za nas - s3.amazonaws.coms3.amazonaws.com/compressed.photo.goodreads.com/documents/... · intervju...

Filip Petrovski

Za NAS

1

Ja sakam tatkovinata pove}e od du{ata !

Makijaveli

Knigata ja posvetuvam na mojata tatkovina i na site {to gi polo`ija `ivotite za svetata

ideja - Makedonija.

2

Blagodaram na Korubin Sne`ana, Valentina Velkovska, Cvijo Ra{kovi} za nesebi~nata pomo{. Bez nivnata sorabotka knigata nema{e da go dobie ovoj izgled.

3

S o d r ` i n a

1. Voved 2. Intervju vo Fokus (13.12.1996)

3. Obra}awe vo Sobranieto na RM vo ime na OO na

studentskite protesti (14.3.1997)

4. Intervju vo Dnevnik (22.2.1997) 5. Priznavawe na Tajvan (12.2.1999) 6. Bezbednosna sostojba vo RM (14.4.1999)

7. Me|udr`avni dogovori so Bugarija (15.4.1999)

8. Kampawa za borba protiv drogata (16.6.1999)

9. Informacija za sostojbata vo MTV (15.7.1999) 10. Informacija za NATO (18.7.1999)

11. Poka~uvawe na akcizi (14.7.1999) 12. Slu~aj OKTA (13.9.1999) 13. Interpelacija za Novkovski (29.9.1999)

14. Nekolku diskusii za su{tinata na makedonskoto pra{awe

(3.2.2000) 15. Slu~ajot Ara~inovo (11.2.2000) 16. Anketna Komisija za javni nabavki (2.3.2000)

17. Prateni~ko pra{awe (30.3.2000) 18. Izmena i dopolna na Zakonot za ugostitelska i

turisti~ka dejnost (20.4.2000)

19. Izmena i dopolna na Zakonot za `ivotna sredina (11.5.2000)

4

20. Da se otvori parlamentot (16.5.2000) 21. Interpelacija za Ministerot za odbrana, N.Kqusev

(16.5.2000) 22. Intervju vo Makedonija Denes (8.7.2000)

23. Lokalni izbori 2000 (12.10.2000) 24. Intervju vo Makedonsko Sonce (17.11.2000) 25. Proda`ba na Makedonski Telekomunikacii (20.12.2000)

26. Otvarawe na procedura za promena na Ustavot (31.8.2001)

27. Replika so [e}erinska, istata sednica (3.9.2001)

28. Intervju vo Nova Makedonija (8.9.2001)

29. Razre{uvawe na Ministerot za pravda Ixet Memeti

(10.9.2001) 30. Deklaracija za osuda na teroristi~kite napadi na SAD

(17.9.2001) 31. Replika so Ge{takovski za slu~ajot "150.000

dr`avjanstva" (18.9.2001)

32. ^etvrtiot amandman na Ustavot, Preambulata (20.9.2001)

33. Referendum, Da ili Ne (25.9.2001)

34. Replika na Ziberi (26.9.2001)

35. Pettiot amandman na Ustavot (25.10.2001)

36. Dodatok - redosled na sednicite vo tekot na promenata na Ustavot - ramkovniot dogovor od Ohrid - Aneks A, ustavni amandmani - Preambula na Ustavot od 17.11.1997

5

VOVED

Prvata godina od tretiot milenium na ~ove{tvoto posle raspetieto na Hrista, milenium vo koj mnogumina predviduvaat deka na{iot rod }e go pobedi prostorot i vremeto napu{taj}i go na{iot solaren sistem, vo potraga po novi podobri mesta za ìveewe, za mojata dràva, tatkovina, Makedonija zapo~na tragi~no. Eden navidum minoren i za mnogumina slu~aen pograni~en incident, se pretvori vo haos, tragedija, odewe po ìca i vo mnogu zali~i na pat od koj nema izlez. @rtvi, minski poliwa, podmolni ubistva od zasedi, odletani vo vozduh manastiri, yverski ma~ewa i masakrirawa, temnici, strav, èd... ôvek }e pomisli nekoj ni gi nabrojuva stradawata vo pekolot na Dante ili sozdava tenzija koja {to }e go privle~e vnimanieto na ~itatelot za nekoj roman so horor sodrìna. No, ne! Ne e ni{to od toa povrzano so fikcijata, naprotiv seto toa i se slu~i na mojata tatkovina i po igra na slu~aj (ili na ne{to drugo!?) bev aktiven u~esnik vo site toga{ni slu~uvawa. Bev ~len na Parlamentot, tretiot prateni~ki sostav na nezavisna Makedonija, eden od sto i dvaesette ~lenovi. Toa e sostavot koj {to be{e izbran vo 1998 godina i sostavot {to izglasa promeni na krajot od 2001 godina na makedonskiot Ustav, donesen vo 1991 godina. Toj sostav na Parlamentot go promeni Ustavot koj {to be{e donesen kako izraz i potreba, i nad se kruna na naporite, vekovnite napori i stremeì na Makedonskiot narod za sozdavawe na sopstvena dràva, prepoznavawe i etablirawe vo me|unarodnoto semejstvo na narodite. Gordost ili beda, pravilen ili pogre{en ~ekor, }e ostane pra{awe {to treba da si go odgovorat sami site pratenici {to u~estvuvaa vo promenata na makedonskiot Ustav.

Zo{to nam? Na samiot po~etok se otvoraat mnogu dilemi. Sekoj normalen ~ovek prvoto pra{awe {to }e si go postavi e:"Zo{to na nas?", ponataka najnormalno pra{awe koe {to sledi e:"Zo{to

6

tokmu sega?". Mnogumina bea skloni da dadat odgovor, koj korenspondira so vremeto na rodovskite zaednici koga lu|eto, neznaej}i {to i zo{to pravat vo svetot, site prirodni pojavi si gi pojasnuvale kako delo na semo}nite sili, delo na bogovite. Normalno, prvo go pra{uvale vra~ot zo{to e toa taka, a toj gordo so prstot pokaùval nagore kon neboto i dilemite bile momentalno razre{eni. "Taka sakaat bogovite", pretpostavuvam bil odgovorot na toga{nite mudreci. Interesno e niz taa prizma da se napravi razgleduvawe na paralelata {to od dene{na perspektiva ja imame pred nas. Dali e vo pra{awe slu~ajnost, igra na slu~ajot ili nekakvo boèstveno projavuvawe?! Sklon sum so golema sigurnost da odgovoram deka nema nitu eden procent na slu~ajnost vo "vojnata vo Makedonija", vo 2001 godina. Oti sekoj {to saka da ima osnovna orientacija vo ìvotot znae deka vo politikata, vo site dràvni, posebno vo site golemodràvni proekti e involviran Um. I toa Um na iljadnici lu|e, Um na generacii i generacii potreben za da se sozdade i objavi ideja. Ako ja prifatime ovaa argumentacija takvata postavenost na rabotite go isklu~uva kako mo`no objasnuvaweto na slu~uvawata kako rezultat na slu~ajnost. Ako dozvolite bi go isklu~il i objasnuvaweto na ne{tata so potpirawe na semo}nite sili i bogovite, oti, se nadevam, nadminata e taa faza na primitivno sueverie kaj nas. Osven ako ne sakate da gi locirame bogovite tuka na zemjata, moèbi vo nekoj egzekutori na noviot svetski poredok!? Povtorno doa|ame do pra{awe, novo pra{awe, naredno pra{awe: "Kakov Um?", koe {to e povrzano so prvo postavenite pra{awa, zo{to sega i tokmu na nas. Odgovorot e mnogu prost i e vo tesna vrska, relacija so definicijata na sozdavaweto na dràvata. Bilo koja dràva. Ako taka se postavat pra{awata, malku se razgleda vo istorijata odgovorite sami se nudat. ]e re~am vo stilot na nastapite od parlamentarnata govornica: "Odgovorite se tuka, sakate li da gi vidite?". Bolkata {to vo sebe ja nosam od celoto na{e makedonsko prokletstvo, se zgolemuva{e pove}ekratno sekoj pat koga }e mi stane{e jasno, na sekoja naredna sednica, deka seto toa nikako ne saka{e da se prifati, koga mnogumina zamiùvaa (namerno ili nesakaj}i) pred tolku vidliviot Proekt. Sekoja naredna sednica istoto! Navednata glava, sabja ne ja se~e. Moèbi navistina postoi "makedonski sindrom na samouni{tuvawe", moèbi e vo pra{awe nekakvo prokletstvo, no navistina be{e àlno da se gleda ignoriraweto na vistinata,

7

ignoriraweto vo ime na nekoi povisoki (partiski) celi. Nikoj ne saka{e (so ~esni isklu~oci) da ja vidi strategijata na Umot, koja {to se otkriva{e, prikaùva{e so celata nejzina mo`na grdost. Golema Albanija, Proekt tolku jasno ispora~an, na site nas, od site Albanski u~esnici vo makedonskata politi~ka arena. Zamislen pred sto dvaeset i tri godini vo Prizren, postaven kako dolgoro~na i obvrzuva~ka strategija. Potvrduvan i prepotvrduvan, za da ne se zaboravi, oti nekoi raboti se zaboravaat vo vreme na samo edna generacija. Posleden pat potvrden vo vremeto na na{ata generacija, minatata godina, isto taka vo Prizren za da ja zajakne simbolikata i potencira re{enosta, ovoj pat, edna{-zasekoga{ da se ostvari. Dodeka makedonskite sinovi ginea po najnovite makedonski frontovi, od padinite od [ar planina, podno`jeto na Tetovo, okolinata na Skopje, do predgradijata na Kumanovo, Xaferi, Imeri i Ahmeti potpi{aa zaedni~ki dokument vo Prizren i ispora~uvaj}i ni go, jasno ni stavija do znaewe deka smetaat oti e dojdeno vremeto da go realiziraat vekovniot son na Albancite, golema Albanija, koja {to gi vklu~uva teritoriite na Makedonija od Kumanovo, Skopje, Veles, preku Prilep i Bitola se do Ohrid (predlagam da se vidat sajtovite...). Zo{to toa nikoj vo Makedonija nesaka{e da go vidi ostanuva za mene enigma na koja {to ne moàm da si odgovoram. Sindrom?

Zo{to pi{uvam, motiv? Kako i da e bidej}i bev, kako {to rekov, pratenik vo toa vreme se zafativ da gi sredam i objavam govorite, nastapite {to gi imav od parlamentarnata govornica, a i nekoi intervjua povrzani so tematikata {to ja dopirav preku mojot parlamentaren anga`man. Smetav toa e obvrska koja {to sekoj ~esen politi~ar ja ima i na koja treba da odgovori. Toa se pokaà kako mnogu pote{ka zada~a otkolku {to moèv da zamislam. Povtorno gi ìveev site momenti, povtorno slu~uvawata mi se vra}aa vo glavata... Gi ~itav stenogramskite bele{ki od site sednici, bele{ki koi budat mnogu spomeni, se}avawa na site vkrstuvawa na zborovi vo trite godini (1998-2001) vo koi imav privilegija da bidam pratenik vo Sobranieto na Republika Makedonija. Dofrluvawe od mesto, namerno gestikulirawe za da te isfrli od koncentracija, ~esti izleguvawa i vleguvawa vo salata, zvonewe na mobilni telefoni, poraki na istite, rasfrlani

8

vesnici, zaspani pratenici, kupi{ta nepro~itani materijali i zakoni, neodgovorni i kupeni novinari, zbuneti kolegi, dobri i lo{i lu|e i karakteri, kalkulacii, akrobacii, transferi vo drugi partii i {to u{te ne bea sostaven del na prateni~kata rabota, {to so gordost ja rabotev. Za se {to napraviv vo toj period i go kaàv od govornicata, sum gord. Navleguvaj}i se pove}e i pove}e vo celiot opus, kupi{ta stranici {to za sre}a uspeav navreme da gi soberam, svativ nema da moàm da se ograni~am samo na govorite od vremeto na promenata na Ustavot na R. Makedonija, tuku }e go realiziram celiot period na deluvawe vo Parlamentot, }e go prezentiram celokupniot anga`man. Vo rabotata na eden politi~ar, vpro~em kako i vo sekoja druga rabota e potrebna i zna~ajna konsistentnosta. Toa be{e motiv pove}e da gi vklu~am site govori za da moè ~itatelot nepristrasno da go istraì kontinuitetot, poziciite i opredelbata. Ako ja ima!? Ova dotolku pove}e zatoa {to mnogu od spomenuvanite novinari-izvr{iteli, so jasno dadena zada~a postojano ja iskrivuvaa vistinata, svesni deka makedonskata javnost e specifi~na i postojat odredeni to~no isprobani i najva`no od se, efikasni na~ini da se vlijae vrz svesta, taa da se deformira, mesi, spored sopstvenata proekcija i potreba. Mnogu pati se soo~iv so podmolnosta od najdolen vid rabotej}i so ovie"lu|e", oti politi~kiot anga`man e povrzan so javnosta, so komunicirawe i konsultirawe na istata. I ~itav ~esto za raboti koi {to ne se slu~ile. Mnogu pati na svojot grb ~uvstvuvav tovar namerno staven, tovar koj ne doveduva{e vo sizifovska uloga, poradi sopstvenata (nivnata) èlba nikojpat da ne se stigne do celta, ili pak ako se stigne da te turnat ,za da trgne{ odnovo. I trgavme, trgavme, no seto toa nekoj namerno (ova svesno go povtoruvam) go omalovaùva{e, ismeva{e, kastrira{e, toksicira{e i kakvo takvo go pra}a{e na makedonskata javnost. Ne samo tamu, tuku sozdava{e nenadomestliva {teta vo makedonskoto nacionalno tkivo, a so toa i na idnata istorija na Makedonija. Nekoi naredni generacii na Makedonci koga }e gi ~itaat pisanijata {to proizlegoa kako produkt na ova turbuletno vreme, }e steknat sosema pogre{na vizija za toa kakvo be{e ova vreme. Svativ, toa }e mi ja uslo`ni i pro{iri rabotata. Objasnuvaweto i tolkuvaweto na sam sebe, na svoite nastapi i razmisli lesno moè da bide tretirano kako subjektivno i kako takvo u{te polesno ismevano. Nejse, ostavam na vremeto da go napravi svoeto, ubeden deka nema podobar

9

tolkuva~ na nastanite od vremeto samo. Jas moeto go storiv. Nejasna mi be{e taa potreba, poriv koj {to mnogu silno me pritiska{e. êsto se pra{uvav koja }e e celta, su{tinata, ideata, o~ekuvaweto, proizvodot na edno vakvo pi{uvawe. Odedna{ svativ, moàm da se potpram, povikam na Jung, na negovite vonvremenski konstatacii: "Moite zborovi se manifestacija sami za sebe, tie nastanaa od sudbinska prinuda. Ona za {to pi{uvav (zboruvav) me obzema{e od vnatre. Na duhot {to me pridviùva{e mu dozvoliv da dojde do izraz!". Prevodot e sloboden, su{tinata e zadràna. I u{te:"Nikoga{ ne smetav na efekt na tie (moite) zborovi. Tie pretstavuvaa kompezacija za mojot sekojdneven ìvot i jas morav da go kaàm ona {to nikoj ne saka{e da go - ~ue!". Svesen za rizikot, od istite {to gi locirav kako potkopuva~i i uni{tuva~i na makedonskoto nacionalno tkivo, da bidam povtorno izloèn na potsmev, gi zemav zborovite na Jung, golemite i vonvremenski zborovi za idea vodilka. Oti vo nieden moment dodeka minuvav niz mojot pat ne pomisliv deka ja otkrivam Amerika. Glavno be{e da go kaàm toa {to namisliv da go kaàm.

Po~etoci. Anticipacija. Predupreduvawe Od kade da trgnam? Prosto pra{awe na koe {to najlesen odgovor moèbi e - od po~etokot na mandatot. Oti ako nekoj saka da diskutira ili dade ot~et za svojata javna rabota, koja mu bila dodelena so mandat od gra|anite, normalno e diskusiite da gi skoncentrira vo periodot od po~etokot na mandatot. No, smetav nema da moàm da se vklopam vo toa kli{e i ne sakam. Ima{e momenti, zna~ajni momenti koi ne moàm da gi preskoknam i zaboravam, momenti koi bea presudni (vo mnogu) {to den potoa }e se najdam kako pratenik vo makedonskiot Parlament. Sepak, ne moèv do beskone~nost da se vra}am nazad i morav da odberam edna pojdovna to~ka. Taa e locirana ne mnogu pred po~etokot na prateni~kiot mandat vo 1998 godina. i me vra}a nazad samo dve godini pred toa. Me vra}a vo vremeto na najtvrdoto vladeewe na SDSM i nivniot koalicionen partner PDP. Bev student. Izborite vo 1994 godina, toga{nata opozicija, VMRO-DPMNE i DP gi napu{ti so tvdewe oti izborite se falsifikuvani. Potegot gi vovede dvete partii von Parlamentot, a na SDSM mu ostavi izvonreden prostor za nekontrolirano vladeewe. Vladeewe bez opozicija vo Parlamentot

10

i bez nikakva kontrola i zadr{ka. I kako {to e poznato vo filozofijata na politikata, vo teorijata, vlasta sama za sebe e dostato~na, dovolna pri~ina i opravdanie za se. Taa te`ne da se zgolemuva i da go pro{iruva svoeto vlijanie vrz site pori na op{testvoto, te`nee kon totalna kontrola na sekoj "opasen element" i dostignuvaj}i ja krajnata ekstrema, kon kontrola na umot i mislata na poedinecot. Takvoto grdo lice na "Levijatan" go gledavme kako studenti i vo nas rasne{e otpor. Najte{ko e kaj studentite da se vospostavi taa kontrola na mislata i celiot toj proces ra|a izvonredno silna kontra-reakcija, koja vo pove}eto slu~aevi ne mora da e ni{to drugo osven ~ista, nevina potreba od prkost na mladosta pred silata. Mladosta po definicija e radikalna, energi~na, brza, neo~ekuvana, avangardna, opoziciona. Edna inzvoredna grupa na mladi lu|e se sre}avavme na fakultet i vo prostoriite na VMRO-DPMNE da gi diskutirame sostojbite vo makedonskoto op{testvo koe najsilno od site porane{ni Jugoslovenski republiki dava{e otpor na napu{taweto na komunisti~kiot sistem, mentalen sklop i naviki. Vpro~em politi~kiot sistem seu{te ni be{e ednopartiski, bez opozicija vo Parlamentot, so toa {to makedonskata nasledni~ka na Sojuzot na Komunistite na Makedonija (SKM) ima{e svoj soodveten odgovor vo albanskata partija PDP, koja ja so~inuvaa isto taka funkcioneri od porane{niot Jugoslovenski sistem, so edna edinstvena razlika - etni~kata pripadnost. Monopartizmot funkcionira{e skoro idealno, so edna zabele{ka, vo sebe go nose{e nikulecot na raspadot u{te vo toa vreme. Vtorata partija vo vladinata koalicija, PDP u~estvuva{e vo vlasta za da go osigura demokratskiot imix na totalitarnoto vladeewe. Imixot }e bide samo opravdanie za SDSM pred javnosta, dodeka vistinskite nameri vo u~estvoto na PDP vo vlasta }e bidat osiguruvawe na imunitet, za{tita vo turkaweto na ~isto etni~kite proekti, npr. "Tetovskiot Univerzitet". Toj eksperiment, takvoto u~estvo vo vlasta na partija na ~isto etni~ki princip, }e se poka`e kako katastrofalen za Makedonija, a procesot ireverzibilen. Sekoja naredna Vlada }e mora ili da go prifati vospostaveniot klu~ ili da se pomiri so izolacija ili nejzino, na bilo koj na~in sprovedeno - ru{ewe. Zemaj}i gi vo predvid pravata na site, potrebite i slobodite, prividno ne postoe{e nikakov problem vo Makedonija. Idila. Dvata etnikuma spoeni vo vlast, razvojnost i

11

napreduvawe. So sekojdnevno otstapuvawe na Makedoncite. Oti Makedoncite se mnozinstvo i tie treba da davaat! Nema ni{to sporno vo davaweto na pravata vo nasoka na demokratija. Normalno e toj {to e pogolem i nositel na op{testvoto da dava, dodava, popu{ta. Postojaniot razvoj na op{testvoto i globalno na ~ove{tvoto pokaùva postojano zgolemuvawe na kvantumot na pravata i postojano i postojano demokratizirame na site sferi na ìvea~kata. Sva}aj}i go toa vo pogrdnata smisla na zborot vladea~kata garnitura (SDSM-PDP, 1994-1998) tokmu vo takvi oblandi gi obviva{e site svoi otstapki. Demokratizirawe, napredok, razvoj, hrabro soop{tuvani i prepovtoruvani udarni~ki termini. Na toa ne moè nikoj da prigovori. No, ako zagrebevme malku pod povr{inata na taa fina glazura, glanc lesno se gleda{e grdoto lice na toa {to pove}e pati sum go povtoruval javno, a vo ovaa kniga i go ilustriram so argumenti i dokumenti, proektot za golema Albanija. Proekt na ~ija {to realizacija suptilno, ~ekor po ~ekor, niz godinite se rabote{e, a i den-deneska se raboti. Samo {to vo toa vreme be{e malku pote{ko voo~liv, ama ne i nevidliv. Celata situacija vo op{testvoto ja diskutiravme na na{ite sre}avawa, ubedeni deka se znaeme i se ni e jasno. Sakavme da se sprotivstavime. Osnovnata zamisla, ah kolku li samo idealisti~ki razmisluvavme, be{e da se razbie dominacijata i kontinutetot na komunizmot vo studentskata organizacija (SSUKM). A kade }e deluvaat studenti, pa makar i politi~ki ako ne vo studentskata organizacija. Smetavme, mo`niot uspeh vo ramkite na studentskoto dvièwe sozdade mo`nost da otvoriem prostor za novi idei, }e gi pomrdneme rabotite nanapred, }e doprinesuvame na svoj na~in za razvojot na na{ata dràva. Sekojdnevno go gledavme mladoto makedonsko op{estvo, so nade` ne{to da smenime. Yid! Naidovme na tolku silen yid, zamandalena vrata {to kaj nas se javi normalna reakcija, se radikalizira{e na{ata misla i re{ivme da ne otstapuvame. Cenata moè{e da bide visoka. Celata organizacija na studentite na Univerzitetot Sveti Kiril i Metodij be{e stavena pod kontrola na vladea~kata partija i ne be{e dopu{teno po nikoja cena da vleze tamu sveà sila, koja moèbi i slu~ajno }e razmisluva"opasno". Se gleda{e deka nivnite analiti~ari dobro ja prou~ile materijata so znaewe kolkava sila se sodrì vo studentskoto dvièwe. Da si spomeneme na studenskite demonstracii koi ja smenija radikalno Evropa,

12

1968godina. Vo isto vreme dodeka ova se slu~uva{e vo Makedonija, Balkan be{e bombardiran od informacii za dolgo trajni masovni studentski protesti vo Belgrad protiv tamo{niot reìm na Milo{evi}. Studentite ja potkr{uvaa nepovratno neprikosnovenata mo} na posledniot Balkanski diktator, pouspe{no od site negovi neprijateli, stranski izvestitelni slu`bi, embarga... Po ulicite na Belgrad se gleda{e silata na studentskoto dvièwe. Sprotivno na toa {to zali~uva na normalno studentsko pulsirawe, vo na{ata studentska organizacija - mrtvilo. Sobir na istro{eni prose~ni, dolgogodi{ni studenti na prag na ~etvrtata decenija od ìvotot. Barakite kade {to se nao|a{e sedi{teto na SSUKM zapu{teni kako tajniot {tab na grupata TNT (Alan Ford), mesto koe sekoj bi go zaobikolil so zadovolstvo. Samo edna sitna i te{ko voo~liva tabla ozna~uva{e, pokaùva{e deka tuka e smesteno liderstvoto na studentskata organizacija koja broi okolu 25.000 mladi lu|e. So ogranok na sekoj fakultet i so ~len vo statutot na organizacijata regulirano oti sekoj student e ~len po avtomatizam. Zna~i edna i edninstvena organizacija! Bez alternativa, bez neistomisleci, bez mo`nost da se deluva odvnatre, kako {to podocna samite }e se uverime. Kako i da e, }e napravime obid da vlezeme! Odredeni krugovi smetaa polezno bi bilo da se kandidiram za Pretsedatel na SSUKM. Bev za{titen od reva{izmot na profesorite so samiot fakt {to bev na kraj na studiite, na nekolku ispiti do diplomirawe. Taka {to isklu~ena e mo`nosta "fa}awe na zab" od nekoj profesor i maltletirawe so godini, koe, za àl e ~esta pojava na Skopskiot Univerzitet i mnogupati patolo{ki-potsvesno prifa}awa od studentite. Naprotiv, bev re{en da odam do kraj vo testiraweto na sistemot {to mi dade mo`nost da gi proveram svoite mo`nosti i kapaciteti. Nekoja tainstvena sila me gone{e, bev spremen po cena na site rizici da vlezam vo cela taa igra. Sega koga se navra}am na slu~uvawata od toa vreme se ~udam, zatoa {to od onoj moment dodeka mi bide soop{teno, podobro kaàno predloèno da se kandidiram za Pretsedatel na SSUKM, ni na son ne pomisluvav na toa. Nejse, podnesovme kandidatura. So golemi maki gi ispolnivme uslovite, oti bevme natrapnici, a sistemot apsolutno zatvoren i lesno kontroliran od vnatre. Site mehanizmi bea vo nivnite race. Da ne gi zaboravime i metodite na zapla{uvaweto i prinudata kako i momentot na nezainteresiranosta na pogolemiot del na studentskata

13

populacija za fantomskata organizacija. Zatvorenosta sozdava{e magla i realno poglednato gi oddale~uva{e so svojata kompliciranost, lavirintnost, zapletkanost, studentite koi {to sepak }e se zainteresiraa za aktivnost vo nea. I kako {to o~ekuvav da se slu~i, bez obrazloènie bev odbien. Ednostavno, javnoto priznanie na ~lenstvoto vo VMRO-DPMNE, koe ne go smetav za hendikep, me napravi nepoèlen. A samo mislev }e bide ~esno da ja objavam svojata politi~ka opredelba, koja vpro~em mi e zagarantirana kako pravo so Ustavot na Republika Makedonija i najbitno od se e moja li~na opredelba, destilirana kako proizvod na sopstvena orijentacija, èlba i potreba. Ima{e ne{to iskonsko vo VMRO {to obzema, duhot na nekoi pominati herojski vremiwa, dolgotrajna borba za sopstvena dràva, herojstvo, zavet... Ne mi pa|a{e na pamet da go krijam ili negiram toa {to go napraviv so golema gordost i kako sve~en ~in, ~lenstvoto vo VMRO-DPMNE. Za àl toa be{e dostato~en signal za opasnot, site mehanizmi prorabotea i bev odbien. Prvpat vo ìvotot se soo~iv so "Levijatan" o~i vo o~i. I ne se ispla{iv. Vo isto vreme, krajot na 1996, po~etok na 1997 godina koalicionata vlast poradi potreba od samo odrùvawe, vo ponatamo{niot proces na otstapki za smetka na makedonskite nacionalni interesi izgotvi zakon za Pedago{kiot fakultet so koj se predviduva{e Albancite na toj fakultet da se obrazuvaat kompletno na Albanski, iako vo Ustavot na R.Makedonija, ~len 48, jasno e navedeno zagarantiranoto pravo na malcinstvata na obrazuvawe na maj~in jazik, zaklu~no so srednoto obrazovanie. Koga potrebite na ~udno vospostaveniot amalgam na vlasta sami od sebe diktiraat, Ustavot e lesno zaobikoliva kategorija. Mora{e da se pravat otstapki! Rabotite vo dràvata vrieja, a i vo studentskata organizacija. Se izbra Pretsedatel na SSUKM, ~udo na prirodata, neznae{e re~enica da sklopi i kaè sam. Toj Pretsedatel, negoviot lik i odnesuvawe pokaà oti kontinuitetot e obezbeden i vlasta }e nema problemi od studentskata strana vo dogledno vreme. Mojata borba, nelegitimnosta na procedurata i na~inot se u{te trae{e, no mi be{e jasno, nema mnogu mo`nosti za ne{to da se popravi ili smeni. I toga{ se slu~i presvrt. Na scena stapi Pretsedatelkata na studentite od Pedago{kiot fakultet, Mirjana Kitanovska. Se pojavi i re~e: "Nie }e protestirame!". O~igledno sekoj sistem ima vnatre{ni slabosti i SSUKM na izborite za lider na studentite na Pedago{kiot fakultet ne obrnale dovolno

14

vnimanie, propu{taj}i da postavat svoj poltron tamu, kako {to be{e slu~aj so skoro site drugi fakulteti. Site go smetaa PF za sporeden fakultet, poradi maliot broj na studenti, a so toa nemo`nosta da vlijae pozna~ajno vrz slu~uvawata vo SSUKM. Mirjana Kitanovska be{e tempirana bomba {to }e go klekne na kolena kvazistudentskiot aparat sozdavan 50 godini. Do nejzinoto pojavuvawe na golemata studentska scena, ve}e izminaa dva-tri meseci na bezpo{tedna borba pome|u studentite, {to kaj samite studenti }e ja promeni svesta, odnosot i odgovornosta kon studentskoto organizirawe. Mnogu pogolem broj na studenti sega is~ekuvaa kako }e reagira SSUKM na inicijativata na PF. So toa, taa inicijataiva ne moè{e da bide zaobikolena. Se zakaàa protesti. Sekoj so svoite ideali vo niv. Razli~ni interesi izme{ani na edno mesto. Pa sepak, protesti na studentite. Nastan sam po sebe, za bilo koe vreme i bilo koe op{estvo. Traea od 14-17 Januari 1997godina, za potoa da nastapi period na pauza pome|u semestri. Toa e onoj period koga studentarijata se razbeguva po vnatre{nosta na dràvata, ostavaj}i gi studentskite domovi poluprazni. Vo Skopje se smiruva tenzijata vo mnogu. Gradot stivnuva. Protestite postignaa zna~aen uspeh. Makedonskoto op{testvo kone~no gi zabeleà studentite. Platoto pred vladata be{e ispolneto so mladi likovi i transparenti: "Nie sme idninata", "Edinstven Univerzitet", "Site", "Podobro da gi gubime ~asovite,otkolku dràvata", "Vi dadovvme prst, barate cela raka", "Sofija go prodade makedonskiot jazik"... Krenati indeksi, svir~iwa, ubedenost, verba, opredelba, zadovolstvo od sopstvenata akcija i postoewe. Cel centar na Skopje zakr~en, soobra}ajot stopiran, policija, barikadi, slu~ajni minuva~i-podrùva~i, aplauzi od prodavnicite, voshit od postarite, so eden zbor, pritisok. I ne izdràa. Toga{niot Premier g-dinot Crvenkovski (koj podocna }e go spomenuvam ~esto vo govorite) veti povlekuvawe na zakonot za PF, koj {to seu{te be{e vo faza na vladin predlog. Pobeda! Pobedivme! Na{ite ubeduvawa pobedija, so celiot àr {to go imavme vo nas konstatiravme oti sme ja spasile dràvata, barem za malku od razgraduvawe, uni{tuvawe, par~ewe. Ona {to trgnuva od obrazovanie, kako barawe, lesno zavr{uva so barawa za teritorija. Pobedivme i site se razbegavme po doma, na zasluèn me|usemistralen odmor. Ne znaevme kolku sme se izlaàle.

15

Na 29 i 30 Januari 1997godina, nepolni dve nedeli po zavr{uvaweto na protestite, Sobranieto na R.Makedonija go donese Zakonot za Pedago{kiot Fakultet. [to da se pravi?! Kako da se odgovori? Se sretnavme so Mirjana, jas i Dimitar mojot cimer za da diskutirame za mo`ni varijanti. Taa samata so rakovotstvoto na nejziniot fakultet ve}e be{e odlu~ila na po~etokot na semestarot da ja bojkotira nastavata edna rabotna nedela, vo znak na protest kon laèweto na studentite. Jas i Dimitar pobaravme poradikalno da se izrazi nezadovolstvoto i koga ve}e odlu~ile da protestiraat, da bide toa silno i efikasno. Povtorno na ulica! Se sloìja. Otpo~navme so podgotovki. Se podgotvuvaat transparenti, se vrtea telefoni, se pravea dogovori, strategii, so golema nade` deka ne{to }e napravime. Vtorite protesti, odnosno prodolènieto zapo~na na 17 Fevruari 1997, to~no eden mesec po zavr{uvaweto na prvite. Golema nade` vtemelivme vo niv, no nekakva ~udna atmosfera, gi opkruùva{e. Postojan pritisok so zakani, opstrukcii od site strani. Metodi od totalitarnite sistemi na Orvelovata 1984, zloupotrebi na tajnite slu`bi ({to podocna }e se dokaè so dokumenti), perewe na mozokot so mas-mediumite... Sepak, ~udna aura gi opkruùva{e na{ite veruvawa. Lebde{e vo vozduhot miris na bura, nadoa|a~ki do`d. ûvstvuva{, nemoè{ da tvrdi{, ama znae{ taka }e bide i stoi{, zastapuva{, se bori{ za ispravna cel. Trgnavme od pred platoto na Filozofskiot fakultet. Mala brojka na studenti. Celosno bojkotirani do strana na SSUKM. I se ~ine{e deka se e gotovo, ednostavno vlasta gi iskoristi site svoi mehanizmi za samo za{tita i uspe{no se odbrani. Go donese Zakonot za PF koga pove}eto studenti ne bea vo Skopje i sega nema vra}awe nazad. Stignavme pred Ministerstvoto za obrazovanie so brojka edvaj da ja blokirame ulicata. Mislev dojde krajot na na{eto buntuvawe, nemame pove}e sila i se }e bide totalno fijakso za~ineto (zagor~eno) od nekoj kupen kvazi-novinar-izvr{itel i se }e is~ezne. Zagriènite lica na drugite u~esnici vo protestot go pokaùvaa istoto. Site so èlba ne{to da se promeni, no bojkotirani od sopstvenite kolegi, od sopstveniot sojuz na studenti, koj se ogradi od nas vo ime na nekoi nejasni interesi. Prodolìvme po zamislenata pateka nakaj Sobranieto na R.Makedonija u{te edna{ i tamu da sozdademe mala vreva i da gi potsetime na na{eto postoewe... Po se izgleda, posle taa posledna stanica, se zavr{uva{e. Se bunevme, ukaùvavme na

16

o~iglednoto, nastapuvavme i rizikuvavme, no dojdovme do poslednata stanica. Pak se izlaàvme. I toa mnogu. Izleguvaj}i od krivinata {to vodi od "Rekord" nakaj Sobranieto slu{navme tatne` od dale~ina. Pribliùvaj}i se zabeleàv deka bulevarot e zatvoren, bez soobra}aj se do raskrsnicata kaj "crven krst", a od tamu se dviì ogromna masa na sredno{kolci. Krvta zovriva vo sekund. Nova nade`. To~no pred Parlamentot se spoija na{ite dve grupi, studentskata i sredno{kolskata. Brojkata vo sekoj moment se zgolemuva{e. A sekoja golema brojka razviva strav kaj vlasta. Policijata vedna{ go zagradi Sobranieto. Protestiravme do docna popladne, so golema energija i se razbegavme. Mirjana ima{e taa ve~er zakaàno gostuvawe na novata politi~ka emisija na Sitel, "Profil" kade {to }e gi obrazloì na{ite stavovi. Se sobravme doma, kaj mene da gledame vesti. Da gi vidime komentarite i odglasite. Znaev nema da bidat dobri, vlasta }e se brani, }e ne ocrnuva, }e bara na~in da ne diskreditira. êkav da vidam samo koj na~in }e go izberat. I kako {to se se slu~uva{e kako {to najmalku moèvme da pretpostavime, taka i so vestite. Se bev podgotven deka }e slu{nam no ne i deka }e se javi vo vestite na makedonskata televizija na~alnikot za analitika na Ministerstvoto za vnatre{ni raboti. Toj po ime i prezime me akcentira{e objasnuvaj}i me kako student koj doa|a od VMRO-DPMNE i sum gi predvodel protestite poradi politi~ki interesi. Od toj moment se smenija dve raboti po gre{ka na vlasta, od obi~en u~esnik me proglasija za voda~ i gi naso~ija, nesakaj}i site u~esnici nakaj mene i vtoro, pro{iruvaj}i ja sodrìnata na protestite od studentski vo politi~ki, {iroko ja otvorija vratata za kanalizirawe na nezadovolstvoto akumulirano vo celoto op{estvo. Site nezadovolni sega }e se pojavat na ulicite na Skopje i na{iot protest }e prerasne vo edno od najgolemite izrazuvawa na nezadovolstvoto od celokupnoto zastranuvawe vo totalitarizam na makedonskoto op{testvo. Ako nemam pravo da gi proglasam za najgolemi na{ite protesti, toga{ so sigurnost moàm da tvrdam deka bea najdolgi, od 14-17 Januari 1997 i 17 fevruari do 19 mart 1997. Vkupno 30 dena. Mojot odgovor na proglasuvaweto za voda~ na protestite be{e instinktiven, posakav da objasnam deka toa ne sum i mu se javiv na voditelot na emisijata kade {to }e gostuva Mirjana Kitanovska, Dragan Pavlovi}-Latas od koj pobarav da mi dozvoli da se pojavam vo emisijata zaedno so Mirjana i vo kratki pet

17

minuti da gi demantiram dezinformaciite i zastra{uvawata na MVR. Namesto toa dobiv pokana za u~estvo vo celata emisija. Deneska od izvesna istoriska distanca, {to vremeto samo po sebe ja sozdava, smetam deka toj 17 Fevruari 1997 i nastapot na ve~ernata emisija bea moèbi klu~nite momenti {to celoto skoncentrirano, dolgogodi{no nezadovolstvo go najde kanalot, prazneweto niz tie protesti. Go ~itav Orvel, 1984, prevod na sopstveni citati, vo ìvo.Ja iskoristivme mo`nosta da se obratime na javnosta. Posle emisijata za prv pat zabeleàv deka imame "Opa{". Imeno, dodeka pominuvavme niz gradskiot park, nekade kaj MCM svativme, vo praznata ulica vo koja nikoj ne pominuva{e eden ~ovek drè{e ista distanca so nas celo vreme. Mnogumina }e re~at mlade{ka fikcija, samopridavawe na va`nost, ego, {to li ne? Sklon sum da go prifatam toa, ~ovek lesno po~nuva da fantazira gubej}i ja solidnata osnova pod nozete. A od druga strana, da te sledi policijata, tajnite slu`bi, avtomatski si disident, politi~ka opasnost {to navistina mnogumina go posakuvaat kako nastan, moment vo svojata politi~ka biografija. ]e prifatev, sme si fantazirale i nikoga{ nema{e da bidam siguren dali sme bile vo pravo koga mislevme deka ne sledat, da ne go dobiev na raka, so zavereni pe~ati od MVR moeto politi~ko dosie kon krajot na 2000 godina. Dobiv 58 stranici, a ne dve-tri kako {to si mislev koga slu{nav za sledeweto na tajnite slu`bi vo vremeto na zgolemenata studentska aktivnost. No, toa e pra{awe za drugo mesto i istraùvawe. Prviot den na povtorenite protesti i emisijata "profil" ne rezultiraa samo so opa{ka od policijata. Utredenta masata na protestira~i {to ni se priklu~i be{e pet pati pogolema. Mnogu pove}e studenti, nezadovolni lu|e i mnogu, mnogu sredno{kolci. Site so transparenti, svir~iwa, znamiwa stari i novi. Demonstrirawe na posebnost, svesnost, sopstvena samospoznaenost. Vlasta ja zafati panika. Ona {to be{e predvideno da zavr{i kako fijasko prerasnuva{e vo op{to mladinsko nezadovolstvo. Ve}e od vtoriot den rabotite stanaa seriozni, i premnogu seriozni. Od tie denovi datira i otvaraweto na moeto politi~ko dosie so psevdonim "Marta". Taka nare~enata demokratska vlast voop{to ne gi "zloupotrebuvala" svoite polugi protiv svoite gra|ani. Arsenalot na obvinuvawe kon nas nema{e granici. Stanavme {ovinisti, ksenofobi, duri i rasisti. Zborot nacionalizam da ne go ni spomenuvam, oti toj be{e najblag od site upotrebeni. A seto

18

toa zo{to? Zatoa {to ja sakavme sopstvenata dràva, plodot na makata na bezbrojni generacii. Nejse, normalno e onoj {to e napadnat da se brani, no da go pravat toa na takov grd na~in, da ne etiketiraat bez tro{ka zadr{ka nekoi somnitelni tipovi vo potraga po tron na koj }e se poklonat e neprifatlivo. Eden dneven vesnik ne nare~e i fa{isti. Javno go iskinavme toj vesnik. Seto toa sozdava{e samo kontra-efekt. Brojkata na privrzanici rasne{e, taka {to na ~etvrtiot den (20 Fevruari 1997) vo vreme na odewe po redovnata mar{ruta niz skopskite ulici ne se broe{e kolku ne ima. Odej}i od PF nakaj Partizanska svrtevme desno, go fativme bulevarot i se upativme nakaj soborniot hram, so namera na bulevarot SV. Klimetn Ohridski da svrtime levo i da se najdeme pred vladata. Ona {to ne se zaborava e pristignuvaweto pred soborniot hram. Se vrtam nazad, se ka~uvam na kontejner i gledam do kade {to me dràt o~ite, se u{te skr{nuvat i se dviàt protestira~i od raskrsnicata kaj benzinskata pumpa na Partizanska. Neverojatna gledka. Ne{to {to ne se slu~uva dva pati vo ìvotot. A pred nas, nekoja druga grupa novi de~ki doa|a{e od kaj Germanskata Ambasada. Verojatno zadocnile pred eden saat koga trgnavme nakaj Pedago{ki Fakultet od pred Sobranieto... Naredna faza. [atorot. Minaa denovi i denovi. Vlasta ne popu{ta{e, ne popu{tavme i nie. Krenavme {ator vo parkot "èna-borec" sproti Sobranieto na R.M. Imavme sudni maki da go napravime toa, sme ja uni{tuvale trevata!?Ima{e i pomal sudir so policijata. Ne popu{tavme. Rabotata moè{e da izbega od kontrola. Prvata ve~er spievme pod otvoreno nebo, 5 Mart 1997. A vo Mart vo Skopje znae da bide ladno. Utredenta nema{e kade, go krenavme {atorot. Toj }e ostane vo parkot 15 dena simboliziraj}i go na{iot {trajk so glad, poslednata faza na studentskite protesti. Ve}e vtoriot den {atorot stana institucija sama za sebe. Se sobiraa lu|e, doa|aa da vidat {to toa tamu pravat studentite. Nekoi ednostavno od qubopitnost }e yirnea, za nekoi be{e mesto kade {to }e se ~ekaat za da prodolàt so svojata ve~erna pro{etka. Na samo nekolku metri zad {atorot, nave~er, moèa da se vidat parovi koi se sakaat... Prva {to ne poseti be{e prof. dr. Violeta Panzova profesor na Filozofskiot fakultet. Dojde na razdenuvawe na vtoriot den, vidno pogodena. Ne zamoli da si odime doma, da vnimavame na zdravjeto. Tipi~en maj~inski odnos. Po mojata draga profesorka vo {atorot dojdoa i Petar Go{ev, Stojan Andov, Tomislav Stojanovski-Bombaj, Arhiepiskopot Makedonski

19

Gospodin Gospodin Mihail, gradona~alnicite na Kisela Voda, âir i Gazi Baba, rakovodstvoto na VMRO-DPMNE, Georgievski so najbliskite sorabotnici Dimovska i Zmejkovski. Sekoj eden {to be{e nekakov opozicioner dojde da ni izrazi podr{ka. Rabotata dobiva{e se pove}e politi~ki ton. Mediumite na vlasta toa go koristea da ja obvinat VMRO-DPMNE za inspirirawe i organizirawe na protestite. Objavija i sliki od mene i Dimitar od "Zavet", kade {to imavme izjavi kako ~lenovi na Ivr{niot Komitet na Unijata na mladi sili na VMRO-DPMNE. Se {to moè{e da se iskoristi protiv nas be{e dobredojdeno. Pa sepak, ni{to ne im pomogna. Pritisokot rasne{e sekojdnevno i na kraj nemaa kade, moraa da otvorat diskusija vo Parlamentot. Diskusijata nesre}no ja naslovija kako rasprava me|unacionalnite odnosi. Deneska koga se navra}am na tie raboti gledam toa ne be{e slu~ajno. Ve{tinata na manipulacijata ja iskoristija i toga{, so ednostavna namera na VMRO-DPMNE da mu se prika~at site mo`ni obvinuvawa za naru{uvawe na me|unacionalnite procesi. Me|unarodnata javnost podgotveno ~eka{e na takvo ne{to. Trendot na izoliranosta na VMRO lesno moè{e so eventualnata uspe{nost na takvoto prikaùvawe na ne{tata, preku sobraniska sednica da se prodolì, {to avtomatski implicira dolgove~nost na vladeewata na SDSM i PDP. Za da bide dekorot kompleten na sednicata pokaneti bea i liderite na VMRO i DP, Gor|ievski i Go{ev. Se ~ini tie ja prozrea namerata na vlasta i ne se pojavija na taa klu~na sednica, iako toa be{e edinstvenata mo`nost {to }e ja dobijat da ja iskoristat sobraniskata govornica vo ~etirite godini mandat na vtoriot makedonski sobraniski sostav. I nie vo {atorot razmisluvavme dali da ja prifatime pokanata za u~estvo vo sednicata, oti mo`no be{e da vletame vo stapica i so na{eto prisustvo na sednicata da dozvolime da bideme obvineti za vlo{uvawe na me|unacionalnite odnosi. Sekako toa }e go store{e Parlamentot, bez zadr{ka, iako studentite-Albanci i protestiraa pred Parlamentot i ve}e {est meseci ne ja posetuvaa nastavata na PF, od po~etokot na {kolskata godina. Sepak posle provokativniot govor na Premierot Crvenkovski vo koj {to iznese kupi{ta nevistini za nas, zaedni~ki na sostanokot vo {atorot re{ivme da se pojavime vtoriot den na sednicata i da ja iskoristime mo`nosta da im se obratime na site {to ne podrùvaa. Znaevme, samo toa smeeme da si go postavime kako cel. Da se o~ekuva pratenicite na SDSM od toj sostav (okolu osumdeset na broj) da ne razberat }e be{e iluzija i

20

somozalaùvawe. Ja otfrlivme taa mo`nost kako realna. Edinstveno seu{te neznaevme so sigurnost koj da se obrati vo na{e ime od govornicata. Koga ve}e re{ivme da se pojavime jas i Kitanovska, od moja strana xentlmenski be{e da i ponudam taa da zboruva. No taa, takva kakva {to ja pametam, cvrsta, re{itelna, ama skromna i zatvorena mi re~e: "Podobro ti zboruvaj, jas }e bidam do tebe". Taka bi. Denta koga vlegovme za prv pat vo Sobranieto se ~uvstvuvav kako da sum vlegol vo drug svet, razli~en svet. Eden takov dom, zakonodaven dom koj {to gi donesuva site zakoni, koj {to ponatamu go determiniraat ìvotot na sekoj eden vo Makedonija, kade {to e donesen Ustavot na R. Makedonija, kaj mene, pretpostavuvam i kaj sekoj drug, predizvika stravopo~it. Vpro~em goleminata na dràvata vo mnogu ja nadminuva goleminata na poedinecot i toa vo sekoj smisla. Silata na sekoja edinka e vgradena vo nea. Generacii i generacii. A najsilniot pretstavnik, kade {to najlesno moè da se vidi temelot na dràvata e Sobranieto. Me fati strav. Dali }e moàm? ]e uspeam li da go kaàm toa {to go imam na um? Kako }e me svatat? ]e razberat li? Se ~uvstvuvav kako vo bokserski ring. Seto toa dodeka da se ka~am na govornicata i da po~nam da zboruvam. Zborovite trgnaa sami od sebe. Objasnuvawe na protestite, na na{ite nameri i barawa. Opravduvawe na na~inot, barawe na za{tita od maltretiraweto na tajnite slu`bi... Neznam kolku vreme pomina. Pred da po~nam da zboruvam mislev nema da moàm crno i belo pred mene da raspoznaam, deka }e me uko~i trema. Naprotiv, kako {to zboruvav se pojasna mi stanuva{e na{ata cel i vizija, no i prostorot predmene, ispolnet so pratenici, ministri i Premierot. Slu{aa vnimatelno, sosema sprotivno na toa kako bev predupreden deka }e se odnesuvaat. Nekoi na{i mi rekoa deka }e mi dofrluvaat, }e se obiduvaat da me dekoncentriraat, issmeat. Slu{aa, kako {to se slu{a protivnik koj {to ne saka{ da go potceni{ bez da mu gi znae{ slabostite. Znaev, poradi intezitetot na problemot slu{a celata nacija. Zborovite sami naviraa, bezkone~en sled. Zavr{iv so opravduvawe na protestite kako "institucija na sistemot" na koja sme primorani poradi laèweto i ignoriraweto od strana na vlasta. Po prethoden dogovor, gi povikav site {to ne podrùvaat da ni se pridruàt nadvor, pred makedonskiot Parlament i da prodolìme so izrazuvaweto na nezadovolstvoto. Ne moèv ni da zamislam kakov efekt }e imaat tie zborovi. Nepoln ~as potoa desetina iljadi lu|e se sobraa pred Sobranieto. Mnogu pove}e od

21

site prethodni denovi, postari lu|e, ste~ajni, izlaàni, ponièni, sindikalci, avanturisti, provokatori... Kakvi li se ne. ]e vleguvaat vo Sobranieto. Pak me fati strav. Nekoj me krena na ramenicite, za da moàt podobro da me vidat i tie {to bea daleku pozadi. Po mene-vikav od megafonot kolku {to mi drè{e glasot. I trgnavme u{te edna{, povtorno niz skopskite ulici kako sekoj prethoden den. Od Sobranieto do Rekord, Germanskata Ambasada, niz bulevarot Sv. Kliment Ohridski do Vladata, po{tata i nazad do Sobranieto. Krug {to odzema ~as ili dva i amortizira mnogu negativna energija. Izbegnavme incident, gi spasivme protestite. Oti lesno moè{e da se slu~i da bidat protolkuvani kako nedemokratski, nasilni~ki, partiski, od vlasta ako nekoj se obide{e da vleze nasila vo Parlamentot. Nekolku godini podocna doznav, Crvenkovski vo tie momenti bil iznesen niz tajnite hodnici niz Sobranieto, na sigurno. Potoa, poslednata faza na protestite. Nekolkumina u~esnici vo {trajkot so glad moraa da posetat lekari poradi kriti~noto vlo{uvawe na zdravstvenata sostojba. Otidovme vo krajnost. Petnaeset dena {trajk so glad, trieset dena protestirawe po skopskite ulici. Morame da prekineme. Iako moram da kaàm oti i me|u nas ima{e è{ki glavi koi sakaa po sekoja cena da prodolìme... Na krajot {to postignavme? Gledaj}i gi barawata, celite dali voop{to ne{to postignavme? Da. Se slu{na glasot na studentite. Se krena svesnosta. Se objavi postoewe na nova legitimna sila, studentskoto dvièwe koe {to sekoja vlast }e mora da go ima vo mislata sekojpat koga }e saka da si igra so narodot i makedonskite nacionalni interesi. Ponataka, se nagriza trajno tvrdoto tumorno tkivo na makedonskiot totalitarizam. La`nata demokratija mora{e da po~ne da go gleda svojot kraj. Steknav mnogu prijateli. Nekoi poznanstva prerasnaa vo drugarstva. Den, deneska krugot na lu|eto od toa vreme ostanuva mnogu cvrst i blizok. Na site u~esnici vo studentsko-sredno{kolskite protesti od 1997godina so ovie zborovi im salutiram i gi veli~am. Znam deka imame edna misla, zaedni~ka misla, nedeliva misla-Makedonija! Toa be{e prviot moment koj {to dovede do toa posle godina ipol da se najdam vo Parlamentot, ovoj pat kako pratenik. Kako {to ve}e rekov, tie studentski aktivnosti gi smetam za nerazdelni od ponatamo{noto politi~ko deluvawe i nelogi~no }e

22

be{e da pi{uvam, davaj}i ot~et striktno povrzan za po~etokot na prateni~kiot mandat vo Noemvri 1998 godina.

VMRO-DPMNE. Previrawa. Novi lu|e Vtoriot moment e isto taka povrzan so 1997. Krajot na letoto go do~ekavme so nov Izvr{en Komitet na VMRO-DPMNE, vo koj bev povikan da ~lenuvam do strana na Pretsedatelot na partijata, Qub~o Georgievski. Toa zatoa {to na pro~uenata sednica na Izvr{niot Komitet na VMRO-DPMNE od 30 Avgust 1997 Geogievski go raspu{ti celiot IK na VMRO-DPMNE, {to otvori mesto za novi lu|e. Toga{ toj be{e prinuden na takov ~ekor. Sostojbata be{e tolku mnogu seriozna {to vladinite mediumi, so zadovolstvo, go najavuvaa golemiot raskol, koj {to treba{e da ozna~i kraj na VMRO-DPMNE. Pusti `elbi. Naprotiv, Pretsedatelot na VMRO-DPMNE ja presvrte celosno situacijata i sozdade tim so koj {to narednata godina }e pobedi na izborite. Prethodno vo mladinskata organizacija na partijata ima{e nekoi tektonski pomestuvawa. Prethodniot Pretsedatel po sopstvena pogre{na politi~ka procenka be{e prinuden na otstavka. Od pozicija na dotoga{en potpretsedatel na podmladokot bev kandidiran i izbran za 4-ti Pretsedatel na UMS na VMRO-DPMNE. Obvrska, dol`nost, najpove}e od se gordost. So taa pozicija i so ~lenstvoto vo Izvr{en Komitet na VMRO-DPMNE bev na listata na proporcija sedmi, mesto {to dava{e izvesna sigurnost deka }e se najdam vo sledniot, tret sobraniski sostav na Parlamentot. Pobedivme na izborite, ubedlivo. Noviot sostav ja ima{e konstitutivnata sednica na 19.11.1998 i toa vo zgradata na Vladata. Bidej}i salata na Parlamentot se renovira{e bevme prinudeni da ostaneme vo zgradata na Vladata se do Maj narednata godina. Na prvata sednica sedevme desno od vlezot, odnosno od levata strana na pretsedava~ot, site 49 pratenici na VMRO. Taka }e bide samo na taa sednica. Ve}e pri izborot na Vladata (01.12.1998) mestata bea promeneti i SDSM definitivno otide vo opozicija. Dolgogodi{nite napregawa dobia svoja zavr{nica. Porazen e tatalitarizmot i orvelov{tinata na naslednicite na SKM-PDP. Kone~no sednaa na opozicionite klupi. Da, toa mo`e da bide i e cel, opravdanie za rabotata i naporite na cela edna, nova

23

generacija na lu|e. Od polu tajnite sobiri na fakultet, zamislite i dogovarawata za studentski }elii, crtaweto na 16-krakoto sonce na indeksite, preku protestite, {atorot, vnatre partiskite potresi i tektonski dvièwa, do izborite i pobedata vo najdale~nite krai{ta na ubavata na{a tatkovina, toa e opravdanie. Nekoj pat doa|a polesno, nekoj pat na odrekuvawe se prinudeni generacii i generacii. Vtemeleni vrz idealite na Solunskite gemixii i 6-temina osnova~i na istoriskoto VMRO, pa se do nekoi novi na{i ikoni, kako Ministrite od Vladata na Kqusev koi bez presedan ja sokrija voenata dokumentacija za mladite makedonski sinovi, za da ne ginat vo ne~ii tugi strategii i vojni, za tu|i ideali i golemi dràvi. I da, toa opravdanie se realizira{e vo na{ata generacija.

Novata Vlada. Nasledstvo. Reformi Odtuka nataka, nova stranica. Te{ko poglavje. Da se opravda i potvrdi doverbata na narodot. Da se ise~at vo koren otruenite izrastoci na deceniskiot mutant. Da se demokratiziraat instituciite na sistemot, u{te pove}e, da se smeni mentalitetot, da se vlee nade`. Od makedon~iwa da staneme Makedonci. Ova go velam oti svojstveno na mnogu sistemi e zastranuvaweto. ôve~koto oko nema dno. Lesno moè da se otide vo sprotivnata krajnost. I najgolemite liberali i pobornici za demokratija i ~ovekovi prava lesno se pretvaraat vo konzervativni ko~ni~ari na razvojot, za smetka na sopstveni interesi, i bi rekol - niski strasti. Taa opasnost, sekako, stoe{e i pred nas. Moravme da go reformirame celiot dràven aparat. Se. Nasekade kusoci i dupki. Zdravstvoto, obrazovanieto, Armijata i odbranata, policijata, pravosudstvoto, socijalata... Prethodnata vlast vo o~ekuvawe na sopstveniot kraj nasekade ni ostavi balast koj }e ne ma~i vo tekot na celot mandat. Op{to poznato e deka ima vlasti koi tro{at pari i vlasti koi akumuliraat pari. Razli~ni ideologii i pristapi. Nam ni be{e ostavena prazna dràvna kasa, zadolènost prema stranstvo, fondovi so dolgovi, vo odredeni slu~aevi i po 100-tina milioni marki i odozgora na se prevrabotenost vo dràvnata administracija, dodatno zgolemena za okolu 4.500 vrabotuvawa pome|u dvata izborni kruga, koga rezultatot ve}e se znae{e. Seto toa nametnato so cel, ni be{e ostaveno za da bide proektirana pojdovna to~ka. I koga gubea ne se pomiruvaa. Nivnite

24

analiti~ari predviduvale na{a zbunetost, te{kotija vo spravuvaweto so mnogute problemi. Najposle, nevrabotenosta i siroma{tijata na na{iot sopstven narod. Isceden i doveden na pragot na halucinantno, refleksno reagirawe spored potrebite na elitata. Zamislata i zgodna. Opteretenosta so re{avawe na taka golemi problemi sigurno }e ja odale~i Vladata od lu|eto. Oti potrebni se ~esto hirur{ki, ostri zafati za da se otstrani devijacijata. Toa boli, sozdava reakcija, koja moè da bide kontrolirana, naso~uvana i iskoristena. Samo vo edno se prelaàa, i nie bevme svesni na site tie opasnosti. Sepak se zafativme so se {to be{e potrebno da se reformira. Moram da potenciram, ne pravam obid za univeralno i dogmatko objasnuvawe na eden period od razvojot na dràvata i Parlamentot vo ~ija {to rabota u~estvuvav. Nitu sega ne velam deka e obvrzno da se prifatat ovie stavovi. Moite demokratski ubeduvawa, vo toa vreme, {to moè lesno da se vidi od parlametarnite govori, a i deneska velat oti sekoj ima pravo na izbor. Sekoj moè sam da se opredeli vo {to }e veruva. Tokmu zatoa bilo kakvo insistirawe na apsolutna vistinitost celosno bi ja smenilo sodrìnata na porakata {to sakam da ja ispratam. Sfa}aj}i go ova kako aksiom gi davam na uvid moite nastapi, moite stavovi i razmisluvawa za temite na koj {to raspravavme. Bidej}i bev obvinuvan za zainteresiranost edinstveno za nacionalisti~ki pra{awa (vo pogrdna smisla na zborot) za drski kavgi so Albancite vo Sobranieto, za primitivizam i ksenofobija i (forum, 25.02.2000) re{iv na uvid da gi stavam pove}eto od nastapite vo tekot na celiot mandat. Tie samite govorat dali navistina imalo samo drski kavgi so Albancite i zainteresiranost samo za nacionalisti~ki pra{awa. Inaku, da bide{ obvinuvan za nacionalizam zatoa {to si qubitel, zaquben ili pasioniran za i kon svojata tatkovina i nacija, nemoè da bide problem! Za mene toa e gordost i privilegija. Na tragite na na{ite pradedovci...toa e privilegija. Za~uduva edinstveno {to po pravilo obvinuvawata sekoga{ doa|aa od Makedonci, pasionirani kvazi-filantropi, boèmni pacifisti, eftini paraziti, genecki otpad na mojata nacija. Takvite po pravilo gi zapo~nuvaa site hajki vrz Makedoncite, toaga{ i denes. Takvite spored mnogu verodostojni informacii bile potkupuvani, iznajmuvani, bedni izvr{iteli na tu|i interesi. Deneska od izvesna istoriska distanca se raspolaga so podatoci za izvesen broj na novinari {to bile na tajnite platni spisoci na OVK, no i

25

na nekoi Ambasadi vo Skopje. Pak }e re~am, ne otstapuvam od gordosta {to nadoa|a koga me napa|aat Tie. Samo mi ja potvrduvaat ispravnosta na opredelbata. Apsolutno sum ubeden, plitkosta nema da go izdrì testot na istorijata.

Prvata polovina na mandatot Vo obid da gi klasificiram nastapite smetav najsoodvetno i najlesno dostapni }e gi napravam ako gi podelam vo dve grupi. Prvata da gi opfati ranite nastapi, od po~etokot na mandatot i prvite è{ki vkrstuvawa na zborovite od parlamentarnata govornica, se do krajot na 2000 godina. Takvata klasifikacija obedinuva razli~ni pra{awa i zalagawata za: - Za demokratijata (16 Maj 2000), da se otvori Parlamentot i da bide dostapen za gra|anite. Sekoj da moè da ja vidi debatata odvnatre. - Borba so porocite na modernoto vreme (26 Juni 1999), komisija koja {to ja formita Vladata za da ja zgolemi svesnosta i otpornosta na mladite da se kaè ne. Ja ohrabruvav policijata dabide èstoka vo borbata so narkodilerite i trgovcite. - Izmena na zakonot za ugostitelska i turisti~ka dejnost (20 April 2000), {to podrazbira{e voveduvawe na red vo sverata na ugostetilstvoto. Regulirawe na pla}aweto na dava~kite, kontrola na vrabotuvaweto na crno i kontrola na rabotnoto vreme. Seto toa da rezultira so pogolema za{tita na mladite mir na roditelite. - Izmena na zakonot za za{tita i unapreduvawe na ìvotnata sredina (11 Maj 2000). Zakonot go podràv i na komisiskata rasprava i so diskusija. Zgolemuvaweto na svesnosta za sopstvenoto prirodno opkruùvawe i negovata za{tita u{te eden proekt za jasno i precizno utvrduvawe na pravata i obvrskite na dràvnite organi, no i na gra|anite. Opozicijata preku nastapite na svoite glasogovornici se obide ovaa izmena na zakon da ja pretstavi kako sopstven uspeh, kako {to toa redovno go prave{e sekojpat koga }e ocene{e oti stanuva zbor za pozitiven ~ekor. - Zgolemuvawe na akcizite na luksuznite stoki. Ova zgolemuvawe be{e napa|ano kako uskratuvawe na mo`nosta na narodot da se napie. Jas go podràv kako potreba na dràvata da gi poskapi akciznite stoki a so toa go ograni~i pristapot na mladite do takvite stoki koi {to se {tetni za zdravjeto.

26

Barav strogi sankcii za firmite {to gi prekr{uvaat zakonite vo ovaa svera. Takvite firmi, so ogromna akomulirana mo} bea sozdadeni vo vreme vladeeweto na SDSM, famoznite fri-{opovi. Protiveweto na opozicijata doa|a{e poradi ova, a ne vo ime na narodot kako {to sakaa da izgleda. Posle ovoj nastap ima{e reakcii i dobiv zakani tokmu od nekoi takvi firmi. - Slu~ajot OKTA (23 Septemvri 1999), zagubar koj {to go dobivme vo nasledstvo. Zagubar za koj {to SDSM ima{e taen dogovot so me|unarodnite monetarni institucii za zatvarawe, vo strogo opredelen datum. Makedonskata javnost ne be{e nikojpat izvestena za toa. Privatizacija ili katanec! Se re{iv da ja podràm privatizacijata. Toa zna~e{e zadrùvawe na dotoga{nite rabotni mesta, sigurni plati i fiksno opredeleni investicii. Go re{ivme zasekoga{ pra{aweto na ovoj zagubar. Sekako treba da imame predvid i razlikata od 53 milioni marki napravena vo 1998 godina. Den deneska ne se znae kade zavr{ila taa razlika. Zboruvav na taa tema. - Rasprava za sostojbite vo MTV (15 Juli 1999), be{e u{te edna rasprava za golem zagubar. Televizijata vo obid da napravi razvoj be{e obvinuvana za instrumentaliziranost, tokmu od onie {to instrumentaliziranosta vo godinite na svoeto vladeewe ja izve{tija do stepen na virtuoznost. Treba{e vreme odgovorno i trezveno da se pretresat brojkite za da se vidi koj so {to i kolku ne zadolìl. Sekojpat, vo ite nastapi i po site pra{awa barav sekoj {to go prekr{il zakonot - da odgovara! Na seto toa dobivavme grst obvinuvawa za revan{izam. Nema ravan{izam, promenata na vlasta nezna~i deka do{ol i krajot na nejzinata odgovornost. Tie bea stavovite {to gi branev postojano i posebno koga zboruvav za Anketnata Komisija za javni nabavki (2 Mart 2000). Neka si odgovori sam ~itatelot dali e revan{izam istragata za Rejbankite i kowite na Fr~koski!? Opozicijata ne miruva{e. Naprotiv, nemavme nitu eden den komotno vladeewe vo tekot na celiot mandat. Kritiki, polemiki, raspravi, podmetnuvawa, obvinuvawa, ogovarawa, konstrukcii, izmislici i interpelacii. Osobeno interpelaciite gi koristea za seto ona {to prethodno dobilo ìvot vo kuloarite, vo tajnite {tabovi, vo "mra~nite {tabovi na Crvenkovski" (negova kovanica upotrebena za vreme na protestite), da dobie javna potvrda i verifikacija od parlamentarnata govornica. Stopati povtorena laga stanuva vistina. Dobra mo`nost za toa se interpelaciite na minister, koga }e se naredat skoro site pratenici, koi {to voobi~aeno

27

zboruvaat i obvinuvawata }e gi povtorat {to e mo`no pove}e pati. Osobeno zna~ajno e takvata situacija, odnosno bilo kakva interpelacija da se iskoristi za objasnuvawe na poziciite i gre{kite na celata Vlada. ]e se napadnat site po red, za da Premierot Georgievski se pretstavi kako rakovoditel na tim na maloumnici. Arsenalot na napadi od strana na SDSM sekoga{ kulminira{e so obvinuvaweto za nekompetentnost, povrzano so nizok koeficient na inteligencija. Celoto makedonsko op{testvo vrie{e od moroni, kreteni i imbecili, samo kutrata prateni~ka grupa na SDSM be{e ostrovot kade {to ne vtasal potopot. Arogancijata ne gi napu{ta{e. Se ~ini deka kulminacijata na takvoto odnesuvawe ja spoznavme pri interpelacijata na Ministerot za obrazovanie, Nenad Novkovski (29 Septemvri 1999). Vrvot na obvinuvawata-partizacijata. Sme gi partizirale u~ili{tata i Ministerstvoto za obrazovanie so toa {to menuvavme direktori, koi vo nekoi slu~aevi na direktorska pozicija se bea zadràle u{te od vremeto na prethodnata Jugoslavija. Ne obvinija i za odolgovlekuvawe na noseweto na Zakonot za visoko obrazovanie. Koe licemerie! Istiot zakon {est ipol godini stoe{e vo ne~ii fioki, poradi naredbata od vrvot da ne se ~epka taa tema. Parcijalniot zakon za Pedago{kiot fakultet go donesoa kako me|ure{enie znaej}i, nema da go izdràt tovarot ako se obidata da go donesat zakonot za visoko obrazovanie. A sega, nepolna godina posle izborite ne obvinija nas deka go odolgovlekuvame noseweto na zakonot kako najmo`no-zagrièni demokrati, SDSM?! I toa be{e samo tro{ka od seto ona {to }e ni se slu~uva na sekoja naredna sednica, na sekoja naredna to~ka od dnevniot red, pri sekoja nivna diskusija. Napadite }e gi povtorat, po kojznae koj pat i za vreme na raspravata informacijata za sorabotkata so NATO (15 Juli 1999). Ne napa|aa onie {to za Armijata ne kupija uniformi i pu{ki, ne kupija eden edinstven tenk. ]e ne napa|aat povtorno zatoa {to sme donele bugarski tenkovi, koi {to ako gi nemavme za vreme na vojnata, spored zborovite na stare{ina na ARM, nekade vo poliwata i ramninite okolu Kumanovo: "]e treba{e teroristite da gi brkame so Ladi-nivi". Toj govor go iskoristiv da gi reafirmiran na{ite opredelbi, toga{ i sega jasni, potrebnoto ~lenstvo vo NATO i osiguruvaweto na pripadnosta i bliskosta so moderniot svet, {to od druga strana }e ja obezbedi trajnosta i idninata na Makedonija. Pra{awe na maksimalen nacionalen interes. Vo vrska so ovaa diskusija treba da se znae i

28

datumot na prvoto spomenuvawe na Makedonija kako kandidat za ~len vo NATO, 24-25 April 1999. Moravme da raspravame od najsloèni i strate{ki pra{awa, do ponekoga{ trivijalni, odloùvani poradi ideolo{ki barieri, ~esto i zainaet. A istite imaa reperkusii vrz ìvotot na gra|anite, no i odnosite vo regionot. Potresuvan postojano vo izminatata decenija od vojni, vo regionot najmolku optrebni se dodatni zategnuvawa na odnosite so virtuelno vbrizguvawe na stravovi. Zatoa bez nikakov istoriski kompleks mu pristapiv na izlagaweto ispora~ano na 15 April 1999, po povod pove}eto dogovori sklu~eni so Bugarija. Odsekoga{ bevme napa|ani za bugarofilstvo, kako partija, fvo smisol na proda`ba na nacionalnite interesi. Tokmu zatoa smetam deka napravivme hrabar i odvaèn ~ekor. Gi razre{ivme problemite, na{iot jazik be{e priznaen soglasno Makedonskiot Ustav i stavena e to~ka na site dolgogodi{ni nedorazbirawa. Deneska od perspektiva na pominato vreme i slu~uvawa moè jasno da se vidi dali be{e prodadena dràvata i dali e napravena gre{ka, kako {to toga{ se tvrde{e. A problemite ve}e ne se pre~ka za normalno razbirawe, se razbira sekoj na svoite pozicii i gledi{ta. Kone~no, zaokruùvaj}i ja prvata faza na govori da go spomenam i prateni~koto pra{awe (30 Mart 2000) postaveno na Ministerstvoto za zdravstvo, "Dali KFOR {iri sida vo Makedonija?". Manirot na ekstremna neeti~ka, kontra-produktivna senzacija ne slede{e celo vreme. Ovoj pat kolku i da deluva{e nerealno naslovot, sepak kako mlad ~ovek me zaintregira tekstot {to se pojavi vo eden dneven vesnik morav da go postavam pra{aweto. Odgovor nikoga{ ne dobiv. I najnakraj, za da ne se pomisli oti apologetski, samo zaqubeno i subjektivno-idealisti~ki mislam deka bezgre{no sme ja prakticirale vlasta, vo knigata e pomesten i govorot po povod priznavaweto na Tajvan (12 Fevruari 1999). Potegna edna mlada i naivna vlast. No ako se sloìme za naivnosta kako osobina na onoj {to ne e lo{, toga{ moè da se nasetat motivite. Lo{ata ekonomska situacija, bezraboticata i bezperspektivnosta kako da }e gi re{evme so toj poteg. Ostanuva na sudot na istorijata da gi destinira namerite od naviva~koto i hu{ka{ko napa|awe, da gi otkrie karikite vo lanecot na ne{tata, da ja pro~isti mislata. Ovoj govor ja zaklu~uva prvata faza na deluvaweto vo Parlamentot. Faza koja be{e u~ewe i sovladuvawe na okolinata i mo`nostite, obvrskite i odgovornostite.

29

Odgovornosta }e padne so siot teret vrz nas vo vtorata polovina na mandatot.

