarak bir fark bulunamamıştır. Yöntemlerin

ortalama bin-dane ağırlık değerleri 33.9 ile 36.9 arasında değişmiştir. Yöntemlerin

bin-dane ağırlıklarına ilişkin değerler incelendiğinde, en düşük değer 33.9 ile ATİ

yönteminde bulunurken, bu yöntemi sırasıyla 35.7 ile DE, 35.8 ile SE III ve 36.9 ile

Toprak işleme ve Ekim Sistemleri 1000 dane ağırlığı (g)

SE II 36.9 SE III 35.8 ATİ 33.9 DE 35.7

CV (%) 5.15 LSD 3.05öd


45

de SE II yöntemleri izlemiştir.

Toprak işleme ve ekim sistemlerinin ortalama bin dane ağırlıklarına ait grafik

Şekil 4.9’da verilmiştir.

32

33

34

35

36

37

38


Yöntemler

1000

-dan

e A

ğırl

ığı (

g)

Şekil 4.9. Ortalama Bin Dane Ağırlığının Yöntemlere Göre Değişimi

4.9. Başak Sayısı (adet/m2)

Uygulanan farklı toprak işleme ve ekim sistemlerinin buğday yetiştiriciliğinde

I. kademe verim unsurlarından olan metre karede başak sayısı üzerine etkisini ortaya

koyan varyans analiz sonuçları Çizelge 4.14’de verilmiştir.

Çizelge 4.14. M2

Varyasyon Kaynağı

’de Başak Sayısı İçin Varyans Analizi Sonuçları

SD KT KO F Değeri

Tekerrür 3 260.18 86.726 0.1849


3 78076.18 26025.39 55.483**

Hata 9 4221.56 469.10


Çalışmanın varyans analizi sonucuna göre, uygulanan farklı toprak işleme ve

ekim sistemlerinin metre karede başak sayısı üzerine etkisi istatistiksel olarak % 1

önem seviyesinde farklı bulunmuştur. Diğer bir deyişle toprak işleme ve ekim

sistemlerinde metre karede başak sayısı yöntemlere göre değişiklik göstermiştir.


46

Toprak işleme ve ekim sistemlerinin metre karede başak sayısı ortalama

değerleri LSD ile test edilmiş ve sonuçlar Çizelge 4.15’de verilmiştir.

Çizelge 4.15. Yöntemlerin Metre Karede Başak Sayısı Ortalama Değerleri (adet)

LSD testine göre toprak işleme ve ekim sistemlerinin metre karede başak sayısı

ortalama değerleri arasında % 1 önem seviyesinde farklılık bulunmuştur. Metre

karede başak sayısı 390 ile 560 arasında değişmiştir.

Farklı yöntemlerin metre karede başak sayısına ilişkin değerleri incelendiğinde,

en düşük değer 390.5 ile SE II yönteminde bulunurken, bu yöntemi sırasıyla 415 ile

SE III, 517 ile DE ve 559.25 ile de ATİ yöntemleri izlemiştir. Bu durum verim

değerleriyle doğrusal bir ilişki göstermiştir. Yöntemlerin metre karede başak sayısı

ile verim korelasyon katsayısı (R) 0.8117 olarak bulunmuştur.

Avçin (2005), 2001-2004 yılları arasında Doğankent’te yürütmüş olduğu

buğdayda bir genetik gelişme projesinde metre karede başak sayısı açısından eski ve

yeni çeşitler arasında istatistiki olarak % 1 önem seviyesinde farklar bulmuştur. Kış

aylarındaki hava sıcaklığının mevsim normallerinden yüksek olması durumunda

buğdayda kardeşlenmeyi dolayısıyla da birim alanda başak sayısını arttıracağını

belirterek, birim alanda en yüksek başak sayısı değerini 586 adet olarak Ceyhan-99

çeşidinde saptamıştır.

Toprak işleme ve ekim sistemlerinin metre karede başak sayısı değerlerine ait

grafik Şekil 4.10’da verilmiştir.


Başak sayısı (adet/m2)

SE II 390.50 c SE III 415.00 c ATİ 559.25 a DE 517.00 b

CV (%) 4.6 LSD (0.01) 34.64


47

0

100

200

300

400

500

600


Yöntemler

M2'

de B

aşak

Say

ısı (

adet

)

Şekil 4.10. Ortalama Metre Karede Başak Sayısının Yöntemlere Göre Değişimi

4.10. Biyolojik Verim (kg/da)

Toprak işleme ve ekim sistemlerinin buğday yetiştiriciliğinde biyolojik verim

üzerindeki etkisini ortaya koyan varyans analizi sonuçları Çizelge 4.16’da

verilmiştir.

Çizelge 4.16. Biyolojik Verim İçin Varyans Analizi Sonuçları


Tekerrür 3 1490.5 496.83 0.5003


3 394182.5 131394.16 132.32**

Hata 9 8937 993

Genel Toplam 15 404610

Varyans analizi sonucuna göre, uygulanan farklı toprak işleme ve ekim

sistemlerinin biyolojik verim üzerine etkisi istatistiksel olarak % 1 önem seviyesinde

farklı bulunmuştur. Diğer bir deyişle toprak işleme ve ekim sistemlerinde biyolojik

verim yöntemlere göre değişiklik göstermiştir.

Toprak işleme ve ekim sistemlerinin biyolojik verim ortalama değerleri LSD

ile test edilmiş ve sonuçlar Çizelge 4.17’de verilmiştir.


48

Çizelge 4.17. Yöntemlerin Biyolojik Verim Ortalama Değerleri (kg/da)

LSD testine göre toprak işleme ve ekim sistemlerinin biyolojik verim ortalama

değerleri arasında % 1 önem seviyesinde farklılık bulunmuştur. Uygulanan farklı

toprak işleme ve ekim yöntemlerine göre biyolojik verim değerleri 949 kg/da ile

1372 kg/da arasında değişmiştir. Farklı yöntemlerin biyolojik verime ilişkin değerleri

incelendiğinde, en düşük değer 949.75 kg/da ile SE II yönteminde bulunurken, bu

yöntemi sırasıyla 1084 kg/da ile SE III, 1222 kg/da ile DE ve 1371 kg/da ile de ATİ

yöntemleri izlemiştir. Bu durum metre karede başak sayısı gibi verim değerleriyle

doğrusal bir ilişki göstermiştir. Yöntemlerin biyolojik verim ile verim korelasyon

katsayısı (R) 0.9315, en yüksek pozitif ilişki olarak bulunmuştur.

Benzer sonuçlar Avçin (2005)’in araştırmalarında bulunmuş olup; biyolojik

verimin iklime dayalı olarak değiştiğini, eski ve yeni çeşitler arasında 913 kg/da ile

2103 kg/da arasında değiştiğini belirtmiştir. En yüksek biyolojik verimi 17 ekmeklik

buğday arasında; ortalama 1711 kg/da olarak Ceyhan-99 buğdayında bulmuştur.

Toprak işleme ve ekim sistemlerinin biyolojik verim ortalama değerlerine ait

grafik Şekil 4.11’de verilmiştir.

0200400600800

1000120014001600


Yöntemler

Biy

oloj

ik V

erim

(kg/

da)

Şekil 4.11. Ortalama Biyolojik Verimin Yöntemlere Göre Değişimi

Toprak işleme ve Ekim Sistemleri Biyolojik Verim (kg/da)

SE II 949.75 d SE III 1084.25 c ATİ 1371.50 a DE 1222.50 b

CV (%) 2.72 LSD (0.01) 50.40


49

4.11. Sap Verimi (kg/da)

Toprak işleme ve ekim sistemlerinin buğday yetiştiriciliğinde sap verimi

üzerindeki etkisini ortaya koyan varyans analizi sonuçları Çizelge 4.18’de

verilmiştir.

Çizelge 4.18. Sap Verimi İçin Varyans Analizi Sonuçları


Tekerrür 3 1803.82 601.27 0.9206


3 37769.89 12589.96 19.275**

Hata 9 5878.481 653.16


Uygulanan farklı toprak işleme ve ekim yöntemlerinin sap verimi üzerine

etkisi incelenmiş ve % 1 önem seviyesinde farklılık saptanmıştır. Toprak işleme ve

ekim sistemlerinin sap verimi ortalama değerleri LSD ile test edilmiş ve sonuçlar

Çizelge 4.19’da verilmiştir.

Çizelge 4.19. Yöntemlerin Sap Verimi Ortalama Değerleri (kg/da)

LSD testine göre toprak işleme ve ekim sistemlerinin sap verim ortalama

değerleri arasında % 1 önem seviyesinde farklılık bulunmuştur. Uygulanan farklı

toprak işleme ve ekim yöntemlerine göre sap verim değerleri 299 kg/da ile 424

kg/da arasında değişmiştir.

Farklı yöntemlerin biyolojik verime ilişkin değerleri incelendiğinde, en düşük

değer 299.01 kg/da ile SE II yönteminde bulunurken, bu yöntemi sırasıyla 331.29

kg/da ile SE III, 388.35 kg/da ile DE ve 424 kg/da ile de ATİ yöntemleri izlemiştir.

Bu durum biyolojik verim gibi verim değerleriyle doğrusal bir ilişki göstermiştir.

Toprak işleme ve Ekim Sistemleri Sap Verim (kg/da)

SE II 299.01 b SE III 331.29 b ATİ 424.00 a DE 388.35 a

CV (%) 7.08 LSD (0.01) 40.88


50

Toprak işleme ve ekim sistemlerinin sap verimi ortalama değerlerine ait grafik


050

100150200250300350400450


Yöntemler

Sap

Ver

imi (

kg/d

a)

Şekil 4.12. Ortalama Sap Verimin Yöntemlere Göre Değişimi 4.12. Hektolitre Ağırlığı (kg)

Toprak işleme ve ekim sistemlerinin buğday yetiştiriciliğinde bir kalite kriteri

olan hektolitre ağırlığı üzerindeki etkisini ortaya koyan varyans analizi sonuçları

Çizelge 4.20’de verilmiştir.

