A Y Ş E G Ü L E M İ R

Çarşamba'yı sel aldıBir yar sevdim el aldıKeşke sevmez olaydımElim koynunda kaldı

Oy ne imiş ne imişKaderim böyle imişGizli sevda çekmesiAteşten gömlek imiş…

Samsun’un Çarşamba ilçesine aitbu türkü, yıllardır aşıkların dilinden düşmez.Belki Çarşamba deyince akla bu türkü ge-lir ama Samsun’un Kurtuluş Savaşı’nın

başladığı ilk olması nedeniyle Cumhuriyettarihimizde özel bir yeri var. Mustafa KemalAtatürk’ün 19 Mayıs 1919 yılında ayak bas-masıyla şanlı mücadelenin temeli buradaatıldığını sanırız bilmeyen yok… Peki Sam-sun başka neyiyle meşhur? Pidesi ve tütü-nü de aklıma geliyor. Karadeniz’de maviyle,yeşilin buluştuğu şehir aynı zamanda böl-genin de sanayi merkezi. Havaalanından şe-hir merkezine doğru yol alırken şehirle il-gili bildiklerimi aklımdan geçiriyorum. Birsüre sonra hırçın Karadeniz boyunca kıyı-lara yapışık uzanan dağları seyre dalıyorum.Dağlar, Samsun’a iki büyük ve verimliovasını armağan etmek için adeta iç ke-simlere çekilip sonra tekrar kıyıya paralel

MART - NİSAN 201052 � İSMMMO YAŞAM

GE

Zİ-

TÜ

RK

İYE

Kurtuluş mücadelesinin simgesi“Şanlı, kahraman, gazi’ gibisıfatları yok ama burası KurtuluşSavaşı’nın fitilinin ateşlendiğişehir… Cumhuriyet tarihimizinsimge şehirlerinden olanSamsun, 19 Mayıs 1919 tarihininizlerini yollarında, caddelerinde,anıtlarında taşıyor. Yeşil vemaviyi buluşturan Samsun, OrtaKaradeniz’in de ticari veekonomik açıdan merkezikonumunda...

MART - NİSAN 2010 İSMMMO YAŞAM � 53

GE

Zİ-T

ÜR

KİY

E

yoluna devam etmiş. Çarşamba ve Bafra ovaları ve bunlara hayat veren Ye-şilırmak ve Kızılırmak, şehrin en belirgin coğrafi özellikleri…

Doğu Karadeniz’in aksine Samsun ilk bakışta bana daha az enge-beli, düz ve sanayileşmiş geliyor. Şehirle ilgili kafamda beliren soruları birsonraki güne bırakmak zorundayım. Akşamın karanlığı ve soğuğu kendi-ni gösterirken kalacağımız otele ancak varıyoruz. Otelimizin şehrin merkezindeolması bir anda neşemi yerine getiriyor. Yol yorgunluğuyla odama yerle-şirken akşam yemeği için de hazırlanmaya başlıyorum. Şehirdeki en lükspidecilerinden birinde yediğimiz enfes Bafra pidesi bütün yorgunluğumuunutturuyor bana. Ertesi günkü şehir turuna kadar enerji topluyorum ade-ta.

ATATÜRK ANITIİlkbaharın karakteristiği olan sıcak ve soğuğu bir arada yaşatan hava

eşlik ediyor Samsun’daki ikinci günümüzde bize… Tur için otobüse biner-ken göreceğimiz yeni yerlerin heyecanıyla soğuğu unutuveriyorum. Geçti-ğimiz yollar boyunca 19 Mayıs tarihinin şehrin her yerine işlendiğine tanıkoluyorum. Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşu için hayati önem taşıyan butarih; caddelere, anıtlara ve şehrin tek üniversitesine adını vermiş. Samsun’un,Cumhuriyetin kuruluşundaki müstesna yerini artık daha iyi anlıyorum. Dü-şüncelerim tarihin o dönemlerinde dolaşırken merkezdeki, Hükümet Konağıyanındaki şehir parkı içindeki Atatürk Anıtı’na varıyoruz. Bu anıt, Samsun’unsimgesi olmuş. Şaha kalkmış at üzerinde, asker giysisiyle Atatürk’ü se-lamlıyoruz. Heybetli ve mutlaka görülmesi gereken bir heykel. Dört bir ya-nında kurtuluş mücadelesini vurgulayan figürlerle şanlı mücadeleyi gururlahatırlıyoruz. Daha sonraki durağımız Atatürk Bulvarı üzerindeki İlk AdımAnıtı oluyor. Atatürk’ün doğumunun yüzüncü yılı anısına yapılmış. Taş bloküzerindeki anıt asaletiyle bizi büyülüyor. Atatürk’ün 19 Mayıs 1919 tarihindeSamsun’a ilk ayak bastığı yer olan ‘Kurtuluş Yolu’nu da görmeyi ihmal et-miyoruz. Tütün iskelesi olarak bilinen bu yerden, Mıntıka Palas Oteli’ne ka-dar uzanan yol, protokol yolu haline getirilmiş.