Za makedonskite nacionalni interesi

Drugata grupa na govori se selektirani postrogo i poprecizno. Tuka se pomesteni 15-tina nastapi koi strogo ja dopiraat bezbednosnata sostojba vo Makedonija, aspektite na odbranata i Armijata, pojavuvaweto i projavuvaweto na albanskiot terorizam, posledicite od nedovolnoto edinstvo na makedonskito politi~ki blok, kako i celokupnata aktivnost povrzana so promenata na Ustavot, proizlezena od Ohridskiot Ramkoven dogovor. Lesno moè da se zabeleì spored vremeto na ispora~uvaweto deka nekoi od govorite (situaciite toa go barale) odat nanazad, do po~etokot na mandatot, {to pokaùva mnogu jasno oti Makedonija bila stavena vo sostojba na prividen mir, dodeka da se oceni od strana na golemoalbanskite separatisti oti e dojdeno vremeto da se realizira zacrtanata idea za otcepuvawe na zapadna Makedonija. Makedonija be{e zloupotrebena. Makedonija be{e pomnièna, iskoristena i otfrlena i zaboravena. Da, da mislam na Evropa. Na po~etokot na intervencijata na NATO vo Jugoslavija, koga se znae{e deka taa }e rezultira so bran na begalci kon Makedonija, na{ata vlada soop{ti oti moème da prifatime 20 iljadi i sekoj pogolema brojak bi ja destabilizirala dràvata. I se obidovme da drìme do sebe, a za vozvrat site Ambasadori vo Skopje se javuvaa so zakani da se otvori grani~niot premin na Blace ili... Kako rezultata na toa {to go otvorivme grani~niot premin bevme obvineti od strana na opozicijata za rasprodavawe na dràvnite interesi. Toa sekako }e bide za~ineto so redovno povtoruvanite obvinuvawa za partiski ~istki, revan{izam, nekompetentnost. Intervencijata vo Jugoslavija potraja. Namesto 20 iljadi begalci, primivme skoro 400 iljadi. Dràvata be{e na rabot na haosot, a parlamentot potpolno demokratski rasprava{e za bezbednosnata sostojba vo R.Makedonija. Ova pra{awe od visok dràven interes go iskoristiv za soop{tuvawe na stavovite, nepromeneti od prvata svesnost za Makedonija koi kako takvi }e ostanat. Makedonija e edna i nedeliva od Tabanivci do Gevgelija, od Berovo do Debar. Namesto bes i omraza soop{tuvav stavovi za demokratija, optimizam i nade`. Soop{tuvav moèbi mlade{ki

30

naivno, vo vreme koga separatizmot bil pritaen ~ekaj}i da se iskoristi na{ata teritorija kako xeb za izvlekuvawe na begalcite od Kosovo. Pritaen za nekoe podobro vreme. Toga{ seu{te smetav deka moè da ima soìvot i po cena na gubewe na politi~ki poeni i nepopularnost kaj glasa~ite, `rtvata }e bide opravdana, a dràvata i glasa~ite }e imaat mir. Posle se go prifativme principot na SDSM koj prvi ni ja pretstavija formulata na vladeewe so albanska partija vo Vladata, po klu~. Edinstveno se izlaàvme {to takviot na~in na vladeewe bil dozvolen i opravdan za niv, nikako za nas. Odej}i so takvata naivnost, potkrepena so razumni ubeduvawa govorev za nade`, cvrstina, opredelba, orientacija. Me|utoa sostojbite nema da odat vo pozitivna nasoka. Strani~nite provokacii koi se slu~uvaa vo Parlamentot, od navodno marginalni alanski pratenici, nikako ne bea slu~ajni. Istorijata i samostojnosta, posebnosta i postoeweto na Makedonija postojano bea doveduvani vo pra{awe. Takov e naredniot primer, diskusijata, podobro kaàno raspravijata od 3 Fevruari 2000. Navidum slu~ajno pratenikot Sejfedin Haruni (~ii {to sin za vreme na vojnata }e se bori protiv Makedonija vo redovite na OVK) }e ja testira na{ata podgotvenost na odgovor, proglasuvaj}i ja Makedonija za privid i ve{ta~ka tvorba na Kominternata. Diskusiite }e bidat taka dizajnirani za sekoj {to slu~ajno gi sledi lesno }e pomisli deka se nao|a vo Parlamentot vo Albanija. Nafraweto na faktot oti Albanija e podelena vo 1913 godina na pet dela nikako ne e slu~ajno i ne smee da se zanemari. Oti ako e taka, toga{ ostanatite ~etiri dela se vo Grcija, Makedonija, Kosovo (kako del na Jugoslavija) i Crna Gora. Takvite govori javno kaàni vleguvaat vo stenogramite i sozdavaat istorija, za od dene{na perspektiva da go vidime rezultatot. Morav da odgovoram, no sepak bev obziren. Ne navreduvav. Rezultat-vrisok! Mi skoknaa na vrat kako da sum go dovel vo pra{awe postoeweto na Isus. Reakcija {to ~ovek ja ima kako refleksen odgovor na dopirawe vo nerv. I toa ne samo od Haruni, tuku i Ziberi i Ramadani se najdoa za pogodeni. Iznesoa najniski navredi, sporedbi so ìvotni, koi gi objavuvam celosno zatoa {to se svedo~ewa kako se tretira{e sekoj onoj {to }e se obide{e da zboruva za dràvata niz prizma na patriotizam. I ne mi e àl. Jas si gi kaàv moite zborovi. Tie }e ostanat. ûdno e {to ostanatite pratenici, makedonskite pratenici ne reagiraa nitu pribli`no isto na na~in na koj se branea albanskite pratenici. Po mojot odgovor na Haruni, vedna{ go branea nekolkumina. Toa kaj

31

nas ne be{e slu~aj. Za àl. Vremeto i nastanite koi }e dojdat nabrgu potoa, }e potvrdat deka ne stanuva zbor za mlade{ki naiven nacionalizam, ili albanofobija (kako {to miluvaa nekoi makedonski novinari da mi persiraat), tuku realno sogleduvawe i predupreduvawe na opasnostite. Ubistvoto na trojacata policajci vo Ara~inovo na po~etokot na 2000g. ja potrese Makedonija. Site bevme {okirani. Na samo pet kilometri od cenatarot na Skopje yverski bea ubieni trojca makedonski sinovi. Koj go sozdade Araìnovo, makedonskata meka na {verc? Istite tie {to sega ja napa|aa za povrzanost so kriminalot. Bez namera takvo ne{to da prifatam, oti znaev deka mojot anga`man e sosema ~ist, barav neprikosnoveno ras~istuvawe na slu~ajot, izveduvawe pred liceto na pravdata na site vinovnici. Barav da im se podigne spomenik na zaginatite policajci, no i na site zaginati vo slu`ba na dràvata posle 1990 godina. Na toa }e ostane. Podocna OVK so kominike }e prevzeme odgovornosta za ubistvoto na policajcite vo Ara~inovo. Interpelacijata na Ministerot za odbrana }e bide sledniot ~ekor vo postojanoto napregawe vo opozicijata po sekoja cena da najde na~in da ne obvini pred makedonskata javnost. Da se spe~ali nekoj politi~ki poen be{e alfa i omega. Tolkava upornost i tvrdoglavost vo insistirawata na nekoi obvinuvawa za~uduva. Bezgri`nosta na takvoto mese~arewe kulminira{e koga posle redovnoto obvinuvawe za partizacija i voobi~aenoto negirawe na site institucii na dràvata, ne obvinija za dogovor so teroristite. Sllu~ajot na ~etvoricata kindapirani makedonski vojnici i den deneska ostanuva misterija. Koj, kako i zo{to bil vme{an i dali bil vme{an nejasno e, no so edno mora da sme na ~isto-ìvotot na sekoj vojnik e neprikosnoven i ako makedonski vojnik e kindapriran, mora da se napravi se za da bide spasen. Toa bea glavnite tezi na koj go potprev izlagaweto za interpelacijata na Ministerot za odbrana. Spored mene, vo vdahnoveniot zanes deka pravat monumentalen ~ekor nazad kon vlasta, vo tekstot na interpelacijata, SDSM se imaa zaboraveno i napravija redici gre{ki. Site tie gre{ki gi testirav, dovedov javno vo pra{awe, {to kako i sekojpat koga im zboruvav, se obra}av, kaj niv predizvikuva{e reakcii, dofrluvawa, neretko pcuewe i zakani i redovno repliki. Fakt e vo govorot za interpelacijata ne go branev Ministerot Kqusev, toa moè lesno da se vidi. Li~nite moèbi

32

personalnite gre{ki go ostaviv sam da gi objasnuva, ako misli deka ima takvi, iako be{e ~len na mojata partija. Napati duri i go povikuvav da izleze na govornicata i da se proiznese za obvinuvawata. Namerata nikojpat ne mi be{e da bidam apologet. Nikoga{ ne se drèv za dogma, partiska vistina, providenie, vol{epstvo, ma|ija, manija kako slep za stap. Ona {to go branev be{e dràvata, edinstvoto, ideologijata za Makedonija, pravdinata, ~esnosta, predadenosta. Ama ja branev i partijata koga bilo koj od prethodno navedenite doblesti }e ja pronajdev, po~uvstvuvav kaj nea, kaj nekoj od nas, kaj site nas. Toga{, a i sega veruvam toa se doblesti koi moè da se vgradat vo politikata i da bidat osnova za politi~ko deluvawe. Namesto edinstvo i opredelba napadite na opozicijata prodolìja vo tekot na celokupniot mandat. Ne zamolknaa nitu koga zapo~na vojnata. Se {to pravevme im pre~e{e. Koga sakavme da ras~istime energi~no so teroristite - ne obvinuvaa za vovlekuvawe vo vojna i ne kodo{ea koj site stranski Ambasadori. Nitu edna{ ne zastaa na na{a strana. Koga }e ponudevme re{enie - redovno go ismevaa kako nekompetentno. Na kraj im gi otstapivme kompetentnite mesta, diplomatijata i odbranata za da tie se spravat so krizata taka, kako {to podobro znaat od nas, kako {to samo tie znaat. Vo Maj 2001 koga vlegoa vo Vladata za nacionalno edinstvo vojnata ja be{e ve}e zafatila Makedonija na pove}e frontovi. Kumanovskiot be{e neo~ekuvano {irok i silen. Potegot od severnata granica so Srbija, pa se do Ara~inovo zafaten so voeni dejstvija. Golemi konflikti i upotreba na te{ka artilerija od dvete strani. Od sekoja ku}a na toj poteg puka{e po nekoja pu{ka. Sli~na situacija na site frontovi. Vo takva situacija Bu~kovski stana Minister za odbrana. O~iglednata prevlast koja {to na{ata Armija i bezbdnosnite sili ja imaa na terenot, o~ekuvavme tolku kompetentniot Minister, stru~wak na stru~wacite, da ja valorizira i pretvori vo pobeda. Sprotivno na o~ekuvanoto - molk. site oru`ja zamol~ea. Teroristite gi betoniraa svoite pozicii, dobvaj}i dodatna sila da se iìvuvaat so Makedonija i Makedoncite. Nebroeni provokacii, Kumanovo ostana i bez voda za piewe. Na prag na katastrofa... Naedna{ gra|aninot Trajkovski stana Pretsedatelot Trajkovski za SDSM. Kakva li taktika. Toa mu dade i na nego sila da ni se sprotistavi na na{ite nameri energi~no da ras~istime so teroristite. Poleka se sozdava{e front protiv VMRO-DPMNE. Izbi kavga. Na famoznata sredba

33

{to ja imavme so Pretsedatelot Trajkovski, kako prateni~ka grupana na VMRO-DPMNE ima{e èstoki diskusii i razmena na pote{ki zborovi. Kumanovo be{e ve}e desetina dena bez voda i netrpenieto samo se zgolemuva{e. Vo toj moment se imaa pojaveno virusni bolesti vo gradot, frustracii kolku saka{. Toga{ se slu~i ne{to {to nikoga{ nema da go zaboravam. Na moe pra{awe do vrhovniot komandant na Armijata dali ima namera da objavi osloboduvawe na gradovite od opsada i spravuvawe so teroristite, ili samite }e treba da se spravime so niv, go dobiv najneo~ekuvaniot odgovor. "Oble~i uniforma ako saka{, gajle mi e. Ajde da te vidam dali smee{ da go napravi{ toa", mi odgovori Pretsedatelot na dràvata. Toga{ svativ deka sme izgubeni. Natamu varijantata koja {to be{e izberena od opozicijata ode{e vo nasoka ode{e vo nasoka na {to pogolemi obvinuvawa na smetka na VMRO-DPMNE, plukawe i kukawe pred diplomatite ({to obemno i uspe{no go napravi Mitreva, vo svojstvo na minister vo Vladata na Georgievski), podingawe na masovna hajka preku poltronskite, sopstvenite mediumi. Da se izolira VMRO-DPMNE, ultimativna cel. Ako se uspee vo toa }e ima koj da bide obvinet za se, }e ima koj da se pra}a vo Hag, post-festum, i normalno }e se spe~ali vlasta. A Makedonija gore{e. Ginea makedonski vojnici, napati po desetina... Needinstvo ja razdira{e Vladata. Neizgradenata makedonska politika za odbrana, tatkovinska odbrana na zemjata rezultira{e so Ohridskiot Ramkoven dogovor. Vo nemo`nost da se protivime kako partija, izolirani i poso~eni kako meta i edinstven vinovnik za krizata vo Makedonija izgorevme i nie. Albancite uspeaa od teroristi da stanat buntovnici i borci za ~ovekovi prava. Toa im dade za pravo da pobaraat detalna promena na Ustavot na R.M. so kompletno rekomponirawe na su{tinata i temelite na makedonskata dràva. Se {to pobaraa, so posredstvo na me|unarodnata zaednica im be{e dadena. Duri vo Ramkovniot dogovor se otide dotamu vo drskosta i se predloì bri{ewe na makedonskito narod od Ustavot, od Preambulata, zamenuvaj}i go so neodredeniot termin - zaednica. Sekoja i povr{na analiza pokaùva deka dokolku se protne{e terminot zaednica vo Ustavot, }e bea eliminirani site pre~ki za bri{ewe na makedonskiot narod i otvoren patot za idnata podelba na zemjata. Koga ne postoi narod koj e osnova za postoewe na dràvata i nejzinoto ime, toga{ prestanuva i potrebata od taa dràva. Okolnite dràvi potoa, so pravo, }e gi povtorat

34

svoite vekovni aspiracii i stremeì za makedonskata teritorija. [ok! Ima rabori preku koi moè da se pomine, ima prava koj moè da se dadat vo ime na demokratijata, ama ima raboti koi ne se menlivi i nema otstapuvawe. Odeda{ od pratenici koi vo tekot na celiot mandat se zanimavale so proekti i zakoni koi navistina se zna~ajni, ama ako moè taka da se kaè, so vaèwe vo nekoi mikro delovi od op{testvoto, stanavme tie {to treba da go promenata Ustavot, da ja preuredat dràvata. Osnovniot akt, vtemeluva~ot na dràvata e po pravilo Ustavot i se ona {to ja so~inuva dràvata se gradi vrz nego. Vo mnogu dràvi vo svetot kvalitetot na ìvotot i demokratijata se odraz na sodrìnata zapi{ana vo Ustavot. Mnogu ~esto i nemenlivosta na Ustavite, rezistentnosta na vremeto se zema kako kvalitet. Amerikanskiot Ustav od svoeto donesuvawe vo 1787 godina ima samo 27 amandmani, koi se noseni samo kako negovo dopolnuvawe, a nikako i rekomponirawe na strukturata na dràvata, op{testvoto, pa ako sakate i realnosta. Takvata izdr`livost stanuva sidro koe {to cvrsto ja vtemeluva dràvata, so {to taa kako ìv organizam }e ima zdravi korewa i dolgove~nost. A trajnite vrednosti vo bilo koj Ustav se isti. Suverenitetot, pravdata, ednakvosta, slobodata, simbolite, jazikot, gra|anskite slobodi i prava...ne e ne{to {to go ima svoeto prvo postoewe vo makedonskiot Ustav ili amerikanskiot. Toa se univerzalni vrednosti koi bea jasno vidlivi vo makedonskoto op{testvo i Ustav za site, na samo eden mesec pred po~etokot na konfliktot vo 2001 godina. Duri i me|unarodnata zaednica ima{e grstovi na pofalbi koga zboruva{e za makedonskata dràva, na{iot razvoj, pravata na poedinecot, negovite slobodi. Nikoj ne locira{e nikakov problem vo makedonskiot Ustav. Nikoj ne go bara{e problemot vo makedonskiot Ustav, oti tamu i go nema! Me|utoa, kulturata na po~ituvawe na identitetot, osnovata i korewata kaj nas e niska. Dolgo vreme dresiran na poslu{nost, na{iot ~ovek e so namerno namalen instinkt za preìvuvawe. Samo taka vospitan toj }e bide podloèn na vladeewe bez prigovor. Poslu{nost so nebeski dimenzii. Za àl toa mnogu ume{no go iskoristija Albancite. Periodot na kavgite i needinstvoto pome|u Makedoncite im be{e dovolen da tranzitiraat, kako {to ve}e rekovme, od teroristi do ponièni i izma~eni du{i~ki, "borci za ~ovekovi prava". Kade }e se celi ako ne vo Ustavot, koga se zboruva za ~ovekovi prava. A posledicite se

35

mnogu, mnogu pogolemi otkolku {to moè bilo koj seu{te da gi vidi ili anticipira, zatoa {to Ustavot e akt bezvremensko ograni~uvawe i vaka izglasan kako {to e deneska ne e nitu podemokratski, nitu ponapreden, nitu otvora pat za pribliùvawe na ednite kon drugite, samo sozdava, opravduva dualizam i nelojalnost kon dràvata. Nema pribliùvawe od prosta pri~ina oti svesta, kolektivnata (plemenska) svest e locirana, vtemelena na nekoi drugi principi, sosema drugi idei. Gi spomenavme niv, a tie imaat eden zaedni~ki imenitel: - Golema Albanija. Niz taa prizma sosema legitimno pra{awe za nas Makedoncite deneska e dali tie {to u~estvuvaa vo konfliktot i pukaa vrz makedonskite sinovi i vojnici, moèbi i ubivaa, svojata omraza kon nas ja zagubile zatoa {to Ustavot e deneska promenet? Ja sakaat li deneska pove}e Makedonija, gi po~ituvaat li deneska pove}e nejzinite simboli, imeto, znameto i grbot? Makedonskiot Ustav ne se samo kontroverznite 15- tina amandmani. Vo Ustavot se zapi{ani i simbolite, ~esta, obvrskite i slobodnata volja na mnozinstvoto... Pak }e pra{am, ja sakaat li deneska pove}e Makedonija?! Veruvam deka sekoj eden deneska vo Makedonija ima odgovor na toa pra{awe, a i odgovorite moàt da se najdat vo op{toto poznavawe na problemite. Moite parlamentarni nastapi jas gi dizajnirav od toa op{to poznavawe.

Promenata na Ustavot

Procedurata za promena na Ustavot se otvori posle mnogu peripetii na 31 Avgust 2001 godina. Posle dolga apstinencija na Parlamentot, koj ne rabote{e vo tekot na celokupniot period na vojnata, kone~no zasedavavme. Tenzija nevidena. Kako da se odi po ìca? Koj da bide odgovorot, izgovorot za kompromis? Posle se, dali da ima kompromis? E toa, navistina bea denovi na isku{enie. Za site nas. Ubeden sum deka sekoja naredna generacija }e treba i }e gi analizira do detal tie istoriski momenti na koi nekoi im prijdoa tragi~no i so zanes, a nekoi kako na detska pesna, da se proturka i zaboravi. Nemoàt i nema site tie denovi da otidat vo zaborav. Niedna borba za vlast ne opravduva takov oportunitet. Ni~iva li~na èlba ne moè da bide stavena nad zalo`bite na generacii. Vo takov duh, so takva misla ja podgotviv mojata prva diskusija od otpo~nuvaweto na promenata

36

na Ustavot. Pretsedatelot na dràvata gi pro~ita, so bled i neobeditelen ton, svoite ubeduvawa zo{to e potrebno da se promeni Ustavot. Od avion se gleda{e deka drug gi pi{uval tie zborovi vo koi i samiot toj ne veruva. Se otvori diskusija. @estoka diskusija. Site o~ekuvaa posle pritisokot izvr{en od site mo`ni vlijatelni stranski ambasadi i misioneri oti rabotata }e odi mazno. Vpro~em takvi i bea najavite. Albanskite partii potpisni~ki na Ramkovniot dogovor izrazuvaa bezrezervna poddr{ka. Dvete makedonski partii - potpisni~ki SDSM i VMRO-DPMNE na tivok ogan. Site se pe~evme, no nekoi navistina pokaàa golema oppornost na ognot, debela koà. Hipokrizijata na identitetot i duhot kulminira{e! G-dinot Crvenkovski izleze da go brani Ohridskiot dogovor. I go brane{e so golem zanes. "Site {to se protiv dogovorot se za vojna!". Bara{e da se iznese koncept, dokolku nekoj se drzne da bide protiv dogovorot. Li~no mislam oti smeta{e na retardiranost na ostanatite 119 pratenici. Ima{e doza vo negoviot govor na potreba od masovna hipnoza, ispora~ana lidersko-diktatorski za da gi ispla{i poslabite so srce, nervi i karakter. Nitu zbor za `rtvite, za padnatite borci za Makedonija. Nitu zbor za zaednicite, terminot {to ako go prifatevme }e izvr{e{e genocid vrz na{ata nacija. Nitu zbor za teroristite, kako da gi nemalo. Se v~udonevidov. Vrv na arogancijata, {to li misle{e? Dali moèbi se nadeva{e deka }e dobie petka od ambasadorite vo Skopje? ôvekot otide deset ~ekori ponatamu i od Pretsedatelot na dràvata. Za site ovie nastani i nastapi postojat bele{ki i stenogrami, ni{to ne e izmisleno i se e proverlivo. I treba da se proveruva odnovo i odnovo. Od dene{na perspektiva objasnuvaweto na negovoto odnesuvawe go prepu{tam na g-dinot \or|i Marjanovi}, vo toa vreme koalicionen partner na SDSM: "Crvenkovski se umilkuva na me|unarodnata zaednica za pobrgu da se vrati na vlast. Poradi svojata slepa poslu{nost }e bide nagraden so tolku posakuvanoto vra}awe na vlast". Malku parlamentarni denovi imaat tolkavo istorisko zna~ewe. Vo sopstvenoto se}avawe tie denovi }e mi ostanat zasekoga{ vreàni kako denovi na borba, napregawe, re{itelnost, isku{enie. Izlegov na govornicata. Znaev deka cela Makedonija gleda. Mi pomina niz glavata slika od nastapot za vreme na studentskite protesti. Skoro site akteri bea isti. [a}iri,

37

Ziberi, Haruni, Ramadani, Nikola Popovski, Tito Petkovski, Branko Crvenkovski... Zarem e mo`no da odlu~uvat istite lu|e od toa vreme? Toa li e celokupniot potencijal na Makedonija? I zapo~nav so zboruvaweto. Po moe. Taka kako {to mislev deka treba. Po Makedonski. Bezkropomisno, iako ne negiram postoewe na golem pritisok da se prifati se, kako {to ni e servirano. Go zafativ istorijatot na problemot, ideologijata i platformata, godinite 1992, 1994, 1997... Site godini po red, provokaciite, nastanite, sokrienata cel. Bev re{en i toa go storiv, gi narekov Albancite-{iptari! Molk... Tivki reakcii. Povtoriv. Reakciite se zasilija. Gi navrediv. Tokmu toa i go sakav. Oti navredata najmnogu se ~uvstvuva na sopstvenata koà. Sto stapa po tu| grb ne se ni{to. Morav da gi isprovociram. Sega ve}e reakciite stanaa glasni i toga{ im go postaviv pra{aweto, dali tie imaat pravo mene da me narekuvaat slavomakedonec, {to li~no go razbiram kako pogrden termin. I isto taka go razbiram kako termin {to sozdava opravdanie za teorijata za doseluvaweto na Makedoncite na avtohtonite teritorii na Albancite. Zamol~ea. Drag mi e Platon, ama podraga mi e vistinata. Vo ime na nekakva demokratija i soìvot davavme i otstapuvavme. Toa go pravevme so verba vo normalen, podobar ìvot na site nas, bez razlika dali sme Makedonci, Albanci ili drugi. Napati tie na{i ~ekori na dobra voqa, davawata bea kritikuvani i napa|ani kako velepredavstvo. Se {to }e napravevme vo nasoka na prava na malcinstvata be{e za SDSM velepredavstvo. E sega mi be{e dosta. Ove ve}e nema dopirna to~ka nitu so ~ovekovi prava, nitu so emancipacija, ova e samoubistvo na makedonskata nacija! Tezite i detalite od razmislite na ovaa tema se vgradeni vo govorot i nema da gi povtoruvam, vo ponatamo{niot tekst na knigata moàt da bidat konsultirani. Edinstveno }e ocenam deka toga{ ja iznesov celata teìna od sebe i sprotivno na potrebite na "Nekoi", ostanav dosleden na na{ite Stari, na na{eto nasledstvo, a vo imeto na nekoi naredni generacii. Tatkovinska odbrana na zemjata e konceptot{to go sprotivstaviv. Tatkovinska odbrana na Makedonija, na sekoja nejzina peda e konceptot {to moè i mora da mu se sprotivstavi na la`noto, licemerno i hipokratsko primirje. Primirje {to }e trae do momentot na ocenkata oti do{lo vreme za narednata faza vo osloboduvaweto i obedinuvaweto na albanskite teritorii. Koga e zaposednat duri i eden kvadraten metar od

38

tatkovinata, avanturisti~ki i neodgovorno e da se izleze pred celata nacija so barawe na koncept i od rakav da se obvinuva za vojna, indirektno, moèbi podobro kaàno direktno, poso~uvaj}i nakaj nas. Za se e vinovno VMRO-DPMNE. Ako za vreme na krizata zboruvavme za smiruvawe na tenzijata, toga{ bevme predavnici i trgovci so Makedonija, a koga povikuvavme na odbrana na tatkovinata po sekoja cena, avtomatski dokaùvaa deka edinstvenite vinovnici sme nie. Nikako ne moèvme da im go pogodime terkot. A istiot toj ~ovek pred pomalku od godina dena od po~etokot na krizata povikuva{e, duri i se zakanuva{e oti nema da ima promena na Ustavot po nikoja cena. Kakva transformacija! Za godina dena. Ne gi spomna na{ite `rtvi nitu so nieden zbor. [to e naj~udno terkot mu go prifatija kompletno i bez pogovor site negovi pratenici. Ako se pogledaat site stenogrami od celokupnata procedura od promena na Ustavot, od denot eden (31 Avgust 2001) do denot D (16 Noemvri 2001), (Dinamikata na sednicite so fazite na strukturirawe na izmenite e pomesteno na krajot na knigata) moè da se vidi deka na site 18 prodolènija na sednicite pratenicite na SDSM ne nastapile pove}e od desetina pati. Ne sakam da obvinuvam, ne sakam bez pokritie ili fakti da iznesam nitu eden zbor. Najmnogu od se nesakam da se pomisli ili pak zloupotrebi nekoj moj zbor vo celi na partiska propaganda, ideolo{ka ikonografija, moèbi li~na vendeta, ako ne i kako apologija. Ni{to od toa. Se {to kaàv od parlamentarnata govornica be{e del od moite ubeduvawa i site zborovi so koi go dopolnuvam i objasnuvam nejasnoto, vo ovoj voved, se moi mislewa i stavovi. Toa me vra}a na temata i na nas. I nie ne bevme sovr{eni. Posebno kaj nas moèv ubavo i lesno da gi zabeleàm poltronite i la`nite idolopoklonici. Dodeka pozicijata na Georgievski moèv da ja razberam (gore{e), nekoi od moite kolegi od prateni~kata grupa me za~uduvaa. Kalkulanstvo, politikanstvo, antipolitika od najnizok, najdolen vid. A nasproti nas pratenicite Albanci. Tie te{ko se isfrlaa od ramnoteà. Sekoj pat presmetani, so jasni i precizni nasoki. Iskusni volci koi kasaat tamu kade {to }e zamislea. Sekoja na{a projava na stav {to ne im odgovara{e vo nivnata strategija, vedna{ ja napa|aa so site mo`ni zborovni varijanti. Iskusni besednici, priznavam. Moèbi toa i ne prinudi na kapitulacija. Da ima{e Makedonija 60-tina jasno opredeleni pratenici, moèbi se }e

39

zavr{e{e so nekoj drug rezultat. Eden se kr{i, dvajca se kr{at... ama 50-60 ni{to ne moè da gi skr{i. "Boèmni patrioti {to sega im pre~i {to se slavomakedonci". Ete toa e odgovorot {to go dobivme od na{ata opozicija. Sekoj pat spored potrebite na partiskata propaganda. Dosega bez ksenofob, rasist i {ovinist, sega i boèmen patriot. Site denovi od na{eto vladeewe nerazdelna be{e taa etiketa od mene, a sega odedna{ "boèmni patrioti". Vnimatelno analizirawe na upotrebenite termini pokaùva strategija. Ne slu~ajni zborovi, upotrebeni, dizajnirani za pogodok kaj to~no opredeleni slu{ateli. To~no skovani zborovi za potrebite na sopstveno opravdanie, sokrivawe na vistinata. Eden od pratenicite na SDSM (tri mandati po red vo Parlamentot) duri najde za shodno i da ne obvini mene i Pandov za partiski marketing poradi toa {to oblekovme uniformi i bevme vo odbrana na Makedonija na Tetovskiot front. Toa bilo za potrebite na VMRO! Go prozvav od govornica za toa obvinuvawe. Ne odgovori. Mu rekov da odi da ja brani Makedonija, pa ako treba toa neka bide i partiski marketing, ne odgovori nitu toga{. Iskusen pratenik koj znae, koga nema{ {to da odgovori{, podobro mol~i. Ramkovniot dogovor od Ohrid go analizirav vo prodolènieto na govorot na 31 Avgust 2001 godina. Toj be{e taka sostaven {to site to~ki, podto~ki, klauzuli pokaùvaa oti }e bideme {teta na Makedonija i Makedoncite dokolku bide usvoen vo predloènata verzija. Se ponudija sosema novi definicii za demokratijata, za na~inot na izbiraweto na lokalnite {efovi na policijata, za upotrebata na simbolite, za mo`nata legalizacija na Tetovskiot Univerzitet i sekako voveduvaweto na konsenzualnata demokratija (Ramkovniot dogovor od Ohrid e pomesten na krajot na knigata). Ako nabroenoto ne pravi celosno redefinirawe na dràvata, toga{ {to? Gi obrazloìv detalno svoite stavovi, argumenti i protivewa vo toj prv nastap otkako se otvori procedurata za promena na Ustavot. Voveduvaweto na konsenzualnata demokratija, dopolneto so osnovawe na Komitet za odnosi so zaednicite navistina zna~e{e oti se {to nema da im se dopa|a vo idnina na Albancite }e moàt da go blokiraat vo sobraniska procedura. Dovolno }e bide da ne glasaat polovina od tie {to se deklariraat kako pratenici na malcinstvo i nema da moè da pominat nitu specifi~nite zakoni povrzani so malcinskite prava, nitu Ustavot. ^len 7 klu~, ~len 19 klu~, ~len 86 klu~, ~len 109,114 isto taka... I seto toa

40

betonirano vo ~lenot 131 (tekstot na site amandmani na Ustavot e daden na krajot na knigata). Nabrgu vo narednite denovi dojde do glasawe na pra{aweto dali da se otvori procedurata za izmena na Ustavot. Toa se u{te ni{to ne zna~e{e. Nikade ne e zapi{ano, propi{ano oti otvoraweto na procedurata avtomatski zna~i i promena na Ustavot. Po otvoraweto na procedurata sleduva utvrduvawe nacrt tekst na amandmanite, potoa sleduva posebna sednica za utvrduvawe na predlogot na amandmanite na Ustavot kade {to moàt da se davaat i sopstveni amandmani i da se vlijae na kone~niot tekst. Duri potoa se zakaùva posebna sednica na koja se proglasuvaat amandmanite na Ustavot (na krajot od knigata se dadeni datumite, prodolènijata i naslovite na sednicite,taka {to moè da se sledi dinamikata na rabotata na Sobranieto vo tekot na celiot toj periot). Smetav deka toa e dovolno vreme za borba, ubeduvawe i ne{to da se spasi. Se glasa{e, za prv pat vo serijata na glasawa na 6 Septemvri 2001 godina. Kako {to potencirav toga{, pod vlijanie na ogromen pritisok, no i na sopstvenoto ubeduvawe, ne smetav deka mnogu se gubi so otvaraweto na procedurata i oti se e zagubeno. Sepak se ~uvstvuvav mizerno. Naiduva novi sednici, novi diskusii, ubeduvawa, argumenti, analizi... Od druga strana dokolku se otfrle{e unilateralno predlogot za promena na Ustavot od strana na Pretsedatelot, od na{a strana, od pratenicite na VMRO-DPMNE, realna be{e opasnosta od izolirawe i ponesuvawe na celokupnata vina za krizata. Vo SDSM ja ~ekaa na{ata gre{ka, nadevaj}i se deka }e pogre{ime. Dokolku tri partii, potpisni~ki na Ramkovniot dogovor glasaa vo Sobranieto za, a VMRO-DPMNE protiv, }e bevme poso~eni kako edinstveni vinovnici za vojnata. Najte{ko od se mi pa|a koga }e se setam tokmu na mestenkata {to se obiduvaa da ni ja napravat. Kako da ne sme Makedonci, kako da ne sme od ista dràva. Tokmu zatoa moravme da glasame. A od druga strana narodot sopstvenite ubeduvawa. Kako i da postapam, postapime, gubime. [ah-mat pozicija. Ako ne glasame za Ramkovniot dogovor opstojuvame na sopstvenata pozicija i so narodot, a partijata ja stavame na otstrel. Vo sprotivno partijata ja za{tituvame, a na ulica }e ne o~ekuvaat site onie pra{alni, zbuneti, besni, razo~arani lica. Zo{to?-}e pra{uvaat nivnite o~i bez da se slu{nat zborovi. [to da se pravi? Tie denovi bev vo postojana razmisla {to da napravam. Ne sakav da odam protiv partijata, u{te pomalku protiv narodot. Kako da se spojat tie dve?

41

Deneska koga }e poglednam nanazad ne mi e jasna opredelenosta na SDSM da se glasa bezpogovorno za promena na Ustavot. Za niv kako da ne postoe{e narodot!? I dojde toa 4-to prodolènie na 80-tata sednica na Sobranieto, 6 Septemvri 2001 godina, so nego glasaweto za prvata faza za promena na Ustavot. Momentot na glasawe nadoa|a{e so brzina na svetlina. Go molev Gospod toj den da ne dojde, ama dojde. Sobraniskata sala polna. Pred mene, diagonalno levo na metar i polovina, Premierot Georgievski. ôvekot so koj pominavme mnogu godini zaedni~ka politi~ka aktivnost. Site sto dvaeset pratenici mobilizirani preku svoite partii. Den-deneska se pra{uvam dali im be{e te{ko, ja predviduvale li idninata, imaa li sram od sopstveniot narod? Jas se sramev, priznavam. Tolku golem pritisok nemam po~uvstvuvano nikoga{. Vrie{e od novinari, site podgotveni da ja prenesat zna~ajnata vest. Pretpostavuvam celata nacija be{e povtorno pred televizorite. Kulminacija. Pretsedatelot na Sobranieto povika da se glasa. Se vklu~i sistemot za glasawe. 15 sekundi da se deponira sopstveniot glas, sopstvenoto ubeduvawe. Sekoja sekunda ve~nost. Seu{te ne znaev kako da glasam. Glasav za. Pobedi mislata oti treba da ja za{titime partijata... No, ne. Nekoj bara poedine~no glasawe, se somneva vo glasaweto. Ima li deset pratenici {to go podrùvaat? Ima. ]e se odi na poedine~no glasawe. Toa zna~i, sekretarot na Sobranieto }e gi ~ita site imiwa na pratenicite za da se utvrdi vistinitosta na brojkata, na tie {to glasale. Toa isto taka zna~i deka prethodnoto glasawe ne vaì i sekoj }e mora povtorno da se izjasni. Se redat imiwa. Nabliùva bukvata P. Pandov, Petkovski Tito, Petrov êdo, sleden sum jas, a vo mene seu{te borba, seu{te ne moàm da gi izbalansiram ~uvstvata i bolkata. Sekretarot na Sobranieto go pro~ita moeto ime. Sekunda, dve... i ne moèv da glasam za. Izgovoriv, protiv, dovolno silno za da moàt site da me ~ujat, no siguren sum deka ja po~uvstvuvaa i bolkata {to ja imav vo sebe. Protiv i se pomina. Protiv i ni{to ve}e ne ~uvstvuvam. Gi gledam site okolu mene, a ne slu{am ni{to. Jaki svetla, nekoi ~udni lu|e... kako li se najdov tuka? O~ekuvano, vedna{ napadi od novinarite. Ete, Filip se premisli. Seu{te nemoàm da sfatam zo{to nikoj ne se obiduva da gi objasni motivite, da gi razbere ~uvstvata, tuku samo postoi podgotvenost za ~ere~ewe. Producirawe na psihoza i opravdanie samo za edna grupa na lu|e. Po prvoto glasawe ve}e ni{to ne be{e isto. Rabotite vriea.

42

Minister vo Vladata, Ixet Memeti odbi da bara ispora~uvawe na uapsen vo Germanija terorist i kriminalec, Semi Hebibi. O~igledno smeta{e na partiskiot klu~ vo funkcioniraweto na site ne{ta poradi koj Premierot nema da moè da stori ni{to. Naprotiv Premierot pobara razre{uvawe na Ministerot i toa na sobraniski sednici. Izlegov da gi obrazloàm moite stavovi. Onoj koj podrùva teroristi - e terorist (malku lu|e znaat deka istiot toj Minister, Memeti bil dolgogodi{en sekretar na Vladata na Crvenkovski). Pobarav u{te edna{ od site pratenici pred vtorata faza na promena na Ustavot da go demonstrirame potrebnoto edinstvo. Da se isprati poraka oti ne se prifa}a ucena. Sprotivno na o~ekuvanoto, povtorno obvinuvawa na SDSM. Slu~ajot na Ministerot Ixet Memeti sme go koristele za da gi pokrivame sopstvenite gre{ki. Namesto da se prifati podadenata raka i mo`nosta da se ispravat gre{kite, dobivme obvinuvawa i distancirawe. Prozivkite za zadocneti refleksi, namesto edinstvo, sozdavaa prostor za namerite na opozicijata, se da se proturka kako {to e pobarano odnadvor i na kraj za se da se obvini VMRO-DPMNE. Znam deka moèbi premnogu gi povtoruvam tie sopstveni zaklu~oci, nekoj }e gi po~uvstvuva sigurno i kako obvinuvawa, no nikako ne moàm da se otrgnam od tie grozni se}avawa pri sekoe ~itawe na stenogramite. Toga{ se slu~ija teroristi~kite napadi vrz Wu Jork i Va{ington. 11 Septemvri 2001 godina i ni{to ve}e nema da bide isto nitu vo me|unarodnata politika i odnosi. Se ponadevav oti odnosot kon terorizmot sega }e bide poseriozen od strana na golemite svetski sili. Terorizmot treba da se osudi bez razlika kade i da se slu~uva vo svetot. Moèbi dosaden, no povtorno zboruvav na 20 Septemvri 2001 godina, koga na 85-tata sednica se otvori procedurata za utvrduvawe na nacrtot na amandmanite na Ustavot. Si rekov, ako treba na glava }e im se ka~am, ama ne popu{tam. Genocidot vrz makedonskito narod ne smee da bide verificiran. Nekolku pati im ja pro~itav Preambulata na Ustavot od 1991 godina na site pratenici. Ako, tie ne mora da slu{aat, znaev deka tajnite u{i {to sekojdnevno izvestuvaat od Skopje, }e slu{nat. Nekoj }e go ~ue na{iot glas. Za Makedoncite e neprifatliva promenata na Preambulata na takov na~in. Prifa}aweto na terminot zaednici }e zna~i uni{tuvawe na Makedoncite trajno. Toj termin ne e bolen i neprifatliv za dràvnite malcinstva koi {to imaat druga mati~na dràva. Makedoncite nemaat druga dràva i neprifatliva e ovaa samoubistvena formulacija.

43

I namesto skoncentriranost na ovie pra{awa i kon odbranata, podobruvaweto, za~uvuvaweto na Preambulata, na{ite vesnici, vo koalicija so opozicijata, ve}e najavuvaa odewe vo Hag, na Makedonci. Nemoè na toa da ne se reagira. Ima li ne{to pogrdo od toa? Dobija komentar kakov {to zasluùvaat (pomesten vo govorot od 20 Septemvri 2001). Na kraj ubeduvawata i verbata pobeduvaat. Upornosta se ispla}a. Uspeavme da go promenime prvi~niot tekst na predlogot za promenata na Preambulata (tekstot e pomesten na krajot na knigata). Me|unarodnata zaednica svati oti toa {to sakame da postoime nezna~i oti ni pre~i postoeweto na drugite. Kone~niot tekst na Preambulata go vrati, odnosno go vklu~i makedonskiot narod, {to smetam deka e zasluga so koja {to moème da se gordeeme. Odstraneta e opasnosta vo vrvniot akt na dràvata, so na{eto glasawe, da vgradime virus na uni{tuvawe. Vra}aj}i go nazad procesot na na{e bri{ewe na Preambulata i Ustavot mislam deka vo mnogu ja amortiziravme strate{kata namera na teroristite i nivnite podrùva~i da ja uni{tat Makedonija. Popu{ti i me|unarodnata zaednica. Za àl ova ne e skazna. Uspevaj}i da se izborime za Preambulata, bevme prinudeni da zagubime na drugi poliwa. Kako na primer pettiot amandman na Ustavot koj go cementira Albanskiot jazik kako slu`ben, amandmanot sedum koj ja menuva polo`bata na makedonskata pravoslavna crkva, se do osumnaesetiot amandman koj {to ja vgradi konsezualnata demokratija kako sostaven del na makedonskiot Ustav. No edno e da se vedne glavata bez pogovor, a drugo e da se zagubi ~esno. Iscrpuva~ki dva meseci, skoro sekoj dena na sednici, se borevme da spasime ne{to. Sekoj moment nadvor od sobraniskata sala se koriste{e za diplomatski sredbi, objasnuvawa, raspravii. Osumnaeset prodolènija na sednici povrzani so procedurata za promena na Ustavot, desetina prodolènija okolu pra{awata za referendum, nekolku prodolènija za razre{uvaweto na Ministerot Ixet Memeti... Bez malku site rabotni denovi vo tie dva meseci gi pominavme vnatre vo sobraniskata sala. I pokraj se, iscrpuvaweto i nepodnosliviot pritisok od site strani, u{te edna{ go otfrliv dogovorot, kapitulantstvoto i licemerieto napi{ano vo obrazloènieto na Pretsedatelot, za procedurata i na~inot na promenite, kako i nivnata navodna minornost(boèmni 12%). Javno barav da mi se prezentiraat primeri spored koi se rabotelo koga vaka se dizajnirale promenite i kakva i kolkava e sigurnosta oti

44

navistina se funkcionalni. Kako po pravilo, odgovor izostana. Govorot od 25 Oktomvri 2001 be{e mojot posleden nastap vo Sobranieto na R. Makedonija. Od edna strana pove}eto raboti {to sakav da gi soop{tam, ve}e gi soop{tiv, pove}e pati, zafa}aj}i gi site zna~ajni aspekti. A od druga strana izmoren, ve}e nemoèv da zboruvam i povtoruvam, ako navistina ne moàt da se promenat rabotite. Znaej}i deka za posleden pat zboruvam, povtorno potsetiv na 1997 godina, zakonot za Pedago{kiot fakultet, koj se pokaà niz godinite kako stimul za rabotite da se turkaat da ja zavr{at so promena na Ustavot. Potsetiv na ~lenot 7 i ~lenot 48. Po tekstot na drugite amandmani ne govorev. Se be{e kaàno.

Proglasuvawe na Ustavnite amandmani Glasav Za tekstot na Preambulata na Ustavot na Republika Makedonija, ~etvrtiot amandman, zatoa {to vo nea go vrativme nazad makedonskiot narod i borbata be{e uspe{na. Glasav Protiv za naredniot, petti amandman, i smetav deka ostanav dosleden na obiduvawata {to gi iznesov vo posledniot govor vo Parlamentot (glasawe broj 0117, amandman 5, 16.11.2001). Ne go podràv nitu amandmanot sedmi povrzan so istoriskata uloga na Makedonskata Pravoslavna Crkva (glasawe broj 0119, amandman 7, 16.11.2001). Vozdràn bev za osmiot amandman ({to vo makedonskiot sistem na parlamentalno glasawe e skoro isto kako protiv, zatoa {to sekoga{ se broi vkupniot broj na glasovi, a ne samo glasovite Za i Protiv. A koga }e se postigne potrebnata brojka od osumdeset glasovi ve}e stanuva irelevantno koj glasal protiv i vozdràno) koj spored mene e dlaboko povrzan so su{tinata na studentsko-sredno{kolskite protesti od 1997 godina (glasawe broj 0120, amandman 8, 16.11.2001). Sekako ne glasav Za dvanaesetiot amandman, oti mislam deka jasno go istaknav stavot za Komitetot za odnosi pome|u zaednicite (glasawe broj 0124, amandman 12, 16.11.2001). I najnakraj ne go podràv osumnaesetiot amandman na makedonskiot Ustav, onoj amandman {to ja regulira procedurata za konsenzus (glasawe broj 0130, amandman 18, 16.11.2001). Za ovoj amandman imav svoj amandman, koj be{e i pove}e od prost i jasen, da se bri{e amandmanot 18. Smetav deka i makedonskata dràva i makedonskata demokratija }e imaat mnogu pove}e mo`nost ako ne

45

se prifati vakov amandman koj vospostavuva konsezualna demokratija. Nekakva si demokratija po èlba na svetskite kvazi-demokrati, koja sigurno ne ja primenuvaat i prakticiraat vo nivnite dràvi (glasawe broj 0110, 15.11.2001). Ovoj moj amandman go podràa 22 kolegi, 13 bea vozdràni, a protiv 63. Zo{to be{e toa taka samite si znaat najdobro. Najnakraj otkako pominaa site fazi i site glasawa se zavr{ija, se dojde do svojot kraj, na poslednoto glasawe, proglasuvaweto na promenata na Ustavot, glasav Za (glasawe broj 0005, proglasuvawe na amandmanite, 16.11.2001). Ionaka se pomina. Go promenivme Ustavot. Ostanuva se}avawe. A Pretsedatelot na dràvata ne se pojavi u{te edna{ vo sobraniskata sala, posle negovoto prvo i posledno prisustvo, na 31 avgust 2001, odnosno denot koga ja otvorivme procedurata za promena na Ustavot. Go navredi govorot na mojot kolega od VMRO-DPMNE, \or|i Kotevski, koj zboruva{e, onaka, narodski za site da go razberat i mu ja kaà vistinata vo o~i. Toa znae da zaboli mnogu. Kako i da e, veruvam deka makedonskiot primer e bez presedan vo svetot. Da se proturka promena na Ustav na suverena zemja, kade {to, ovlasteniot predlaga~, Pretsedatelot nema de se pojavi vo tekot vo sobranieto vo tekot na celata procedura.

Govorite. Tehnikata na ureduvawe

Sreduvaj}i gi govorite za da bidat objaveni morav da gi redaktiram kompletno. Sekoja re~enica, sekoj zbor go pominav povtorno i povtorno. Toa zatoa {to mnogupati ima{e pe~atni gre{ki vo stenogramite, ~esto nedostasuvaa zborovi, interpunkciski znaci, {to mnogu lesno moè da go promeni smisolot na celata re~enica i celata misla. Sekako ne treba da se obvinat sobraniskite slu`bi. Ednostavno nekoi raboti nemoàt stoprocentno da se opfatat, da se zapazi su{tinata na mislata, namerata i celta na zborot. U{te pove}e ako vo celata kompliciranost na izgovoreniot zbor, izgovorenata misla, koja {to e mnogu porazli~na od napi{anata, se ispu{ti zbor, konfuzijata moè da stane golema. Zatoa ja zadràv slobodata da gi koregiram tekstovite na govorite od stenogramite. Smetav na toa imam pravo, oti samiot najdobro znam {to sum sakal da kaàm. Najbitno od se e do ~itatelot da se prenese su{tinata na govorite, da mu se pribliì atmosverata na sobraniskite sednici i odnesuvaweto na

46

pratenicite (preku niv i na partiite). Da ja po~uvstvuva borbata, raznomislieto, nesoglasuvawata, pa ako sakate i tehnikata na obra}awe i na~inite na popre~uvawe. Vnimatelnoto ~itawe na govorite to~no pokaùva oti kaj sekoja partija, opredelen pratenik ima{e svoj kontra-odgovor vo opoziciska partija. Na sekoe izleguvawe na govornicata to~no opredeleni pratenici sekoga{ mi dofrluvaa, obiduvaj}i se da me isfrlat od koncentracija. Istite postojano izleguvaa i na repliki so mene. Site nivni repliki, poto~no kaàno najgolemiot del od niv, se preneseni vo knigata so èlba da se dobie {to pogolema objektivnost i bliskost do momentite {to se dopreni. Replikite na tie pratenici ne se redaktirani, se e preneseno do zbor od stenogramite. Mislam deka nemav pravo da gi sreduvam zborivite na drugite pratenici. Edinstveno nekoi podolgi repliki se skrateni vo delovi koi ne odzemaat vo smisolot na replikata, a vo interes na prostorot. Oti u{te edna{ }e povtoram, idejata ne mi be{e da mu pretstavam na ~itatelot kako izgleda stenogramot sobraniska sednica, tuku da gi objasnam moite motivi, kako i zo{to sum zboruval za odredeni pra{awa i kakva reakcija toa predizvikuvalo na sednicite. Vo knigata se pomesteni i pet intervjua, koi gi dopolnuvaat periodite na studentskata i parlamentarnata aktivnost. Sakav vovedot da go skratam {to pove}e moàm so vklu~uvaweto na tie intervjua vo knigata. Tamu sum dal odgovori na mnogu pra{awa, na koj {to moèbi }e treba{e da im obrnam vnimanie vo ovoj voved. Toa mi dozvoli da ne odam vo detali i da preobjasnuvam u{te edna{. Prvoto intervjuod 13 dekemvri 1996 godina, so koe i zapo~nuva knigata precizno ja prikaùva sostojbata vo i okolustudentite, studentskite raboti. Narednoto e od vremeto na protestite, dadeno za "Dnevnik"(22 fevruari 1997) i vo nego morav celo vreme da gi "branam" protestite objasnuvaj}i deka nema me|u nas nitu ksenofobi, nitu rasisti, nitu fa{isti, nitu inkvizitori... Narednite tri intervjua se od vremeto na parlamentarniot anga`man. Izbereni se zatoa {to zafa}aat problematika pozvrzana so parlamentot i pove}e od se, objasnuvaat stavovi za strate{ko-ideolo{kata orientacija i platforma. Isto taka vo dodatokot na knigata re{iv da gi pomestam Ramkovniot dogovor, Aneksot A i Ustavnite amandmani, kako i tekstot na Preambulata na makedonskiot Ustav od 17 Noemvri 1991 godina. Ramkovniot dogovor i Aneksot A, i Ustavnite amandmani se

47

ve}e del od makedonskiot Ustav, so toa pretstavuvaat del od dràvniot poredok. Toa zna~i deka pretstavuvaat obvrska za sekoj gra|anin an Makedonija da gi po~ituva. Nazad nema. Mnogu od amandmanite se na {teta na Makedonija i Makedoncite. Nekoi od amandmanite moèbi navistina bea potrebni za ponatamo{na demokratizacija na op{testvoto. Vremeto }e pokaè. Vo dodatokot e pomestena prvata Preambula na makedonskiot Ustav, koja {to tolku mnogu im pre~e{e na "borcite za ~ovekovi prava" vo Makedonija. Sega taa Preambula ostanuva del od makedonskata istorija i dokaz za edno vreme. Ja ~itav i prepro~ituvav mnogu pati za vremeto na promenata na Ustavot. Barav da vidam kade taa ugnetuva ili poniùva... Kako i da e, za toa zboruvav i vo vovedot i vo nastapite vo Parlamentot. Sega ostanuva u{te taa, prvata Preambula na makedonskiot Ustav da bide tuka pomestena i da bide na uvid. Se nadevam uspeav jasno i precizno da ja objasnam idejata zo{to voop{to se nafativ so podgotvuvawe na ovaa kniga. Odtuka, nataka ja predavam so ~ista misla na ~itatelot.

48

SDSM PRAVI SE, ZA DA JA ZADR@I KONTROLATA NAD

SOJUZOT NA STUDENTITE, 13 Dekemvri 1996

Intervju vo nedelnikot Fokus

SDSM e dlaboko navlezen vo Studentskiot sojuz. Ova se gleda i od toa {to sega{niot potpredsedatelot na Sojuzot, Coki Ristovski e {totuku izbran sovetnik vo Kumanovo, kandidiran od SDSM, a voedno e i pretsedatel na SDMM vo Kumanovo.

Ako Toni Mir~evski ima namera na vakov na~in da sprovede izbori, barem neka izleze vo javnost i neka priznae deka e na ~elo na birokratsko i totalitarno telo koe go promovira nivniot ~ovek Dragan Peh~evski. Dokolku toa go napravi, jas sam }e se otkaàm od ponatamo{nata borba - veli Petrovski.

Na 19 ovoj mesec studentite pri univerzitetot "Sv. Kiril i Metodij" treba da izlezat na izbori i da go izberat ~ovekot koj }e gi vodi. Izbornata trka za privle~noto mesto "prv student" se odrùva sekoi dve godini i do sega ne predizvikuva{e pogolem interes, nitu vo javnosta, nitu kaj studentite. Na tie izbori dosega izleguvaa vo prosek okolu desetina procenti. No, ovie studentski izbori, odnosno samoto kandidirawe predizvika, dosega nevideni reakcii. Glaven "vinovnik" za toa {to site se potsetivme deka i studentite imaat izbori e Filip Petrovski, apsolvent na Filozofskiot fakultet vo Skopje. Toj ja dostavil svojata kandidatura za pretsedatel na Sojuzot na studentite pri univerzitetot "Sv. Kiril i Metodij" i kako {to veli, gi zadovolil site potrebni kriteriumi. No Izbornata komisija mu ja odbila kandidaturata. Toa e pri~inata poradi koja Petrovski reagira {to dosega ne e zabeleàno, barem koga se vo pra{awe studentite.

ME OTFRLIJA BEZ OBRAZLO@ENIE

Za prijavuvawe na kandidatite be{e daden desetdneven rok. Vo toj kratok teriod, treba{e da se obezbedat poddr{ki od Sojuzite na dva fakulteta, ili pet pretstavnici od sobranieto na Sojuzot (eden od {este kriteriumi za kandidirawe n.z.). Rokot za prijavuvawe e tendenciozno skraten, zatoa {to eden od kandidatite, Dragan Peh~evski (~len na minatoto i sega{noto rakovodstvo na Sojuzot na studentite n.z.) gi imal sobrano poddr{kite od fakultetite u{te pred da se raspi{e konkursot - go zapo~nuva razgovorot Petrovski, {to zna~i nemu ne mu treba ni deset dena za da ja podgotvi kandidaturata, zatoa {to ve}e bil podgotven, a od mene i od site drugi potencijalni

49

kandidati, se bara{e da napravime programa i da obezbedime podr{ka od dva fakulteta, {to e navistina premnogu. Seto ova, kako {to veli na{iot sogovornik, go nateralo da se somneva vo ispravnosta na celata izborna postapka. Petrovski kako opravduvawe za negoviot somne` ni go navede i faktot deka odlukata za izbori ja potpi{al i pretsedatelot na na Izbornata komisija Sa{o Galevski, a spored nego toa mora da go napravi pretsedatelot na Sojuzot, bidej}i Sobranieto e toa koe raspi{uva izbori. Toni Mir~evski(sega{niot pretsedatel na Sojuzot n.z.) neodamna vo mediumite izjavi deka nema ni{to so studentskite izbori, odnosno, na ovoj na~in se pere samiot sebesi, za da ima alibi ako se obelodenat malverzaciite - veli Filip Petrovski.

I pokraj site ovie somnevawa, Petrovski re{itelno ja podnel svojata kandidatura za pretsedatel na Sojuzot na studentite pri univerzitetot "Sv. Kiril i Metodij". Pred toa da go stori, toj gi zadovolil pobaruvawata od kriteriumite za kandidirawe, odnosno uspeal da dobie podr{ka od Sojuzite na studentite od {umarskiot i Rudarskiot fakultet. Tie predlozi zaedno so programata toj gi priloìl vo kancelariite na Univerzitetskiot studentski sojuz, kade za prvpat se sretnal so dosega{noto rakovodstvo.

Mu se obrativ na Galevski. Toj mi pokaà nekakvi pravilnici za kandidatura koi mi bea somnitelni, zatoa reagirav - ni objasnuva Petrovski. Sledniot pat koga otidov tamu, dobiv sosema poinakvi kriteriumi koi se usvoeni od sobranieto na Sojuzot. Toga{ sfativ deka sakaa da napravat intervencija vo izbornata procedura, za da si pomognat sebe si, a da nametnat posebni pravila koi vaàt samo za mene.

Otkako gi izbegnal prvite "sopki", kako {to ni re~e, Petrovski mislel deka ponatamu nepre~eno }e u~estvuva vo studentskata izborna trka, no... Po izminatiot rok za priem na kandidaturi, na 28 minatiot mesec toj od strana na Izbornata komisija, dobil pismeno izvestuvawe deka negovata kandidatura ne se prifa}a.

-"Navistina bev {okiran! Ne o~ekuvav takvo ne{to, zatoa {to nema{e pri~ina za toa" -revoltiran e Petrovski. Posebno me za~udi {to ne dobiv obrazloènie zo{to toa e storeno, nitu pak vo Izvestieto mi e daden rok za prigovor. Nemoàm seto ova da go komentiram poprecizno, bidej}i seu{te neznam zo{to ne e prifaten mojata kandidatura. Samo }e iznesam pretpostavki za toa. Slu{nav deka mojot kandidat Peh~evski gi imal podr{kite od istite fakulteti od koi {to gi dobiv i jas. Vo to~ka 3. od kriteriumite za kandidirawe, stoi deka pretstanici na studentskoto sobranie nemoàt da poddràt dva kandidati, dodeka za fakultetite nikade ni{to ne e napi{ano. No ete, ako ve}e se odlu~ile na poni{tuvawe, toga{ toa mora{e da go storat i so mojata i so negovata kandidatura, a ne samo moite podr{ki da bidat nevalidni. Vo konsultacii so pravnici doznav deka dokolku toa bilo pri~ina za poni{tuvawe na

50

mojata kandidatura, toga{ morale da ja poni{tat i onaa na mojot kandidat. Odgovorno tvrdam deka pe~atiranite podr{ki od spomenatite fakulteti se uzurpirani od strana na Peh~evski i se dobieni pred da se raspi{e konkursot. Znam deka toj od [umarskiot fakultet ja dobil mnogu porano i toa ne od sega{noto rakovodstvo, za {to imam i dokazi. Istoto se slu~ilo i na ETF, kade se slu{a deka novoto rakovodstvo na studentite }e go preispita stavot na predhodnoto.

TITO PETKOVSKI VR[EL PRITISOCI!?

Petrovski ni navede deka e potrebna podr{ka od dva fakulteta, Peh~evski priloìl duri od trinaeset!? Ovoj podatok toj go razbira kako o~igledna namera da se onevozmoì drug student da se kandidira. Vo prodolènie od razgovorot na{iot sogovornik ni objasnuva{e deka negoviot protiv kandidat Peh~evski site ovie podr{ki gi dobil ne zatoa {to zasluùva, tuku zatoa {to nekoi od pretsedatelite na fakultetskite sojuzi, finansiski gi "vrzal" ili ednostavno gi dobil pod pritisok i strav. Na{iot sogovornik ni objasni deka seto ova se pravi od strav na izborite da ne pobedi nekoj "od strana" i so toa da im go naru{i kontinuitetot na nivnata timska "zatvorenost". Petrovski ni potencira{e:"Osven ova, ako jas dojdam tamu za pretsedatel }e se sru{i i dosega{niot concept, Sojuzot da go vodat neuspe{ni studenti koi menuvaat po nekolku fakulteti i koi vleguvaat vo ~etvrtata decenija od ìvotot". Sepak, spored Petrovski, glavna pri~ina za site ovie "malverzacii e politikata..."

- Koga re{iv da se kandidiram, normalno, sakav da dobijam podr{ka od mojot mati~en Filozofski fakultet. No, pretsedatelot na studentite Oliver Bakrevski uporno odbiva{e da go stori toa, so obrazloènie deka ve}e imam dovolno poddr{ka. Toj samiot mi prizna deka ako poddr{kata mu ja dade na mojot protivkandidat Peh~evski, }e dobie dve mesta vo negovata idna "vlada". Sakav seto ova da go proveram. Po izvesno vreme, doznav deka Bakrevski e edna{ ve}e iskoristen od strana na dekanot, {to mi e dokaz deka e negov ~ovek. Deka vo ova ima vistina se potvrdi i so toa {to samiot Peh~evski javno prizna deka zaedno so Bakrevski bil vo kabinetot na dekanot Trajan Gocevski. Verojatno na proverka na podobnosta. No, doznav deka ima i povisoka instanca koja isto taka proveruvala podobnost - ne uveruva Petrovski . Toa e Tito Petkovski, koj mu naloìl na dekanot poddr{kata od fakultetot "da odi" kaj Peh~evski. Deka SDSM e ve}e dlaboko navlezen vo studentskata organizacija se gleda i od toa {to sega{niot, podpretsedatelot na Sojuzot na studentite, Coki Ristovski "taze" sovetnik od Kumanovo, kandidiran od SDSM, a voedno i pretsedatel na SDMM na Kumanovo (vo kriteriumite za predlagawe na kandidati za pretsedatel, stoi deka kandidatot ne moè da bide

51

~len na organ ili pretsedatelstvo na politi~ka partija, n.z.). Ima i drugi pokazateli deka ovde e vme{ana i politikata. Zemete go samo primerot so Mir~evski, za vreme na izborot na rektor, koga toj o~igledno be{e "lobiran" od SDSM da ja diskreditira rektorijata Radmila Kiprijanova. Od seto ova, o~igledno e deka SDSM nema namera da go ispu{ti Sojuzot na studentite pri univerzitetot.

Pred nekoj den, kako {to veli Petrovski, pretstavnici od Sojuzot soop{tile deka pominal rokot za prigovor na Izvestieto, koj trael 48 ~asa.

- Prvo, bezobrazno e da se kaè takvo ne{to bidej}i rokot za prigovor e osum dena, a jas voop{to ne sum informiran deka e daden nekakov rok - ne uveruva Petrovski. Vtoro, sobranieto donese odluka da se odi na izbori spored pravilata od 1994 godina, a komisijata si dava za pravo da si vovede svoi pravila . Tie toa go narekuvaat "dinamika" vo koja {to e vmetnat i rokot od 48 ~asa. Spored moite konsultacii so advokatite, za ova moàm da podnesam krivi~na prijava.

MIRÊVSKI TREBA DA ODGOVARA ZA PRAVNIOT HAOS VO ORGANIZACIJATA

Petrovski ni go predo~i Prigovorot koj ve}e go podnel do Statutarniot odbor na Sojuzot na studentite. Vo nego stoi : Smetam deka e povreden statutot Sojuzot na studentite, zatoa blagovremeno go podnesuvam ovoj prigovor, so predlog - Statutarniot odbor, soglasno ~l.33 od Statutot da ja ukine Odlukata na Izbornata komicija i predmetot da go vrati na povtorno razgleduvawe... Poradi golemata pra{ina {to se krena okolu ova pra{awe, na 10 ovoj mesec se odrà Sobranie na SSUKM, i toa po barawe na Izbornata komisija. Glavna to~ka za rasprava be{e: Utvduvawe na listata na kandidati za pretsedatel na Sojuzot. Sobranieto be{e masovno poseteno od studenti koi sakaa da vidat {to se slu~uva vo "nivnata" organizacija. Se dobi vpe~atok deka rakovodstvoto ne e naviknato na vakvi "upadi". [to se podrazbira, bidej}i se znae deka do sega so svojata rabota toa ne go svrtuva{e vnimanieto nitu na studentite, nitu na javnosta. Ednostavno, pretsedava~ot Toni Mir~evski ne znae{e kako da go vodi sobranieto, koga na nego se prisutni i "neposlu{ni" studenti koi reagiraa na negovoto rabotewe. No kako i da e, na samoto sobranie se formira{e Statutarniot odbor, (na {to reagira{e Petrovski , zo{to do sega ne bil formiran) koj so 7 glasa protiv i 2 vozdràni go odbi prigovorot na Petrovski. Vedna{ po ova, Petrovski ni najavi deka }e bide prinuden da bara, za{tita na negovite prava, preku sud i dodade:

- Mislam deka e nonsens, Pretsedatel da moè da se bira samo ako go poddràt studentskite organizacii pri fakultetite, a ne moè na

52

primer da go predloì grupa studenti, kako {to dozvoluva Ustavot na RM za izbor na pretsedatel na Republikata. Zatoa }e baram od ustavniot sud proverka i ocenka na ustavnosta na statutot na Studentskiot sojuz, spored Zakonot za op{testveni organizacii. Cenam deka Izbornata komisija podgotvuva falsifikat i voop{to ne e sposobna da odrì fer izbori. Veruvam deka na ~lenovite na komisijata im e veteno mesto vo "vladata" na Peh~evski i sigurno zatoa se zalagaat toj da pobedi. }e baram taa da se raspu{ti i odlukata za izbori da se poni{ti, da se odi na novo generalno sobranie na koe }e se donesat novi pravila za vodewe na izbori i potoa da se raspi{e nov konkurs. Site poddr{ki od fakultetite koi se sega dadeni da se proglasat za nevalidni i od denot na raspi{uvawe na konkursot da po~ne da se bara poddr{kata od dvata fakulteti. Za ovoj praven haos treba da odgovara sega{niot pretsedatel, zatoa {to vo mandatot od dve godini toj ova ne go razre{il. Barem po ne{to dobro da se se}avame na nego, a ne samo po vozeweto na "alfa" i po pejxerite.

Isto taka, na{iot sogovornik na Mir~evski mu upati javna poraka: Ako ima namera da organizira vakvi izbori, barem neka izleze vo javnost i neka priznae deka se birokratsko i totalitarno telo koe go promovira Peh~evski za pretsedatel. Dokolku toa go napravi, jas sam }e se otkaàm od borbata. Na krajot od razgovorot Petrovski ni kaà deka ako se odràt izbori na ovoj na~in, toj kako student }e gi tretira za nelegalni, poradi {to gi povika studentite, eventualnite izbori da gi bojkotiraat.

Trajan Gocevski- Dekan na Filozofskiot fakultet, objasnuva:NIKOMU NE SUM VR[EL PRITISOCI

Sakam da naglasam deka jas kako dekan nemam pravo da se me{am vo rabotata na Studentskiot sojuz, nitu na mojot fakultet, nitu pak na univerzitetsko nivo, bidej}i tie avtonomno si rabotat. Ne samo {to nemam pravo, tuku i nemam namera da se go pravam toa. Daleku e od razumot i navistina e nevkusno da se spomenuvaat imiwa, na ovoj na~in. Studentot koj toa go izjavil jas voop{to ne go poznavam i neznam zo{to ova go izjavil. Tvrdam deka ne sum vr{el nikakvi pritisoci

nikomu, nitu pak nekoj mi naloìl toa da go pravam. Toni MIRÊVSKI- Pretsedatel na Sojuzot na studentite

pri univerzitetot "Sv. Kiril i Metodij", veli: VO SOJUZOT NE E INVOLVIRANA POLITIKA.

Kandidaturata na Petrovski ne e prifatena, zatoa {to ima poddr{ka od istite fakulteti koi go podràa i kandidatot Peh~evski. Toa e nedozvoleno i jasno stoi vo Kriteriumite za predlagawe na kandidati. Naglasuvam, ova e odluka na Izbornata

53

komisija, a ne moja. Obvinuvaweto deka jas "stojam" pozadi Peh~evski ne e to~no. Jas ne stojam pozadi nikogo. Studentite se tie koi }e izberat koj }e gi vodi vo narednite dve godini. Ne e to~no tvrdeweto deka vo Sojuzot e involvirana politika. ^lenovi sme na razni evropski asocijacii, kade uslov za ~lenuvawe e da si nadvor od politikata.

KOMU MU E POTREBEN VAKOV SOJUZ NA STUDENTI

Za studentskite izbori, po se izgleda, najmalku se zainteresirani studentite. Vo osnova, tie se u{te edno pole za borba me|u politi~kite partii. Imeno, za edniot od kandidatite, Dragan Peh~evski, ima nepotvrdeni indicii deka e ~ovek na SDSM, i tokmu za toa Studentskata izborna komisija, kontrolirana od pretsedatelot na SSUKM, Toni Mir~evski, mu ovozmoùva podobri po~etni uslovi. Ova se potvrduva so toa pto drugiot kandidat, Filip Petrovski samiot prizna deka e ~len na VMRO-DPMNE i se ~uvstvuva deka e moralno poddràn od ovaa partija. Politikata e dlaboko involvirana vo site studentski tela, kako na nivo na fakulteti, taka i na celiot univerzitet. Celiot ovoj slu~aj za koj {to pi{uvame se ~ini se sveduva na borba pome|u SDSM I VMRO-DPMNE za toa koj vo narednite dve godini }e go kontrolira Sojuzot na studentite. So ova samo se prodolùvaat i se potvrduvaat glasinite koi ve}e nekolku godini kruàt pome|u studentite deka vo Sojuzot na studentite se odviva gola politi~ka borba za vlast. Imeno, za Mitko Kròvski se zboruva{e deka e blizok do VMRO-DPMNE, za negoviot naslednik Toni Mir~eski se zboruva deka bil ~len na VMRO-DPMNE, a potoa preminal vo SDSM. Kako {to ve}e rekovme, sega{niot potpretsedatel Coki Ristovski kako kandidat na SDSM e izbran za sovetnik vo Op{tinata Kumanovo. Po se izgleda Sojuzot na studentite e po~etok na kadrovskata vrtele{ka na partiite. Ova e recidiv od nekoi minati vremiwa koga mnogu od sega{nite funkcioneri svojata politi~ka kariera ja zapo~nuvaa kako ~lenovi na mladinskite i studentskite rakovodstva (eden od niv e i aktuelniot premier Branko Crvenkovski). Zo{to e tolku va`no da se stavi pod svoja kapa Sojuzot na studentite? Studentite imaat trojca pretstavnici vo Senatot na univerzitetot koi se svoite glasovi moàt da vlijaat na univerzitetskata politika. Partiite sakaat tie tri glasa da im bidat sigurni. Spored noviot predlog na Senatot vo idnina studentite bi trebalo da imaat pet pretstavnici. Ako toa pomine, toga{ tie }e pretstavuvaat zna~ajno glasa~ko "lobi" vo Senatot. Studentite toa go ~uvstvuvaat, pa zatoa brojot na studentite koi izleguvaat na ovie izbori e nezna~itelen. Kako i da e, studentskite izbori za nekolku dena }e se odràt. Kako }e postapat studentite, dali }e kaàt STOP na vakvoto (ne)rabotewe na Sojuzot, ostanuva da

54

vidime. Moèbi so dosega{noto neizleguvawe na glasawe (okolu 10%), studentite ve}e kaàa STOP, no ne na (ne)raboteweto, tuku na celiot Studentski sojuz voop{to, koj o~igledno go ~uvstvuvaat kako "tu|o telo". Ako ovaa tendencija prodolì, opravdanosta na samoto postoewe na bilo kakva studenstska organizacija se stava pod pra{awe. Moèbi e krajno vreme ovoj recidiv (SSUKM) da is~ezne ili da dobie nova forma na organizirawe, vo smisla da stane navistina avtohtona organizacija na studentite.

Oliver Bakrevski, Pretsedatel na sojuzot na studentite pri Filozofskiot fakultet, na samoto sobranie javno demantira{e deka vrz nego e vr{en bilo kakov pritisok, za toa na kogo da mu se dade podr{kata. Podocna, vo razgovorot, ni potencira{e deka odlukata ne ja donel samiot toj, tuku celoto pretsedatelstvo.

55

63 Sednica na Sobranieto na Republika Makedonija, odràna na 14 Mart 1997, informacija za aktuelnata sostojba predizvikana so protestite vo vrska so primenata na Zakonot za jazicite na koi se izveduva nastavata na

Pedago{kiot fakultet "Sv. Klimnet Ohridski"vo Skopje i za na~inite i formite za unapreduvawe na me|uetni~kite

odnosi vo ramkite na Ustavot na R. Makedonija

Dami i gospoda, deneska e, ako ne se laàm, dvaeset i sedmiot den od studentskite protesti i edinaesetiot den od {trajkot so glad na del od organizacioniot odbor. Vo toj {trajk so glad sum i jas, taka {to }e mi prostite ako izvesna slabost na moeto lice se pogledne ili primeti. Ne zatoa {to govoram pred Vas kako golem dom, kako mnogu lu|e, tuku zatoa {to {trajkuvam so glad 11 dena. Nie o~ekuvavme deka }e govorime me|u prvite, pa potoa deka }e se javat 60, 80 lu|e koi {to }e ne sudat, neli takvo scenario predviduvavme, me|utoa seu{te ne e docna otkako nie }e progovorime, govoram nie, zatoa {to govoram vo imeto na site {to se nadvor vo [atorot. Ne e docna da se javat povtorno diskutanti koi {to }e ne razobli~at i koi {to }e pokaàt na makedonskata javnost kolku nie gre{ime i kolku nie ne sme vo pravo. Moram da naglasam u{te edna{ deka nie vo znak na protest, poradi toa {to trojca od nas ve}e padnaa, ne sakame tuka da dojdeme, me|utoa slu{ajki go govorot na Premierot Crvenkovski v~era, se odlu~ivme, sepak, da dojdeme tuka i malku da replicirame. Zna~i, u{te edna{ da povtoram, Vi se obra}am od imeto na organizacioniot odbor na protestot na studentite. Dolèn sum vedna{ da Vi kaàm deka me|u nas postoi golemo nedorazbirawe. Nie ne baravme rasprava za me|unacionalnite odnosi, kako {to stoi vo baraweto na Vladata za ovaa sednica. Nie znaeme deka Republika Makedonija ne e, na primer, Evropska unija ili nekoja konfederacija za da se zboruva za me|unacionalni odnosi. Nie ne baravme nitu rasprava za me|uetni~kite odnosi, kako {to rakovodstvoto na Sobranieto ja naslovilo temata na dene{nata sednica. Nie od Vas barame vo soglasnost so va{ite nadle`nosti da gi prezemete site potrebni merki vo slednive na{i barawa: Prvo, donesuvawe na zakon po itna postapka za prestanuvawe na va`nosta na Zakonot za jazicite na koi se izveduva nastava na

56

Pedago{kiot fakultet "Sv. Kiril i Metodij" od Skopje. Od strana na Ustavniot sud na Republika Makedonija pobaravme ukinuvawe na ili poni{tuvawe na Zakonot za za jazicite i na{ite stavovi vo vrska so toa podetalno gi obrazloìvme vo inicijativata. Vo ovaa prilika }e citirame samo del od Odlukata broj 100/94 od 25 januari 1995 godina i odlukata broj 99/94 od 25 oktomvri 1994 godina, na Ustavniot sud, so koj [to Ustavniot sud ve}e sozdal ustavna praktika vo smisla na primena na ~lenot 7 od ustavot na Republika Makedonija. Otvoren citat: "vo soglasnost so ~lenot 7, stav 1 od Ustavot na Republika Makedonija, vo Republika Makedonija slu`ben jazik e makedonskiot jazik i negovoto kirilsko pismo". Stavot 2 na ~lenot 7 od Ustavot na Republika Makedonija predviduva vo edinicite na lokalna samouprava vo koi kako mnozinstvo ìveat pripadnicite na nacionalnostite vo slu`bena upotreba, pokraj makedonskiot jazik i negovoto kirilsko pismo da bidat i jazikot i pismoto na nacionalnostite na na~in utvrden so zakon. Vo stavot 3 na ~lenot 7 Od Ustavot na Republika Makedonija e predvideno deka vo edinicite na lokalnata samouprava vo koi kako zna~itelen broj ìveat pripadnicite na nacionalnostite vo slu`bena upotreba pokraj makedonskiot jazik i negovoto kirilsko pismo, da bidat i jazikot i pismoto na nacionalnostite, pod uslovi na na~in utvrden so zakon. Vo stavot 3 na ~lenot od Ustavot na Republika Makedonija e predvideno vo edinicite na lokalnata samouprava vo koi kako zna~itelen broj ìveat pripadnicite na nacionalnostite vo slu`bena upotreba pokraj makedonskiot jazik i negovoto kirilsko pismo, da bidat i jazikot i pismoto na nacionalnostite pod uslovi i na~in utvrdeni so zakon. So navedenite ustavni odredbi proizleguva deka Ustavot pravi sosema jasna razlika pome|u slu`ben jazik i kako takov go utvrduva makedonskiot jazik i negovoto kirilsko pismo na celata teritorija na Republika Makedonija i slu`benata upotreba na Jazikot. Pri {to predviduva koga pripadnicite na nacionalnostite ìveat kako mnozinstvo na edinicite na nacionalnostite na lokalnata samouprava slu`bena upotreba na nivniot jazik i pismo da se ureduva so na~in utvrden so zakon. A koga tie pretstavuvaat zna~itelen broj slu`benata upotreba na nivniot jazik, pokraj makedonskiot jazik i negovoto kirilsko pismo, da se ureduva samo na na~in i pod uslovi utvrdeni so zakon. Spored toa, od Ustavot proizleguva deka "na celata teritorija na Republika Makedonija pokraj makedonskiot jazik i negovoto kirilsko pismo ne moè da se primenuva i jazikot na nacionalnostite". Zavr{en citat. Od Ustavot proizleguva i pravoto na visoko obrazovanie na slu`beniot makedonski jazik na dràvata Makedonija vo soglasnost so ~len 7 od Ustavot ne go suspendira pravoto na obrazovanie na

57

pripadnicite na nacionalnostite, nitu pak nie toa go barame. Pravoto na visoko obrazovanie mora da bide i e dostapno i za pripadnicite za nacionalnostite, no pod ednakvi uslovi kako i za site gra|ani na Republika Makedonija. Imaj}i ja predvid ednakvosta na gra|anite vo slobodite i pravata nezavisno, me|u drugoto i od nacionalnoto odnosno od etni~ko poteklo utvrdeno so ~lenot 9 od Ustavot. Vo stavot 2 vo ~lenot 46 od Ustavot e utvrdeno uslovite za osnovawe, vr{ewe i prestanok na dejnosta na Univerzitetot da se ureduvaat so zakon. Pedago{kiot fakultet "Sveti Klimet Ohridski" e del odnosno samo eden fakultet od eden univerzitet vo Dràvata, Univerzitetot "Sveti Kiril i Metodij" vi Skopje, pokraj postoeweto na samo u{te eden univerzitet "Sveti Kliment Ohridski" vo Bitola. Spored toa, od Ustavot proizleguva deka so zakon }e se ureduvaat uslovite za osnovawe, vr{ewe i prestanok na dejnosta na Univerzitetot, [to samo po sebe podrazbira uslovi za osnovawe vr{ewe i prestanok na dejnosta i na ~lenkite na Univerzitetot, fakultetite i drugite nau~ni ustanovi. Univerzitetot i fakultetite podgotvuvaat kadri za celata teritorija na dràvata i zatoa negovata dejnost ne e vrzana za podra~jeto na edna op{tina ili potrebite na edna nacionalnost, tuku za potrebite na site gra|ani na Dràvata. Ottuka i pravoto gra|anite visoko obrazovanie da steknat na slu`beniot jazik na dràvata, odnosno na Makedonskiot jazik i negovoto kirilsko pismo, toa be{e prvoto barawe poop{irno obrazloèno. Vtoro, neotpovikliva ostavka na ministerot za obrazovanie prof.d-r Sofija Todorova, poradi dozvoluvawe na neustaven zakon vo nejziniot resor, nemoral i nehumanost, bidej}i imame {trajk so glad ve}e 11 dena, ministerot ne najde za shodno da gi poseti tie lu|e, bez razlika dali se soglasuva ili ne se soglasuva so nivnite barawa i nie moram da vi kaàm vo {ega se dogovorivme da nabavime ministerska foteqa, za da go zadrìme ministerskoto nivo i ja o~ekuvame ministerkata da dojde da ne poseti da vidi kakva e na{ata zdravstvena sostojba. Naglasuvam u{te edna{, bez razlika dali se soglasuvame ili ne vo baraweto. Treto, na{e barawe e donesuvawe na Zakon za Visoko orazovanie so pravo i studentite da u~estvuvaat vo javnata rasprava i êtvrto, sudentite ne preku Sojuzot na studentite i Dime Velkovski, tuku studetite koi {to razmisluvaat. Tito Petkovski: G-dine Petrovski , nemojte da gi navreduvate svoite kolegi, ve molam.

58

Filip Petrovski: Vo red, jas stojam pozadi moite zborovi. Petto, ukinuvawe na kvotite na nacionalnostite za Visoko obrazovanie, kako uslov za sozdavawe na ednakvi uslovi za upis na fakultetite za site kandidati nezavisno od nivnoto etni~ko poteklo. Nie znaeme deka Republika Makedonija ne e Francija, a veruvam znaete kakvi kriteriumi imaat za obrazovanie vo Francija da se zboruva za me|uetni~ki odnosi. Nie Makedonija ja znaeme i ja sakame kako Evropska dràva, a vo Evropska perspektiva, terminolo{kiot ras~ekor pome|u Vladata i Sobranieto moè da se nadmine so tret naslov ovaa sednica. Naprimer, politikata na Dràvata kon malcinstvata. Vo taa prespektiva Vie bi trebalo da gi razgledate pravata na pripadnicite na malcinstvata, vrz osnova na Ramkovnata konvencija za za{tita na nacionalnite malcinstva koja {to, znaeme ova Sobranie na usvoi deveto po red vo Evropa, a se ~ini ne ja po~ituva i posebno go naglasuvam ~lenot 12 stav 3 vo taa ramkovna konvencija i ~lenot 13 stav 1 i 2 koi spored nas ja pojasnuvaat pozitivnata diskriminacija, kako {to popularno e nare~ena. Nie, toa ne go barame ne sakame da se stavame vo relacii koi {to ne se na{ izbor. Nie protestirame protiv naru{uvawe, u{te edna{ naglasuvame, na Ustavniot poredok vo oblasta na obrazobanieto i od Vas barame da donesete sistemski Zakon za Visoko obrazovanie so ednakvi prava za upis na fakultetite. Pro{iruvawe na temata na me|unacionalnite odnosi, spored Vladata, odnosno vo me|uetni~kite odnosi, spored Sobranieto, ja potvrduva na{ata teza deka vo obrazovanieto se manipulira so vonobrazovni celi, za mir vo ku}ata na koalicijata na vlast, za maskirawe na vistinskite problemi vo tranzicijata, me|u koi moème da go spomneme grabeòt vo [tedilnicata TAT. Pred nekoj den od trojkata na Evropa pretstavena preku Grcija, Anglija i Francija, za ~ija {to uloga vo na{ata nacionalna tragedija za koja {to nema da zboruvame sega, be{e ispora~ana, bi rekle nara~ana deklaracija so poddr{ka na vladinata me|uetni~ka politika isto kako trite pretstavnici na Evropa da ne znaat kako kaj niv se reguliraat odnosite za nacionalnite malcinstva. Me|utoa, seto toa za nas mladite koj veruvame vo demokratija i humanizam, ne go prifa}ame ovoj cinizam koj e mnogu nepodnosliv, a Vladata go prifati. Pokraj toa {to na sednicata se pokaneti pretsedatelite na partiite na vonparlamentarnata opozicija, pokaneti sme i nie. Morame da kaème deka nie ne znaeme kolku e toa delovni~ki ispravno, bidej}i ni Vie nemate delovnik za rabota, kako {to nie nemame Zakon za Visoko obrazovanie. No, nezavisno od toa statisti~ki i statusno svedeni na dekor, smislata na pokanata ja gledame vo funkcijata na demagogijata nare~ena re{avawe na problemite niz instituciite na

59

sistemot, koi {to gledame kako funkcioniraat dosega. Taa uloga nie ne sakame da ja igrame, nie imame konkretni barawa, ve}e vi gi pro~itav, vie ne ni odgovarate, seto ova ni li~i na socrealisti~ka seansa. Inaku samo za va{a informacija, koja sigurno ja znaete, no ne znaeme zo{to ja premol~uvate, na va{iot internet, za koj {to nie nemame pari za koristewe, Tetovskiot Univerzitet ima distribuirano nad 11.500 dokumenti, eden od niv imame za Vas, }e vi pro~itam izvadoci da vidime {to kaùva toj. Dokolku se soglasite nema da ~itam na Angliski, }e preveduvam direktno. "Albancite vo Makedonija se avtohtona populacija, kako {to se mnozinska populacija vo nivnite etni~ki regioni". Pazete ova e distribuirano od takanare~eniot univerzitet vo Tetovo, a nie imame informacii deka Sorbona i nekolku amerikanski univerziteti se koristat so ovie informacii. ]e go potkrepam toa ponatamu u{te malku. "Albancite vo Makedonija nemaat drug izbor, tuku da baraat legalizacija na ovoj univerzitet, bez razlika na stavot na Vladata". Ponatamu se veli, bez razlika kakov }e bide pozitiven ili negativen. "Kolku pobrzo ovaa realnost e razberena, tolku podobro za site ìteli na Makedonija". Potpisnici se site albanski subjekti. Natamu, Tetovskiot Univerzitet vo kursot na Akademskata godina }e ima 1.300 studenti, a ne 150 kako {to tvrde{e nekoj, od koi polovina se devojki, 150 profesori koi {to se site ìteli na Makedonija. Jas se somnevam vo toa. Toa se veli vo ovoj dokument koj {to e distibuiran na internet, koj {to ni go donesoa nekoi studenti. Nezaboravaj}i se ona {to se slu~uva nadvor }e moram u{te edna{ da se obratam vo Ministerstvoto za vnatre{ni raboti, koe {to prili~no nekorektno postapi sprema nas. Neznam dali e tuka Ministerot? Nema da objasnuvam {to se se slu~i, verojatno dobro znaete, me|utoa, }e go zamolam Ministerot da gi kontrolira malku podobro slu`bite, nekoi slu`bi koi se ~ini se izlezeni nadvor od kontrola na Ministerstovo za vnatre{ni raboti i koi {to vr{at psihi~ka tortura vrz site nas. Ako e i toa del od igrata, ako mora da se izvr{i vrz nas takov pritisok, nie go prifa}ame, me|utoa bi go zamolile ministerot, ako e toj {to gi kotrolira, ili ako e nekoj drug, barem devojkite da ne bidat maltretirani od slu`bite za dràvna bezbednost, da ne im se zakanuvaat deka }e zavr{at vo korpa za |ubre i nivnoto telo }e bide najdeno vo Vardar. Ova moè da vi bide sme{no, moète da se ogradite site od ova, nema problem, me|utoa treba da ja proverite ovaa informacija i da vidite kako funkcioniraat tie slu`bi. I za kraj, u{te edna{ bi rekol, narodot nema pari za internet, toj ni lepe{e poraki na [atorot. Bi sakal del od niv da gi pro~itam, bez razlika {to }e se nasmeete. "Vi blagodaram {to go otkrivte sramot {to nie vozrasnite go nosime vo sebe"- nekoj ~i~ko e potpi{an. "Mi dadovte sonce" -Du{anka. "Vie ja drìte najgolemata lekcija za

60

nas", "Neka iz~ezne zasekoga{ sramot od kletoto ednoumie", "Ja razbudivte Makedonija"... So ogled na toa {to dosega ne najdovte vreme da raspravate za na{ite barawa i so ogled na toa {to pominaa 25 dena od protestite, 11 dena od [trajkot so glad, nie barame, g-dinot Minister da si dade ostavka, a i celata Vlada, a site {to ne podr`uvaat povtorno da gi prodol`ime potestite. U{te edna{ naglasuvam nie mestoto si go gledame kaj na{ite kolegi nadvor i da znaete i toa e institucija na sistemot. Vi blagodarime u{te edna{ {to moravte da ne soslu{ate.