Çizelge 4.20. Hektolitre Ağırlığı İçin Varyans Analizi Sonuçları


Tekerrür 3 0.0718 0.0239 0.3503


3 2.3968 0.7989 11.680**

Hata 9 0.6156 0.0684

Genel Toplam 15 3.0843 Uygulanan farklı toprak işleme ve ekim yöntemlerinin, kullanılan Ceyhan-99

buğdayının hektolitre ağırlığı üzerine etkisi istatistiki olarak farklı bulunmuştur.

Toprak işleme ve ekim sistemlerinin hektolitre ağırlığı ortalama değerleri LSD ile

test edilmiş ve sonuçlar Çizelge 4.21’de verilmiştir.


51

Çizelge 4.21. Yöntemlerin Hektolitre Ağırlığı Ortalama Değerleri (kg/da)

LSD testine göre toprak işleme ve ekim sistemlerinin hektolitre ağırlığı

ortalama değerleri arasında % 1 önem seviyesinde farklılık bulunmuştur. Uygulanan

farklı toprak işleme ve ekim yöntemlerine göre ortalama hektolitre ağırlığı değerleri

73.52 kg ile 74.55 kg arasında değişmiştir.

Avçin ve ark. (2005), yürütmüş oldukları buğdayın genetik gelişmesiyle

alakalı bir çalışmalarında; 17 ekmeklik buğday içinde en yüksek hektolitre ağırlığını

Ceyhan-99 çeşidinde ortalama 78.3 kg olarak bulmuşlardır.

Toprak işleme ve ekim sistemlerinin hektolitre ağırlığı ortalama değerlerine ait


7373.273.473.673.8

7474.274.474.674.8


Yöntemler

Hek

tolit

re A

ğırl

ığı (

kg)

Şekil 4.13. Ortalama Hektolitre Ağırlığının Yöntemlere Göre Değişimi

4.13. Hasat İndeksi (%)

Toprak işleme ve ekim sistemlerinin buğdayda hasat indeksi üzerindeki etkisini

ortaya koyan varyans analizi sonuçları Çizelge 4.22’de verilmiştir.

Toprak işleme ve Ekim Sistemleri Hektolitre (kg)

SE II 74.1 b SE III 74.55 a ATİ 73.75 bc DE 73.52 c

CV (%) 0.35 LSD (0.01) 0.41


52

Çizelge 4.22. Hasat İndeksi İçin Varyans Analizi Sonuçları


tohum materyalinin hasat indeksi üzerine etkisi istatistiki olarak önemsiz

bulunmuştur. Toprak işleme ve ekim sistemlerinin hasat indeksine ait ortalama

değerleri LSD ile test edilmiş ve sonuçlar Çizelge 4.23’te verilmiştir.

Çizelge 4.23. Yöntemlerin Hasat İndeksi Ortalama Değerleri (%)

LSD testine göre toprak işleme ve ekim sistemlerinin hasat indeksi ortalama

değerleri arasında istatistiki olarak bir fark bulunamamıştır. Uygulanan farklı toprak

işleme ve ekim yöntemlerine göre ortalama hasat indeksi değerleri 29.95 ile 31.18

arasında değişmiştir.

Barut ve ark. (2006), 2002-2005 yılları arasında yürütmüş oldukları pamuk

sonrası buğday tarımında bir toprak işleme çalışmasında hasat indeksini; toprak

işleme ile yıl interaksiyonunda ve toprak işleme yöntemleri açısından önemsiz; yıllar

açısından ise % 5 önem seviyesinde önemli bulmuştur. Hasat indeksleri yöntemlere

göre değişmekle beraber % 28.7-30.5 arasında gerçekleşmiştir.


Tekerrür 3 113.81 37.936 2.4584


3 3.2466 1.0822 0.0701öd

Hata 9 138.89 15.432


Toprak işleme ve Ekim Sistemleri Hasat İndeksi (%)

SE II 30.35 SE III 31.18 ATİ 29.95 DE 30.32

CV (%) 12.88 LSD 6.28öd


53

Toprak işleme ve ekim sistemlerinin hasat indeksi ortalama değerlerine ait


29

29.5

30

30.5

31

31.5


Yöntemler

Has

at İn

deks

i (%

)

Şekil 4.14. Ortalama Hasat İndeksinin Yöntemlere Göre Değişimi 4.14. Dane Verimi (kg/da)

Toprak işleme ve ekim sistemlerinin buğdayın dane verimi üzerindeki etkisini

ortaya koyan varyans analizi sonuçları Çizelge 4.24’de verilmiştir.

Çizelge 4.24. Dane Verimi İçin Varyans Analizi Sonuçları


Tekerrür 3 3748,04 1249,34 1,7595


3 111278,96 37092,98 52,2391**

Hata 9 6390,56 710,1

Genel Toplam 15 121417,57


tohum materyalinin dane verimi üzerine etkisi % 1 önem seviyesinde önemli

bulunmuştur. Toprak işleme ve ekim sistemlerinin dane verimine ait ortalama

değerleri LSD ile test edilmiş ve sonuçlar Çizelge 4.25’te verilmiştir.


54

Çizelge 4.25. Yöntemlerin Dane Verimi Ortalama Değerleri (kg/da)

LSD testine göre toprak işleme ve ekim sistemlerinin dane verimi ortalama

değerleri arasında % 1 önem seviyesinde farklılıklar bulunmuştur. Uygulanan farklı

toprak işleme ve ekim yöntemlerine göre ortalama dane verimi değerleri 641.98

kg/da ile 858.74 kg/da arasında değişmiştir.

Barut., H. ve ark. (2006); 2002-2005 yılları arasında yürütmüş oldukları pamuk

sonrası buğday tarımında bir toprak işleme çalışmasında dane verimini; toprak

işleme ile yıl interaksiyonunda ve toprak işleme yöntemleri açısından önemsiz; yıllar

açısından ise LSD (%5):156.7 kg fark ile önemli bulmuştur. Dane verimleri

yöntemlere göre değişmekle beraber 659 kg/da ile 718.1 kg/da arasında

gerçekleşmiştir.

Toprak işleme ve ekim sistemlerinin dane verimi ortalama değerlerine ait


0

200

400

600

800

1000


Yöntemler

Ver

im (k

g/da

)

Şekil 4.15. Ortalama Dane Verimlerinin Yöntemlere Göre Değişimi

Toprak işleme ve Ekim Sistemleri Verim (kg/da)

SE II 641,98 d SE III 719,70 c ATİ 858,74 a DE 810,39 b

CV (%) 3,51 LSD (0.01) 42,62


55

4.15. Karşılıklı Korelasyonlar

Verim ile verim unsurları arasındaki ilişkilerle ilgili korelasyon katsayıları

Çizelge 4.26’ da verilmiştir. Verimle verim unsurları arasındaki korelasyona

bakıldığında; bitki boyu ile verim arasında negatif, diğer verim unsurları ile verim

arasında ise farklı derecelerde pozitif ilişkiler saptanmıştır. Çizelge 4.26

incelendiğinde verimi en fazla etkileyen unsurun biyolojik verim (0.9315) ve başak

sayısı (0.8117) olduğu görülmektedir. Birim alandaki dane sayısının artmasıyla I.

kademe verim unsurlarından olan bin-dane ağırlığı olumsuz etkilenmiş ve verimle

olan korelasyonu pozitif ama katsayısı (0.6707) düşük çıkmıştır. Bin-dane ağırlığının

III. kademe verim unsurlarından olan bitki boyu ile ilişkisi de olumsuz ve oldukça

düşük (-0.2808) bulunmuştur.

Çizelge 4.26. Farklı toprak işleme ve ekim yöntemlerine göre buğdaya ait karakterler arası korelasyon katsayıları

II. kademe verim unsurlarından olan hasat indeksi ile verim arasındaki

korelasyon katsayısı ise 0.7047 olarak saptanmıştır. Biyolojik verim ve başak sayısı

değerlerinin artmasıyla birim alandaki dane sayısı artmış; bu da verim değerlerini

olumlu yönde etkilemiştir. En yüksek negatif korelasyon ise (-0.5694) bitki boyu ile

biyolojik verim arasında saptanmıştır.

Bitki boyu

(cm)

BDA

(gr)

Hektolitre

(kg)

Verim

(kg/da)

Başak Sayısı

(adet/m2

Hasad İndeksi

(%) )

Biyolojik Verim (kg/da)

Sap verimi

(kg/da)

Bitki boyu (cm) 1,0000

BDA (gr) -0,2808 1,0000

Hektolitre (kg) -0,5084 0,5662 1,0000

Verim (kg/da) -0,5477 0,6707 0,6779 1,0000

Başak Sayısı (adet/m2 -0,5536 ) 0,5943 0,8546 0,8117 1,0000

Hasad İndeksi (%) -0,3591 0,7653 0,6069 0,7047 0,6461 1,0000

Biyolojik Verim (kg/da)

-0,5694 0,7488 0,7719 0,8552 0,9315 0,7036 1,0000

Sap verimi (kg/da) -0,4361 0,6284 0,7108 0,8116 0,8454 0,6427 0,9221 1,0000


56

Reynolds ve Pfeıffer (2000), son yıllarda dünya buğday veriminde önemli

artışlar olduğunu saptamışlardır. Bu verim artışının da daha çok dane sayısı/m2,

biyolojik verim ve hasat indeksi değerlerindeki artıştan kaynaklandığını

belirtmişlerdir.

Shearman ve ark. (2005); İngiltere’de 1997-99 yılları arasında 8 ekmeklik

buğday ile yapmış oldukları bir çalışmada verim artışında rol oynayan verim

unsurlarını; hasat indeksi, biyolojik verim ve dane sayısı/m2 olarak belirtmişlerdir.

Çeşitler arasında bin-dane ağırlığı (g) açısından istatistiki olarak hiçbir fark

görememişlerdir.