MEDENİYETLERE EVSAHİPLİĞİTekrar yola koyulurken, Samsunlu rehberimizin şehirle ilgili coğrafi

bilgilerine kulak veriyorum:“Şehrimizin 957 bin hektarlık yani yüzde 46’sı tarım alanı. Burada

başta tütün olmak üzere pirinç, şekerpancarı, mısır, fındık, ayçiçeği, mey-ve ve sebze olmak üzere çeşitli ürünler yetiştirilir.” Önünden geçip gittiği-miz On Dokuz Mayıs Üniversitesi de şehrin adeta simgesi haline gelmiş. Hergeçen yıl artan bölüm ve fakülteleriyle şehrin kültür odağı ve gurur kay-nağı durumunda. Rehberimiz Türkiye’nin en gelişmiş on ilinden biri olduklarınıve bölgenin en büyük limanlarından birine sahip bulunduklarını gururla-narak anlatıyor. Coğrafi konumu itibariyle Karadeniz’in merkezi ili konu-munda olan Samsun’un tarihini de öğreniyoruz: “Şehir merkezi ve Kızılır-

Sahil Yolu

Atatürk Anıtı

MART - NİSAN 201054 � İSMMMO YAŞAM

GE

Zİ-

TÜ

RK

İYE

mak vadisi, Kavak, Tekkeköy, Çarşamba ovası, çok eski tarihlerden bu yanayerleşim yeri olarak kullanılmış. Tekkeköy’de bulunan sığınaklarda böl-gedeki ilk insanların yaşadıkları tespit edilmiş. Şehir geçmişte Gaşkalar,Hititler, Frigler, Kimmerler ve Lidyalılara ev sahipliği yapmış. Miletliler ise,Ege’den gelerek Enete bölgesine yerleşmiş ve buraya Amisos adını vermiş.1185 yılında Anadolu Selçuklularının bölgeyi ele geçirmesiyle Samsun adı-nı almış. Daha sonra Trabzon’daki Rum Pontus İmparatorluğu şehri ele ge-çirmiş. Bu aradaki dönemde Cenevizliler 100 yıl kadar Karadeniz’deki ti-careti Samsun’dan yönetmiş. Yıldırım Beyazıt 1389 yılında Samsun’u Os-manlı topraklarına katmış.”

AMAZONLAR YAŞAMIŞSakinleşen Karadeniz boyunca ilerlerken efsanevi kadın savaşçılar

olan Amazonların da burada yaşadığını öğreniyoruz. Thermedon Çayı ya-kınlarında kurdukları Themiskyra kentinde yaşamışlar. Bu savaşçılar içinher yıl Terme ilçesinde festival düzenlendiğini öğrendiğimizde o tarihe denkgelememiş olmamıza üzülüyorum.

Karadeniz’in kalbi Samsun birçok çok uygarlığa da ev sahipliği yap-mış. Rotamızı bu uygarlıklardan biri olan Amisos’a çeviriyoruz. Samsun’unbatısında Toraman Tepe’ye doğru otobüs tırmanırken nasıl bir yer olabi-leceğini hayal ediyorum. Rehberin bölgenin bugün askeri yasak bölge kap-samına alınmasından dolayı ziyaret edilemediğini söylemesiyle hayalle-

Samsun’da görülmesigereken yerler

� Atatürk Anıtı� İlk Adım Anıtı� Kurtuluş Yolu� Bandırma Gemi Müzesi� Samsun Arkeoloji Etnoğrafya Müzesi� Gazi Müzesi� Büyük Cami� İsa Baba Camisi� İtalyan Katolik Kilisesi� Amisos Tepesi� Bedesten� Taşhan� Akalan Kalesi� Dündar Tepe� Tekkeköy Mağaraları� Eski belediye binası