61

Intervju vo Dnevnik, Ni zalepija etiketa deka sme protiv Albancite,

22.2.1997

Gospodine Petrovski, vo posledno vreme ste popularen kako voda~ na studentite vo Skopje. Dali Vi godi popularnosta? Pa, ne znam kako da odgovoram na ova pra{awe. Vo sekoj slu~aj , ne smetam deka sum popularen. Ako mislite na ova {to denovive se slu~uva i na toa {to mediumite go pravat od mene - nekoj so pozitivna, nekoj so negativna konotacija - del od toa mi godi, me|utoa pogolemiot del mi pre~i. Bidej}i imame situacija vo koja nekoj namerno mene me promovira i me pravi popularen za da me povrze so edna politi~ka partija, za da me diskreditira mene, no i za da gi diskreditira site slu~uvawa {to se povrzani so mene. Vie tvrdite deka ne ste voda~, tuku samo obi~en u~esnik na ovie protesti. Dali e voobi~aeno obi~nite u~esnici da dràt govori, da ja vodat masata, da odrùvaat pres-konferencii, kako {to Vie toa go pravite? Ne moè da se zaobikoli faktot deka jas imam malku pogolema popularnost i oti ne sum tokmu "obi~en u~esnik” . Neodamna jas bev u~esnik vo studentskite intrigi okolu Sojuzot na studentite. Toa {to se slu~uva{e tamu mi dade izvesna doza publicitet, bidejki bev odbien kako kandidat , no ne se pomiriv so toa, nastapuvav javno, dadov nekolku intervjua. Toa me napravi poznat me|u studentite. U~esnicite na protestite mi se obra}aat i jas ne moàm da gi odbijam, da im re~am -"Ne moàm". Jas po karakter sum podinami~en od drugite, pobrzo reagiram na ne{tata i ednostavno- toa {to go nosam vo sebe ne go krijam.

Ne sum student od vtor red

Vie ste ~len na partijata VMRO-DPMNE. Dali za ovie protesti razgovaravte so rakovodstvoto na partijata, na primer so liderot Qub~o Georgievski ili so drugite lu|e od rakovodstvoto na partijata? Jas imam svoja politi~ka opredelba i ne ja krijam. Ustavot na Republika Makedonija mene mi dozvoluva da bidam politi~ki opredelen i ednostavno jas toa svoe pravo go koristam. Poradi site nastani {to se slu~uvaa, dobiv mo`nost toa da go kaàm javno i mislam deka ke be{e mnogu nekorektno i sprema javnosta, a osobeno sprema mene, da tvrdam deka ne sum ~len na partija koga toa site go znaat. Me|utoa vo odredeni momenti, pod vlijanie na nekoi novinari, sum doveden vo situacija da se

62

~uvstvuvam kako student od vtor red. Spored nivnata logika, studentot {to e ~len na VMRO-DPMNE ili na nekoja druga partija , zna~i toj {to e politi~ki opredelen nesmee javno da progovori za svojot stav , mora da bide vo zadnina , ne smee nikade da se me{a vo nikakva organizacija itn. Ako toa e taka, toga{ nie treba desetina otsto od studentskata populacija da ja proglasime za populacija od vtor red, populacija koja ne smee da se me{a vo studentskoto organizirawe i taka da isklu~ime mnogu kvalitetni lu|e. Ne tvrdam deka me|u politi~ki neopredelenite nema kvalitetni lu|e, me|utoa moe mislewe e deka toj {to e politi~ki neopredelen {to tvrdi "jas ne sum politi~ki opredelen", vsu{nost soop{tuva politi~ki stav. Sega da se vratam na vtoriot del od va{eto pra{awe. Jas namerno ne odev vo sedi{teto na VMRO-DPMNE dodeka trae{e organizacijata na protestot za kolku tolku go isklu~am onoj moment {to sigurno }e mi bide "zalepen" : student na VMRO-DPMNE, student na unija na mladi sili... Seu{te izbegnuvam kakvi bilo kontakti zatoa {to znam deka toa }e bide zloupotrebeno. Vie tvrdite deka zakonot za Pedago{kiot fakultet e neustaven i oti toa e osnovniot motiv na protestite. [to ako Ustavniot sud re{i deka zakonot sepak e ustaven. Dali potoa }e frlate jajca i kamewa vrz zgradata na Ustavniot sud?

Dlaboko sum uveren deka Ustavniot sud }e najde sili ovoj Zakon da go vidi vo negovata vistinska svetlina i voop{to ne se somnevam deka toj }e bide otfrlen kako neustaven. [to se odnesuva na toa dali }e se frlaat jajca i kamewa, u{te edna{ bi rekol deka do saega ne sum zabeleàl da se frlaat kamewa, a se trudime da gi eliminirame i jajcata. Nekoi ne narekoa "bleda Belgradska kopija". Sepak, jajcata ne se izmisleni vo Srbija, cel svet gi poznava, a tie se koristat kako sredstvo poradi nivnata lesna kr{livost- so niv moè da se iskaè revolt, a da nema golemi o{tetuvawa i problemi. E sega, ne znam {to }e se slu~i ako Ustavniot sud go proglasi ovoj Zakon za ustaven. Za toa voop{to ne sum razmisluval nitu jas, nitu nekoj od organizatorite na ovoj studentski protest.

Imam pravo da go ~itam Ustavot Vrz osnova na {to go temelite uveruvaweto deka zakonot e

neustaven? Dali go poznavate Ustavot, ustavnoto pravo? Ste polagale li nekoga{ ustavno pravo? Videte, jas kako del od ovaa organizacija, kako ~ovek gi podrùvam barawata na studentite na Pedago{kiot fakultet. Vie znaete deka od kaj niv trgna toa deka zakonot e neustaven. [to se odnesuva na konkretnite ~lenovi od Ustavot sum gi pro~ital osobeno ~lenot 48, {to najmnogu be{e spomenuvan. Toj ~len jas, kako apsolvent na

63

Filozofskiot fakultet smeam da go ~itam, nema da kaàm - da go tolkuvam. Zaklu~uvam deka spored ~lenot 48 zakonot e neustaven. Ne studiram na Pravniot fakultet. Dokolku go poznavav ustavnoto pravo toga{ ve}e kako avtoritet }e moèv da govoram za istiot ovoj ~len deka e neustaven i toga{ verojatno i mojot glas mnogu pove}e }e se slu{a{e. Vaka, kako student na Filozofskiot fakultet go ~itam Ustavot i ako smeam da dadam svoe mislewe- smetam deka Zakonot e neustaven. Dali ste razmisluvale za tezata deka ~lenot od Ustavot {to go spomenuvate ja definira vrskata na dràvata da obezbedi obrazovanie na maj~in jazik za malcinstvata do osnovnoto i srednoto obrazovanie i oti ne postoi nitu direktna nitu indirektna zabrana vo toj ~len da se koristi jazikot na malcinstvata kako maj~in jazik i vo sferata na visokoto obrazovanie?

Spored moite skromni poznavawa, postojat nekolku na~ini za tolkuvawe na Ustavot. Postoi liberalno tolkuvawe, koe, mi se ~ini, proizleguva od Va{eto pra{awe. Veruvam vie ste za poliberalno tolkuvawe na Ustavot. Me|utoa postoi i ona "tvrdo ~itawe" na Ustavot. Ako mi dozvolite da izlezam od pra{aweto, ke Vi kaàm vo {to li~no go gledam problemot. Na{ava zemja nemoè da se sporeduva so Finska ili so nekoi drugi zemji. Nie imame specifi~na situacija. Problemot {to nie go imame e toa {to se sozdava eden paralelen sistem. Ne moème a da ne spomeneme deka vo Makedonija tri godini funkcionira paralelen univerzitet. Site znaeme deka toj raboti i nikoj ne se obiduva toa da go spre~i. Toa ke dovede do paralelizam ne samo vo obrazovniot sistem, tuku do paralelizam na site nivoa i {to e najlo{o - ke dobieme edno dezintegrirano malcinstvo vo dràvata Makedonija. Dokolku albancite imaat sopstveni institucii tie nema da imaat potreba za kontakt so nas, so drugite. Poznavam lu|e {to mnogu slabo go poznavaat makedonskiot jazik i koi ve}e imaat problem da se integriraat vo ovoj na{ sistem. Postoi deklaracija ili konvencija ako sakate - neznam to~no od koja godina e, vo koja OON , neznam to~no ni vo koja to~ka, no nie, organizatorite, zaedno ja ~itavme - vo koja se nastojuva malcinstvata da se integriraat vo sistemot za dràvata. Ima i drug problem. Ne e vo pra{awe samo pedago{kiot fakultet, znaete. Na pedago{kiot fakultet se educira kadar samo za osnovnoto obrazovanie i za oddelenskata nastava. A bidejki tie baraat da imaat educiran kadar {to }e predava vo osnovnite i srednite u~ili{ta, toa zna~i deka celiot univezitet "Sv.Kiril i Metodij" naskoro }e mora da obezbedi educirawe na albanski jazik.

64

Nemame tradicija na genocid i ksenofobija Zo{to upotrebata na albanskiot jazik vo obrazovniot proces

mora da e faktor na dezintegrirawe? Toj primer na Finska {to vas tolku mnogu ne vi se dopa|a, pokaùva deka edno relativno malo malcinstvo ([vedskoto), koe ima dva ili tri univerziteta na svoj jazik , odli~no se integrira vo dràvata. Tie lu|e se deklariraat kako Finci. Na krajot na krai{tata , zo{to albancite bi sakale da se integriraat vo edna zaednica koja im se zakanuva so gasni komori, koja gi navreduva. Toa se parolite na va{ite mitinzi.

Pred se toa ne se oficijalni paroli. Deneska ima{e moèbi u{te poradikalni paroli, u{te poekstremni i ksenofobi~ni. Nie se obidovme da gi otstranime. Se obidovme kolku {to moème da ja kontrolirame masata i postojano govorevme, postojano objasnuvavme deka ova ne e antialbanski miting, deka ne e miting protiv studentite-Albanci, tuku protiv zakonot za Pedago{kiot fakultet i protiv ministerkata za obrazovanie, Sofija Todorova. Jas bi vi kaàl deka nema golema doza na ksenofobija, no koga }e se slu~i edna masa da se iziritira, toga{ mnogu lesno kaj nea se radikaliziraat barawata, duir i begaat od zdraviot razum. Vo makedonija tradicija na ksenofobi~nost i genocid ne postoi. Nie site go znaeme makedonskiot narod kako prili~no miren i podloèn natol~ewe.

Site gi gledame protestite. Vie ne moète da go previdite

faktot deka celata masa vika "[iptari vo gasni komori", deka toa, sepak, ne se "poedine~ni slu~ai". Duri, nekoi istraùvawa, koi pretpostavuvam deka vi se poznati, pokaùvaatdeka ksenofobijata i stereotipovite se seriozno prisutni vo narodot. Ako vie tvrdite deka ova e ne{to novo, deka sega vo Makedonija prvpat se pojavuva ksenofobi~nost, mislam deka ne ste vo pravo. Me|utoa, tvrdam deka nie vo na{ata istorija nemame primeri na genocid. [to se odnesuva na ksenofobijata, mislam deka taa postoi ne samo me|u sredno{kolcite i studentite - postoi vo celokupnata populacija i toa ne samo kaj makedonskiot narod, tuku i kaj malcinstvata. Ksenofobijata postoi i ako ve}e treba da ja objasnuvam, jas vaka ja tolkuvam: so neuspe{nite obidi {to gi pravi dràvata, so pogre{nite ~ekori i pogre{nite otstapki, so pogre{nite vetuvawa, mislam deka }e dojdeme vo situacija koga taa ksenofobija moè i da narasne.

Novo e toa {to vie ja izvlekuvate ksenofbijata na scena. So ovie

protesti i davate fon, ja kanalizirate. Dali ne smetate deka toa e neodgovorno? Nie }e se obideme da ja stavime do maksimum, da ja izbegneme.

65

Me|utoa ne znam kolku }e uspeeme vo toa. A toa deka i davame oficijalnost- jas smetam deka ne bi smeele da utvrdime takvo ne{to. Koga stanuva zbor za tolpa, ako ve}e govorime za psihologijata na tolpata, dovolno e poedinec tamu ne{to da izjavi i toa kako napad, a gi zafati site.

I {to pravite vie vo takva situacija?

Vo takva situacija, jas li~no i del od organizatorite se obiduvame da go stivneme toa, se obiduvame parolite da gi povle~eme, se obiduvame da im objasnime na lu|eto deka ne sme za toa i povtorno gi potvrduvame na{ite barawa.

Dali vi e poznato deka vo me|unarodnata javnost va{ite

protesti se tretiraat kako antialbanski, kako ksenofobi~ni? Taa slika za antialbanski i ksenofobi~ni protesti e proturena, zalepena kako etiketa. Jas tuka moram da im zavele`am na nekoi novinari. Ne stanuva zbor za antialbanski protesti. Nie ne protestirame protiv niedna li~nost, protiv nieden na{ kolega i ni{to vo na{ite nastapi,vo na{ite izjavi, vo toa {to nie go dadovme kako dokument, ne dava osnova za somne` deka stanuva zbor za takvo ne{to. No, na nas ni "pomognaa" nekoi novinari takvata ocenka da bide pro{irena vo javnosta - vo doma{nata, a mislam deka preku internet e pu{tena informacijata i do me|unarodnata javnost. Ne mislite belkim deka me|unarodnata javnost e nesposobna samata da presudi, namesto da gi slu{a "podmetnuvawata" na ovde{nite novinari. Ne mislite belkim deka ovde{nite mediumi go kreiraat svetskoto javno mislewe za toa {to se slu~uva vo Makedonija? Ima i ovde stranski novinari. Kolku {to sum zapoznaen, nema{e ba{ mnogu stranski novinari {to gi sledea ovie protesti. Od druga strana, gospo|a Elizabet Ren svoite stavovi gi bazira na informacii samo od edna strana. Taa ne do{la da se konsultira so nikogo od ovaa strana. Ne razgovarala so nikogo, ne ne pra{ala: koi se va{ite barawa, zo{to ste na ulica, vo {to e problemot... Mislam deka me|unarodnata javnost go oformuva javnoto mislewe glavno spored toa {to tie go ~itaat od tuka, vo vesnicite. A u{te na po~etokot na protestite, u{te vo Januari, nie od novinarite bevme do~ekani na "no`". Zo{to se tie preubeduvawa ne znam. U{te edna{ odgovorno tvrdam protestite ne se antialbanski, ne se protiv studentite-Albanci na Pedago{kiot fakultet. Gi povikuvame novinarite povtorno da dojdat me|u nas, i da ja vidat situacijata i ako ve}e imaat izgradeno stav - da se obidat da go smenat i da se obidat da gledaat so na{i o~i. [to, spored va{eto mislewe, treba da napi{e eden objektiven, nepristrasen stranski novinar koga }e vidi deka na ulicite vo Skopje

66

dominiraat sredno{kolci , mom~iwa i devij~iwa na 15,16 ili 17 godi{na vozrast, od koi najgolem del, se ~ini , voop{to ne znae za {to protestira? Koga se sobiraat masa lu|e na protest, nonsens e da tvrdime deka site tie znaat zo{to se tuka. Sekoga{ ima odreden procent pomodari, koi delumno se zainteresirani, no ne i upateni, odreden procent lu|e {to sakaat da bidat videni na takvi mesta. Stranskiot novinar {to saka objektivno da izvesti bi do{ol i bi porazgovaral so organizatorite na protestite. Bi pobaral materijal {to e distribuiran od niv a ne od nekoi neoficijalni lica. Vo 20.000 protestanti moè da ima nekoj ~ovek {to svoevolno }e si napi{e letoci i }e gi podeli. Toj novinar }e dojde, }e porazgovara so organizatorite, pa }e gi pro~ita site materijali {to }e mu bidat dostaveni, pa potoa }e ja pogledne masata i na krajot od site tie momenti }e oformi svoja slika, koja veruvam, nema da bide do krajot pozitivna. Me|utoa, nema da bide ni apsolutno negativno. Vie sepak ne negirate i nemoète da negirate deka mnozinstvoto od demonstrantite se sredno{kolci. Moè li sredno{kolec na 16-godi{na vozrast voop{to da znae {to e ustavno, a {to neustavno? Organizatorite na protestot voop{to ne im se obratija na sredno{kolcite. Nikoj od organizatorite duri i ne smeta{e deka }e se pojavat sredno{kolcite. Sredno{kolcite se pojavija i toa e fakt. Del od niv tvrdat, spored nivnoto soop{tenie, deka do{le vo znak na poddr{ka. Zna~i, tie se rakovodile od soop{tenieto na Unijata na sredno{kilcite vo koja be{e upaten apel do sredno{kolcite da se rakovodat so svojata svest i sovest. Unijata upati apel za poddr{ka na barawata na studentite na Pedago{kiot fakultet. Verojatno vi e poznato deka sekade vo demokratskiot svet, bez iskqu~ok, angaìraweto mladi lica vo politi~ki celi se smeta za prekr{ok i nema nikakva vrska so demokratijata? Da, ako ova go smetame kako angaìrawe na sredno{kolcite, moèbi va{eto tvrdewe e to~no. Me|utoa, sredno[kolcite nikoj ne gi angaìral. Ako tie samite se angaìrale, toga{ jas ne znam zo{to jas da zboruvam za niv. Toa {to jas, kako poedinec, go ~uvstvuvam e deka ne poddràa vo na{ite barawa i moram da im bidam blagodaren za toa. I ne smetam deka se politi~ki anga`mani, zatoa {to ova e problem vo obrazovanieto. Kakvi problemi imaat tie sredno{kolci so zakonot za Pedago{kiot fakultet? Tie mu se priklu~ija na protestot, davaj}i im poddr{ka na baraweto za Pedago{kiot fakultet. Me|utoa, tie ne se soglasuvaat vo kvotata "10 otsto" za upis na fakultet i toa pra{awe verojatno go spojuvaat so ovie barawa na Pedago{kiot fakultet. Najgolem del od niv ve}e vo Septemvri }e stanat studenti.

67

Policijata mi se zakanuva

[to }e se slu~i ako protestite izlezat od kontrola? Na ulicite ima mnogu maloletni deca, nivnite roditeli se vo haos. [to ako policijata bide prinudena da intervenira, ako ima povredeni, ako ima `rtvi? Dali }e se ~uvstvuvate odgovoren za? Toa e, sepak, edna hipoteti~ka situacija. Na toa moàm, odnosno moram da odgovoram vaka: jas smetam deka nema da izlezat od kontrola. Koga ve}e direktno mi se upatuva pra{aweto, odgovaram deka }e se trudam i }e vloàm napor seto toa da ostane vo civilizirani ramki. Smetam deka nema pri~ina za da se slu~i takvo ne{to i smetam deka duri i novinarite i site prisutni treba da ni pomognat za da ne se slu~i toa, da gi prifatat kako osnovni i edinstveni barawa {to se istaknati vo vrska so Pedago{kiot fakultet, da ne ne neso~uvaat vo druga nasoka i da ne zboruvaat premnogu glasno za ona {to bi moèlo da se slu~i, zatoa {to stopati povtorena laga stanuva vistina. Prostete, no ova mene mi zvu~i zagriùva~ki. Koga se vodi masa se planira se. Vie se ~ini nemate plan {to }e se slu~i ako dojde do incident. Ako se slu~i nekoj incident utre vo Gostivar, na primer, nie ne moème da kaème za sebe deka sme odgovori. Ako se slu~i vo Skopje, vo nekoe u~ili{te nadvor od protestot, pak ne znam kolku moè da se utvrdi ne~ija odgovornost. A {to se odnesuva direktno na protestot, nie }e storime se za takva situacija da ne se pojavi i mislam deka duri i dokolku se slu~i toa, naglasuvame - hipoteti~ki, mnogu brgu }e se spravime so toa. Imame lu|e {to se sposobni da odrùvaat red, koi se nazna~eni od organizatorot i koi ednostavno }e reagiraat vo takva situacija. Edinstveno mi se gleda kako problem vo celava ovaa situacija da ne dojdeme do toa glavnata uloga da ja igra nekoj tret, bidej}i denovive ima{e lu|e {to se ufrluvaa, ima{e takvi {to delea pamfleti so izrazeno nacionalisti~ki karakter, ima{e izvici {to se upatuvaa protiv malcinstvoto, koi jas ne gi odobruvam... So takvite lu|e }e morame da se spravime i od utre ve}e }e gi otstranuvame. Vie i va{ata istomisleni~ka Mirjana Kitanovska javno ja zagatnavte tezata deka toa se politi~ki provokatori. Imate li dokazi za toa? Mene policijata mi se zakanuva{e. Toj istiot policaec se pojavuva tri dena na protestite jas go poznavam po fizionomija, pa }e go zamolam va{iot fotograf utre da go fotografita ako bide prisuten. Toj mene mi kaà deka najverojatno }e se sretneme i po protestite. No, moè da ima i drugi provokatori.

68

10 Sednica na Sobranieto na R.Makedonija,

Priznavawe na Tajvan, 12.2.1999

Dami i gospoda, zemaj}i ja vo predvid informacijata {to do nas ja dostavi Vladata na RM vo vrska so priznavaweto na Tajvan, odnosno na vospostavuvawe na diplomatski odnosi, moram da kaàm deka toa e poteg koj zasluùva razbirawe i opravduvawe. Toa e poteg koj {to e silen i energi~en, poteg na Vlada koja znae {to saka, a ne samo Vladata, tuku i nie, celiot narod a posebno mladite se soo~uvaat so problemite koi so eden vakov poteg ke se stavat na dneven red edna{ za sekoga{ da po~nat da se re{avaat, kako {to ne be{e slu~aj do sega. Problem broj eden so koj mladite se soo~uvaat toa e nevrabotenosta i toa e edna od osnovnite pri~ini za ~uvstvoto na bezperspektivnost. Na mladite, dami i gospoda im e potrebna rabota. Takanare~eniot odliv na mozoci samo e logi~ka posledica na takvata situacija. Tivok genocid e nadvisnat nad nas kako realen problem. Znaete, edno semejstvo dnevno vo prosek ja napu{ta Makedonija. Moème da se potsetime, deneska vo Makedonija postojat sela vo koj {to ìveat samo postari lu|e, pa se pla{am ako prodolì ovoj trend, {to denes go ima Makedonija, koj {to morame da go stopirame, deka toa moè istoto da ni se sluì vo cela Makedonija, da ostanat samo stari lu|e vo cela dràva. A vie znaete {to zna~i toa. Umirawe na Makedonija. Vtorata uslovno kaàno nemo`nost, ako moàm da gi rangiram nemo`nostite, na modernoto makedonoskoto op{testvo, e alkoholizmot. Masovno ra{iren me|u mladite koj isto taka e dobar prijatel na bezperspektivnosta. U{te polo{o prostitucijata, za koja {to site sme svedoci dobiva zagriùva~ki razmeri. Mladite du{i zarobenici vo nemo`nosta na sopstvenata realizacija go spoznavaat pekolot kako sopstven raj. Najlo{o narkomanijata. Spored site pokazateli vo ramkite na epidemijata e sojuznikot za mnogu edinstven, za nekako da se izbega do siviloto na tranzitira~kiot ìvot , kako {to nekoi go vikaat ovoj period od koga Makedonija se osamostoi, do deneska. Minatata vlast, dami i gospoda ne stori ni{to ova da go re{i. Da go spre~i ili da go promeni. Ovaa Vlada ubeden sum ne samo so ovoj poteg trgna kon toa ovaa ekonomska situacija, koja postepeno, no sigurno se dviì kon ekonomska i politi~ka destabilizacija so nesogledlivi posledici, kone~no da ja re{i. Siguren sum deka seto ova e dobro namerno napraveno. Od prosta èlba da se izleze od bedata i siroma{tijata vo koja minatata vlast na SDSM so svoeto nedoma}insko rabotewe ne dovede. Za brzo otvorawe

69

na novi perspektivi ne gledam re{enie osven ova koe {to po svojata hrabrost, re{itelnost i samostojnost e tipi~no za mladite poletni i energi~ni duhovi. Generalno, brojot na onie {to si odat, za nikoga{ da ne se vratat vo dràvata, na zavisnicite i predadenici na site poroci }e bide, siguren sum, zna~itelno namalen so vakvata nova politika. Ova pred se e politika na ìvotot na mladite koi {to so eden normalen razvoj }e dobijat svoj tek, soodvetno obrazovanie, vrabotuvawe, angaìranost itn. Na kraj, slu{ajki gi diskusiite na levata strana od Parlamentot, ostanuvam zbunet i sakam da postavam nekolku pra{awa. Prvo, od koga opozicijata, glavno SDSM stana tolku zagrièna, patriotska, koga znaeme kako reagiraa, odnosno ne reagiraa vo mnogu navrati do sega, }e go potenciram samo promenuvaweto na dràvnoto zname pod pritisok odnadvor. Toa se slu~i od pritisok od nadvor vo istiot ovoj makedonski parlament. Istoto pra{awe znaeme deka stanuva{e zbor za 2 meseci za privremenoto ime na dràvata, pa }e izlezat izgleda 2 veka. Posle se, ako ste tolku golemi patrioti, }e najdevte sili da se nadminete i dràvniot grb da go oslobodite od ideolo{kite sostojki, pronao|ajki vo bogatoto nasledstvo od zemjeni grobovi {to Makedonija gi ima, soodveten. Okolu tie tri simboli ime, zname i grb koi se me|u najbitnite dràvni stolbovi, jas poprvo bi gi naso~il svoite, pa ako sakate i bi gi zaplakal, otkolku na ovoj dogovor {to vo sebe ja ima potrebnata crta na patriotizam, odnosno ako ne ni{to drugo èlbata za ovaa dràva i nejzinite mladi lu|e {to ìveat vo nea da dobijat podobar, normalen, dostoinstven ìvot. Ponatamu, predlagam opozicijata da ne ni raskaùva prikazni za dostoinstvo, istite onie {to za sitni krediti koleni~ea pred mnogu finansiski institucii. Znaeme deka za sitni krediti odea delegacii se molea i potpi{uvaa raznorazni dràvni otstapki. Odgovorot mi se ~ini deka ne e vo patriotizmot i dostoinstvoto, tuku vo stravot. Pustiot strav deka od ovaa {to go imame kako najava od vladata, ovie dogovori, ovie napori {to gi ima }e se ostvarat. Politi~kata idnina na opozicijata vo toj slu~aj vo smisla na podr{ka od elektoratot }e se stremi i }e bide ednakva, da ne re~am, pribli`no na nula. Na krajot, fa}av zabele{ki od pove}e pratenici, pa }e osrvrnam samo na nekolku od niv, se ~ini imaat vrska so dikusijata okolu Tajvan, me|utoa, da upotrebime zbor od ovaa govornica kako {to e likvidacija i diverzantski grupine ne dolikuva na pratenik na Sobranieto na RM. Mene mi se postavi u{te edno pra{awe, mnogu interesno se zboruva{e, mnogu tragi~no vo smisla dojde kraj na svetot, na{iot pat kon EU e zagrozen, }e se odale~ime i ve}e nikoga{ nema da se pribliìme, nikoga{ nema da staneme del od Evropa. Jas kako mlad ~ovek da vi kaàm pravo, nikoga{ ne sum se po~uvstvuval blizok na Evropska Unija. Vo nieden moment ne sum se po~ustvuval deka sum del od Evropa. U{te edno pra{awe. Se zboruva mnogu za pozicijata na UNPREDEP i za mo`nosta na Kina kako postojana ~lenka na Sovetot

70

za bezbednost da ni stavi veti, odnosno, "lele majko {to ke pravime UNPREDEP si otide". Treba da go postavime slednovo pra{awe dami i gospoda, zo{to vo site ovie godini na nezavisnosta na Republika Makedonija ne uspejavme da sozdademe Armija, koja {to moè da ja brani ovaa dràva, pa ako bideme vo situacija UNPREDEP da zamine da moème da kaème, dobro, nie imame Armija koja }e ja brani ovaa zemja. Iako nie vodime neutralna, voglavnom ne ofanzivna politika i ne ni treba golema Armija. Dali treba{e da raspi{uvame i da zakaùvame ili dogovarame dogovori 9 iljadi i neznam kolku,koi deneska se osporuvaat, pa za niv da govorime deka se politi~ki lin~ ili neznam {to od strana na Ministerstvoto za odbrana, da dojdeme do sredstva i oru`je za edna armija, pa da ne kukame nekoj drug da ne {titi. Jas bi sakal da imame edna normalna Armija, da moème da se pofalime deka sme zemja koja {to moè sama da se za{titi od bilo koja neposredna opasnost koja se nadvisnuva nad nea. A sega, mnogu bilo bitno Kina }e ni stavi veto za UNPREDEP. Treba da se zamislite za taa rabota. I na krajot za knigite koi gi poseduvaa SDSM i navodnite 100 iljadi potpisi. ]e govoram so siot respekt koj sekoj onoj {to stavil potpis vo tie knigi. Zatoa {to sekoj gra|anin na RM soglasno Ustavot i soglasno svoeto ubeduvawe ima pravo da se potpi{uva kade {to saka. No, sakam da go potsetam SDSM deka 1996 godina, a denes gledame se àlat non-stop sme imame zakoni po itna procedura, nabrzina svikani sednici, se donese zakon koj isto taka be{e na tr~awe, koj {to zakon sankcionira{e deka bilo kakva inicijativa za sobirawe potpisi, bilo kakva inicijativa za sproveduvawe na referendum, moè da se sprovede samo vo op{tina i pri prisustvo na zvani~no lice na op{tinata. Taka, gospoda pratenici na opozicijata, odnosno na SDSM sami si napravivte ova {to go pravite denes da bide nevalidno.

71

15 Sednica na Sobranieto na R. Makedonija, 3-to prodolènie,

Bezbednosna sostojba vo RM, 14.4.1999

Dami i gospoda, informacijata za bezbednosnata sostojba vo RM kako {to gledam predizvika kaj po{irokata makedonska javnost golem interes, pobudi mnogu polemiki, razmisli, koi gi imame i tuka pome|u nas. Ako Parlamentot kako najvisok parlamentaren dom od toj aspekt go pogledneme, toga{ moème da kaème deka e dobro {to imame vaka op{irni raspravi, koi gi zafa}aat site mo`ni aspekti na sostojbata vo koja {to Makedonija denes, ne po svoja vina, se nao|a. Vsu{nost, diskutiraweto na vaka va`ni pra{awa za Makedonija e na{ata priorietna cel. No, prvata rabota {to se nametnuva kako neophodna da se kaè sekako e deka od ovaa govornica ne treba da govorime se i se{to, upotrebuvaj}i zborovi koi vnesuvaat dopolnitelna nesigurnost kaj gra|anite. Tuka, od ovaa govornica bea spomnuvani holokausti, logori, teror, fa{izam, predavstva. Tokmu na tie nastapi i zborovi mislam koga zboruvam deka treba da se vnimava.

Normalno e posle vakvi zborovi narodot da po~uvstvuva strav, zatoa ne treba da gi kaùvame tie zborovi. Ne ja sporam nivnata vistinitost. Me|utoa treba da gi merime. Bez razlika dali smetate vie deka se vistiniti. Odozgora na neprobiranite zborovi slu{ame i hipotezi od tipot, {to bi bilo koga bi bilo, {to samo ni ja zacvrstuva ubedenosta deka moèbi i ne e se tolku slu~ajno kaàno tuka. Se otide dotamu duri da se govori za mirovnata konferencija vo bliska idnina na koja }e se odlu~uva za novi dràvi i novi granici. Toa go kaà va{iot pretsedatel na partijata, pretsedatelot na SDSM, gospodinot Crvenkovski.

Za koi dràvi i za koi granici treba da se pra{ame?! Toa e, povtoruvam u{te edna{, nametnuvawe na strav kaj gra|anite.

Navistina analizata na politi~ko bezbednosnata sostojba pokaùva deka ova se te{ki momenti za RM, za site nas, zagrozena e bezbednosta i ekonomskata stabilnost. Opasnostite so koi se soo~uvame ni prepora~uvaat da sprovedeme reformi vo Makedonija. Tie se o~igledni, nema potreba da gi povtoruvame. Mnogu diskutanti gi kaàa, site gi znaeme i ~ustvuvame.

Od novata sostojba se postavuva pra{aweto dali }e najdeme sila da se nadmineme. Dali opozicijata }e najde sila da se nadmine. Taa navistina ne be{e glasna vo prvite denovi od krizata, se do momentot

72

koga Premierot ja podnese informacijata za aktivnostite na Vladata, okolu Kosovskiot problem, odnosno krizata so begalcite. Ottoga{ imame druga slika. Odedna{ sega nekoj ni zboruva me|u drugoto, me|u site ovie problemi {to gi imame, posebno okolu bezbednosnata situacija, za personalni promeni, za Buxetot, za klinikite, za ~istki, za neserioznost, za nekakvo begawe od sopstvena odgovornost.

Inaku slu{navme i za paravoeno organizirawe, za raspad na dràvata, nefunkcionirawe na sistemot itn. Posle takvite diskusii, moram da konstatiram deka nikako i vo ovie presudni momenti za dràvata ne se zaborava partiskiot marketing, koj {to, vo vakvi krizni situacii, se koristi za sitni dnevno-politi~ki potrebi. Problemite koi se strate{ki i seriozni, se zloupotrebuvaat od ovaa govornica.

Dami i Gospoda, Sega go dobivme materijalot od prateni~kata grupa na PDP i bi sakal malku da go analiziram, ako mi dozvolite. I toa samo to~kata 5, kade {to velite deka Vladata treba da prestane so raseluvawe na proterani lica od Kosovo nadvor od RM i da prezeme merki za podobruvawe na uslovite vo kampovite i prifatnite centri vo RM. Od druga strana SDSM celo vreme ni zboruvaat za koridor vo minatite raspravi {to gi imame. Dobro se se}avam deka minatata Vlada tokmu ovie dve partii (SDSM i PDP) ja so~inuvaa i ja nosea, a ova se kontradiktorni stavovi. Da se navratime na stavovite na minatata Vlada. Vo {to da veruvame?! Deka ste razgovarale za koridor, ili deka nema voop{to koridor i deka imame samo politi~ki marketing. Zna~i vra}ajki se na dnevno-politi~kite potrebi, mislam ova vreme ne e pogodno za takvi potezi. Ova e vreme koga site treba da vloìme napori da se nadmineme. Site site nie treba da sme za Makedonija. Mandatot ni e daden tokmu za toa. Jas ve uveruvam deka VMRO e za Makedonija. I navistina ve}e e deplasirano nekoj postojano da povtoruva deka gi rasprodavame nacionalnite interesi, ili pak od druga strana sme neznam kolku i kolku nekonpetentni. Koi i kolku naconalni interesi se rasprodadeni e pra{awe za drug pat, moè da diskutirame za toa, a isto taka moè da diskutirame i za kompetencijata, odnosno, kolku bea konpetentni tie {to go dokusurija ona {to vegetira{e mnogu godini nanazad, kako nacionalno bitie vo Makedonija. U{te edna{ }e povtoram, da ne odime ve}e so tie marketin{ki tvrdewa, bidej}i vo isto vreme se pra{uvame {to ni ostana od tie institucii vo sistemot. Dali znaete {to ni ostana, {to ni ostavivte vo nasledstvo? Bidej}i promenata na vlast, iako nekomu mu se ~ini deka kojznae koga be{e, be{e mnogu brzo, pred samo tri-~etiri meseci. Seto toa e va{e nasledstvo. Sega vrtime drug list. Ova e nova vlada. Dami i gospoda,

73

ovaa Makedonija treba da ja imame od Tabanovci do Gevgelija, od Berovo do Debar, a jas vo op{to ne se somnevam deka takva treba da ja imame. Nie ednostavno ne smeeme ve}e vaka da zboruvame. Osobeno ne da zboruvame dozvoluvaj}i so na{ite zborovi vnesuvame i ponatamu, konfuzija, strav, i dezorientiranost vo nacionalnoto bitie. Mnogugodi{no se~ewe na duhovnite korewa, sega ednostavno mora da prestane! Ova se denovi na isku{enie za site nas!!! Isku{enie moèbi pogolemo i od 1990 godina. Nie ednostavno nemoème i ponatamu da tolerirame erozija i opa|awe. Nemoème da si dozvolime neodlu~nost, apatija i slabost. Pred korozivnite sili koi {to rabotat protiv nas, protiv Makedonija, odvnatre i odnadvor. Specijalnata vojna koja se vodi protiv Makedonija, ninako ne smee da zna~i deka Makedonija ke gi menuva svoite vrvni politi~ki prioriteti. I ne gi menuva. Sega odlu~uvame koj pat e podobar za nas i na{ata zemja. Vistinskiot pat e izbran. Nie nema da ja menuvame svojata orientacija. U{te edna{ povtoruvam. Na{iot izbor ne samo {to e od zna~ewe za nas, tuku u za celoto na{e opkruùvawe, a i za Evropa, koja {to e koncentrirana denovive tuka, so nivniot interes. Na{iot pat ke mora da go sledat site. Ili }e se sobereme site edinstveni okolu toa, ili }e se najdeme na dnoto na Balkanskiot lonec. Vo ovoj pat ne postoi sredina. Pasivnosta, konfuzijata, apatijata, ja baraat svojata zamena so optimizam i nade`. Makedonija nema da prestane da se nadeva. Jas ne prestanuvam da se nadevam.Toa e predizvik dovolno golem za sekoj politi~ki anga`man. Ne samo na{iot problem od vojnata vo Kosovo i begalcite, tuku i site ostanati aktivnosti {to gi napravi do sega Vladata. Poglednete niz prizmata na predhodno re~enoto. Ako me sledevte. Na{ite aktivnosti zasluùvaat po~it i budat nade` deka nema nikoga{ da se otkaème od ona {to sme go zasluìle, nie, site prethodni generacii, a vo imeto na narednite generacii, Makedonija!

74

15 Sednica na Sobranieto na R. Makedonija, ~etvrto prodolènie, Dogovori so Bugarija,

15.4.1999 Dami i gospoda, moème da go pro~itame Ustavot na RM, pred da po~nam so izlagaweto. "Vo Republika Makedonija slu`ben jazik e makedonskiot jazik i negovoto kirili~no pismo", mnogu e prosto da se pro~ita Ustavot i da se svati {to zna~i toa. Treba da prekineme so eden trend nekoi raboti da gi zamagluvame, mistificirame i komplicirame, zaradi sopstveni politi~ki potrebi.

Ako nie potpi{uvame dogovori so sosedna dràva, bilo kakov dogovor me|u dve dràvi vo koj {to se veli deka ke gi potpi{eme site dogovori na jazicite koi {to se oficijalni, toa zna~i soglasno na{iot Ustav nie ke potpi{eme na Makedonski jazik. Mislam treba da prekineme so eden trend, so koj SDSM nametnuva deka ednostavno i edinstveno VMRO-DPMNE gi prodava nacionalite, dràvni makedonski interesi, a deka Socijal- Demokratskiot Sojuz e toj edinstveniot {to vo ovaa dràva gi {titi tie interesi. Jas mislam deka i v~era, vo diskusiite toa go spomenuvavme vo poveke navrati, me|utoa {tom insistirate, }e go spomnam i denes. Ako toj trend go prekinete, }e treba da prekinete da go pla{ite narodot deka vlasta {to se promeni ja uni{ti dràvata i na narodot treba da mu ostavime da proceni koj gi {tite{e, a koj gi rasprodava{e nacionalnite interesi i koj ke ostane za{titnik na nacionalnite interesi. Nie tuka deklarativno moème se i se{to da kaème, me|utoa se znae koj stoe{e i koj ostanuva vo za{tita na tie nacionalni interesi, na linijata na nacionalnite interesi. Ako se analizira edna od predhodnite diskusii, }e treba da go postavime pra{aweto dali nie zboruvame i pi{uvame na dijalekt, bidej}i se izveduvaa nekoi definicii kako eden jazik se formira, kako postanuva eden jazik, kako se izveduva negovata geneza i kako toj stanuva oficijalen jazik. Jas mislam deka tie tezi se malku problemati~ni. Koga zboruvame za nacionalnite interesi moème isto taka da se zapra{ame deneska koj go promeni imeto i znameto na dràvata, ako ve}e sakame da zboruvame za tie nacionalni interesi. I koj ima{e isto taka mo`nost, koga ve}e go menuva{e Ustavot, da najde sila da go promeni i ideolo{kiot grb koj {to stoi i den-deneska zad nas, dodeka se obra}ame od ovaa govornica. Pa, ako zboruvame za nekoja tradicija, ako zboruvame kako nastanal makedonskiot jazik, da zboruvame koi grbovi postojat vo makedonskata heraldika, kako makedonsko nasledstvo. Zna~i, treba{e da najde sila i vo taa nasoka malku da razmisluva koga

75

ve}e razmisluvame tolku mnogu za makedonskite nacionalni interesi. Nasproti seto toa makedonskata Vlada pravi potezi koi {to treba da ja relaksiraat tenzijata ne samo me|u Makedonija i Bugarija, tuku vo celiot Balkan zatoa {to znaete vo kakva situacija se nao|a toj Balkan i znaete, toj problem bez razlika {to nekoj moè da go smeta za nametnat, nekoj moè da go smeta za ve{ta~ki problem, ednostavno postoe{e. Toj problem treba da se simne od dneven red edna{ zasekoga{. So toa {to nie ke potpi{eme nekakvi dogovori, ne zna~i deka jas }e go ukinam svoeto postoewe, zatoa {to jas se gledam sebesi, se ~ustvuvam i znam deka postojam kako ~ovek i kako Makedonec. Se ~ini vistinata e sledna, a mene mi e àl {to moram da kaàm, toa e eden strav zatoa {to ne{to pozitivno se pravi od novata Vlada, a {to minatata Vlada nema{e sila da go napravi. Ednostavno, ako sakate, matemati~ki re~eno, novata Vlada ke napi{e eden plus {to verojatno za opozicijata }e zna~i eden minus, istovremeno isto tolku golem. Toa e makata. Pred da zavr{am, samo u{te eden primer, za razjasnuvawe na rabotite. Posleden dogovor za sorabotka koj {to e potpi{an vo vremeto na minatata Vlada me|u elektrostopanstvata na dvete dràvi, koj {to e popi{an od porane{niot direktor na Bugarski jazik, makedonski direktor potpi{al na bugarski jazik, Pande Lazarov. Toj dogovor moè da go proverite, postoi, bidejki gledam ne{to ne vi e jasno, toj dogovor e deneska prepotpi{an od noviot direktor na ESM na makedonski jazik. Toa treba da go imate vo predvid.

76

21 Sednica na Sobranieto na R. Makedonija,

vtoro prodolènie, Kampawa za borba protiv drogata,

23.6.1999 Jas mislev deka zavr{ivme so diskusijata, me|utoa me isprovocira poslednata diskusija i zatoa javno da kaàm deka ne se sloùvam so ona {to go izre~e predhodniot pratenik, od prosta pri~ina {to pretpostavuvam nikoj od nas ne bil protiv toa vakva komisija treba da se formira. Da se sveduva celata ovaa akcija, celata ovaa inicijativa deka stanuva zbor samo za ponatamo{no birokratizirawe na aparatot, ne se sloùvam od prosta pri~ina {to ve}e vo Makedonija postoi edna {iroka akcija koja ja sproveduvaat pove}e segmenti na izvr{nata vlast. Jas samo bi sakal da spomenam deka Ministerstvoto za mladi i sport po~na edna golema kampawa nare~ena "Droga, ne blagodaram", koja {to ima pove}e svoi manifestacii, svoj plan za koj {to ako se interesirate moème da zboruvame podetalno, a jas ne bi rekol deka e neefikasen. I vo ramkite na ona {to kako mo`nost go ima toa ministerstvo i pove}e od efikasni se, zatoa {to pred se mu se obra}aat na mladiot ~ovek vo dràvata i se obiduvaat da go nateraat da se otkaè od drogata. Ponatamu, isto taka sakam da kaàm deka ne bi trebalo i ne e ba{ dobar trend od ovaa govornica da gi minimizirame i akciite na Ministerstvoto za vnatre{ni raboti. Znaeme, tie vo poslednite nekolku meseci otkrija golem broj, odnosno imaa golem broj slu~ai na otkrivawe na droga i zaplenuvawe na istata. Me|utoa, ona {to moàm da go kaàm deneska, a {to mislam treba site nie da go podrìme e deka treba da se zalagame za edno poefikasno sprotivstavuvawe na site izvr{ni organi na ova zlo, odnosno edna akcija koja {to ke ja vodat tie konstantno i normalno ke obrnat vnimanie i na toa {to se slu~uva vo nivnite redovi, vnatre vo MVR i dali postojat slu~ai koga namerno e se zaplenuva droga i se komunicira so tie {to ja delat. Ona {to treba nie tuka da go napravime, ona so {to se sloùvam e da ja podrìme ovaa Komisija. Moram da priznam deka malku mi se nejasni ingerenciite koi {to ke gi ima taa, bidej}i ingerencii za borba protiv ovaa zlo najmnogu ima izvr{nata Vlast. No, ako stanuva zbor za nekakvo pro{iruvawe na front, ako se sloìme so toa deka sekoj zbor iskaàn od ovaa govornica zna~i edna sprotivstavuvawe na ona {to nie go imame kako tendencija vo ova dràva, toga{ navistina treba da ja oformime ova Komisija, treba da go pro{irime frontot za borba protiv drogata. Zna~i }e se pro{iri frontot, ednostavno ke se vklu~i u{te eden

77

relevanten faktor i se ~ini toa }e dade rezultat, a toa e ona {to site nie go o~ekuvame. Go o~ekuvame zatoa {to makedonskata mladina denovive i minatite godini nanazad go zapoznava pekolot kako svoj raj tokmu poradi ovoj problem koj {to go imame vo Dr`avata.

78

23 sednica na Sobranieto na R.Makedonija,

Poka~uvawe na akcizi, 14.07.1999

Eve, jas isto taka sakam javno da kaàm deka }e go podràm ovoj predlog {to go dostavi vladata. Za golemata siroma{tija i navrabotenost {to ja imame vo dràvata nema da zboruvam, malku deplasirano ke bide da povtoruvam, zatoa {to gospo|a \ulistana Markovska, kaà ne{to vo taa nasoka. Me|utoa, bi sakal da kaàm deka duri sme imale mo`nost da odime poradikalno, odnosno so pogolemo zgolemuvawe na akcizite, koga stanuva zbor za ova pra{awe. Zatoa {to, apsolutno ne me zagriùva ako bide poskapo viskito vo dràvata ili pak cigarite. Sakam da ìveam zdrav ìvot, a i celata makedonska mladina. Toa {to go predlaga Vladata, kako merka, mi se ~ini e na~in na koj {to dràvata vlijae vrz lu|eto. Apsolutno neprifatlivo e sega da ni se nudat prikazni, ete ova ke se slu~i, ona ke se slu~i, ili narodot ve}e nema da moè ~esno da se napie. Ovaa diskusija sakam da ja iskoristam za u{te edna rabota. Imeno, sakam da pobaram od Vladata i od site relevantni organi, vo ovaa nasoka ne samo da donesat zgolemuvawe na akcizite , me|utoa da se povede u{te edna{ edna konzistentna i do kraj rigogozna akcija, vo ova oblast za koja {to denes govorime. Da se vovede vo red, odnosno da se ras~isti so mafija{tvoto {to vladee{e vo Makedonija vo vremeto na SDSM, koga vo dràvata nitu se znae{e kolku alkohol vleguva, nitu kolku izleguva, nitu kolku cigari vleguvaat, nitu kolku cigari izleguvaat , nitu koj {to vnesuva, nitu koj {to iznesuva. Zna~i, baram da se dovede ovaa oblast vo red. Ova poka~uvawe na akcizite se ~ini deka e dobra merka, me|utoa, mora da bide podràna od Vladata, konsistentno i vo taa nasoka da vovedeme red. Kone~no,vaka ke imame pozdrav ìvot, }e moème i ponormalno da ìveeme, pomalku zagrièni za toa kolku ni se skapi cigarite i alkoholot. A normalno, poznavajki ja taktikata na opozicijata, ke im ostavime prostor pak na SDSM da se obidat i od vakvi raboti, koi {to se mnogu neblagodarni, da se obidat nekoj izboren ili politi~ko-marketin{ki poen da }arat. Vi blagodaram. Okolu cinizmot {to go spomenuvaat nekoi opozicioni pratenici samo da kaàm, odnosno da odgovoram na predhodnata diskusija, i manifestirawe na cinizmot e pra{awe na doma{no vospituvawe. No, koga zboruvame za principot na povrzanite sadovi, {to nekoj gi spomna, pred malku, deka ona {to go imame sega kako merka pred nas ke ima reperkusii vo druga nasoka, samo sakam da ja spomenam nasokata koja za nekoj ìvot zna~e{e, do vremeto na promenata na predhodnata vlada, odnosno vlast.

79

Za {to stanuva zbor? Imeno, se sozdadoa firmi koi bea povrzani so minatata garnitura, firmi {to sozdavaa neograni~ena mo}, koi {to trupaa vlast, koi {to ne bea kontrolirani od nikogo i koi na toj na~in stanaa legla na korupcijata. Tie, takvite firmi do kraj uspejaa da ja ubijat moralnosta i bilo kakva norma na moralno ìveewe vo ovaa dràva. Na tie li povrzani sadovi mislevte? Taka, so tie povrzani sadovi trupaweto na mo} dovede do mo`nost da moàt vliaat na politi~ari, da se falat po Skopje deka za tolku i tolku marki moè da go kupat ovoj ili onoj politi~ar. Toa se lu|e koi {to se zanimavaat to~no so tie raboti, koi denes nie se obiduvame da gi stavime pod nekakva kontrola. Barem jas taka gi razbiram ovie merki. Od tie firmi izlegoa nekoi matni tipovi koi po~naa da stanuvaat idoli na novata generacija, dojdovme vo situacija koga novata generacija vo niv gleda lu|e koi treba da gi sledat, a nekoi od devojkite svojata ~esnost da ja prodavaat za eftini pari i da bidat nivni `rtvi. Vo isto vreme dodeka toa go pravi mladata generacija nivnite roditeli go spoznavaat pekolot, {to zna~i da se bide roditel i pi{uvaat knigi od tipot na ,"Kriv pravec". Toa e realnost vo Skopje. Jas toa sakam da go kaàm. Koga ja ~itav taa kniga mislev nema vrska so realnosta, deka e ne{to pau{alno napi{ano, deka ~ovekot si imal, da ne go spomnuvam avtorot, nekoja svoja ideja da pi{uva fikcija, samo slu~ajno smestena vo Skopje. Me|utoa, vo me|uvreme go spoznav nokniot ìvot i ona {to e povrzano so ova, kako Kriv pravec. Ova vlast dlaboko sum uveren toa saka da go promeni. U{te edna{ ke go povtoram apelot, Vladata da bide bezskrupulozna vo borbata so ova zlo. Bez rezerva }e ja prifatam ovaa odluka. Baram od Vladata i od site relevantni institucii, posebno od policijata da se vovede red. Ne samo so tie {to legalno uvezuvaat i }e platat akcizi, tuku posebno so tie {to nelegalno go pravat toa vo dràvata, ako se u{te gi ima. Ako gi ima moram da kaàm, odnosno da dadam li~na izjava deka najmnogu }e me boli ako VMRO-DPMNE po~ne da mi zali~uva na SDSM, ako VMRO-DPMNE ja povtori istata gre{ka. Nikoj od VMRO-DPMNE toa nema da go dozvoli. Gi gledam ovie pratenici tuka i gledam kon tie lu|e {to rabotat vo vladata.

80


1-vo prodolènie Informacija za MTV,

15.7.1999 Dami i gospoda, informacijata za aktuelnite sostojbi vo MRTV {to ja dobivme kako {to vo nea e jasno navedeno e prvenstveno izve{taj za materijalnata sostojba vo taa ku}a i merki {to rakovodniot tim na MRTV predlaga da bidat prevzemeni za da moè da se obezbedi normalno rabotewe i nekakva kolkava, tolkava razvojnost. MRTV kako servis na site gra|ani e od isklu~itelno golema va`nost, zna~ajna za site nas i kako takva normalno e {to vo obra}aweto e sodràna nade` deka Sobranieto na RM kako osnova~ ke ima razbirawe za barawata i }e iznajde na~in da pomogne soodvetno. Jasno e deka pomo{ta treba da dojde itno bidejki MRTV ima golema finansiska zadolènost, zastarena oprema i tehnika, zastarena organizacija i golemi tro{oci vo raboteweto. Vo edna vakva sostojba jasno e bilo kakva koncepsiska, sodrìnska i mediumska promena e skoro nevozmo`na. Ednostavno se e blokirano. Se postavuva pra{aweto dali moèbi nekoj toa taka namerno go stavil vo miraz na novata vlast, o~ekuvaj}i pozitiven efekt od toa za sebe. Da bidam pojasen, da se sozdade privid koj {to ne se odnesuva samo na MRTV i pra{awa okolu nea, tuku voop{to deka ete novata vlast ne e sposobna da izleze na kraj so predizvicite ispraveni pred nea, deka nejzinite kadri svojata inicijativnost ja naso~ile ednostavno kon politi~ki presmetki so svoi neistomislenici itn, itn. Po moe dlaboko ubeduvawe, vo pra{awe e ne{to sosema drugo. Strav, golem strav oti na videlina ke izlezat dubiozite koi bea sokrivani so godini, a sprotivno, so zakonot za osnovawe na javno predprijatie na MRT, poto~no ~lenot 18 kade {to jasno se navedeni obvrskite na generalniot direktor, to~ka 6, koja ureduva deka edna{ godi{no se dostavuva izve{taj za raboteweto na MRT do Sobranieto na RM. Da ne bilo taka dosega, da bilo se regularno, katastrofalnite brojki {to sega gi imame pred nas moèle mnogu porano da doprat do makedonskata javnost, da bidat dostapni do nea i pritisokot od javnosta, na instituciite od sistemot, vrz rakovodnite organi vo MRT }e bil pogolem i normalno, ova dene{na sostojba {to ja imame pred nas, }e ja nema{e. Toa e edniot aspekt {to nie go imame vo ovaa informacija, odnosno materijalno-finansiska sostojba na MRT, za koja nie edinstveno treba da raspravame. No, vo duhot na site dosega{ni karanici, koi nie kako parlament

81

gi imame na relacija pozicija-opozicija, zapo~na i raspravata po ovaa to~ka. Raspravata vo koja nastapot e prvenstveno potkrepen, bi rekol i edinstveno, so arogancija i cinizam od odredeni lu|e koi govorea vo imeto na opozicijata, poto~no pratenicite na SDSM. Taka, tuka nekoj si dozvoli da kaè ili da insinuira deka mnozinstvoto postojano se nametnuva so nekompetentna i golema partiziranost. Boèm site zaboravivme kako be{e vo vremeto na SDSM i boèm najkompetentni tuka se opozicionerite. Ni{to od ova ne e slu~ajno, ne se vo pra{awe plitki analizi od koi ne se znae kakov bi bil efektot. No vo edno, denes i v~era se gre{i. Edna informacija za finansiskoto rabotewe na MRT se pretvori vo komentirawe na ureduva~ka politika na istata ku}a. Neznam, verojatno se misli deka so toa ke se postigne najgolem efekt kaj elektoratot, smetaj}i pritoa na elementot na kolektivna amnezija. Amnezija za ne taka odamna, za sre}a, zavr{eno vreme, vo koe navistina ne se istaknuva{e partiska pripadnost na generalniot direktor ili pak bilo koj vraboten vo MRT. Naprotiv, se krie{e. A zo{to be{e taka? Verojatno za da nemoè istiot javno, jasno i glasno da bide povikan na odgovornost, odnosno partijata ili grupacijata na koja {to pripa|a da bide prozivana i se taka niz magla nekoj saka da se dviìme, pritoa zaboravaj}i kade sme trgnale. Edna be{e taa dimenzija, a druga u{te postra{na be{e {to mnogupati site nie bevme svedoci, celata ma{inerija {to moè{e da ja mobilizira MRT vo toa vreme, govoram za periodot do izbori, be{e i se stava{e vo funkcija na satanizacija na toga{nata opozicija so grozomorni konstrukcii koi imaa mnogu jasna cel. Moèbi ke vi bide grub zborot, eliminacija na konkurencijata. Se ode{e do tamu makedonskiot gleda~ da bukvalno bide maltretiran, bez nikakvi skrupuli i najmala zadr{ka. Denes toa se obiduvame da go zaboravime. Denes bez razlika {to se obiduvame site nie toa da go zaboravime, pred nas e rezultatot na takvata rabota i takviot stil koj {to go ima{e MRT, minus od neznam kolku milioni marki. Rabota, odnosno stil koj vo mnogu ne se razlikuva od istiot stil primenet od prethodnata vlast odnosno Vladata na site dràvni nivoa kade {to se o~ituva negativno rabotewe, kra`bi, zloupotreba, korupcija. Site nie sme svedoci na site tie raboti, no za toa vo nekoja druga prilika. Nasproti toa denes pred nas se zaklu~oci koi spored moe dlaboko ubeduvawe treba da gi usvoime za da moème da i pomogneme na ovaa ku}a da moè da stane na noze, vo interes na site nas.

82

Informacija za sorabotkata so NATO,

18.7.1999 Dami i gospoda, informacijata za odnosite i sorabotkata na Republika Makedonija so NATO vo svetlina na del od v~era{nite diskusii, ama i ne samo na niv, budi osoben interes kaj makedonskata javnost i kaj mene isto taka, dotolku pove}e {to za~lenuvaweto na na{ata dràva vo NATO alijansata e eden od najgolemite predizvici i istovremeno prioritet za site nas. Gledaj}i ja krizata vo regionot, osobeno se ona {to se slu~uva{e na Kosovo vo izminatiot period, vo nekolkute meseci nanazad, znaej}i ja seta serioznost i teìna na problemot za na{ata komunikacija so NATO, samo u{te edna{ ni se nametnuva potreba jasno da gi istakneme na{ite opredelbi vo taa nasoka, pritoa ne ostavaj}i ni najmal prostor na nekakov somne`. Idninata na na{ata dràva, ako sakate i sudbinata, vo taa nasoka ne upatuvaat, a se ~ini taa nasoka edinsveno nosi optimizam i sigurnost za site nas {to ìveeme tuka bidejki za Makedonija ne postoi druga alternativa, osven da nastojuva po sekoja cel da bide del od modernata zapadna civilizacija, koja deneska vo svetot gi postavuva normite za demokratija, no i normite za bezbedno za~uvuvawe na sistemite {to funkcioniraat, a za koi nie postojano govorime. Soglasno seto ova {to be{e predhodno kaàno ne e te{ko da izvle~eme zaklu~ok deka NATO, odnosno vlezot vo NATO navistina za Makedonija e strate{ka opredelba i pra{awe od maksimalen nacionalen interes. Politi~kite odnosi i sorabotkata so NATO {to ova Vlada gi ima nesomneno otslikuvaat nagorna linija, bez razlika {to opozicijata go tvrdi sprotivno, no po definija, tie verojatno, soglasno sindromot Minhauzen, toa da go pravat. Ova za odnosite na Vladata so NATO ne se samo goli tvrdewa, tuku tie lesno se potkrepuvaat, ako se ~ita vnimatelno informacijata {to nie ja dobivme odnosno informacijata {to e pred nas. ]e si dozvolam samo da spomenam deka Makedonija prv pat se vklu~uva vo krugot na kandidati za ~lenstvo vo NATO, toa go najdovme vo informacijata za priem vo alijansata, vo oficijalen dokument po samitot odràn vo Va{ington na 24 i 25 april ovaa godina. I toa ne e slu~ajno taka, tuku e posledica na drasti~no promenetata politika {to kako metod ja donese ovaa Vlada, taa politika ne e ne{to obvitkano so vel na magla, naprotiv toa e odlika, toa e doblest da se sobere sila, da se pogledne jasno kon nacionalnite interesi i najbitno od se tie jasno da se istaknat i da se turkaat pred narodnata zaednica.

83

Kako be{e vo vremeto na SDSM koga nitu edna{ ne slu{navme od na{ politi~ar jasno i glasno, ili ako sakate agresivno, da nastapi vo istaknuvawe vo ovaa na{a zna~ajna opredelba, }e mu ostavime na narodot, odnosno na elektoratot sam da proceni ako smetate deka toj ima tolku kratko pomnewe i uspeal da zaboravi kako vladee{e SDSM. Da vidime dali ovoj narod navistina }e ja smeta taa partija kako edinstvena, odnosno vistinski za{titnik na pravite makedonski nacionalni interesi, istovremeno i garnitura koja uspe{no ne turka niz procedurite za vlez vo NATO. Samo da ne zaboravime, SDSM ima{e 6 godini vo koi vladee{e, 6 godini vo koi treba{e da sozdade Armija koja treba{e dostojno da ja brani ovaa dràva i bez nikakov problem da moè da go garantira suverenitetot. Da ne go zaboravime toa koga vo nekoi diskusii istaknuvavme deka SDSM ja sozdade ovaa dràva, a znaete deka Armijata e zna~ajna sostojka na sekoja dràva. Vo toj period treba{e da se sozdade Armija koja {to e kompatibilna na standardite na NATO i nad se sposobna, u{te edna{ ke povtoram mene ne mi pre~i, predpostavuvam deka nema da vi pre~i i na vas gospodo od SDSM, sposobna da go brani integritetot i sueverenitetot na ovaa, za mene svoeto par~e zemja zatoa {to e moja tatkovina, mesto kade {to sum se rodil i mesto kade mislam da ostanam do krajot na ìvotot. Namesto toa, se uspea po sekoj osnov da se producira, ke si dozvolam, bezkone~en niz na aferi vo Ministerstvoto za odbrana, za koi se nadevam brzo }e slu{neme nie tuka vo Sobranieto i makedonskata javnost koi aferi jasno go otslikuvaat odnosot {to go ima{e predhodnata garnitura kon armijata, a so toa moè da se zaklu~i i kon dràvata. Onoj {to ne ja pravi armijata stolb da odbranata nemoè da si ja saka svojata zemja. Jas taka gi razbiram tie raboti.

(reakcija od mesto na pratenikot Lazar Kitanovski) Toa se moi stavovi gospodine Kitanovski. Vie va{ite stavovi gi kaàvte i jas ve slu{nav. To~no nadovrzuvaj}i se na ova {to sega go imam kako reakcija od vas, moàm da kaàm deka i seto ona {to go slu{navme i v~era na nekoj na~in {to go slu{avme i na minatite sednici koga diskutiravme za taa Armija, ne e direktno povrzano vo bilo kakva komunikacija so NATO i bilo kakvo na{e razmisluvane za za~lenuvawe. Seto toa {to ni se slu~uva e samo licemerie pred javnosta, odnosno krik za vlast koja {to itoa kako mu e potrebna na minatiot establi{ment, poradi samiot nego, ne poradi toa {to gi za{tituva makedonskite interesi. Toa e ednata dimenzija za koja sakav da diskutiram vo ramkite na informacijata za odnosite i sorabotkata na Republika Makedonija so NATO i vo svetlina na pojasnuvawe na na{iot nacionalen interes vo toj pravec. Sega sakam da dodadam u{te ne{to. V~era site nie bevme svedoci na edno predavawe za toa koi bile na{ite vistinski nacionalni interesi , normalno spored procenkata na

84

SDSM, i na koi to~ki bilo izvr{eno golemoto predavstvo {to VMRO-DPMNE go izvr{ilo kako partija, stoèr na Vladata. Se nabrojuvaa Tajvan, Kosovo, Bugarija, platite na administracijata {to treba da se namalat i red drugi raboti koi se golemoto predavstvo {to VMRO-DPMNE go napravilo vo ovoj kratok period odkako ja ima vlasta, bez voop{to analiti~ki da se pobaraat odgovori za nekoi od tie pra{awa. Zatoa pravej}i edna mala digresija }e kaàm. Nemojte da mislite deka Tajvan be{e nekoja potreba od ekskurzija na Makedonija i deka Tajvan be{e nekoj nov pristap {to Makedonija saka da go vovede vo svetot diktirajki nekoja nadvore{na politika koja ke donese promeni vo celata svetska politika i geostrate{ka polo`ba. Tajvan be{e potreba na Makedonija. Potegot so Tajvan ne go napravi ovaa dràva, odnosno ne prizna zatoa {to, u{te edna{ povtoruvam, imame nekakov }ef. Tajvan doa|a kako potreba zatoa {to Makedonija ja zateknuvame urnisana, legnata na grb i zatoa {to stopanstvoto e uni{teno do taa mera {to mora da se pravat nekoi potezi {to Makedonija bi ja vratile vo nekoj normalen kolosek. Jas taka go razbiram Tajvan. I da ne pravam nekoja podolga digresija site ostanati pra{awa koi vie gi istaknuvate i za koi {to }e sakate da podiskutirate na va{iot miting idnata nedela. Moète slobodno da diskutirate. I toa e vo ramkite na demokratijata, nie toj proces go pominavme, 8 godini nanazad. Zna~i, tie sostojbi {to nie gi zateknuvame mnogu e normalno da se obideme da im dademe odgovor, da barame nivna razre{nica. Toa {to nie barame odgovor ne zna~i deka nie ja prodadovme dràvata zatoa {to pretpostavuvam i pak }e se vratam na Tajvan koj {to tolku pati ni go spomnuvate, nikoj od ovaa sala ili pak Vladata ne do{ol do nikakva finansiska potkrepa zatoa {to go priznal Tajvan za koj {to spomnuvate procesi, spomnuvate ofajduvawe na vlasta, duri Va{iot lider na partijata v~era toa go spomna deka se voveduva kako mehanizam koj vlasta sega }e go pratikuva, pa ponatamu }e go sproveduvame i so drugi zemji. Toa ne e to~no. Ni eden od ovie pratenici, barem od onie {to gi znam od VMRO-DPMNE ne vlegol vo ovaa sala za da dojde do finansiski efekt zaradi sebe, a ne zaradi ovaa dràva. Zatoa nastapuvam èstoko koga se govori za toa dali nie sme pradavnici na makedonskite nacionalni interesi. Zborot predavstvo e mnogu silen zbor. Mi se ~ini i samoto spomnuvawe na toj zbor ve}e sozdava dovolno delbi i nedoverba me|u nas, {to zadira vo onoj na{ interes {to nie dolgo insistirame da bide staven pred site nas. Toa e edinstvoto, toa e vgradeno i kako zbor vo naslovot na na{ata partija. Koga gledam od tuka kon toj zbor, a se}avajki se na v~era{nite diskusii, se ~ini u{te dolgo }e tragame po toa edinstvo. Ako pak needinstvoto e nezaobikoliv uslov za ovaa parlamentarna demokratija da funkcionira, }e se obidam da go prifatam i da nau~am da ìveam so toa needinstvo, ve}e polarna sprotivnost. Samo edno ne moàm da prifatam, deka jas sum predavnik na makedonskite nacionalni interesi, spored Vas gospodo od SDSM, zatoa

85

{to denes, ednostavno, Vie ne ste na vlast. Deka ne sum predavnik apsolutno sum siguren bez nikakva i najmala zadr{ka i sakam so indignacija da gi otfrlam zborovite koi va{iot pretsedatel na partijata v~era ni gi upati, deka nie ne smeeme da izlezeme od ovaa sala i deka ne smeeme da komunicirame so lu|eto, ne smeeme da se oddelime od niv. VMRO e nacionalna partija koja nikoga{ nema da se oddeli od gra|anite i moàm da vi kaàm, nikoga{ nema da prestanam da diskutiram so gra|anite. Ili pak zatoa {to denes sedam tuka da se pla{am da izlezam nadvor, ili pak da mi treba nekakvo obezbeduvawe. Jas u{te edna{ ke go povtoram onoj apel {to go kaà prv pat gospodinot Savo Klimovski vo svojot inaugurativen govor koga re~e ova Sobranie ke bide otvoreno - neka dojdat gra|anite! Jas go podrùvam toa. Ako nekoj go zaboravil, eve denes da go spomneme. I ne samo gra|anite i sekoj {to saka da dojde da sedi tuka so nas, neka poveli. Da ne se forsira edna pozicija oti nie sme se odelile od narodot, ona {to vie go ~uvstvuvate kako problem vo va{ite analizi za{to gi izgubivte izborite. Toa ne go prifa}am i go otfrlam. I na krajot ke spomenam samo u{te edna rabota koja {to me tangira koga zboruvam za NATO i za makedoskite nacionalni interesi vo taa nasoka. Ve molam koja partija prva govore{e za samostojna Makedonija, dodeka tuka, mi se ~ini deka be{e istata sobraniska sala, samo na drug na~in uredena, so drugi grbovi i drugi znamiwa. Dodeka drugi ovdeka smetaa deka e utopija samostojnosta na Makedonija, za denes da se kitat deka tie ja napravile Makedonija. Narodot mnogu dobro znae koi bea podgotveni po sekoja cena da se `rtvuvaat za Makedonija, koi se i denes podgotveni po sekoja cena da se `rtvuvaat. Dali se tie navistina predavnici na makedonskite nacionalni interesi? Edno moè da se priznae, da. Navistina SDSM ja napravi Makedonija, ama takva kakva {to pred malku rekov, da denes i treba i Tajvan i skratuvawe na plati zatoa {to vo period na predizborite vrabotija tolku i tolku lu|e koi soglasno zakonite koi funcioniraa vo ovaa dràva ne moè da bidat otsraneti od rabota i nie ne ni sakame da gi otstranime od rabota, no sme svesni deka toa nosi balast vo celiot sistem na dràvata i normalno deka se optovaruva buxetot. So eden zbor, ako brodot na vlasta tone, kako {to potona za vreme na izborite vo minatata godina, da se ostavi {to pogolema teìna na ovaa vlast. Toa na mene mi e jasno i pratenicite na VMRO-DPMNE go gledaat , a i makedonskata javnost go gleda. [to mislite nekoj od nas saka da ja namali platata na administracijata, deka na nas ni teknalo eve sega nema pari i sega nie }e pravime akrobacii so celata dràvna administracija. Toa se nekoi raboti koi se nametnuvaat, koi nie gi nasledivme i koi ednostavno sakame da gi re{ime, me|utoa mnogu malku prostor ima ostaveno minatata vlast. Toa vo diskusiite va{i neprifatlivo e da se proglasi za nacionalen interes i nemoè da se proglasi za nekakvo ~uvawe, odgovorno i normalno prepu{tawe na vlasta

86

na novata Vlada vo dràvata. Da se vratam na informacijata za NATO koja za mene e prifatliva, kako {to ja predlaga Komisijata, a moàm da kaàm, apsolutno se neprifatlivi predlozite {to gi dobivme od pratenikot Nikola Popovski. Jas objasnuvav dosega zo{to e toa taka i nema da se navra}am povtorno na toa. Da zavr{am. Zemaj}i gi vo predvid site ovie raboti {to gi spomnav, Gospodo od opozicijata bidete doblesni pa, zemete gi predvid i vie ovie zabele{ki, potoa diskutirajte za makedonskite nacionalni interesi kako za{titnici, ako nekoj moè da vi veruva.

87


prvo prodolènie, Slu~aj OKTA,

23.9.1999

Dami i gospoda, vtor den raspravame, spored dnevniot red i ako jas dobro sum go

pro~ital, se nadevam deka i opozicionite pratenici go po~itaa dnevniot red, za dene{nata rasprava za zakonot za ratifikacija na bilateralen dogovor pome|u republika Makedonija i republika Grcija za izgradba i upravuvawe na naftovod, odnosno so naftovod.

Velam deka vtor den raspravame, osobeno pratenicite od SDSM, eve go slu{navme sega nivniot pretsedatel, ja koristea voglavno svojata diskusija za nekoi drugi momenti, koi tvrdam, nemaat za cel nekoja golema iskrenost. Iskrenost vo nasoka na da re~eme mnogu spomenuvanata za{tita na makedonskite nacionalni interesi, ili da re~eme podobar ìvot na lu|eto vo ovaa dràva. Naprotiv, vidliv e obidot koj {to go pravi opozicijata, a toa e mnogu normalno za opozicijata, me|utoa jas sum apsolutno ubeden deka toa e neuspe{en obid, za destabilizacija na insistuciite na sistemot, odnosno Vladata i Parlamentot, na parlamentarnoto mnozinstvo so edno prodavawe na magla, koe {to, za àl, moàm da konstatiram, kaj nekoi uspeva da postigne svoj efekt. Moram da kaàm, navistina ne mi e jasno zo{to se dozvoli vakvo ispa|awe od dnevniot red, znaejki deka nie ovoj dneven red, na po~etokot na sednicata, go glasavme. Kako i da e, situacijata e takva kakva {to e i na nekoi raboti treba, moè i mora da im se sprotivstavi razmisluvawe, podrugo razmisluvawe, ne samo poradi toa {to stanuva zbor za ednostrano branewe na tezi, tuku poradi toa {to faktite koi se iznesuvaat od strana na parlamentarnoto mnozinstvo, navistina se prifatlivi, vistiniti. Da vi kaàm gospodo od SDSM najiskreno, mislam deka vas ne ve interesira OKTA. Vie ne ste zagrièni za OKTA. Da bevte zagrièni za nea, }e ja re{evte dodeka bevte na vlast! Vie ste zagrièni kako da dojdete na vlast, kako da bidete na vlast, najmnogu toa ve boli. Povtoruvam, da ve interesira{e OKTA vie imavte i vreme i mo`nost da go re{ite toj problem. ]e ja za{titevte dràvata, }e gi za{titevte rabotnicite, ke gi za{titevte makedonskite nacionalni interesi, za koi {to otkako stanavte opozicija i premnogu miluvate da govorite. Vie }e gi za{titevte gra|anite na na{ata dràva da re~eme so eden moment {to e mnogu interesen koga govorime za OKTA, so kvalitetno formirawe na ceni na derivati so edna korektna

88

metodologija. Namesto toa edinstveno ne{to {to napravivte, napolnivte ne~ii xebovi za vreme na edna godina, zboruvam za minatata godina, za razlika vo cenite koja {to, ako ne se laàm e 54 milioni marki. Da be{e za{titen makedonskiot gra|anin, tie pari nema{e da se odleat od negoviot xeb, ili vo presmetkata na kraj na godinata, vo bilansite OKTA nema{e da poka{e zaguba, a Makpetrol nema{e da prijavi zarabotka od eden milion marki. Kade otidoa 53 milioni marki taa godina? Toa nekoj treba da go objasni. Metodologijata na formirawe na ceni, bidej}i gledam ne vi e jasno {to zboruvam, bila: Vo 1998 godina cenata na doma{nite derivati se formira{e vrz osnova na cena na barel nafta od 18 dolari. Cenata na naftata na svetskiot pazar vo 1998 godina celo vreme be{e zna~itelno pomala, pod 18 dolari i se dviè{e od 15 dolari za barel na po~etokot na godinata, do 9 dolari za barel na krajot na godinata. I vo prvite dva meseca vo 1999 godina cenata na naftata na svetskiot pazar be{e zna~itelno pomala od taa {to be{e priznaena vo cenata na derivatite, iako priznaenata cena na 31 Dekemvri 1998 e ~etirinaeset dolari. Toa ovozmoì razlika od 54 milioni marki koi {to nikade ne moème da gi najdeme deneska. Dokolku se primenuva{e pravilna metodologija, odnosno metodologijata koja {to deneska e prifatena za formirawe na cena na naftenite derivati 54 milioni marki ili }e otidea vo dràvna kasa, kako rezultat na zgolemena akciza, ili kaj narodot kako rezultat na poniska cena na derivatite. Zna~i, minatata godina dràvata, ili potro{uva~ite zagubile 54 milioni marki. Mnogu pra{zwa se postavuvaat, na koj {to odgovori treba da im se dadat na drugo mesto. No da se upotrebuvaat kvalifikacii od stilot na Sowa Nikolovska, ili na sudena den, mislam deka nemaat svoe soodvetno mesto tuka. To~no se znae koj treba da odgovori kade se parite od TAT. Toa e rasprava za drug pat. ]e se vozdràm od ponatamo{na diskusija, me|utoa mnogu pra{awa ostanuvaat bez odgovori, posebno kade zavr{ija 53 milioni marki samo vo tekot na minatata godina. Toa pove}e treba da go razmisluva opozicijata, zatoa {to vo toa vreme tie formiraa Vlada i bea na vlast.