4.16. Yakıt Tüketimi (l/da)

Denemede kullanılan her bir farklı toprak işleme ve ekim sistemlerinin yakıt

tüketimi ise zaman tüketimi gibi denemenin kurulmasıyla eş zamanlı olmak üzere

hemen yanındaki 1 da’lık boş bir alanda toprak işleme ve ekim öncesi traktörün

deposu tam doldurularak ve iş bitiminde de kullanılan yakıt bakiyesi tekrara ölçülü

bir beherle tamamlanarak bulunmuştur. Toplam yakıt tüketimi litre/da olarak

hesaplanmıştır.

Toprak işleme ve ekim sistemlerinin yakıt tüketimlerine ait ortalama değerler

Çizelge 4.27.’de verilmiştir.

Çizelge 4.27. Yöntemlerin Yakıt Tüketimleri Ortalama Değerleri (l/da)

Toprak işleme ve ekim yöntemlerine göre harcanan yakıt miktarları

yöntemlere göre değişiklik göstermiştir. En yüksek yakıt tüketimi, SE yönteminde

YÖNTEM KULLANILAN ALET VE MAKİNELER

YAKIT TÜKETİMİ

(lt/da)

TOPLAM YAKIT TÜKETİMİ (lt/da)

ATİ Goble 1,46

1,89 Tahıl Ekim Makinası 0,43

SE

2 Goble 2,92

6,25 Sırt Listeri (70 cm) 1,05 Sırt Tapanı (70 cm) 0,8

Sırta Ekim Makinesi (70 cm) 1,48

DE Modifiye Edilmiş Parsel Ekim Makinesi 0,79 0,79


57

kullanılan tarım alet ve makineleri sayısının diğer yöntemlere göre fazla olması

nedeniyle 6.25 l/da olarak belirlenmiştir. En az yakıt tüketimi ise 0.79 l/da değeriyle

DE yönteminde bulunmuştur. Bu durum zaman tüketimiyle doğrusal bir ilişki

göstermiştir. İşlemler için harcanan zaman arttıkça yakıt tüketimleri de artmıştır.

Yalçın ve ark. (2003), buğday tarımında yapmış oldukları bir toprak işleme

çalışmasında yakıt tüketimleri açısından goble ve çizel uygulamalarının 3.7 l/da ve

3.8 l/da değerleriyle birbirine yakın değerler verdiklerini saptamışlardır. 3-Soklu

pulluğun kullanıldığı klasik toprak işleme ve ekim yönteminde ise yakıt tüketimini

en fazla 6.6 l/da olarak belirtmişlerdir.

Toprak işleme ve ekim sistemlerinin yakıt tüketimi değerlerine ait grafik

Şekil 4.16’da verilmiştir.

1.89

6.25

0.79

0

1

2

3

4

5

6

7

ATİ SE DE

Yöntemler

Topl

am Y

akıt

Tüke

timi (

lt/da

)

Şekil 4.16. Ortalama Yakıt Tüketimlerinin Yöntemlere Göre Değişimi 4.17. Zaman Tüketimi (dk/da)

Denemede kullanılan her bir tarım alet ve makinesinin zaman tüketimi

denemenin kurulmasıyla eş zamanlı olmak üzere hemen yanındaki 1 da’lık boş bir

alanda haricen hassas bir kronometre ile ölçülerek saat/da’a dönüştürülmüştür.

Böylece her parselde kullanılan tarım alet ve makinesine göre toprak işleme ve ekim

sistemlerinin zaman tüketimi saat/da olarak bulunmuştur.

Toprak işleme ve ekim sistemlerinin zaman tüketimlerine ait ortalama değerler Çizelge 4.28.’de verilmiştir.


58

Çizelge 4.28. Yöntemlerin Zaman Tüketimleri Ortala Değerleri (dk/da)

YÖNTEM KULLANILAN ALET VE MAKİNELER

ZAMAN TÜKETİMİ

(dk/da)

TOPLAM ZAMAN TÜKETİMİ (dk/da)

ATİ Goble 5,63

8,39 Tahıl Ekim Makinası 2,76

SE

2 Goble 11,26

23,66 Sırt Listeri (70 cm) 5,12 Sırt Tapanı (70 cm) 1,79

Sırta Ekim Makinesi (70 cm) 5,49

DE Modifiye Edilmiş Parsel Ekim Makinesi 4,48 4,48

Farklı toprak işleme ve ekim yöntemlerine göre birim alanda harcanan zaman

miktarı yöntemlere göre değişiklik göstermiştir. En fazla zaman 23.66 dk/da ile SE

yönteminde bulunurken, en az zaman tüketimi hiçbir toprak işleme yapılmaması

esasına dayanan DE yönteminde 4.48 dk/da olarak saptanmıştır. Bu durum yakıt

tüketimiyle doğrusal bir ilişki göstermiş olup, yakıt tüketimi en çok olan yöntemin

zaman tüketimi de en çok olmuştur.

Toprak işleme ve ekim sistemlerinin zaman tüketimi değerlerine ait grafik


8.39

23.66

4.48

0

5

10

15

20

25

ATİ SE DE

Yöntemler

Topl

am Z

aman

Tük

etim

i (dk

/da)

Şekil 4.17. Ortalama Zaman Tüketimlerinin Yöntemlere Göre Değişimi


59

4.18. İş Verimi (da/h)

Farklı toprak işleme ve ekim yöntemlerinin her birinde toprak işlenmesi, tohum

yatağı hazırlanması ve ekimin yapılması için ölçülen toplam zaman, iş yapılan alana

oranlanarak her parselin iş verimi (da/h) cinsinden hesaplanmıştır. Elde edilen

bulgular Çizelge 4.29.’da verilmiştir.

Çizelge 4.29. Yöntemlerin İş Verimi Ortalama Değerleri (da/h)

Yöntemler Ortalama Değerler ATİ 7.15 SE 2.55 DE 13.39

Yöntemler incelendiğinde en yüksek ortalama iş verimi değeri 13.39 da/h ile

DE yönteminde bulunmuştur. Bu yöntemi de sırasıyla 7.15 da/h ATİ yöntemi ve

2.55 da/h ile de SE yöntemi izlemiştir. Bu durum yöntemlerin zaman tüketimleriyle

ters orantılı bir ilişki göstermiş olup, yöntemlerde harcanan zaman arttıkça iş

verimleri düşmüştür.

Yalçın, H. ve ark. (2003) İzmir-Ödemiş’te buğday tarımıyla ilgili yapmış

oldukları azaltılmış ve geleneksel toprak işlemenin karşılaştırıldığı bir çalışmalarında

iş başarısı ve yakıt tüketimi açısından en iyi sonucu DE yönteminin verdiğini

belirtmişlerdir. DE yönteminde yakıt tüketimini 0.89 lt/da bulurken, iş başarısını da

12.49 da/h olarak belirtmişlerdir. Pullukta ise iş başarısını 2.73 da/h olarak

hesaplamışlardır.

Toprak işleme ve ekim sistemlerinin iş verimi ortalama değerlerine ait grafik

Şekil 4.18.’de verilmiştir.

2.55

13.39

7.15

02468

10121416

ATİ SE DE

Yöntemler

İş V

erim

i (da

/h)

Şekil 4.18. Ortalama İş Veriminin Yöntemlere Göre Değişimi


60

4.19. Ekonomik Analiz

2007 yılı buğday üretim sezonunda elde edilen verilere ilişkin değerler

Çizelge 4.30’da verilmiştir. Ekonomik analiz yapılırken tarla kirası dikkate

alınmamıştır. Makine kiralama ve kullanılan materyallerin bedelleri olarak elde

ettiğimiz birim fiyatlar 5 değişik üretici ve zirai ilaç bayiinde yapılan araştırmalar

neticesinde belirlenmiş ve ekonomik analiz bunların ortalama değerlerine göre

yapılmıştır.

Çizelge 4.30. Birim Alan Başına Makine Kiralama ve Kullanılan Materyal Bedelleri

2007 yılı buğday üretiminde toprak işleme ve ekim sistemlerine göre,

kiralama ve kullanılan materyal bedelleri üzerinden dekar başına elde edilen girdi

maliyetleri Çizelge 4.31’de verilmiştir.

Girdiler Birim

Fiyatı

Kullanılan

Miktar Toplam Fiyat (TL/da)

Tohum (Ceyhan-99) 0.78 TL/kg 18 kg/da 14.04

Taban Gübresi (20-20-0) 0.416 TL/kg 35 kg/da 14.56

Üst Gübre (Üre) 0.624 TL/kg 17 kg/da 10.60 Üst Gübre Atma İşçiliği 2.25 TL 1 da 2.25 Yabancı Ot İlacı (Topik 240 EC) 40 TL/200 mlt 20 cc/da 4 Yabancı Ot İlacı (Lintur 70 WG) 15 TL/150 gr 15 gr/da 1.5 Pülverizatör ile İlaç Atma 2.5 TL 1 da 2.5 Diskli Tırmık (Goble) 7.5 TL 1 da 7.5 Sırt Listeri 5.5 TL 1 da 5.5 Sırt Tapanı 4 TL 1 da 4 Sırt Makinesiyle Ekim 8 TL 1 da 8 Ekim Makinesiyle Ekim 7 TL 1 da 7 Doğrudan Ekim 10 TL 1 da 10 Total Herbisit (Roundup Ultra) 10 TL/lt 500 cc/da 5 Biçerdöverle Hasat 6 TL 1 da 6 Nakliye (Tarladan Ambara) 0.35 kr 1 kg 3.5 TL/ton


61

Çizelge 4.31. Buğday Üretiminde Yöntemlere Göre Girdi Maliyetleri

Girdiler Birim Fiyatı

SE ATİ DE

(TL/da) (TL/da) (TL/da) (TL/da) Tohum (Ceyhan-99) 14.04 14.04 14.04 14.04 Taban Gübresi (20-20-0) 14.56 14.56 14.56 14.56 Üst Gübre (Üre) 10.60 10.60 10.60 10.60 Üst Gübre Atma İşçiliği 2.25 2.25 2.25 2.25 Yabancı Ot İlacı (TOPİC) 4 4 4 4 Yabancı Ot İlacı (LİNTUR) 1.5 1.5 1.5 1.5 Holderle İlaç Atma 2.5 2.5 2.5 2.5 Diskli Tırmık (Goble) 7.5 15 7.5 - Sırt Listeri 5.5 5.5 - - Sırt Tapanı 4 4 - - Sırta Ekim 8 8 - - Ekim Makinesiyle Ekim 7 - 7 - Doğrudan Ekim 10 - - 10 Total Herbisit (Roundup) ve Uyg.