Bandırma Vapuru

rim yıkılsa da tarihçesini dinlemekbile mutlu olmama yetiyor: “An-tik Amisos, Kara Samsun olarak bi-linen Cedit Mahallesi’nin bulunu-yor. Amisos, tarihten beri OrtaAnadolu’nun Karadeniz’e açılan ka-pısı olmuş. Sahra Sıhhiye Oku-lu’nun bulunduğu alan şehrin ak-ropol bölümü. Pontus Kralı Beşin-ci Mithridates zamanında şehrin enparlak zamanını yaşamış. Bu dö-nemde şehir tapınaklar, saraylar,evlerle süslenmiş. Limanı ve ter-

sanesi olduğu, etrafında zeytinlikleryer aldığı yazılıyor. Ama bugünAmisos’ta birkaç kalıntı dışında hiç-bir şey görülemiyor. Ele geçen eser-lerden şehrin Arkaik, Klasik, He-lenistik, Roma ve Bizans dönem-lerinde yerleşime sahne olduğu an-laşılıyor.”

Turun sonuna yaklaşırkenSamsun’u iyice tanımak ve tarihive güzelliklerini görmekten mem-nun bir şekilde otelin yolunu tu-tuyoruz.

MART - NİSAN 2010 İSMMMO YAŞAM � 55

Ekonomidekurtuluş savaşı

Türkiye’nin nüfus yoğunluğu ve ekonomik büyüklük açısındanönde gelen illerden olan Samsun’da, 788 muhasebeci ve mali mü-şavir görev yapıyor. Samsun Serbest Muhasebeciler ve Mali MüşavirlerOdası Başkanı Ahmet Hayvalı, ülke genelinde olduğu gibi Samsun’dada meslek mensuplarının tahsilat, haksız rekabet ve özellikle ‘an-garya’lardan dolayı sıkıntıları olduğunu belirtiyor. Mesleği kaçakyapanlarla mücadele edip, bunların sayısını azalttıklarını da söz-lerine ekliyor. Yolumuz Samsun’a düşer de Ahmet Hayvalı’ya Sam-sun’u sormaz mıyız? Hayyalı, Samsun’un ekonomisi hakkında daşunları söylüyor:

“Şehir 1960’lı yıllarda Türkiye’de ilk altı il arasındaydı. Amazamanla ticaret merkezi özelliğini yitirdi. Ekonomi hızla irtifa kay-betti. Kalkınmada Öncelikli Yöre kapsamına alınmasına karşın ye-terli pay alamadı. Şehirde üniversite mezunu işsiz sayısı arttı. Olum-suzluklara karşın Samsun’u eski yıllarına döndürmek için yerel yö-neticiler ve sanayiciler çalışıyor. Türkiye’de ilk 500’de Samsunlu üçsanayici ve ikinci 500’de yedi sanayici var. Turizm anlamında dagelişmeler sağlanıyor.

Samsun şu anda nüfus yoğunluğu itibariyle 13’üncü şehirkonumuna geldi. Krizden de kendi gayretleriyle çıkma çabasında.Bafra ve Çarşamba ovaları büyük tarım potansiyeline sahip. Bu ova-lardan yeterli şekilde yararlanılamıyor. Sanayicilerin yatırım yap-mak için yer tahsisi konusunda talepleri var. Bunlara kulak veril-mesi gerekiyor. Var olan sanayi bölgesine, Bafra-Kavak ve Havzaorganize sanayi bölgeleri ilave edildi. Orta Karadeniz Kalkınma Ajan-sı da kuruldu ve proje çalışmaları başladı. Samsun’un ihtiyacı olanbeş yıldızlı otellerin yapılması için de adımlar atılıyor. Ondokuz Ma-yıs Üniversitesi de şehre her anlamda katkı sağlıyor. Yaklaşık 30bin öğrencisi var. Bu da Samsun için önemli bir ekonomik kaynakoluşturuyor. Şehrin gelişimine katkıda bulunuyor.”

Akla ilk pidesi geliyorSamsun pidesi, şehrin ve özellikle Bafra ve

Terme ilçelerinin en tanınan yiyeceği. Mevsimi-ne göre hamsi, barbunya, istavrit, kefal, mezgit,çinekop, palamut ve kalkan balığı yiyebilirsiniz.

Yoğun olarak yer pancarı, mısır, kara lahana ve hamsi katılarak yapılan yemekleröne çıkıyor. Ladik ve Kavak ilçelerinde kaz ile yapılan ve tirit ismi verilen yemekde çok meşhur. Samsun’un tiritini ve pidesini mutlaka denemelisiniz.