89

27 Sednica na Sobranieto na R. Makedonija, treto prodolènie

Interpelacija na Ministerot za obrazovanie Novkovski, na barawe na prateni~kata grupa na SDSM,

29.09.1999

Dami i gospoda, interpelacijata za rabotata na Ministerot za obrazovanie vo Vladata na R. Makedonija, g-dinot Nenad Novkovski {to ni ja dostavi prateni~kata grupa na SDSM, koja {to sodrè{e prvi~no pet to~ki, gledame se pro{iruva so novi to~ki, {to be{e i o~ekuvano od nivna strana. Obiduvaj}i se da dadam svoe viduvawe, za nekoi od zabele{kite, {to se upatuvaat vo nasoka na Ministerot, }e kaàm deka op{to poznato e SDSM, za vreme na svojata Vlada, be{e mnogu zainteresiran, da gi re{ava problemite vo obrazovanieto. Za razlika od ovaa Vlada {to deneska ja napa|aat, i nejziniot Minister za obrazovanie, poradi gol politi~ki marketing, vo delot zgolemeni platite na administracijata, posebno na prosvetnite rabotnici, nam ni e op{to poznato, deka tie bea mnogu dare`livi, za mnogu uspe{noto rabotewe vo resorot na obrazovanieto i svoite Ministri, za uspe{no zavr{enite raboti, za zgolemenite plati, za dobriot standard na prosvetnite rabotnici, gi nagraduvaa so ambasadorski funkcii. Taka, za mnogu uspe{nata rabota, {to ja ima{e prethodniot Minister za obrazovanie, deneska se nao|a na ambasadorska funkcija vo [vedska. Mislam na gospo|a Sofija Todorova. Ako soglasno ovoj kriterium, odnosno unapreduvaweto na gospo|a Todorova od Minister, vo Ambasador, opozicioniot SDSM smeta deka tie bile uspe{ni za vremeto na nivnoto vladeewe vo resorot na obrazovanieto, posebno vo domenot na platite, toga{ dobro. Eve da go prifatime toa kako edno uspe{no vladeewe. Me|utoa, site nie dobro se se}avame, {to se se slu~uva{e vo obrazovanieto nanazad, otkako e samostojna Makedonija. U{te edna{ }e potsetam, vo sprotivno na delo e gol politi~ki marketing, koj, edinstveno ima za cel, postignuvawe na nekoj predizboren poen. Toa e poznat manir na SDSM. Od strana na opozicijata bea upateni niza zabele{ki, vo smisol na toa deka se napraveni nerazbirliv broj na gre{ki vo kratok period, da re~eme vlo{uvawe na finansiskata sostojba, se koristea mnogu ~esto floskuli od tipot: se zboruva, prisutno e i ne e demantirano, vo kuloarite... Nekoi raboti koga se iznesuvaat od govornica, treba da bideme malku poprecizni i da ne se povikuvame na {pekulacii, zatoa {to tie ne vodat kon podobruvawe na situacijata,

90

tuku ednostavno, sakaat vodata da ja svrtat vo svoja nasoka. Slu{navme isto taka deka Ministerstvoto za obrazovanie ne podnelo nitu eden zakonski proekt, sme imale slu~ai koga na komisii doa|ale slu`benici nedovolno zapoznaeni so proektite koi {to gi predlaga ministerstvoto. Tvrdam deka i ova e {pekulacija, od prosta pri~ina {to nie dobivame izvestuvawa od komisiite, {to tamu se raboti i za stavovite nivni. Se drugo {to se iznesuva kako tvrdewe e obid da se zloupotrebi, kako del od diskusija, koja {to doa|a od komisija, ili od kuloarite i nemoè da bide validno. So takviot na~in na diskutirawe, edna{ ve}e treba da prestane da se zanimava opozicijata. Zakonot za visoko obrazovanie, koj {to se spomenuva,vo smisla deka godina dena od vremetraeweto na mandatot na ovaa Vlada ne e donesen, koj {to be{e najavuvan, samo da potsetam , prethodnata Vlada ima{e {est i pol godini, pove}e pati go najavuva{e i ne go donese. Toa ne e opravduvawe. Nie deneska nemoème da kaème deka ne go donesuvame zakonot za godina dena od na{eto vladeewe, zatoa {to Vie {est i pol godini ne go storivte toa. Imavte mo`nost da ja zavr{ite taa rabota, a ne ja zavr{ivte. Me|utoa treba da se imaat predvid vremenskite distanci, odnosno vremenskite periodi. Isto taka, bi sakal da potsetam deka opozicijata navistina ne donese Zakon za visoko obrazovanie, me|utoa donese zakoni od sverata na obrazovanieto. Poto~no donese parcijalni Zakoni vo sverata na obrazovanieto. Da ve potsetam na parcijalniot zakon za pedago{kiot fakultet. Ponataka vo interpelacijata u{te edna{ se napomenuva deka osven {to ne sme donele Zakon za visoko obrazovanie, vlasta sega i na grub na~in saka da ja diskfalifikuva avtonomijata na Univerzitetot. Tokmu zatoa, sakam da potsetam na ovoj Zakon za Pedago{kiot fakultet, zatoa {to toj ja diskvalifikuva{e avtonomijata na Univerzitetot, toj be{e parcijalen i toj pretstavuva{e grubo me{awe na vlasta vo ramkite na obrazovanieto. Ednostavno donesen od dnevno-politi~ki potrebi, donesen namesto Zakonot za visoko obrazovanie. Tvrdam ovaa vlada }e go donese Zakonot za visoko obrazovanie, me|utoa nema da go napravi toa na na~in kako {to napravi minatata vlast. Toga{niot Premier, g-dinot Branko Crvenkovski na sredba so studentiti veti deka toj Zakon nema da bide donesen, deka toa e samo edna mala politi~ka {ega, a koga studentiti otidoa na me|usemestralen raspust, koga ne bea vo Skopje, bidej}i dobar del od studentite ìveat i poteknuvaat nadvor od Skopje, na dve na tri, ova Sobranie go donese Zakonot za Pedago{ki falkutet. Sakam da kaàm, ovaa vlast kon zakonite {to }e gi nosi }e pristapi demokratski, }e gi razgleduvame tuka, kako {to ja razgleduvame ovaa interpelacija nekolku dena, }e gi razgleduvame site mo`ni zakoni, pa i Zakonot za visoko obrazovanie. Re{enie }e se najde. Nie go napu{tivme toj princip, koj {to go ima{e dene{nata opozicija, da se nosat tajno zakoni, vo nekoj slu~aevi posle polno} kako na primer

91

paketot na izbornite zakoni. Koga se prigovara za Zakonot za visoko obrazovanie i predlagam na opozicijata da gi ima vo predvid slednive argumenti, koga se zaboruva za namera Univerzitetot da se stavi pod stroga dràvna kontrola, treba da se potkrepi ovoj stav. Treba da se iznesat argumenti. Gi ~itav stenogramite od va{ite nastapi i ne vidov nitu eden argument. Imate samo nafrlawe na tezi, ili ako sakate proizveduvawe na magla za ednostavno narodot da poveruva deka ovaa vlast ne ja interesira obrazovanieto i edinstveno opozicijata mnogu se griì za obrazovnite problemi. Avtonomijata na Univerzitetot e nesporna. Taa e zagarantirana so Ustavot i ne sum go slu{nal Ministerot Novkovski, nitu bilo koj drug od ~elnicite so koj sum razgovaral deka imaat namera da ja ukinat avtonomijata na Univerzitetot i istiot da go stavat pod dràvna kontrola. Najproblemati~no e {to vo edna diskusija be{e soop{teno deka avtonomijata na Univerzitetot }e se ukine u terkot na edna sosedna dràva, odnosno na{iot severen sosed. Namerite na taa diskusija se mnogu jasni. Stanuva zbor, odnosno namera, sega{noto mnozinstvo v Parlamentot, koja {to ja podrùva Vladata i Vladata da se prikaàt kako nedemokratski, totalitarni, kako vlast koja {to, ednostavno e gruba, bezobrazna, nevnimatelna i raboti {to saka. Toa e edna tendencija so koja {to ne se sre}avame samo vo parlamentarnite nastapi na SDSM i samo vo ovaa interpelacija. Ovaa tendencija e postojana. I normalno koga imame interpelacija se koristi mo`nosta da se spomene u{te edna{ i pra{aweto na Univerzitetot i negovata avtonomija e na~ina u{te edna{ da bideme povrzani so nekoja totalitarna svest, so nekakvo totalitarno se}avawe. Soglasno na toa ni se poso~uva primerot na Srbija, odnosno Jugoslavija. Sakam da gi otfrlam najenergi~no tie obvinuvawa. Nikoga{ ne bi podràl takvo ne{to. Potsetuvam, Makedonskiot Ustav e sosema jasen vo taa sfera i treba so takvite manipulacii da se prestane. Pogre{eno e vremeto vo koe se soop{tuvaat ovie stavovi. SDSM ima{e vreme koga vladee{e da reagira i da gi sredi site problemi vo obrazovanieto. Da kaàm u{te nekoi momenti, koi isto taka, bea spomnati vo interpelacijata. Slu~ajot Peksnas. Nie sme svedoci deka imavme odredeni problemi so slu~ajot Peksnas. Ministerot donese odluka za negovo ukinuvawe, koe {to od Vladata be{e poni{tena i ednostavno toj proekt prodolì so svojata rabota. Ne sakam da navleguvam vo slu~ajot Peksnas vo detali, zatoa {to nekoi na{i pratenici diskutiraat, kaàa {to mislat vo taa nasoka. Moeto razmisluvawe mnogu ne se razlikuva od toa. Jas sakam da go potenciram momentot na razli~nost na ovaa Vlada od minatata Vlada. Da napravam edna sporedba, so minatiot Minister za obrazovanie. Be{e re~eno deka Vladata go poni{tila, go vratila tij predlog, prodolùva proektot Peksnas i Ministerot za obrazovanie treba da si podnese otstavka.

92

Naprotiv, ova Vlada pokaùva sosema razli~en na~in na funkcionirawe od Vladata na SDSM. Zo{to? Ima{e protesti pred dve godini koga, da ne upotrebuvam brojki zaradi subjektivnost, golem broj na studenti, sredno{kolci protestiraa,imaa svoi barawa. Protestite i den deneska imaat za mene zna~ewe i se validni i ne sum se povlekol od niv. Me|utoa, tie barawa ne samo {to ne bea zemeni vo predvid, tuku toga{nata Vlada voop{to ne rasprava{e za niv, iako ogromen be{e brojot na studentite {to stoea zad niv. Vladata drè{e tvrdoglav stav. Zasedava{e, ima{e vonredni sednici, se proglasuvaa mra~ni {tabovi kade {to se organizirale studentite i se nema{e doblest da se priznae deka vo toa vreme bila napravena gre{ka i Ministerot za obrazovanie treba da si podnese ostavka, a barawata na studentite da se ispolnat. Vra}aj}i se na slu~ajot Peksnas, toa ne e nikakva gre{ka moèbi ne se zemalo vo predvid baraweto deka u~enicite vo toa sredno {kolo zapo~nale so obrazoven proces i treba da go zavr{at, bez razlika dali nie mislime deka toj proces e pozitiven ili negativen. Ednostavno Vladata ima{e doblest da kaè:"Neka prodolàt tie u~enici da go posetuvaat toj proekt". Ne treba po sekoja cena da insistirame na doblest, vo podnesuvawe na ostavka na Ministerot, zatoa {to doblest e i Vladata {to izleze i iznese prifatliv stav za problemot {to gi tangira u~enicite, a so toa i nivnite roditeli, gra|anite koi {to ja so~inuvaat ovaa dràva. Taa demokrati~nost na Vladata ne treba da se potcenuva, bez razlika dali se soglasuvame so nea ili pak sme opozicioni pratenici, politi~ki neistomislenici. Edna demokrati~nost koja dosega ne e poznata vo deluvaweto na Vladata, treba sepak da se zeme vo predvid. Isto taka, be{e spomnuvano i napa|ano verou~enieto od opozicionite pratenici kako, }e se povikam na stenogram, zo{to sakam da bidam precizen:" Be{e napraveno neplanski, netransparentno, nepodgotveno, nenajaveno". Go tolkuvavte kako vistinsko i potpolno proma{uvawe, vo smisla koja vlijae negativno i na celta koja be{e postavena od strana na Ministerot. A toa e slika, ova sakam da go pocrtam, }e go povtoram dva pati:" A toa e slika za religijata i crkvata tokmu kaj mladite". Povtoruvam :" A toa e slika za religijata i crkvata tokmu kaj mladite". Tokmu taa i e namerata so verou~enieto. Ideolo{kata matrica koja {to ja imavme 50 godini , vo procesot na obrazovanieto da se promeni, kade {to ne samo crkvata, tuku i drugite veroispovedi bea poglasuvani za tabu tema. Nikoj ne smee{e da zboruva vo taa nasoka. I na{ata vekovna tradicija preku crkvata be{e izgoneta od procesot na obrazovanieto. Tokmu toa e momentot, koj {to deneska se saka da se otsrani i tuka najmnogu go podrùva Ministerot. Zatoa {to ako nie samite na{ata tradicija ne si ja po~ituvame, ako ne ja vneseme i vratime preku procesot na obrazovanieto nazad, toga{ kako? Ideologijata ja be{e izbrkala crkvata, a da ve potsetam, koga nema{e

93

u~ili{ta vo Makedonija, u~enicite se {koluvaa vo crkvite. Toa sepak ne zna~i deka pravime obid da ja ukineme sekularizacijata i da ja vratime crkvata vo izvr{nite mehanizmi vo dràvata. Me|utoa, toa ne zna~i deka na prviot {kolski ~as nemoàt i nesmejat da dobijat blagoslov, onie {to se vernici. Za onie {to se nekrst, bidej}i imame i takvi, najverojatno zatoa {to se nekrst im pre~i {to verou~enieto e vlezeno vo {kolite. Za niv ne e krstot, za niv e petokrakata i jasno mi e zo{to takase opredeluvaat. No, toa ne im dava za pravo na tie {to se nekrst i petokraka, na drugite {to veruvaat i se obiduvaat da ja za{titat tradicijata, nasledstvoto i na{ata istorija, da im go skratuvaat toa pravo. A toa e slika za religijata i crkvata tokmu kaj mladite, i toa e taka, odnosno mora da e taka kaj mladite. Ako 50 godini toa bilo tabu tema, ako dodeka sum se obrazuval, koga sum bil osnovec, sredno{kolec ne sum moèl na nikoj na~in da bidam dopren od toa nasledstvo {to go imame, normalno e, }e imaat mladite negativen stav za crkvata i religijata. Me|utoa dajte da ne zboruvame, deka nekoj sega partisko-ideolo{ki go kroi obrazovanieto, koga ne e taka. Se obiduvame da go vratime vo eden normalen tek. Nevistinite se tie tvrdewa od tipot eve sega vovedoa verou~enie, gotovo, }e gi isfrlata site drugi predmeti i verou~enieto }e bide osnoven interes. Ne. Ednostavno, pra{awe na izbor. Onoj {to saka da bide nekrst i petokraka, neka bide. Me|utoa, toj {to saka da bide krst i toj treba da ima pravo da bide krst. Toa treba da go ima vo predvid opozicijata. Ne sakam da imenuvam, ne sakam da davam povod za raspravija. Iznesuvam svoj stav i ova {to go kritikuvav be{e izvadeno od stenogram na govor na opozicionen pratenik. Partizacijata e u{te eden problem za koj sme obvineti, a za koj }e diskutiram. Vo najmala raka e licemerie, opozicijata deneska da tvrdi deka VMRO-DPNME go partizira obrazovanieto, deka stru~nite kadri gi trgame na strana i nosime lu|e od VMRO-DPMNE da go partiziraat obrazovanieto. I {to treba tie da napravat? Da im podelat ~lenski kni{ki na u~enicite? Ne treba da se zaboravi eden fakt koga se zboruva za stru~nosta. Ajde da se setime na vremeto na SDSM, dali moè{e da bide direktor vo u~ili{te sekoj onoj {to ima poinakva partiska pripadnost. Imame nie seu{te redica direktori koi {to bile direktori na u~ili{ta u{te vo vremeto na biv{a Jugoslavija. Kako {to ima{e SDSM kontinuitet so SKM-PDP, taka i direktorite si fatija zalet od minatiot sistem, vo noviot, pa stanaa uspe{ni novi direktori. Istite tie lu|e imaat po tri, pet ili {est mandati, a nekoi duri zavr{ija so mandatite i otidoa vo penzija. Moram da kaàm mene mi e sfatlivo zo{to opozicijata negoduva vo edna nasoka. Zatoa {to, na nekoj na~in, im se smaluvaat mo`nostite za vlijanie vrz mladinata i za nejzino ideolo{ko vospituvawe. Obrazovanieto sega se dezideologizira i se ostava prostor na mladi lu|e da dojdat i da bidat direktori. Pomladi lu|e, novi kadri,

94

lu|e koi se obrazuvale i privr{uvale so obrazovanieto, koi ubavo ja iskusile makedonskata nezavisnost, nemaat ideolo{ki baga`, nemaat nekoe minato optovareno so drugi sistemi, koi rabotele i sozdavale i koi malku gi fatil krrajot na eden totalitaren sistem. Sistem koj, koga se raspa|a{e, VMRO-DPMNE povikuva{e na nezavisna dràva i dobro znaeme koja go brane{e toj sistem, koj povikuva{e na skarateni federacii, no da ne navleguvam vo toa. Vo principot na promena na podra~nite ministri, vo principot na promena na nekoi direktori gledam mo`nost i potreba Ministerot da sozdade svoja ekipa za da ja sprovede programata {to ja zacrtal. Toj }e bide so vrzani race i voop{to nema potreba da bide Minister ako okolu nego nema negov zamenik minister, potsekretari i podra~ni ministri za obrazovanie. [to sakate da bide toj? Minister vo Vladata, a so ingerencii kako opoziciner? Vo taa nasoka treba da go razmislime ova, posebno okolu obvinuvaweto za partizacija. Da se svati deka doa|aat novi lu|e, doa|a nov na~in na razmisluvawe i nema vra}awe nazad. Na sistemot na obrazovanieto tie lu|e {to doa|aat mu nudat novi mo`nosti. Ako nebidat kako {to treba, treba da se smenat. Ako nekoj direktor ne odgovoril na direktorskite obvrski, ako toj kako nekoi direktori, za koi imame informacii go zadolìl {koloto, napravil smetka za telefon od 200.000 denari, za vremena kampawata drèl mobilna linija so kandidat na nekoja partija, treba da se izvede pred liceto na pravdata. Treba da se sankcionira i vo toa vreme i vo ova vreme. Vaka treba da gi gledame rabotite, nikoj ne gi postavil tie lu|e i im dal apsolutna vlast da pravat {to sakaat. Nie ne moème da poddrìme bilo koj direktor {to od decata od normalni, izu~eni, {koluvani da napravi debili i moroni. Ili da go napolni xebot, da si napravi ku}a i neznam {to u{te ne, za vreme od godina dena. Toa ne e dozvolivo za ovaa vlast. Ako odite vo nasoka deka se sproveduva partizacija, toa treba da go otfrlime vedna{. Naprotiv, sakam i sega da spomenam, ako ne gi izvr{e{e tie promeni g-dinot Minister, i nemu }e mu se slu~e{e toa {to deneska ni se slu~uva nam. Bojkot na administracijata. Imame slu~aevi, zemam primer od Sobranieto, a i na site nivoa do administracijata, koga }e pobarame ne{to, toa se zema na znaewe, treba da bide zavr{eno, a ni{to od toa. Toa e toj tivok bojkot na administracijata koj {to go ima ovaa vlast. Nekoj raboti deneska se isprevrtuvaat, navodno VMRO-DPMNE ja iskorna administracijata od nejzinite ~evli, se e promeneto, administracijata e uni{tena i VMRO nosi svoi lu|e koi se nestru~ni. Toa ne e to~no. Koj e smenet vo Sobranieto od stru~nite slu`bi? Eve neka kaè opozicijata, neka izleze nekoj da kaè, 180 lu|e ima vraboteni vo administracijata na Sobranieto, pa kolku od tie lu|e se smeneti ili otpu{teni. Neznam za drugite slu`bi, nesakam da navleguvam vo ministerstvata, no eve }e postavime prateni~ko pra{awe da ni odgovorat site ministerstva, kolku lu|e se otpu{teni od rabota od kako dojdovme na vlast!? Kolku rakovoditeli na sektori

95

vo Sobranieto se smeneti, iako se o~igledni primerite na bojkotot na novata vlast?! Toa li sakate da se slu~uva i vo obrazovanieto? Ministerot }e izdade naredba, potsekretarot }e ja primi taa naredba, eve na primer za Peksnas, a se }e ostane nezavr{eno. ]e izleze deka VMRO e na vlast, a vladee opozicijata. Da ne gi spomnuvam sudovite, da ne gi spomnuvam site opstrukcii koi se pravat na ova vlast, so koristewe na site mo`ni mehanizmi. Toa se pravi i vo obrazovanieto. Svesen za toa maksimalno go podrùvam Ministerot vo toa {to go napravil, zatoa {to samo na toj na~in moè da napravi reformi vo obrazovanieto. Na kraj, da dojdam do problemot na studenskoto smestuvawe. Mnogu ~esto be{e spomenuvano studenskoto smestuvawe i bea iznesuvani broj}i deka vaka se slu~uvalo, taka se slu~uvalo. Ministerot be{e napadnat deka niz partiskite hodnici na VMRO se zagubile 1000 smestuvawa, pa ednostavno mora da se ima partiska kni{ka na VMRO za da se smesti{ kako student. Sakam da gi negiram ovie raboti, toa voop{to ne e to~no. Se zainteresirav za ovoj problem zatoa {to opozicijata u{te edna{ se obide da najde moment {to }e go iskoristi vo vreme na kampawata za pretsedatelskite izbori da spe~ali nekoi poen i ednostavno da ja pretstavi grubosta, totalitarnosta ili ne~uvstvitelnosta na ovaa Vlada. Ne e to~no. Vo vreme na SDSM da se bide student koj ne e ~len na taa partija i da se obide{ da vleze{ vo studenskiot ìvot, vo sojuzot na studenti, }e go ilustriram toa so primer, ako bidete trpelivi...

(Dofrluvawe na pratenici od mesto) Neka provociraat... Toa }e go ilustrirame so primer, ako bidat trpelivi g-data od SDSM. Nie dva dena gi slu{avme kako zboruvaa. Da se bide pripadnik na druga partija, a da se vleze vo studentskiot ìvot, be{e ramno na misija-nevozmo`no, utopija. ]e vi go kaàm mojot primer. Ne moèv da se kandidiram vo Sojuzot na studentite vo 1996 godina zatoa {to javno kaàv deka sum ~len na VMRO-DPMNE. [to se prave{e vo toa vreme so studentskoto smestuvawe? Vo hodnicite na SDSM se gubea nekolku iljadi mesta za smestuvawe. Pa, ako vlezevte vo studentskite domovi od "Stiv Naumov", do" Goce Del~ev", toa bea partiski domovi so znamiwa na SDSM. Nie ukaùvavme na toa, me|utoa me za~uduva drskosta so koja deneska se soop{tuvaat vakvi stavovi. Od prosta pri~ina, {to, koga }e zabeleàm i re~am svesni li ste {to pravevte, a potoa }e kaàm {to nie ne pravime. Nemojte da mislite deka deneska govoram {to pravevte Vie za da najdam opravduvawe i nie da go pravime istoto. Ne. Koga }e re~am {to pravevte Vie, mislam na edna prosta rabota, deka kaj vas is~eznuvaa mnogu mesta, SDSM ima{e {est ipol godini da napravi edna baraka vo domovite, edna baraka za dvaeset studenti i ne napravi. Duri bezobrazno se odi vo taa nasoka koga }e pra{am {to pravevte Vie, da ni se odgovori: "Zo{to ne se bunevte Vie". Kade da se bunime? Kade moèvme

96

nie da go sprotivstavime demokratskoto miqe minatata godina i ovaa godina. ]e dokaàm deka Makedonija e mnogu podemokratska zemja ovaa godina, otkolku minatata. Zo{to? Zatoa {to ovaa godina imate tri-~etiri novi opozicioni vesnici, imate mo`nost da se iskaàt site problemi i da se objavat. Isti problemi, mnogu pomali problemi na ovaa vlast, mnogu pogolema transparentnost dobivaat za razlika otkoga Vie vladeevte. Toga{, ednostavno ne doa|aa do javnosta, ne moè{e da se doznae deka SDSM smestil 2.000 studenti minatata godina, zo{to se be{e zagu{eno, a postojat na~ini da se otkrijata i proverat tie raboti. Ovaa godina, naprotiv studentskoto smestuvawe e regularno, regularna e onaa lista {to ja dava ministerstvoto. Ne e regularna listata na studentskiot centar i taa e napravena od minatiot direktor koj e blizok do va{ata garnitura i tvrdam, taa lista e napravena so falsifikat brojki. Sakam vo taa nasoka da se simnat site somneì, VMRO-DPMNE kako mnozinstvo vo Parlamentot i kako glaven nosa~ na Vladata voop{to deka nemal potreba da odgovori na tie obvinuvawa. Sakam da se odgovori na tie obvinuvawa. Toj sistem na studentsko smestuvawe {to go ima{e SDSM, va{iot podmladok e napu{ten. ]e zavr{am za studentskoto smestuvawe, pretpostavuvam }e ima potreba da se govori vo taa nasoka i sekoga{ }e govorime, me|utoa, ako se vratat parite koi is~eznaa od sistemot na obrazovanieto, ako se otkrijat site direktori koi gi proneverija parite, }e se izgradea domovi i studentski sali i site {koli }e se kompletiraa. Vo taa nasoka koga spomenuvate vojna, vooruèn sudir, agresija, totalitarizam, nepricipielnost, nedemokrati~nost, otstranuvawe na opozicijata, ovie primeri {to vi gi iznesov deneska apsolutno govorat protiv toa, ja pokaùvaat demokrati~nosta na ovaa vlast. Va{ata interpelacija ne ja prifa}am i }e glasam protiv nea, mnogu otvoreno, so ~isto srce, so verba deka sum vo pravo. Pred da zavr{am, gledam ne e tuka toj diskutant {to me proziva{e pred malku (Ziberi, zab.na{.), koj mi pora~a da si ja zatnam muckata, so jasno apostrofirawe da zamol~am. Nivoto na doma{no vospituvawe ne mi dozvoluva da mu odgovoram kako {to zasluùva. Vtoro, nema da mu odgovoram, zatoa {to kako opozicioner, vo komunisti~ki manir }e skokne obiduvaj}i se da go zloupotrebi toa {to bi go spomnal sega deka eve povtorno mnozinstvoto ja maltretira opozicijata, agrasivno e i nasilno. U{te eden biten moment zo{to nema da mu se obratam na toj pratenik, koj be{e mnogu nekulturen, zatoa {to e pripadnik na malcinstvo i ne sakam da go iskoristi toa vo nasoka deka nie gi maltretirame takvite i da sozdava dodatno zategnuvawe na odnosite. Me|utoa, principielno sakam da kaàm, pratenik na pratenik taka ne moè da mu se obrati i so toa {to go napravi od ovaa govornica pokaà koj e agresiven, koj e nevospitan i koj e nepricipielen. Blagodaram.

(Aplauz)

97


Raspravii so nekolku Albanski pratenici vo vrska so su{tinata na Makedonskoto Pra{awe,

03.02.2000

Sakav da diskutiram, me|utoa, vo interes na vremeto re{iv da se otkaàm i }e ja odloàm mojata diskusija za drug pat. Me|utoa, }e se povikam na ona {to Pretsedatelot na Sobranieto go pro~ita pred malku od Delovnikot, dokolku nekoj iznese nekoi stavovi so koi ne se sloùvame i sakame da gi pojasnime, moème da se javime da diskutirame, vo forma na replika od 5 minuti. Moèbi nema da bide ni pola minuta, no moram da kaàm deka vo ovoj moment nemoàm da premol~am, odnosno da ostanam nem na edna diskusija deka Albanija bila podelena vo 1913 godina vo pet dràvi, od koi {to moèbi podocna Makedonija kako kominterovska tvorba nastanala. Edna takva diskusija ne e soodvetna vo ova Sobranie, zatoa {to ova ne e Sobranie na Republika Albanija, tuku Sobranie na R. Makedonija. I, ako razgovarame vo taa nasoka, moème da kaème {to e istoriski fakt deka vo 1913 godina Makedonija e podelena na tri dela, a ne Albanija. Neka ne mi se naluti toj diskutant {to go kaà toa, me|utoa, vo ovaa situacija irelevantno e, odnosno izleguva nadvor od na{ata potreba za diskusii, ili od na{a potreba za izjasnuvawe pred makedonskata javnost. Koga zboruvam za makedonska javnost, mislam na site gra|ani na R.Makedonija bez razlika na nacionalna pripadnost i da ne se gubime vo nekoi diskusii, koi {to voop{to nemaat vrska so ovaa to~ka. Vo interes na vremeto se otkaàv od mojata diskusija, me|utoa smetav deka ova treba da go kaème javno i jasno. U{te edna rabota. Koga zboruva za nezadovolstvo na odredena etni~ka grupacija, treba da se ima predvid deka prepotenciraweto na nezadovolstvoto na odredena etni~ka grupacija, isto taka, moè da sozdade nezadovolstvo kaj druga etni~ka grupacija. Vo ovoj slu~aj, mislam kaj mnozinskiot narod, odnosno edinstven narod vo R. Makedonija, soglasno Ustavot. Toa postojano potencirawe moè da dovede do nekoi situacii, odnosno sostojbi, koi {to moàt da dovedat do ponatamo{no komplicirawe na, uslovno re~eno, dobrite me|unacionalni odnosi na R. Makedonija. Blagodaram. SAVO KLIMOVSKI: Mu blagodaram na g-dinot Filip Petrovski. Sega se naredija za repliki mnogu diskutanti, do utre. Navistina, ili }e ja prekineme sednicata ili }e odgovarame na

98

repliki. Toa ne e produktivno. Jas go molam i g-dinot Ziberi, Haruni i Ramadani da ne se nao|aat repliki. Pa, nemoème da se dokaùvame za raboti koi {to ne se predmet. Bi gi zamolil, pred se, trojcata pratenici koi gi spomnav pred malku da se otkaàt od svoite repliki, da pobaram dali ima u{te nekoj za diskusija i eventualno da ja privr{ime raspravata, pa }e imame mo`nost koga i ovie pra{awa }e gi otvorime i }e raspravame po niv. Ne e mestoto, nitu pak davame pridones kon ovaa to~ka na dnevniot red. Jas bi sakal da ne gi gledam na ekranot ovde, me|utoa, ama ako insistiraat jas, jas...vie insistirate. Toga{, imate zbor g-dine Ziberi i povelete. NASER ZIBERI: Mislam deka najmalku ima pravo za vakvi pra{awa da govori g-dinot Filip Petrovski za koj site znaeme, do pred edna godina ja predvode{e grupata koja tuka, pred Sobranieto bara{e gasni komori za Albancite. Nie toa go pamtime. SAVO KLIMOVSKI: Ve molam nemojte ovie pra{awa denes da gi raspravame. Ne se tie na dneven red, nitu pak tie se del na paktot za stabilnost, odnosno na dukumentot {to treba da go nosime. Dajte, ako e mo`no... G-dinot Filip Petrovski, bara replika. FILIP PETROVSKI: Samo kratko. Gospodine Ziberi, Nekolku pati vie se odnesuvate mnogu nekulturno i ovoj pat }e vi odgovoram. Edna{ koga odbiv da vi odgovoram, koga mislev deka e vo ramkite na dobroto doma{no vospituvawe toa, vas ve nema{e vo salata, a me spomnuvate prethodno. Jas sega sakam da kaàm i pred vas i pred celata makedonska javnost. Ne sum gi zaboravil protestite od 1997 godina Zo{to vie mislite deka sum gi zaboravil. Mene ne mi e voop{to jasno zo{to vie mislite deka sum gi zaboravil protestite od 1997 godina Ako sakate da raspravame za niv, }e raspravame, ako sakate da izlezeme na televiziska emisija i da se razbereme. Me|utoa, vaka da ja nosite temata vo druga nasoka ne e dobro. Mnogu e jasno, sakate da }arite nekoj poen pred va{eto glasa~ko telo. Ako sakate da razgovarame za fenomenologijata na protestite, kakvi bea i {to stoe{e zad niv i dali e vistina toa {to vie go zboruvate, gasni komori, neznam {to, }e diskutirame do utre. Za toa sum spremen da razgovaram vo sekoe vreme so vas.

99

SAVO KLIMOVSKI: Ima zbor g-dinot Sejfedin Haruni. SEJFEDIN HARUNI: Edno e dobro, {to site diskutanti {to zemaa zbor proznaa za ona do sega dosta eksploatirano, za dobrite me|uetni~ki odnosi. Za vtoriot del {to g-dinot Petrovski re~e:"Kominternovska Makedonija", izvinete samo da objasnam... SAVO KLIMOVSKI: Nema {to da objasnuvate, ne e toa tema na dene{nata rasprava. U{te g-dinot Ramadani ima pravo na replika. ISMET RAMADANI: G-dine Pretsedatele, prvo so vas sakam da repliciram, so va{iot komentar okolu toa deka ne smeeme, ne moème i ne e dobro da se povikame vo imeto na narodot. Mislam deka pogre{no me sfativte. Jas koga go rekov toa gi spomenav i dvete politi~ki partii i relevantni tuka na Albancite vo Parlamentot i tuka ve}e mislam deka i da se povikuva{ na takvo ne{to ne e ba{ nadvor od toa {to e korektno. Vtoro, nekolku pati povtoruvav isto taka, deka nie pra{awata, problemite nikoga{ ne gi nametnuvame, ne gi nametnuvame nasilni~ki. Mislam deka toa e pretpoznatlivo za partijata na koja jas i pripa|am. A toa {to vo toj del mi replicira{e Filip Petrovski, jas duri so nego ne sakam da repliciram zatoa {to barem nego dobro go znam, bev vo ovoj Parlament, znam {to prave{e, no on li~no si dobi dosta od toa, stana pratenik, a site drugi gladni gi ostavi tamu na ulica. FILIP PETROVSKI: Sakam da im se zablagodaram na nekolkute prethodni diskutanti {to ja potsetuvaat makedonskata javnost na protestite {to bea odràni od na{a strana 1997 godina i u{te edna{ javno da kaàm deka dobro se se}avam na tie protesti. Godina dena cela Makedonija me pluka deka sum gi zaboravil tie protesti. Fala vi {to gi spomnuvate za da moàm javno da kaàm deka ne sum gi zaboravil. Me|utoa, mnogu dobro se se}avam i vie g-dine Ramadani i g-dine Ziberi {to zboruvavte vo Parlamentot vo 1997 godina koga jas bev tuka, kako student. Da ne se laème koj {to e i kako e. Vi kaùvam, ne sum se otkaàl od ni{to {to be{e del od tie protesti. Apsolutno mi se poznati i na pamet gi znam barawata {to gi postavivme kako studenti vo 1997 godina, ne smetam deka se kosat so Ustavot na R.Makedonija, so zakonite, ne

100

smetam deka ima{e navreda na bilo koja nacionalnost, posebno na Albancite. Nekoi saka{e namerno da gi pretstavi protestite, taka kako {to gi pretstavi i deneska gi pretstavuva, za da gi iskoristi vo svoi interesi, za sobirawe na politi~ki poeni. Sepak, se nadevam jasno mu e na makedonskiot elektorat kako be{e i kako e sega. NASER ZIBERI: Moeto li~no dostoinstvo e zasegnato, a mislam deka najmalku doti~niot gospodin ima pravo da zboruva za ne~ie doma{no vospituvawe. Toa nitu godinite mu go dozvoluvaat, a makedonskata javnost dobro znae koj kolkavo vospitanie ima. Neka ostane za nego negovoto, za mene moeto. Mene mi be{e druga namerata. Toa e deka g-dinot ne gi zaboravil protestite i barawata za gasnite komori i smrt na {iptarite, mene mi e sosema jasno. Jas tuka nastapuvam za da gi simnam tokmu tie maski i makedonskata javnost u{te edna{ da se osvesti deka zad jagne{koto lice na g-dinot Petrovski se krie volk. Toa kako prvo. Vtoro, na makedonskata javnost da im doka`eme deka zaradi interesite na vladea~kata nomenklatura eden dosega{en volk se pretstavuva vo jagne samo zaradi beneficiite {to gi ima. Navistina politikata e pokvarena rabota. FILIP PETROVSKI: G-dine Ziberi, nitu sum jagne, nitu sum volk. Ako sakate da me sporeduvate so nekoe `ivotno, za vas sum lav!

101


~etvrto prodolènie, Slu~aj ARAÎNOVO

11.02.2000 Po~ituvan Pretsedatele, po~ituvani pratenici, Najnapred bi sakal, zapo~nuvaj}i ja diskusijata, da go osudam ubistvoto na trojcata pripadnici na MVR koi {to tragi~no zaginaa za vreme na izvr{uvaweto na svojata dol`nost i da im izrazam dlaboko so~uvstvo na semejstvata na policajcite. Ona {to go dobivme kako izve{taj od strana na MVR, dava nade` deka rabotite moè da se re{at po povod ovoj slu~aj, odnosno vinovnicite da se izvedat pred liceto na pravdata. No toa na nas kako pratenici ne ni dava za pravo da mol~ime, tuku ne povikuva, vo edna vakva opasna situacija, ne obvrzuva, glasno, precizno i jasno da se proizneseme so siot na{ avtoritet {to go imame kako del od dràvniot aparat i istiot da go vloìme vo razre{uvawe na ovoj slu~aj, odnosno vo interes na dràvata. Velam vo interes na dràvata, dràva Makedonija, poto~no dràvata Makedonija e edinstvenata dràva {to ja imame. Barem jas taka ja sva}am. I ako ovoj slu~aj sakame da go gledame kako izoliran, odnosno kako poedine~en, kako slu~aj {to moème da si dademe za pravo da go minimizirame, toga{ moèbi da kaème deka vakvi raboti nemalo prethodno, odnosno deka nema da se slu~at povtorno. No, dami i gospodo, jas nikako ne moàm ovoj slu~aj da go gledam od strana, nezainteresirano ili po nekoj enti~ki klu~ koj po definicija zna~i samo zamol~uvawe za da ne se naru{at "dobrite" ili kako {to nekoj saka neka gi interpretira, me|unacionalnite odnosi vo Makedonija. Smetam deka dobrite me|unacionalni odnosi ne se gradat so mol~ewe ili zamol~uvawe. Isto taka tie ne se gradat so postojano potencirawe, stavawe vo preden plan vo edni vakvi situacii koj moè da bidat zloupotrebuvani, ili da gi smetame za apsolutno nepotrebni i izli{ni. Posleden slu~aj za koj {to i deneska raspravame e ara~inovskiot. Tuka imame jasen kriminalen ~in vo koj apsolutno, da mi prostite, ne me interesira koja nacionalnost e vo pra{awe, na tie {to go napravile toa, tuku me interesira da gi vidam izvedeni pred liceto na pravdata site tie {to go napravile toa, odnosno da go vidam ubiecot, toj da izleze pred liceto na pravdata i da ja dobie maksimalnata kazna. Si davam za pravo pred celata makedonska javnost da pobaram otvorenost, pristapnost na site sredstva za javno informirawe, od po~etokot pa do krajot na ovoj slu~aj za ednostavno da bide simnata maglata, da bide simnat bilo kakov somne{ od ovoj slu~aj, da i bide jasen

102

na makedonskata javnost, da nema nedvosmislenosti koi ponatamu moè da se zloupotrebat vo zategnuvawe vo me|unacionalna tenzija i da nema nikakvo opravduvawe za vinovnicite. Vo taa otvorenost koja treba da odi kon makedonskata javnost, zatoa {to makedonskata javnost i sredstvata za javno informirawe se zna~aen segment na makedonskata dràva. Takov odnos treba da imame site od ovoj parlamentaren sostav. Istite tie svojot odnos, svoite nastapi gi gradat so, moèbi, golema doza na licemerie koga zboruvaat od govornicata, povikuvaj}i se na nekakva usoglasenost na pratenicite. Mislam na pratenikot od Ara~inovo koj v~era zboruva{e i koj {to samiot, ne treba samo deklarativno da se proiznesuva za slu~ajot, tuku malku i od svoja strana treba da raboti na pozitivniot priod na relaksirawe na me|uetni~kite tenzii. Bi sakal da zabeleàm na nekolku raboti. Vo ovoj slu~aj, za koj raspravame nekolku dena, za koj {to ìvotno e zainteresirana makedonskata javnost, imame mnogu lu|e koi {to se direkno dopreni, ne moè da izleze pratenik i da se proiznese deka toa se slu~ilo vo negova izborna edinica i zatoa {to toj e najdirekno ume{an, {to mislam deka treba najjasno da se stavi do znaewe, ne moè da se zboruva za averzija od strana na Republikata kon Ara~inovo, tuku vo ovoj slu~aj treba da zboruvame malku za averzijata {to ja ima Ara~inovo kon Republikata. Toj spomna deka ima nekolku izve{tai od MVR, od poslednite godini koi govorat deka tamu bila relativno mirna situacijata. Jas sum pominuval pove}e pati, koga sum odel nakaj Kumanovo, niz Ara~inovo i moàm da Vi kaàm deka nitu edna{ ne sum videl policija vo Ara~inovo. Zo{to e toa taka? Koj go sozdade Ara~inovo, dali ovaa vlast, zboruvam fugurativno, ne sakam da se navredat onie lu|e koi {to ìveat vo Ara~inovo, koi na nekoj na~in moàt da se osetat dopreni. Me|utoa ako zboruvame za Ara~inovo kako slu~aj vo koj {to pratenicite na opozicijata zboruvaat, ili na pozicijata, deka toa e meka na {verc, oru`je na droga, kako eden sinonim koj {to denes mi se ~ini se upotrebuva vo makedonskiot jazik, treba da se pra{ame koj go sozdal Ara~inovo. Dali e toa ovaa vlast, ako e ovaa vlast da vidime zo{to e sozdadeno. Ako ne e ovaa vlast, da vidime koja vlast go sozdade. Pove}e pati vo diskutiite na pratenicite, posebno od opozicijata, ima obid za poistoveduvawe na vlasta i na kriminalot. Jas samo edno ne{to sakam da pra{am javno. Od kade im tolku golema sigurnost na pratenicite na opozicijata da izleguvaat so takvi stavovi deka vlasta i kriminalot se poistovetuvaat. Dali e toa moèbi nekoe li~no iskustvo. Eve jas kako pratenik koj ja poddrùva ovaa Vlada, nemam iskustvo deka vlasta moè da se poistoveti so kriminalot. Ne ja amnestiram ovaa vlast, }e se pokaè i }e se dokaè dali ovaa vlast ima ne{to {to moèbi li~i na toa za koe zboruvaa pratenicite od opozicijata, me|utoa, ako se pravi tolku silna paralela, edna paralela koja {to so takva sigurnost se potencira od tolku mnogu pratenici, moèbi treba da se zapra{ame od kade doa|a taa

103

sigurnost. Toa se del od zabele{kite {to gi imav. I edna mala digresija, }e mi dozvolite da se vratam na diskusijata. Na krajot od ovie zabele{ki sakam da naglasam deka tokmu pravilno izgradeniot stav kon sopstvenata dràva, kon sopstvenata javnost za koe {to zboruvav i po povod taka izgradeniot stav, edno dostoinstvo koe {to go nosi ~ovek, pa i pratenik, odnosno naroden izbranik. Vo edna takva situacija, so edno taka postaveno odnesuvawe, bi ni pre~elo da odime po stranski ambasadi i da zboruvame protiv Makedonija, zatoa {to toa dostoinstvoto ne bi ni go dozvolilo. To~no znaete na koj mislam. Zatoa {to koga odime po stanskite ambasadi i koga diskutirame za toa kolku Makedonija ne e dobro mesto za ìveewe, kolku nacionalnite odnosi se takvi ili vakvi, nie sme tie {to im davame za pravo na belosvetskite misioneri da ni se me{aat vo vnatre{nite raboti, da si isprobuvaat recepti za raboti za koi {to se pla{at da gi napravat doma. Tuka }e se vratam na toa {to be{e spomnato za kometarot na SI-EN-EN , ponataka profesorot Viljam Dam, na toa deka imalo niza incidenti na me|unacionalna osnova koi tie ponatamu gi koristat za svoite analizi i samo im davame za pravo da ni se me{aat vo vnatre{nite raboti. Toj odnos kon sopstvenata dràva ne e ~estit . I sega vo ovoj moment, ve}e go spomnav toa, me|utoa opozicijata, posebno SDSM go smeta toa za nepopularna metoda, no vo eden vakov slu~aj, so edna vakva politi~ka teìna nesomneno treba da se vidi, koga stanuva zbor za onoj slu~aj, dali postoi kontinuitet koj odi nanazad, malku pred 1998 godina, koj {to se vra}a na minatata Vlada. Ako e taka, veruvam deka }e sobere sili opozicijata da priznae deka ima{e nekoi oktopodi i sli~ni ìvotni, koi bea del od nivnite redovi. Toga{ krajno vreme e da se pra{ame u{te edna{ koj go sozdade Ara~inovo takvo za kakvo {to zboruvame deneska, a postojat pove}e Ara~inova, deneska. Ako se ima doblest toa da se priznae, i se obra}am na opozicijata, toga{ taa moè da ima pogolema teìna i pogolemo pravo i da se obrati i na ovaa Vlada i da kaè i Vie imate va{i Ara~inova i Vie ste povrzani vo neznam {to. Jas neznam za takvo ne{to, javno go kaùvam toa, ne mi e poznat metod na takvo vladeewe vo koj vlasta e povrzana so mafijata i so kriminalot, toa sum go kaàl pove}e pati. Na sud ja povikuvam makedonskata javnost i site organi vo dràvta. Ako ima takvo ne{to, ako se sobere sila da se priznae kako bilo prethodno, taka moè da se zeme kako ar{in i za ponataka. Koga zboruvame za ovoj slu~aj, dami i gospoda sakam da odam eden ~ekor ponataka i sakam da gi pobaram imiwata na site privedeni, involvirani vo ovoj slu~aj, da ni bidat soop{teni na nas pratenicite. Mislam koga raspravame za edna vakva zna~ajna informacija treba da imame malku pove}e informacii. Ako toa ne moè da se napravi so ovoj parlamentaren sostav, odnosno ako e premnogu {iroko da se soop{ti na 125 pratenici, toga{ baram da se svika komisija za kontrola na

104

Slu`bata za dràvna bezbednost i Agencijata za razuznuvawe i go povikuvam Pretsedatelot na komisijaa da zakaè sednica na koja }e razgovarame za bezbednosnite detali zatoa {to tuka se spomenuva{e deka e dovedena vo pra{awe bezbednosta, deka ima nekoi segmenti koi {to ja dopiraat bezbednosta na dràvata. Ako e taka, dajte da gi razgledame tie momenti, ako toa ne pretstavuva me{awe vo ingerenciite na sudskata vlast, sakam da gi doznaeme imiwata, nie treba da gi znaeme imiwata, nie sme sepak del od instituciite na dràvata i potrebno e kako komisija da izlezeme so stav. Normalno smetam deka kako komisija nemame zo{to da ne ja prifatime ovaa informacija, no treba da bideme dobro informirani. Jas bi sakal sega da zavr{am, rizikuvaj}i na nekoj na~in da bidam pomalku i dosaden, }e povtoram nekoi raboti. Na nekoj moèbi duri }e mu deluva toa i odve}e da se spomne. Edna e Makedonija na cela nejzina teritorija i od taa teritorija nitu eden santimetar nikoj nema pravo da otstapi koj {to e Makedonec, i koj {to e dràvjanin, koj {to gi uìva pravata na ovaa dràva. Toa se odnesuva i za site nacionalnosti. Duri naprotiv, site imaat obvrska da ja {titat nejzinata celovitost i integritet po sekoja cena. Edno ~uvstvo sepak, stoi kaj mene nad site ostanati, a bi sakal da bide neprikosnoveno i za site vas kako {to e za mene, a toa e "Qubovta kon Makedonija". Na tie {to padnale za Makedonija, zboruvam posle 1990 godina, posebno na onie {to zaginale za slu`ba na dràvata treba da im se obezbedi dostojno mesto vo istorijata. Taa e logikata na ne{tata, barem tamu kade {to se pravi dràva koja {to ja gradi{ i saka{ da ti ostane. Predlagam, na nesre}no zaginatite policajci da im se podigne spomenik, koj {to sigurno nema da ja namali bolkata na nivnite semejstva, no i na nivnite semejstva, a i na site ostanati vo ovaa dràva, a moàm da kaàm i na raznite belosvetski misioneri koi {to doa|aat tuka da ni ponudat svoi recepti, }e im go pokaè odnosot na ovaa dràva kon onie koi {to zaginale vo ramkite na svojata dol`nost za nea, zatoa {to smetam deka napad vrz policaec e napad na dràvata. SAVO KLIMOVSKI: Mu blagodaram na g-dinot pratenik Filip Petrovski za u~estvo vo raspravata.

(G-dinot Ismet Ramadani ima replika) ISMET RAMADANI: G-dinot Petrovski polemizira{e so nekoi moi tezi, odnosno nekoi moi informacii. Prvo u{te edna{ povtoruvam, kolegi, deka eden odnajodgovornite kako pratenici vo sporedba so pratenicite, pravam

105

sporedba, jas sum za celiot ovoj tragi~en slu~aj da go kaàm moeto mislewe i moite informacii i seto toa go kaàv, zatoa {to poteknuvamod tamu i gi imam glasovite na taa izborna edinica. Vtoro, site moi nastapi, site moi izjavi, kaàv i javno tuka vo nieden moment ne se postaviv kako opozicioner da go iskoristam ovoj moment, odnosno ovoj tragi~en slu~aj i da napravam ne{to {to ne mi dolikuva kako pratenik. Naprotiv, site tie tonovi bea smiruva~ki zatoa {to da bev jas podbucnuva~ kakov {to e Filip Petrovski i kako {to e poznat kako takov, verojatno situacijata }e ima{e drug tek, odnosno smer. Treto, u{te edna{ site moi aktivnosti i site moi sredbi so pretstavnici, dali se toa ambasadi, dali e toa OBSE, mislam deka kako pratenik toa pravo ne moè da mi go zeme nikoj. Jas kaùvam toa {to e, toa {to e vistina, a najdobrata vistina e taa {to doa|a od pratenik i tie se od taa izborna edinica, se razbira i tie se najizvorni informacii. To~no e deka taa verzija, ne velam deka verzijata be{e od MVR ili od nekoja institucija, a verzijata be{e od nekoi komentari, a i od nekoi izjavi na lideri na partii koi sakaat da prejudiciraat deka storiteli na toj incident, odnosno na toj kriminalen akt se ara~inovci. I den denes, svatete me, deka ne moème nie da prejudicirame deka se tie od Ara~inovo, zatoa {to nitu po ime, nitu po prezime tuka vo informacijata nemame deka tie se storiteli, a i ministerkata kaà deka }e odlu~uva se razbira toa {to e sud, {to e istraga, ponatamu deka se od Ara~inovo. Taka {to mislam deka site ovie poraki od gospodinot Petrovski ne dràt, zatoa {to seto ova {to go kaàv i na ovaa govornica, go kaàv toa {to e edna vistina, a taa vistina e moja, zatoa {to se bazira nafakti, zatoa i taka nastapiv. SAVO KLIMOVSKI: Mu blagodaram na g-dinot Ismet Ramadani za replikata. FILIP PETROVSKI: Ja znaete li narodnata pogovorka g-dine Ramadani"Kakvo ba~ilo, takvo sirewe". Si davam za pravo da ja kaàm, zatoa {to vie iznesovte li~ni navredi. Me|utoa, nema da navleguvam pove}e vo diskusijata samo }e kaàm u{te edna rabota. Mislam deka bev jasen, neznam dali bevte tuka da me slu{nete. Koga zboruvav za Ara~inovo kako sinonim, ne mislev deka i ne prijudicirav deka nekoj od Ara~inovo toa go napravil, ne tvrdev deka nekoj izlegol od ku}a pa gi prestretnal policajcive, tuku ednostavno zboruvav za eden sinonim koj {to se odoma}inuva vo makedonskiot jazik za mesto koe {to, odnosno za oblast vo koja {to moèbi ima {verc na droga, na oru`je, ne znam {to. I ona {to go ka`v vo diskusijata, sega u{te edna{ }e go potenciram, treba da vidime koga

106

e nastanato, od koga se zboruva deka e takvo mestoto, kolku i koga imalo policija, kakvi slu~ai se registrirani vo edna takva zona i rekov deka vo Makedonija nema edno Ara~inovo, pove}e Ara~inova ima. Vo najpozitivnata smisla na zborot se obidov da diskutiram, me|utoa ako sakate }e replicirame povtorno na taa tema. SAVO KLIMOVSKI: G-dinot Ismet Ramadani ima replika. ISMET RAMADANI: Obidot deka ne mislev taka za Ara~inovo, mislam deka g-dinot Petrovski go kaà. Go kaà toa {to go kaà"kakvo ba~ilo, takvo sirewe". Toa zna~i deka se {to toj kaà za Ara~inovo go kaà so eden zbor. I mislam deka na~inot kako i ponatamu nastapuva, mislam deka za nego moèbi e taka toj veli. No, ovaa javnost mnogu dobro znae koj e Filip Petrovski i koj e Ismet Ramadani. Taka {to da ne se obide voop{to da ne se obide da dade takvi kvalifikacii koi apsolutno ne mu odat zatoa {to mislam deka javnosta dobro me poznava i javnosta go dava toa {to verojatno i kako mislewe i na toa }e ostaneme. Neka si ostane toj Petrovski, jas ostanuvam i ponatamu Ramadani. SAVO KLIMOVSKI: G-da pratenici, jas kojznae po koj pat vi obrnuvam vnimanie deka najdobro e da ne se spomnuvate eden so drug vo raspravata. Najdobro e da zboruvate za predmetot na raspravata, a ne da odime vo li~ni raspravii. Koi ste, {to ste i kakvi sme, ne procenile i ne treba {to da se dokaùvame ovde. Toa e mnogu lo{o. Toa e edno. Vtoro, da vnimavame sepak, Ara~inovo e golemo naseleno mesto, ima mnogu ~esni gra|ani i da ne go poistovetuvame kako sinonim, bidej}i }e se najdat mnogu gra|ani navredeni i toa ne treba da go pravime. Nie imame ne{to sosema drugo za rasprava i da ne ja vle~eme raspravata na drugo mesto. Na tie gra|ani }e treba da im se izvinime navistina ako premnogu ovde gi spomnuvame. Nie imame konkreten slu~aj i za konkreten slu~aj raspravame. Utre moèbi }e raspravame za drug konkreten slu~aj koj {to e na nekoe drugo mesto, a nezna~i deka celoto mesto ni se nao|a i }e go stavime pod somnevawe ovde od ovie govornici. Vnimavajte, se raboti konkretno za edna Informacija, okolu nea da raspravame me|u sebe da ne se raspravame. Toa bi bilo mnogu lo{o i {to e mo`no pomalku da se spomnuvame. Toa kako ukaùvawe. G-dine Petrovski imate pravo na u{te edna replika.

107

FILIP PETROVSKI: Moram da kaàm deka bez razlika kolku se trudev da go razberam pratenikot, ne go razbrav {to saka{e da mi kaè. Me|utoa, }e diskutiram samo na kratko za ona "kakvo ba~ilo takvo sirewe", ne mislev jas na lu|eto od Ara~inovo, mislev na nego koga ja kaàv taa pogovorka. Pa sega }e mu kaàm u{te edna " koj si ja ima muvata na kapata i vika i{". SAVO KLIMOVSKI: Ne e ova ve}e predmet na rasprava. Da prekineme so raspravata g-dine Ramadani. U{te edna{ imate pravo na replika. ISMET RAMADANI: Prvo, jas }e ti se obratam, de~ko, nema{ ni nivo i ne si dorasnat so mene ponatamu da polemizira{. Nema{ nivo. FILIP PETROVSKI: G-dine Ramadani, mislam na toa za nivoto nema da vi repliciram. Me|utoa, so toa {to go zboruvate samo vie si go pokaùvate va{eto nivo.

108

25 sednica na Sobranieto na R. Makedonija, vtoro prodolènie,

IZVE[TAJ NA ANKETNA KOMISIJA ZA JAVNI NABAVKI VO POVE]E INSTITUCII,

02.03.2000

Sakam da se proiznesam vo vrska so Izve{tajot na Anketnata komisija za ispituvawe na javnite nabavki vo pove}e dràvni institucii. Na po~etokot sakam da go sprotivstavam mojot stav, na nekoi mislewa od tuka izneseni deka nemavme potreba da formirame vakva komisija ili deka taa e iskoristena za javen lin~, duri nekolku zabele{ki odea vo nasoka deka taa e sosema izli{na. Jas bi se proiznel sosema sprotivno na toa i taa komisija be{e potrebna za da se proverat nekoi brojki, za da se vidat nekoi sostojbi i najmnogu od se da i se stavi na znaewe na makedonskata javnost kako nekoi lu|e ja praktikuvale javnata funkcija. Nie nedvosmisleno treba da se proizneseme vo taa nasoka, za informacijata i da ne se obiduvame da gi poni{tuvame brojkite, na eden nihilisti~ki na~in da se obideme da doveduvame brojkite vo pra{awe, odnosno site instrukcii na sistemot koi {to rabotele vo vrska so ovie brojki {to gi imame pred nas. Toa ne ni e cel, no mislam deka ne e pove}e od potrebno pred makedonskata javnost da gi pretreseme site ovie informacii, da gi stavime na uvid. Gi gledav tie brojki i smetam deka voop{to ne treba da ima tajnost za takvi podatoci. Makedonskata javnost ima pravo da doznae za nekoi podatoci, nekoi brojki i tie treba da i bidat dostapni. Na krajot na krai{tata, onoj {to se zanimava so javna funkcija, odnosno onoj koj {to ima doverba na ovoj ili onoj na~in od glasa~ite, ako e ~ist nema od {to da se pla{i. Se opredeliv da se zadràm samo na nekoi momenti od Informacijata. Toa se podatoci koi {to se pove}e ili pomalku poznati na makedonskata javnost, no ne e lo{o koga diskutirame za ovoj Izve{taj da preteseme nekoi brojki, da dademe svoe viduvawe i normalno na krajot da se proizneseme kako }e glasame za ovoj Izve{taj. Bidej}i imame predlog informacija, se opredeliv da dadam svoe mislewe za nekolku momenti, koi {to se navedeni vo izve{tajot na Komisijata za ispituvawe na javnite nabavki, a se odnesuvaat na Ministerstvoto za vnatre{ni raboti. Zafaten e period na pove}e Ministri, }e se obidam da ne gi imenuvam, me|utoa brojkite }e gi iznesam zatoa {to toa se interesni brojki, a sekoj onoj koj {to saka da spori so tie brojki treba prvo sebe da se pra{a koj mu se motivite. A sekoj onoj koj {to tie brojki saka da gi sporeduva so nekoi novi brojki, koi {to vo me|uvreme nastanale treba da znae deka smetam nie kako

109

Parlament imame pravo da formirame anketni komisii vo sekoe vreme. Toa zna~i, ako sakate, moème da formirame anketni komisii i za drugi periodi. Ovaa Anketna komisija najmnogu be{e napa|ana deka isklu~uva eden period od prethodnata vlast, periodot na ekspertskata Vlada na Premierot Kqusev. Ako sakate i za toj period moè da se formira Anketna komisija, zatoa {to onoj {to e ~ist nema od {to pla{i. Vo taa nasoka, nie kako Parlament predlagam da si go zadrìme pravoto i koga }e se dogovorime, izglasame deka e potrebno, moème za bilo koj problem da formirame Anketna komisija koja {to }e proveri i ispita se. Dokolku toa pravo pravo go potvrduvate, a gledam deka go potvrduvate, vie isto taka, nosite odgovornost da bidete odgovorni i sprema ovoj period i da ne go potencirate vo va{ite diskusii kako lin~, zloupotreba na vlasta, kon nekoja stara nomenklatura, politi~ki sankcii i sl. Ednostavno treba da bideme odgovorni, trezveni i da gi pogledneme brojkite. Ako nekoj go prekr{il zakonot treba da odgovara spored istiot, ako treba da odi vo zatvor, da odi vo zatvor. Ova od na{a strana ne e pritisok vrz sudskata vlast, nema da povikuvame od tuka nekoj da se zatvori, me|utoa nie imame pravo da ja informirame makednoskata javnost. Moja li~na procenka e deka ovie brojki ne se nekoja golema tajna. Golem del od brojkite gi sre}avame vo mediumite i mislam deka treba barem del od niv da pogledame u{te edna{. Kako {to rekov, se opredeliv za nekoi momenti vo vrska so aktivnostite na Ministerstvoto za vnatre{ni raboti. Se spomnuva renoviraweto na gostinskata vila, fakturi so golemi sumi, koi {to treba i toa kako da se proverat, odnosno da se vidi {to vo taa nasoka bilo prekr{uvawe vo zakonot, da se vidi dali tokmu toa {to e vneseno vo gostinskata vila, materijali i ureduvawe dali se soodvetni i tokmu tie potrebni. Ova moèbi ne e mnogu problemati~no,me|utoa da se navratime na ovoj moment. Vo 1994g. e izvr{ena nabavka na nao~ari "Rejban", preku Zavodot za unapreduvawe na stopanstvoto (ZUS) na R. Makedonija, po tri fakturi 397 par~iwa vo iznos od 1.338.762,00 denari isplateni od smetkata na MVR. Isto taka nabaveni se nao~ari "Rejban" od "Optika". Vo edna faktura 100 par~iwa po cena od 6.000 dolari, koi {to po nalog na toga{niot pomo{nik - minister za finansii vo MVR, se isplateni vo gotovo od kasata na Ministerstvoto za vnatre{ni raboti. Isto taka, treba da se proveri, se razbira od strana na tie {to imaat zakonska obvrska toa da go napravat, dali nabavka na transpoteri po cena od 165.000 dolari po par~e, ili vkupno 1.980.000 dolari za dvanaeset transpoteri, pri {to e platena i provizija, za koja {to moèbi se raspravavme vo vrska so eden prethoden zakon vo denarska protivvrednost, dali bila celosno zakonska. Da se proverat uslovite za odrùvawe na transporterite, na~inot na isporakata, rokot na garancija i drugo. Seto toa treba da se ima vo predvid pri

110

prebaruvaweto na javnite nabavki vo Ministerstvoto za vnatre{ni raboti. Mnogu plasti~en primer e slu~ajot koj {to be{e dosta eksplatiran vo javnosta vo vrska so prevodite koi {to se vr{eni vo Ministerstvoto za vnatre{ni raboti. Ne bi sporel dokolku navistina ima potreba od prevod treba da se predviduva, koe {to ja dopira rabotata na Ministerstvoto za vnatre{ni raboti, me|utoa mislam deka treba da se ima vo predvid deka zvani~niot cenovnik na Dru{tvoto na nau~ni i stu~ni preveduva~i na grad Skopje vo 1998 g. prevod na edna stranica od stran jazik na makedonski iznesuva pome|u 300 ili 400 denari, protiv zakonski e izleguva nadvor od dozvolenoto MVR da prifati cena za stru~en prevod od stranski jazik na makedonski i obratno za 800 denari. Nie ovde se raspravame za golemi cifri, za golemi sumi i moèbi na nekogo }e mu deluva minorna ovaa brojka, me|utoa treba site detali da gi opfatime. Onoj {to ja ima odgovornosta ja ima i za najmaliot prestap kako {to ja ima i za najgolemiot. Isto taka, bi sakal da spomenam deka pokraj prevodite na stru~na literatura, za potrebite na MVR, Komisijata konstatirala deka se vr{eni prevodi na pove}e knigi nadvor od potrebite na MVR. Kako pokarakteristi~ni }e go izdvojam samo naslovot "Teorija za demokratija" od Qubomir Danilov Fr~kovski, od makedonski na francuski jazik i istata ne se nao|a vo bibliotekata na MVR. Ova mnogu plasti~no ukaùva vo koja nasoka odele rabotite vo Ministerstvoto za vnatre{ni raboti. Pove}e naslovi, site ste gi videle vo Informacijata, za koi {to mislam deka vo mnogu ne se vklopuvaat so potrebite na MVR. Vo javnosta mnogu ~esto se zboruva{e i za nabaveni sliki, skulpturi i ne e lo{o u{te edna{ da povtorime deka vo tekot na periodot od 1992-1996g. so nabaveni umetni~ki sliki, skulpturi i rezbi od razni avtori vo iznos od 3.137.000 denari, isto taka plateni od smetkata na MVR. Toa ako saka nekoj da go spori moè da re~e deka imalo potreba vo MVR od tolku i tolku sliki, me|utoa, ako zboruvame za pari koi {to se zemaat od gra|anite, za toa {to gra|anite za redovno funkcionirawe na dràvata pla}aat pridonesi, treba da se imaat ovie raboti predvid. Isto taka i minatite ministri sklu~uvale dogovori za nabavka na vozila. Toa e mnogu precizno napi{ano i ima potreba da se proveri dali imalo potreba od tolku i tolku vozila i dali e realna taa cena {to se pla}ala. Na krajot, za nabavkata na kowi. Vo Informacijata stoi deka 1993g. od strana na policiskata slu`ba do Upravata za zaedni~ki raboti e dostaveno barawe za nabavka na kowi od Lipicancerska rasa i po razgleduvawe na potrebite od strana na kolegiumot na Ministerot formirana e komisija so zada~a da izvr{i poseta na pove}e ergeli i kowi~ni klubovi za da se pribavat ponudi. Komisijata od 15.9 do 29.9

111

1994g. posetila pove}e ergeli i utvrdila deka cenite na kowite se dviàt od 7 do 100 iljadi germanski marki i predloìle da se kupat kowi. Kupeni se 10 kowi za 85 iljadi germanski marki. I za toa isto taka treba da se podzamislime. Moèbi policijata vo toa vreme imala potreba da ima kowi vo svojata formacija, me|utoa da se kupuvaat Pastuvi, kobili, Kastrabi za cena od 85 iljadi germanski marki! Sepak treba da se stavi prigovor na ova {to e praveno vo Ministerstvoto za vnatre{ni raboti da se imaat predvid ovie raboti koga }e se usvojuva ovoj Izve{taj. Nekoi informacii {to nie gi dobivame nedvosmisleno ukaùvaat na toa deka ovoj Izve{taj treba da se usvoi, inaku }e se dovedeme vo edna nesimpati~na situacija-da negirame se {to e institucija na dràvata. Da gi sporime brojkite, da gi sporime tie {to gi donele brojkite i na krajot da se povikuvame na lin~ na politi~kite istomislenici i ednostavno, na nekoj na~in, da se obiduvame po sekoja cena odgovornosta da ja prefrlime na drugite, posle izminuvaweto na mandatot, so {to apsolutno ne se soglasuvam. Mislam deka bev jasen, promena na mandatot ne zna~i i kraj na odgovornosta, so toa {to i novata vlast ne zna~i deka e amnestirano od odgovornost dodeka ne i zavr{i mandatot, a i potoa otkako }e dojde druga vlast. Vo taa nasoka jasni se ingerenciite i mo`nostite koi {to gi ima ovoj Parlament i nema zo{to da otstapuvame od niv. No toa nezna~i da bideme selektivni samo za opredelen mandat, odnosno sega Nie da se zanimavame, kako Parlament samo so rabotata na ovaa Vlada. Apsolutno ne drì zabele{kata deka do 1998 godina ne postoel Zakon za javni nabavki i zatoa do toga{ se bilo dozvoleno da se pravi. Isto taka, se spomena deka treba da se isklu~i od diskusiite minatata striktura od prosta pri~ina {to ovaa struktura na vlast e mnogu pokorumpirana i se spomna brojkata od {est pati pogolema korumpiranost. Ne mi e jasno po koe matemati~ko pravilo i ravenstvo, diskutantot uspea da pomnoì {est pati, me|utoa dokolku e logi~ki izdr`livo ona {to opozicionerite go tvrdat, deka do 1998g. nemalo kriminal i nema potreba od formirawe na Komisija za javni nabavki zatoa {to se bilo ~isto, a sega ovaa vlast e korumpirana, samo da ja izvedam ravenkata {est pomnoèno so nula e ednakvo na nula. Zna~i diskutantot ne mnoèl so nula ako tvrdi deka ovaa vlast e {est pati pokurimpirana od minatata. Ili ako saka da bide logi~ki ispraven iskazot deka taa vlast ne e korumpirana, a {est pati pomnoèno so nula ednakvo na nula, dokaùva deka i ovaa vlast ne e korumrirana. A ako ne e nula toj dokaùva deka i prethodnata vlast bila korumpirana. Taka {to, vo samiot negov iskaz stoi edno malo uveruvawe deka imalo nekoja korumpiranost i ako imalo bilo kakva korumpiranost taa treba da se ispita. Li~no da vi kaàm i jas ne sum zadovolen od vremetraeweto na rabotata na ovaa komisija. Komisijata moè{e mnogu pobrzo da ja zavr{i rabotata i dokolku deneska zavr{ime so Izve{tajot, na nekoj na~in moème da go fatime posledniot voz. Da ne

112

se razvle~e rabotata vo beskone~nost i da dojdeme vo situacija da stane opravdano tvrdeweto: "Ako saka{ nekoja rabota da ne se zavr{i, formiraj Komisija!". Tekstot e pred nas, brojkite se prili~no precizni. Nekoj za toa treba da se proiznese. Vo vrska so ovaa informacija {to ja dobivme koja isto taka e pod embargo... SAVO KLIMOVSKI: Moàt da se koristata samo imiwata {to se spomnuvaat vo Informacijata, a drugoto e pod embargo. Samo imiwata {to se spomnati vo informacijata za niva da se pobara do kade e stignata postapkata. FILIP PETROVSKI: Nema da odam vo detali, ako se pod embargo. Ako imaat stepen na tajnost, neka bide, me|utoa imame informacija deka odredeni krivi~ni prijavi se pokrenati. Mene mi deluva malku somnitelno seto toa i }e go iskoristam svoeto pravo kako pratenik da zboruvam i da izvr{am odreden pritisok so moite zborovi, dokolku za nekogo toa e pritisok. Ednostavno nekoi raboti treba pobrgu da se zavr{uvaat. Imame informacija deka pred {est meseci, vo nekoi slu~ai deset meseci se pokrenati krivi~ni prijavi i odredeni istra`ni sudii gi vodat tie predmeti. Moram da potenciram odredeni imiwa se povtoruvaat, zna~i nekoi istra`ni sudii vodat pove}e procesi. Tie treba da imaat vo predvid deka nie o~ekuvame predmetite da se zavr{at. Toa ne e vr{ewe na pritisok za da se osudi nekoj, me|utoa dajte da gi zavr{ime tie predmeti, da vidime {to vina nosat tie lu|e i dali voop{to nosat vina, pretpostavuvaj}i deka nekoi moèbi se ogre{ile od zakonot da bideme malku poefikasni. Potrebno e tie institucii na sistemot da bidat malku poefikasni, zatoa {to apsolviraj}i go odnosot vlast-opozicija, ako bidat poefikasni }e imame pogolema doverba vo dràvata. A toa ni e zada~a na site nas, da sozdavame so diskusija, rasprava me|u nas pogolema doverba vo instituciite na sistemot, taka {to gra|aninot }e moè pokomotno da se ~uvstvuva.

113


Prateni~ko pra{awe vo vrska so {pekulaciite za navodno {irewe na SIDA od strana na KFOR,

30.03.2000

Pretsedatele, jas nemam nekoe pra{awe koe bi sakal da se uvrsti vo dnevniot red, me|utoa, sepak vo soglasnost so Delovnikot za rabotata na Sobranieto, bi sakal da postavam prateni~ko pra{awe. Iako znam deka za idnata sednica se zakaàni prateni~kite pra{awa, smetam deka za pra{aweto koe {to deneska sakam da go pstavam, nema vreme za ~ekawe. Odgovorot }e bide zna~aen za makedonskata javnost. Imeno deneska vo dnevniot vesnik "Makedonija denes" se pojavi, bi rekol prili~no senzacionalen naslov," KFOR {iri SIDA vo Makedonija", vo koj {to se tretira eden slu~aj koj {to se slu~uva na Makedonska teritorija i toj naslov vo istovreme e mnogu zagriùva~ki, normalno, dokolku e vistinit. Vo taa nasoka baram, soglasno Delovnikot za rabotata, Ministerstvoto za zdravstvo vo pismena forma ili dokolku moè i vedna{ da ni odgovori dali ima vistina vo dene{noto pi{uvawe na ve}e spomenatiot vesnik i naslov ili stanuva zbor za obi~na {pekulacija. Dokolku ima vistina, baram odgovor {to se prevzema od strana na na{ite nadle`ni organi po ova pra{awe. No i dokolku ne e vistina, baram odgovor {to se prevzema od strana na nadle`nite organi, mislam vo nasoka na pi{uva~ot na tekstot i na vesnikot. Blagodaram.

114

42 Sednica naSobranieto na R. Makedonija,

~etvrto prodolènie, Izmena na zakonot za ugostitelska dejnost i turisti~ka

dejnost, 20.04.2000

Po~ituvan pretsedatele, Za razlika od prethodniot diskutant, jas mislam deka treba da se prifatat ovie izmeni za izmenuvawe i dopolnuvawe na zakonot za ugostitelska i turisti~ka dejnost. Ona {to se slu~uva{e pred nekolku nedeli, vo ugostitelskite objekti, predizvika interes vo javnosta i i bi rekol golemo podvojuvawe na taa javnost. Od edna strana imame odobruvawe od roditelite koi sakaat da si gi vidat svoite deca porano doma i do nekade ima negirawe na mladnata koja misli deka sproveduva edna akcija koja za cel ja ima samata mladina, taka {to nekoj saka da ja natera mladinata da si odi doma, da ne se vle~kaat po ulici i na nekoj na~in da se disciplinira celoto op{testvo, {to,eve, opozicijata ume{no go koristi i ni go pretstavuva kako nekoj marketin{ki poteg na Vladata, odnosno deka vlasta se obiduva da vovede haos vo dràvata. Naprotiv voveduvaweto na red odnosno, sproveduvaweto na zakonot, bez razlika na se, mora da se odobri maksimalno i site onie {to akcijata ja tolkuvaat vo smisla na marketin{ki potez na vlasta se doveduvaat vo edna nezavidna situacija, zatoa {to ne stanuva zbor za haos, ne stanuva zbor za organiziran napor na vlasta da ja vrati maldinata doma, tuku naprotiv, i pove}e od jasno e deka za i vo ugostitelskite objekti, ima pove}e momenti koi treba da se regulirani so Zakonot, koj {to treba da bidat dovedeni vo red i mora da bidat dopreni, a za àl nekoi strukturi dolgo vreme ne gi dopiraa. Se pojavuva ~esto situacija da ima mladi lu|e koi rabotat tamu, koi se neprijaveni, koi {to ja tro{at svojata mladost, a nemaat nikakva satisfakcija vo vrska so zakonot i vo vrska so ona {to gi o~ekuva koga }e im pominat tie denovi na mladosta, sta` i penzija. Ponatamu, ~esto se slu~uva neupla}awe na danoci. Mnogu od ugostitelskite objekti rabotat na svoja raka, pa se doveduvame vo situacija lu|eto koi poseduvaat ugostiteski objekti da bidat smetani za nekoi novi bogata{i, odnosno lu|e koi steknuvaat golema materijalna korist samo zatoa {to poseduvaat ugostitelski objekti. Zadninata na toa e tokmu neupla}aweto na danovi, sigurno koristeweto i pojavata {to ja ima{e mnogu ~esto na pijaloci bez banderoli, zna~i na akcizna stoka. Imavme prekr{uvawe na zakonot vo pove}e segmenti. Me|u drugoto i probivawe na rabotnoto vreme koe {to iskombinirano so site ovie prethodni momenti, ne prijavuvawe na

115

rabotnici, ne upla}awe na danoci, koristewe na akcizni stoki koi nemaat banderoli na toj na~in se sozdade haos vo ugostitelskite objekti, ili ako sakate vo no}niot ìvot. Akcijata {to be{e sprovedena od pove}e upravi, nema zo{to da ne bide opravdana. Me|utoa, vo taa akcija normalno e deka se sozdava eden otpor na mladinata. Vo taa nasoka treba da se poddràt ovie izmeni i dopolnuvawe na zakonot za ugostitelska i turisti~ka dejnost, zatoa {to vlasta saka da pokaè deka nema namera so sila nekoj da go vrati doma, tuku ima namera celata ova oblast da ja regulira so zakon. I najbitno od se, toa regulirawe so zakon otkako }e bide sprovedeno, otkako }e bidat usvoeni izmenite na prethodniot zakon, vlasta ima namera da go sproveduva zakonot. Imavme akcija na organite koja {to be{e prili~no tretirana vo javnosta. Taa akcija gi dade svoite efekti, dobar del od ugostitelskite objekti ve}e gledaat kade e zakonskata ramka i kako moàt niz nea da se dviàt. Me|utoa, se pojavija i nus-proizvodi, se pojavija i reakcii, komentari od razli~ni interesni grupacii, grupacijata na mladi lu|e, grupacijata na roditelite. Seto toa so ovie izmeni se balansira, se dozvoluva vo letniot period da imaat prodolèno rabotewe vo ugostitelskite objekti. Vo edna takva situacija, koga mladite lu|e se nao|aat na leten odmor, raspust nema zo{to da ne se zabavuvaat malku podolgo. Od aspekt na zakonot toa sega nema da e problemati~no. Moèbi e problemati~no i Vladata da razmisli kakvi odredbi vo Zakonot za ugostitelska dejnost treba da se vgradat, odnosno dali da se poostrat odredbite vo nasoka na ugostitelskite objekti {to }e to~at i sluàt alkohol na maloletnici, za onoj {to nema da ima jasni oznaki na objektot deka posle 12:00 ~asot ne e dozvolen prostap na maloletnici ili pak za ugostitelskiot objekt vo koj {to }e bidat zateknati maloletnici koi }e imaat alkohol ili }e bidat tamu posle 12:00 ~asot nave~er. Zna~i, apeliram do predlaga~ot, odnosno Vladata da razmisli malku vo taa nasoka zatoa {to soglasno ovoj zakon i soglasno naporite na Vladata koi {to moème da gi vidime niz ovie akcii, smetam edno malo vpotpolnuvawe nedostiga vo taa nasoka. Tie odredbi se ~ini deka gi ima vo zakonot, no bez razlika {to gi ima vo zakonot treba site oni inspekciski slu`bi, {to gi gledame denovive kako odat gore-dolu niz gradov malku pove}e da odat vo nasoka da vidime...