7 - 7

Biçerdöverle Hasat 6 6 6 6 Nakliye (Birim Fiyat*Verim) 0.0035 2.38 3 2.83 TOPLAM GİDER 90.33 72.95 75.28 Girdi maliyetleri tablosunda Çizelge 4.31‘de görüldüğü gibi azaltılmış

toprak işleme+ekim yöntemi 72.95 TL/da girdi maliyeti ile en ekonomik yöntem

olarak saptanmıştır. Azaltılmış toprak işleme+ekim yöntemine göre doğrudan

ekim yönteminin % 3.19 ve sırta ekim yönteminin de % 23.82 daha fazla girdi

maliyeti gösterdikleri belirlenmiştir.

Çizelge 4.32. Buğday Üretiminde Yöntemlere Göre Toplam Gelir

EKİM YÖNTEMLERİ Birim Fiyatı

(TL/kg)

Ortalama Verim (kg/da)

TOPLAM GELİR (TL/da)

SE 0.60 680.84 408.504 DE 0.60 810.39 486.234 ATİ 0.60 858.7 515.22


62

Birim alanda en yüksek gelir 515.22 TL/da olarak azaltılmış toprak

işleme+ekim yönteminde tespit edilmiştir. ATİ+ekim yöntemine göre doğrudan ekim

yönteminde % 5.62 ve sırta ekim yönteminde ise % 20.71 daha az gelir elde edildiği

görülmektedir.

Çizelge 4.33.Buğday Üretiminde Yöntemlere Göre Çıktı/Girdi Oranları (TL/da)

SE ATİ DE ÇIKTI 408.504 515.22 486.234 GİRDİ 90.33 72.95 75.28 ÇIKTI / GİRDİ 4.52 7.06 6.45

Yöntemlerin çıktı/girdi oranları incelendiğinde ise en yüksek değer 7.06 ile

ATİ yönteminde; en düşük değer 4.52 ile SE yönteminde saptanmıştır. Elde edilen

sonuçlar değerlendirildiğinde, marjinal kazancın ATİ yönteminde olduğu

görülmektedir. DE yönteminin çıktı/girdi oranının ise ATİ yöntemine göre daha

düşük çıktığı tespit edilmiştir. Bu sonuca göre; ATİ yöntemi, buğday tarımında girdi

değeri en düşük ve çıktı değeri de en yüksek olduğundan bölgemizde yaygın olarak

kullanılmaktadır. Ancak DE yönteminin de, toprak yapısını korumaya, topraktaki

suyun daha etkili kullanımına sebep oluşundan dolayı alternatif yöntem olabileceği

ve bitki çıkışlarına bağlı olarak uygun ekim normu gibi ürün verimini optimize

edecek araştırmaların yapılması ile bu yöntemin diğer yöntemlere üstün gelebileceği

düşünülmektedir.

SE yönteminin ise buğday tarımı açısından en düşük marjinal kazanç

vermesine rağmen bölgemizde buğday sonrası yetiştirilecek II. ürünlere en uygun

tohum yatağını bıraktığı, II ürün ekiminde tohum yatağı hazırlığı olmayacağı için

erkencilik ve verim artışı sağlayabildiği, uygulanabilirliği mümkün olan korumalı

toprak işleme yöntemlerinden birisi olduğu ve ekim nöbeti kapsamında

değerlendirildiğinde ise ekonomik anlamda optimum karlılığı gösterdiği

belirlenmiştir (Avçin ve ark. 2008).

5. SONUÇLAR VEÖNERİLER Sait AYKANAT

63

5. SONUÇLAR VE ÖNERİLER

5.1. Sonuçlar

Bu çalışma; 2007(Kasım)-2008(Haziran) tarihleri arasında buğday yetiştirme

sezonunda yürütülmüştür. Deneme, Çukurova Tarımsal Araştırma Enstitüsüne bağlı

Hacıali İşletmesinde tesadüf blokları deneme desenine göre dört tekrarlı olarak

kurulmuştur. Araştırma, buğday yetiştiriciliğinin yapıldığı alanlarda bölgemizde

üreticiler tarafından da uygulanmakta olan geleneksel toprak işleme ile korumalı

toprak işleme ve ekim sistemlerinin bitki gelişimine, toprağa ve tarımsal

mekanizasyon giderlerine etkisini belirlemek amacıyla yapılmıştır.

Toprak işleme ve ekim sistemlerinin toprak nem içeriğine etkisi incelendiğinde

sırta ekim (SE) hariç diğer tüm yöntemlerde toprak profil derinliği arttıkça toprak

nem içeriğinin de artış gösterdiği görülmektedir. Hem 0-10, 10-20 ve 20-30 cm

toprak derinliklerinde hem de bu toprak derinliklerinin ortalamalarında en fazla nem

tutumu % 19.60 değeri ile sırta ekim (SE) yönteminde olmuştur. Anılan toprak

derinlikleri ortalamasında en düşük nem tutumu ise %17.9 değeri ile doğrudan ekim

(DE) yönteminde bulunmuştur. Diğer yöntemlerde anızı yakılarak toprak işleme

yapıldığı için bu yöntemlerdeki toprak nem içerikleri; anızı yakılmadan ve toprak

işlemesiz yapılan ekim (DE) yönteminden daha yüksek çıkmıştır. Toprak derinlikleri

bakımından yöntemlere bakıldığında ise; sırta ekim (SE) yönteminde istatistiki

olarak bir fark görülmemiş olup; diğer yöntemlerde ise en yüksek toprak nemi 20-30

cm derinlikte bulunmuştur. 20-30 cm’deki en yüksek toprak nemi % 19.24 ile sırta

ekim (SE) yönteminde görülürken, en düşük toprak nem içeriği de % 18.78 ile

azaltılmış toprak işleme+ekim (ATİ) yönteminde bulunmuştur.

Toprak işleme ve ekim sistemlerinin toprak hacim ağırlığına etkisi

incelendiğinde, tüm yöntemlerde toprak profil derinliği arttıkça toprak hacim

ağırlığının da artış gösterdiği görülmektedir. Hem 0-10, 10-20 ve 20-30 cm toprak

derinliklerinde hem de bu toprak derinliklerinin ortalamalarında en fazla hacim

ağırlığı 1.49 g/cm3 değeri ile sırta ekim (SE) yönteminde çıkmıştır. İncelenen toprak

derinlikleri ortalamasında en düşük hacim ağırlığı ise 1.46 g/cm3 değeri ile azaltılmış

toprak işleme+ekim (ATİ) yönteminde bulunmuştur. En yüksek toprak hacim

ağırlığı; 1.64 g/cm3 değeri ile 20-30 cm derinlikte sırta ekim (SE) yönteminde


64

görülürken; en düşük toprak hacim ağırlığı da 1.32 g/cm3

Farklı toprak işleme ve ekim sistemlerinin çıkış oranı indeksi üzerindeki

etkilerini belirlemek amacıyla yapılan ölçümler sonucunda çıkış oranı indeksi

üzerine yöntemlerin %1 önem seviyesinde etkili olduğu görülmüştür. Yöntemlerin

kendi arasında yapılan LSD testi sonucunda ise; en yüksek çıkış oranı indeksi değeri

sırta II sıra ekim (SE II) yönteminde (17.08 bitki/gün) elde edilirken; ortalama en

düşük çıkış oranı indeksi değeri ise doğrudan ekim (DE) yönteminde (5.60 bitki/gün)

değeri 0-10 cm derinlikte

doğrudan ekim (DE) yönteminde bulunmuştur.

Toprak işleme ve ekim sistemlerinin toprakta porozite oranı üzerine etkisi

incelendiğinde ise tüm yöntemlerde toprak profil derinliği arttıkça toprak porozite

oranının da düşüş gösterdiği görülmektedir. Hem 0-10, 10-20 ve 20-30 cm toprak

derinliklerinde hem de bu toprak derinliklerinin ortalamalarında en fazla porozite

oranı % 45.43 değeri ile azaltılmış toprak işleme+ekim (ATİ) yönteminde çıkmıştır.

İncelenen toprak derinlikleri ortalamasında en düşük porozite oranı ise % 44.27

değeri ile sırta ekim (SE) yönteminde bulunmuştur. Toprak derinlikleri bakımından

yöntemlere bakıldığında ise; genel olarak en yüksek porozite oranı 0-10 cm

derinlikte bulunmuştur. 0-10 cm’deki en yüksek porozite oranı % 50.70 değeri ile

doğrudan ekim (DE) yönteminde görülürken, en düşük porozite oranı da % 48.94

değeri ile azaltılmış toprak işleme+ekim (ATİ) yönteminde bulunmuştur.