(Se izvinuvam Popovski, kako da zabeleùvate ne{to?) G-dine Popovski, vie koga diskutirate... SAVO KLIMOVSKI: Zboruvajte si vie, jas davam zbor.

116

FILIP PETROVSKI: Pretsedatele, dozvolete edna mala digresija. Gospodine Popovski Vie koga diskutirate ~esto se àlite na Pretsedatelot na Sobranieto da ovozmoì red, da ve slu{aat site, pa duri i koga imate, taka da kaàm"àlopojki", insistirate da ve slu{a celo Sobranie. Sega dozvolete i nie ne{to da kaème...

(Popovski prodolùva da komentira od mesto) Ne znam dali sum specijalist, me|utoa kako mlad ~ovek i jas izleguvam. Toa moàm da vi go povtoram. Ne krijam, polnoleten sum... Da se vratam na temata. Taka {to vladata da razmisli okolu primenata tokmu na ovie momenti vo Zakonot, okolu pra{awata na maloletnicite. Vo toj domen treba da imame malku poostra regulativa i kompletiraj}i ja diskusijata...

(Reagirawe na pratenicite vo salata) Petsedatele ako moè da zavr{am. Toa e praktika {to ja primenuvaat pratenicite od opozicijata, sekoga{ vi se obra}aat da obezbedite red, ako sakate sega da obezbedite red. SAVO KLIMOVSKI: Ve molam da bideme kolegijalni. FILIP PETROVSKI: Taka {to, zaokruùvaj}i ja diskusijata smetam deka treba da im dademe podr{ka na izmenite za dopolnuvawe na Zakonot, za ugostitelska i turisti~ka dejnost.

117


prvo prodolènie, Izmena na Zakonot za za{tita i unapreduvawe na

ìvotnata sredina, zloupotrebite na diskusiite od komisiite, 11 maj 2000

Po~ituvan Pretsedatele, nemav namera da se javam da diskutiram po ~etvrtata to~ka od dnevniot red-predlogot za donesuvawe na zakon za izmenuvawe i dopolnuvawe na Zakonot za za{tita i unapreduvawe na ìvotnata sredina i prirodata, od prosta pri~ina {to mnogu raboti gi diskutiravme na sednicata na Komisijata za mladi, sport i ekologija. Se be{e jasno dogovoreno i postaveno kako zaklu~ok na Komisijata i toa i go dobivme kako izve{taj. Vtora pri~ina zo{to ne sakav da diskutiram e zatoa {to ne sum izvestitel na Komisijata. Sepak, izvestitelot ne e tuka i bidej}i ima{e edna malku poslobodna interpretacija od prethodniot diskutant za toa kako se odvivala raspravata na Komisijata, sakam da dadam svoe viduvawe i svoj pridones za da bidat rabotite pojasni. ]e si dadam za pravo da bidam malku poprecizen, so toa {to nekoi raboti }e gi pro~itam od izve{tajot na Komisijata za da i bide malku pojasno na makedonskata javnost za {to sme raspravale tamu, a posle }e kaàm koj be{e momentot {to me isprovocira da se javam za diskusija. Na sednicata na Komisijata diskutiravme site i bevme ednoglasni vo uvaùvaweto na pri~inite za donesuvawata na ovoj zakon i konstatiravme, ima potreba od donesuvawe na dopolnite na zakonot koj se u{te e vo sila, zatoa {to nekoi od odredbite se nesoodvetni i neprimenlivi vo praktikata. Isto taka, ima potreba od izmenuvawe i dopolnuvawe na Zakonot za da se razgrani~at i opredelat nadle`nostite na ova Ministerstvo (za ìvotna sredina), odnosno da se usoglasat za da se izbegne eventualen sudir na nadle`nosti koi bi se pojavile vo drugi ministerstva. Go prifativme ovoj predlog i zatoa {to ima usoglasuvawe na kaznenite odredbi so odredbite od Zakonot za prekr{oci. Kolku {to se se}avam na rabotata na Komisijata, kako {to be{e prisutna [ekerinska, bev i jas, nema{e tamu nekoja razdvoenost ili razli~nost na mislewata pome|u ~lenovite i bevme ednoglasni deka ovie odredbi se prifatlivi, treba da odime na sednica denes i da gi usvoime. Vo taa nasoka treba{e da se potenciraat tokmu ovie momenti i nekorektno e koga }e izleze ~len na Komisijata i }e ocenuva koj se istaknal vo rabotata na Komisijata, koj dominiral, zatoa {to ne vidov nikakva dominacija i od druga strana kako ~len na Komisijata ne se trudev da vospostavime nekakva dominacija po partiski princip, bez

118

prebrojuvawe na partiski ~lenovi, a poradi gol politi~ki marketing. Zatoa koga izvestuvame za rabotata na Komisijata treba da bideme malku po vozdràni vo davaweto na ocenkite. Rabotata e mnogu prosta. Nie se dogovorivme amandmanite {to gi dadovme kako Komisija, da bidat na{i, od site nas, zna~i da ne izleguvam da reklamiram pred makedonskata javnost za da taa znae kolku sme nie aktivni. Od nekoi raboti prosto treba da se vozdrìme, iako znam deka toa e mnogu te{ko. Te{ko e koga }e dojdeme na plenarna sednica i koga }e ima nekoi pra{awa od na{ domen da se vozdrìme i da ne i se pretstavime na javnosta. [ekerinska ja spomna javnosta, }e kaàm deka javnosta pravi mnogu jasna distinkcija me|u pozicijata i opozicijata i dokolku ne vlezam vo polemika i razjasnuvawe mnogu lesno moème da se dovedeme vo situacija deka opozicijata, bidej}i [ekerinska naglasi deka go istaknuva stavot na SDSM, e taa {to se zalaga za javnost, a nie se nao|ame na drugata strana. Stanuva zbor za trend koi {to opozicijata go nametnuva, obvinuvawe za netransparentnost i kriewe na podatocite, situacija vo koja edinstveno pozicijata e taa {to gi nudi pravite re{enija. Zna~i, rabotata e mnogu prosta. Imame predlog koj treba da go prifatime, kako {to se dogovorivme na Komisijata. Istoto vaì i za amandmanite koi {to gi dogovorivme so konsenzus koj nema vrska so partija, tuku so kvalitetno podobruvawe na zakonot i vo taa nasoka bi trebale da bidat na{ite diskusii koga diskutirame za rabotata na parlamentarnite komisii.

119


vtoro prodolènie, Da se otvori parlamentot za gra|anite,

16 maj 2000

Se izvinuvam Pretsedatele {to }e moram da ispadnam od dnevniot red, me|utoa i prethodniot diskutant toa go napravi. Koga dozvolivte toa da se slu~i prethodno, }e ve molam da dozvolite nekolku zabele{ki vo vrska so taa diskusija. Mislam deka nema potreba da pravime teatar od Sobranieto, pa da obvinuvame deka me|u nas ima atentatori, napadnati... Stoi zabele{kata da se ukaè na obezbeduvaweto na Parlamentot da bide povnimatelno, no toa nezna~i sega polovina ~as da diskutirame za napadot na Amdi Bajram. Vesnicite, takvi kakvi {to se, senzacionalisti~ki gi do~ekuvaat rabotite i gledavme sliki vo vesnicite na pratenikot Bajram. Da vi predloàm ponatamu za vakvi raboti da ne diskutirame, ispa|aj}i od dnevniot red, tuku, ako ocenite deka e potrebno i se sobrale mnogu predmeti od taa svera, da ja stavime kako to~ka na dnevem red i da ja diskutirame. Amdi Bajram insistira deka bil napadnat, vo edna interpelacija {to ja imavme dobieno od strana na prateni~kata grupa na SDSM isto taka se spomnuvaa napadi vrz funkcioneri. I jas bev napadnat. Zna~i, moè da stavime to~ka na dneven red {to bi bila vo vrska so pratenicite. Dali se dovolno bezbedni ili ne?! Me|utoa da ne ispa|ame od dnevniot red, zatoa {to nemoème da ja zavr{ime ovaa sednica so denovi. Vo vrska so toa dali Parlamentot moè da bide otvoren ili ne, sakam da dadam kratka zabele{ka. Bez razlika {to Prestedatelot na Sobranieto, odnosno Pretsedatelot na dràvata se smesteni vo ovaa zgrada, Parlamentot moè da bide otvoren. Pretsedatelot na dràvata ima svoj poseben vlez. Ako sakame dago otvorime Parlamentot za gra|anite, kako {to be{e veteno vo va{iot inaugurativen govor, koga ja pravzemavte funkcijata Pretsedatel na Sobranie, nie moème niz posebni vlezovi da gi pu{time gra|anite. Tie }e moàt da dojdat do salata za sednici bez da se doprat so obezbeduvaweto na Pretsedatelot, nitu pak so Pretsedatelot na dràvata. U{te sega da se razmisli da se otvori ovoj parlamentaren dom. Toa bi bil dobar ~ekor, za da moàt gra|anite da bidat poblisku do nas, zatoa {to bez razlika kakvo i da e obezbeduvaweto, bez razlika kakvi protokoli da ima tie, znam deka i vo najdobro ~uvanite zgradi na svetot i na najdobro ~uvanite funkcioneri moè i treba da moè da im se prijde vo soodvetna blizina.

120

Zatoa, razmislete da ja otvorite zgradata, da dojdat lu|eto i da gi sledat sednicite.

43 Sednica na Sobranieto na R. Makedonija, vtoro prodolènie,

INTERPELACIJA NA MIN. ZA ODBRANA, G-N NIKOLA KQUSEV, po barawe na Prateni~kata grupa na SDSM,

16 Maj 2000

Po~ituvan Pretsedatele, ministre, pratenici. Nekoi pratenici sakaat ministerot da zboruva, i verojatno toj }e zboruva koga }e mu dojde redot i koga }e oceni deka treba da zboruva pred nas, taka {to predlagam mojata diskusija pomalku da ja svatite kako zboruvawe namesto nego, tuku pove}e kako li~na diskusija, zatoa {to navistina po povod ovaa interpelacija sum inspiriran da kaàm nekoi viduvawa {to smetam ne treba da bidat premol~eni. Zatoa {to kako {to po~na sednicata, odnosno dene{noto prodolènie, ispolneto so doza na teatralnost i tragikomi~nost, taka i prodolùva diskusijata, objasnuvaweto na interpelacijata od strana na SDSM. Vo taa nasoka treba da se odgovori na nekolku momenti i sakam da go dadam svoeto viduvawe kako gledam na tie raboti. Za pove}eto obvinuvawa verojatno i ministerot }e najde za shodno da odgovori i voop{to nema da se vpu{tam vo detali koi {to navleguvaat vo positnoto, popreciznoto objasnuvawe na Ministerstvoto za odbrana i negovata struktuiranost. ]e govoram malku poop{to za toa {to e napi{ano vo interpelacijata. Armijata po definicija simbolizira ~est, dol`nost i tatkovina. Taka ste napi{ale vo interpelacijata. Sum sluèl voen rok, jas tokmu taka ja ~uvstvuvam armijata. Mi se ~ini deka so edna vaka sro~ena interpelacija mnogu raboti se iznesuvaat kako nevistini. So golema doza na teatralnost se objavuvaat podatoci {to nemaat ba{ golema potkrepa vo realnosta. So toa navistina se doveduvaat vo pra{awe pogore nabrojanite postulati: ~esta, dol`nosta i sakaweto na svojata tatkovina. Znam kako se ~uvstvuvat vojnicite koi se nao|aat na granicata. Mislam deka e i premnogu te{ka i premnogu tvrda konstatacijata vo interpelacijata da se navede ili pak vo diskusija da se obrazloùva deka nekoi od tie principi deneska otsustvuvaat vo Ministerstvoto za odbrana, vo Armijata na R. Makedonija. Ako e navistina taka bi bil mnogu zagrièn! Koga zboruvame za ovie segmenti na odbranata treba da bideme malku povnimatelni zatoa {to se ~ini deka i so samoto iznesuvawe na nevistini vo mnogu vlijaeme na edinstvoto {to go ima vo Armijata na R. Makedonija, ili vo mnogu }e vlijaeme na stolbovite koi {to ja vospostavuvaat, ~inat na{ata Armija. Taka {to na redot nebulozni obvinuvawa koi {to bea

121

postaveni, baram Ministerot za odbrana da gi odgovori, tie moraat da imaat odgovor deneska. Ako ostaneme bez odgovor }e ostaneme dol`ni na javnosta, a ima dovolno materijal da se odgovori na ovie pra{awa. Me|utoa, bi sakal pred vas kako pratenici i pred celata makedonska javnost da go postavam pra{aweto {to }e se slu~i dokolku na ovie nevistiniti tvrdewa se iznesat relevantni odgovori i zaklu~ime deka nekoj namerno iznesuva nevistini. Koj }e ja ponese odgovornosta? Zatoa {to, kako {to rekovme Armijata navistina pretstavuva stolb na ovaa dràva i so vakvite diskusii vo koi {to premnogu slobodno nekoi raboti gi tolkuvame, ja doveduvame vo pra{awe istata taa, na{a Armija. Trgnuvaj}i vo komentirawe na del po del da dadam edna svoja kratka razmisla na navodite koi gi ima vo interpelacija. Smetam so toa mnogu lesno }e moè da se zaklu~i i vidi deka nekoi raboti se mnogu nadueni i izneseni se nevistini. Neka mi prosti prateni~kata grupa na SDSM, izneseni se kako eden gol politi~ki marketing. Eve da vi kaàm zo{to mislam deka e taka. Ne sum stru~wak i ne moàm da kaàm koj na koja pozicija vo Ministerstvoto za odbrana treba da stoi i na toa verojatno }e odgovori Ministerot. Me|utoa, moàm da vi kaàm deka tvrdeweto {to go iznesuvate za rasporedot na voeni lica, na civilni lica, pa vrz osnova na toa izveduvate generalizacija koja {to ponatamu ja koristite kako politi~ki marketing, deka ete novata vlast pravi dar-mar vo Ministerstvoto, odnosno vrabotuva svoi lu|e nepo~ituvaj}i ja voenata hierarhija, kodeksot na modernata armija. Mnogu lesno od takvi konstatacii, so somnitelna vistinitost, a od podatoci {to gi imam moàm da zaklu~am deka se nevistiniti vie vr{ite generalizacija i taa fini{ira, ja finalizirate so napad za navodni partiski vrabotuvawa. A toj argument, dami i gospodo od SDSM e dobro poznata rabota koja {to Vie ja koristite vo tekot na ovie osumnaeset meseci i ocenuvaj}i deka toa vi nosi poeni postojano i postojano ni ja kaùvate. Koga ve}e generalizirate zemete gi podatocite od minatata sednica koj gi imavme vo vrska so Zakonot za predvremeno penzionirawe. Za osumnaeset meseci vladeewe vo site Ministerstva od ova garnitura se vrabotieni 4.300 lu|e za koi {to vi tvrdam deka ne se site od VMRO-DPMNE. Ne go znam procentot kolku se od VMRO, a moàm da tvrdam so najgolema odgovornost deka lu|e {to do{le preku VMRO i se vrabotile vo dràvnata administracija, dobar del od niv ne se vo VMRO, tuku do{le zaradi li~ni interesi, barawe na sopstvena sre}a. Me|utoa, ne e na{a rabota da odime vo detali i da procenuvame kolkav e procentot. Samo sakam u{te edna{ da povtoram deka ne e golem toj procent. Ako ja zemete brojkata od 97.000 lu|e kolku {to gi ima vo dràvnata administracija 4.300 ne se nitu pet procenti. Ako go odzemete obrazovanieto ili zdravstvoto stanuvaat {est do sedum procenti, a vie postojano zboruvate za partiski vrabotuvawa, za

122

partizirawe na Ministerstvata, za haosot koj go donese novata Vlada. Site lu|e koi {to se vlezeni vo administracijata gi pretstavuvate kako lu|e od VMRO, so {to sugerirate deka VMRO celosno ja prevzema dràvata. Vi garantiram ne e taka. Toa go zboruvav i na prethodnata interpelacija koga baravte smena na Ministerot za obrazovanie, g-dinot Novkovski, istata argumentacija ja koristevte za navodnoto partizirwe na dràvniot aparat. Ministerstvoto za odbrana e del od toj aparat i si dozvoliv mala digresija za da vi kaàm deka argumentite se u{te gi gledam kako isti. Vi tvrdam vo Sobranieto vo R.Makedonija, vo koja sakate dràvna institucija nitu ima VMRO-vci, nitu sme vrabotuvale VMRO-vci, nitu pak mnogu go simpatiziraat VMRO. [to mislite deka nie toa ne go ~uvstvuvame? Edna{ za sekoga{ ve}e da prestanete so koristewe na tie argumenti deka vo vrabotuvaweto se odi maksimalno samo po partiski klu~. Eve vo Ministerstvoto za odbrana VMRO-vci, vojvodi, komiti, ne znam koj i gotovo, Ministerstvoto e celo partisko i vo VMRO-DPMNE, a soglasno na toa site tie se nestru~ni. Ako se od VMRO lu|eto se nestru~ni i gotovo, dràvata propa|a. Naprotiv, vam ne vi se mnogu stru~ni inerpretaciite i ne dràt voop{to. Makedonskata javnost ve}e moè da gi prozre tie va{i argumenti i kone~no posle u{te nekolku vakvi diskusii }e po~nete i kontra efekt za vas da sozdavate, zatoa {to brojkite se mnogu jasni. Koj kako saka neka gi izvede, pove}e od 5%lu|e ne vlegle vo administracijata od posle izborite. I site neka se od VMRO. Drugite 95% gi primavme li na rabota i koga bevme opozicija? Ili pak tvrdite deka vie ne primavte so partiska kni{ka ili lu|eto {to gi vrabotuva{e prethodnata garnitura site bile stru~waci. I samo stru~waci. Tuka zavr{uvam so prvata konstatacija, zo{to ne drì argumentot da generalizirate so partizirawe vo Miniserstvoto i argumentot na sru~nosta. Vtoro, {to isto taka provocira na diskusija. Vie velite, vo Brisel akcioniot plan na Ministerot za odbrana za ~lenstvoto na Makedonija vo NATO doìveal fijasko. Mnogu lesno se prepoznava marketingot i }e be{e mnogu po~esno od Vas kako predlaga~i na interpelacijata da kaète: Vo red, imame u{te {est to~ki na predloènite pet da dodademe, ama to~kata dva }e ja povle~eme od interpelacijata. Zatoa {to site znaeme, imame takvi informacii, neznam dali vie imate drugi informacii, deka akcioniot plan za ~lenstvoto na NATO be{e prifaten.

(Dofrluvawe pratnikot Kitanovski)

Ne e prifaten? Toga{ go molam Ministerot za odbrana da ni dostavi informacija {to se slu~uva so akcioniot plan. Zatoa {to znam deka e prifaten, go vidovme toa i vo vesnicite. A za mnogu od nas, najmnogu za opozicijata , vesnicite, spektakularnite naslovi vo niv se

123

merilo. Toa }e go pokaàm so eden primer, no }e dojdam do toa. Ednostavno ako vesnicite i ona {to javnosta go znae ne e merilo, neka ni odgovori Ministerot. Isto taka u{te eden moment za koj {to sakam da diskutiram e, kako {to go nare~e g-dinot Kitanovski:"Kindapiraweto dogovoreno od dràvniot vrv, za koe {to site davaat izjavi deka ni{to neznaat i gra|aninot Trajkovski dava izjavi deka ni{to ne znae". Prvo, upa|ate vo edna mala logi~ka zamka g-dine Kitanovski. Gra|aninot Trajkovski ako e za vas gra|anin, toga{ ne e dolèn da znae, a ako e pretsedatel na dràva, kako {to e i vrhoven komandant na Armijata dolèn e da znae! I pretpostavuvam kako {to moàm da zabeleàm svesni ste deka namerno upa|ate vo taa zamka. I {to poskoro podobro }e bide i za vas i za celata ovaa dràva, bidej}i vo interpelacijata spomenuvate ~est, dol`nost i tatkovina, da go priznaete vrhovniot komandant na taa dràva. Vo sprotivno, a gledam ne se sloùvate so toa {to vi go predlagam, vo sprotivno vie ste tie {to ja doveduvaat dràvata vo pra{awe, zatoa {to ja doveduvate glavnata vrvnata institucija, pravata alka vo sinxirot na Armijata vo pra{awe. Vie kakaov odnos kon gra|aninot Trajkovski imate apsolutno ne me intreresira. I moète kolku sakate da go negirate toj ~ovek i da tvrdite vaka ili onaka. Me|utoa, ako napravime edna mala digresija, bi rekol po narodski "Od stap so koj {to tepavte, dobivte }otek". 1994 i 1999g. ako ni{to drugo se mnogu sli~ni kako izborni godini. Mislam deka znaete {to sakam da vi kaàm so toa.

(Dofrluvawe od pratenikot Popovski) G-dine Popovski, vie koga }e priznaete {to pravevte 1994 godina na izborite, toga{ moème da razgovarame za se drugo. ]e mi prostite {to sum dolg, me|utoa mnogu me inspirira{e prethodnata diskusija i sakam da gi kaàm site raboti {to mi se gledat kako relevantni. "Kidnapirawe dogovoreno od dràven vrv"! Toa e mnogu te{ka konstatacija. Vie tvrdite deka dràvniot vrv se dogovoril so nekoj teroristi da gi kindapiraat vojnicite. Pa, jas mislam ova otstapuva od sekakva logika i od sekakvo normalno razmisluvawe. Vnimavajte sega, vie ne samo {to ja doveduvate vo pra{awe funkcijata vrhoven komandant i Pretsedatel na dràvata, vie ja doveduvate vo pra{awe i Vladata i site ostanati institucii na dràvata. Kako sakate nie da vi veruvame vo va{ite iskreni nameri pred bilo koja va{a aktivnost i vo Parlamentot i nadvor od nego deka vie ja sakate ovaa dràva. Nikako ne moàm da prifatam deka nekoj od na{a strana moèl da se dogovori so nekoj drug da ni gi kindapira vojnicite. Ako zboruvame hipoteti~ki, ako nekoj kindapiral na{i vojnici, neznam koj, sosedna dràva, teroristi~ka organizacija, ili nekoj ludaci, bilo koe barawe tie da go postavat na dràvata Makedonija, a gi

124

tangira ìvotite na vojnicite, potsetuvam deka zboruvam hipoteti~ki, za mene bi bilo prifatlivo. Zemete gi kako primer SAD, ìvotot na eden ~ovek vo taa dràva e neprikosnoven. A vo na{iov primer, koj na vas vi be{e tolku interesen, stanuva zbor za ~etiri vojnici. I {to trebalo nekoj da napravi vo slu~aj da se slu~elo ova za koe {to jas ne veruvam deka se slu~ilo. [to trebalo da se napravi? Da kaème, odgovorime nas ne ne intereliraat ìvotite na na{ite vojnici? Neznam kako ne moète taa logika da ja vidite. I na krajot od krai{tata, po ubeduvawe sum demokrat, veruvam vo golema sloboda na mediumite, me|utoa taa fama {to se sozdade, }e mi odgovori li nekoj od vas kako se izduva. Se izduva so toa {to izvesnata persona dojde, go podigna re{enieto za sud i od toga{ site prestanaa da zboruvaat. Nitu go sledam, nitu me interesira kade e, znam deka do{ol vo dràvata, do{ol vo sudot go podignal obvinenieto. Pretpostavuvam se sloùvate so toa, go vidovme toa vo mediumite. Nesakam da se somnevam vo va{ite iskreni nameri deka vie ja sakate Makedonija. Me|utoa, vo ova {to go pravite, treba da bidete povnimatelni vo èkorite {to gi vle~ete. Zgora na kindapiraweto go spomnavte i slu~ajot na pretepaniot makedonski vojnik za {to dlaboko àlam kako pratenik, kako gra|anin na R. Makedonija. Neprifatlivo e eden vojnik, pripadnik na Armija na R. Makedonija ìvotot da mu bide zagrozen ili doveden vo pra{awe. Znam, kako {to rekov sum sluèl voen rok i znam {to zna~i da se po~ituva svojata tatkovina. Znam kako se ~uvstvuvaat tie vojnici tamu i celiot respekt od mene za niv. No, {to sakate vie so ova {to go kaùvate sega da postignete? Deka e ova prv slu~aj {to se slu~il? Sakam na ova, neznam dali }e bide vo sostojba Ministerot da ni odgovori sega, napismeno da dobijam odgovor. Otkako e osamostoena R. Makedonija, od formiraweto na Armijata broj na incidenti po godini. Da dobijam odgovor od Ministerot za vkupnata brojka na incidentite, da vidime imalo li kindapirawe, tepawa, ako dobieme tajni informacii da vidime dali imalo i ubivstva, zatoa {to znaeme {to im se sluùva na lu|eto {to ja ~uvat granicata, ne samo na Makedonija, tuku sekade vo svetot. Sakate da vi dadam primeri, vo momentot mi teknuva na Skadarskoto ezero koga ja ukradena {tafetata na mladosta na Jugoslavija. Ukraden e ~amecot so se vojnicite, a toa e ~uvano vo tajnost 30 godini. Incidenti na granica se slu~uvaat mnogu. Neznam dali e blagodaren primerot za so nego da se pravi paralela, me|utoa sum so moeto barawe do Ministerot sakam da vidam dali otkako dojde na vlast VMRO-DPMNE vojnicite nikoj ne gi po~ituva, gi tepaat i gi kindapiraat na granica. Ili e toa tvrdewe koe {to moàm da go svedam vo ramkite na edna nebuloza, ni{to drugo osven gol politi~ki marketing. Ubeden sum deka vo site ovie godini otkako ja vostanovivme dràvata i otkako imame na{i grani~ari deka imalo incidenti. I ve molam nemojte takvi momenti da gi koristite za vakva interpelacija. Znam deka ste nezadovolni od Ministerot , moèbi i nekoj od nas e

125

nezadovolen, me|utoa vakvo sozdavawe na kriterium pred Makedonskata javnost, vakvo zloupotrebuvawe na podatoci {teti i na vas i na nas i na Vladata i na Armijata, na site. Zatoa mislam ne vi dràt tie obvinuvawa i moram da vi go kaàm toa. Isto taka Ministerot sakam odgovor i na toa za {to ve}e zboruvav, za obvinuvawata deka nekoj gi drì volcite namerno vo kasarna 18 meseci. Konstatiram, ova e solidno izgraden sistem na napad od va{a strana vrz Ministerot. Me|utoa, ako go prifatam kako relevanten za mene, toa zna~i da prifatam deka nekoj saka da ja uni{ti ovaa dràva, a ne moàm da se sloàm deka toa e taka. Ili pak ako e taka, nikoga{ nema da se sloàm so toa. Zatoa sakam da se odgovori na ovie obvinuvawa, mislam Ministerot }e ima solidna argumentacija i ne veruvam deka e to~no obvinuvaweto za drèweto na elitnite edinici so sila vo kasarnite ve}e 18 meseci. Li~no gi vidov pred Vladata koga be{e kosovskata kriza. Pa|aat vo voda va{ite obvinuvawa. Dali im e edinstvena formaciska opredelba na specijalnite edinici da bidat na granica, g-dine porane{en Minister za odbrana? Vie dobro znaete toa ne im e edinstvena formaciska zada~a, dobro znaete deka elitnite edinici ne se upotrebuvaat samo na granica. Toa {to go tvrdite vie, povtorno zboruva za vas, za toa kolku vie ja po~ituvate ovaa dràva.

(Dofrluvawe na pratenikot Kitanovski) A za makedonskata javnost bidej}i ne ve slu{a koga mi dofrluvate od mesto vie sega rekovte: "Drète gi vie pred Vladata samo i se }e bide vo red". Vladata e institucija na sistemot nie ne gi drèvme volcite pred Vlada za da go ~uvaat Ministerot ili za da go ~uvaat bilo koj {to se nao|a vo taa zgrada, tuku ja ~uvaa institucijata na sistemot. I vie gi ~uvavte taka instituciite na sistemot. da ve potsetam na 1994 godina koga protestira{e VMRO-DPMNE i Demokratskata partija imavte tri reda na policajci so panciri, ovde pred Parlamentot. Paralelata e sledna, vie gi ~uvavte instituciite na sistemot, stavavte barikadi, toa toga{ za vas be{e prifatlivo, a sega koga drugite go pravat istoto go ismevate. Da ve potsetam zo{to bea volcite pred Vladata. Zatoa {to, iako ne sum mnogu nadleèn za voeni pra{awa, me interesira odbranata na dràvata, taa soglasno i va{ata interpelacija pretstavuva ~est i dol`nost ne samo na onie koi se vo Armijata, tuku i na site gra|ani. Be{e mnogu logi~no koga ima{e voena intervencija na Kosovo, koga vnatre vo dràvata bea instrumentalizirani mnogu stari alki za da se vovle~e Makedonija vo konflikt, be{e normalno da se ~uva edna institucija na sistemot. I vo {to e tuka problemot? Demek, ~uvaat VMRO-vci i zatoa treba da gi uni{time instituciite na sistemot, pa da ne postoi dràvata?! Ne ve razbiram, navistina.

126

Vi odgovaram deka ne e to~no deka volcite se vo kasarna, spred ona {to jas sum go videl, a neka poveli, neka odgovori Ministerot. Mislam i toj }e ve ubedi deka ne vi se to~ni obvinuvawata. Navistina opasno e nekoj namerno da gi pravi ovie raboti. Najsetne, pred da gi pro~itam podatocite od ovaa relevantna kniga od odbranata, donaciite na oru`je i voena oprema vo 1999 godina, u{te edna mala digresija, odgovor na ona {to go kaà g-dinot Kitanovski. Za TAT. Kako } zavr{i procesot voop{to ne sum zagrièn, zatoa {to nitu imam ne{to so TAT, nitu pak mislam treba da se odolgove~uva procesot. Koj {to imal vo TAT, sudot }e kaè. Me|utoa, g-dine Kitanovski, moram da ve potsetam na edna rabota, koga ve}e go spomnavte TAT. Otkako izbi taa afera, vie potoa 18 meseci bevte na vlast. Ako tolku bevte zagrièni koj bil vnatre privilegiran {teda~, a koj ne, moèvte vo tie 18 meseci nekoi raboti mnogu polesno da gi re{ite i da se spravite so oktopodot, otkolku sega da prigovarate. Procesot e pri kraj i nema potrevba povtorno da go vra}ame vaka teatralno na govornicata vo ovoj Parlament. Toj i taka i taka }e zavr{i. Koj e vinoven }e odi vo zatvor ili }e pla}a {teti, kazni. Dobro poznata rabota e deka se obiduvate site momenti da gi iskoristite za partiski marketing. Ne zaboravajte najmnogu od va{ata partija gi ima{e {to odea tamu vo trenerki, koi {to gi ima na spisocite na privilegirani {teda~i. Nema potreba da go vra}ame toj slu~aj. Slu~ajot }e bide re{en. Ako se utvrdi deka Minister ili pratenik od VMRO ili SDSM bil vinoven, zo{to mislite deka }e izbega od odgovornost? Jas sum prviot koj misli deka treba sekoj da odgovara, i nikoj ne e pomalku ednakov od site nas pred zakonot. Samo edinstveno marketing moàm da prepoznaam vo va{iot nastap i ne vi zabeleùvam. Imate pravo da se reklamirate, toa go pravite mnogu ume{no vo ovie 18 meseci. Me|utoa, mislam deka dojde vreme i treba da po~neme da vi odgovarame na site obvinuvawa vo detal, ako e potrebno i po eden ~as na govornica. Donacii na oru`je i voena oprema vo 1999 godina Smetam deka ovie podatoci se relevantni. Ako ne se, neka bidat povle~eni, sporeni. A }e gi pro~itam od prosta pri~ina za da ja informiram makedonskata javnost. Ne sporam deka nekoj prethodno ja gradel Armijata, no moè da gi pro~itam ovie podatoci. Ne se tajni, taka? Sakam da gi pro~itam pred javnosta, no ne znam koj stepen na tajnost imaat? ]e izdvojam samo nekolku momenti. A ako sakate moème da pravime i sporedbi. Neblagodarno e, nikoj ne saka da go spori ona {to nekoj go napravil prethodno, Armijata kolku vi zna~i vam, barem tolku i nam ni zna~i. Ako sme postojano nie, vie , tie, ako se delime po takva osnova, toa ne e dobro. Ne moète vie so va{i diskusii da izleguvate i da obvinuvate:"Ovie ja uni{tija Armijata". Implicirate deka ne ja sakame dràvata i nie toa nema da go premol~ime. Sto pati }e izlezam da diskutiram i }e gi sporam ovie obvinuvawa. Nema da go sporam ona

127

{to vie go napravivte, no dajte imajte doblest, ne sporete go ona {to sega se pravi. Vo ovoj period doneseni se trieset i {est haubici od 105 mm., 703 mitralezi 7,62 mm., kolku tenkovi, kolku se e doneseno. Moè li da go napravi toa nekoj koj ne ja saka ovaa dràva? Mnogu prosto pra{awe. Iako ako ja upotrebam retorikata va{a, moàm mnogu lesno da kaàm deka vie ne ja sakate ovaa dràva. Pa posle }e sporime, }e re~ete ne, ja sakame. Dajte, da ne se nadmudruvame koj pove}e ja saka ovaa dràva! Ne veruvam deka ima predavnici vo Ministerstvoto za odbrana, ne vruvam deka ima predavnici vo Vladata, ne veruvam deka ima predavnici kaj pratenicite. Vie ras~istete sami, so ova {to go iznesov, mnogu od va{ite obvinuvawa gi dovedov vo pra{awe i se nadevav }e imate doblest toa da go prifatite. Ako sakate da se nadmudruvame, }e se nadmudruvame tri dena ovde. Ima za {to da se zboruva. Ovde izdvoivme samo nekolku podatoci, nekolku raboti preskoknav, zatoa {to mislam, }e treba sepak xentlamenski da mu ostavime na Ministerot za odbrana pove}e da kaè. Blagodaram. SAVO KLIMOVSKI: Mu blagodaram na g-dinot Filip Petrovski. Gospodinot pratenik Blagoja Haxinski bara replika. BLAGOJA HAXINSKI: Kako potpisnik na interpelacijata, so ogled na toa {to javno kolegata Petrovski go iskaà na govornicata, sakam da ukaàm na toa deka nikade vo interpelacijata ne pi{uva dali aktuelniot Minister za odbrana, akademik Kqusev ja saka ili ne ja saka R. Makedonija. Nitu pak slu{nav vo dosega{nata diskusija nekoj da go postavi toa pra{awe. Spored toa , toa ne treba voop{to da se diskutira i ne treba da se pripi{uva deka e predmet na interpelacija ili deka bilo koj, povtoruvam. Bilo koj go doveduva toa vo pra{awe. Blagodaram. SAVO KLIMOVSKI: Gospodinot Filip Petrovski se javi za replika. FILIP PETROVSKI: Da vi kaàm deka ne vi e osnovana bele{kata. [to ste napi{ale vo interpelacijata: "Armijata po definicija, simbolizira ~est, dol`nost i tatkovina. Toga{ moè da se kaè deka taa ne e sozdadena da producira aferi i skandali i deka so otsustvoto na samo eden od gore spomenatite principi, taa go gubi epitetot na

128

garant na bezbednosta na dràvata". Moram da vi kaàm deka mene mi e sosema jasno {to sakate so ova da kaète. Ako otsustvuva ne{to od ova, i ako se upotrebi implikacija,"Ako-toga{-sleduva", ednostavno ne{to od ova fali, {to be{e zasileno so nastapot na nekoi va{i pratenici. Da ne se nadmudruvame okolu toa. Nesre}no vie e sloèna interpelacijata. I pomirete se so toa. Ima raboti {to i mene ne mi se dopa|aat. No, toa ne zna~i eka vie moète da obvinite i da kaète"Armijata go gubi epitetot na garant na bezbednosta na dràvata". Ako sakate da go napa|ate Ministerot, da go stavite vo }o{e, moèbi treba{e da se skoncetrirate na nekoi drugi raboti. Treba{e da bidete mnogu povnimatelni koga gi sostavuvavte ovie re~enici. Gi doveduvate vo pra{awe site validni dokumenti {to gi ima Armijata i ne moàm da se soglasam so toa . Ve molam da mi prostite. SAVO KLIMOVSKI: Mu blagodaram na g-dinot Filip Petrovski. Poradi replika povtorno bara zbor g-dinot Hanxiski. BLAGOJ HAXINSKI: Mu se zablagodaruvam na kolegata Petrovski, {to citiraj}i ja, kako {to samiot re~e preambulata od interpelacijata, tokmu dokaà deka, ama ba{ po nitu eden osnov ne moè da se izvle~e zaklu~ok od toa deka tie koj ja podnele interpelacijata si zemaat za pravo da tvrdata deka bilo koj, a vo ovoj slu~aj Ministerot za odbrana Kqusev ne ja saka R. Makedonija. SAVO KLIMOVSKI: Povelete g-dine Petrovski, imate pravo na u{te edna replika. FILIP PETROVSKI: Eve sega ja ~itavme preambulata na interpelacijata, iako premnogu vreme mu dadovme na tekstot, }e vi kaàm kade, vo u{te dva momenti obvinuvate. Moèbi zborot predavnik e premnogu silen za vas, no na {to sakate da ja dovedete makedonskata javnost so tvrdeweto deka kindapiraweto e dogovoreno so dràvniot vrv. Toa moè samo predavnik da go stori. Vtoro, volcite se dràt vo kasarna 18 meseci, e ne{to {to moè samo predavnik da go stori. Mislam deka dokaàv toa ne e vistina. Va{i bea tvrdewata. Toa indirektno implicira deka nekoj ja povlekuva udarnata sila, ja pravi granicata porozna, a so toa za mene e predavnik. Tie dva momenti potkrepeni so po~etokot na tekstot na interpelacijata, mnogu jasno ukaùvaat koja e va{ata namera.

129

NE BI SAKAL REPUBLIKA MAKEDONIJA DA ODUMRE, Intervju vo Makedonija Denes,

8.7.2000

Kakov e va{iot stav za idejata za kulturna avtonomija na Albancite vo Republika Makedonija koja podolgo vreme ree vo politi~kata atmosvera na zemjava? - Moite pozicii mislam deka i se prili~no jasni na makedonskata javnost. Mojot stav e "apsolutno protiv" zatoa {to mislam deka nekoi momenti koi {to se forsiraat, me|u drugoto, i taa kulturna avtonomija, se samo momenti koi {to ja turkaat Makedonija poblisku do krizata ili do dezintegracija. Albancite vo Makedonija gi uìvaat site prava, soglasno so site me|unarodni standardi i principi {to vaàt vo zemjata na zapadnite demokratii. Treba da se ima blagodarnost i da se znae koga i kade da se kaè "stop". Natamo{noto odvojuvawe vodi kon dezintegracija, odnosno kon se pomalo razbirawe me|u Makedoncite kako mnozinski narod i Albancite kako malcinstvo. Dokolku Albancite od Makedonija opstojat vo svoite nastojuvawa za kulturna avtonomija, kolku toa }e se odrazi vrz mo`nosta za federalizacija na zemjata? -Jas rekov deka toa ne e posledno nivo, toa e samo edna niza barawa koi po definicija, }e otidat vo taa nasoka. Ne e problemot vo Albancite, problemot e vo Makedoncite, zatoa {to tie nemaat dovolen kvantum na razbirawe deka tie raboti odat vo taa nasoka i ne zastanuvaat kako narod na edni svoi barawa, koi bi gi zna~ele, od druga strana, pak, zacvrstuvawe na instituciite na sistemot i zacvrstuvawe na dràvata. Kako bi moèlo da se postigne toa, koga nitu opozicijata, nitu pozicijata ne sakaat zaedni~ki da sednat i da se dogovorat? -Makedoncite treba da gi poglednat rabotite so otvoreni o~i. Ne treba da se sozdava strav, od koj, pak, od ovaa strana ovoj korpus, zna~i makedonskiot narod bi go turnal vo eden ekstremizam, koj bi bil odgovor na toa {to se slu~uva na drugata strana, {to povtorno bi dovelo do nesakani posledici. Kone~no, treba da se razvie svest deka Makedoncite nemaat rezervna dràva, deka ovaa dràva tie so vekovi ja sonuvale, a ova generacija ja ostvaruva i oìvuva. Bez razlika {to imame dràva, treba da bideme svesni deka dràvite kako fenomen ne se stoprocentno trajni. Vo noviot svetski poredok, vo novoto postavuvawe na rabotite vo svetot, dokolku ne se sogleda deka postoi dovolno svest za postoewe na edna dràva, tie dràvi znaat i da odumrat. Toa ne bi sakal da i se slu~i na Makedonija.

130

Dvete albanski partii vo Makedonija vo momentov se tivki vo odnos na pra{aweto za kulturna avtonomija, a osobeno glasni po pra{aweto na legalizirawe na parauniverzitetot na Mala Re~ica. Kolku negovoto legalizirawe }e gi zgolemi motivite na albanskite partii za kulturna avtonomija? -Se nadevam deka toa {to sega se tivki, }e bide i natamo{en trend, odnosno }e se otkaàt od taa ideja bidej}i }e sfatat deka nema potreba od takva ideja, koja moè samo da im na{teti na odnosite na celiot Balkan. Verojatno, toa }e predizvika reperkusii i po{iroko vo me|unarodnata politika. Normalno e deka tie se naso~eni kon legalizirawe na Tetovskiot Univerzitet. Toj e istoriska gre{ka, koja {to e napravena vo 1994 godina, od toga{nata vlast, koja {to te{ko koj }e moè da ja ispravi. Najverojatno }e uspeat vo toa da go legalziraat Univerzitetot, zatoa {to se zabeleùva deka za pra{awata {to za niv se od osobeno zna~ewe, tie znaat da dejstvuvaat zaedno. Vo politikite na malite zemji vo mnogu se me{a i nadvore{niot faktor. Tie imaat vpregnato golem me|unaroden mehanizam za podr{ka na toa {to go baraat, i verojatno taa istoriska gre{ka te{ko }e moè da se ispravi. Se nadevam deka toa nema da ja ~ini celokupnata dràvnost na Makedonija. Denovive, niz gradovite na Zapadna Makedonija se slu~uvaat protesni mitinzi na stdentite i profesorite od tetovskiot parauniverzitet. Vie go imate iskustvoto na uli~na demokratija vo ostvaruvawe na nekoe svoe pravo. Kolku toj na~in na dejstvuvawe e uspe{en? -Jas nemam nikakov problem so toa {to nekoj protestira za barawe na ostvaruvawe na nekoi svoi prava. Me|utoa, gledam problem koga nekoi protesti se slu~uvaat vo ime na nekoja druga zemja. Nie protestiravme, no toa nikako ne moè da se sporedi so ova, zatoa {to protestiravme za za{tita na makedonskiot Ustav, za za{tita na Makedonija, za za{tita na makedonskiot narod i jazik, dodeka nekoi protesti mi li~at kako protesti za za{tita na nekoja druga zemja. Tuka e galvniot problem. Pratenicite od albanskoto malcinstvo vo makedonskoto Sobranie znaat mnogu ~esto da kaàt deka tie se albanski pratenici, {to asocira deka tie, moèbi, mislat deka tie se pratenici vo Albanija. Potrebna e pogolena svest deka i Tetovo i Gostivar se vo Makedonija. O~igledno e deka i dvete strani treba da napravat otstapki. Verojatno, i Vie ste svesni za toa deka od vremeto koga protestiravte mnogu raboti se promenija? -Otstapki se pravat. Toa e realnost. Verojatno politikata e ~in na otstapuvawe na nekoe zaedni~ko se}avawe vo toa {to se narekuva Aristotelova "zlatna sredina". Me|utoa, u{te edna{ }e potenciram deka e napravena golema istoriska gre{ka i se nadevam deka nema da zna~i gubewe na idealot za koj ìveele mnogu na{i generacii.

131

57-TA SEDNICA NA SOBRANIETO, ODR@ANA PO POVOD

BARAWETO NA OPOZICIJATA DA SE RASPRAVA ZA SLUÛVAWATA POVRZANI SO LOKALNITE IZBORI,

12 OKTOMVRI 2000

Deneska raspravame po barawe na opozicijata za pove}e momenti koi se povrzani so lokalnite izbori {to se odràa, odnosno {to se odrùvaat ovaa 2000g. I toa pra{awe e od golem interes, zatoa {to se slu~ija niza na nastani na koi {to kako sobranie treba da im dademe komentar, odnosno da se proizneseme za niv. Tokmu vo taa nasoka bi sakal da diskutiram, da davam svoe viduvawe, svoj komentar, koj {to ve molam da go smetate kako li~en stav. Me|utoa vo isto vreme da ne zaboravime deka sum pratenik na VMRO-DPMNE, {to ne zna~i da me razberete kako ne~ii apologet ili kako nekoj {to brani po sekoja cena, tuku kako ~ovek koj vi soop{tuva li~en stav. Prvo, bi trgnal od raspravata {to ja imavme vo Komisijata za zaa{tita na ~ovekovi prava i slobodi. Deneska na dneven red se nao|a i Predlog deklaracija za osuda na sekakov vid na zagrozuvawe na li~niot intigrited i bezbednosta na pratenicite. Kako eden od predlaga~ite, deneska se pridruìv na predlogot na taa deklaracija, kako ~len na taa komisija da dadam svoe viduvawe i razmisluvawe za ginezata na nekoi slu~uvawa. Kako trgna i do kade deneska stigna. Nie kako komisija dojdovme do ovaa deklaracija zaedni~ki. Slu`bite vi ja imaat podeleno. Me|utoa koi bea moite motivi da se priklu~am na deklaracijata, a soglasno ova {to go imame deneska za rasprava vo Sobranieto. Toa go zboruvav i na komisijata, mislam nema da bide lo{o malku da se potsetime na nekoi momenti, za da bide pojasno pred makedonskata javnost {to saka da se kaè so deklaracijata i kakvi se na{ite, moite stavovi po ovie pra{awa za bezbednosta na pratenicite. Istorijata na nesigurnosta, ili na napadite vrz pratenicite, ne po~nuva so problemot {to go imaat {este pratenici od VMRO-VMRO. Ima{e nekoi slu~uvawa prethodno koi jasno ukaàa {to }e se slu~uva vo Makedonija vo narednite meseci, godini bez razlika koj ja praktikuva vlasta, bez razlika koj e vo nea, a koj vo opozicija. Ima{e situacija minatata godina, pred pretsedatelskite izbori, koga jas bev napadnat, a toa be{e do~ekano na no` od opoziciskite novinari. ]e si zemam za pravo da gi nare~am takvi, pa slu~ajot be{e zloupotreben za politi~ki marketing i na kraj ne dobivme nikakov ishod od toa. Posle toa imavme sprotivna situacija, kako zla igran a sudbinata. Im se slu~i da bidat napadnati na nekojku pratenici od SDSM, a toga{ ve}e imavme golema galama vo javnosta, kako neznam {to da se slu~ilo. So~ustvuvam so pratenicite na VMRO-VMRO me|utoa ne bea tie prvi koi imaa takva problemati~na situacija i zatoa smetam samata

132

pozicija na zavzemawe na dvoen ar{in denes ne dovede da imame problemi so bezbednosta na pratenicite, pa da morame da predlagame deklaracii vo Sobranieto, za da se dovedat rabotite vo red. Deklaracii koi ne vodat vo nasoka da se obvinuvame edni so drugi, a vo krajna linija, normalno, opozicijata da gleda da ja iskoristi mo`nosta za da ja napadne vlasta. Treba da se napu{ti taa politika na dvoen ar{in i politika na zazemawe na subjektivni stavovi od prosta pri~ina {to taa ne dovede, donese ni{to dobro. Da se zazeme{e edna cvrsta pozicija pri prviot napad na pratenik , ova Sobranie da reagira{e èstoko, bez razlika {to sum pratenik od pozicija, {to ja podrùva Vladata. Da reagira{e ova Sobranie èstoko }e imavme situacija koga nekoi raboti }e se postavea na mnogu pojasni osnovi i denes nema{e da imame takvi problemi. Opozicijata ako be{e ispravna i iskrena vo svoite napori da gi za{titi pratenicite, zboruvam prvenstveno za sega{nata opozicija, treba{e da nastapuva u{te poodamna. Toa ne se slu~i i eve denes do kade dojdovme. Normalno, pretpostavuvam deka prethodniot Parlament (1994-1998) nema{e potreba od deklaracii zatoa {to site pratenici ja podrùvaa vlasta i zatoa bea odli~no za{titeni. Nema{e opozicija, da ne {iram mnogu, nema{e demokratija. Toa e pra{awe na ocenka. Denes imame potreba da ja poddrìme, kako prv del od mojata diskusija da ja poddrìme ovaa deklaracija. Se nadevam so nea, ako denes dovolno jasno i glasno govorime vo Sobranieto, }e se zastane kone~no na patot na terorot, odnosno }e se obezbedata pratenicite i nivniot li~en integritet za ponatamu vo vr{eweto na nivnite parlamentarni obvrski. Se nadevam deka ovaa deklaracija e pravoto re{enie. Neznam kako razmisluvaat politi~kite eliti da se spravat so politi~kite neistomislenici. Me|utoa, dosega jasno e deka, ako trgnam od mojot slu~aj, a veruvajte siguren sum ne bea toa privrzanici na VMRO-DPMNE, se odbira ekstremna varijanta. Toa ne e edinstven slu~aj, postojano mi se povtoruvaa takvi situacii. Ednostavno treba da se nadmineme sebesi, da gi nadmineme politi~kite boi, kako {to rekov subjektivizmot i da zboruvame kako pratenici koi treba da go za{titat ovoj dom, a so toa legitimitetot na narodot. Barem jas taka ja razbiram definicijata na Parlamentot i negovoto funkcionirawe. Zatoa }e ja podràm ovaa deklaracija, bez razlika {to ne se soglasuvam so obrazloènieto vo nea. Mu kaàv na Pretsedatelot na Komisijata za za{tita na ~ovekovi prava i slobodi g-din Tito Petkovski deka }e ja podràm deklaracijata, vo nea ne gledam ni{to sporno, me|utoa gledam mnogu sporni momenti vo obrazloènieto. Vo nego e navedeno deka gi imame predvid nastanite koi se povrzani so lokalnite izbori 2000g. i integritetot i bezbednosta na pratenicite koi se pripadnici na VMRO-VMRO. Mislam treba da bideme ~esni i da se potsetime na diskusijata. Razgovaravme za site primeri i kako komisija se soglasivme deka }e predloìme deklaracija na Sobranieto koja ja podrùvaat pratenici

133

koi se pripadnici, ~lenovi na pove}e razli~ni prateni~ki grupi. I deklaracijata }e gi ima predvid i }e gi opfati site nastani koi dosega se slu~ile i koi moèbi }e se slu~at. Ako bideme dovolno edinstveni kako pratenici sevo ova }e ima nekakov efekt. Vo sprotivno }e imame i ponataka edinstveno politi~ki marketing koj nema da se tolkuva na nieden drug na~in, osven kako hranewe na ekstremnite, radikalnite strui i na aktivistite koi imaat potreba na toj na~in da se vrzuvaat za partiite. Znaeme takvi vo Makedonija ima mnogu, vo site partii. Vo taa nasoka da kaàm deka nikoj vo ovaa sala ne ~uvstvuvam za neprijatel. Iako imame politi~ki oponenti, iako ima lu|e so koi ne se soglasuvam kako ja praktikuvaat politikata. Denes }e se obidam nekoi tezi da gi osporam i na nekoi mnogu direktni pra{awa pa soglasno svojata doblest, soglasno svoeto gledawe na rabotite, neka re{at dali da odgovorat, dali da dadat svoe mislewe i dali se vo pravo so svoite tezi. Da vidime dali }e moàt da gi razni{aat tezite koi sakam denes da gi postavam? Toa, sepak, nezna~i deka }e odam na toa da krevam tenzija. Nema zo{to da se kreva tenzija , nema zo{to da se osporuva demokratskoto pravo na diskusija po bilo koja to~ka vo Sobranieto. Navra}aj}i se na rabotata na Komisijata za za{tita na ~ovekovi prava i slobodi mojot stav be{e da se rasprava i da se otvorat site pra{awa. Vpro~em toa e definicija na Parlamentot, da gi vkrstime sprotivstavenite stavovi, da i ponudime na makedonskata javnost razmisluvawa, a taa neka izbira kade }e ja dade svojata doverba, kade }e go dade svojot glas. Toa moè da se napravi mnogu pokulturno, bez krevawe na tenzija i mislam deka nekoi vè{teni glavi treba da se oladat. Ima vo Sobranieto takvi. Sega }e se vratam na lokalnite izbori, a potoa }e dojdam do slu~ajot "Ohrid". Po definicija koga stanuva zbor za lokalni izbori, raspravame za toa koj }e ja organizira op{tinata infrastrukturno, koj }e go olesni ìvotot na gra|anite na lokalno nivo, koj }e napravi da se ~uvstvuvaat deka ìveat vo po~ista sredina, koj }e obezbedi voda za piewe, ako sakate raspravame za mnogu pomali raboti vo odnos na rabotite so koi se zanimava centralnata vlast. Taka ja doìvuvam definicijata na vlastta na lokalno nivo,odnosno na lokalni izbori, na edno vkrstuvawe na programi koi se naso~eni okolu toa koj }e napravi pove}e ulici, koja }e go srei gradot, }e zasadi pove}e drvja, so eden zbor }e go napravi gradot poblizok do gra|anite. I ne znam {to se slu~i. Ne bev mnogu aktiven vo ovie lokalni izbori zatoa {to imame parlamentarni obvrski, a i partiski obvrski na drugi nivoa. Taka {to moèv da napravam izvesna distanca, da gi gledam rabotite malku od strana, da vidam kako nekoi lu|e sakaat da gi dobijat lokalnite izbori, kakvi strategii }e zavzemat partiite, koaliciite, koj na kolku ekstremna pozicija }e zastane i koj {to }e im ponudi na gra|anite. Da vi kaàm, a toa posle moàm da go potvrdam i so imiwa i prezimiwa, koga }e zboruvam za slu~ajot "Ohrid", opozicijata napravi

134

katastrofalna gre{ka so toa {to go povika narodot na referendum. I politi~ki analfabet znae deka referendum se raspi{uva vo Sobranie, deka postojat ustavni ramki vo koj moè da se raspi{e i sprovede referendum i ima na~in niz koj moè da se pomine i da se pobara referendum. Vie, gospoda od opozicijata postojano gi negirate site institucii na sistemot. Velite vo Sobranieto ima mnozinstvo od drugi partii, zatoa ne go fermate Sobranieto. Vo dràvnite organi, vo MVR imalo lu|e od VMRO. Zna~i i MVR ne go zemate za validno. Ponataka ministerstvo za pravda, obrazovanie, Pretsedatel na dràva itn. Gi negirate site institucii na sistemot. Toga{ logi~ki, zatoa {to e zapbikoleno Sobranieto po pra{aweto na referendum ostanuva edna rabota da se konstatira, a toa e deka vie sakate da izgradite parainstitucii vo dràvata. Spored mene vie paradràvno se odnesuvate. Stojam pozadi moite zborovi, imam pravo da go kaàm moeto razmisluvawe, a vie imate pravo da ne se soglasite so mene. Proglasuvaweto na referendum, davaweto na referendumski karakter na ovie lokalni izbori donese posledici. Nikoj ne bega od tie posledici. Imame mrtvi imame raneti, imame povredeni, imame ponièni, imame ekstremizirawe na odnosite pome|u pozicijata i opozicijata. Moram da vi kaàm i pak }e potsetam na taa distanca {to ja imav od lokalnite izbori, za incidentite ne e vinovna pozicijata, vlasta. Iako nikoj ne e angel, nikoj ne veli deka nekoj moèbi ne iskoristil nekoi polugi. Neznam koj spomna imalo vakvi raboti, imalo takvi raboti. ]e se vratam na toa pokonkretno. Javnite pretprijatija gi spomna g-dinot Nikola Popovski. Tokmu denes, koga dojdov vo Sobranie dobiv edno pismo od nekoj ~ovek, neznam od kade e, ne go poznavam, }e vi go dadam brojot proverete go ako mislite deka pravime nekoi mestenki. Vie vo se se somnevate, ni{to za vas ne e relevantno, ni{to ne e objektivno, zatoa proverete. Eve }e vi dadam kopija od pismoto, ima na nego telefonski broj, g-dinot Nikola Popovski neka se javi, da vidime dali tamu vo javnoto pretprijatie"Vodovod" od Bogdanci, kade {to direktorot e ~len na va{ata partija, a tamu ste na vlast u{te od 1990g. dali tamu ima zloupotrebuvawe na sredstvata za partiski potrebi. Ova e eden minoren primer, no ne edinstven. Zatoa nemojte da se pravite angeli. Ponatamu u{te primer, javnoto pretprijatie "Komunalna higiena" od Skopje. Toa e celoto vreme oblepeno, za vreme na kampawata so va{i posteri, a tablata na koja stoi naslovot na javnoto pretprijatie ja nema poradi eden golem poster. Za toa vlasta li e kriva? Vie sozdavate privid deka se e kontrolirano od VMRO-DPMNE, iako kontrolirate mnogu javni pretprijatija na lokalno nivo. Eve vo Ko~ani od kade {to dojdoa "obezbeduva~ite na izborite" vo Ohrid pred nekoj den. I tamu, vo Ko~ani SDSM gi kontrolira javnite pretprijatija. Imam tuka imiwa, posle }e povikam nekoi od vas da objasnat vo kakva relacija se so niv. Nemojte sega VMRO partiziralo se, kako da nema drugi partii vo dràvata. Samo VMRO e vinovno za se.

135

Ne sakam nikogo da obvinuvam, no da bideme malku poobjektivni. Nekoi raboti ednostavno se zloupotrebuvaat i mora na niv da se parira. Imam distanca od lokalnite izbori koja {to mi dozvoluva da bidam barem malku poobjektiven. Nemoè od subjektivizmot nikoj da pobegne, ama moè da se bide barem malku poobjektiven. Eve vi stoi na raspolagawe pismoto, proverete dali ima vo nego na{ obid za pravewe na marketing. Koga ve}e zboruvame za radikalizacija na odnosite, koga zboruvame za `rtvi, cel den raspravame za toa kolku se vlo{eni sostojbite i opozicijata si zema za pravo da ja napu{ti sednicata dodeka ne se rasprava za ovaa to~ka, treba objektivno da i pogledneme na vistinata vo o~i i nekoj da ponese odgovornost za toa. Moe tvrdewe, moja teza e ovie lokalni izbori, ako se tretiraa lokalno nema{e da se slu~i nikakov problem. Vie g-dine Crvenkovski ako leta muva okolu vas, vo ovoj moment, sigurno so rakata }e mavnete za da ja izbrkate. Moèbi e vulgaren primerot, me|utoa objasnuva deka sekoja akcija predizvikuva kontrareakcija. Princip na povrzani sadovi. Koj kako saka neka misli VMRO-DPMNE i SDSM se mnogu potesno povrzani otkolku toa {to deluva na makedonskata politi~ka scena. Crno i belo, no} i den, plus i minus. I zatoa nemoè da izleze na pres-konferencija g-dinot Bu~kovski, se izvinuvam {to spomenuvam nekoj {to e nadvor od Sobranieto, me|utoa razmisluvav na ovaa tema. Ako moè nekoj od pres-konferencija da proziva, toga{ moàm i jas, od tuka da go prozivam nego. Ako moè nekoj da izleze vo javnost da dade intervju, da izre~e partiski stav dali vo mediumi ili na drugo mesto, toga{ moème i nie da mu odgovorime. Vo slu~ajot jas nema da mu odgovoram. Me|utoa , }e pra{am na {to misle{e g-dinot Bu~kovski koga re~e:"Mnogu sme jaki", posle prviot krug na lokalnite izbori. Misle{e li deka nie }e kaème deka sme mnogu slabi. Se obiduvam da ne vnesuvam tenzija vo govorot, izrekuvam tezi, me|utoa ne sum èstok, nemam omraza kon nikoj. Ednostavno baram da si ja ponesat odgovornosta tie vè{teni glavi koi ne dovedoa do ova. Bez razlika na se neprostlivo e da se dovede do ovoj stepen Makedonija. Vi velam kolku sakate zboruvajte za sudir, za konfrontacija, ama nea ne moè da ja ima ako postoi samo eden. Nemoète vie samo da obvinuvate po sekoja cena, a da bidete ~isti . Toa ne e taka, ne ste ~isti. Da si ja ponesete odgovornosta zatoa {to gi radikaliziravte rabotite. A ako ima nekoj {to e odgovoren od na{a strana, da si ja ponese odgovornosta isto taka. Nikogo ne amnestiram pred zakoni, nikogo ne amnestiram pred dràvni interesi, nikoj nema pravo da ja zagrozuva Makedonija,ama ni vie. A ne, nikoj nema pravo da ja zagrozuva Makedonija, VMRO nema pravo da ja zagrozuva Makedonija, samo VMRO ja zagrozuva Makedonija. Ne! Koga zboruvate, koga upotrebuvate takov ar{in i takvi te{ki zborovi prvo na sebe primenete gi. Primenete go na sebe ona {to sakate da go napravite na drug. Koga }e ja ponesat odgovornosta

136

nekoi {to dovedoa do vakva situacija vo Makedonija i koga }e se zavr{i eden proces na ras~istuvawe so edna zla krv {to ja ima vo partiite, toga{ moème da zboruvame za napredok. O~igledno e deka ima zastoj vo demokratskiot razvoj zatoa {to nekoi lu|e se i premnogu zaneseni, pa i samo zaqubeni. Sega doa|m do sledniot moment, odnosno do incidentot koj se slu~i vo nedelata vo Ohrid, a koj be{e i prvi~na motivacija na SDSM da pobara vondredna sednica vo Sobranieto. I mislam deka e dobro {to raspravame za toj slu~aj zatoa {to se izrekuvaat, spored moe razmisluvawe golemi nevistini koi moàt makedonskata javnost da ja naso~at vo pogre{na strana, odnosno da dadat pogre{no svetlo na rabotite. Treba da zboruvame otvoreno za ovoj slu~aj, da vidime koj se be{e tamu koj dava{e instrukcii, koj pla}a{e. Da vidime {to e zapleneto kako oru`je od strana na policijata, kako bile opremeni lu|eto {to bea tamu. Da podiskutirame malku niz prizma na prisustvo na vooruèni lica ili kako popularno se narekuvaat reketari, aktivisti, koi do{le da gi obezbeduvaat izborite. Za mene toa e nepoznata kategorija vo zakonite koi {to gi imame za sproveduvawe na izbori i na takov na~in se prodolùva so formirawe na parastrukturi, sozdavawe na nekoi paradràvni, da ne re~am protiv dràvni strukturi. A }e dojdam do toa protivdràvno odnesuvawe, }e kaàm malku za toa koga }e zboruvam za politi~koto dosie {to go dobiv pred nekoj den od policijata, {to go pravevte vo vreme na va{eto demokratsko vladeewe. Zna~i sakam da razgovaram imam mnogu informacii, sigurno i vie imate mnogu isto taka, pa da gi sporedime. Trieset i pet lu|e so devet koli odat od Ko~ani vo Ohrid. Da re~eme deka ne se raketari na SDSM, iako znam to~no od kogo dobile pari za da otidat vo Ohrid. ]e go kaàm i toa , no malku podocna. Povtoruvam, trieset i pet lu|e so devet koli oti{le vo Ohrid. Da re~eme ne bile tamu so namera da gi obezbeduvaat izborite. Vie gospoda od SDSM sigurno }e negirate, moèbi }e gi pravdate deka bile na seminar ili na turisti~ko propatuvawe. Zatoa vi predlagam da proverime statistika na turisti~kite biroa ili agencii vo poslednive sto godini, vo mesec Oktomvri dali trieset i pet lu|e od Ko~ani naedna{ bile vo Ohrid vo isti den! Da odime malku ponatamu, da ja prodlabo~ime tezata. Ako bile da ja obezbeduvaat izbornata procedura, toa ja dokaùva gre{kata na opozicijata, na SDSM i obidot za ru{ewe na dràvnite institucii. Toa e forsirawe na parainstitucii po sekoja cena. Ne vi odgovara parlamentot, ne vi odgovara policijata, za vladata jasno e deka ne vi odgovara, ne vi odgovaraat izbornite komisii, ne i veruvate na dràvnata izborna komisija. Dobro, moèbi malku gi simplificiram rabotite, no neka izleze nekoj od vas i neka kaè {to mu odgovara na SDSM. Koja institucija od dràvata na vas vi odgovara? Nie bevme 4g. vo opozicija. Jas bev aktiven politi~ki vo toj period i se se}avam. Ako nekoj e povikan da bide radikalen to~no toa e opozicijata.

137

Opozicijata koja {to vie ja imavte od 1994-98g. be{e vonparlamentarna. Taa tvrde{e deka ima falsifikat na izborite vo 94g., sobira{e potpisi za referendum, koi {to vie bez nikakov problemgi otfrlivte. Pravevme 300 mitinzi, no nikoga{ ne se odlu~ivme da kaème ni{to ne e legitimno vo ovaa dràva, imame plan "G" ili neznam koj plan i mirno }e vlezeme vo Sobranieto, ili nema mirno da vlezeme vo Sobranieto. ]e opstruirame, }e barame pet dena diskusija, }e ja podgravame tenzijata do bezsvest vo makedonskata javnost. Lu|eto koi ne se dovolno upateni vo haos se doveduvaat. A posle se sakate proceduralno da ja prekineme diskusijata, zatoa {to izgleda tolku vi bilo zna~ajno da zboruvame po ova pra{awe. I na mene ne mi se bendisuva {to nema prisuten nikoj od Vladata, sega tuka.

(Reakcija na pratenicite od mesto) Ne gledam nikogo od Vladata i toa mi dava u{te pogolemo moralno pravo da zboruvam. Vie sakate li da prekineme so diskusijata, sakate da zboruvame pred makedonskata javnost ili da si odime? [to sakate?

(Reakcija na pratenicite od mesto) G-dine Haruni, ne sum kako vas i ve uveruvam deka re~nikot {to go koristite od mesto, soglasno toa kako se odnesuvate kako pratenik vi odgovara i ne vi zameruvam. SAVO KLIMOVSKI: Ve molam, da ne komunicirame od mesto. Molam da bideme parlamentarni da se soslu{ame. Rekovme deka }e dozvolime sekoj da govori tolku kolku {to ima da kaè. Toa go izglasavme pred da napravime pauza. FILIP PETROVSKI: Ne se obrativ na nikoj, osven nekoj koj namerno e prozvan vo mojata diskusija. Moèbi sakam da ima replika? Toa ne se odnesuva na g-dinot Haruni, me|utoa toj e poznat kako ~ovek koj postojano ja opstuira rabota na Sobranieto. Toj misli deka okolu nego se vrti celoto Sobranie. SAVO KLIMOVSKI: Ve molam zadrète se na svoeto.

138

FILIP PETROVSKI: Da se vratam na slu~ajot -"Ohrid", za koj {to izveduvam teza koja za opozicijata ne mora da e validna, no ja izveduvam i velam deka SDSM pravi upad vo dràvnite institucii. Taka go razbiram ova {to sum go nau~il vo moeto skromno zanimavawe so politikata. Na vas e,vie mora da odlu~ite ili }e gi po~ituvate instituciite na sistemot ili }e se soo~ite so odgovornosta {to ja prevzemate koga odite protiv niv, na nedemokratski na~in. Nema drugo. Vie sakate i kako demokrati da se pretstavuvate, Da raspravame vo Sobranieto, a nadvor od nego niedna ko~nica, niedna pre~ka vo odnesuvaweto ne si postavuvate. Edno so drugo ne ide. I SDSM }e mora dlaboko da ja preispita svojata strategija na nastap. Ova ne e me{awe vo vnatre{no-partiski raboti, no ako se doveduva makedonskata javnost vo zabluda treba da se dadat i kontraargumenti. Pra{uvam u{te edna{ , koj saka neka mi odgovori. Trieset i pet lu|e so devet koli, spored soznanijata {to gi imam partisko vozilo na SDSM od Ko~ani i vozilo so bugarski tablici. Funkcija-prisustvo da se obezbedata glasa~ki mesta. Vo Ohrid bile devet koli od Ko~ani, ama bile 30 koli vkupno od cela Makedonija. Imalo od Prilep od [tip, lu|e koi {to se dosta pomladi od mene, organizirani od izvesen pratenik koj se nao|a me|u nas. Od nego dobile pari. Stojam pozadi ovie tvrdewa so seta moralna odgovornost. Toa e pratenikot od Ko~ani g-dinot Van~o \eor|iev. Toa se informacii so koi {to raspolagam.

(Dofrluvawe od pratenici: Od kade znae{?)

Da ve pra{am vas od kade vi se izve{taite {to gi imavte od kontarazuznava~kata slu`ba, {to gi objavuvate vo vesnici? Vie ovaa dràva i administracija ja poseduvate mnogu pove}e od VMRO-DPMNE, i da ne glumime deka vie se znaete, imate pravo , a drugite ni{to ne znaat. Dali ste spremni vie kako opozicija na zatvorena sednica da gi proverime site dokumenti {to gi ima policijata, ako gi ima i da vidime koj e odgovoren za toa {to se slu~uva{e vo Ohrid za vreme na odrùvawe na lokalnite izbori. Ili za vas MVR ne e validno... (Pratenikot Nano Ruìn dofrla od mesto-"Zo{to na zatvorena,

na otvorena!?")

Ako sakate i na otvorena sednica moè da razgovarame.Ajde da razgovarame dali ste aktivisti lu|e koi zemale pari za da izvr{at odredena zada~a? Da otvorime dilemi za site pra{awa. Nemam ni{to protiv dokolku imalo takvi i od na{a strana i za niv da diskutirame. Me|utoa, rekov vo ovaa situacija se slu~uva principot" akcija-reakcija". Primerot {to mu go postaviv kako pra{awe na g-dinot Crvenkovski, ako mi leta muva okolu glavata, }e mavnam za da ja

139

otstranam, ako mi te~e kapka pot, }e ja izbri{am. Mnogu e prosto toa...

(Dofrluvawe od pratenici.. kaète gi imiwata) Ima dosta imiwa, }e gi kaàm ne e problem. Problemot e vo toa {to g-dinot Crvenkovski bil tamu. Soglasno so Ustavot na R. M. i site demokratski prava i slobodi, vie g-dine Crvenkovski imate pravo da bidete kade sakate, koga sakate i kolku sakate na teritorijata na dràvata. Me|utoa, tamu kade {to ste bile vie nekolku pati doa|ale licata od Ko~ani, bile vo va{a blizina. Na vas kako politi~ar toa vi e katastrofalna gre{ka i treba da vnimavate takvi raboti koga pravite, oti so toa se radikalizira sostojbata. Ova e moj stav i se nadevam nema da ve navredam, nemam namera li~no da vleguvam vo polemika, no zboruvame za politi~ka odgovornost. Vie ste lider na politi~ka partija. Vtor pat vo ìvotot vi se obra}am. Prv pat vi se obrativ vo 1997g. koga dojdov tuka kako student, koga pobarav da si dadete otstavka, bevte premier, ne si dadovte otstavka. Spored mene be{e najnormalno da si odite od politikata, vie ne si otidovte, u{te ste tuka i sega si davam za pravo vtor pat vo ìvotot da vi se obratam. Mislam deka napravivte gre{ka i ako ne vloìte sila vie, SDSM, partiite od taa strana na Parlamentot, a i partiite od ovaa strana tie raboti da ne se povtorat, Makedonija odi vo pogre{na nasoka. Zo{to da bidete del od toa? Makedonija zasluùva podobro i u{te edna{ vi povtoruvam ne sum ni~ij apologet, nikogo ne sakam da branam, po sekoja cena, {to e od na{a strana. Mnogu lu|e od kaj nas ne mi se dopa|aat. Sum go kaàl toa , ama toa ne zna~i deka sega treba da imam razmisluvawe koe {to e isto so va{eto. Na pr. eden porane{en na{ pratenik, {to ne e ve}e vo VMRO, so~uvstvuvav so nego koga na Komisijata za za{tita ~ovekovi prava i slobodi pla~e{e za svoite deca tvrdej}i deka ne se ose}a bezbeden i deka mu e strav da gi prati na u~ili{te. Toa ne smee da se slu~uva i nemojte nitu vie nitu nekoi drugi da bidat del od toa. Toa mi e poentata! Sakam da gi otvoram malku posuptilno ovie pra{awa, sakam poemotivno da razgovaram, slobodno da komuniciram. Nekoi lu|e podolgo se zanimavaat so politika od mene, no toa ne zna~i deka empirijata, odnosno starosta po sekoj cena zna~i mudrost. Se dokaà na ovie izbori nema ba{ mnogu mudrost i se nadevam ova }e bide posledno vakvo ne{to {to se slu~ilo. Na kraj, u{te edna rabota da kaàm. Predlagam nekoi lu|e da prestanat da izigruvaat golemi demokrati, posebno pratenicite od SDSM. Ako sakate }e gi imenuvam! Pred edna nedela go zemav politi~koto dosie od policijata, soglasno Zakonot, {to go donesovme, za otvorawe na dosietata vodeni od ideolo{i pri~ini. [eeset stranici ima, poto~no 58, koe {to e vodeno vo vremeto na SDSM.

140

Imiwa ima. Jas sum, a toa mi ja radikalizira mislata i politi~ki, sum bil 24 godi{en student na koj taa garnitura mu otvorila dosie kako "makedonski ekstremist", za {to vi blagodaram. Toa mnogu mi godi, me|utoa ste me vodele kako ~ovek koj {to bil opasen za ustavniot poredok na R. Makedonija bez nikakov dokaz i sega nekoj tuka i po povod lokalnite izbori ni izigruva demokrat, a se raboti za istite lu|e. Pa, nemate nikakvo moralno pravo. Mnogu lesno nekoi lu|e denes Milo{evi} go spomenuvaat. [eeset stranici vo koi {to sum obrabotuvam, od majka do tatko, do privatni kontakti. G-dinot Buzlevski i Ilo Iloski gi ima vo moeto dosie. Prislu{kuvani se razgovori. Majka mi koga mu se javila na Buzlevski da mu kaè: " ne gi zaka~ajte decata vo {atorot, neka bidat bezbedni". Se javila zatoa {to policijata saka{e da ne tepa. G-dinot Buzlevski vo toa vreme be{e potpretsedatel na va{ata Vlada, prislu{kuvan e. Go ima tuka, }e vi dadam kopija i na vas, ne e ni{to tajno. Zapisnicite od dosieto se vodeni kako Strogo doverlivi, dràvna tajna. Nemojte sega nekoj tuka da ni prodava demokratija. Nekoi lu|e neka se pogledaat vo ogledalo i najubavo }e si bide da si odat od politikata. Toga{ }e bide podobro za Makedonija, a ne ovde terorizam, ekstremizam, nekoj spomenuva nepresmetlivost, alkohol, a ne se poglednuva sebe. Mnogu sum priseben koga zboruvam za ova, me|utoa imam golem bes vo du{ata. Koga mi rekoa da go zemam dosieto vo policijata mislev 2-3 stranici ima. Ne{to sledele, protesti vamu, tamu, do{ol nekoj policaec, slu{nal po ne{to od {atorot i kraj. Sleden sum od strana na tajnite slu`bi i posle protestite, za vreme koga bev Pretsedatel na podmladokot na VMRO. Analizirani se sostanoci na koj sum u~estvuval po op{tinite niz Makedonija. Zgora na toa sledena e devojka za koja na tajnite slu`bi ne im bilo jasno vo kakva relacija e so mene i zatoa e proveruvana do majka i do tatko. Jas kolku {to znam direktor na Direkcija za Bezbednost i Kontrarazuznavawe se nazna~uva od Vlada. Vie moète da odbegnuvate odgovornost, da kaète deka neznaete {to pravele lu|eto od DBK, sepak toa ne ve amnestira od odgovornost, zatoa {to vie ste gi nazna~ile, toa se va{i funkcioneri. Ponatamu, vo dosieto ima plan kako da mi se podmetne droga za da moè da se kombinira operativno. I sega nastapuvate i Milo{evi} go spomenuvate, makedonskata demokratija ja sporeduvate so nego. Ne, nekoi lu|e nemaat pravo toa da go zboruvaat. Od 10 Maj, ovaa godina ne sum diskutiral vo Sobranieto, imam nekoi svoi li~ni pri~ini za toa kako gledam na politikata, sega. Mnogu te{ko mi pa|aat nekoi raboti. Za Zakonot za visoko obrazovanie ako nekoj preìvea pekol toa sum jas. Me|utoa, za da se smirat tenziite, ne zatoa {to ne moèv da zboruvam, ne zboruvav. Ako go napravev toa }e stanea deset pratenici od PDP, na niv }e im odgovorea pet pratenici od VMRO, pa od SDSM i na kraj {to }e se slu~e{e. Malku sozreav. Ednostavno ne zboruvav dolgo vreme, imav svoi problemi koi {to sakav

141

da gi ras~istam. No na ovaa to~ka ne moàt da izlezat nekoi lu|e i so kvazimoral da nastapuvaat pred makedonskata javnost. Pet-{est meseci ne sum zboruval, ako treba u{te {est meseci nema da zboruvam, ama koga }e dojde na dneven red vakva zna~ajna to~ka vo koja nekoj mnogu lesno }e bara ~ovekovi prava i slobodi, a istiot toj angaìra lu|e, gi pla}a istite, koi {to se strav i trepet vo Ko~ani. Nemoè toj da se pravi demokrat. Ras~istete so toa! Mnogu se povikuvaat nekoi prisutni od tuka na zapadni diplomati, {to na mene kako ~ovek {to se zanimava so politika ne mi e dopadlivo. Nie treba da imame relacija so diplomatite, da gi slu{eme nivnite sugestii, me|utoa ne e prifatlivo da ni e presudno po sekoj cena {to kaàle zapadnite diplomati. Pa se zboruva po cel den diplomatite bile za Vladata, bile protiv Vladata. Nekoi lu|e od tuka ne treba toa da gi ma~i, tuku da razmislat kako da ras~istat so sopstvenite moralni problemi. A ako ve}e gi spomenuvame diplomatite me|u drugoto, kako {to slu{nav tie ni pora~aa da vidime kolkava odgovornost vo celata ovaa situacija imaat partiite, a ne parlamentot i ne dràvnite institucii. Pra{awe e kolku partiite ja potpalija atmosferata. Koga }e ras~istime so tie dilemi i koga }e svatime deka na izbori, makar koga i da bide nemoè da ima ubistva, nemoè da ima radikalizirawe na odnosite, deka se e menlivo, sekoj mandat minuva, toga{ narodot }e bide spokoen. Toa e edinstvenata cel koja dava kolku, tolku nekakvo opravduvawe da se zanimavame so politika. Podobar ìvot na narodot i negovo spokojstvo. Ako navrediv nekoj neka mi prosti. Deklaracijata ja podrùvam i }e glasam za nea. Daj boè so toa da sme ja zavr{ile rabotata, da ne se povtori nikoga{ ne{to sli~no i otvoren sum za replika. SAVO KLIMOVSKI: Za zbor se javi g-dinot Buzlevski, bidej}i be{e spomnat. DIMITAR BUZLEVSKI: Po~ituvan pretsedatele, po~ituvani kolegi pratenici, Vo iskazot na g-dinot Filip Petrovski ima{e odredena praznina koja moè da ja iskrivi pravata vistina. Zaradi toa, jas cenam, so ogled na toa {to bev spomenat, da ja kaàm pravata vistina koja na svoj na~in ja odrazuva pravata slika za odnosot na instrukciite na vlasta sprema razni manifestacii, vo slu~ajot takov be{e protestot na sredno{kolcite i studentite manifestiran preku {trajk so ogled nasproti ovoj Parlament. So pravo vo toa vreme nekoi od roditelite bea zagrièni za sostojbata na nivnite deca koi {trajkuvaa i najverojatno od potreba za da se proceni kako }e dejstvuva vlasta vo takva situacija i se

142

javuvaa na telefon. Ponatamu, jas nezam vo koj kontekst i kako e vgradeno vo spomnatoto dosie, no razgovorot be{e na linija deka kako roditelite stravuvaat za sostojbata vo koja se nao|a nivnoto dete, vo slu~ajot Filip Petrovski. Jas sum soglasen da se pro~ita toa {to sum go kaàl toga{, bidej}i se se}avam deka sum kaàl da, vo toa vreme koga SDS be{e na vlast i vo takvi slu~ai SDS ne primenuva{e sila na takvi manifestacii, t.e. saka{e niz dijalog da gi ras~isti site potrebi koi se sozdavaa vo op{testvoto, pa ottamu jas kako potpretsedatel na Vladata na R. Makedonija kaàv deka garantiram za celokupnata bezbednost na Filip Petrovski. Toa se ostvari, Filip Petrovski eve go , tuka e, moè da kaè dali nekoj vrz nego vo tie nastani se odnesuva{e grubo ili se obide da se odnesuva grubo. Gospoda, vo toa e razlikata na vladeewe vo toj sistem koga be{e taa garnitura na vlast vo odnos na ovoj sistem koga e ovaa garnitura na vlast. Blagodaram. SAVO KLIMOVSKI: Blagodaram g-dine Buzleski. Replika za g-dinot Petrovski. FILIP PETROVSKI: G-dine Buzlevski moeto po~ituvawe za vas, vie znaete imame pove}e od prijatelska relacija i nemame nikakov problem vo komunikacijata. Ako bev nejasen, bidej}i op{irno zboruvav sega da doobjasnam. To~no e toa {to vie go kaàvte, kopija od Dosieto }e dobiete, od prislu{kuvaniot telefonski razgovor {to vie i gospodinot Iloski ste go imale so mojata majka koja bara za{tita za mene. Me|utoa da kaàm pred makedonskata javnost, iako pravime ispad od temata {to e na dneven red. Se izvinuvam za toa, no ako zboruvame za demokratija nikoga{ ne e dovolno da se zboruva. Stanuva zbor za razgovor koj {to e sniman vonustavno. Site znaeme deka so Ustavot se zabranuva prislu{kuvawe, a vie kako toga{en potpretsedatel na Vlada, od va{ata Vlada ste bile prislu{kuvan. Ima edna rabota koja mislam deka e mnogu interesna vo vrska so dosieto. Taa dokaùva deka nema revan{izam od strana na VMRO, za razlika od tvrdewata na SDSM. Gospodinot Goran Stankovski, {efot na DBK za Kumanovo zvani Karo...

(reakcii zaradi zborot Karo) Vo Kumanovo se koristi zborot "zvani". Toj i den deneska ne e smenet, na~alnik e za kumanovskata DBK. Li~no toj potpi{al deka "UDBK Kumanovo }e prevzeme aktivnosti protiv nositelot na Operativna Obrabotka "Marta", na linija na rabota "Makedonski eksremizam". Me|u drugoto }e se raboti na potvrduvawe na podatokot

143

deka nositelon na OO konzumira droga so cel operativno kombinirawe sprema istiot". Znaete li vie kakov bes ima vo mene koga go ~itam ova.

(dofrluvawe od pratenici : smenete go!) Da go smenime, pa potoa da go iskoristite toa kako dokaz za revan{izam od na{a strana. Taka? Deka i DBK ja partizirame! Deregistriran sum od obrabotka ~etiri dena posle pobedata na izbori, na ovaa garnitura, na 4 noemvri 1998 godina. Va{iot na~alnik vo toj dokument veli:" be{e sleden preku izvorite Zoki, A{ik, Gemixija i Bodigard i be{e primenuvana OTS merka "Vrelo" {to vsu{nost e prislu{kuvawe. Od prevzemenite merki i aktivnosti bea potvrdeni protivustavnite aktivnosti na spomenatoto lice". Za toa {to ne se soglasuvav so vas, za toa li bev protivustavno nastroen? Dajte ve molam! Ne e bitno, ova moè vo knigi da se pi{uva, pa koga }e ostarime }e ima {to da kaùvame na vnucite. Me|utoa nemoè nekoj posle takvo praktikuvawe na vlasta da izigruva tuka demokrat. Ako ni{to drugo ovaa vlast ne pravi dosiea. Ako imate drugi soznanija kaète. I den deneska DBK e 90 procenti pod kontrola na SDSM. Re~ete pau{alno gi davame ocenkite i svesen sum za toa, no nemojte da zaboravate kako vladeevte i kakvi demokrati navistina ste. SAVO KLIMOVSKI: Ima zbor g-dinot pratenik Van~o \or|iev. VANÔ \OR\IEV: Po~ituvani pratenici, g-dinot petrovski iznesuva neprovereni tvrdewa deka jas imam pla}ano lu|e so namera da odat vo Ohrid. Vsu{nost sakaat tie lu|e da gi pretstavi kako raketari, kako platenici koi za pari }e otidat da zavr{at nekoja rabota za smetka na partijata. Apsolutno ne e to~no, nitu jas nitu nekoj od mojata partija od Ko~ani imaat dadeno na nekogo pari, osven za prevoz i za jadewe na tie lu|e {to bea prisutni vo Ohrid. Toa ne sakame da go sokrieme. To~no e i deka devet koli od Ko~ani bea prisutni vo Ohrid kako aktivisti na SDSM i toa ne sakame da go sokrieme, nitu moème da go sokrieme. No zaborava da kaè vo kogo be{e pukano, od kogo be{e pukano i koj be{e tepan vo Ohrid. Blagodaram. SAVO KLIMOVSKI: Replika za g-dinot Petrovski.

144

FILIP PETROVSKI: Kolega pratenik eve za va{e koristewe nekolku imiwa, odnosno prekari, a vie pretpostavuvam podobro gi znaete lu|eto. Dajte da se dogovorime da vi gi kaàm imiwata, ako mi ja garantirate bezbednosta. VANÔ \OR\IEV:( od mesto) Jas da ti ja garantiram bezbednosta? FILIP PETROVSKI: Od kade da znam deka nema da ima revan{izam od va{a strana? BLAGOJA STOJKOVSKI:(od mesto) Ima institucii da ti garantiraat bezbednost. SAVO KLIMOVSKI: ]e ve molam dajte da se soslu{ame. FILIP PETROVSKI: Nemojte da ne zboruvame koj go vovede principot na nasilie, slu~ajot Hard Rok, koj lu|e od SDSM se zadolèni za kontrola na reketarite, pa se ~uvstvuvaat tolku mo}ni, pa moàt i na pres-izjavi da davaat"mnogu sme jaki". Eve vi nekolku imiwa na lu|e {to zemele pari od vas. (Imiwata nema da bidat navedeni, bidej}i toa ne e relevantno za knigata) [to barale tie turisti od Ko~ani koga zaminuvale od Ohrid so pi{toli, so bezbol palki, gasen pi{tol, bomba. Interesno e {to samo za eden pi{tol imale dozvola , a za drugite ne.

145

SE POTKUPUVAT PRATENICI

ZA NOVO MNOZINSTVO, Intervju vo Makedonsko Sonce,

17.11.2000

Gospodinot Filip Petrovski e eden od nekolkuminata mladi politi~ari od Makedonija. Toj e pratenik vo Sobranieto na Republika Makedonija od redovite na najgolemata partija na vlast, VMRO-DPMNE. Porazgovaravme so nego za aktuelnite politi~ki pra{awa, za najavenata interpelacija na Vladata, pa i za preostanatite problemi. MS: Gospodine Petrovski, kako pratenik od redovite na VMRO-DPMNE, kakvi se vnatre{no-partiskite razmisluvawe za najavenoto novo parlamentarno mnozinstvo i to~ni li se {pekulaciite deka dokolku Tupurkovski izleze od vlasta, premierot }e raspi{e predvremeni izbori? PETROVSKI: Svedoci sme deka vo posledno vreme ima naddavawe. Opozicijata po sekoja cena se trudi da sozdade mnozinstvo vo parlamentot, {to mislam deka e legitimno pravo na sekoja opozicija, zatoa {to sekoj {to e vo opozicija se trudi da dojde na vlast. Me|utoa, mislam deka premnogu nervozno se pravat tie raboti, zatoa {to se zgolemuva tenzijata me|u gra|anite. Smetam deka ne e opravdano toa sozdavawe tenzija, bidej}i ednostavno ova parlamentarno mnozinstvo, soglasno moite soznanija i moite ubeduvawa, ne e tolku razni{ano kolku {to se tvrdi. Na vtoriot del od pra{aweto - {to ako Tupurkovski izleze od vlasta - odgovorot e deka i toa e legitimno pravo. Ako toj oceni deka ne moè so ova mnozinstvo da ostvari programi, koi gi ima ili ako gi ima, moè da izleze od vlasta, ni{to ne e sporno. No, toa ostava prostor za sozdavawe novo parlamentarno mnozinstvo od na{a strana, taka {to mislam deka nema da ima predvremeni izbori, od prosta pri~ina {to mandatot e dobien za ~etiri godini i mnogu od programite, mnogu od strategijata {to e postavena se vrzuva tokmu za tia ~etiri godini. Vo eden period na èstoka reforma kakva {to ja imame, sigurno e deka ne moème za dvanaeset i dvaeset i ~etiri meseci da gi dobieme rezultatite. Nie izgubivme da re~eme polovina od ovoj mandat da gi postavime osnovite, za koi{to smetam deka denes se postaveni zdravo, so dobar temel. Mislam deka tie vo narednite dve godini }e dadat soodvetni efekti koi {to }e gi po~ivstvuva narodot za koj vsu{nost i se pravat.

KOALICIJATA NEMA DA SE RASPADNE

MS: ]e se raspadne li Koalicijata za promeni ili se u{te ima {ansi taa da opstane?

146

PETROVSKI: Koalicijata ima odredeni problemi, toa i pove}e od vidlivo. Spored moite sogleduvawa mislam deka }e opstane, od prosta pri~ina {to sepak taa Koalicija e pove}e od vrzana. Nie nastapivme so zaedni~ki listi na lokalnite izbori. Lu|eto se bliski i po li~na osnova, me|uto postoi I ideolo{ko zbliùvawe. Stanuva zbor za proekti koi{to zaedno gi turkame dve godini. Mislam deka nema zo{to da ne se prodolÌ zaedno. No, ako nekoj smeta poinaku, mo`ni se site varijanti. MS: Spored Vas, dali na najavenata interpelacija od strana na opozicijata nekade kon krajot na ovoj mesec Vladata }e padne ili pak smetate deka taa se u{te ja uìva poddr{kata od poziciskite pratenici? PETROVSKI: Mislam deka Vladata ja uìva poddr{kata od pove}e od {eeset I eden pratenik, taka {to mnogu te{ko deka }e padne. No, pritoa ne se isklu~eni site varijanti, zatoa {to vo vakvi situacii postoi zgolemena nervoza, se slu{aat vakvi ili onakvi ponudi, se kupuvaat ili potkupuvaat pratenici, se i se{to se nudi. ]e bide interesno da se sledi celata situacija. No, mislam deka }e bide zadràna ovaa pozicija, odnosno deka Vladata }e octane. Se nadevam deka taka i }e bide od prosta pri~ina {to treba nekoi proekti da se zavr{at i da se vidat efektite od niv. MS: Se {pekulira deka }e preminete vo redovite na VMRO- Vistinska makedonska reformska opcija I deka nema da glasate za doverba na Vladata? PETROVSKI: Tie {pekulacii jas odamna gi slu{am i tie postojano me sledat. Moèbi od prosta pri~ina {to, da re~eme, jas od nekoi raboti ne sum zadovolen. No, toa ne zna~i deka nezadovolstvoto mora da se manifestira so toa {to nekoj }e premine vo druga partija. Rabotite od koi{to jas ne sum zadovolen ili ne se soglasuvam vo redovite na VMRO-DPMNE glasno gi potenciram. Kako mlad ~ovek se boram za moite stavovi, se boram za rabotite koi ne mi dopa|aat i vo takva nasoka mislam deka uspevam ne{to da promenam. Sepak, nikoga{ rabotite ne se idealni, se znae deka ne moè po sekoja cena da o~ekuvame deka se }e ostvarime od ona {to se na{i zalo`bi, kako poedinci. Mislam deka sepak uspevam. Zaedno so edna mlada grupa lu|e ednostavno se trudime da promenime ne{to za podobro. Ima dovolno prostor da gi otfrlam tie {pekulacii deka preminuvam vo druga partija. No, toa ne zna~i deka ne prodolùvam da se boram za ostvaruvawe na nekoi celi za podobro na site mladi lu|e. Mislam deka niz vakviot anga`man moàm da gi ostvaram.

147

BEZOBRAZIE OD OPOZICIJATA MS: Premierot Georgievski se pofali so zgolemeniot dràven Buxet. No, komentarite od narodot i od opozicijata se deka toj parite gi vra}a na onie koi{to predhodno gi sogolil i deka ovoj model ne e efikasen? PETROVSKI: Mislam deka ne e taka. Od strana na opozicijata stanuva zbor za evtin populizam, zatoa {to tie so slatki zborovi sakaat da mu se obra}aat na narodot, deka tie ednostavno se griàt za niv, deka VMRO-DPMNE gi sogolilo, deka gi ograbilo ili neznam {to drugo. Ednostavno, stanuva zbor za suficit koj {to prv pat se pojavuva i spored moe mislewe toj e sozdaden od doma}insko rabotewe, zatoa {to se namaluva sivata ekonomija, golemite sopanstvenici, koi{to stanaa toa eftino privatiziraj}i golemi firmi vo vremeto na SDSM, se naterani da pla}aat danok na dràvata. Tie stanaa golemi stopanstvenici kupuvaj}i firmi vo vremeto na SDSM, a ona {to go dolèa na dràvata ne go davaa. Sega dràvata pozdravo gi postavuva svoite osnovi. Ednostavno, gi sproveduva reformite, ramkata e pozaostrena. Me|u drugoto, voveden e i Danok na dodadena vrednost, koj {to celiot moderen svet go poznava i e mnogu efikasen vo ovaa nasoka. Efektite se tuka. Sega se pojavija vi{ok pari. Tie pari se od doma}inska narodna vlast i sakame da gi vratime na narodot. Postojat programi i na~in kako tie da mu se vratat na narodot i }e mu se vratat. Ne moàm da svatam do kade }e odi bezobrazieto vo toj populizam od strana na opozicijata na parite {to mu se vra}aat na narodot da im nao|aat maana. Ednostavno, se oddadovme na edna maratonska rasprava, na maratonska diskusija, odolgovlekuvawe na raspravite vo Sobranieto, samo da ne dojde do efektot koj{to nie go predviduvame, a toa e narodot da gi po~uvstvuva tie pari, odnosno da ne dojde do edna situacija vo koja tia kako opozicija }e dobijat negativen poen. Mislam deka objektivno treba da gi gledame rabotite. Ovaa vlast ima odgovornost za sopstveniot narod i mislam deka toa mnogu brzo }e se vidi. Ovie pari od suficitot brzo }e stignat do poedinci i lu|eto na koi {to im se nameneti i }e se vidi deka modelot e efikasen. Narednata godina }e se odi so namaluvawe na personalnite danoci, }e se odi so naredni reformski zafati i mislam deka mnogu brzo rabotite }e se dviàt vo pozitivna nasoka. MS: Vie najavivte tu`ba protiv eks-ministerot za vnatre{ni raboti, g. Tomislav ôkrevski, za policiskoto dosie koe za Vas go vodea vo vremeto na studentskite protesti vo Skopje vo 1996 godina. Vrz osnova na {to se dolì vakvata odluka i do kade e postapkata so prijavata? PETROVSKI: Makedonskata javnost jas ja zapoznav deka za vreme na studentskite protesti vo 1996-1997 godina, no i vo 1997 i 1998 godina, mi e vodeno ideolo{ko dosie, zatoa {to ne bev istomislenik na

148

SDSM, odnosno na toga{nata vladea~ka garnitura. Na moe golemo v~udoviduvawe jas go dobiv dosieto koe{to ima {eeset stranici i koe go objaviv celosno vo vesnikot "Makedonija denes" i soglasno moite demokratski opredelbi go staviv na uvid na makedonskata javnost. Me|utoa, moram da kaàm deka dosieto e vodeno nadvor od site zakonski regulativi, prislu{kuvani se telefonski razgovori koi{to se nadvor duri i od ustavnite opredelbi za temelnite prava i slobodi na poedinecot so {to mislam deka se naru{eni site moi osnovni prava i slobodi, a i moeto pravo za politi~ko zanimavawe i anga`man. Najaviv tu`ba protiv ôkrevski. Taa seu{te ne e podnesena, zatoa {to gi podgotvuvam detalite. Vo momentot go vodam vtoroto nivo na istraga, odnosno dostavuvam barawe do MVR da gi vidam imiwata na dou{nicite, koi{to ne mi bea dostaveni vo prvoto nivo, prviot stepen. Otkako }e gi dobijam site potrebni podatoci, }e podnesam tu`ba, koja {to se nadevam }e bide pozitivno re{ena, zatoa {to stanuva zbor za krunisuvawe na eden zafat koj{to Makedonija kone~no se odlu~i da go donese. Pedeset godini se vodeni dosieja na neistomislenici na vlasta. Lu|e se goneti i zatvorani, progonuvani, uni{tuvani im se privatnite ìvoti, idninata i semejstvata. Mislam deka Makedonija go napravi prviot ~ekor so toa {to donese Zakon za otvorawe na dosiejata. Vtoriot ~ekor e da go osudi toa i kone~no da se zatvori taa postapka. Tie {to si zemale za pravo da se najdat nad zakonot i nad Ustavot, treba da gi stigne liceto na pravdata, taka {to moàm da najavam deka ovaa rabota }e ja vodam do kraj.

"RADKO" NE E MOJ PROBLEM! MS: Pred dve nedeli se slu~i incident pri promocijata na Zdruènieto "Radko" na koe prisustvuvaa nekolku pratenici na VMRO-DPMNE. Kolku va{i pratenici, odnosno ~lenovi prisustvuvaa, dali nivnoto prisustvo zna~i deka tie se ~uvstvuvaat kako Bugari? Va{iot stav za "Radko"? PETROVSKI: Prvo, jas ne znam deka prisustvuvale pratenici na VMRO-DPMNE i toa prvpat go slu{am od Vas. Duri moàm so sigurnost da tvrdam deka ne prisustvuvale, taka {to odredena distanca e dobro {to se ima od toj incident. Tie {to go napravile incidentot neka ja snosat odgovornosta. Mojot stav za "Radko" e mnogu obi~en i mongu normalen. Nevalidno zdruènie moè da funkcionira. Sekoj koj{to saka nevalidno da se zdrùùva neka se zdrùùva, demokratski neka se zdruùva me|utoa neka ne mi nametnuva nedemokratski svoj stav mene ili na nekoj drug. Ako tie lu|e se ~uvstvuvaat kako probugari ili Bugari, toa e niven stav, toa e niven problem a ne moj. MS: Vo Bugarskite vesnici ("Trud", "24 ~as", "Literaturen forum" itn.) bea objaveni tekstovi vo koi se veli deka Georgievski i

149

polovina od ministrite se ~uvstvuvaat kako Bugari, deka zborot Makedonec zna~i Bugarin vo Makedonija. Postoi li bugarofilstvo vo najvisokoto rakovodstvoto na VMRO-DPMNE i voop{to vo dràvata? PETROVSKI: Znaete deka neblagodarno e da gi komentiram bugarskite vesnici. Me|utoa, moàm da kaàm deka kako {to ima vè{teni glavi vo Makedonija, taka gi ima i vo Bugarija. Kako {to nekoj saka da vpi{e evtin populisti~ki poen vo Makedonija, taka nekoj verojatno saka da go napravi toa i vo Bugarija. Da ne se navra}ame mnogu na istorijata. Denes razgovarame od sovremena perspektiva, taka {to da ne gi objasnuvame istoriskite nasledstva, sekoj gi znae i ima pravo da izbira vo {to }e veruva. Ednostavno, ne bi sakal da komentiram i }e go zadràm toa kako stav deka nekoi raboti treba da se zemaat so doza na rezerva. Deka ministrite i Georgievski se ~uvstvuvale kako Bugari mislam deka e evtin trik. Nema takvo ne{to. Moèbi postoi vo sopstvenite opredelbina nekoi poedinci i toa e nivno pravo. Ne im go odzemam. MS: Kako gi komentirate pi{uvawata na g. Georgievski vo na{ite vesnici, kade se veli deka u{te Todor Aleksandrov zboruval za makedonski Bugari, deka vo nivnite dokumenti pro~ital deka VMRO-Obedineta voop{to ne spomenuva Makedonci, tuku Makedonci-Bugari, deka skoro site na{i revolucioneri i prerodbenici bile Bugari. Potoa razmisluvawata na ministerot Marijan \or~ev deka eden narod sme i vo taa nasoka objasnuvawata na Georgievski [to lo{o sme videle od bugarite, deka zaedno so gospo|icata Dimovska i bugarskiot ambasador vo Makedonija, Angel Dimitrov, formirano e zdruènie za dobri odnosi me|u Makedonija i Bugarija, a na negovoto osnova~ko sobranie voop{to ni{to ne e spomnato za Makedoncite? PETROVSKI: Ni{to sporno za citatot. Ne sum kompetenten da komentiram stavovi na drugi lu|e. Makedonskata javnost e taa {to presuduva i nosi stavovi za politi~arite, taa im ja dava ili im ja odzema doverbata. Neblagodarno e da komentiram izjavi na lu|e koi {to se ili na dràvni ili na partiski pozicii. Mislam deka niv treba da gi pra{ate za nivnite stavovi. Kako mlad ~ovek, smetam deka na Balkanot treba da postoi sorabotka pome|u site narodi i dràvi i da postoi po~it od dvete ili site strani, site treba da se priznavame i da ne se negirame i Balkanot sigurno }e odi napred. Spored mene taka treba da razmisluvame, da ne se optovaruvame so toa. {to bilo kako bilo, zatoa {to vo temnite lavirinti na istorijata mnogu lesno moème da se zagubime. MS: Kako gi komentirate razmisluvawata na Mladen Srbinovski objaveni vo negovata kniga Obedi ni{to`nost, vo koja toj zboruva za navodnite bugarskite koreni na makedonskiot jazik i narod? PETROVSKI: Taa kniga ne sum ja ~ital. Veruvam deka vo bliska

150

idnina nema da najdam vreme da ja pro~itam, taka {to nemo`am da komentiram. Pra{ajte go Mladen Srbinovski. MS: Dali vie mislite deka site na{i revolucioneri i prerodbenici bile Bugari? PETROVSKI: Ne!

151

63 Sednica na Sobranieto na Republika Makedonija, Proda`ba na Makedonski Telekomunikacii,

20 Dekemvri 2000

Gospodine Pretsedatele, dami i gospoda vo vrska so dene{nava sednica, odnosno Informacijata za proda`ba na makedonskiot telekom sakam da iznesam svoe viduvawe, so nekoi tezi na opozicijata da polemiziram i na kraj da dadam svoj stav vo vrska so ova pra{awe, koe {to predizvika dosta polemiki vo javnosta i e pra{awe od visok politi~ki intenzitet, tretirano bezmalku od sekoj gra|anin na na{ata dràva. Ovaa sednica e svikana po barawa na opozicijata i spored mene e sosema opravdano koga opozicijata }e postavi barawa za diskusija po bilo koe pra{awe {to e od vakov interes, ili pak vo odredeni slu~ai i od ponizok politi~ki intenzitet, nie da se svikame i da raspravame, {to spored toa kako ja razbiram dràvata, definicijata na institucijata vo koja {to rabotime, e normalna rabota, ne{to za koe {to nie sme tuka. Ova pra{awe e od javen interes i treba da mu obrneme posebno vnimanie dobro e {to opozicijata pobara da razgovarame. A sega, nakratko ne{to vo vrska so procesot na privatizacijata na telekomot. Go sledev izlagaweto na Ministerot i ona {to go fativ kako pribele{ka, procesot e be{e transparenten, otvoren, so zadovolstvo na site u~esnici {to moèvme da go vidime i od u~esnicite i od makedonskite mediumi, odnosno moèvme da zaklu~ime deka nema nekoj problem koj {to trajno stoi zad privatizacijata ili nekakva mistifikacija koja {to ja doveduva vo pra{awe celata privatizacija, kredibilitetot na Vladata, ili pak nas kako zakonodaven dom. Jas se soglasuvam, privatizacijata na makedoskiot telekom e izvonredno zna~ajno pra{awe za nadvore{niot rejting, ugled i imix na dràvata i za gradewe na doverba vo procesot na privatizacija kaj na{ite gra|ani, kaj politi~kite subjekti, tokmu so transporentnosta, objektivnosta i otvorenosta, za koja {to kako pratenik nemam zo{to da se somnevam, odnosno nemam vo {to da se somnevam zatoa {to se potpiram na moite setila, posebno na vidot i sluhot. Ona {to go vidovme i slu{navme, ako sakame da bideme objektivni vodi vo taa nasoka. Se postavuva pra{awe od strana na opozicijata, koe {to e dosta eksploatirano deka ovoj proces gi zagrozuva makedonskite nacionalni interesi, deka se delat provizii, Vladata ne vodi smetka za ni{to vo dràvata, podgotvena e se da rasprodade i ovaa Vlada e, ona {to go slu{ame izminative dve godini, najlo{a od site mo`ni vladi vo postoeweto na nezavisna Makedonija i ednostavno ne vnimava na ni{to {to pravi, gi zapazuva samo li~nite interesi. Jas ne bi moèl da se

152

soglasam so ovaa konstatacija od pri~ina {to povtorno so povikuvam na toa {to e dogovoreno pri privatizacijata Vladata obezbeduva u~estvo vo telekomot na nivo na Odborot na direktori, Vladata zadrùva pravo na veto, ja poseduva zlatnata akcija i pravoto na veto moè da go iskoristi koga stanuva zbor za strate{ki i nacionalni interesi. Spored toa nema zo{to da se somnevame vo Vladata, ako gi zadrùva ovie mo`nosti i deka nema da gi iskoristi. Od taa gledna to~ka bi sakal da dadam svoja ocenka, site tie nastapi {to gi ima{e opozicijata, bez razlika dali e vo Parlamentot ili nadvor od Parlamentot se nastapi odnosno eftin politi~ki marketing vo koj {to golata borba za vlast dominira i se zaboravaat tokmu od opozicionata strana makedonskite nacionalni interesi, doveduvaj}i ja Makedonija vo pozcija da nadvore{nite faktori smetaat deka nie vo dràvata ne moème na niedno nivo, vo niedna institucija ili pak za nieden nacionalen interes da imame minimum konsenzus. Zna~i, gi doveduvame vo pra{awe site raboti, go doveduvame vo pra{awe funkcioniraweto na bilo {to, samo za da se zapazi sopstveniot tesnopartiski interes. Taka, se soo~ivme so opstrukcija, svedoci sme na nevideno èstoka kampawa koja {to se vodi od site raspolo`livi sredstva. Opozicijata "puka" od site kalibri, ova svatete go so ograda, nemojte kako vojni~ki termin da go razberete, pred se mislam na zloupotreba na satelitskite pridru`ni organizacii koi {to gi ima na raspolagawe opozicioniot SDSM, koja {to nemoàm da ja ocenam kako borba za prekinuvawe na procesot na privartizacijata na Telekom, tuku kako na~in, odnosno skalilo kako da se dojde na vlast. Vo taa nasoka bi sakal, bidej}i smetam deka vo parlamentarnata rabota, ili dobro podgotven nastap vo Parlamentot treba da se imaat i argumenti, odnosno ako se nastapuva kako pratenik koj {to se soglasuva so privatizacijata na Telekomot, ako izleguvam kako pratenik koj {to doa|a od strana na pozicijata, ili pak ako nastapuvam kako pratenik koj {to saka da spori so opozicionite stavovi, sakame da se povikame na odredeni raboti, na odredeni pisanija. Tie raboti se evidentirani, dokumetirani vo makedonskata istorija, iako stanuva zbor za pobliska istorija, odnosno za dokumenti koi seu{te ne se objaveni od Institutot za nacionalna istorija, me|utoa ovie pisanija eden den }e bidat dostapni na Institutot i vrz osnova i na niv }e se pi{uva istorijata na Makedonija od 1997/98 godina. Dami i gospoda, jas ovde imam za vas ...

(Pokaùva od govornica polna papka so dokumentacija) Ne se pla{ete, nema da go zloupotrebuvam vremeto {to go imam dobieno za zboruvawe na govornica, imam za Vas eden set pisanija koi {to se objaveni vo Nova Makedonija, vo Plus i vo Ve~er vo periodot od 1997 i 1998 godina, a se vo vrska so privatizacija na makedonskite telekomunikacii.

153

Za onie {to zaboravile da potsetam deka 1997 i 1998 godina na vlast be{e SDSM, ima{e svoja Vlada, ima{e svoj minister so dene{niot resor, imawe svoj direktor vo Makedonski telekomunikacii, do detali e objasnet procesot na privatizacija. Izdvoiv nekolku pisanija za koi {to mislam deka se mnogu plasti~ni i flagrantno moàt da ni go dobliàt primerot okolu toa kako toga{nata vlast, dene{nata opozicija gradela svoj stav okolu proda`bata na Telekomunikaciite. Ova go pravam od prosta pri~ina zatoa {to smetam deka onie koi {to na ovoj na~in se izjasnuvale pred dve do tri godini moàt, me|utoa e nedozvolivo, politi~ki moàt, me~utoa etni~ki e nedozvolivo da izigruvaat kameleoni pred makedonskata javnost, pred makedonskite glasa~i i da se i da se proglasuvaat za svetci i edinstveni za{titnici na makedonskite nacionalni interesi. Zatoa {to stanuva zbor za izjavi, stanuva zbor za intervjua, stanuva za pi{uvawe na novinari bliski do vlasta vo toa vreme, koi {to nema da gi imenuvam, me|utoa }e vi dadam datumi i }e vi gi dadam vesnicite za da moète vie da gi pro~itate, a ako sakate }e vi go dostavam i materijalot da si go isfotokopirate i da bideme malku poobjektivni. Toa moàm da go napravam zatoa {to vo pra{awe e makedonskata javnost koja {to denovive se povikuva na gra}anska neposlu{nost, se povikuva na bunt, nekoi partii povikuvaat na podigawe na tu`bi za da se sopre proda`bata na telekomunikacii, a ako ne se laàm imame i tu`ba od pravnoto biro na SDSM, izvinete ako ne go pogodiv pravilno naslovot na biroto, no deka ima tu`ba od toa va{e biro e i pove}e od jasno. Toa zna~i deka moàm da vi se obratam...

(Dofrluvawe na nekoi pratenici od mesto) Ne, mislam deka ne e politbiro. STOJAN ANDOV: Neka si zboruva slobodno pratenikot {to ima zbor. FILIP PETROVSKI: Blagodaram pretsedatele. Zna~i, mislam deka ne stanuva zbor za politbiro, neznam dali interno taka se vika, no razbrav deka se vika pravno biro na SDSM. Toa sega vodi spor za sopstvenosta na Telekumunikacii. ]e izdvojam nekolku pisanija za da vidime {to se pi{uvalo vo vreme na Vladata na SDSM, kako se gledalo na privatizacijata na Telekom. Tekstot se vika "Najskapoceniot kamen na krunata" od 21.02.1997 godina objaven vo Fokus. Tekstot zavr{uva: "Ova {to se slu~uva vo momenti koga

154

vladiniot kabinet vleguva vo postapka na ocenka na pri~inite za mnogu lo{ata participacija na stranskiot kapital vo makedonskata ekonomija. So dobrata realizacija na ovoj proekt rabotite moàt da trgnat po sakaniot pravec. Mene ne mi ostanuva ni{to drugo tuku da zaklu~am deka vladiniot kabinet saka da go privatizira Telekom. Da ne ve zamaram, da ne odam vo mnogu dolga eksplozicija na tekstovite, me|utoa moram u{te ne{to da vi dobliàm. 1997 godina 30 Oktomvri, tekstot se narekuva "Don Periwom", objaven vo Puls. Zna~i, sega Vladata se nadeva i na svoi ekstra poeni pred makedonskata javnost ili na ekstra aktivnosti od parite {to }e gi dobie od Telekom. Vo me|uvreme celata ova telekomunikaciska epizoda }e ima i svoi sporedni sporedbi, me|utoa isto taka isklu~itelno vaì finansiski otkloni. Kako {to doznava Puls minatata nedela bil postignat kone~niot dogovor me|u makedonskiot Premier. "Vo toa vreme g-dinot Crvenkovski be{e Premier koj {to go nema deneska da prisustvuva na ovaa sednica", i guvernerot na Centralnata banka za iskoristuvawe na zna~itelno par~e od ovie telekomunikaciski dolari za formirawe na dolgonajavuvanata Mat-mes banka za poddr{ka na makedonskiot izvoz. Zna~i vie sakate da gi iskoristite parite, imavte konkretni priekti i sega jas moàm edinstveno da zaklu~am deka bolkata ne e vo toa {to }e se privatizira makedonskiot telekom, ama koj }e gi koristi parite. Vsu{nost finansiskata participacija vo formiraweto na bankata }e bide samo del, vo sekoj slu~aj biten od vladinata programa na koja {to se raboti za iskoristuvawe na dolarite do privatizacijata na Telekomot. Nema nikakov somne` deka dolarite }e se iskoristat i nekoj saka da go privatizira Telekom. Tuka ima 30-tina, 40, moèbi i 50 tekstovi koi {to se pi{uvani kako }e se iskoristat parite. Moram da vi kaàm ne najdov nieden red, niedno zbor~e na kritika deka se prodava najskapoceniot kamen vo krunata na dràvata, zlatnoto jajce, najprofitabilnata firma i poradi toa {to se prodava nekoj }e gi ukrade parite, ili zatoa {to se prodava makedonskiot telekom se zagrozeni makedonskite nacionalni interesi. Sakam edno pra{awe da i postavam na opozicijata i da polemizirame, a moète i da ne mi odgovorite. Kako moète da gi doveduvate makedonskite nacionalni interesi vo pra{awe koga go prodava ovaa Vlada Telekom, a da ne gi doveduvate koga gi prodava{e va{ata Vlada? Kako moète da gi doveduvate vo pra{awe proviziite odnosno kriminalot da go turkate po sekoja cena napred koga vladee ovaa Vlada za razlika od va{ata Vlada? Ima milion primeri, ako sakate }e zboruvame kolku procenti od makedonskoto stopanstvo ili blagoto, od bogatstvoto na Makedonija vie go privatiziravte, pa ne se se}avam deka bevte doblesni da izjavite oti imalo kriminal, a kriminal, vo stilot na edna izjava na Pretsedatelot na Sobranieto, "kriminal ima{e". Doa|am do edna klu~na rabota, koga zboruvame za privatizacijata na Makedonskite telekomunikacii, barem spored moja procenka.

155

Se vodi kampawa vo javnosta daka Makedonskite telekomunikacii im pripa|aat na site gra|ani, deka vo vremeto na socijalizmot site sme vloùvale, pa sega da si barame del nazad da ni se vrati, koi se tie od ovaa Vlada da ja privatiziraat, da gi privatiziraat Makedonskite telekomunikacii, pa toa e na{a pot, nie 50 godini go sozdavavme Telekom. Me|utoa, neznam zo{to, a uveren sum naro~ito zaboravavte nekoi raboti koi gi napravi Va{ata Vlada. Vo princip ne sakam da prefrluvame na{a-va{a Vlada, ili pak da si dozvoluvam da vlezam vo rizik so toa {to }e zboruvam za nekoi prethodni vremiwa da dojde nekoj od Va{ite diskutanti, pa da kaè Vie gi dobivte izborite i nemate pravo sega da àlite, Vie ste sega edinstveni vinovnici. Me|utoa, dozvolete mi da postavam nekolku pra{awa. Vo princip sekoga{ koga diskutiram i postavuvam pra{awa na koi ne odgovarate - mala digresija, Vi postaviv pra{awe za politi~koto dosie minatiot pat, nikoj od Vas ne se ogradi kako pratenici koga zboruvav. Vo princip ne sakate da odgovarate na toa, no ne zna~i deka i nie ne moème da gi postavime pra{awata, neka si odgovori makedonskiot glasa~. Stanuva zbor, koga zboruvam za prethodniot period, so site ogradi od rizikot {to moète da ja svrtite diskusijata deka toa e period za koj ne treba da diskutirame, edna spored mene krucijalna rabota koja moèvte da ja napravite ako bevte tolku mnogu zainteresirani za makedonskiot glasa~, ako bevte tolku mnogu zainteresirani za za makedonskiot gra|anin ili pak ako sakate za makedonskite nacionalni interesi. Tekstot vo "Ve~er" od 18 Dekemvri 1997 godina "Preregistracija - osnova za privatizacija", veli "onaka kako {to be{e dogovoreno so Evropskata banka od London koja vleguva vo predprivatizacioniot proces na Makedonskite telekomunikacii, Vladata na svojata posledna sednica donese odluka za transformacija na ova pretprijatie od javno vo akcionersko dru{tvo, koe }e bide vo dràvna sopstvenost. Ova mislam e klu~niot moment koga gospodata od SDSM i nivnata koaliciona Vlada so site u~esnici od toa vreme sozdadoa mo`nost da se privatiziraat Makedonskite telekomunikacii i vo toa vreme ne razmisluvaa kako {to denes se pretstavuvaat, za makedonskiot glasa~, makedonskiot gra|anin, parite vloùvani 50 godini vo privatizacijata, za ona za koe denes race }e ispokr{ite samo za da doprete do makedonskiot glasa~. Dilemata e ras~istena, Vie go napravivte toa so namera da gi privatizirate Makedonskite telekomunikacii, {to ne e sporno od moja strana. Sekade vo svetot praktikata pokaùva deka Telekomunikaciite se privatiziraat posebno vo post-komunisti~kite zemji. Ovaa privatizacija }e donese mnogu pari ili vkupno }e donese pari od celata privatizacija do sega {to e napravena, a so ovie ogradi {to gi postavivme, pravo na veto od strana na Vladata za za{tita na strate{kite interesi, "zlatna akcija", ne se doveduva vo pra{awe nitu eden strate{ki nacionalen interes. Moème da zaklu~ime, SDSM ili opozicijata pravi marketing koj

156

ne e izdràn. Jas Vi go opravduvam marketingot, Vie imate potreba da izlezete so ne{to pred makedonskiot gleda~. Normalno e da mu go kaète na makedonskiot gleda~ ona {to saka da go slu{ne, deka Vie }e mu dadete pari, Vie }e gi za~uvate makedonskite nacionalni interesi, deka ona {to se sozdava{e 50 godini eve Vie sega da ste na vlast ne bi go prodale. Me|utoa, da se povikame na primeri. Ako se povikame na ona {to go pi{uva vo vesnici kako izbor od Vladata, a znaeme "Puls" vo toa vreme ~ij be{e i ako se povikame na konkretni ~ekori {to gi prezemala Vladata, ednostavno stanuva zbor za podgotovka za privatizacija, a denes stanuva zbor za eden prost vrisok da ne se privatizira ovoj Telekom i za da ne moè da se iskoristat parite vo makedonskata ekonomija. Neznam zo{to da ne se somnevam, odnosno zo{to da ne se somnevam vo namerite na Vladata, a vpro~em pretpostavuvam deka i Vie }e bidete dovolno agilni pa }e soberete od 1999 i 2000 godina spisanija, pa pretpostavuvam }e gi soberete i site izjavi na site ~elnici i na Vladata, ministerstvata i Makedonskite telekomunikacii i vrz osnova na niv }e moète da gi prozivate ili da gi povikuvate na odgovornost lu|eto koi go napravile ova, dokolku ja ima. Me|utoa, vo sprotivno predlagam taa gola retorika, toa forsirawe na sopstvenata egocentri~na narcisoidna da go prekinete, zatoa {to ne mora i ne e pozitivno i ne Vi nosi nikakov poen, centarot na svetot da go proektirate kaj sebe i vo toj centar na svetot da se gledate samite sebe si kako najubavi i najumni. Ednostavno, nekoi interesi odat i nad na{ata partija, i nad Va{ata parija i deka moàm slobodno retori~ki da zloupotrebam nekoi Va{i momenti, ~ekori i odnesuvawa, pa da Ve proglasam za antireformski, ne sakate privatizacija, da Ve obvinam so toa deka ne doa|ate postojano na glasawe na Zakonot za odbrana i da vi nabrojuvam red primeri vo koi se inaetite kako mali deca. Me|utoa, toa denes nema da go napravam. ]e ve povikam da se posetite na ona {to be{e, da se potsetite na toa kako be{e vo Va{e vreme i ne go napraviv toa zlonamerno ili inaeti~iski, go napraviv toa za da Vi dadam na Vas vo predvid nekoi raboti koi {to ste gi zaboravile mnogu brzo, da mu dademe mo`nost na makedonskiot glasa~ u{te edna{ da se potseti na nekoi odnesuvawa. Politi~kite ~ekori od pred dve tri godini ne treba tolku lesno da se zaboravaat. Kone~no, da prestanete da ne prozivate za makedonski nacionalni interesi, tuku ako sakate da zboruvame za makedonski nacionalni interesi, da se svikame argumentirano i bez inaetewe da dojdeme i da gi iskristalizirame, bidej}i toa e ne{to {to nam ni nedostasuva, no toa ne e moment koj {to treba da go zloupotrebuvate vo vreme na privatizacija na Makedonskite telekomunikacii. Od moja strana, mislam bev dovolno jasen, privatizacijata treba da se zavr{i poradi dobroto na makedonskiot narod. Se nadevam parite nema da zavr{at, kako {to nekoj saka zlonamerno da kaè, vo tu|i xepovi, odnosno vo privatni xepovi, nema da se ispokradat, deka brzo }e go po~uvstvuvame efektot. Parite }e odat na posebna smetka i sigurno

157

}e moè da bidat lesno proverlivi kade zavr{ile parite. Gledame, me|unarodniot faktor ednostavno gi nabquduva ovie raboti. Sigurno nema nie kako nekoi kaubojci da se odlu~ime do dràvata da napravime salun, kako {to opozicijata saka da napravi i kone~no da se zavr{i ovoj proces na privatizacija na Telekom koj {to sigurno }e ima pozitivni efekti za makedonskata dràva.

158

80-ta sednica na Sobranieto na Republika Makedonija, GOVOR PO POVOD OTVORAWETO NA PROCEDURATA ZA PROMENA

NA USTAVOT, 31.08.2001

Dami i gospoda, pred da zapo~nam so diskusijata moram da kaàm deka retki se sednicite na koi se diskutira za pra{awa so vakva istoriska va`nost za edna dràva i bi poteciral so vakva istoriska va`nost za eden narod, mislam na Makedonskiot narod. Denes ovaa procedura na odrùvawe na sednica, odnosno otvarawe na procedurata za promena na Ustavot za nekoi }e bide gordost {to se pratenici, me|utoa, za nekoi }e bide sram {to se pratenici, a toj sram predviduvam, eve si davam za pravo, iako prethodniot diskutant re~e deka ne e Van|a, me|utoa, ne mora da se bide Van|a za da se vidat vakvi raboti, predviduvam deka nekoi prezimiwa so vekovi ke gi sledi ovoj sram zo{to u~estvuvale vo predastvoto na idealite na mnogu generacii makedonski sinovi. Ova posebno se odnesuva na makedonskiot del od ovoj parlament. Bi sakal da najavam deka sakam da zboruva, malku za istorijatot na problemot ponatamu, sakam kratko da go analiziram dokumentot, Ramkovniot Dogovor od Ohrid, {to ni e predloèn od strana na Pretsedatelot na dràvata i ponatamu sakam da zboruvam za nekoi pra{awa koi se nametnuvaat vo celata procedura, nekoi dilemi koi se povrzani ne samo so dokumentot, nekoi dilemi koi izleguvaat malku pove}e i po{iroko opfa}aat edni kompleksni odnosi za toa kako ni e uredena zaednicata, dràvata,kako funkcionira ovoj parlament i koi se tuka predavnici a koi za{titnici na interesite na makedonskiot narod, koi se protiv, koi se za. Sega, ako mi dozvolite, kratko za istorijatot, se odlu~iv da zboruvam za istorijatot na ovoj problem zatoa {to ne smetam deka vojnata, vojna vnimavajte, gi koristam terminite na g-dinot Crvenkovski, go slu{av denes koga diskutira{e, nekolku pati re~e vojna. Zna~i, ne smetam deka ovaa vojna trae {est meseci i deka e ova fenomen {to ni se slu~uva od fevruari i ednostavno kako takov treba da go akceptirame i da barame odgovornost odnosno da promisluvame i razmisluvame za period od {est meseci. Jas mislam deka celata situacija ima koreni najmalku 50-godini, me|utoa }e se zadràm na godinite na suverena i nezavisna Makedonija. Nesakam da zboruvam za toa deka dedo mi od 1950 do 1956 godina ìveel vo Tetovo i se borel protiv balisti~kite bandi na [ara. Toa e semejna rabota. Me|utoa i toa dokaùva deka ima istorijat ova {to se slu~uva na [ara.

159

]e se zadràm na godinite na nezavisna i suverena Makedonija, mislam deka toa ne interesira i mislam deka nikoj nema pravo da mi kaè deka so toa {to }e analiziram i so toa {to moèbi nema da se soglasam so takanare~eniot miroven plan, jas sum predavnik, a toj e za{titnik na makedonskiot narod. Kako }e glasam }e vi kaàm na kraj, prvo dozvolete mi da ja obrazloàm mojata zamisla, razmisla okolu ovoj problem koj ve uveruvam deka dewe, no}e me ma~i. Se sramam ponekoga{ {to sum Makedonec, se trgam od lu|eto na ulica zatoa {to neznam {to da im kaàm. Posle ova, ako prifatam nekoi tezi i predlozi mislam definitivno ne mi ostanuva ni{to, na koe {to kako makedonec ke moàm da se gordeam. Da odime so red. 1992 godina se odrà referendum za Ilirida ili moè bi ne se se}avate?! Da se potsetime koja partija go napravi DPA ili PDP, mislam deka pratenicite znaat, za onie {to neznaat PDP, zatoa {to DPA toga{ u{te ne be{e ni oformena (od mesto nekoj vikna zaedno). Zaedno? Eve, dobivam sugestija od albanskite pratenici deka zaedno ja pravele Ilirida. Tokmu toa e potvrda na ona {to deneska go pravite deka nema iskrenost, vi blagodaram vaka {to mi sugerirate, sega koga }e gi obrazloùvam drugite postulati ,ve molam isto taka sugerirajte mi, jas sum skoncentriran }e ve slu{am i }e gi prifatam va{ite sugestii. Zatoa {to ova ne e diskusija {to e napi{ana, jas ova go imam vo glava i vi kaàv mene me ma~i, i mnogu mi e àl {to ne gi ma~i site makedonski pratenici. Iako deneska ne sum podgotven ad hok da obvinam lu|e za predavstvo, kako {to toa nekoj go stori vo prethodnite diskusii. Zavisno od toa kako }e glasal nekoj }e bil predavnik ili za{titnik na makedonskiot narod. Toa, barem na mene, nikoj nema pravo da mi go pretstavi kako takvo i jas da go prifatam i posle toa da mislam deka toa e nekakva dogma. Da se vratam na 1992 godina, referendumot za Ilirida . Smetan deka toga{ pratenicite, odnosno tie {to glasaa za Ilirida jasno kaàa deka sakaat da izlezat na levata strana od rekata Vardar, toj del od Makedonija da odi vo golema Albanija, zaedno so Kosovo, zaedno so delovi na Crna Gora i zaedno so delovi na Grcija. Gi imate tie karti ,~esto izleguvaat vo vesnici, ako nemate,~itajte vo makedonskite, zatoa {to gi preobjavuvaat. Za mene toj referendum e jasen dokaz deka postoi potreba da se raspar~i ovaa dràva u{te vo 1992 godina. Zavr{i kako {to zavr{i procesot, dojde 1994 godina i tetovski univerzitet,odnosno negovoto proglasuvawe. G-dinot Branko Crvenkovski, re~e deka deneska nema namera da gi

160

zaostruva rabotite i deka nema namera da gi preispituva pri~inite, tuku deka }e pogledne vizionerski vo idninata i deka }e donese nekoi zakqu~oci, koi }e bidat za mir, {to direktno poso~uva na toa deka ako nekoj gi pokaè pri~inite , ako nekoj ja razgleduva alkata vo slu~uvawata.. [ekerinska, ve molam da ne me prekinuvate , bidete skoncentrirani. Ako moè da ne me prekinuvate. Imate pravo da replicirate, a jas imam pravo tri pati da vi odgovoram. Da se vratam na temata , nikoj od nas nema pravo so toa {to sinxirot na slu~uvawata }e go zaobikoli, da se napravi vizioner. So toa {to nema da kaè deka vo 1994 g. e proglasen Tetovskiot univerzitet... (dofrluvawe od pratenici so zborovi 1995 g. be{e ...) Gospoda pratenici, Tetovskiot univerzitet be{e proglasen vo 1994 g. i vie ne znaete koga ste go proglasile. Zna~i 1994 g. go imame kako slu~uvawe Tetovskiot univerzitet i u{te sto i pedeset iljadi dràvjanstva za dojdenci od Kosovo koi }e glasaat za gospodinot Kiro Gligorov. -Moème li da konstruirame piramida bez osnova? -Koj od vas znae da konstruira piramida vo vozduh? Site vie znaete deka tokmu tie sto pedeset iljadi novi dràvjani na RM denes pukaat vo Makedonija vrz Makedonci , pravat etni~ko ~istewe vo Tetovo i negovata okolina, ubivaat Makedonski vojnici i policajci.Toa e potvrden i verificiran fakt koj ne moè da se negira. Denes ,da se kaè, zaobikoluvajki gi po~etnite to~ki, vo ime na edinstvo, la`no edinstvo i toa ne mislam na "[iptarite"ili Albancite - kako sakate narekuvajte se - tuku mislam na Makedonskiot blok deka nema da se napa|ame ,no }e nastapime so vizija kako da se obvivaat rabotite ponataka, deka nema da se proglasuvame za pedantic, e vo najmala raka licemerie. Zboruvam i vi kaùvam li~ni stavovi, ne zboruvam vo ime na partija ili koliktivitet, toa pravo ne sakam da si go zemam, iako jas sum ~len na VMRO-DPMNE i pratenik na VMRO-DPMNE i toa e golema gordost i privilegija.Megutoa mene mi se obrakaat luge koi {to ne se po definicija ~lenovi na VMRO-DPMNE. Mi se obra}aat i Makedonci od etni~ki is~istenite teritorii okolu [ara.Mi se obra}aat isto taka i lu|e koj {to se na linija na frontot vo Jegunovce, ìl~e, Ratae i u{te nekolku Makedonski sela koi {to edinstveno ostanaa etni~ki neis~isteni do Skopje, koi {to se sekoj den pod snajperski ogan, bez razlika na site mo`ni primirja , dogovori, kako sakate nare~ete gi . Znaete li site tie lu|e vo kakov strav ìveat? Namesto toa da bide pra{awe so koe {to site nie }e se zanimavame , eden pratenik od SDSM mi re~e deka bilo partiski marketing toa {to sum bil vo uniforma na Makedonskite bezbednosni

161

sili. Dozvolete mala digresija. ]e se soglasam deka e partiski marketing , istovremeno }e ve pra{am : Dali moè da se oble~e uniforma i da se zagine vo ime na edna dràva , kako partiski marketing? Od ovaa govornica ve pra{uvam i baram da mi odgovorite! Obvinete me vie slobodno za partiski marketing, me|utoa odete vo Jagunovce , @il~e i Ratae i pra{ajte gi lu|eto tamu kako im e dewe i no}e i dali spijat mirno!? Isto taka pra{ajte gi {to mislat deka }e se slu~i so niv ako se povle~e Makedonskata policija, velam policija, bidej}i vojskata nekoj ja povle~e. Nekoj gi povle~e tenkovite, a vie dobro znaete koj. Ako nekoj saka edinstvo ,toa sum jas. Ako nekoj misli deka edinstvo ni e neophodno, toa sum jas. Ako nekoj saka da se druì so vas, toa sum jas. Jas nemam ni{to protiv vas, me|utoa vie ne moète , nitu va{iot lider, da ne obvinuvate deka sme za vojna deka sme protiv edinstvo , samo zatoa {to ne vi odgovara ona {to go pravime. Da se vratam na 1994 g. i formiraweto na Tetovskiot univerzitet. Makedonskata javnost ne znae nekoi raboti. Nekoi raboti od strana na novinarite , za cel ovoj period , ne se prenesuvaat takvi kakvi {to se.Neinformiranosta se dolì na toa {to celoto makedonsko "nezavisno" novonarstvo e za sitni pari kupeno. Tie utre namesto da izvestuvaat objektivno }e obvinuvaat i raspnuvaat na krst nivni neistomislenici. Treba li toa da ne zagriì? Ni najmalku, zatoa {to utre nema ni{to da ostane od Makedonija. A za Tetovskiot univerzitet, poradi ova "objektivno" novinarstvo koe {to ja sokriva vistinata , Makedonskiot narod nema {ansa da doznae deka sega so ovoj dogovor }e treba da se regalizira. Pak }e potseam Tetovskiot univerzitet ne be{e otvoren vo vreme na vladeewe na VMRO DPMNE. Me interesira kako va{ite sposobni retori Nikola Popovski ili moèbi [ekerinska, }e uspeat da ja ubedat makedonskata javnost deka VMRO DPMNE e vinovno ili pak ume{ano vo formiraweto na toj univerzitet . E toa sakam da go vidam , a mene izlezete puzder napravete me od govornica . I ubedete me isto taka deka sum predavnik , ama kaète deka ne ste dale 150 000 dràvjanstva na Kosovari za da vladeete . Toa se 150 000 lu|e koi {to denes pukaat na nas i koj {to i den denes ne znaat Makedonski da zboruvaat. Koga |i maltletiraat Makedoncite im zboruvaat na Srpski {to u{te edna{ dokaùva deka se od Kosovo dojdeni. Da odime sega vo ne tolku dale~nata 1997 g. Se se}avate deka vo Tetovo i Gostivar pred op{tinskite zradi se veeja Albanski znamiwa. VMRO DPMNE se u{te be{e vo opozicija . Ova e vreme na na{e opoziciono deluvawe , no vreme prili~no zna~ajno za podgotovka i postavuvawe na podloga na ona {to denes ni se slu~uva. Oti Makedonskata armija vo Fevruari ne moè{e da vozvrati so helihopteri, zatoa {to gi nema{e . Vo poznatite slu~uvawa od 1997 g . ne moè{e da vozvrati armijata so tenkovi, koga be{e napadnat suverenitetot na Makedonija zatoa {to gi nema{e .Vo edno logi~ko

162

dokaùvawe , pretstavuvawe, prosleduvawe treba da zboruvame od koi pojdovni to~ki se rodil problemot, od {to do {to doa|ame, ednostavno da ne gi zaboravime ne{tata. Koj e toj {to denes moè da kaè deka vo Tanu{evci vo Fevruari ovaa godina nastana problemot i krizata zatoa {to toga{ im teknalo na [iptarite da go pravat toa. Toa e dolgo podgotvuvano scenario . Praveni se probi , testovi . 1997 g. be{e test . Toj test go imavme vo vid na Albanski znamiwa istaknati pred op{inite na Tetovo i Gostivar, {to zavr{i kako {to zavr{i. Zavr{ija vo zatvor nakoi lu|e , grado~alnicite na Gostivar i Tetovo , Crvenkovski intervira{e so policijata i slu~ajot be{e zatvoren. Me|utoa da ve potsetam istata taa 1997 g. Makedonskita studenti sfatija do {to } e dojde i glasno go kaàa toa. Ima{e dvo mese~ni protesti protiv zakonot za Pedago{ki fakultet , na G-dinot Crvenkovski napraven vo dogovor so negovite toga{ni koalicijoni partneri so PDP , koj {to be{e u{te edna pri~ina pove}e i voved vo ova {to denes go imame kako situacija . Nikoj ne moè da mi kaè deka toj parcijalen zakon ne be{e logi~en predvesnik na ona {to denes nie treba so ovoj ramkoven dogovor da go definirame, a toa e proglasuvawe na Tetovskiot univerzitet za dràven univerzitet. Probite bea uspe{ni , eve do {to dojdovme denes i ne moè da G-dinot Crvenkovski da izleze i da ne predizvikuva , da ne proziva i da ne stava na tapet kako predavnici kako odgovorni , koga znaeme deka zakonot za Pedago{ki fakultet e negov zakon. Toj zakon be{e stramno donesen vo ovoj parlament. Da ve potsetam, be{e izglasan odkako na studentite im be{e veteno deka nema da bide izglasan. Studentite bea izlaàni. Zgora na toa zakonot be{e donesen za vreme na pauzata pome|u zimskiot i letniot semestar so edna matemati~ka preciznost, koga pove}eto studenti se nao|aat doma, za da se izbegne mo`nosta od protesti i od blokirawe na parlamentot. Se se}avate li? Toga{ bev nadvor od parlamentot i bev mnogu gord nasebe i na site studenti {to go iskaùvaa svoeto nezadovolstvo od toj zakon. Denes mi e mnogu àl {to ne sum nadvor so tie lu|e pred parlamentot , zatoa {to jas se ~ustvuvam kako del od niv. Tri ipol godini do den dene{en podani~kite novinari na SDSM na krst me raspnuvaat za tie protesti, kako rasist , kako {ovinist , kako predavnik, kako ~ovek {to la`no se igral so ~uvstvata na Makedoncite. Jas pove}e pati kaàv deka ne sum se otkaàl od tie protesti . Tie protesti denes smetam deka ja dobivaat svojata istoriska verifikacija. Ukaàa na toa {to }e se slu~i so Makedonija. Makedonskata intelegencija i svest, iako ima{e i sredno{kolci,a o~iledno nekoi sredno{kolci se popametni od vrvni politi~ari vo Makedonija, ukaàa na toa deka sleduva raspad na Makedonija. Avie ne proglasivte za najgolemi predavnici. Do den denes ne prestanavte da gi negirate tie protesti . Jas vi kaùvam javno, jasno i glasno nitu sum se otkaàl od tie protesti ,nitu mislam posle testot na istorijata i posle testot na vremeto i na istoriskata distanca , deka ne{to bilo napraveno vo tie protesti. Sme sakale edna

163

edinstvena dràva {to ja imame, zatoa {to jas neznam deka ima druga Makedonija takva kakva {to e, sme ukaùvale na toa deka postoi licemerie od strana na {iptarite , deka utre nas tie }e ni go kopaat grobot , }e ja ~istat etni~ki Makedonija i deka ne im e do obrazovanie . I sum gord {to sum spiel 15 dena pred toa Sobranie . Sega koristam mo`nost da gi pozdravam site {to bile tamu i da im kaàm deka mojata verba ne prestanala ako moàt da me razberat. Ako ne, ìvotot e dolg , tuka sme za dokaùvawe , osven ako ne se odlu~at nekoi poekstremni {iptarski grupi i na likvidacii. ( Dofrluvawe od strana na nekoi od pratenicite albanci so zborovite

"ne zboruvaj taka") Znaete li zo{to zboruvam taka? Jas nesakam da ve navreduvam nitu najmalku. No vie mene me navreduvate koga me narekuvate slavomakedonec, slavopravoslaven... Va{ite lideri vo nivtine javni nastapi se proiznesuvaat i ne narekuvaat taka kako {to nie ne se ~uvstvuvame. Jas zaradi vas samite moàm da ve narekuvam Albanci, megutoa sakav ovoj moment da dojde, da me pra{ate zo{to ve narekuvam [iptari?! (dofrluvawe na pratenici od mesto) STOJAN ANDOV: Ova ne e razgovor na dvajca ve molam obra}ajte se na parlamentot. FILIP PETROVSKI: Se izvinuvam. Jas sum ja procenil istoriskata odgovornost na ovoj moment, sum ja procenil istoriskata teìna na ovoj govor i kako pratenik gospodine Pretsedatele , soglasno Delovnikot za rabota na Sobranieto i soglasno Ustavot na RM go koristam pravoto da govoram taka kako {to mislam deka treba. STOJAN ANDOV: Nikoj ne moè da vi go zeme toa pravo. ]e si zboruvate toa {to mislite . FILIP PETROVSKI: Gospodine pretsedatele se izvinuvam ako bev ne pristoen, me|utoa bev predizvikan od mesto i zatoa odgovoriv. Zavr{ija kako {to zavr{ija protestite, se nadevam deka

164

pratenicite na SDSM }e imaat {to da progovorat za tie protesti , pa vo replikite }e moàm da kaàm ne{to pove}e za niv. Odime na narednata godina, 1998 g. zavr{i erata na komunizmot vo Makedonija, erata na ednoumieto , na namesteni izbori . Spored moe dlaboko uveruvawe na vlast dojde edna koalicija za koja iskreno da vi ka`m smetav deka e vo red. Nekoj od sopstvenite ideali ,mlade{ki ideali, ideali za ovaa dràva sum mislel deka so toa }e se ostvarat , }e se realiziraat i vo ovaa dràva }e dojde edno podobro vreme , }e se realiziraat nekoi poekti koi }e zna~at podobar ìvot na Makedoncite , koi {to }e zna~at dostoinstvo na Makedoncite. Odime so red. Edna od prvite sednici na noviot parlamentaren sostav, poto~no me|u prvite 5 sednici i donesuvaweto na famozniot zakon za amnestija. Gi amnestiravme politi~kite zatvorenici , me|u koi i gradona~alnicite na Tetovo i Gostivar vo znak na dobra volja , vo znak na podgotvenost za soìvot, vo znak na razbirawe , vo znak na podadena raka deka }e ìveeme zaedno. Da se potsetime malku {to se slu~i toga{ i kako reagira{e SDSM, koj paten sega treba da se najde vo uloga na predlaga~ na zakon , odnosno da podrì sega nov zakon za amnestie vo koi i Ali Ahmeti treba da bide amnestiran.Me|utoa za toa podocna }e zboram. SDSM glasa{e protiv zakonot za amnestie vo 1998g. Toa be{e zakon so koi {to nie prv pat se soo~ivme so toa da ni padne reitingot. Za prv pat se soo~ivme so toa da gospodinot Kiro Gligorov , toga{en pretsedatel na dràvata go vrati zakonot na parlamentot zatoa {to navodno toa bilo predavstvo. SDSM objasnuva{e na javnosta deka VMRO amnestira kriminalci, ubijci, lu|e koi rabotele protiv dràvata . Toga{niot zakon na amnestija na nas kako koalicija ni be{e zemen kako najgolemo zlo. A nie samo sakavme da pokaème dobra voqa, da se obideme da ìveeme normalno vo Makedonija. 1999 godina.Kosovska kriza. 350 iljadi albanci bea proterani od kosovo vo Makedonija. Nie kako dràva primivme pomegu 15 i 18% begalci od vkupnata populacija na na{ata dràva, {to ako se napravi sporedba so npr. Francija i brojot na ìteli {to tamu ìveat, bi zna~elo deka tie primile naedna{ okolu 10 milioni begalci na svoja teritorija. Nie gi primivme begalcite. Takvi kakvi {to sme ,gi primivme begalcite. Zo{to? Zatoa {to ne gi sakavme? Zatoa {to sme genocidni? Zatoa {to sme rasisti, {ovinisti? Ili zatoa {to sakavme da pokaème kolku smetame deka e normalno na sosed da mu se podade raka, da mu se pomogne vo nevolja, neznaejki deka deneska tie istite ke se svrtat i ke pukaat na nas. Gledame kako podadenata raka denes se zloupotrebuva. Megutoa , smetam deka kosovskata kriza i se {to se slu~uva{e toga{ jasno go pokaàa ubeduvaweto na Makedoncite za zaedni~ki ìvot. Postoe{e èlba, no jas malku veruvav deka do ova nema da dojde. 2000 godina. Donesovme zakon za visoko obrazovanie. Poradi toj

165

zakon nie kako partija zagubivme 6 pratenici. 6 pratenici ja napu{tija VMRO-DPMNE. Ne govoram za toa dali tie bile zadovolni ili ne ,ili pak dali toa bil vistinskiot ~ekor, tuku pravam retrospektiva na toa kako se odvivaa rabotite vo toa vreme,{to smetam deka e bitno za da se stekne vistinski uvid,dali SDSM bea vo pravo koga sekojpat posle sekoj na{ ~ekor ne obvinuvaa deka sme predavnici. Reìmskite novinari, vas moàm i da ne ve smetam za reìm, vie ste 50-godi{en reìm, postojano me maltretiraa okolu toa, dali sum glasal ili ne za toj zakon. Me dovedoa do edna sostojba da se sramam {to ne sum zboruval protiv toj zakon. Doma se potev gledaj}i gi sednicite na Parlamentot, koga gospo|ata sega{en minister za nadvore{ni raboti i red pratenici odtuka me prozivaa kade e gospodinot Filip Petrovski da kaè zo{to deneska negovata Vlada, negovata partija nosi Zakon za visoko obrazovanie, a toj 15 dena spie{e pred Sobranie uveruvaj}i ne deka toa ne treba taka da bide . ]e kaàm edna vistina, intimna vistina, zatoa {to mislam deka nemam {to da krijam od nikoj. Bev zamolen da ne glasam za toj zakon od prosta pri~ina , odnosno da ne zboruvam protiv toj zakon , od prosta pri~ina {to sakavme da im pokaème na tie {to deneska pukaat vrz nas, {to siluvaat, vnimajte Makedonci, ne Makedonki , deka sakame normalno da ìveeme , deka sakame da imame eden soìvot koj {to }e trae neograni~eno. Jas `rtvuvav del od svojot integritet, od sopstvenata gordost , lu|e me pcuea po ulici, za da pokaème deka sakame normalno da ìveeme. I samo tolku, zatoa {to nikoj ne vi se prodal na vas, nema namera i nema pravo. 2001 godina bum, vojna, kako {to re~e gospodinot Crvenkovski. Vojna, me|utoa koga nie predlagavme da se voveda voena sostojba, ne napravivte maloumni. Ne dovedovme vo edna situacija da ne proglasite za edinsteni vinovni. Gospodinot Crvenkovski nema pravo da go koristi toj zbor vojna, zatoa {to koga rekovme da se vovede voena sostojba , za da gi re{ime problemite, pa posle toa da razgovarame, nie bevme idioti, ludaci. Kako i da e , so ova {to {to do sega go kaàv mislam deka ovoj istorijat kako lanec na slu~uvawa ne smeeme da go zanemarime. Sekoj Makedonec treba da go ima vo predvid , sekoj {to misli i {to ne{to mu zna~i ovoj problem, {to mu zna~i ovaa vojna, {to mu zna~i ovaa dràva, ne smee ova da go zaboravi. Od kade trgnavme!? Jas ne sakam da obvinuvam drugi, me|utoa, ne moàm da dozvolam drugite bez obzir da dojdat tuka, da ne aposrofiraat i da si izlezat od salata, kako ni{to da ne bilo. Mislam deka bev prili~no jasen vo vrska so istorijatot, bi sakal da go zemam predvid takanare~eniot dokument za mir od Ohrid, dokument za demokratija , za vra}awe na ne{tata vo normala. Vo ìvotot na eden politi~ar postojat momenti posle koi moè odloèno da dojde efektot, od ona {to }e se napravi, bidej}i i Isus Hristos, kako {to znaeme bil sin na Boga , pa sepak lu|eto go raspnale na krst, bidej}i ne go razbrale. Denes pak posle 2000 godini go slavat site tie i naslednicite nivni, {to go raspnale na krst. Me|utoa, ova e vreme vo koe ne smeeme da bideme licemerni, ova e vreme

166

koe ne moème da ~ekame efekno odloèno dejstvo, ova e vreme vo koe {to sakam se da vi kaàm i seedno me e dali utre }e bidam politi~ar. Jas ne znam kako }e napravite izbori vo Lipkovo. Jas ne znam kako }e napravite izbori vo Ara~inovo, ili }e ispratite nabquduva~i na ONA vo izbornite komisii? Zna~i, ne e vreme za marketing. Sega da ima izbori ne moàt 120 pratenici vo Parlamentot da sednat. Ima izborni edinici vo koi ne moè da se glasa, a postoi tendencija da gi ima u{te pove}e takvi. Zatoa, mislam deka treba da se pogledneme vo o~i i da si kaème se {to mislime. Toa vo nikoj slu~aj ne zna~i deka jas sum vo vojna , a deka tie {to se licemeri, la`govci , tie {to im se ulizuvaat i na Albancite i na Me|unarodnata zaednica, tie se pravite. Se nadevam deka ovaa opcija za koja zboruvam nema da pomine kako Isus Hristos, raspnata na krst. Me|utoa , ako toa e cenata za Makedonija, da ne stavite , na site golgoti, nie }e ja prifatime. Zboruvam vo sopstveno ime, citiraj}i nekoi misli od istorijata na Makedoncite. Ponekoga{ , podobro e da se kaè "podobro uàsen kraj, otkolku uàsen bez kraj".I toa e misla od eden od na{ite sveti Ilindenci. Jas razmisluvam taka deneska. Druga varijanta za nas nema. Ramkovniot dogovor, dokument za mir, sakam da go analiziram po {est to~ki. No, samo beglo da spomnam. -Za demokratijata, -Za nasilstvoto, -Za policijata, -Za konsenzualnata demokratija, -Za legalizacijata na Tetovskiot univerzitet i -Za Znamiwata. Vo Ramkovniot dogovor stoi deka to~kite davaat usoglasena ramka za obezbeduvawe na idnina na demokratijata vo Makedonija i ovozmoùvawe na razvojot na pobliski i pointegrirani odnosi vo Republika Makedonija i evroatlanskata zaednica. Jas koga go ~itam ovoj tekst ,mi se postavuva edno pra{awe - dali dosega nema{e demokratija vo Makedonija? Ponatamo{nata analiza na toa {to se menuva, kako su{tina, vo Ustavot, mene ne moè da me ubedi deka stanuva zbor za demokatija, odnosno za demokratizirawe, menuvawe na kategorii koi {to odat vo nasoka na podobruvawe na ìvotot na poedinecot. Naprotiv stanuva zbor za kapitulacija, za predavstvo na vekovni stremeì, ideali na eden narod. Ni{to drugo ne moàm da pro~itam vo ovoj Ramkoven dogovor. Jas ne ja omalovaùvam rabotata na tie {to rabotele. Smetam deka Pretsedatelot na dràvata ima pravo da podnese inicijativa za promena na Ustavot. Toa vpro~em e zagarantirano pravo vo Ustavot i mislam deka nikoj od nas ne moè da go ospori toa pravo. Jas ne ja omalovaùvam rabotata na 4-te partiski lideri. Ne moàm da kaàm deka tie tamu sedele, gledale sopstveni interesi, ili pak se glupirale,

167

neznaele {to pravat, me|utoa , jas si go zadrùvam pravoto , da go ~itam dogovorot taka kako {to moite o~i go gledaat , iako voop{to ne sum siguren deka ova e toj Dogovor, zatoa {to orginalnata verzija e potpi{ana na angliski jazik. Koj moè da potvrdi deka prevodot na makedonski e soodveten? Koj }e potvrdi deka dvozna~nosta ili pove}ezna~nosta na nekoi zborovi ne e namerno napravena , ili ja nema . Go zadrùvam pravoto se smetam za ednakov na site 120 pratenici vo makedonskiot Parlament da kaàm deka ovoj Dogovor }e go ~itam kako {to go razbiram . Osnovniot princip vo dogovorot e {to se otfrla potrebata na nasilstvo za ostvaruvawe na politi~ki celi. Se soglasuvam deka toa sekoj politi~ar treba da go prifati kako princip. Ne veruvam deka nekoj tuka koj {to bi moèl da izleze na govornica da kaè deka ne se soglasuva so ovoj princip. Me|utoa ,vo osnovnite principi , tamu kade {to se zboruva za otfrlawe na nasilstvoto za ostvaruvawe na politi~ki celi ne se naveduva koj po~na da upotrebuva nasilstvo , koj postigna so upotreba na nasilstvo potpi{uvawe na vakov dogovor! Zatoa {to nie moème da si nabroime, da si isparafirame mnogu raboti vo dogovorot , me|utoa da istraìme kako doaga do niv! Ovoj Ramkoven dogovor dodeka da bide potpi{an ,dodeka liderite na ~etirite partii bea vo Ohrid, Makedonija ima dvaeset mrtvi pripadnici na bezbednosnite sili. Moè li nekoj na toa da zamiì? Principite {to se navedeni tuka se dobri ,no ne se soodvetni na na{ata realnost. Smetam deka makedonskata javnost, a i po{irokata ako ima interes, treba da znae deka Ramkovniot dogovor vo samiot svoj po~etok ne ja odrazuva su{tinskata realnost na situacijata vo Makedonija. Koj saka na toa da zatvori o~i ,koj sakal toa da bide premol~eno ,dali nekoj stranski faktor ili nekoj drug ,ne znam ,no toa ne zna~i deka ne treba tuka da se kritikuva ona {to ne e izdràno i neprimenlivo. I ostanuvam na toa deka dogovorot ne soodvetstvuva na makedonskata realnost i deka negovoto usvojuvanje ke predizvika dolgose`ni posledici. Za drugite to~ki ,za policijata , ke zboruvam malku poop{irno. Se izvinuvam {to e taka ,megutoa rekov deka se retki vakvi sednici {to imaat tolku golema istoriska va`nost, i ke zboruvam op{irno zatoa {to smetam deka Makedonskiot narod namerno e doveden vo zabluda. Toj deneska e opsipuvan so vesti,so vesnici,od nevladini organizacii, od razni emisari, od partiski dobrovolci, od razli~ni me{etari so objasnuvawa deka ova e "Dogovor za Mir". Deka sekoj koj {to e protiv dogovorot, vsu{nost e protiv e za vojna. Deka so ovoj dogovor se ke bide po staro, deka ke pote~e med i mleko... Pritoa nikoj ne izleguva i su{tinski i realno ne se zagleduva kaùvajki deka rabotite od nekade trgnaa, imaa svoj po~etok i sekako sega imaat nasoka kade {to ke otidat. Nie kako pratenici na ovoj narod, kako luge na koi {to im e daden

168

mandat i istovremeno odgovorni pred svojot narod, nemame pravo ovie raboti da gi premol~ime. Da vidime {to pi{uva vo Ramkovniot dogovor za na~alnicite na policijata na lokalno nivo i da si pretpostavime kako ke izgleda seto toa primeneto na teren, odnosno kako ke izgleda Tetovo ili Gostivar posle {est meseci. Lokalnite na~alnici na policijata ke gi izbiraat sovetite na op{tinite od listi na kandidati, predlo~eni od strana na MVR i istite redovno }e komuniciraat so sovetite. Neznam dali vie kako pratenici planirate, a se obra}am na site pratenici Makedonci, ama Makedonci, koga ke zavr{i ovaa parodija i farsa so promena na Ustavot, da odite vo Tetovo. Nekoj od tuka {to planira da napravi koalicija so Ali Ahmeti moèbi ke moè da odi tamu,no {to stanuva so drugite? [to stanuva so nas? Tie {to nema da koaliciraat so Ali Ahmeti, ke moàt li da odat vo Tetovo pra{uvam u{te edna{? Dami i Gospoda, toa {to sakam da vi go kaàm e deka vas }e moè teroristot,{to deneska puka i ubiva Makedonci slobodno da ve maltretira. Toa zatoa {to nema da bide identifikuvan i zatvoren, bidejki za toa nema politi~ka voqa. Naprotiv istite ke bidat amnestirani. E takvite ke stanat policajci i toa prednost sekako }e imaat najistaknatite, najdokaànite i najekstremnite zatoa {to megu drugoto tokmu na takvite ke im treba imunitet za toa {to deneska go pravat. Tie ke ve legitimiraat koga ke odite nakaj Tetovo ili Gostivar i ako ne{to ne im se dopaga kaj vas }e moàt da ve izmaltretiraat kolku {to sakaat i ako soberete hrabrost da im se sprotivstavite, }e moàt da ve provedat i nakrajot da ve proglasat za vinoven po site osnovi. Vo toj slu~aj treba{e da glasate prvo da se izgradi alternativniot pat za Ohrid {to ke odi preku Makedonski Brod, dokolku voop{to mislite da odite za Ohrid, a da go zaobikolite Tetovo. Da ne spomnuvam voop{to, dami i gospoda drugite op{tini kako {to se Tearce ili Le{ok zatoa {to tamu situacijata vo op{tinskite soveti ke napravi da procentot na albanski policajci bide i do 80 %. Nie so ovoj Ramkoven Dogovor od utre za na~alnici na policijata vo spomenatite mesta, no i vo mnogu drugi ke imame teroristi. I mnogu me interesira kako nekoj sega na ova ke kontrira od prateni~kata grupa na SDSM ili pak od strav od teroristite ke odberete da mol~ite?! Eve i nekolku novini {to Ramkovniot Dogovor gi donesuva, a spored mene se nedovolno poznati i jasni na makedonskata javnost. Tie novini odat vo nasoka na voveduvawe na Konsensualna demokratija. Naprimer za Ustavniot sud edna tretina od sudiite }e se izbira od strana na Sobranieto so mnozinstvo od vkupniot broj pratenici koe }e sodrì mnozinstvo od vkupniot broj na pratenici koi tvrdat deka pripagaat na zaednicite koi {to ne se mnozinsko naselenie vo

169

Makedonija. Ovaa postapka }e se primenuva i pri izborot na Narodniot Pravobranitel i na trojca ~lenovi na Sudskiot sovet. Toa e samo prvoto nivo. Ustaven sud i Naroden pravobranitel. (reakcija na nekoi pratenici vo salata) STOJAN ANDOV: Ve molam prestanete, dajte da go oslobodime da zboruva. ôvekot dobil zbor. FILIP PETROVSKI: Ustavnite amandmani i Zakonot za lokalna samouprava nema da moàt da se usvojat bez kvalifikuvano mnozinstvo na dve tretini od glasovite na pratenicite vo ramkite na toa {to }e mora da ima mnozinstvo od glasovite na pratenici koi tvrdat deka pripagaat na zaednicite, koi ne se mnozinsko naselenie vo Makedonija. Zna~i ke imame konsensualna demokratija po pra{awe na Ustavniot sud, Narodniot pravobranitel, izmena na Ustavot, Zakonot za lokalna samouprava... A ova se ~etiri stolba na dràvata. Ponatamu, zakoni koi direktno gi zasegaat kulturata, upotrebata na jazikot, obrazovanieto, li~nite dokumenti, upotrebata na simboli, Zakonot za lokalnata samouprava, za grad Skopje, za op{tinskite gradona~alnici... Za sevo ova }e mora da postoi mnozinstvo od glasovi na pratenici koi tvrdat deka pripagaat na zaednici koi ne se mnozinsko naselenie vo Makedonija. Nemojte da me razberate deka ne sum demokrat, deka smetan deka Albancite ne treba da se izjasnuvaat za site ovie raboti, megutoa ako vakviot na~in na izjasnuvawe ne e Konsensualna demokratija, koga na site nivoa }e bide potrebna polovina od nivni glasovi kako uslov, toga{ {to e? Ili polovina privilegirani albanski pratenici ke glasaat ili nema ni{to od glasaweto! Naredna rabota, se ukinuva ona {to se narekuva mehanizam na glasawe, prosto mnozinstvo, apsolutno mnozinstvo, dvotretinsko mnozinstvo. Ni{to od toa nema ve}e da vaì. Vie moète da imate 80 pratenici za nekakva promena na Ustavot, megutoa pod predpostavka deka ima 25 albanski pratenici vo Parlamentot i samo 12 od niv se izjasnile za promenata. Vo toj slu~aj promenata nema da vaì, oti ne e ispolnet uslovot polovinata od niv pozitivno da se izjasnat. Ke se dovedeme vo situacija nikoga{ ni{to da ne moème da promenime vo Ustavot. I veruvajte toa e Definicija na propasta. Pa koj gi ograni~uva sega istite tie pratenici koi {to ne se Makedonci da podnesat bilo kakvo barawe povrzano so to~kite gore nevedeni, pa duri i za promena na Ustavot? Eve sega se 25 na broj, ne se dovolno za pokrenuvanje na inicijativa

170

za izmena na Ustavot, ama }e zemat 5 pratenika od SDSM, ke stanat 30 i ke imaat potrebna brojka za promena. Neka ne ubedat so argumenti, neka izlezat na govornica i neka kaàt deka e vaka i vaka. Eve neka zemat 5 pratenici i od VMRO-DPMNE, gledam deka reagirate od mesto. Pa ako gi ubedat pratenicite od SDSM pretpostavuvam deka ke moàt da gi ubedat i pratenicite od VMRO. Megutoa, utre eden od ovie pratenici ako ne bide zadovolen cela dràva ke bide zako~ena vo site nejzini mehanizmi. [to e toa ako ne konsensualna demokratija, {to e toa ako ako ne ucena i teror na malcinstvoto vrz mnozinstvoto vo ime na demokratijata. [to e toa ako ne e kraj? Dali Makedonija stanuva Bosna? Ova go pra{uvam zatoa {to vo Ramkovniot dogovor stoi deka e za{titen integritetot na dràvata i apologetite na istiot toa go koristat kako argument. Vo smisla na toa deka Makedonija e nedeliva, deka ke nema promena na granici. Svetskata i megunarodnata javnost jasno kaàa deka Makedonija nema da se deli. Pa koe e toa licemerie! A {to e deneska Bosna i Hercegovina? Taa e edna dràva,ama kakva dràva? Kakva e vnatre? Isto taka {to e Jugoslavija? Rezolucijata 1244 na Sovetot za bezbednost kaùva deka Kosovo e sostaven del na Jugoslavija, no dali toa e navistina taka site dobro znaeme. E da znaete, vi predviduvam na vas {to ke glasate za promena na Ustavot, vtora Bosna ili vtoro Kosovo, tamu kade {to deneska Makedonija e etni~ki is~istena ili se ~isti. A istite Vie {to ke glasate za promena na Ustavot vaka kako {to e predvideno, od narod da premineme vo zaednici, da si ja prevzemete odgovornosta, da gi vratite Makedoncite isterani od Le{ok,Tearce, Ara~inovo i site drugi sela. I pritoa nemislam na Koordinativnoto telo za sozdavawe na cirkusi, zo{to ne veruvam vo nego. Tie {to ke glasaat za promena na Ustavot, na ~elo na kolonata da odat za da gi vratat lugeto vo svoite domovi. Po mo`nost i da se naselat nekoi od niv tamu, oti Branko Crvenkovski go baraat mnogu vo @il~e,Ratae i vo Jegunovce da otide so niv malku zaedni~ki niz nivnite maki da pomine. A i Bu~kovski go baraat isto taka. I Bo{kovski go baraat so edna razlika {to toj tamu be{e. Nemojte da mislite deka jas tuka nekoj partiski obvinuvam, deka SDSM namerno go prozivam. Da gospogice [ekerinska, Bo{kovski be{e vo Jegunovce. I pak ke odi i ke odime. Toa tamu e Makedonija. Barem jas znam luge koi {to nemaat namera da se povle~at od tamu. Gospodine Stojkovski bidejki dofrluvate od mesto i doprinesuvate za dene{nata sednica da se odviva vo vakvo raspoloènie i na vas ke vi povtoram, iljada Makedonski sinovi se vo ovoj moment na pozicii koi {to ja {titat dràvata i ovoj Parlament. Tie se vo rovovi koi vo momentov oznaùvaat nekoja nova granica i podelba {to sakaat Albancite da ni ja napravat. Vo tie rovovi tie ja {titat poslednata Makedonska enklava {to postoi do Skopje. Toa nemojte nikoga{ da go zaboravite.