Toprak işleme ve ekim sistemlerinin bitki çıkış zamanı üzerindeki etkilerini

belirlemek amacıyla yapılan ölçümler sonucunda bitki çıkış zamanı üzerine

yöntemlerin % 1 önem seviyesinde etkili olduğu görülmüştür. Yöntemlerin kendi

arasında yapılan LSD testi sonucunda doğrudan ekim yönteminin ortalama bitki çıkış

zamanı, diğer üç yöntemin bitki çıkış zamanı ortalama değerlerine göre en yüksek

çıkmıştır. Yöntemler arasında ortalama en kısa bitki çıkış zamanı azaltılmış toprak

işleme+ekim (ATİ) yönteminde (10.56 gün) elde edilirken; en uzun bitki çıkış

zamanı doğrudan ekim (DE) yönteminde (12.05 gün) bulunmuştur. SE yönteminde

oluşturulan tohum yatağı sırtlarının daha iyi güneş ışını almaları ve dolayısıyla daha

iyi ısınmaları nedeniyle DE yöntemine göre bitki çıkış süresi daha kısa zamanda

gerçekleşmiştir. DE yönteminde ise toprak işlenmediği için tohum yatağı diğer

yöntemlere göre daha soğuk kalmış bu durumda bitki çimlenme ve çıkışı gecikmiştir.


65

bulunmuştur. Sırta ekim ve düze ekim açısından bu farklılığın birim sıraya düşen

tohum miktarıyla doğru orantılı olarak değiştiği saptanmıştır.

Farklı toprak işleme ve ekim sistemlerinin çıkış yüzdesi üzerindeki etkilerini

belirlemek amacıyla yapılan ölçümler sonucunda çıkış yüzdesi üzerine yöntemlerin

% 1 önem seviyesinde etkili olduğu görülmüştür. Yöntemlerin kendi arasında yapılan

LSD testi sonucunda tüm yöntemlerin kendi aralarında farklılık gösterdiği

saptanmıştır. Yöntemler arasında ortalama en yüksek çıkış yüzdesi değeri azaltılmış

toprak işleme (ATİ) yönteminde (% 92.88) elde edilirken, ortalama en düşük çıkış

yüzdesi değeri ise sırta II sıra (SE II) yönteminde (% 85.33) gerçekleşmiştir.

Farklı toprak işleme ve ekim sistemlerinin buğday bitki boyu üzerindeki

etkilerini belirlemek amacıyla yapılan ölçümler sonucunda bitki boyu üzerine

yöntemlerin istatistiki olarak önemsiz olduğu görülmüştür. LSD testine göre toprak

işleme ve ekim sistemlerinin bitki boyu ortalama değerleri arasında istatistiksel

anlamda bir fark olmadığı ortaya konmuştur. Yöntemlerin bitki boyu ortalama

değerleri 97 cm’nin üzerinde olmuştur. En yüksek bitki boyu 101.7 cm ile doğrudan

ekim (DE) yönteminde, en düşük bitki boyu ise 97.75 cm ile sırta II sıra (SE II)

yönteminde elde edilmiştir.

Farklı toprak işleme ve ekim sistemlerinin buğdayın bin dane ağırlığı

üzerindeki etkilerini belirlemek amacıyla yapılan ölçümler sonucunda bitki boyu

üzerine yöntemlerin istatistiki olarak önemsiz olduğu görülmüştür. LSD testine göre

toprak işleme ve ekim sistemlerinin bin dane ağırlığı ortalama değerleri arasında

istatistiksel anlamda bir fark olmadığı ortaya konmuştur. Yöntemlerin bin dane

ağırlığı ortalama değerleri 33.9 ile 36.9 arasında değişmiştir. Yöntemlerin bin-dane

ağırlıklarına ilişkin değerler incelendiğinde, en düşük değer 33.9 ile azaltılmış toprak

işleme+ekim (ATİ) yönteminde bulunurken, bu yöntemi sırasıyla 35.7 ile doğrudan

ekim (DE), 35.8 ile sırta III sıra ekim (SE III) ve 36.9 ile de sırta II sıra ekim (SE II)

yöntemleri izlemiştir.

Farklı toprak işleme ve ekim sistemlerinin buğdayın başak sayısı (adet/m2)

üzerindeki etkilerini belirlemek amacıyla yapılan ölçümler sonucunda başak sayısı

üzerine yöntemlerin % 1 önem seviyesinde etkili oldukları görülmüştür. Diğer bir

deyişle toprak işleme ve ekim sistemlerinde metre karede başak sayısı yöntemlere


66

göre değişiklik göstermiştir. LSD testine göre toprak işleme ve ekim sistemlerinin

metre karede başak sayısı ortalama değerleri arasında % 1 önem seviyesinde farklılık

bulunmuştur. Metre karede başak sayısı 390 ile 560 arasında değişmiştir. Farklı

yöntemlerin metre karede başak sayısına ilişkin değerleri incelendiğinde ise, en

düşük değer 390.5 ile sırta II sıra ekim (SE II) yönteminde bulunurken, bu yöntemi

sırasıyla 415 ile sırta III sıra ekim (SE III), 517 ile doğrudan ekim (DE) ve 559.25

değeriyle de azaltılmış toprak işleme+ekim (ATİ) yöntemleri izlemiştir. Bu durum

verim değerleriyle doğrusal bir ilişki göstermiştir.

Farklı toprak işleme ve ekim sistemlerinin buğdayın biyolojik verim (kg/da)

üzerindeki etkilerini belirlemek amacıyla yapılan ölçümler sonucunda biyolojik

verim üzerine yöntemlerin % 1 önem seviyesinde etkili oldukları görülmüştür. LSD

testine göre toprak işleme ve ekim sistemlerinin biyolojik verim ortalama değerleri

arasında % 1 önem seviyesinde farklılık bulunmuştur. Uygulanan farklı toprak

işleme ve ekim yöntemlerine göre biyolojik verim değerleri 949 kg/da ile 1372

kg/da arasında değişmiştir. Farklı yöntemlerin biyolojik verime ilişkin değerleri

incelendiğinde, en düşük değer 949.75 kg/da ile sırta II sıra ekim (SE II) yönteminde

bulunurken, bu yöntemi sırasıyla 1084 kg/da ile sırta III sıra ekim (SE III), 1222

kg/da ile doğrudan ekim (DE) ve 1371 kg/da değeriyle de azaltılmış toprak işleme+

ekim (ATİ) yöntemleri izlemiştir. Bu durum metre karede başak sayısı gibi verim

değerleriyle doğrusal bir ilişki göstermiştir.

Farklı toprak işleme ve ekim sistemlerinin buğdayın sap verimi (kg/da)

üzerindeki etkilerini belirlemek amacıyla yapılan ölçümler sonucunda sap verimi

üzerine yöntemlerin % 1 önem seviyesinde etkili oldukları görülmüştür. LSD testine

göre toprak işleme ve ekim sistemlerinin sap verim ortalama değerleri arasında % 1

önem seviyesinde farklılık bulunmuştur. Uygulanan farklı toprak işleme ve ekim

yöntemlerine göre sap verim değerleri 299 kg/da ile 424 kg/da arasında değişmiştir.

Farklı yöntemlerin sap verimine ilişkin değerleri incelendiğinde, en düşük değer

299.01 kg/da ile sırta II sıra ekim (SE II) yönteminde bulunurken, bu yöntemi

sırasıyla 331.29 kg/da ile sırta III sıra ekim (SE III), 388.35 kg/da ile doğrudan ekim

(DE) ve 424 kg/da ile de azaltılmış toprak işleme+ekim (ATİ) yöntemleri izlemiştir.

Bu durum da biyolojik verim gibi verim değerleriyle doğrusal bir ilişki göstermiştir.


67

Farklı toprak işleme ve ekim sistemlerinin buğday da bir kalite unsuru olan

hektolitre ağırlığı (kg) üzerindeki etkilerini belirlemek amacıyla yapılan ölçümler

sonucunda hektolitre ağırlığı üzerine yöntemlerin % 1 önem seviyesinde etkili

oldukları görülmüştür. Yapılan LSD testine göre toprak işleme ve ekim sistemlerinin

hektolitre ağırlığı ortalama değerleri arasında % 1 önem seviyesinde farklılık

bulunmuştur. Uygulanan farklı toprak işleme ve ekim yöntemlerine göre ortalama

hektolitre ağırlığı değerleri 73.52 kg ile 74.55 kg arasında değişmiştir. En yüksek

hektolitre ağırlığı 74.55 kg değeriyle sırta III sıra ekim (SE III) yönteminde

bulunmuştur.

Farklı toprak işleme ve ekim sistemlerinin buğdayın hasat indeksi (%)

üzerindeki etkilerini belirlemek amacıyla yapılan ölçümler sonucunda hasat indeksi

üzerine yöntemlerin istatistiki olarak önemsiz oldukları görülmüştür. Yapılan LSD

testine göre toprak işleme ve ekim sistemlerinin hasat indeksi ortalama değerleri

arasında istatistiki olarak bir fark bulunamamıştır. Uygulanan farklı toprak işleme ve

ekim yöntemlerine göre ortalama hasat indeksi değerleri % 29.95 ile % 31.18

arasında değişmiştir. En yüksek hasat indeksi değeri % 31.18 değeriyle sırta III sıra

ekim (SE III) yönteminde bulunmuştur.

Farklı toprak işleme ve ekim sistemlerinin buğdayın verimi (kg/da) üzerindeki

etkilerini belirlemek amacıyla yapılan ölçümler sonucunda dane verimi üzerine

yöntemlerin % 1 önem seviyesinde etkili oldukları görülmüştür. LSD testine göre

toprak işleme ve ekim sistemlerinin dane verimi ortalama değerleri arasında % 1

önem seviyesinde farklılıklar bulunmuştur. Uygulanan farklı toprak işleme ve ekim

yöntemlerine göre ortalama dane verimi değerleri 641.98 kg/da ile 858.74 kg/da

arasında değişmiştir. En yüksek verim değerini 858.74 kg/da ile azaltılmış toprak

işleme+ekim yöntemi verirken; bunu sırasıyla 810.39 kg/da ile doğrudan ekim (DE)

yöntemi, 719.70 kg/da ile sırta III sıra ekim yöntemi (SEIII) ve 641.98 kg/da ile de

sırta II sıra ekim (SEII) yöntemleri izlemiştir.