171

Naredno pra{awe, legalizacija na Tetovskiot univerzitet. Ramkovniot dogovor veli: finansirawe od strana na dràvata ke se obezbedi za visoko obrazovanie na jazici na koi {to zboruvaat najmalku 20% od naselenieto vo Makedonija. [to zna~i toa? toa zna~i legalizacija na Tetoskiot univerzitet. Zo{to toj e oformen i funkcionira ve}e 6-7 godini, PDP postojano se zalaga za negovo priznavawe, toj raboti, defakto proizveduva kadri, neznam koklu stru~ni, a mnogu i ne me zasega{e do sega, no od utre }e treba da me zasega. Oti istite tie ke bidat priznaeni i vgradeni vo na{iot obrazoven sistem. I nikoj nema da formira nov univerzitet koga Tetovskiot veke postoi. Tie dva univerziteta }e mora da gi finansira dràvata. Ova go predviduva ovoj dogovor za mir. Tuka e napi{ano, neznam zo{to nikoj ne saka toa da go pro~ita . [to zna~i toa? Deka pa|aat vo voda site obvinuvawa koi bile predavnici i koi bile za{titnici na makedonskiot narod, koi davale, prodavale zakon za visoko obrazovanie, koi bile licemeri, koi bile tie {to ne mislele na nas. Znaete {to? Jas smetam deka leka, poleka rabotite po~nuvaat da se razjasnuvaat i deka mnogu brgu }e go dobijat vistinskoto svetlo. Oti vistinata moè da se sokrie, me|utoa ve~no ne moè da ostane vo temnica. Jas ne sum protiv visoko obrazovanie na Albancite. Sveti Kiril i Metodij vo Skopje, pa vo Bitola univerzitetot, me|utoa, koga }e se izbrojat rabotite na kraj, albancite }e imaat tri univerziteta , a Makedoncite eden. Pa, izvinete , da iznesam transparentni pred Sobranie i da protestiram za pove}e obrazovanie na Makedoncite!? Mislam , kolku i da e ~udna , nekoga{ i sme{na vistinata, ona {to go napravija K-15 vo eden niven ske~ , deneska e vistina vo Makedonija. ]e treba da protestirame za pove}e prava, za pove}e sloboda i za pove}e obrazovanie na Makedoncite. àlno. Za znamiwata. Nie bevme obvinuvani deka sme pu{tale na sloboda kriminalci koi {to dràvata ja stavile na bezder, ja prodale , ja predale, ja otstapile, zatoa {to so zakonot za amnestija vo 1998 g. gi amnestiravme nekolkute politi~ki zatvorenci po povod slu~ajot so znamiwata, vo Gostivar , 1997 g. Izrazuvawe na identitetot vo Ramkovniot dokument veli: "Vo odnos na simbolite neposredno do simbolot na R. Makedonija lokalnite vlasti }e ja imaat slobodata na prednata strana od lokalnite javni objekti da postavat simboli so koj se odbeleùva identitetot na zaednicata". Vie nema da stavite zname so simbol na Triglav ili [ahovnica, se znae koi znamiwa }e stojat do makedonskoto zname, samo Albanski. Zna~i , doa|ame na situacijata za koja {to nie sme osuduvani, a sega nekoj drug ni ja nudi istata rabota i proziva kako najgolemi predavnici ako ja prifatime. Se vra}ame na situacijata od 1997 g. Jas }e pra{am , za{to Crvenkovski gi tepa{e albancite vo Gostivar , ako deneska tolku voodu{eveno glasa za ovoj dogovor i duri se zakanuva , ~itam po vesnicite, deka }e gi otstranuva

172

pratenicite od partija ako ne glasaat , }e deli ispisnici od SDSM. Ili licemerijeto oti{lo do takov stepen {to toga{ moèl takov da bide , a deneska da bide vakov soodvetno na li~nite potrebi. Pretsedatelot Trajkovski toj sega go narekuva pretsedatel, a go poniùv{e godina ipol, narekuvaj}i go gra|aninot. Toa se samo primeri na licemerie do koj {to sakam da dojdam podocna. Da prestaneme so licemerieto deka rabotite se podobruvaat so ovoj dogovor. Oti, jas navistina smetam deka navedov dosta argumenti deka toa ne e taka. Ova , vo vrska so vovedniot del na Ramkovniot dogovor , sega }e go razgledam Aneksot-a , ustavni amandmani i da Vi kaàm ke go komentiram samo Aneksot-a. Aneksot-b i s }e gi preskoknam vo interes na vremeto i na va`nosta na dokumentite, za{to mislam deka navistina ako se analiziraat ustavni amandmani i se ocenat kako neprifatlivi, najverojatno deka nema potreba da se analiziraat zakonskite amandmani, koi {to sledat potoa. Vo vrska so ustavnite amandmani }e se zadràm na dve raboti. Na preambulata i na u{te edna rabota , ~len 78, deka Sobranieto }e osnova komitet za odnosi me|u zaednici. Ima i mnogu drugi raboti {to se neprifatlivi. Vo ~len 7 za vtor jazik , so ~len 19, vo ~len 69 konsenzualna demokratija , vo ~len 86 kade {to se voveduva klu~, ~len 109 so klu~ , ~len 114 so klu~, {to zna~i konsenzualna demokratija i ~len 131 vo koj {to se ureduvaat na~inite na koj {to se menuva Ustavot. Me|utoa, zboruvam za konsenzualnata demokratija i smetam deka nema potreba da Ve optovauvam tolku mnogu, oti pretpostavuvam deka i nekoi drugi pratenici }e gi analiziraat ovie momenti. Samo }e se zadràm na ovie dve {to gi spomnav. Preambula na R. Makedonija , odnosno na Ustavot na R. Makedonija. Jas }e ja pro~itam prvo preambulata i posle toa }e go pro~itam tekstot kako toa sega bi trebalo da glasi preambulata. Zna~i , prvo preambulata vo Ustavot na R. Makedonija. "Trgnuvaj}i od istoriskoto, kulturno, duhovno i dràvno nasledstvo na makedonskiot narod i negovata vekovna borba za nacionalna i socijalna sloboda i sozdavawe na svoja dràva", sega }e gi preskoknam nekolkute raboti {to se pomalku zna~ajni vo momentot, za tuka da se potenciraat, iako smetam deka preambulata od zbor do zbor e slovo kako Biblija, barem za mene mnogumina mislat deka ne treba taka da se gleda Ustavot, deka Ustavot e promenliva kategorija, deka toa e ne{to {to moè da se modificira kako }e duvne veterot. Jas mislam deka cvrstinata na edna dràva se gleda po toa kolku e cvrst i kakov e odnosot kon Ustavot. Zo{to, Amerikanskiot Ustav, iako e nesoodvetna sredbata , ima 213 g. od svoeto donesuvawe, a nema poe}e od 20-tina amandmani. A nie sega vo paket imame nad 30 amandmani samo vo ovoj krug na promenata. I u{te eden del vo preambulata e mnogu biten. Istoriskiot fakt deka Makedonija e konstituirana kako nacionalna dràva na Makedonsiot narod, vo koja se obezbeduva celosna

173

gra|anska ramnopravnost i trajno soìtelstvo na Makedonskiot narod so Albancite, Turcite, Romite i drugite nacionalnosti koi {to ìveeat vo R. Makedonija. Ne mislam deka ovoj tekst, preambulata diskriminira nekogo. Plus toa nema pravno dejstvo. Ima samo istorisko objasnuvawe. Pa sepak se predlaga temelno negovo menuvawe. Ovaa preambula kaùva deka nie Makedonskiot narod, posleden narod vo Evropa, po redosledot na ne{tata, sme se sobrale, sme imale te{kotii 10 veka, 20 veka i na krajot sme uspeale da napravime sopstvena dràva. Taa preambula ne Ve negira, Vas {to sedite vo zadnite redovi, gospoda Albanci. Ve pi{uva vo taa preambula. Me|utoa, taa preambula ja kaùva osnovata na zalagawata na desetici, stotici Makedonski generacii. Predloènata preambula, odnosno narednata preambula, ako go usvoite toa {to e predloèno ke glasi:"Gra|anite na R.Makedonija, prevzemaj}i ja odgovornosta za sega{nosta i idninata na tatkovinata, svesni i blagodarni na svoite predci za `rtvite i posvetenosta vo nivnite zalo`bi i borba za sozdavawe na samostojna i suverena dràva Makedonija i odgovorni pred idnite generacii za za~uvuvawe na se {to e vredno od bogatoto kulturno nasledstvo i soìvotot vo Makedonija,ednakvi vo svoite prava i obvrski kon zaedni~koto dobro...",Bla,bla,bla.... Kade e tuka Makedonskiot narod? Pa koj moè da glasa za vakov predlog. G-dine Crvenkovski sakam da vi ~estitam na hrabrosta {to ja iskaàvte vo va{eto govorewe pred Makedonskiot Parlament koga go branite Ramkovniot dogovor. Oti vie kaàvte deka site pratenici od SDSM bez pogovorno }e go glasaat dogovorot {to vie go potpi{avte. Navistina ne mi e jasno kako moèvte da prevzemete vakva odgovornost. Ova {to go zboruvam se odnesuva i na site drugi pratenici {to imaat namera da go dadat svojot glas za vakov tekst na preambula. Ne e vo pra{awe toa {to jas ne sum demokrat, pa ne mi se dopa|a {to nekoj drug postoi vo Makedonija. Naprotiv, toa e verificirano so orginalnata preambula na Makedonskiot Ustav. Zapi{ani se zaednicite vo nego, osven {to moèbi se ispu{teni srbite. No toa moè da se dopolni so amandman. Pa sega }e kaàt, nekoi takanare~eni ustavni eksperti deka ne postoi Ustav od vakov tip vo Evropa, osven Ustavot na Slova~ka. Deka toj odrazuva zakoraven na~in na pretstavuvawe na ne{tata, deka nikoj vo ustavite ne se nabrojuva sam sebe kako narod... Me|utoa, jas i ponatamu sum ubeden deka nie kako narod ednostavno imame pravo da se napi{eme vo na{iot ustav. Ako nie ne se napi{eme vo Ustavot, nitu Bugarite, nitu Grcite, nitu Srbite, nitu Albancite sigurni bidete deka nema da ne napi{at. Vo razgovori so nekolku diplomati, tie mi potvrdija deka apsolutno im e jasno za{to e navredena na{ata gordost i od kade e na{ata te{kotija da se soglasime da se bri{e Makedonskiot narod od preambulata. Ne sakam da navleguvam vo hipotezi od tipot na svetski zagovor

174

protiv Makedoncite, oti toa deluva kako premnogu ne bitna rabota za svetskite sili, za voeno-industriskite kompleksi, za golemite bankarski semejstva za tie da se zanimavaat so toa da ne izbri{at nas kako dràva, ili da ne ostavat da ostoime kako dràva , a da ne izbri{at kako narod. Me|utoa nikako ne mi odi vo glava nie samite da se izbri{eme, dobrovolno, od preambulata. Nekoi amandmani se prifatlivi i potrebni, za nekoi od niv ke diskutirame, nekoi najverojatno }e bidat usvoeni. Me|utoa, da prifatam amandman da se izbri{am od preambulata kako narod , vo najmala raka nemam prenesen od gra|anite, mandat. Ako utre Makedonskiot narod izleze na referendum i kaè :"Nie se bri{eme od Ustavot ", toga{ }e se izbri{eme! Dotoga{ preambulata, e eden od edinstvenite dokumenti vo koi {to nas ne pi{uva kako narod i nemame pravo od nea, tuku taka, da se otkaème. Duri smetam za ova pra{awe treba da se soglasat i pratenicite Albanci, deka od Ustavot nie nemoème da se izbri{eme. Mislam deka ne e prifatlivo Preambulata da se zameni ili izbri{e, odnosno promeni. Vo odnos na toa kakva e vo momentot se nadevam deka ke ostane ista. Vtorata rabota vo vrska so promenata na Ustavot, koja {to mnogu me zagriùva, e ~lenot 78, odnosno Sobranieto ke osnova Komitet za odnosi pomegu zaednicite. Toj komitet }e go so~inuvaat po sedum ~lena od redovite na Makedoncite i Albancite od Sobranieto i pet ~lena od redovite na Turcite, Vlasite, Romite i drugi dve zaednici. Sobranieto ke gi bira ~lenovite na Komitetot, a Komitetot }e gi razgleduva pra{awata na onsite pomegu zaednicite vo Republika Makedonija i }e donesuva predlozi i mislewa za nivno re{avawe. Do tuka i mi deluva nekako normalno rabotata, iako ne mi deluva prifatlivo paritetot na sedum Makedonci i sedum Albanci. Dali se soglasuvame deka procentot na Albancite vo Makedonija e 50 procenti? Ili pak toa e najava za toa {to ne ~eka utre? Da prodolàm so delot na tekstot {to vo nikoj slu~aj nesmee da ni bide prifatliv, Sobranieto }e bide dol`no da gi razgleduva mislewata I predlozite na Komitetot i da donesuva odluki vo vrska so niv. Toa prakti~no zna~i, se osnova Komitet, odnosno komisija {to ne e pod kontrola i nadle`nost na Sobranieto.Nie, so ovoj predlog, osnovame telo koe {to e ednakvo na Sobranieto. Toa telo }e mora da se proiznesuva vo vrska so predlozite na Sobranieto i da se proiznesuva po niv. U{te povidlivo e koga ke se razgleda to~kata 6, vo vrska so sporot koj eventualno }e nastane pri glasawe i ke e nenadminliv. Re{enieto {to sega se nudi e postapka za glasawe, vo vrska so konsensualnata demokratija, kade {to se pojavuva novo telo, Komitetot, koj ke e nadleèn i }e odlu~uva so mnozinsko glasawe. Dokolku se razminat mislewata na pratenicite na plenarna sednica i nema dovolen broj na pratenici potrebni za promena na prethodno nabroenite zakoni, ili za izglasuvawe na sudii na Ustavniot

175

sud, ili za izglasuvawe na Republi~ki Sudski Sovet, ili za Naroden pravobranitel, ili pak za neznam {to, }e se sozdade edna sostojba na haos vo koj ke morame da go povikame Komitetot i taa negova odluka ke bide obvrzna za Sobranieto. [to e toa ako ne vtor dom? Ne sum ustaven ekspert, no za ova e dovolno da se ~ita tekstot na Ramkovniot Dogovor, takanare~eniot dokument za mir. I vo vakva situacija nekoj da ne proziva kako predavnici dokolku ne go prifatime istiot, vo najmala raka e rizi~no i ònglerski. Zbor dva i za Patriotizmot. Patriotizmot koj {to na nas ni e zabranet. Znaeme deka deneska Bosna i Herzegovina e vo ramkite na granicite od pred vojnata. Me|utoa odvnatre e turli-tava, a isto takva e i Jugoslavija. So ovoj dokument takva }e bide i Makedonija. Navistina ni{to od Ramkovniot Dogovor ne vredi tolku za da nasrada Makedonskiot narod. Me|u drugoto i patriotska obvrska ni e da se sprotivstavime na toa. Ne sum toj {to saka po sekoja cena da bojkotira i mislam deka so diskusijata go dokaàv toa. Ne obvinuvam bez pri~ina, ili pak otfrlam za da utre imame novi zaginati. Ama i ne prifakam prefrlawe na vinata na drug vo stilot, nie sme nositeli na dokumentot, a site drugi se vinovni. Zgora na toa napa|ajki ne, ne ni dozvoluvate nitu da se izjasnime {to mislime za istiot. Zna~i li toa deka nie treba da go prifatime ovoj dokument, bidejki, slu{am od va{i ~lenovi,{irite muabeti deka }e taktizirame nekolku godini dodeka Makedonija da zajakne voeno i potoa }e sme go vratele integritetot i teritoriite? Gi povikuvam tie {to go potpi{ale dokumentot i {to so polna usta za mir go branat, da izlezat i da kaàt pred site nas dali ke gi vratime teritoriite koi {to ni se okupirani i dali ke gi vratime Makedoncite vo domovite od koi {to bea is~isteni. Dali Vie imate garancii deka }e se vratat Makedoncite vo domovite i ako ja imate kaète ni ja. Koj e podgotven da dade garancija deka ako nie prifatime da vlezeme vo ovoj rizik na promena na Ustavot, so {to ke vi dademe za pravo, deka Makedoncite navistina }e se vratat vo svoite domovi. Naprotiv Vie tuka pravite paralela so Milo{evi} i negovite vojni. To~no e deka toj gi zagubi site vojni. Toa e to~no. Me|utoa taa paralela ne vi drì. Milo{evi} vojuva{e za Hrvatska, za Bosna, vojuva{e so site, so koi {to moè{e da vojuva, nadvor od granicite na Srbija. Nie, za razlika od nego, ne vojuvame za osvojuvawe na teritorii. Nie vojuvame za da ja odbranime teritorijata i dràvata, a i crkvite {to ni gi krevaat vo vozduh, kako onaa vo Le{ok. Nie imame pravo i obvrska da ja branime dràvata. Ne mi e jasno kako moète da pravite paralela na Milo{evi} so Makedonskiot primer?! Za primer da vi kaàm deka ne go zazedovme Pre{evo, nitu otidovme vo Lerin, nitu go napadnavme ]ustendil.

176

Sakame da go dopamine Kumanovo, za da ima voda za piewe. Sakame vo Ara~inovo da nema minofrla~i za da ne pukaat vrz Sobranieto i vrz Vladata, i vrz Aerodromot. Sakame lu|eto vo Tearce da moàt da ìveat normalno iako se Makedonci, a Vie Gospodine Crvenkovski na seto toa napravivte sporedba so Milo{evi}. Dokolku sporedbata vi e napravena vo smisol deka }e ja zagubime vojnata, zo{to Milo{evi} gi zagubi site negovi vojni, toga{ vi ja razbiram sporedbata. Ako smetate ili znaete deka }e zagubime. Ako smetate deka hegemonizmot {to go manifistira{e Milo{evi} po pra{awe na SFRJ e ist so na{ata borba za odbrana na tatkovinata, Toga{ da ostavime na javnosta da gi proceni namerite na sekoj od nas. Isto taka javnosta neka proceni dali jas ili vie gospodine Crvenkovski ste medicinski slu~aj. Smetam deka mirot na gra|anite mora da im se vrati. Sakam da im se vrati mirot. Me|utoa, mirot nema da se vrati dokolku nie zamiìme i kaème:"Eh, kolku sum sre}en, denes na televiziite vidov reklami za mir, slu{nav deka ènskoto lobi }e pravi miting za mir, deka SDSM saka mir, deka VMRO saka mir i nadvor e mir". No nadvor ne e mir . Na nekoi od na{ata teritoria nema mir. Site nie treba da napravime se za da go vratime mirot. A mirot se vra}a so tatkovinska odbrana na dràvata, po sekoja cena. Zna~i, deneska dokolku ne se vratime tamu, utre sigurno nema da se vratime. Zadutre u{te pomalku. So seto ova, gi potavuvame temelite na edno idno ureduvawe , koe }e bide binacionalno, konsesualno, koe {to se }e zako~i, so ustav koj nema da funkcionira, so nelojalnost koja {to }e bide verificirana. Velam verificirana zatoa {to }e bide izrazena so broj na pratenici koi {to, ednostavno nema da glasaat za seto ona {to nema da im se dopa|a i takviot odnos }e bide validen. Nie sme tie {to tuka treba so na{iot glas toa da go verificirame . Ili, ako sakate, Vie! Rekovte site {to }e glasaat protiv Ramkovniot dogovor da soop{tat koncept . Se sloùvam, narodot treba da znae, treba da se soop{ti koncept. ]e glasam protiv i mojot koncept e mnogu prost. Vo nego nema nikakva filozofija: da nema predavnici, da nema otstapki, da nema soop{uvawe na tajni podatoci za toa koj e rezervist i koj ima oru`je kako policaec vo Tetovo i Gostivar na teroristite i da se zadrì edno, edinstveno pravo, od Boga dadeno. Pravo dadeno da se brani sopstvenoto ogni{te od teroristi. Dami i Gospoda, toa e konceptot za mir. Povtorno }e kaàm :" Podobro uàsen kraj, otkolku uàs bez kraj". Vi kaàv kako }e glasam, a odkako }e replicirate }e vi kaàm u{te edna{.

177

Replika na [ekerinska, istata sednica na Sobranieto na R.Makedonija,

03.09.2001 Samo kratko. ]e i dadam za pravo na [ekerinska da smeta deka iznela mnogu zna~en govor pred Sobranieto, pa zaradi toa predizvikala repliki. No ova be{e samo pokrivawe na nejziniot lider, zatoa {to nitu taa, nitu najzinite kolegi ne odgovorija na ona {to nie go postavivme kako pra{awe i dilema. Gospodinot Crvenkovski ne odgovara na ona {to go pra{uvam vo pove}e govori nanazad. Ne mi ostanuva drugo osven da ja pra{am u{te edna{ [ekerinska, dali taa vaka misli da postigneme edinstvo? Gospodinot Popovski }e go pra{am zo{to misli deka so toj deplasiran govor vo koj {to veli deka nema da napa|a nikoj, postignal napredok. Ta neli ste vie i [ekerinska od ista partija? Kaète mi vo koja nasoka odi govorot na [ekerinska? Vo nasoka na sozdavawe na edinstvo li? Bez razlika na se, so nekoi od vas smetav i deka moè da imame edinstvo, me|utoa posle ova plukawe na se od strana na [ekerinska, ke se sloàm so Pandov, te{ko i crno i se pi{uva na Makedonija. A toa {to vie ne gi ni spomenuvate, vo va{ite nastapi, tie {to zaginaa vo imeto na Makedonija, mislej}i deka bezcelno zaginale, toa moè da vi bide marketing samo pred tie {to sakaat slepo da vi veruvaat. Sakate li niv, branitelite na dràvnosta, {to zaginaa, da gi zaboravite? Vo makedonskiot Ustav soglasno dogovorot {to go potpi{avte vo Ohrid, sakate da kaète deka ne e izbri{an Makedonskiot narod? Barem taka zboruvavte Vie [ekerinska vo va{iot nastap. Vi predlagam, poma~ete se ~itajki go ustavot pa moèbi i }e go najdete Makedonskiot narod nekade. Navistina neznam ve}e zo{to nie tuka zboruvame, kakvi se ovie razgovori {to gi vodime. Za se moète da prigovarate i vo edno ne{to sakam de se prepoznaam, iako neznam dali mi e upateno na mene. [ekerinska ne be{e dovolno jasna i ne imenuva{e. Mislam deka, zemaj}i ja vo predvid serioznosta na temata treba od govornicata da se imenuvame. Raspravame za promena na Ustavot i ne sme vo amfiteatar, i ne diskutirame akademski za da zamagluvame filozofsko, politi~ki i teolo{ki. Pa za da vikame ovoj re~e ova, onoj re~e ona, samo za da se odale~ime {to podaleku od su{tinata. Da ve povikam, ednostavno, prozivajte po ime, za da vidime koi se tie predavnici {to samo vie od SDSM gi gledate. I zo{to se predavnici. Se {to mislam da vi kaàm, vi kaùvam li~no po ime i prezime. Tokmu vie nemate pravo mene da me nare~ete predavnik, a vie toa go storivte. Vo smisol nekoi bile boèvni patrioti zatoa {to sega im pre~elo {to se narekuvani Slavo-Makedonci. Dokolku ne znaevte mene

178

sekoga{ mi pre~i {to sum narekuvam vaka ili onaka, a ne Makedonec. Me|utoa ne moème od vas da dopreme do javnosta. Site mediumi mi gi kupivte. Ne moè nikoj od ovie lu|e, od pratenicite da iznese stav osven na ovaa govornica. Moèbi Vie mislite deka ova {to go zboruvam ne e to~no, me|utoa poglednete gi vesnicite i televiziite, da vidite kako se prenesuvaat izve{taite od govoreweto na na{ite pratenici, a kako na va{ite. BLAGOJA HANXISKI: Toa ne se kupuva. FILIP PETROVSKI: Toa e moj stav gospodine Hanxiski. Vie ako imavte hrabrost , kako sega {to imate hrabrost od mesto da dofrluvate, }e se nafatevte da bidete minister za odbrana. Namesto toa stavivte eden nestru~wak, neavtoritet ~ovek koj ja uni{ti odbranata na Makedonija, za minister za odbrana. Vie g-dine Hanxiski i g-dinot Lazar Kitanovski bevte ministri za odbrana. Zo{to ne se nafativte? ZVONKO MIRÊVSKI: Gospodine Petrovski nemojte da navleguvate vo me|usebni dijalozi. Replicirajte i na g-|ica [ekerinska. FILIP PETROVSKI: Da, me|utoa replikata se odnesuva i na drugite. ZVONKO MIRÊVSKI: Gospodinot Hanxiski go opomenav da ne dofrla od mesto. FILIP PETROVSKI: Samo sakam da gi kaàm moite stavovi deka ednostavno ne moè da se prodava licemerie i da se apostrofiraat lu|e bez pri~ina. Vie gospoda od SDSM koga vlegovte vo Vladata treba{e da stavite minister za odbrana koj {to ja znae rabotata. A ne da stavite minister koj dobrovolno potpi{uva naredba da se povle~at tenkovite od linijata na odbrana vo Tetovo i lu|eto tamu, Makedoncite da se molat na gospoda {to }e im se slu~i utredenta. Znam deka mol~e{kum se soglasuvate so ova {to go zboram. Me|utoa dogovorot so Ali Ahmeti se ~ini vi e mnogu pobiten za da napravite koaliciona Vlada so nego. Verojatno zatoa namerno

179

premol~uvate. Ve uveruvam brzo }e dojde glasaweto za ovoj dukument i za bri{eweto na Makedonskiot narod od Ustavot. ]e dojde glasaweto za toa dali }e se zboruva na Albanski, ili na [iptarski vo ova Sobranie i za toa dali }e se razre{i ministerot koj ne pobara ekstradicija na teroristot Semi Hebibi. Li~no }e baram poedine~no glasawe i se nadevam deka }e ima 10 maì tuka vo parlamentot, da me podràt da se glasa poedine~no, za da vidi Makedonskiot narod koj na koja pozicija stoi. RADMILA [EKERINSKA: Da bidam iskrena ne ja ni razbrav replikata. Me|utoa sakam da kaàm deka vo ova Sobranie da se bide ma` ne e dovolno. Fala bogu ima mnozinstvo maì, mnogu golemo mnozinstvo, pa gledame tri godini Sobranieto po pravilo gre{no re{ava za klu~nite temi. Zatoa osven {to treba da bidete ma` treba da imate i ne{to pove}e, malku pove}e hrabrost, malku pove}e pamet i malku pove}e znaewe za toa koga treba da se glasa a koga ne. Toj {to denes bara da glasame poedine~no treba da si gi pogledne listinzite na svoite glasovi i prethodno. Od kako }e si gi proveri da ojde ovde i da bara od drugite odgovornost. Da se bide heroj i patriot denes e mnogu pove}e da se spomenuva {iptarski i da se misli deka toa e vrvot na herojstvoto. Da se bide heroj zna~i da se bide heroj na vreme, a ne vo nevreme. ZVONKO MIRÊVSKI: Replika za g-dinot Filip Petrovski. FILIP PETROVSKI: Narodot rekol na maka junacite se poznavaat. Ako mislite deka ste mnogu pametna }e vi pruàm raka, bidej}i vas o~igledno na piedestal }e ve dignat vo SDSM so ovoj predavni~ki govor {to go drèvte protiv Makedonija. Mene toa i mi odgovara. Sakam pred Makedonija site vie da se legitimirate. A tie {to se smeat sega }e vi bidat novite koalicioni partneri, zaedno so Ali Ahmeti. Voop{to ne sakame da bideme vo takva Vlada, vo koja vie se podgotvuvate da vlezete posle ova predavstvo {to go pravite. Moram da kaàm [ekerinska, jas vi se ~udam. Vie mnogu interesni razmisli kaùvate. Tezi koi {to ne moàm ni da sfatam kako ste do{le do niv. Fa}av crti~ki od va{ata "Pofalba na gluposta". Vo nea vie ja proglasivte za predavstvo razmenata na ~etvoricata kindapirani vojnici {to nie ja napravivme so edna edinstvena cel, da gi spasime nivnite ìvoti. Mislite deka ne se se}avame {to sme kaàle toga{ i na koi

180

stavovi sme bile? Ili toa vi dava za pravo pau{alno da prozivate za toa kakov sum bil vo izminative 3 godini. Pa vie i va{ata vlast i va{ite novinari mene me praevte rasist i ksenofob, nacist i {ovinist. To~no toj {to sega dofrla od mesto, vo toa vreme, gospodinot Lazar Kitanovski na razni emisii, na radio, za vreme na protestite od 1997 godina me ubeduva{e deka reketarite koi {to toj gi izmisli so slu~ajot Hard Rok, nema da mi na{tetat. G-dinot Kitanovski toa {to mi pretat deka }e me ubijat, zatoa {to imam sprotivni stavovi od toga{nata nomenklatura smeta{e deka ne e problem, oti on gi kontrolira istite tie reketari. Se ~ini, bez razlika {to da vi kaàm denes, nema da dopram do va{ata frekfencija. Vie ste vo nekoj eter koj Makedoncite ne moàt da go razberat. No vi kaùvam u{te edna{ i na site repliki }e vi go povtoruvam istoto toa. ]e glasame poedine~no, }e glasame za toa kako da se smeni preambulata kako da glasi nejziniot tekst po novo, ili po va{e. ]e glasame za toa dali Makedonija e zemja na zaednici, na Indijanci, na Eskimi ili e zemja na Makedonskiot narod i na site {to sakaat tuka da ìveat, kako {to be{e dosega.

181

INTERVJU VO NOVA MAKEDONIJA, POVRZANO SO PROCESOT NA PROMENATA NA USTAVOT,

8 SEPTEMVRI 2001

Pratenikot Filip Petrovski vo svoeto opse`no izlagawe na parlamentarnata sednica posvetena na otpo~ituvawe postapka za ustavni promeni, so fakti, kako {to veli toj, glasno soop{ti deka nema da glasa za niv. No, sepak, najavi deka }e u~estvuva vo amandmanskata rasprava so svoi amandmani koi }e se odnesuvaat na pove}e ~lenovi od Ustavot na R. Makedonija. Presuden moment za vakvata odluka e negovoto prisustvo zaedno so negoviot kolega Aleksandar Pandov na borbenata linija re~isi vo site krizni regioni vo dràvata. Imavte mnogu emotivna, no istovremeno i konstruktivna diskusija na sednicata vo Sobranieto na Republika Makedonija. [to Ve natera pred parlamentarcite da izlezete so tolku opse`no elaborirawe na makedonskite sostojbi? -Mislam deka momentot e istoriski i krajno seriozen, koj go otvora pra{aweto za postoeweto na makedonskata dràva. Vo tekot na ovie {est meseci od voenata kriza vo mene se taloèa frustracii, emocii, bes, razo~aranost i edna nemo} {to se sozdade gledaj}i gi etni~ki is~istenite teritorii i decata koi ostanaa bez svoite roditeli. Od tuka mislam deka kako politi~ar imam najmnogu pravo da zboruvam emotivno, bidej}i politikata ne ja razbiram kako prosta matematika so odredena broj na nepoznati na koi treba da im se dade vrednost i da se zavr{i rabotata, tuku naprotiv kako ureduvaweto na edna zemja ~ija idninata e pove}e od bolna. So ogled na toa deka {est meseci nemavme mo`nost da zboruvame, voop{to ne sum zadovolen od toa kolku raboti kaàv na govornicata. Postojat u{te mnogu raboti koi vo diskusijata ne uspeav da gi kaàm, no vo interes na vremeto, odlu~iv del od diskusijata ja prenesam vo vtorata faza kade imam namera za sekoj amandman da diskutiram mnogu poop{irno. Veruvate li deka Ramkovniot dogovor moè da ja re{i voenata kriza, po {to vo Makedonija kone~no }e zavladee mir? -Smetam deka so izglasuvaweto na ovoj dogovor, vo ovaa varijanta kakov {to e sega, }e zavr{i se, }e zavr{i i Makedonija. Ovoj Ramkoven dogovor predviduva rekomponirawe na Ustavot, koj pak znaeme deka toj e "oslikuvan" od dràvata, {to zna~i stanuva zbor rekomponiraweto na dràvata, koja po ovoj Ramkoven dogovor pove}e nema da bide istata. No, zatoa }e bide plod na eden pritisok od terorot na malcinstvoto

182

vrz mnozinstvoto i }e bide eden amalgam, koj ne }e moè da ìvee. Ako ja pogledneme misijata na NATO vo koja dominiraat britanski vojnici, slobodno moàm da kaàm deka tuka imame i plod na edna vekovna strategija na Velika Britanija kon Makedonija, odnosno tret ~in po 1913 godina i Bukure{kiot dogovor, 1948 so Egejska Makedonija i 2001 godina so ovaa vojna kade definitivno saka da se pokaè deka Makedonija ne postoi. Vo ovoj Ramkoven dogovor se bri{e Makedonskiot narod so {to }e se pokaè deka nie kako narod ne postoime, a jas moàm da go tolkuvam edinstveno kako genocid vrz Makedoncite. No, vo seto ova me za~uduva istoriskata kratkovidnost na nekoi na{i politi~ari koi so tolku golemo voodu{uvawe go prifa}aat ovoj dogovor. Do kade spored Vas makedonskiot narod i Makedonija voop{to moè da odi vo otstapkite kon albanskoto malcinstvo, odnosno dali }e bidat dovolni samo ustavnite promeni za da se zadovolat nivnite apetite? -Stanuva zbor za proekt na takanare~enata "Golema Albanija" koj se potvrdi so nekolkute prizrenski dokumenti. Xaferi, Imeri i Ahmeti nam ni pokaàa {to sakaat od Makedonija-polovina od nejzinata teritorija da zavr{i vo Albanija niz etni~ko ~istewe koe, za àl, go gledame na terenot. Postojat u{te deset makedonski sela od [ara do Skopje koi po sekoja cena gi branime bidej}i dokolku ne go pravime toa }e nema Makedonec vo Skopje. Neli e toa etni~ki is~istena teritorija podgotvena za otcepuvawe!? Mislam deka promenata na Ustavot samo }e verificira genocid vrz Makedoncite i zatoa ne glasav za otpo~nuvawe na procedurata na promena na Ustavot, iako smetam deka taa treba da se otvori, bidej}i site nie zaedno so na{ite vizii, idei za idninata pred makedonskiot narod }e izlezeme na eden prazen prostor, koj ponatamu }e moè da sudi koj bile tie {to imale vizija, a koi bile predavnici. Znam deka ovoj zbor e mnogu teòk, no istovremeno moram da kaàm deka imame nekoi novi predavnici koi {to vo ime na vlast i vo ime na nekoja nova koalicija gi zatvoraat o~ite pred genocidot, pred po~inatite heroi, pri toa ne spomenuvaj}i gi voop{to vo nivnite govori. Vie kako pratenik dobrovolno se prijavivte vo rezervniot sostav na makedonskata policija. Dali so toa sakavte da dadete primer ili pak iskreno smetavte deka odbranata na dràvata e obvrska na sekoj makedonski gra|anin bez razlika na negovata pozicija i funkcija? -Pozicijata pratenik soglasno zakonskite odredbi ovozmoùva da ne bidam pokanet vo rezervniot sostav na bezbednosnite strukturi. Me|utoa, jas toa go napraviv spored moite li~ni ubeduvawa za da ja branam tatkovinata, bidej}i nemam druga tatkovina. Smetam deka ne takov na~in treba da razmisluvaat site bez razlika na nivnata pozicija ili funkcija, a ne da zboruvaat deka tie {to odat da ja branat dràvata povikuvaat vojna. Mislam deka se izme{ani dva

183

klu~ni termina koi ne se napraveni slu~ajno-terminite vojna i odbrana na zemjata. Sekoj ima pravo i obvrska da ja brani svojata tatkovina, a mojata e Makedonija. Dali moèbi emociite {to gi podnesovte od bojnoto pole, bea povod i za Va{ata òl~na debata vo Sobranieto? -Da, zatoa {to vidov mnogu izma~eni lu|e, vidov starci koi se pla{at da izlezat od svoite domovi. Lu|e na koi zad edna odredena linija ìvotot ne im e grantiran i koi mnogu lesno moàt da bidat cel na napad. Bolkata {to tie ja preìvuvaat i prikaznite {to od niv gi slu{av samo ja zgolemija mojata li~na bolka za toa {to se slu~i. No, sepak na edno sum mnogu gord, {to na{ata pojava zaedno so pratenikot Aleksandar Pandov vo kriznite sela gi ohrabri ìtelite i napravi da se ~uvstvuvaat posigurni, bidej}i nie imame eden proklet sindrom na podelba postojano vinovnicite da gi barame vo na{ite redovi i da go obvinuvame onoj {to vo momentot ne e tuka. So na{eto prisustvo na borbenata linija nekoi raboti se promenija, iako stanuva zbor za mikro primer, no vo momentov sosema dovolen bidej}i vo odredeni momenti vidov golemo edinstvo na Makedoncite, koe e edinstven uslov za preìvuvawe. Kade go gledate "raspletot" po Ramkovniot dogovor? -So "aminuvaweto" na ovoj dokument takov kakov {to e , mislam deka }e dojdat crni i ta`ni denovi za Makedonija. Poradi ovoj dokument sekojdnevno sum podloèn na pritisok i od doma{ni i od stranski pretstavnici i sekojdnevno dobivam smrtni zakani od pretstavnicite na albanskoto malcinstvo. No, seto toa ne mi pre~i, gord sum {to sum Makedonec, bez razlika dali ponatamu }e se zanimavam so politika bidej}i doa|aat momenti vo ìvotot koga nekoi raboti stanuvaat irelevantni, kako i toa dali ponatamu }e bidam politi~ar ili, pak, ne. Dosega treba{e da bidete vo Wujork. [to stana so Va{ata idna funkcija-Generalen konzul na Republika Makedonija vo SAD? Zaminuvaweto vo Wujork e "zamrznato". Dosega treba{e ve}e da bidam zaminat, no po moja sopstvena odluka odlu~iv deka e doblesno da bidam so ìtelite od kriznite regioni, ~ija sudbina, zaedno so na{ata, e neizvesna. Odl~iv deka e podobro da bidam ovde otkolku vo Wujork sekojdnevno da razmisluvam {to se slu~uva vo mojata zemja, so moeto semejstvo i koj toa tuka verificira predavstvo.

184

81 sednica na SObranieto na Republika Makedonija, govor po povod razre{uvaweto na Ministerot Ixet Memeti, zaradi

nebarawe na ekstradicija na teroristot Semi Hebibi, 10.09.2001

Blagodaram. Se izvinuvam {to ovaka zapo~nuvam, no ~uvstvuvam deka ova {to se slu~uva e obid za opstrukcija od opozicijata. Bidej}i celo vreme se dofrluva od mesto bi sakal da se zavr{i prvo dofrluvaweto pa da po~nam da kaùvam ona {to imam da kaàm. Zatoa {to celo vreme dofrluva od mesto g-dinot Nilola Popovski, a bev prethodno od nego prozvan vo ova obra}awe imam namera da mu kaàm nekolku raboti i bi sakal toj da bide skoncentriran za da slu{ne dobro. Moèbi }e saka da replicira. Deneska imame pred nas, za rasprava predlog za razre{uvawe na ~len na vladata i toj predlog ni go obrazloì Premierot. Ovoj slu~aj, za teroristot Semi Habibi be{e mnogu eksploatiran vo Makedonskata javnost. Deneska pred nas i Makedonskata javnost baraweto za razre{uvawe na ministerot Memeti be{e jasno obrazloèno od strana na Premierot. Site vie znaete za {to stanuva zbor, kolku e teòk ovoj slu~aj, kolku e zna~aen za sistemot na vrednosti i na site nas {to ìveeme tuka. Nikoj nema da moè da ja izbegne odgovornosta za toa kako }e glasa, so pravewe na cirkus vo Parlamentot. Za mene ovoj slu~aj e jasen i bez mnogu da dolàm }e kaàm kako gledam na nego. Prethodno moram da vi kaàm deka imav podgotveno nekolku tezi koi proizlegoa kako destilat, kako proizvod na ona {to go diskutiravme po povod prvata faza na promenata na Ustavot i reakciite {to gi slu{navme potoa. Se se}avate , napadi, odbrani, nervoza, se ona {to se narekuva edinstvo, odnosno ne edinstvo na site nas. Za razlika od toga{ mislev deka deneska koga imame predlog za razre{uvawe na ~len na vlada koj podrùva teroristi }e imame edinstvo. Sakav da ja povikam desnata strana od Parlamentot, voedno i gospodinot Nikola Popovski da glasa zaedno so nas, da glasame site edinstveno. Tokmu deneska ne ni e potrebno prozivawe vo nekakva retrospektiva na vina tuku e potrebno povtorno i povtorno povikuvawe na edinstvo pome|u Makedoncite. Takov govor imav namera da napravam. Duri i zboruvav so nekolku pratenici od SDSM za toa. Dosta od vas me prozivaa vo vrska so prvata faza od promenata na Ustavot, se vozdràv od repliki zatoa {to znam deka }e imame u{te mnogu mo`nosti, tuka od ovaa govornica da se razbereme i da i ostavime na Makedonskata javnost da prosudi za se. Znaeme deka ne o~ekuva vtora faza na Ustavni promeni, Odnosno otvarawe na procedura za amandmanska rasprava. Tokmu dene{nata

185

diskusija, pred vtorata faza koja denovive ne o~ekuva e vistinsko vreme da demonstrirame edinstvo. Pove}e pati sakam da go povtoram zborot edinstvo zatoa {to ova e moment vo koj edinstvoto moème i morame da go demonstrirame toa edinstvo kako Makedonci i da ispratime jasna poraka deka ne prifa}eme uceni. Ne prifa}ame uceni vo situacija koga sme jasno prozvani kako Parlament i Vlada deka ako ministerot bide razre{en nekoj partii }e ja napu{tat Vladata. Deneska treba da pokaème golema zrelost. Se nadevam deka i pratenicite Makedonci od Albansko etni~ko poteklo }e ja iskoristat mo`nosta da glasaat za razre{uvawe na ministerot. Toa e dobra mo`nost da manifestiraat lojalnost kon dràvata. Oti dobro se se}avam na edna diskusija ispora~ana pred nekoj den koga se kaà deka Albancite }e dobijat mnogu so Ramkovniot dogovor i doa|a vreme, situacija vo koja nema da moàt postojano da baraat tuku }e moraat so ne{to i da se soglasat. Denes e toj den. Moèbi deneska toj ~in nema da bide tolku zna~aen, moèbi deneska se u{te }e bideme na ~ekor od posakuvanoto edinstvo. Me|utoa mislev deka }e dojdeme na eden ~ekor poblisku pred utre{niot den, pred vtorata faza na promena na ustavot. A taa faza jas ja narekuvam "Verifikacija na genocidot vrz Makedonskiot narod i Makedonskata istorija". Toa sakav da go diskutiram deneska. No nekoj raboti trgnaa vo nekoja druga nasoka i zatoa }e si dadam za pravo da go objasnam toa {to nekoj tuka namerno go zamagluva. Se nadevam so toa {to }e bidam malku podirekten nema da me sfatite pogre{no, nema da go sfatite toa kako namerna provokacija na koja {to }e treba da se branite. Dami i Gospoda, slu~ajot Ixet Memeti ne e slu~aj preku koj se prikrivaat gre{kite, slu~ajot Ixet Memeti e slu~aj preku koj pred nas stoi mo`nost da se popravat gre{kite. Praveni se gre{ki, nekade postoela i politi~ka naivnost koga se podala raka na drugiot vo ovoj politi~ki ìvot vo ova Makedonsko miqe. Nekoj pratenici od SDSM ne prozivaat, ne narekoa lu|e so zadocnet refleks, pra{uvaat "Sega li vi teknalo?". Navreda do navreda. Ajde da se sloìme so dobar del od tie prigovori, se sloùvam so dobar del od niv. Pa moàm vedna{ potoa da odam ponataka, pa da prozivam za edno iljada raboti {to bile napraveni do 1998godina i so toa da se zatvorime vo eden vol{eben krug od koj {to nema da moème lesno da izlezeme. Nema nikoj od nas {to ne e so gre{ki. Me|utoa {to stanuva deneska? Toa {to nikoj ne e bezgre{en, nitu od SDSM nitu od VMRO, zna~i li deka mu dava za pravo na nekoj da obvini za zadocnet refleks? Od ova moè da se izvle~e logi~ki zaklu~ok i opravduvawe za utre, vo smisol sega vie se popravate, a nie sme tie {to imame pravo da gre{ime. Ovaa situacija e mnogu seriozna. Ne konkretno za g-dinot Ixet Memeti, bidej}i na{ata Vlada funkcionira pod eksperiment koj {to go pravi me|unarodnata zaednica. Eksperiment vo koj imame Vlada

186

podràna od celiot Parlament, odnosno Vlada koja {to nema opozicija pome|u pratenicite. Sepak dobar del od pratenicite sprotivno na ova, od ~isto marketin{ki pri~ini se odnesuvaat vo svoite nastapi kako opozicioneri. Zna~i ne go zboruvam ova poradi gospodinot minister za pravda, tuku poradi nas. Site sme staveni vo {ah- mat pozicija, podobro kaàno pat pozicija i ne moème da povle~eme poteg bez da predizvikame reakcija pod principot na "svrzani sadovi" od drugata strana. Taka {to ova e zna~aen moment da vidime dali moème da bideme edinstveni. Vo ime na toa edinstvo deneska }e bidam povozdràn, iako ima mnogu raboti za koi {to sakam da zboruvam. Za da ne odzemam mnogu vreme a vo nasoka na toa {to go kaàa nekoi prethodni diskutanti se slùvam deka Makedonskata javnost treba da znae se. ]e kaàm u{te ne{to, Makedonskata javnost znae i ima stav po povod ovoj slu~aj. Taa ne treba da se ubeduva mnogu i nema potreba od perewe mozok. Imame terorist, Semi Habibi koj {to e uapsen za krivi~no delo vo Germanija. Ne e toj uapsen zatoa {to bil mnogu ubav od strana na Germanskata policija. Istiot toj izvr{i napad vrz policiska stanica, udri vrz ustavniot poredok na R. Makedonija. Kako da se proiznesme vo vrska so ministerot {to ne saka da pobara negova ekstradicija. So vnimanie go slu{av nastapot na g-dinot Ziberi. Normalno e da go branite ministerot koj e ~len na va{ata partija i normalno e da ja otfrlite ovaa inicijativa. No g-dine Ziberi vo nieden moment vo svojot govor ne kaàvte dali sakate ekstradicija na g-dinot Habibi ili ne. Nie moème vo retori~ki zaleti i zanes da kaè me bilo {to, toa moè i dobro da prozvu~i na ovoj ili onoj del od javnosta, zavisno od toa na kogo se obra}ate. Me|utoa g-dine Ziberi vie pred nas treba{e da kaète,eve ministerot e od na{a partija, ne ni se dopa|a Premierot, }e go napa|ame Premierot, ama }e pobarame da se zavr{i ovoj slu~aj so ispora~uvawe na teroristot. Vnimatelno ve slu{av, nekoj pat nemam dovolno takt da ve slu{am, za da ~ujam dali }e kaète: "To~no e ovoj slu~aj treba da zavr{i, stranite se na razli~ni pozicii, dajte da go vidime kriminalecot, odnosno teroristot pred liceto na pravdata". Toa ne go slu{nav. I bi sakal bidej}i najavi replika g-dinot Ziberi koga }e nastapi so navredite barem da ima doblest da go kaè toa dali toj e za ekstradicija na g-dinot Terorist Ixet Memeti, odnosno Semi Habibi.

(reakcija na pratenici od mesto) Se izvinuvam ne mislev na ministerot, no onoj {to brani teroristi i samiot moè da se nare~e terorist. Ako ne terorist toga{ jatak. Toa e moj stav. Imam li pravo da go kaàm?

187

(dovikuvawe od pratenici - NE!!!) Taka }e bide vo nekoj va{ Parlament kade vie }e kaète koj kako da zboruva. Vo ovoj Parlament Makedoncite }e zboruvaat otvoreno, slobodno i ne vi se pla{at. Koga ve}e sakate da provocirate ete ova vi e mojot stav. Zna~i, zaklu~uvam, slu~ajot e jasen, g-dinot minister treba da se razre{i. I pred da zavr{am }e si dozvolam mala digresija da objasnam koi bea moite dilemi koga glasavme za prvata faza od promenata na Ustavot . Ova go pravam zatoa {to epten mnogu go ma~i g-dinot Nikola Popovski koj tolku nogu saka da slu{a {to imam da mu kaàm. G-dine Popovski vi se obra}am kako na pratenik, a ne kako na koordinator na prateni~kata grupa na SDSM. Vi se obra}am za da vi kaàm zo{to glasav edna{ka Za i edna{ka Protiv vo prvata faza za otvarawe na promenata na Ustavot. Vi kaùvam zatoa {to toa za Vas deneska e pozna~ajno od se, duri i od otpo~nuvaweto i verifikacijata na genocidot vrz Makedonskiot narod. Da vi kaàm {to se slu~uva{e vo mene. Iako [ekerinska smeta deka ~oveka ne treba ne treba da ima emocii koga diskutira, jas obratno, od toa ne se otkaùvam. Celo vreme imam emocii i celo vreme se kr{am i vi se ~udam kako moète anblok kako partija, site do eden da glasate Za. Dokaz na ova e dene{noto glasawe. Pak }e re~am, vi se ~udam. Sakate da zboruvame otvoreno pod kakov pritisok sme nie. Mene ne mi te{ko da kaàm otvoreno, nemam {to da krijam nitu od vas, nitu od nikoj drug. Ve interesira zo{to pratenici od VMRO glasaa Za. Sakate da znaete zo{to? Tokmu zatoa {to vie kako partija se stavivte vo blok so dvete Albanski partii i glasate bez pogovorno, za da go prikaète VMRO kako edinstveno vinovno i istovremeno da ne izolirate. Toa e problemot {to mene me kr{i. Rastev vo VMRO, vlezem sum tamu u{te koga bev student i koga vaka bezobrazno nekoj go mesti VMRO i Makedonija ne mi e lesno da se pomiram so toa. Vie u~estvuvate vo toa mestewe, podmetuvawe namesto da kaète kako Makedonski blok da sedneme i nie da glasame site isto. Ne mi e jasno kako drugite moàt lesno da se dogovorat a nie ne. Namesto toa edinstvena cel vi e nas da ne izolirate i proglasite za edinstveni vinovnici vo ovaa kriza. Da ne ve potsetuvam na slu~ajot na Gazment Kadriu od 1997godina dobro znae i g-dinot Lazar Kitanovski za toj slu~aj. Se se}avate na spisocite na paravojskata, tolku detalni {to ~ovek moè da se ~udi. Bez da navleguvam vo detali ovoj slu~aj vi go kaùvam kako dokaz deka vojnata ima dlaboki koreni, godini nanazad. Namesto seto toa da ve interesira i zagriùva na vas vi e mnogu interesno kako glasal Filip Petrovski. Eve vi kaùvam glasav Za, za partijata koja {to vie ja mestite da bide izolirana, a koja {to partija ako ja nema, }e ja nema i Makedonija. Me|utoa glasav i Protiv

188

oti i toa smetam e deka vo interes vo dràvata. Ne moè da se legalizira i verificira vakov genocid vrz Makedonskiot narod. Site nie sme staveni vo situacija da ne znaeme {to da izbereme. Nemojte da mislite deka samo jas se kr{am. Site ovie pratenici {to bea plukani od va{ite vesnici celi dva dena, mislite deka sakaa da glasaat Za? Tie glasaat so qubov kon dràvata i partijata sakaj}i da gi spasat i dvete. Nie za razlika od vas nemame dogovor za idna Vlada nitu so Ali Ahmeti, nitu so me|unarodnata zaednica. Vie imate li? Nie imame edna edinstvena sveta cel, da ja za{titime dràvata. Mnogu mi e te{ko koga go zboruvam ova. I vi kaùvam, mu blagodaram na toj {to pobara javno glasawe, bidej}i me oslobodi od toa {to go imav kako teret. A }e vidime kako vie na site naredni glasawa, javni i poedine~ni }e glasate. O~igledno e deka }e ima u{te glasawa vo koi }e moè jasno da se vidi se~ija pozicija. Vnimavajte nekoj moèbi e na dva uma. No, toa dvoumewe moè da se smeta kako gre{ka vo edno ili dve glasawa, ama vo dvaeset ili trieset proiznesuvawa, kolku {to ima amandmani, toa nikako ne moè da bide gre{ka. Vo tolku glasawa toa e ili princip na koleni~ewe ili ispolnuvawe na nekoe vetuvawe po sekoja cena. Zna~i }e imame doolno mo`nost site da se vidime. I vi povikuvam g-dine Popovski da ne provocirate za da slu{ate vakvi odgovori, bidej}i ova e nesoodveten odgovor na dene{noto pra{awe {to go rasprava Parlamentot. Od druga strana vi blagodaram {to mi dadovte mo`nost da se proiznesam za ova pra{awe koe {to tolku mnogu mi teì. A zo{to na vas ne vi teì e golem znak pra{alnik. Bez da trepnete glasavte, taka kako {to glasavte, cela prateni~ka grupa. Toa e ili mnogu dobra gluma od va{a strana, soglasno preporakite da se nema emocii ili e navistina edna ubedenost se {to ste zamislile za vo idnina kako cel, da bidete Vlada deka gi opravduva site sredstva. îst Makijavelizam! Se nadevam deka bev jasen. Ako ne vi bev jasen povikajte me povtorno pak }e zboruvam za toa kako sum glasal, kolku mi bilo te{ko i kolku mi se trese{e rakata koga glasav. Pak }e zboruvam. Sto pati }e zboruvam. Sto pati }e objasnuvam zo{to i kako sum glasal i kolku sum go kolnel momentot {to sum pred edna takva istoriska odgovornost vo koja {to treba da se donese takva zna~ajna odluka. Na vas o~igledno oko ne vi trepnuva. Ako moè da repliciram. ]e ve molam za malku trpenie iako znam deka na nekoi im e dosta i sakaat pobrzo doma da si odat. Naprotiv treba da ostaneme tuka dodeka da gi razjasnime site raboti. Izgleda deka pak pogre{no me svatil g-dinot Popovski. Voop{to ne mu se zakaniv. Ne znam dali e tolku pla{liv g-dinot Popovski pa ima{e potreba vaka sa zboruva vo negovata replika. Pak }e re~am ne mu se zakaniv, a zo{to se pla{i toj samiot si znae. Sega da mu doobjasnam {to sakav da kaàm bidej}i o~igledno ne me svatil. Imav taka sro~en govor, taka napraveno obra}awe so koe imav namera da ve povikav na edinstvo, bidej}i mislam deka treba da vi se

189

dade {ansa. Bidej}i postojano ja spomenuvate crkvata treba da vi se dade {ansa da ne gi zagubite du{ite. G-dine Spasov postojano dofrluvate od mesto, podobro slu{ajte pa replicirajte. So toa {to se pretstavuvate kako virtuoz, ekvilibrist vo politikata, sedej}i vo ovoj Parlament pove}e od deset godini samo i pokaùvate na Makedonskata javnost kolku ste stanale bez emocii i du{a za ona {to nie go branime tuka Makedonskiot narod. A vie g-dine Popovski bidej}i se odlu~ivte da bidete bezobrazen, sega }e dobiete isto takov odgovor. Spomnavte dve kategorii na lu|e i spored toa jas }e odam na ispoved vo crkva, a vie moète da odite na psihijatar. Kolku }e ni ostane taa crkva posle ona {to se namerile da go napravite e znak pra{alnik. ]e ve molam i }e ve prozivam koga }e dojde na dneven red amandmanot za Makedonskata Pravoslavna Crkva. Po ime i prezime }e ve prozivam da kaète {to mislite za MPC, dali taa ima istoriska uloga vo formitaweto na Makedonskata dràva ili zasluùva da bide izramneta kako site drugi zaednici. Postojano }e ve pra{uvam za toa. Mislite deka sum navle~ena na toa {to vie go kaàvte smireno , elokventno i elegantno? Znaete li deka ova ne se elegantni pra{awa ? Ova se pra{awa za ìvot i smrt. Zatoa imam dilemi. Nemate nikakvo pravo da me prozivate tuku odete doma i razmislete malku za tie dilemi. Politikata ne e sekoj pat da se glasa po sekoja cena kako {to }e im kaè gospodinot Crvenkovki. Zapamtete ja taa rabota , bidej}i vi kaùvam deka ne se smetam sebe za bezgre{en, ama sum 10 pati pobezgre{en od vas li~no. Vie u~estvuvavte vo promenata na dve Ustavni kategorii: Ime i Zname. Spored toa na vas ne vi e problem da gi smenite site ostanati Ustavni kategorii. Ne mi e te{ko koga ve glaedam edinstveno vas, te{ko mi e koga ja gledam celata va{a prateni~ka grupa kako vednee glava pred vas. I sega site neka repliciraat ako sakaat, ama ne mi e jasno kako moàt deset pati pogolemi maì od vas da ne smeat da vi kaàt ne. Zapametete gi zborovite na Perikle od Besedata za po~inatite koga sakate da zboruvame za vina. Imam vina. "Onie {to zaginaa za tatkovinata ....". Ve molam g-dine potpretsedatele da obezbedite uslovi za da moàm da repliciram. Bi sakal ako moè da im obrnete vnimanie na pratenicite od Albanskite politi~ki partii deka imam dobieno zbor. Ili e ova nekakva podr{ka na g-dinot Popovski, opstrukcija da ne moàm da mu kaàm {to mislam. Obezbedite mi uslovi da zboruvam, zatoa {to imam {to da mu kaàm. Ili da izlezam na govornica? Da prodolàm, zapametete gi zborovite na Perikle od Besedata za po~inatite to~no za pra{aweto na vinata. Koj ima vina, a koj nema. Rekov, prifa}am vina. "Onie {to zaginaa za tatkovinata si obezbedija po~it od slednite generecii. I seto ona {to go napravija prethodno kako gre{ka, Obezbedija da bide izbri{ano pred narednite generacii,

190

bidej}i toa {to go napravija za tatkovinata e mnogu povredno od ona {to prethodno go pravele". Vie g-dine Popovski se postavuvate kako tutor ne dozvoluvaj}i nekoj nitu da moè da ja ispravi svojata vina. Za baraweto za poedine~no glasawe mislite deka e zakana. Ne e toa zakana, no vie toa go pretstavuvate taka zatoa {to ne znaete kako }e glasate i }e imate problem glasaweto da go opravdate. Se razbira ne site, ~est na isklu~ocite koi {to najavija deka }e glasaat protiv. I moète {to sakate da mi kaète na mene. ]e imate problem na Makedonskiot narod da mu objasnite, ne na mene.

191

83 Sednica na Sobranieto na Republika Makedonija,

Deklaracija za osuda na teroristi~kite napadi na SAD ,

17.09.2001 STOJAN ANDOV: Za zbor se javi g-dinot Filip Petrovski. FILIP PETROVSKI: Vo vrska so Deklaracijata za osuda na teroristi~kite napadi vo Wujork i Va{ington }e bidam kratok, zatoa {to imam namera pove}e da zboruvam po vtorata to~ka od dnevniot red, okolu referendumot, koja {to spored moe dlaboko uveruvawe povtorno izleguva od ona {to nie go imame vo ovaa Deklaracija za osuda na terorizmot. Da bevme nie Parlament na Latvija ili moèbi na île moèvme voop{teno da zboruvame za toa {to se slu~i kako tragedija vo Wujork i vo Va{ington. Moèvme da kaème deka toa e ne{to dale~no od nas, nie àlime, toa e eden nastap koj ne sakame da im se povtori na Amerikancite i da ja zavr{ime rabotata so toa, kako Sobranie. Me|utoa, nie sme Parlament na R. Makedinija, imame {est meseci problemi so teroristi i ne moème da zamiìme pred toj fakt. Nie moèbi imame kako dràva razlika vo posledicite, bidej}i tamu znaeme kakvi se brojkite, znaeme kaj nas kakvi se brojkite, me|utoa motivot e ist. Onoj {to go sru{il svetskiot trgovski centar za mene ne e porazli~en od onoj {to napravi masakar vo Vejce, vo Tetovo, vo Quboten. Onoj {to go krena vo vozduh "Le{o~kiot Manastir" i onoj {to diga{e vo vozduh civili vo Brioni, e ist so toj {to sru{i avioni vo New York. Nie kako dràva treba da priznaeme deka si imame maka i taa treba da bide del od dokumentite {to gi nosime tuka. Ne moème da zamiùvame , i kako predlaga~ potpi{an na ovaa deklaracija smetam deka tekstot e izdràn i deka kako takov treba da ostane, i da bide izglasan.

192

83 sednica na Sobranieto na Republika Makedonija, prvo prodolènie,

18 Septemvri 2001 godina

Bidej}i me spomna g-dinot Ge{takovski od SDSM so nego }e repliciram, nema da repliciram uzdu{ i popreku na izneseni interesi, bi rekol fantasti~ni prikazni. Baravte i vetivte deka }e se izvinite, kako SDSM. Ne mora kako SDSM, vie li~no izlezete i izvinete se, ako smetate deka ova {to }e go kaàm e validno, ako ne }e go proverime dokumentot, bidej}i vie baravte dokument kade postojat 150 iljadi dràvjanstva, kade postio dokaz deka SDSM vo vremeto na svoeto vladeewe napravil odnosno dal na Albancite, ne{to {to denes na glava ni se ru{i. Eve }e vi kaàm. Bidej}i vie ste zaqubeni vo Me|unarodnata zaednica i denes imate golema podr{ka od niv, zaedno so va{ite koalicioni partneri so dvete Albanski partii, moète da go gledate dokumentot na Sovetot na Evropa pri ukinuvawe na monitoringot na Makedonija. Mislam deka toa e validen dokument za vas sudej}i po na~inot na koj se odnesuvate pred sekoj {to }e dojde od nadvor vo Makedonija. To~ka 95 ili 96, ne me zemajte za zbor, ako sakate i zaedno }e go gledame dokumentot, ako ne }e se potrudime da go iskopirame pa }e go ispratime vo va{ata prateni~ka grupa. Vo dokumentot se veli: Sovetot vo Evropa ja pozdravuva Makedonskata Vlada zatoa {to dodelila 133.000 dràvjanstva i tuka se apostrofira eden period od 1994,1995 pa nekade do 1998 godina . Me|utoa, toj period na vladeewe e na{. Sega vie imate pravo da se somnevate. Sekoj pat, sekoja retorika moè da se dovede vo pra{awe i na se da se stavi nekakov izvi~nik. Na glasa~kiot spisok vo 1994 g. se pojaveni 180.000 ne se zapi{ani glasa~i. Vie mnogu dobro se se}avate, iako glumite od mesto sega golema bolka. Vie mnogu dobro se se}avate koja mo`nost be{e dadena , onoj {to go nema vo glasa~kiot spisok, iako jas sum mlad se se}avam 1994 g. na toga{nite izbori, onoj {to moè da go dokaè svojot indetitet da bide dopi{an. Na edno mesto vo dokument na OBSE 133.000 dràvjanstva se spomnuvaat, a vo na{iot izbira~ki spisok od 1994g. imame 180.000 dodadeni glasa~i. Ne sakam da kaàm kolku bile {eta~i na SDSM i kako gi falsifikuvaa izborite, sami zaklu~ete. Ako sakate }e zboruvame i za toa. Me|utoa, najmalku 50.000 bile {eta~i. I taka gi dobivte izborite vo 1994 godina. Sega poglednete gi tie dva dokumenti, eden na Sovetot na Evropa, eden izbira~ki spisok i mislam deka }e vi bide re{ena dilemata. Ako mislite deka toa e validno za vas, bi trebalo da se izvinite na Mkedonskata javnost, ako ne, mislam ~esto pati ste znaele da ne odgovorite na na{ite pra{awa, pa moète i sega

193

da si zamol~ite vo nade` deka so va{ite koalicioni partneri }e vi uspee opsrukcijata {to ja pravire na Makedonskoto Sobranie. Znaete zo{to zboruvam za koalicija. Zatoa {to vo Vladata ne funkcionira koalicija, funkcionira nadvor od Vladata {to ja ima na mobilni telefoni, ja slu{ame taa koalicija odnosno ja ~itame, ja objavuvaat i na televizii i vo vesnici. Za taa opstrukcija zboruvam i zatoa vi ~estitam na taa opstrukcija. O~igledno e deka denes vi se dadeni zada~i i tekstovi i vi e dadena zada~a da zboruvate po dva ~asa site. Zo{to? Zatoa {to utre po~nuvaat promenite vo Ustavot. Denes se brkame po hodnicite, ne moème nikako da najdeme cel den. ]e vidime utre kolku revnosni }e bidete i prvi }e dojdete tuka. Ne se obra}am na PDL se obra}am na SDSM, no O~igledno deka funkcionirate kako edno. Vladata na {iroka koalicija G-dinot Ge{takovski ne e napravena po na{e barawe. Mene ako me pra{uvate moète da si gi soberete va{ite ministri i vedna{ da izlezete od taa Vlada, bidej}i vie otkako dojdovte vo taa Vlada ottoga{ gi imame site opstrukcii i od toga{ po~na padot na Makedonija. Koj znae do kade }e otideme, ako ostanete vo taaVlada. Taka {to ve povikuvam vedna{ da si izlezete od taa Vlada, ako imate doblest zaedno so va{ite koalicioni partneri. Pa, kade {to vikam, ako ima 61 maì }e napravime Makedonska Vlada, pa }e se raspravame se ovoj problem na Makedonski na~in, ako nemam kako {to tvrdi g-|ica ili g-|a [e}erinska, eve ja prozivam, ima mo`nost da replicira, toga{ }e vidime kolku ima maì kaj vas, iako ne mislam na nea, da ne se navredi. U{te edna rabota. êtvorica lideri potpi{ale dogovor. Toj dogovor sega bil nova Biblija. Da vi kaàm, ~etvorica lu|e ne moàt da re{at za sudbinata na Makedonija i nema da dozvolam jas so mojot glas toa taka da bide, koj moè toa da go dozvoli, dali nekoj od vas ili od kaj nas,neka poveli .]e glasame poedine~no, ova ne e zakana. G-dinot Popovski si izleze, bidej}i ne moè da slu{a koga zboruvame otvoreno. ]e glasame otvoreno i javno pa }e vidi Makedonskiot narod. Ako Makedonskiot narod ne saka da ima dràva i neka nema dràva. Vie pomognete mu vo toa.

194


prva faza na ustavnite promeni, ~etvrti amandman,za preambulata

20.09.2001

(dofluvawe na pratenici od mesto da ne se diskutira za temata)

Ne e gre{ka mojata namera da zboruvam! Dami i Gospoda, iako mi se ~ini deka xabe }e zboruvam, imam{to da kaàm i }e vi zboruvam. Rabotata se odviva tokmu onaka kako {to ne treba da se odviva, gledaj}i od makedonsata strana i gledaj}i za Makedonskiot narod i po povod ona deneska {to go raspravame amandmani na Ustavot na Republika Makedonija, nacrt tekst, konkretno amandman 4, imam {to da kaàm izlegov da go kaàm moeto mislewe, a sudot na istorijata }e ne stigne site nas i }e vidime koj kako }e moè da go podnese. Vo prvata faza na otvaraweto na ustavnite promeni zboruvav prili~no op{irno, zboruvav i za ovoj amandman i ako dobro se se}avate, a za onie {to ne se se}avaat rekov deka i toga{ i mnogu pati posle toa, pa i deneska }e povtoram mnogu pati za onie {to imaat trpenie da slu{aat. So ovoj amandman, vakov kakov {to e predloèn }e se izvr{i genocid vrz Makedonskiot narod, }e se izvr{i bri{ewe na eden narod, }e se izvr{i predavstvo od vekovni razmeri. Gi slu{av site diskusii Za i Protiv, kako i site drugi, ìteli, gra|ani na ovaa dràva i sum podloèn na torturata za bri{ewe, odnosno perewe na mozokot {to ovie denovi ni se slu~uva, me|utoa moram da kaàm koga zboruvam za ovoj amandman nikako ne moàm da najdam pri~ina, opravdanost,izdrànost, bilo {to, za da kaàm, eve ovoj amandman e vo red. I prv pat koga zboruvam kaàv deka ne e sporno pretsedatel na dràva da otvori procedura za menuvawe na Ustavot. Zatoa {to, toa go imame kako dadena mo`nost vo Ustavot. Me|utoa, edno otvorawe na vakva procedura i vakvo nudewe na tekst, mislam deka ednostavno ne doveduva vo edna situacija da razmisluvam deka ne{to ne e vo red so nas. Ne{to ne e vo red so na{iot mentalen sklop i nie kako dràva nemame, odnosno, kako narod, nemame instinkt za preìvuvawe. Pa, vo ime na nekakvo si makedonsko nacionalno edinstvo ili needinstveno formirawe Vlada, pa si gi delime resorite vaka ili onaka, me|utoa, ednostavno seto toa go koristime za napad vrz drugiot, za opravduvawe koe {to moème da go trpime od drugiot ili za drugiot, no, nikako, nikade, ne~uvstvuvam instinkt za preìvuvawe. Moram da kaàm deka se ~udam kako voop{to dojdovme do ova i se ~udam od lagodnosta koi nekoi ja ~uvstvuvaat koga zboruvame za ovie problemi, koi {to, da re~eme, nekoj gi prifa}a kako ne{to {to e moèbi nu`no ili malo zlo. Me|utoa, ne moàm da kaàm deka stanuva

195

zbor za zlo, stanuva zbor za somoubivstvo na site nas. Zatoa, deneska pe{iv najmalku nekolku pati da vi go pro~itam amandmanot 4, }e ja zloupotrebam govornicata i najmalku nekolku pati }e ja pro~itam i preambulata, za da dopram barem do nekoi ovdeka vnatre, zatoa {to se somnevam deka nadvor od ovdeka moè da se napravi nekakvo vlijanie. Za da barem nekoj ovde vnatre, go nateram da pomisli i na drug na~in. ]e kaàm zo{to mislam za ovdeka vnatre, pove}e otkolku za nadvor. Zatoa {to, o~igledno e deka e verificirana opstrukcijata na referendumot. O~igledno e, nekoj tuka saka{e da nema referendum, najverojatno i }e go nema, bez razlika {to seu{te ne sme glasale. O~igledno e, nekoj ne saka da slu{ne {to misli narodot. O~igledno e deka imame dogovori po mobilni telefoni za opstrukcija. O~igledno e deka funkcionira edna nevidliva koalicija. O~igledno e, se ova {to se slu~uva vo dràvata, moème slobodno da go nare~eme farsa. O~igledno e deka nekoj raboti se dogovoreni i doprva treba da profunkcioniraat. Toa e samo edna uvertira na ona {to doprva }e se slu~uva, a ne predviduvam svetli denovi i dobra idnina, bez razlika {to imame "usti polni so zemja", koga zboruvame za mir, bez razlika {to kako {to vi rekov se iznaslu{avme i se iznagledavme reklami kako toa vo ime, na neznam koj, nie treba da bideme za mir, vo edna o~igledno namerno apsajdaum postavena teza vo koja mirot i vojnata se postavuvaat kako den i no}, kako edinstveni opcii. Toa e edna namerno postaveno pojdovna to~ka na pogre{ni osnovi, samo za da se verificira ona {to doprva treba da se sluì. Zatoa denes ne bi trebalo mnogu da go maltletiram Makedonskiot narod, bidej}i ma koj da go maltletira. Sakam da im se obratam na nekoi tuka, nema da kaàm VMRO ili SDSM, da gi nateram u{te edna{ da razmislat, iako mislam deka i za toa moèbi ve}e e docna i toa moèbi nema {ansa da se slu~i. Se izviniv deka }e bidam podolg i se nadevam deka kolegite }e go uvaàt toa. Nemam nekoj poseben zanos za govor, nitu èlba, bidej}i gledam deka e bezcelno {to nekoi raboti se kaùvaat tuka. Me|utoa, jas }e vi gi kaàm! Sega }e vi ja pro~itam preambulata na Ustavot na Republika Makedonija, bidej}i taa seu{te e validna: "Trgnuvaj}i od istoriskoto, kulturno, duhovno i dràvno nasledstvo na Makedonskiot narod i od negovata vekovna borba za nacionalna i socijalna sloboda i za sozdavawe na svoja dràva, a posebno dràvno-pravnite tradicii na Kru{evskata Republika, istoriskite pridobivki na ASNOM i ustavno-pravniot kontinuitet na makedonskata dràva kako suverena republika na Federativna Jugoslavija, od slobodno izrazena volja na gra|anite na Republika Makedonija na referendum na 8 Septemvri 1991g. kako i od istoriskiot fakt deka Makedonija e konstituitana kako nacionalna dràva na makedonskiot narod vo koja se obezbeduva celosna gra|anska ramnopravnost i trajno soìtelstvo na Makedonskiot narod, so

196

Albancite, Turcite, Vlasite, Romite i drugite nacionalnosti koi ìveat vo Makedonija se donesuva Ustavot. Deneska pred nas stoi sosema drug tekst, amandman 4, koj vie dami i gospoda site 120 pratenici treba da go prifatite odnosno 61 od vas. Toj glasi: -Gra|anite na Republika Makedonija prezemaj}i ja odgovornosta za sega{nosta i idninata na nivnata tatkovina, svesni i blagodarni za svoite predci, za `rtvite i postavenosta vo nivnite zalo`bi i borba za sozdavawe na samostojna i sueverena dràva Makedonija i odgovorni pred nivnite generacii za za~uvuvaweto i razvoj na se {to e vredno od bogatoto kulturno nasledstvo i soìvot vo Makedonija, ednakvi vo svoite prava, bla, bla...kako {to rekov i prv pat. Znaete {to mi smeta. Mi smeta {to koga nekoi lideri tuka ili nekoi dolideri, pomali lideri, mali lideri izleguvaat i zboruvaat, nie napravivme eden dogovor vo koj e so~uvan integritetot na dràvata, so~uvana kako unitarna dràva, so~uvana od celovitnosta na ovaa dràva. Edno ne{to moàm da vi kaàm na site vas {to ste se dogovorile vo Ohrid. Toa e zagarantirano so Ustavot nema{e potreba da go dogovarate. Za {to se dogovaravte vie? Kogo laèvte? Koj e toj {to treba da ja kupi taa laga deka e so~uvan integritetot na Republika Makedonija, unitarniot karakter i deka se }e bide po staro koga nie }e go smenime Ustavot i }e go izbri{eme Makedonskiot narod. Moàm da si objasnam kako nekoi politi~ari moàt tuka so takvo licemerie da nastapat. Sega seu{te ne prozivam nikoj. Vo vtoriot del od mojot govor }e prozivam po ime i prezime bidej}i sakam site da izlezat tuka i da objasnuvaat. I mislam g-dine pretsedatele ste se prelaàle koga rekovte deka denes }e zavr{ime, bidej}i deneska ako zavr{ime so ovoj amandman, ne so site amandmani, toga{ znajte deka sme zavr{ile so sudbinata i idninata na R. Makedonija i na Makedonskiot narod. Seu{te se nadevam deka mala nade` ima, iako mnogu temno gledam deneska, a mislam deka takva e i i idninata na Makedonija so ova {to go imame pred nas. Mala digresija, bidej}i dofrluvate. Znaete, jas sum za mir, jas sum za toa site nie da ìveeme so soìvot. Jas sum za toa da moàm da otidam vo Matej~e, vo Manstirot, ama da nema teroristi tamu g-dine Blagoja Stojkovksi. Na toa mislam. STOJAN ANDOV: Nemojte poedine~no da im se obra}ate na pratenicite.