Farklı toprak işleme ve ekim sistemlerinin buğdayın verim ile verim unsurları

arasındaki ilişkilerle ilgili korelasyon katsayıları incelenmiştir. Verimle verim

unsurları arasındaki korelasyona bakıldığında; bitki boyu ile verim arasında negatif,

diğer verim unsurları ile verim arasında ise farklı derecelerde pozitif ilişkiler


68

saptanmıştır. Verimi en fazla etkileyen unsurların biyolojik verim (kg/da) ve başak

sayısı (adet/m2

Uygulamalar sırasında farklı toprak işleme ve ekim sistemlerinin iş verimi

üzerindeki etkilerini belirlemek amacıyla her uygulamaya ait iş verimi değerleri

toplanmış ve birim alanda üretim için gerekli olan toplam iş verimi değeri

bulunmuştur. Yöntemler arasında ortalama en yüksek iş verimi değeri 13.39 da/h ile

doğrudan ekim (DE) yönteminde elde edilirken; ortalama en düşük iş verimi değeri

ise 2.55 da/h ile sırta ekim (SE) yönteminde gerçekleşmiştir. Yöntemler arasında

toplam iş verimi değerleri karşılaştırıldığında doğrudan ekim (DE) yönteminde sırta

) oldukları saptanmıştır. Bunların sırasıyla 0.9315 ve 0.8117 değeriyle

verim ile pozitif ilişkide oldukları görülmüştür. Birim alandaki dane sayısının

artmasıyla I. kademe verim unsurlarından olan bin-dane ağırlığı (BA) olumsuz

etkilenmiş ve verimle olan korelasyonu pozitif ama katsayısı (0.6707) düşük

çıkmıştır. Bin dane ağırlığının (BA) III. kademe verim unsurlarından olan bitki

boyuyla da ilişkisi olumsuz ve derecesi oldukça düşük (-0.2808) bulunmuştur.

Uygulamalar sırasında farklı toprak işleme ve ekim sistemlerinin zaman

tüketimi üzerindeki etkilerini belirlemek amacıyla her toprak işleme ve ekim

yöntemlerinin uygulamaya ait çalışma süreleri değerleri toplanmış ve birim alanda

üretim için gerekli olan toplam zaman tüketimi değeri bulunmuştur. Yöntemler

arasında en yüksek toplam zaman tüketim değeri sırta ekim (SE) yönteminde (23.66

dk/da) elde edilirken; en düşük toplam zaman tüketim değeri ise doğrudan ekim (DE)

yönteminde (4.48 dk/da) belirlenmiştir. Yöntemler arasında toplam zaman

tüketimleri karşılaştırıldığında sırta ekim (SE) yönteminde doğrudan ekim (DE)

yöntemine göre yaklaşık % 81 oranda daha fazla zaman tüketilmiştir.

Her toprak işleme ve ekim yöntemleri için yakıt tüketim değerleri toplanmış ve

birim alanda üretim için gerekli olan toplam yakıt tüketim değeri bulunmuştur.

Yöntemler arasında en yüksek toplam yakıt tüketim değeri sırta ekim (SE)

yönteminde (6.25 lt/da) elde edilirken; en düşük toplam yakıt tüketim değeri ise

doğrudan ekim (DE) yönteminde (0.79 lt/da) belirlenmiştir. Bu durum makine zaman

tüketimiyle de doğrusal ilişki göstermiştir. Yöntemler arasında toplam yakıt

tüketimleri karşılaştırıldığında sırta ekim (SE) yönteminde doğrudan ekim (DE)

yöntemine göre yaklaşık % 87 oranında daha fazla yakıt tüketilmiştir.


69

ekim (SE) yöntemine göre yaklaşık % 81 oranda daha fazla iş verimi tasarrufu

sağlanmıştır.

Sırta ekim (SE) yönteminde iyi bir tohum yatağı hazırlamak için toprak işleme

uygulamalarının sayısı arttırıldığından dolayı yakıt tüketimi ve zaman tüketimi en

yüksek; iş verimi değeri ise en düşük çıkmıştır. Doğrudan ekim (DE)

uygulamalarında tohum yatağı hazırlığı yapılmadan anızın üzerine direk ekimin

yapılması yakıt, zaman ve iş verimi tasarrufu sağlamıştır.

Uygulanan farklı toprak işleme ve ekim yöntemlerinin yapılan ekonomik

analizi sonucunda; çıktı/girdi oranları incelendiğinde en yüksek değer 7.06 ile

azaltılmış toprak işleme+ekim (ATİ) yönteminde bulunurken, en düşük çıktı/girdi

değeri ise 4.52 ile sırta ekim (SE) yönteminde saptanmıştır. Elde edilen sonuçlar

değerlendirildiğinde, marjinal kazancın azaltılmış toprak işleme+ekim (ATİ)

yönteminde olduğu görülmektedir. En düşük kazanç ise sırta ekim yöntemlerinde

çıkmıştır. Doğrudan ekim (DE) yönteminin çıktı/girdi oranının (6.45); azaltılmış

toprak işleme+ekim (ATİ) yöntemine göre % 8.6 daha düşük çıktığı tespit edilmiştir.

Bu sonuç itibariyle, azaltılmış toprak işleme+ekim (ATİ) yöntemi buğday tarımında

girdi değeri en düşük ve çıktı değeri de en yüksek olduğundan bölgemizde yaygın

olarak kullanılmaktadır.

5.2. Öneriler

Bütün bu sonuçların ışığı altında genel bir değerlendirme yapılır ise;

1-Doğrudan ekim yönteminin diğer yöntemlere göre yakıt, zaman ve iş

veriminden tasarruf sağladığı, geniş üretim alanlarında ekim ve hasadın gecikmeden

tamamlanabileceği öngörülmektedir.

2-Ortalama verimler arasında ekonomik değerlendirmeler yapıldığında

gelir/gider oranlarında önemli farklılıklar olduğu görülmektedir. Bu açıdan doğrudan

ekim yönteminin geleneksel ekim yöntemi hariç sırta ekim yöntemine göre daha

ekonomik olduğu söylenebilir.

3-Bitki çıkış yüzdesi ve verim açısından bakıldığında doğrudan ekim

yönteminin geleneksel ekime göre düşük, sırta ekime göre ise yüksek değerler

verdiği görülmektedir. DE yönteminin de, toprak yapısını korumaya, topraktaki


70

suyun daha etkili kullanımına sebep oluşundan dolayı alternatif yöntem olabileceği

ve bitki çıkışlarına bağlı olarak uygun ekim normu gibi ürün verimini optimize

edecek araştırmaların yapılması ile bu yöntemin bir münavebe sistemi içerisinde

diğer yöntemlere göre üstün gelebileceği düşünülmektedir.

4-Araştırmada mevcut ekim makinesinin ekici ayaklarına ağırlık takılarak,

tohumlar uygun derinliğe düşürülmüş ve böylece doğrudan ekim gerçekleştirilmiştir.

Doğrudan ekimin avantajlarını gördükten sonra imalatçılar ve üreticiler ellerindeki

mevcut ekim makinalarına buna benzer ünite takarak direk ekimi gerçekleştirme

imkanlarına sahip olabilirler.

5- Şu anda bölge üreticisinin büyük bir kısmı, buğday tarımında II. ürün anızı

yakarak toprak işleme ve ekimi gerçekleştirmektedir. Bu işlemlerin bütünü de

buğday tarımında girdi maliyetlerini arttırmaktadır. Anızı yakmak yerine korumalı

toprak işleme sistemine geçerek hem topraktaki organik madde artışı sağlanmalı,

hem de yüzeydeki artıklar ile şu anda ülkemiz topraklarının karşı karşıya kaldığı

erozyon tehlikesi azaltılmış olunmalıdır.

6-SE yönteminin ise buğday tarımı açısından en düşük marjinal kazanç

vermesine rağmen bölgemizde buğday sonrası yetiştirilecek II. ürünlere daimi sırt

aracılığıyla en uygun tohum yatağını bıraktığı, II ürün ekiminde erkencilik ve verim

artışı sağlayabildiği için buğday tarımında sırta ekim yöntemi uygulanabilirliği

mümkün olan korumalı toprak işleme yöntemlerinden birisidir. Optimum karlılığı

bulabilmek için de mutlak bir münavebe sistemi içinde değerlendirilmelidir.

7-SE yönteminin toprak yapısı ağır bünyeli ve tesviyesi bozuk olan tarlalarda

su birikintilerinden dolayı meydana gelebilecek olan su kesmesi zararını azaltacağı

düşünülmektedir.

8-Bölgemizde ikili münavebe sistemi de uygulanabildiğinden; SE yönteminin

bölgemizdeki münavebe sistemi içerisinde (buğday-II. ürün mısır) DE yöntemine

göre daha uygun olduğu ve önümüzdeki yıllarda bölgemizde daha yoğun bir şekilde

kullanılabileceği öngörülmektedir.

9-Korumalı toprak işleme yöntemlerinin sürdürülebilir tarım mantığıyla

geleneksel toprak işleme yöntemine göre daha çevresel, sosyal ve ekonomik

yöntemler oldukları bilinmektedir. Bu nedenle; doğayı, çevremizi ve geleceğimizi


71

gözeterek korumalı toprak işleme yöntemlerinin uygulanabilirliklerini çiftçi

tarlalarında denemeler ve demonstrasyonlar kurarak ayrıca tarımsal yayın çalışması

(broşür-poster-seminer-çiftçi toplantıları) yaparak çiftçilerimize mutlak

gösterilmelidir.

10-SE ve DE yöntemleri buğday tarımında bölgemizde alışılagelmiş yöntemler

değillerdir ve yöntemlerin ilk yatırım masrafları yani tarım alet ve makine fiyatları

oldukça yüksektir. Bu nedenle, SE ve DE yöntemlerinin uygulama mantığını

bozmadan, ekonomisi ve alt yapısı zayıf olan çiftçi imkanlarıyla olabilirlikleri

araştırılmalı ve elde edilen bulgular mutlak paylaşılmalıdır.

11-SE yönteminin; buğday tarımında görülebilen ve etmeni fungal olan bazı

hastalıkları, sırtlar arasındaki boşlukta meydana gelen hava sirkülasyonundan dolayı

azaltacağı öngörülmektedir. Buğdaylar sapa kalkmış olsa bile tarla trafiği açık

olduğu için hastalık, zararlı ve yabancı ot ile yerden yapılması gereken kimyasal

mücadelede kolaylık sağlayacağı düşünülmektedir. Hastalık ve zararlı etmenlerinin

ekonomik zarar eşiğini azaltacağı ve böylece kimyasal mücadeleyi minimize

edebileceği tahmin edilmektedir.

12-Uygun bir ekim nöbeti içerisinde daimi sırtların sürekliliği ve sırtların

genişliğiyle alakalı çalışmalar yapılarak sırta ekim sistemi geliştirilmelidir.

72

KAYNAKLAR

AKBOLAT, D., 1996. Farklı İşleyici Organ Şekline Sahip Dönel Toprak İşleme

Aletlerinin Buğday Anızı ve Sapını Parçalayarak Toprağa Karıştırma

Başarılarının Belirlenmesi Üzerine Bir Araştırma. Çukurova Üniversitesi Fen

Bilimleri Enstitüsü Tarım Makinaları Ana Bilim Dalı, Doktora Tezi, Adana.

AKBOLAT, D., GÜZEL, E., 1994. Anızlı Toprak İşlemeye Yönelik Önceki

Çalışmalar ve Yapılan Bir Anketin Değerlendirilmesi. Tarımsal Mekanizasyon

15. Ulusal Kongresi Bildiri Kitabı, 20-22 Eylül 1994, s:44-56, Antalya. AKBOLAT, D., BARUT, Z.B., 2001. Anızlı ve Anızsız Toprak İşlemenin Yabancı

Ot Gelişimine Etkisi. Tarımsal Mekanizasyon 20. Ulusal Kongresi Bildiri

Kitabı, 13-15 Eylül 2001 s:85-90 Şanlıurfa.

ANONYMOUS a. 2004. What is conservation agriculture? http://www.fao.org/ag

ARSLAN M., 1997. Çukurova Bölgesi İkinci Ürün Koşullarında Farklı Toprak

İşleme Yöntemlerinin Bazı Soya Çeşitlerinde Büyüme ve Gelişmelerine

Etkilerinin Belirlenmesi Üzerine Bir Araştırma. Çukurova Üniversitesi Fen

Bilimleri Enstitüsü Tarla Bitkileri Ana Bilim Dalı, Doktora Tezi, Adana.

AYDIN, A., ve ÖZPINAR, S., (2006). Çanakkale İli Buğday Üretiminde Farklı

Toprak İşleme Yöntemlerinin Karşılaştırılması; Tarımsal Mekanisazyon 23.

Ulusal Kongresi, 6-8 Eylül 2006, S: 77-81. Çanakkale.

AYDIN, A. (2007) GAP’ta bazı toprak işleme ve ekim yöntemlerinin buğdayda

çimlenme, kök gelişimi ve tane verimi üzerine etkisi, Türkiye VII. Tarla

Bitkileri Kongresi, 25-27 Haziran 2007, S: 104-108, Erzurum.

AYKAS, E., YALÇIN, H. ve ÇAKIR, E., (2005) Koruyucu Toprak İşleme

Yöntemleri ve Doğrudan Ekim, Ege Üniv. Ziraat Fak. Derg. 42(3): 195-205,

İzmir.

AVÇİN, A., KEKLİKÇİ, Z., ve DİNÇER, N., (2005). Genetic Improvement of

Spring Bread Wheat Cultivars Under Çukurova Conditions in Turkey.,

Tagem Projesi Sonuç Raporu, Adana.

AVÇİN, A., AY, H., AYKANAT, S., ve BİLGİLİ, E., (2008). Çukurova Bölgesinde

Sırta Ekim Çalışmaları, Tagem Projesi Sonuç Raporu, Adana.

73

BAYHAN, Y., KAYİSOGLU, B., GONULOL, E., YALCİN, H., SUNGUR, N.,

2006. Possibilities of Direct Drilling and Reduced Tillage in Second Crop

Silage Corn Artıcle, Soil and Tillage Research, 88 (1-2):1-7.

BARUT, H., SEMERCİOĞLU T., KEKLİKÇİ, Z. ve AVÇİN, A. 2006. Çukurova

Bölgesinde Pamuk Sonrası Azaltılmış Toprak İşleme Yöntemleri ile Buğday

Yetiştirme Olanaklarının Araştırılması, TAGEM/TA/02/03/01/13 Projesi

Sonuç Raporu, Adana.

ÇEKİÇ, C. ve SAVAŞLI, E. 2003. İç Anadolu Bölgesinde Hububatta Sırta Ekim

Yönteminin Uygulanması., Koruyucu Toprak İşleme ve Doğrudan Ekim

Çalıştayı, 23-24 Ekim 2003., S: 156-162., İzmir.

CHAUDHARY, M.R., GARJI, P.R., PRIHAR, S.S., KHERA, R., 1985. Effect of

Deep Tillage on Soil Physical Properties and Maize Yields on Coarse Textured

Soils. Soil and Tillage Research, 6:31-44.

CERİT, İ., TURKAY, M, A., SARUHAN, H., ŞEN, H, M., ÜLGER, A, C.,

KİRİŞÇİ, V., KORUCU, T., SAY, S., 2002. İkinci Ürün Mısır

Yetiştiriciliğinde Ekim Öncesi Buğday Anızının Yakılmasına Alternatif Bazı

Toprak İşleme Metotlarının Belirlenmesi. Tarım ve Köyişleri Bakanlığı

Tarımsal Araştırmalar Genel Müdürlüğü. Proje Kod No:

TAGEM/TA/00/01/06/08.

ÇAKIR, E., YALÇIN, H., AYKAS, E., GÜLSOYLU, E., OKUR, B., DELİBACAK,

S., ONGUN A, R., 2006. Korucu Toprak İşleme ve Doğrudan Ekimin İkinci

Ürün Mısır Verimine Etkileri. Tarımsal Mekanizasyon 23. Ulusal Kongresi

Bildiri Kitabı 06-08 Eylül 2006 Çanakkale.

DELİBACAK, S., OKUR, B., YALÇIN, H., 2003. Toprak İşleme Teknikleri İle

Toprağın Fiziksel Özellikleri Arasındaki İlişkiler. Koruyucu Toprak İşleme ve

Doğrudan Ekim Çalıştayı. No: 6 s:46-56.İzmir.

DOĞAN, H., ÇARMAN, K., 1997. Konya Bölgesinde Hububat Tarımında Tohum

Yatağı Hazırlama Uygulamalarının Toprağın Bazı Fiziksel Özellikleri ve Yakıt

Tüketimine Etkileri. Tarımsal Mekanizasyon 17. Ulusal Kongresi Bildiri Kitabı

1. s:337-347, Tokat.

74

DÜZGÜN, M., NİGİZ, N., 1984. İkinci Ürün Mısırda Toprak Hazırlığı. Tarım ve

Köyişleri Bakanlığı Çukurova Tarımsal Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü

Yayınları. Yayın No: 10, s:16-17, Adana.

ERGENE, A., 1993. Toprak Biliminin Esasları (Ders Kitabı), Atatürk Üniv. Yayın

No: 586, Erzurum

GODWİN, R.J. 1990. Agricultural engineering in development tillage for crop

production in areas of low rainfall. Food and Agriculture Organization of the

United Nations Roma.

HAKİMİ, H., CHAKRABARTİ, S.M., 1976. The Profitability of Selected

Cultivations and Their İnfluence on Growth and Yield of Silage Corn •

ARTICLE, Journal Of Agricultural Engineering Research, Volume 21, Issue 1,

March 1976, Pages 15-19.

KABAKÇI, Y., 1999. Harran Ovasında Farklı Ekim Yöntemleri ve Tohum

Miktarının Makarnalık Buğday (Triticum durum) Verim ve Verim Öğeleri

Üzerine Etkisi, Proje Kod No: TAGEM/IY/97/01/03/009, Sonuç Raporu,

Şanlıurfa.

KAFA.I., DEMİRAY.A., EDE.M., 1986. İkinci Ürün Soyada Farklı Toprak İşleme

ve Ekim Yöntemlerinin Verime Etkisi. Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Çukurova

Tarımsal Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü Yayınları. Yayın No: 10, s:26-29,

Adana.

KAMBUROĞLU, İ., 2002. Kırklareli Kuru Tarım Koşullarında Buğday Tarımında

Toprak İşlemesiz, Azaltılmış Toprak İşlemeli ve Geleneksel Toprak İşlemeli

Sistemlerin Toprağın Rutubet Değişimine ve Ürün Verimine Etkisi, Toprak ve

Su Kaynakları Araştırma Yıllığı-2001., S: 104-114, Ankara.

KARAAĞAÇ, H.A. ve BARUT, Z.B., 2007. II.Ürün Silajlık Mısır Tarımında Farklı

Toprak İşleme ve Ekim Sistemlerinin Teknik ve Ekonomik Yönden

Karşılaştırılması, Tarımsal Mekanizasyon 24. Ulusal Kongresi, 5-6 Eylül 207,

Kahramanmaraş.

KAYİŞOĞLU, B., BAYHAN, Y., GÖNÜLOL, E., 1997. Trakya Bölgesinde

Ayçiçeği Tarımında Anızlı ve Anızsız Toprak İşlemenin Toprak ve Bitki

Özelliklerine Etkisinin Saptanması Üzerinde Bir Araştırma. Tarımsal

75

Mekanizasyon 17. Ulusal Kongresi Bildiri Kitabı 1. s:329-336, Tokat.

KEÇECİOĞLU, G., GÜLSOYLU, E., 2002. Toprak İşleme Makinaları. Ege

Üniversitesi Ziraat Fakültesi Ofset Atölyesi, İzmir, 265 s.

KİRİŞCİ, V. ve ark..; 5-7 EYLÜL 1995. Tarım Makinaları İle Çalışmada Etkili

Toprak Özellikleri. Tarımsal Mekanizasyon 16. Ulusal Kongresi Bildiri Kitabı,

Bursa.

KITUR, B.K., SMITH, M.S., BLEVINS, R.L., FRYE, W.W.,1984. Fate of 15 N-

Depleted Ammonium Nitrate Applied to No-Tillage and Conventional Tillage

Corn. Agronomy Journal, Vol. 76 (N:2) 240-242.

KILIÇ, H. 2005. Güneydoğu Anadolu Bölgesinde Sırta Ekim Sistemi, GATAEM

Yayınları, Yayın No: 2007/2, Diyarbakır.

KORUCU, T., 2002. Çukurova Bölgesi’nde İkinci Ürün Mısırın Doğrudan Ekim

Olanaklarının Araştırılması. Çukurova Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü

Tarım Makinaları Ana Bilim Dalı, Doktora Tezi, Adana. KORUCU, T., V.KİRİŞÇİ, S. GÖRÜCÜ. 1998. Korumalı toprak işleme ve

Türkiye’deki uygulamaları. Tarımsal Mekanizasyon 18. Ulusal Kongresi

Bildiriler CD’si, s.321-333, Tekirdağ.

KÖLLER, K. 2003. Conservation tillage-technical, ecological and economic aspects.

Koruyucu Toprak İşleme ve Doğrudan Ekim Çalıştayı Bildiriler Kitabı, ISBN

975-483-601-9. İzmir.

MANGA, N., 1991. Çukurova Koşullarında 2. Ürün Olarak Yetiştirilen Değişik

Mısır Çeşitlerinde Hasat Zamanının Hasıl Verimi ve Bazı Tarımsal

Karakterlere Etkisi Üzerinde Bir Araştırma. Çukurova Üniversitesi Fen

Bilimleri Enstitüsü Tarla Bitkileri Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Adana.

MEISINGER, J.J., BANDELL, V.A., STANFORD, G., LEGG, J.O., 1985.

Nitrogene Utilization of Corn Under Minimal Tillage and Molboard Plow

Tillage. I. Four-Year Results Using Labeled N Fertilizer on an Atlantic Coastal

Plain Soil. Agronomy Journal Vol.77 (N:4) 602-611.

ONI, K.C., ADEOTI, J.S., 1986. Tillage Effect on Differently Compacted Soil and

Cotton Yields on Nijeria. Soil and Tillage Research, 8:89-100.

76

ÖNAL, İ. 1995. Ekim Bakım ve Gübreleme Makinaları. Ege Üniversitesi Ziraat

Fakültesi Yayınları, No: 490, s:52-65, İzmir.

ÖNAL, İ., 2005. Toprak İşleme Sistemleri ve Doğrudan Ekim Makinesi

Konstrüksiyonu, Yardımcı Ders Kitabı, Ege Üniv. Ziraat Fak-Tarım

Makinaları Bölümü, No:564, İzmir.

ÖZMERZİ, A. ve BEREKET BARUT, Z., 1996. II. Ürün Susamda Farklı Toprak

İşleme ve Ekim Yöntemlerinin Karşılaştırılması, 6. Uluslar arası Tarımsal

Mekanizasyon ve Enerji Kongresi, 2-6 Eylül 1996, S: 472-481, Ankara.

ÖZPINAR. S., 1998. GAP Alanında Pamuk Tarımında Farklı Toprak İşleme ve

Ekim Yöntemlerinin Karşılaştırılması Üzerinde Bir Araştırma. Çukurova

Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Tarım Makineleri Ana Bilim Dalı, Doktora

Tezi, Adana.

ÖZTÜRK, E., AĞDAĞ, M.İ., TORUN, M., 1995. Çarşamba Ovasında Çeşitli

Tohum Yatağı Hazırlama Metodlarının Mısır Bitkisinin Çıkış Yüzdesi ve

Verimine Etkisi. Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Tarımsal Araştırmalar Genel

Müdürlüğü Karadeniz Tarımsal Araştırma Enstitüsü, Yayın No: 11.

POLAT, İ., 2003. Malatya Koşullarına En Uygun İkinci Ürün Hasıl Mısır

Çeşitlerinin Saptanması Üzerine Bir Araştırma. Çukurova Üniversitesi Fen

Bilimleri Enstitüsü Tarla Bitkileri Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Adana.

SAVAŞLI, E., 2004. Eskişehir’de Ekim Nöbeti Sistemlerinde Farklı Toprak İşleme

Uygulamalarının Buğdayın Verim ve Verim Öğeleri Üzerine Etkisi, Doktora

Ön Çalışması, Eskişehir.

SUNGUR,N., ULUSOY, E., YALÇIN, H., 1994. Ege Bölgesi Koşullarında Buğday

ve İkinci Ürün Mısır Elde Etmede Mekanizasyon Olanakları. Tarımsal

Mekanizasyon 15. Ulusal Kongresi Bildiri Kitabı, s:582-591, Antalya.

SÜZER, S., 2003. Buğday Tarımında Azaltılmış Toprak İşleme Olanaklarının

Araştırılması., Koruyucu Toprak İşleme ve Doğrudan Ekim Çalıştayı, 23-24

Ekim 2003., S: 108-121., İzmir.

TAŞER, F., METİNOĞLU, F., 1997. Farklı Tohum Yatağı Hazırlama Yöntemlerinin

Toprak Sıkışması ve Toprak Nem Düzeyine Etkileri Üzerine Bir Araştırma.

Tarımsal Mekanizasyon 17. Ulusal Kongresi Bildiri Kitabı 1. s:298-309, Tokat.

77

TAŞER, Ö.F., ÖZGÖZ, E., ALTUNTAŞ, E., 1997. Buğday ve Mısır Anızlı Tarla

Koşulunda Toprak İşlemenin Toprağın Bazı Fiziksel Özelliklerine Etkisinin

Belirlenmesi Üzerine Bir Araştırma. Tarımsal Mekanizasyon 17. Ulusal

Kongresi Bildiri Kitabı 1. s:275-281, Tokat. TISDALL, J.M., HODGSON, A.S., 1990. Ridge Tillage in Australia a Review. Soil

and Tillage Research, 18:127-144.

TOPRAK MAHSULLERİ OFİSİ, 2008. Türkiye’de Buğday Üretimi, 2008 Yılı

Hububat Raporu, S:63, Ankara

VİDENOVİC, Z., VASİC, G., KOLCAR, F., 1986. Effect of Fertilizers And Soil

Tillage on Corn Yield Under Dry Farming and İrrigated Conditions •

ARTICLE, Soil and Tillage Research, Volume 8, Pages 113-118.

YALÇIN, H.,1998. Silajlık İkinci Ürün Mısırda Uygun Toprak İşleme Yöntemlerinin

Belirlenmesi Üzerinde Bir Araştırma. Ege Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü,

Doktora Tezi, İzmir. YALÇIN, H., ÇAKIR, E., 2005. Tillage Effects And Energy Efficiencies of

Subsoiling and Direct Seeding in Light Soil on Yield On Second Crop Corn for

Silage in Western Turkey.

YALÇIN, H., ÇAKIR, E., AKDEMİR,H., ÖCEL, T. ve SOYA, H., 2003. Hafif

topraklarda Azaltılmış toprak işleme yöntemlerinin iş başarıları ve buğday

verimine etkileri., Koruyucu Toprak İşleme ve Doğrudan Ekim Çalıştayı, 23-

24 Ekim 2003., S: 97-107., İzmir.

YALÇIN, H., DEMİR, V., YÜRDEM, H., SUNGUR, N., 1997. Buğday Tarımında

Azaltılmış Toprak İşleme Yöntemlerinin Karşılaştırılması Üzerine Bir

Araştırma. Tarımsal Mekanizasyon 17. Ulusal Kongresi Bildiri Kitabı 1. s:

415-423, Tokat.

ZORİTA, M.D., M. BARRACO, M.V.F. CANİGİA. 2003. Previous soil

management practices effects on soil organic matter and dry fragment size

distribution of no-tillage soils. 16th

International ISTRO Congress, pages:374-

378, Brisbane, Australia.

78

ÖZGEÇMİŞ

1975 yılında Adana’nın Ceyhan ilçesinde doğdum. İlkokul, ortaokul ve lise

eğitimimi Ceyhan’da tamamladım. 1994 yılında girdiğim Mustafa Kemal

Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarla Bitkileri Bölümünden 1998 yılında mezun

oldum. 2002 yılında Tarım ve Köy işleri Bakanlığı TAGEM- Çukurova Tarımsal

Araştırma Enstitüsü Müdürlüğüne ziraat mühendisi olarak atandım. 2002-2003 yılları

arasında tıbbi bitkiler şubesinde, 2003-2004 yılları arasında da serin iklim tahılları

şubesi ıslah biriminde görev yaptım. 2004’ten bu yana ise aynı şubenin yetiştirme

tekniği biriminde çalışmaktayım. Evli ve 1 çocuk babasıyım.

79

EKLER: Buğday Tarımında Ekim Sistemlerinin Ekim Öncesi ve Çıkış Sonrası Görünümleri

Şekil 8.1. Sırta Ekime Yönelik Toprak Hazırlığı

81

Şekil 8.2. Sırta Ekim (Çıkış Sonrası)

82

Şekil 8.3. Geleneksel Ekim (Çıkış Sonrası)

83

Şekil 8.4.Doğrudan Ekim (Çıkış Sonrası)

84

Şekil 8.5. Yağmur Sonrası Doğrudan Ekim

Şekil 8.6. Yağmur Sonrası Geleneksel Ekim

yÜksek lİsans tezİtraglor.cu.edu.tr/objects/objectfile/xrxvunqy-292013-58.pdf · 2018-04-12 ·...

Documents