197

FILIP PETROVSKI: Pa mi dofrluvaat od mesto. STOJAN ANDOV: Ve molam ostavete go govornikot neka zboruva. FILIP PETROVSKI: Ako me ostavat da zboruvam, }e zboruvam ona {to mislam, ako ne }e odgovaram i na provokacii od mesto. Mislam voop{to ne mi smeta mene. (Dofrluvawe od mesto) Toa taka vie mislite. Samo kogo laète? ]e otidete utre vo 8:00 ~asot vo Matej~e, }e se vratite posle 2 saata i posle toa {to }e imate, usta polna radost? Kolku, dva ~asa? Kolku }e bidete tamu, kolku vreme? Nemojte da provocirate od mesto, g-dine Stojkovski. Vie isto taka g-dine Nastevski. Moète da po~ekate da zavr{am, ve spomnav, pa da mi replicirate, ako ste tolku isprovociram od toa {to ve pra{uvam. Kako da ne ve pra{uvam kolku vreme }e pomineme vo Matej~e!? Pa kako sme odele tamu, a sega nemoàme da otideme. Kako da ne pra{uvam. ]e ve pra{am site poedine~no. A bidej}i tolku insistirate, celata grupa na CDSM, po ime i prezime }e ve prozivam, izlezete site replicirajte. (Od mesto Branko Crvenkovski, dofrla pra{ajte gi i tie od VMRO) ]e gi pra{am od VMRO. Gospodine Crvenkovski, dolgo vreme ~ekam vie da mi replicirate, odnosno da mi odgovorite. Da izlezete i od tuka na odgovorite na toa {to postojano ve pra{uvam. Nema {ansa? E nema zatoa {to znaete {to ste dogovorile, samo vie i vi e strav i sram pred Makedonskiot narod i nemate hrabrost javno da kaète. Moète da begate. (Crvenkovski ja napu{ta salata) STOJAN ANDOV: Ve molam g-dine Petrovski, obra}ajte se na Parlamentot. Prodolète.

198

FILIP PETROVSKI: G-dine Pretsedatele, jas se obra}am do Parlamentot i takva namera imam, da se obra}am na Parlamentot celo vreme. Me|utoa, gospodine Pretsedatele nie tuka }e treba da glasame poedine~no i javno za se, se nadevam deka }e imam podr{ka barem od 10 pratenici. Mislam deka ova ve}e pominuva i vo li~na rabota. I ako nekoj pratenici se nao|aat pogodeni i tolku nemoàt da izdràt pa mi dofrluvaat, vi kaùvam deka }e prodolàm i }e im odgovoram na site od tuka, od govornicata. I nemam zo{to da imam {to da im kaàm. Sega da se vratam na toa {to go zboruvav. Preambulata i tekstot na Nacrtot vi go pro~itav. ]e vi gi pro~itam pak da ne gi zaboravite. Da vi kaàm zo{to mislam deka ima bezskrupulozno perewe na mozokot na Makedoncite, oti Albancite znaat {to sakaat i toa i go postignaa. To~no, se postignaa, osven Golema Albanija, ama kako {to trgnale za pet godini }e stigneme i do toa. Denovive sme izloèni na bezskrupolozno perewe na mozokot na Makedoncite. Sekoj vesnik, sekoja TV stanica, sekoja radio stanica emituva reklami za dvièweto za mir, pa vo nivno ime nie tuka sme trebale da bideme Za, bidej}i kako {to rekov tezata e postavena i jasna, deka onoj {to e protiv dogovorot e za vojna. Me|utoa, rekov, ne se soglasuvam so toa. Sum za mir i mislam deka imam pravo rabotite da gi analiziram i obrazloàm taka kako {to jas gi gledam. Bev na internet da vidam koja e taa organizacija {to tolku mnogu se zalaga za mir. Koja e taa organizacija {to pere pari. îi pari, }e doznaeme verojatno naskoro, organizacija, {to ima "usta polna so mir" i {to site nas ne bara vo nivno ime da bideme vo mir. Eve jas }e im odgovaram jasno i glasno na site tipovi kako Mirjana Naj~evska i sli~ni na nea deka sum za mir. Me|utoa, nemam nikakva namera so toa {to sum za mir da po~nuvam kampawa, da peram mozok na Makedoncite od edna strana , a od druga strana da povikuvam javno da se pra}aat Makedonci vo Hag. Na takov na~in li ste za mir? Na takov na~in li site tie kvazi nevladini organi se za mir, da se iìvuvame preku odredeni TV stanici da mi prostite na zbor, da svr{uvame {to nekoj Makedonec }e odi vo Hag. Se izvinuvam. STOJAN ANDOV: Ve molam vnimavajte. Da gi birame zborovite. FILIP PETROVSKI: Jas odgovaram za moite zborovi, pretsedatele. Se izvinuvam u{te edna{.

199

STOJAN ANDOV: Da, ama na govornicata morame da imame nekoj odnos. FILIP PETROVSKI: Mene mi e apsolutno jasno deka ova kako {to trgnalo }e se stigne tamu kade {to predvidele nekoi drugi, istite tie {to se javuvaat po telefon da ni kaàt, morate da glasate, a ni se pretstavuvaat kako dobro namerni. Me|uto, toa da bide verificirano od Makedonci so edna sostojba na zanes, toa nemoàm da go prifatam. Bi sakal site vie da otidete na internet, ajde, nekoj od vas {to ne znaat kako se odi na internet, da gi oslobodime od taa obvrska. Me|utoa site onie {to gledaat, neka otidat na www.bidiza.org.mk i da vidite koi organizacii denes vi zboruvaat za mir. Da vidime koi se tie {to stojat pozadi toa, koi se tie {to vi go perat pametot, koi se tie {to denes snimaat reklami i na{i proglasuvaat za genocidni su{tevstva i gi podgotvuvaat za Hag, pa da vidime kolku Makedonci ima tamu. Da slu{nete {to nudi toa "dvièwe za mir", kako odgovor, odnosno da pro~itate {to nudi kako odgovor na ona {to nas ne ma~i. Pro~itajte gi tie odgovori, da ne vi gi ~itam tuka, iako moàm i toa da go napravam, da vidite so kakva prazna retorika i so kolku lagi celata ovaa situacija se objasnuva. I utre vie, nekoi od vas, tie lu|e }e gi proglasuvame za heroi, a tie {to zaginaa kako heroi za ovaa dràva, nitu }e gi spomenete nitu }e pomislite na niv, nitu }e im oddadete dol`na po~it. Nekoi od niv duri }e pra}ate vo Hag. E toa nemoàm da ne go komentiram. Edniot aspekt, pereweto na mozokot se nadevam deka so ova dovolno jasno vi go obrazloìv. Isto taka se nadevam deka ve isprovocirav da gi proverite site tie organizacii {to se pretstavuvaat kako golemi pobornici za mir. Proverete gi samite kolku se verodostojni. Sega ke zboruvam za drug aspekt. No najnapred }e mi dozvolite u{te edna{ da ja pro~itam Preambulata na makedonskiot Ustav. Vo interes na vremeto }e gi pro~itam samo dvata dela vo koi {to se spomenuva makedonskiot narod. -"Trgnuvaj}i od istoriskoto, kulturnoto, duhovnoto i dràvno nasledstvo na makedonskiot narod i od negovata vekovna borba za nacionalna i socijalna sloboda i za sozdavawe na svoja dràva, a posebno od dràvno-pravnite tradiciina Kru{evskata republika i istoriskite odluki na ASNOM... i izrazenata volja na gra|anite na Republika Makedonija ov 8 septemvri 1991 godina, kako i od istoriskiot fakt deka Makedonija e konstituirana kako nacionalna dràva na makedonskiot narod vo koja se obezbeduva celosna gra|anska ramnopravnost i trajno soìtelstvo na makedonskiot narod so Albancite, Turcite, Vlasite, Romite i drugite nacionalnosti koi

200

ìveat vo Republika Makedonija... se donesuva Ustavot. Ova povtorno go pro~itav tokmu zatoa {to od toa sakam da go izvadam vtoriot aspekt, koj {to go najaviv, odnosno da pra{am, tuka vo makedonskiot Parlament {to vo ovaa preambula zna~i neramnopravnost? Koj zbor {to e upotreben pokaùva nedemokrati~nost, koj zbor ukinuva prava na nekoe malcinstvo, koj zbor terorizira, koj zbor poniùva... So {to se otsranuva postoeweto na nekoe malcinstvo, osven srbite {to se nepravedno izostaveni, a {to moè da bide ispraveno. Nemate odgovor?! Neka izleze koj saka od vas i neka odgovori {to e toa vo preambulata na makedonskiot Ustav {to motivira{e odredena grupa na lu|e da zemat oru`je i da ubivaat makedonci? Nema ni{to vo ovaa preambula {to go opravduva ona {to se slu~uva vo Makedonija. Se e ova farsa. Zatoa mi e te{ko da zboruvam pred vas. Ova e farsa od nevideni razmeri. Eve potvrduvaat nekoi pratenici od mesto deka e toa taka. Ova e genocid vrz Makedonskiot narod. I }e dokaàm zo{to. Tuka sum da iznesam tezi pred vas. Vie moète da gi otfrlite, me|utoa nemoète da mi go odzemete pravoto da gi iznesam tezite. Kako {to trgnale rabotite, moèbi }e ima i nekoj amandman na Ustavot i na Delovnikot za rabota na Sobranieto, pa moè i nema da moème slobodno da se izrazuvame. Neznam. Kako trgnale rabotite moèbi skoro i do tamu }e stigneme. Pra{av {to smeta vo taa preambula, {to ne ~ini. Nitu Branko Crvenkovski, nitu nikoj od SDSM, nitu nikoj od VMRO-DPMNE, nitu nikoj od albanskite pratenici ne moè da izleze da kaè {to ne~ini. Ve povikuvam, izlezete da kaète {to ne~ini. [to od ovde e neramnopravnost, koj zbor ve maltretira, omalovaùva koj zbor ve bri{e. Nema takov zbor. Ima ne{to drugo. Ima proekt za "golema Albanija" . I site onie {to }e u~estvuvaat vo promenata na Ustavot i preambulata se sou~esnici vo proektot za sozdavawe na golema Albanija. Ne zboruvam jas za Albanskite pratenici, da ne se razbereme pogre{no, zboruvam za Makedonskite pratenici. I da znaete site imiwa i prezimiwa }e bidat zapomneti. Tie pisma {to gi dobivam jas gi dobivate i vie. Makedonskata istorija }e ve pamti. A tie {to mi dofrluvaat od mesto, ~uvstvuvam deka imaat golem pritisok od nivnite semejstva, od nivnite glasa~i, od nivnite prijateli koi {to isto taka gi pra{uvaat zo{to }e glasaat za promenata na Ustavot, a tie ne znaat {to da odgovorat. Sega }e {pekuliram vo stilot na g-dinot Nikola Popovski, koj navistina ni{to drugo i ne pravi koga govori osven {to {pekulira. Mislam na ona {to go re~e pred nekoj den deka pratenici od VMRO-DPMNE }e glasale podeleno, no deka predlogot za referendumot }e pominel. Eve kontra {pekulacija. Znaete jas slu{nav i toa go zboruvaat mnogu glasa~i deka 20 pratenici na SDSM dobile pari od

201

Albancite za da glasaat za promena na Ustavot. [pekulacija?! Izlezete negirajte! Samo se pla{am da ne e taa {pekulacija vistinita! Da se vratam nazad na Preambulata. Kako {to sakaat Albancite da ne izbri{at od nea, isto taka, sakaat i drugi narodi. Me|utoa tie nemaat svoja direktna vme{anost ili u~estvo vo ovoj slu~aj. Nemoàt da vlijaat direktno vrz Parlamentot. Sepak da se potsetime malku na istorijata zatoa {to ovaa Preambula e izraz na edno istorisko napregawe na makedonskiot narod, na brojni negovi generacii. Dobro znaete deka pet, {est vojni se vodea vo minatiot vek na ovie prostori. Balkanskite vojni, dve svetski vojni, vojnite pri raspadot na Jugoslavija. Znaete zo{to se vodeni posebno balkanskite vojni i deka na{ata nacija e negirana od site ~etiri sosedi kontinuirano, na ovoj ili onoj na~in. Nesakam da dràm predavawe koj ne ni go priznava jazikot, koj ne ni go priznava imeto, koj ne ne priznava na ovoj ili na onoj na~in. I {to pravime nie sega? Ve pra{uvam i neznam zo{to nemate trpenie da me isslu{ate,tolku li golemi gluposti se ova za vas? Dali se ova gluposti za vas? Ne mi e jasno. Nikako nemoàm da se objasnam zo{to nemate trpenie da me isslu{ate. Tolku li brgu sakate da go promenite Ustavot? Ne, ne, nemoàm da si objasnam. Ova e situacija na kompletno ludilo. Da ne kaàm koj diplomat, ne e kulturno da se kaùvaat po ime i prezime, mi re~e: " Ve razbirame zo{to ne sakate da ja promenite Preambulata." Toa {to toj mi go kaà }e go iskoristam za tezata koja {to sakam da ja dokaàm. "Zatoa {to Preambulata e edno od retkite mesta na koe {to vie kako nacija ste zapi{ani", dodade toj. Povtoruvam, samiot toj re~e deka razbira zo{to nemoème da se soglasime da se promeni Preambulata, pretstavnik na edna golema i mo}na dràva. No {to se slu~uva posle toa, otkako so nego se raspravam i mu dokaùvam deka ne treba da glasam za promena, ednostavno doa|am tuka, vo ovoj pretstavni~ki dom... (pratenikot Mevqam Tairi dofrla od mesto: kaì koj e toj diplomat!) Strpete se gospodine Tairi, }e ~uete podocna, imam u{te mnogu da zboruvam. Sepak ona {to sakam da go kaàm e deka ~emer i jad imam na du{ata koga ke vlezam ovde, gledam deka tuka ima pomalku razbirawe za istata taa rabota, mnogu pomalku razbirawe od Makedoncite {to taa preambula zna~i za Makedoncite. Pove}e razbirawe pokaùvaat diplomatite koi vo Makedonija ìveat 6 meseci, godina dena. Ja sfatile podobro na{ata istorija. Sakam da ve pra{am site neli sfa}ate deka so ovaa promena na preambulata i so bri{ewe na Makedonskiot narod od nea, navistina }e

202

im dademe za pravo na site okolni zemji da ja prodolàt nivnata dolgogodi{na strategija za par~ewe na Makedonija. Onoj {to deneska uspeal po 6 mese~na borba, so 3.300 pu{ki da ne natera da go smenime Ustavot i preambulata, utre, za tri meseci so 6.000 pu{ki }e ne natera gradovi da davame na drugi dràvi. Pra{uvam koja e razlikata? Koj }e izleze od vas da mi kaè deka ne sum vo pravo? Ako denes imame 3.300 teroristi koj vika deka utre }e nema 6.600 teroristi ili deka nemoè da gi ima. Ne velam deka mora da se Albanci. Utre }e se pojavat nekoi novi grupi, so novi barawa i }e re~at nemate pravo na imeto bidej}i nema narod so takvo ime {to }e go utvrduva i imeto na dràvata. Kako }e se povikuvame na imeto Makedonija koga }e nema Makedonci? Utre }e nema i problem so jazikot bidej}i }e nema narod koj }e go zboruva toj jazik. Ili na seto ova nekoj od vas }e izleze na govornica i }e mi kaè: "Nemojte da bidete tragikomi~en, pa nie se spomnuvame na dve ili tri mesta vo Ustavot". Tr~aj, tr~aj moèbi navistina i }e najde{ vo Ustavot Makedonci. Lu|e, treba da sfatime deka ovaa preambula ne navreduva nikoj, deka ovaa preambula ne e napi{ana protiv nikoj, ovaa preambula e za nas, edinstveno za nas. A ako se usvoi noviot tekst na preambulata i zaedno so nego i amandmanot koj {to ja utvrduva konsensualnata demokratija, a o~igledno e deka }e se usvoi spored toa {to go gledam tuka, nikojpat pove}e za vek i vekov nema da imame mo`nost da ja ispravime ovaa istoriska gre{ka. Ve pra{uvam dali ste svesni na toa? I ne e re{enie ona {to go pravi Gospodinot Crvenkovski koj koga ne{to ne mu odgovara }e si izleze od ovaa sala, }e gi zanemari site zabele{ki i namesto toa }e mu se javi na Gospodinot Xaferi za da se dogovori kako da se odloì sednicata za referendumot, koj {to tolku mnogu ne mu odgovara. Potoa }e se vrati vnatre vo salata, }e dofrluva od mesto, ~ekajki go momentot na glasaweto, nadevaj}i se deka potoa povtorno }e bide Premier. Ovaa rabota e pogolema od prateni~ko mesto, pogolema e i od premiersko mesto, pogolema e od se. Sto pati slu{nav Ustavot ne bil Biblija. Naprotiv za nas Ustavot e Biblija. Ako toj akt ja vostanovuva dràvata, ako toj go izrazuva naporot koj trael dve-tri iljadi godini, toj za nas e Biblija. Imate golema odgovornost, istoriska odgovornost i ne znam kako moète da ja nosite na grbot svoj nezemaj}i vo predvid narodot. Glasa~ite moèbi zaboravaat, istorijata sigurno nema da gi zaboravi onie {to glasale. Ova ne se odnesuva samo na pratenicite na SDSM, ova se odnesuva na site Makedonski pratenici. Seto ova mnogumina od vas go sfa}aat pogre{no i velat kakov politi~ki marketing! Nema da ima izbori! Ako nekoj tvrdi deka ne moè da ima referendum zatoa {to e osvoena edna petina od teritorijata na dràvata, toga{ kako }e ima izbori? Taka {to, da se oslobodime od tie zabludi deka }e ima izbori i deka ovie govori se dràt zaradi politi~ki marketing.

203

Pak }e povtoram ne stanuva zbor za izbori, ne stanuva zbor za marketing, tuku stanuva zbor za golema istoriska odgovornost. Vo taa nasoka sakam da kaàm edna mnogu bitna rabota, bo`ja rabota, iako nie treba da zboruvame za tuka{ni, zemni raboti. ]e ja kaàm ovaa rabota zatoa {to veruvam vo Boga. G-dinot Nikola Popovski koga ne napa|a{e vo svoite spekulativni nastapi zboruvaj}i za referendumot, a si davam za pravo da go spomnam referendumot, zatoa {to referendumot se odnesuva i na ovoj amandman, re~e: "Ako VMRO saka referendum, }e ima referendum. Ako VMRO ne saka da ima referendum }e nema referendum. Ako VMRO saka da ima promena na Ustavot }e ima, ako VMRO ne saka promena na Ustavot }e nema. Mislam na VMRO-DPMNE, koga velam VMRO. Kone~no da vi kaàm {to e bo`jata rabota. Bo`ja rabota e {to VMRO ima 46 pratenici vo ova sobranie. Vie sakate da ni ja prefrlite politi~kata odgovornost na nas i samo na nas zatoa {to imame 46 pratenika. Jas vi velam NE! Nas ne ima 46 i zaludni vi se site telefonski razgovori , site dogovarawa, site opstrukcii, se vi e zaludno dokolku ovaa prateni~ka grupa ostane kompaktna. A ve uveruvam kako {to deneska se menuva odnosot kon teroristite vo svetot, }e se smeni odnosot i kon na{ata situacija. Samo malku ako imate trezvenost da pomislite, predvidite {to }e se slu~uva so Makedonija vo narednite nekolku meseci, }e bideme pocvrsti kako Makedonci. Mora da se smeni odnosot kon Makedonija od strana na golemite sili. Eve odete na internet, site mo`ni izvori ukaùvaat na povrzanost na Bin Laden so U^K.

(Pratenikot Tairi dofrla od mesto deka toa se vesnici {to gi kontroliraat Makedonskite vlasti)

G-dine Tairi ~itajte Sandej Tajms pa ako mislite deka imame vlijanie tamu kako partija ili kako Makedonci toga{ vo red. îtajte Wujork Tajms {to pi{uva. Sakate li da vi gi dadam tekstovite da gi pro~itate? ]e vi gi dadam so zadovolstvo. ]e gi pro~itate, no {to od toa }e prifatite? Ako site mo`ni svetski tajni slu`bi, organizacii, globalni mediumi ja otvoraat vrskata na Osama Bin Laden so teroristite na ONA,nie ne smeeme vo ovoj moment da go napravime ova predavstvo. Ne smeeme kako Makedonci! Ve povikuvam i }e ve povikuvampostojano i dodeka moàm na makedonsko nacionalno edinstvo. Ne sakam nikoj od vas da prozivam kako predavnik. Samite ke se legitimirate kako takvi site vie {to }e glasate za preambula vo koja nema da go pi{uva Makedonskiot narod. Do glasaweto u{te imate vreme i pred Boga i pred Makedonija da se vratite nazad, ako ste zemale pari da gi vratite i niv nazad. Vo ovoj moment ve uveruvam deka se menuva globalniot odnos kon Albanskoto pra{awe.

204

(Pratenikot Blagoja Stojkovski dofrla od mesto i se krsti)

Da g-dine Stojkovski se menuva globalniot odnos kon Albanskoto pra{awe. Zo{to nemate trpenie da slu{ate za Albancite? Moèbi tie treba utre da ve glasaat ili }e treba istite tie da ve pu{tat da odite vo Matej~e. Za toa li se krstite sega? Od dete ve znam i ve po~ituvam i mislam deka treba da imate po~it i da me doslu{ate koga zboruvam. Ne mora da se sloùvate, ne ni o~ekuvam tokmu vie da se sloìte, barem imajte po~it kon ednakvite na sebe koga zboruvaat, oti site tuka sme ednakvi...

(Pratenikot Stojkovski prodolùva da dofrla) I vie kako dokaàn komunist mi e ~udno {to se krstite, da vi kaàm najiskreno. Koga ve}e preteruvate da vi kaàm, potsetam deka na va{eto partisko zname imate petokraka i ne e prirodno da se krstite. [to glumite vie da ve pra{am? Pa dobro znaete deka vo simbolikata petokrakata e antipod na krstot. [to se krstite? Ili ne znaete {to ste?

( Pratenikot Abdulai dofrla deka nema mesto za vakva diskusija) Ima mesto. Imam pravo da kaàm, soglasno Delovnikot za rabota na Sobranieto na R. Makedonija {to mislam. Ako vi e dosadno izlezete si. Vas Albancite {to dofrluvate ve razbiram. Vie ednostavno imate cel i ja ostvaruvate. Jas ne moàm da gi razberam ovie tuka {to se krstat. Da se vratam na Osama Bin Laden. Cel svet ukaùva na negovoto deluvawe i vrski ovde. Duri i na{ite opozicioni vesnici deneska pi{uvaat deka toj ima firma vo Makedonija.

(Pratenikot Kitanovski dofrla deka VMRO e na vlast) Nie li sme na vlast g-dine Kitanovski? Pa, kako ne vi e sram. Pa neli vie u~estvuvate vo Vladata, imate va{i ministri koi {to edinstveno znaat da zboruvaat protiv Premierot i da se falat kolku ne go slu{aat. Ako sme nie na vlast, toga{ vie ve~erva, u{te ve~erva izlezete od Vladata. Ve povikuvam po vtor pat da izlezete od Vladata, pa barem Makedonec da go zeme Ministerstvoto za odbrana i da ja brani dràvata. Izlezete od vlasta. Mojata namera ne be{e deneska da predizvikuvam razdor. Ne sakam nikoj od vas da navreduvam. Sakam da go povikam da se osvesti sekoj eden od nas. Sakam da povikam na Makedonsko nacionalno edinstvo. Me|utoa, vnimavajte posle se {to se slu~uva tuka konstatiram deka makedonskoto nacionalno edinstvo ne mora da bide po sekoja cena

205

edinstvo pome|u VMRO i SDSM. Makedonskoto nacionalno edinstvo zna~i Makedonskiot narod da zastane pozadi edna idea i da ne otstapuva od nea. (Aplauz) Da se vratam na Osama Bin Laden, za toa sakav da zboruvam. Vo moment koga cel svet go povrzuva so teroristite od ovie prostori, koga prstite se naso~eni tuka, koga znaeme kakov }e bide proporcionalniot odgovor na zapadniot svet, koga sme na rab na sudir na civilizacii, sudir koj {to go predviduva Hantington, redifinirawe na celata svetska politika, nie treba da si ja zape~atime sudbinata zasekoga{. Nemoàm da ve svatam. Nemoàm da go razberam nitu eden od vas koj e za promena na preambulata. Ne stanuva zbor ni za predizborna kampawa, kako {to ve}e rekov, nitu za obvinuvawe, nitu za kupuvawe na vreme, tuku stanuva zbor za otvorawe na kartite. Nemam {to da krijam od vas, nitu od moite partiski kolegi, nitu od Makedonskata javnost. Treba da se otvorat kartite. Za kraj da kaàm deka }e zboruvam i za tekstovite na drugite amandmani. Deneska se zadràv najpove}e na ~etvrtiot amandman. Sega }e go kaàm ona {to najte{ko mi pa|a, za da se uverite deka ne vi prodavav partiski marketing. Ako ovoj narod, Makedonskiot narod go prifati ova {to treba da go napravime, ako ovoj narod go nema pred Sobranieto i toa najmalku 50 iljadi koi }e dojdat i }e ne izritaat na kloci site nas, toga{ i ne treba da ima dràva i neka bide taa izbri{ana. Ako ovoj narod dozvoli da pravite opstrukcii za referendumot, dozvoli ovde nie da se izìvuvame so istorijata i sudbinata negova, ako ne dojde da ne is{utira, neka nema dràva. (Aplauz)

206


Treto prodolènie, REFERENDUM- Da ili Ne.

25 Septemvri 2001

Dami i Gospoda, zbor, dva okolu pra{aweto za referendum, da ili ne. ]e se sloàm so nekoi prethodni diskutanti ova se navistina te{ki vremiwa, vremiwa na odluka, vremiwa koi {to }e gi diskutiraat narednite generacii, sednici, i stenogrami {to proizleguvaat od tie sednici koi {to }e bidat analizirani na sudii, koj {to kaàl, kakvi stavovi imal, za {to se zastapuval, {to proizleglo od toa. I vo sklop so toa bidej}i ova e zna~ajno pra{awe koe {to e zasega idninata na Makedonskiot narod, vo sklop so ona {to imame kako procedura za promena na Ustavot, vo sklop, odnosno kako sledstvo, na se ona {to go imame vo deset godini nezavisna i sueverena dràva Makedonija, nie doa|ame vo edna situacija, uslovno kaàno eden bez izlez, vo koj {to sme staveni od edna strana od Albanskiot politi~ki blok, odnosno od Albanskoto pra{awe koe {to odi na toa da se re{i integralno vo ovoj del od Evropa sozdavaj}i go ona {to se narekuva golema Albanija, i od druga strana sme pritisnati od me|unarodnata zaednica. Me|utoa, mnogu od nas se skloni i sakaat da zaboravat deka ima u{te edna strana. Zna~ajna strana. Najbitna strana od se, toa Makedonskiot narod. Narod koj {to e staven vo ko{ i se sloùvam so g-dinot Ilovski deka moè da se pravat sporedbi i da se upotrebuvaat komentari na somnitelni vesnici deka imame ìvotno koe {to e fateno vo stapica. Me|utoa, toa ìvotno ne e nekoj pratenik. Toa ìvotno ne e VMRO-vec, ne e SDSM-ovec, toa e Makedonskot narod. Da,se sloùvam so vas, toa sakam i da go kaàm. I vo taa situacija, navistina e potrebno da bideme odgovorni, navistina mislam deka site treba da zboruvame, da nastapuvame, me|utoa i da glasame odgovorno. Vo edna takva situacija ~esto pati vo pra{awe, odnosno vo dilema sme site nie. Dali ako glasam "za" ili ako glasam "protiv" sum na vistinskata stana. Dali sum pogodil so glasaweto. Zatoa {to mnogu lesno moè drugata stana da me obvini, drugiot del, polovinkata, tretinka, od strana na Makedonskite pratenici, od drugata strana na Parlamentot, dali navistina nie sme bile vo pravo, dali tie bile vo pravo. Potrebni se opstojni analizi koga se diskutira za edno vakvo pra{awe. Treba, navistina da se vratime malku nanazad da vidime kakov legitimitet imame nie vnatre i dali moème za edno vakvo pra{awe so takva lesnotija da diskutirame i da kaème deka na nas konceptot na narod ne ni e interesen bidej}i moème da podneseme tolkava odgovornost, iako site znaeme ovie ustavni promeni, ovie ustavni amandmani ja redefiniraat kompletno dràvata. Dràvata pove}e

207

nema nitu malku da nalikuva na ona {to deneska li~i. Apsolutno sum ubeden deka so takvoto redefinirawe na dràvata }e se promeni celokupniot sistem na vrednosti. ]e se promeni celokupnoto nasledstvo {to go imame i sistemot, instituciite na sistemot }e bidat zako~eni. Imam pravo kako pratenik da gi analiziram tie amandmani, da izleguvam so svoi diskusii, me|utoa i da zamisluvam, da predviduvam {to }e se slu~i. Apsolutno stojam na stav, deka onie ustavni promeni, cela ovaa procedura e postavna naopa~ki, kako procedura za mir i }e ja uni{ti dràvata. I, ne mora da sum vo pravo. Na krajot od krai{tata navistina ne mora da sum vo pravo, moè bi gre{ime, sekoj ima pravo, da diskutira, da donesuva svoi zaklu~oci i sekoj od nas se nao|a vo pozicija i moèbi i da pogre{i. Mislam deka nie ne sme najpametnite vo ovaa dràva. Ovie 120 lu|e {to se tuka. Neznam koj zboruva{e, kolku imalo so osnovno obrazovanie vo ovaa dràva, kakov bil procentot, sredno{kolci, koi bile stru~waci, visokoobrazovanie. Pa sepak kakov i da e prosekot ili procentot na obrazovanieto na gra|anite i na Makedonskiot narod, ne sum spremen da go potcenam, ne sum spremen vo nieden moment, vo niedna situacija da kaàm da-nie 120 lu|e ovde sme najpametni i nie moème da ja zememe taa odgovornost da re{ime vo imeto na 2 milioni lu|e. Kakov {to rekov, se raboti za kompletno redefinirawe na dràvata i vo taa nasoka bi sakal da dobie legitimitet toa redefinirawe na dràvata. Ne baram nitu vojna, nitu mir, nitu sakam na nekoj da mu peram mozok so toa {to }e mu objasnuvam, }e vodam kampawi, vo Sobranie, nadvor od Sobranie, so intervjua, so nastapi, so toa {to }e pokrenam edna ma{inerija, radio-televizija, vesnici, pa }e mu objasnam ete ne e toa taka, toa e vaka, dajte da gi smenime stavovite. Ne baram takov nastap. Jas baram edna prosta rabota. Narodot da kaè {to misli. Moram da ve pra{am, zo{to tolku se pla{ite od narodot? Zo{to e problemati~no vo edna vakva situacija, narodot da izleze i da se izjasni? Od kade znaete dekanarodot nema da kaè :" Podrète go Ramkovniot dogovor i promenite na Ustavot". So kakva sigurnost moème nie da tvrdime kako bi se izjasnil narodot na referendum? Nemame nikakva sigurnost. Toa zna~i deka moème i morame da mu se obratime na narodot, oti pak ke kaàm ne sum siguren kako }e glasa, odnosno kako }e se izjasni. Posle edno vakvo bezobzirno i bezobrazno, sekojdnevno perewe na mozokot, nema da se za~udan i ako se izjasni Za. E ako se izjasni narodot pozitivno toga{ i vie i nie }e imame pravo i obvrska da go promenime Ustavot. Dami i gospoda, konceptot na Referendum e edno od najdemokratskite sredstva koe {to mnogu retko se koristi vo na{ata dràva. Da se potsetime na 1996 godina i 150-te iljadi potpisi za raspi{uvawe na raferendum {to gi podnese toga{nata opozicija. Potpisite bea otfrleni od ovaa Sobranie, bez pogolemo objasnuvawe.

208

Znaeme kakov be{e sostavot na toa Sobranie vo 1996 godina koe zaobikoli 220 iljadi gra|ani koi sakaa da se izjasnat na referendum. Mnogu od toga{nite pratenici i deneska se pratenici i postojat nekoi politi~ki i mentalni strukturi koi imaat problem da mu se obratat na narodot i toga{ i sega, bez razlika dali e 1990 ili e 1996, 2000,2001. Mislam deka site nie treba deneska da se nadmineme. Deneska treba da go sru{ime toj koncept, odnosno, ako sakate, prosto kaàno da go nadglasame konceptot na zaobikoluvawe na narodot pri sekoja va`na istoriska odluka. Eden koncept na laga {to mu se nametnuva na Makedonskiot narod, eden koncept na bezobzirno perewe na mozokot, eden koncept na oktroirawe na vistinata da se zameni bezuslovno so "Koncept na narodot". I toa vo najpozitivna smisla na zborot. So ova ne smee da se svati deka tuka nekoj povikuva na vojna, deka povikuva na nasilstvo, deka povikuva na revolucija,deka povikuva na ru{ewe na dràvni strukturi, deka nekoj saka da go uni{ti "Dogovorot za mir", iako stopati kaàv i pak }e povtoram deka toa ne e dogovor za mir. Seu{te taka mislam i stojam zad toa. Toa e politi~ki dogovor {to go donele ~etvorica lideri, koj pred nas 120 pratenici, a ponatamu ako go izglasame referendumot, }e treba da odi na ocenka pred celiot narod. Zatoa treba da mu se obratime na narodot. Posle se narodot e tij {to site nas ne izbra, pa da vidime kako razmisluva sega. Povtorno }e kaàm, nemame pri~ina da mislime, zaklu~ime deka narodot }e go odbie ovoj dogovor. Jas neznam kako }e se izjasni narodot. A ako nekoj pravi analizi, ako pravi anketi, ako se pla{i od narodot, toga{ slobodno neka glasa protiv deneska ili na denot koga ovaa inicijativa }e dojde na red zaglasawe. Zna~i za da ne bidam pogre{no razbran, da bidam jasen i za tie {to slu{aat tuka i za tie {to slu{aat nadvor, konceptot na laga i bri{ewe na vistinata treba da go zamenime so "Koncept na narodot", barem edna{ vo ovoj na{ mandat site nie da sobereme hrabrost da mu se obratime na narodot. Koj veli deka vo referendumskoto izjasnuvawe }e mora da stoi samo pra{aweto "Dali ste za promena na Ustavot?", ili "Dali ste za bri{ewe na Makedonskiot narod od Ustavot?". Ajde da se dogovorime, bidej}i nie toa pravo kako pratenici go imame, da podneseme amandmani, odnosno dopolnuvawe ili izmeni na tekstot {to ni e predloèn, pa i da go pra{irime. Ajde da go pra{ame narodot za pove}e pra{awa. Da go pra{ame dali se soglasuva ~etvorica lideri da mu ja smenat definitivno i zape~at idninata ne samo negova tuku i na negovite vnuci i na vnucite na negovite vnuci! Da go pra{ame Narodot vo toj referendum, bidej}i kolku {to mi e poznato nemame ograni~uvawa, deset pra{awa. Da go pra{ame dali e za vojna ili e za mir? Istovremeno da go pra{ame dali misli so toa {to e protiv svoeto bri{ewe od Ustavot vo isto vreme toa zna~i deka e za vojna. Ova go predlagam zatoa {to nekoi od nas govorat deka so toa {to se povikuvame na narodot, se doveduvame vo neprijatna situacija na

209

ukinuvawe na dogovorot, {to navistina zna~i povikuvawe na vojna. Takvi zameni na tezi za mene se neprifatlivi. Imame li hrabrost da mu se obratime, vo ovie klu~ni migovi, na narodot? Imame li hrabrost? Ili moèbi nekoj pravel analizi i presmetal... Jas ne sum toj. Jas sakam da se potpram na ona {to mi go kaùva ulicata, patot po koj vrvam sekojdnevno. Sekade na toj pat go sre}avam obi~niot Makedonec koj pra{uva, a ne veli: aman bre od vas {to ste za vojna, ja uni{tivte dràvata so toa. Pra{uva:" [to da pravime? Kako da se odnesuvame, kako da pomogneme? Na koja pozicija da stoime, koja e na{ata ideologija, koja e na{ata idnina, kako da se proektirame?... Drugi pak mi vikaat :" Ako go izglasate ovoj sramen dokument se {to imame }e prodademe i }e se otselime od Makedonija. Treti velat:" ]e go smenime makedonskoto dràvjanstvo, }e bideme dràvjani ili begalci vo bilo koja druga zemja vo svetot samo ne tuka. Zna~i ne tvrdam deka ima unisono razmisluvawe. No segleda maka, teìna, ima i crnila i taga kaj site, posebno kaj onie {to izgubile nekoj svoj vo odbrana na dràvata. Taka {to, posle se ova {to go kaàv, pra{uvam neli e licemerno od na{a strana, kako politi~ari da kaème :" Dobivme odgovornost i sega taa odgovornost }e ja nosime ne zemajki go narodot vo predvid". Odgovornosta ja nosime so samiot nastap tuka. So samoto toa {to sme tuka i se proiznesuvame Za ili Protiv imame i nosime odgovornost, pritoa nikako nemoème da bideme sigurni dali sme vo pravo. Ne e prifatlivo i vo nitu eden moment nema da se soglasam so toa da bideme obvineti-:" E vie vaka pravevte tri godini, {est godini... sega nie imame pravo...". Nemoè da se razviva teza deka se steknuvame so opravdanie zatoa {to }e dokaème deka protivnikot na{ taka pravel godini nanazad! Obvinivaweto ne ni dava za pravo da ja prevzememe celosnata odgovornost, zaobikoluvaj}i go narodot. Ne, toj koncept treba da go ukineme. Podgotven sum da kaàm deka i jas }e vloàm napori toj koncept li~no, ne mnogu ~esto da go soop{tuvam, da mu sprotivstavam koncept na makedonskoto nacionalno edinstvo. Dali se podgotveni drugite da kaàt, vo red, nie isto }e zastaneme na tezata za makedonsko nacionalno edinstvo i nie nema da glasame vo paket so navednati glavi za se, }e najdeme, }e vidime, sigurno ima i kaj nas nekoj koj ne se soglasuva so ova {to se slu~uva. Nema da mu kaème-ti }e bide{ izbrkan od ovaa patrija ako se sprotistavuva{ na bilo koj amandman ili ako kaè{ ne za ona {to site nie velime da ili ako kaè{ da za seto ona {to nie velime ne. Ima li takvi? Eve, jas vo ovaa prilika, vo ovoj moment, sakam da povikam na makedonskoto nacionalno edinstvo i ne sum licemer. Podgotven sum da razgovaram za makedonsko nacionalno edinstvo so sekoj onoj koj ne e podgotven, ako razli~no razmisluvam od nego, da ne proglasi apriori za ~ovek koj saka vojna, za militant ili za nekoj koj apsolutno e neprifatliv vo negovoto politi~ko i ideolo{ko deluvawe. Gore-dolu e konceptot {to go imav za referendumot, odnosno

210

nekoi sopstveni razmisli kako jas gledam na relacijata parlamentarni grupi, pozicija-opozicija, kon narodot i za narodot i dokolku }e nema{e odredeni provokativni diskusii }e zastanev na ova , }e kaèv }e glasam za referendumot. Toa }e bide po moe dlaboko uveruvawe edna zaokruèna diskusija, koja {to na toj na~in }e stavi to~ka. Me|utoa, ima nekoi pra{awa {to mora da se odgovorat ili da se postavat pra{awa! Ili, ako sakate dilemi na koi treba da obrneme vnimanie. Bidej}i, dlaboko sum ubeden deka i tie dilemi, tie pra{awa i tie podmetuvawa se del od edna kampawa, {to ~esto pati ja spomenuvam, na perewe na mozokot, a upatena samo i edinstveno kon makedonskiot del na elektroratot. Na {to mislam?! Tuka nekoi lideri ili pratenici ili {efovi na prateni~kite grupi izleguvaat pa velat-referendumot ne moè da se izvede oti edna petina od makedonskata teritorija e okupirana. Bi sakal da sporam so taa teza. Prvo, mislam deka ne e okupirana edna petina od makedonskata teritorija, oti ako Makedonija ima 25.713 kilometri kvadratni, toa zna~i 5 iljadi kilometri se okupirani, a toa ne e mala teritorija. Osven ako nekoj ima nekoi proekcii za toa {to }e se slu~i posle 6 meseci ili nekakva proekcija, nekakov taen dogovor pome|u nekoi interesni grupacii i tie koi deneska se fatile za oru`je vo namera da izbrojat ~ovekovi prava i slobodi, ubivaj}i Makedonci. Edna petina od teritorijata ne e, i nikoga{ ne bila okupirana. Barem do ovoj moment. Mislam deka ovaa teza ne slu~ajno se iznesuva pred Makedoncite, od prosta pri~ina {to treba da se zapla{at i da pomislat, dobro e deneska e edna petina, dajte, }e se soglasime so toj takanare~en "miroven dogovor", za da ne bide edna polovina. Ne gledam druga logi~na pravdanost i izdrànost. Taka {to mislam deka tie koi go pla{at Makedonskiot narod treba da bidat mnogu vnimatelni kakvi brojki soop{tuvaat, oti imaat svoi ministri za odbrana, pa tie moàt so stru~nost, so preciznost da gi proverat kartite na Makedonija i da kaàt kolku procenti navistina se okupirani od teritorijata. Toa e dobro pra{awe. Bidej}i go slu{nav toj zbor "okupirana" istite koi velat deka edna petina e okupirana, da izlezat pred nas, bidej}i se i potpisnici na Dogovorot, da kaàt na koj na~in mislat da ja oslobodat teritorijata? Bidej}i ovoj Dogovor nikoj ne go definira kako dogovor za osloboduvawe tuku kako dogovor za mir. Toa e edna mnogu ne definirana re~enica, eden mnogu nedefeniran zbor vo koj {to nemame nikakva posebna konkretnost {to toj zna~i? Nikade ne pi{uva vo "dogovorot" koga }e se vratat izbeganite lu|e, raselenite, etni~ki is~istenite? Nikade ne pi{uva, odnosno ne se objasnuva, na koj na~in }e se oslobodi teritorijata? Toa se nekoi strani~ni raboti {to nekoj saka da ni gi protne vaka ili onaka. Toa se nekoi raboti {to kaj nas na vulgaren na~in se pretstavuvaat mesta na ìveewe koi trajat po 2-3 ~asa. Nikoj ne izleguva da ni kaè dali e toj dogovor za mir ili dogovor

211

za osloboduvawe? Da se vratam na tezata, vo edna takva situacija koga site zborovi, site znaewa, site zborovni zna~ewa se isprevrteni, se koristat subjektivno i za li~ni, dnevno-politi~ki potrebi, nikoj ne ni objasnuva kako toa referendumot ne moè da se izvede, a predvremeni izbori moàt da se izvedat? Toa, ne mi e jasno. Oti, referendumot treba da se izvede na istite mesta kade {to treba da se izvedat izborite.Izbira~kite mesta se isti, odnosno se koristat glasa~kite mesta, ista e {emata, ista e mreàta vo koja {to treba da otidat ìtelite, gra|anite, Makedoncite, Albancite i site drugi za da go dadat svoeto mislewe. Navistina ne mi e jasno kako moè vo eden zalet, vo eden zanes na, uslovno kaàno, nekakva predizborna kampawa, nekoj da zboruva "vo moe ime-bidi za". Vojnata da ja menuva odedna{ so mir, da ni nafrla kubici, kupovi, stotici zborovi za mir, ni sam ne veruvaj}i vo niv, a da ne dojde da gi objasni ovie mnogu prosti dilemi, kako }e ima predvremeni izbori, ako ne moè da ima referendum? Ili na drug na~in da se postavi dilemata. Ajde sega, site nie deneska {to ste protiv referendumot, da izlezeme, ako ima takvi, da objasnime dali so toa {to sme protiv referendumot sme za predvremeni izbori? Ili, navistina...

(Pratenikot Mersel Biqali dofrla od mesto) Da. E, pa,g-dine Biqali jas ve povikuvam koga }e zavr{am da replicirajte, da gi objasnite tie dilemi. Kako pratenik, deneska treba da glasam i se nejasnotii {to gi imam i {to sakam vie da mi gi pojasnite za da moàm da donesam relevanten stav kako }e glasam. Ili, da me razubedite, bidej}i sakam da glasam za referendumot, vie da iznesete relevantni soznanija, relevantni opisi kako toa }e ja oslobodite teritorijata so ovoj miroven dogovor i moèbi, vo edna demokratska procedura i da me razubedite, pa da moàm da glasam. Isto taka da izlezat da objasnat tie {to se protiv referendumot, dali se za predvremeni izbori i na koj na~in mislat da gi realiziraat bidej}i narodot, se stavame vo negova situacija, e upla{en. Edna petina od teritorijata e okupirana. Ima oru`je. Ima teroristi. Ne e sigurno. Teritorii se minirani. Lu|e se raseleni. Iljadnici lu|e ne se doma. Kako vo takva situacija }e izorganizirame predvremeni izbori?

(Dofrlawe od mesto od strana na îfliganec. Pretsedatelot na Sobranieto povikuva na red)

Ova be{e edna prizemna provokacija od g-dinot îfliganec, vo negov stil i nema da mu odgovoram. Mislam deka ne zasluùvam da mu odgovoram, soglasno principot {to go urvrdivme da diskutirame i da se obra}ame na celiot Parlament, nema da mu odgovoram na g-dinot

212

îfliganec. ]e po~ekam prvo toj da replicira, pa da vidime na {to sme. Me|utoa, toa {to toj go dofrli od mesto mi odgovara edna nova dilema. Da ne bidam pogre{no razbran, mu blagodaram {to mi dofrli od mesto, da ja otvori taa dilema, da se doobjasnam pred site vas, da ne pomislite deka sum protiv predvremeni izbori. Jas sum za se ona {to nie tuka }e se dogovorime, 27 Januari, 27 Fevruari, 27 Dekemvri, ne e bitno koj datum sakam pred vas da ja otvoram ovaa dilema, mene toa me interesira. Kako moè da nema referendum, a da ima predvremeni izbori. Ili da ima predvremeni izbori, a da nema referendum. Ili da gi ima i dvete i referendum i predvremeni izbori, ili dvete da gi nema vo edna vaka postavena logi~ka zamka na odnosite, vo koja {to teritorijata ni e okupirana, vo koja {to lu|eto bile vamu, bile tamu, ne bilo mirno, neznam {to imalo, neznam {to nemalo. Namerno gi postaviv tie raboti i dobro e {to pa|ate na taa provokacija. Tie se pra{awa, koi {to ne se postaveni za vie da odgovorite. Tie se pra{awa, koi se nadevam deka }e si gi odgovori Makedonskoto narod, vo onoj moment koga }e treba da izleze ili na referendum ili na izbori ili na bilo koja forma vo koja {to }e odlu~uva za sopstvenata idninata. Za{to, ne e dovolno vie da napravite pres konferencija, da naredite partiski znamiwa zad vas, da povikate poslu{ni novinari koi {to }e gi istaknat va{ite stavovi so golemi zborovi, so golemi naslovi, teatralno i da kaète nie ja zavr{ivme rabotata. Vo se ona {to }e go izjavuvate, zad koe {to javno }e stoite vo eden vakov kriti~en moment, treba da barate logika, da vidite dali stavovite se izdràni. Dali moè eden prost, obi~en ~ovek so svojata obi~na narodska logika koga }e gi ispra{uva koga }e misli vo svoite domovi, dali }e izdràt pred nego ne se smetam za nekoj kojznae kakov ~ovek, se smetam od redot na tie obi~ni lu|e i mislam deka va{ata logika ne drì. Samo sakam da gi postavam tie pra{awa i da gi otvoram pred vas. Toa {to vie nemate doblest i {to nemate hrabrost da prifatite ili pak, da ne prifatite, samo da gi zemete predvid, toa e va{ problem. Ima u{te edna rabota koja {to sakam vo vrska so referendumot da ja kaàm i posle }e gledam da ja oslobodam govornicata. Bi sakal da go iznesam svojot stav vo vrska so opstrukcijata koja se pravi na ovaa sednica. Site nie znaeme deka e spored na~inot na diskusiite i spored na~inot na koj {to se odvivaat do deneska ovaa sednica i spored, ako sakate, telefonskiot razgovor na g. Crvenkovski i g. Xaferi, koj {to be{e javno objaven, imav mo`nost da go pro~itam vo mediumite, deka nekoj ima namera da izvr{i opstrukcija, ne opstrukcija na ovaa sednica, tuku opstrukcija vo krajna linija na ishodot koj {to treba da proizleze moèbi ako ima 61 glas od ovaa sednica. Mislam deka javno treba da progovorime za toa, nakratko i jas bi sakal da go povikam g. Crvenkovski da izleze da go pojasni pred nas

213

negoviot telefonski razgovor so g. Xaferi, ako ima doblest. Toj gi pojasni na pres konferencija negovite stavovi, se zakani, ne pla{a{e, iznese stavovi za okupirani terorosti i sl. Me|utoa, mislam deka e fer i deka e redno da izleze pred nas tuka kako pratenici da ni objasni, odnosno da ni go pojasni na~inot, potrebata zo{to toj preku drugi partii saka ovaa sednica da ne se odrì, da se odloì ili verojatniot ishod da se promeni. Zo{to toj moral da mu se javi na g. Xaferi za da ja odloì sednicata? Trebalo sam da pobara odloùvawe na sednicata. ]e be{e doblesno kako lider na golema opoziciona partija, bidej}i kako takvi se prikaùvate postojano, iako ste vo Vladata ve}e 4-5 meseci, da izleze i da kaè: "g-dine Pretsedatele nie imame sostanok, voobi~aeno e da ve zamolime da ja odloìte sednicata". Navistina ne mi e jasno zo{to mora{e preku druga partija, preku DPA g-dinot Crvenkovski da ja odloùva sednicata. ]e postavam javno pra{awe pred site vas, dali toa moèbi be{e testirawe na novata koalicija? Da odgovori g-Crvenkovski dali so toa {to go napravi testira{e nekoe novo parlamentarno mnozinstvo. Mnozinstvo koe {to go najavuvaat nekoi trabanti na SDSM, kaj nas popularno nare~eni nezavisni mediumi. Site tie dilemi, se povikuvam na govorot na g. Ilo Ilovski, koj prethodno govore{e deka ako sme ~esni politi~ari, treba da gi otvorime tuka. A, ne da napravime cirkus vo vrska so referendumot, apsolutno da go zbunime narodot, i najdeni vo stapica, bidej}i e obelodenet toj razgovor, da izlezeme na edna pres konferencija koja {to nedolikuva na vremeto, na potrebite na Makedonskiot narod, nedolikuva za potrebata, za koja {to celo vreme zboruvame, za Makedonskoto nacionalno edinstvo. Nemaj}i mo`nost g-dinot Crvenkovski da go negira razgovorot, za {to o~igledno e deka e premnogu realen i precizen toj razgovor, ni dava edna zamena na tezi, grst od lagi, zakani i ako sakate edna potreba so koja {to }e se is~isti sopstvenata odgovornost, napa|aj}i go politi~kiot protivnik. ]e se kaè deka Makedonija e okupirana, deka referendumot nemoè i nesmee da ima, a deka ako ima referendum, toj }e ja napu{tel Vladata. Vnimavajte, ne mi e jasno dali g-dinot Crvenkovski saka da ja napu{ti Vladata, bidej}i smeta deka ne postoi "koncept na narod", so toa, {to se opredelil da napravi nova, tajna, nevidliva koalicija so koja {to koalicijata }e si obezbedi dovolno pratenici za da moè, da ja urne Vladata ili g-dinot Crvenkovski saka{e so svoite opasni tezi vo vrska so referendumot Makedonskata javnost naglo da dobie amnezija za toj telefonski razgovor, pa da go zaboravi? Znaete ne e lesno sega da se bide vo koàta na g-dinot Crvenkovski, vo koja {to ista koà se nao|a toj samiot, a prethodno postojano zboruva{e deka postoi eden dramati~en i opasen dvoec za dràvata \eor|ievski i Xaferi koj {to ja razgraduva dràvata, koj ja uni{tuva dràvata, koj postavuva nevidlivi barieri, koj postavuva podelbi na interes na zoni na {verc, na

214

trgovija i tn. I, sega odedna{, bidej}i na lagata i se kratki nozete, da se najde vo }o{, }e ja upotrebam kovanicata na g-dinot Ilo Iloski, vo zamka vo koja {to navistina ne treba nogata da si ja skinete za da vi ostane del od teloto, tuku naprotiv, treba teloto da si go raskinete, ako moè edinstveno pred Makedonskiot narod da zapali edno vakvo kolektivno pa|awe vo amnezija i normalno prodosùvawe na bezkupuloznata kampawa za perewe na mozok. Eve, jas }e pra{uvam javno, svesen za toa deka nekoi od mediumite }e prodolàt kampawata na lin~ za {to go zboruvam. Zo{to nieden medium ne analizira, ne pra{uva, ne postavuva dilema {to zna~i toj taen razgovor za opstrukcijata na Makedonskiot narod. [to zna~i, bidej}i g-dinot Crvenkovski re~e deka postoela serija na razgovori, {to zna~i taa serija na razgovori. Zna~at li nova koalicija? Zna~at li urivawe na Vadata? Zna~at li predvremeni izbori? [to zna~at? ]e si dozvolam da {pekuliram bidej}i toa e na~inot koj {to go upotrebuva i g-dinot Crvenkovski i koordinatorot na SDSM g-dinot Popovski. Dali e toa zagovor protiv Makedonskiot narod? Toa sakam da go slu{nam? Ne velam deka sum vo pravo. Moèbi sum zgre{il vo site moi pretpostavki. Moèbi nosam mnogu golema tegoba, teìna na svojata du{a i sum podgotven i da se izvinam ako dokaàt deka gre{am! Da dojde da mi kaè, ne g-dine Petrovski, gre{ite. Nie sakavme, jas koga mu telefonirav na g-dinot Xaferi, nie sakavme da ja osigurame i da ja obezbedime idninata na Makedonskiot narod. Nie sakavme, bidej}i nema da ima predvremeni izbori da bideme dobri parcipienti vo ovaa Vlada, se dogovaravme me|u drugoto vo na{ite razgovori i za site drugi raboti nastapuvavme iskreno, nastapuvavme narodski pred ovoj narod i ednostavno vie gre{ite. Toga{, jas }e mu kaàm. G-dine Crvenkovski jas se izvinuvam va{ite tezi se pojaki od moite i jas sakam da ve poddràm vas, vo va{iot napor da glasame protiv referendumot. Sprotivno na toa, {to dobivame? Dobivame iljadnici pra{awa. Zagovara~i na tajni poredoci, na zaveri protiv Makedonskiot narod. Tie {to imaat polni usni so argumenti vo ovie tri godini za {esti zoni, sedmi zoni, osumnaeseti zoni, za tajni planovi ne izleguvaat pred nas i ne davaat edno edinstveno objasnuvawe, odgovor. [to }e postignat so toa {to nema da repliciraat? ]e gi izbri{at li ovie zborovi so toa? ]e ne dovedat li vo situacija, so negiraweto, da pomislime deka ovie zborovi ne postoele. Toa se nekoi pra{awa koi {to na mene mi se postavuvaat i bi sakal za niv da dobijam odgovor. Imav doblest da gi povikam tie {to gi otvoraat ovie dilemi da gi objasnat. Toa e demokratsko pravo i edno normalno komunicirawe vo Parlamentot, povtoruvaj}i deka kaj mene postoi potreba i èlba za Makedonsko nacionalno edinstvo. Smetam deka ne navrediv nikoj so ovoj govor. Nekoi lu|e gi spomnav zatoa {to tie obnarodija interesni stavovi za analiza. So toa {to gi spomenav ne sakav da gi navredam, da predizvikam omraza na koja {to }e odgovorat so navredi. Namerata be{e site nie zaedno da se zapra{ame {to }e bide

215

so ovoj referendum i so idninata na Makedonija ako prodolìme vaka da nastapuvame?! Edno se zboruva tuka kako oficijalen stav, edni barawa se nudat kako obrazloènie do Pretsedatelot na Sobranieto, za odloùvawe na sednicata, a drugo se diskutira po telefon. Interesno! [to }e bide so na{ata idnina ako vakvite principi i ponatamu gi praktikuvame? Obiduvaj}i se da zavr{am da vi kaàm deka nema potreba od apokalipti~no razmisluvawe. Nema potreba od strav deka "mirovniot proces" }e bide stopiran. Neka ne se sekiraat glasnogovornicite deka }e im propadne planot. Naprotiv ovie dva ipol meseci koi {to }e gi imame kako period za podgotovka na referendumot, bez razlika koga to~no toj bi se odràl, moè da se iskoristat pravilno. Vo toj period }e imame mo`nost da ja vidime zavr{ena tretata faza na sobirawe na oru`je od teroristi~kata U^K. NATO e relevantana institucija, zarem ne? Ako e taka, spored nivnite procenki deka U^K ima 3300 par~iwa na oru`je, toga{ vo ovoj podgotvitelen period za referendumot, nie }e moème da ja vidime U^K razoruàna. Do deneska velevme deka 3300 par~iwa na oru`je ne se dovolni, od deneska }e kaème deka }e go smenime stavot, deka navistina imalo 3300 par~iwa i koi koga }e bidat sobrani }e nemame problem za da go oddrìme referendumot. Zna~i ke ja testirame logikata na toa {to ni se nametnuva da go prifatime so sila: }e se soberat 3300 par~iwa na oru`je, }e zavr{i tretata faza na ètvata, }e se poklopat brojkite, oru`jeto }e se uni{ti... Vo me|uvreme bidej}i oru`jeto }e bide sobrano, zatoa {to e vo pra{awe period od tri meseci, }e gledame kako se vra}aat na{ite bezbednosni sili na poziciite od po~etokot na godinata. Koga velam deka }e se vratat na poziciite, islu~ivo mislam na pozicii od pred po~etokot na krizata i neprifatlivi se bilo koi drugi datumi, kako na primer 5 juli ili neznam koj drug datum se spomnuva. ]e imame dovolen period vo koj, prifa}ajki ja ovaa idila {to ni se nudi, moème da si zamislime deka sme si go povratile teritorijalniot integritet, narodot se vratil vo svoite domovi, duri nekoi od niv i si gi popravile ku}ite koi {to im bea razru{eni i po~uvaat da ìveat normalno. Idila, ne? Da, ako brojkite navistina se vistiniti i ako èlbite i namerite se iskreni. Pa ova e odli~na mo`nost da se dobliìme do taa idealna sostojba! Ova e mo`nosta {to ja ~ekaa onie {to postojano i bezskrupulozno ni go perea mozokot, deka ova e edinstveno mo`no re{enie. U{te edna{ }e povtoram za da bidam siguren deka sum jasen, imame tri meseci, teroristi~kata U^K }e se razoruà, raselenite }e se vratat doma, site }e bidat zadovolni... Pa veruvajte vo takva situacija, na referendumot, so taka postaveni ne{ta, narodot }e ni dade za pravo da go smenime Ustavot. Mi se ~ini deka tie {to se zakanuvaat so Apokalipsi, nastapuvajki energi~no vo odbrana na

216

"dogovorot za mir", vaka }e moàt da izlezat kako pobednici! Ili pak, vistinata e ne{to sosema drugo. ... ili somneòt koj {to go imaat zastapnicite na "mirot" odi vo nasoka deka ne se raboti za 3300 par~iwa oru`je?! Ova go otvaram kako dilema, pra{awe i nemam odgovor na toa.

(dofluvawe od pratenik- na koj go postavuva{ pra{aweto?) Na site nas 120. Se obra}am na Makedonskiot Parlament. Zna~i pra{aweto e lo{o postaveno ili tezite se lo{i. Navistina, nema 3.300 par~iwa oru`je i nema da se razoruàat tie {to se fatile za oru`je vo "borba za ~ovekovi prava", nema da se vratat raselenite i nema da ima mir so toa {to ke go usvoime"dokumentot za mir". Nemoàm druga logi~ka povrzanost na ne{tata da najdam. Vo mene ima èlba za mir, mir potkrepen so èlbata na narodot, so izjasnuvaweto na ovoj narod. Mir koj {to vo edno sledstvo vo narednite 3-4 meseci so sigurnost bi bil utvrden, cementiran, postaven na zdravi osnovi. Dodeka te~e razoruùvaweto na teroristite, paralelno narodot }e se vrati vo svoite domovi od kade {to be{e nasilno iselen. Vo me|uvreme }e si odi procedurata vo parlamentot, raspravata za amandmanite. Pa }e se usvojuvaat, }e se davaat amandmani na predloènite amandmani, pa }e se diskutira, vo me|uvreme }e ne posetat Solana i Robertson u{te 5-10 pati, }e diskutirame za site pra{awa i }e dojdeme do mir. Ili, po stoti pat }e povtoram, vistinata e sosema poinakva. Mir nema da ima, nema samo 3.300 par~iwa oru`je, nema èlba za mir i Makedoncite nikoga{ pove}e nema da se vratat tamu od kade {to bea etni~ki is~isteni. Ima{e deneska grst na obvinuvawa protiv stavovite na VMRO. Za da ne go pottiknuvam i prodlabo~uvam razdor vo Makedonskoto nacionalno tkivo nema da odgovoram na tie obvinuvawa. Se nadevam deka i vie }e imate doblest malku da gi zamolknete va{ite ponatamo{ni obvinuvawa. Seto ova {to go iznesov i postaviv kako pra{awe, objasnuvav kako teza za site vas, za site Makedonski pratenici se nadevam ima logi~ka izdrànost i zatoa }e glasate za referendumot. So toa }e obezbedime traen mir i spokojstvo na Makedonskite gra|ani, normalno i na site ostanati {to ìveat vo Makedonija. So ova sakam da kaàm deka zavr{uvam so zboruvaweto i deka }e glasam za referendumot. STOJAN ANDOV: Ima zbor Abduladi Vejseli.

(nekoj pratenici baraat replika)

217

[to, replika? îja replika. Povelete. BILAL QUTFII: Po~ituvan Pretsedatele... Sonekoi raboti se soglasuvam so G-n Filip. Posebno vo toa {to vika deka treba da go pra{ame narodot za pove}e pra{awa. Apsolutno se soglasuvam da gi pra{uvame gra|anite, odnosno vrabotenite voop{to vo obrazovanieto. Kako vo osnovno, sredno, vi{o i visoko obrazovanie, da gi pra{uvame vrabotenite vo zdravstvoto voop{to dali se tie zadovolni so li~nite primawa, so platite {to gi zemaat, a ova go kaùvam od pri~ina {to imav v~era okolu 24 ~asa da bidam vo Medicinski ccentar i patem edna medicinska sestra ni objasni deka za 12 ~asa, odnosno 8+4 ~asa primaat 120 denari. 120 denari zna~i plus. Potoa da gi pra{uvame vraboteniteod toj reon kade bil G-n Petrovski vo HEK Jugohrom Tetovo, Jegunovce, dali se zadovolni so tie primawa, dali imaat ne{to da zemat od toa bogatstvo, ili pak vo Teteks, FAS 11 Oktomvri itn. Jas sum na mislewe, dlaboko sum ubeden zo{to gospodine ne pra{ovate {to se dogovorile, veruvam deka ne postavuvate takvo pra{awe od pri~ina {to ve}e eden dogwood imame, od Ohrid kade se sretnale ~etvoricata lideri na golemite politi~ki partii vo Makedonija, celokupniot razgovor, a imame mo`nost bilo vo ~etiri o~i, bilo na nivo na partii, da doznaeme kako tie dojdoa do toj Ramkoven dogovor. Ne veruvam deka nekoj od liderite se dogovaraat za nekoja si koalicija, zatoa {to toa nemoè da sekrie zasekoga{ toj dogwood koga bi se dogovorile, bilo preku telefon ili na nekoj drug na~in, zatoa {to mora da pomine ovde vo Sobranieto. I na kraj zo{to bara Nova Demokratija referendum jasno mi e. No, da bide toj referendum poddrùvan od pratenici ~ij lider potpi{al vo Ohrid Ramkoven dogovor toa ne mi e jasno, a toa li~i na narodnoto ( zo{to selanite tr~aat po volkot jasno mi e, no zo{to kova~ot tr~a po volkot toa nerazbirlivo i nejasno mi e. STOJAN ANDOV: Ima zbor gospodin Petrovski, da ja zavr{ime replikata. FILIP PETROVSKI: Jas vi blagodaram za ovaa replika, zatoa {to mislam deka e na nivo, taka {to nema{e ne{to posebno na koe bi sakal da repliciram, osven da kaàm deka ne iznesov nekoi tvrdi stavovi. Postaviv pra{awe. Postaviv pra{awe za koe {to gospodinot Qutvii re~e deka nemoè da se krie dolgo vreme od javnosta, imalo ili nemalo nekakvi razgovori za novi koalicii i apsolutno se soglasuvam so nego deka toa ne moè dolgo da se krie od makedonskata javnost, zatoa {to najverojatno }e dojde vo

218

ovoj Parlament na dneven red. Sakam da kaàm navistina e prav moment da se odi na Referendum. Tezite gi izvlekov referendumot }e bide za mir, za spokojstvo, za vra}awe doma, za razoruùvawe na U^K, za konsolidirawe na instituciite na sistemot i sega samo }e dopolnam - ovoj Referendum i vreme da vidime {to toa gospodinot Crvenkovski i gospodinot Xaferi se dogovorile. Dali toj dogovor zna~el urivawe na ovaa Vlada, dali zna~el poddr{ka na Vladata? Dali toj dogovor bil, ako sakate, dobronameren, zlonameren? Dali so toj dogwood e utvrdeno Makedoncite da se vratat doma, zatoa {to ova se dvajca golemi lideri i tie imaat mo`nost da pomognat rabotata da se olesni, lugeto da se vratat vo etni~ki is~istenite sela. Zna~i, vo taa nasoka vi blagodaram za replikata. Taa be{e na kulturno politi~ko nivo i mislam deka ne kaàv nitu zbor koj {to go napu{at toj koncept. STOJAN ANDOV: Za replika bara zbor gospodinot Qutvii. BILAL QUTVII: Apsolutno nesakam da predizvikuvam repliki, no derivate sovesta ne mi dozvoluva pove}e da repliciram, bilo {to da kaùvan na gospodinot Petrovski zatoa {to ne sum od tie {to predpladne nosam Kala{nikov vo raka, a popladne da se dogovorime ne sum za ova, ne sum za toa. No, dokolku seriozno g. Petrovski odlu~il definitivno ovde da se dogovorime jas pove}e bi se zafatil so g. Petrovski zatoa {to e pomlad i ako se dogovorime vo dobra smisla za narodot i }e bide sre}a za nas, ako za lo{o }e bide zaedni~ka nesre}a. STOJAN ANDOV: Ima zbor g. Petrovski FILIP PETROVSKI: ]e se obidam da go iskoristam pravoto {to mi go ovozmoùva Delovnikot, nema da baram ni{to pove}e od toa. Videte g. Qutvii sakam da se dogovorime. Sakam da se dogovorime tuka, narodot da se vrati tamu od kade {to e etni~ki is~isten. Mislam deka toa e normalen dogovor. Sakam da se dogovorime rabotite da gi vratime vo nivnoto normalno nivo, prethodno nivo, da re~eme od Januari godinava!? So mojot nastap mislam deka ne vi ostaviv somne` dali navistina toa go sakam? Moite nastapi se poradikalni. Pa moèbi toa {to go slu{a vo niv nekogo go pogoduva, boli? Radikalno zna~i vo koren, pa ako toa nekoj go pogoduva, nemislam na g. Qutvii, tuku

219

na site nas. No, radikalnosta nezna~i deka sakam da vi vlejam strav ili nesigurnost. Ne vi zboruvam kako licemer koga velam deka sum za mir. Gospodinot Crvenkovski bara{e da slu{ne koncept od site onie {to ne go podrùvaat negoviot dogovor. Iznesov koncept i od nego ne otstapuvam. Mirot moè da ni se slu~i na dva na~ini. Ili ova deneska {to go gledam kako mo`nost, svelte to~ka {to se otvora na krajot na tunelot, so edna procedura na smiruvawe na ne{tata vo koja {to trajat diskusii, no se podgotvuvame za referendum, ja razoruùvame U^K, site sednuvame, se vra}ame na prethodni pozicii i narodot e miren zatoa {to se vratil doma. Gi gradi svoite ku}i. Site nie pomagame toa {to e uni{teno da se popravi. Ili drugiot koncept koj {to go iznesov tuka, me|udrugoto i kako odgovor na toa {to go bara{e g. Crvenkovski, a pred makedonskata javnost. Pozadi toj koncept stojam, a toa e koncept na Tatkovinska odbrana na dràvata. Stojam zatoa {to koga }e mi dojde nekoj doma i }e mi kaè odisi od tuka, jas }e mu kaàm deka nema da odam tuku deka }e ja branam i so~uvam sopstvenata ku}a. Ova kolku da znaete go kaùvam i za da znaete kako reconfirm koga sum rezervist na Makedonskata Policija, bidej}i gledam toa mnogu ve interesira. To~no e, spremen sum da ja branam ovaa dràva vo sekoj moment i na bilo koja pozicija i na bilo koj front. Toa pravo nema da vi dozvolam da mi go odzemete. STOJAN ANDOV: Ima zbor g. Tairi. MUHAMED TAIRI: Po~ituvan Pretsedatele, po~ituvani pratenici. Slu{aj}i go kolegata Filip Petrovski si zedov za pravo da mu repliciramsamo vo eden del na negoviot govor, bidej}i sme vo Anketnata komisija za ~ovekovi prava kade {to debatirame dolgo i {iroko za prislu{uvawata okolu telefonite. [to se odnesuva{e do toj del na negovoto izlagawe, spored mene i spored toa {to nie debatiravme vo komisijata za ~ovekovi prava okolu prislu{uvaweto na telefonite, na{iot stav be{e deka toa ne e vistina i sega se pra{uvam jas, pa i nego go pra{uvam kako ~lenovi na taa komisijadali veruva deka telefonite se prisu{uvaat vo ovaa dràva. FILIP PETROVSKI: Blagodaram na prethodniot diskutant {to so svojata replika u{te edna{ mi dava mo`nost da se doobjasnam, zatoa {to nekoi raboti

220

ostanuvaat nejasni koga se zboruva za vaka zna~ajni temi. ]e kaàm pred Makedonskata javnost deka sum eden od tie koi se ~esto prislu{uvani. Nemam na~in da utvrdam deka i sega ne mi se prislu{uva telefonot i od institucii ili od poedinci {to si kupile sami prislu{ni aparati, moèbi partii, me|utoa i od stranski razuznava~ki slu`bi, koj znae ve}e koj ne. Toa ne me zagriùva. Mojot odnos kon institucii na sistemot, za koi {to }e bide dokaàno deka prislu{kuvale e jasen. Ako nekoj zloupotrebil dràvna institucija za da prislu{kuva, pa makar gi slu{al i g-dinot Crvenkovski i Xaferi, treba da odgovara pred liceto na pravdata. Nemam somne` i zatoa vo mojot govor se povikav na toa deka razgovorot go pro~itav vo mediumi, pi{ani, pe~ateni. Koj prislu{kuval treba da izleze pred liceto na pravdata. Ne zna~i deka jas sum podgotven poradi celta da gi opravduvam sredstvata. Ne, ne gi opravduvam sredstvata, prislu{kuvaweto treba da prestane, treba edna{ da moème normalno da razgovarame po telefoni.

221


~etvrto prodolènie, 26.09.2001 godina

Moè da kaàm vrz osnova na {to baram replika? Vrz osnova na diskusijata na g-dinot Ziberi, vo koja {to ima{e odredeni zakani, vo na{a nasoka, pa bi sakal, ako moè da repliciram. Ako ne moè da repliciram, }e se povle~am. Da ne se pravime "na To{o" pred Makedonskata javnost. Znaeme {to zna~i U^K. Ako ne znam na Albanski da ja kaàm kratenkata, me|utoa "K" na krajot zna~i Kosovo, ne zna~i Makedonija. Ako ne e taka, neka izleze g-dinot Ziberi neka mi ja razloì kratenkata. Sakav ne{to drugo da kaàm vo vrska so negovata diskusija {to ja povrzuvam so to~kata na dneven red. Razgovarame za referendum. Ima dva momenti {to bi sakal sega da gi istaknam. Pretsedatelot na dràvata dobi izvestuvawe od general Lange deka ONA e razoruàna. Ili, U^K, kako {to saka da ja vika g-dinot Ziberi. Toa zna~i deka nie od deneska moème slobodno da {etame, da se najdeme na bilo koja pozicija vo ovaa dràva, deka ne moàt da ne presretnat naoruàni lu|e, deka nema naoruàni teroristi i deka nie moème da odrìme referendum. Od druga strana, ona {to najmnogu sakam da istaknam ili potenciram, deneska imame eden nov moment. Se povikuvam na pe~ateni mediumi. Deka SDSM povede inicijativa da se po~nat dopolnitelni razgovori za mo`na poinakva formulacija na preambulata. Koga, zboruvavme deka referendumot treba da se odrì za 60 denovi, a imame dopolnitelni razgovori za koi {to }e treba vreme, nie celo vreme zboruvame za novi razgovori, za novi formulacii. Eve, deneska i SDSM ni se pridruùva. Toa zna~i deka navistina go dobivame, so izglasuvawe na referendumot go dobivame potrebnoto vreme da gi zavr{ime razgovorite. Zna~i procesot nema da bide blokiran, tuku }e odi normalno. Zatoa mislam nema da imam nikakov problem da se odrì referendumot. Sega, na krajot, za {to i se javiv za diskusija, vo odnos na tie zakani. Moram da vi kaàm deka ni pet pari ne davam za tie zakani. Ne moè nekoj da izleze na ovaa govornica i da kaè - vie ako odrìte referendum, nie }e odrìme referendum. Nie nema da odrìme referendum. Nie, kako Sobranie }e glasame dali }e ima referendum ili ne. Sekoj onoj koj nadvor od Sobranieto saka da zakaùva referendum da znae deka raboti protiv integritetot i suverenosta na dràvata. Soglasno na toa treba da se reagira kon toj koj saka na takov na~in da razgovata referendum.

222


prvo prodolènie, 25 oktomvri 2001 godina

G-dine Pretsedatele, dami i gospoda, Bi sakal da iznesam moi stavovi vo vrska so Pettiot amandman i na po~etokot da se izvinam na site prisutni i site koi {to ne slu{aat vo dràvava, bidej}i ne sum podgotven da go zboruvam toa {to mnogumina, ovde prisutni sakaat da go slu{nat. Naprotiv, deneska sakam da izrazam nezadovolsvo od vodeweto na procedurata za promena na Ustavot, i nezadovolstvo od kapitulacijata {to dràvata Makedonija i Makedonskiot narod ja pravat vo ovoj zna~aen istoriski moment, isto taka i vo vrska so amandmanite {to se pred nas, kako i Pettiot amandman. I ne samo amandmanite, tuku i vo vrska so celiot, "Miroven dogovor", kako {to nekoi miluvaat da go nare~at. Mi se ~ini deka pove}epati zboruvav za toa kolku ovoj dogovor, vo koj {to Pettiot amandman e sostaven del ili proizleguva od toj dogovor, e miroven i dali ovoj dogovor na krajot }e zavr{i so mir ili so ne{to drugo. I pove}e pati pra{uvav javno dali celata ovaa procedura }e rezultira navistina so mir ili toa navistina edna golema laga so koja {to se perat mozocite na Makedoncite samo za da vletaat vo ne znam ~ii i ne znam kakvi nameri i {emi. Nie, vo ovoj period od ne{to pove}e od mesec dena otkako ja zavr{ivme prethodnata faza, ja slu{navme javnosta, gi slu{navme razmisluvawata, gi slu{navme negoduvawata, me|utoa mislam deka so ona {to go imame pred nas kako tekst, ne zemame vo predvid mnogu od tie negoduvawa i taka {to ne mi preostanuva ni{to drugo, osven povtorno da izrazam nezadovolstvo koga stanuva zbor za Pettiot amandman. ]e si zemam za pravo da pro~itam nekoj delovi od javnata rasprava i da se obidam da gi komentiram, taka kako {to gi razbrav i da pro~itam nekoi delovi od obrazloènieto {to ni go ispra}a Pretsedatelot na dràvata. Tie na mene vo mnogu mi deluvaat, nalikuvaat na sprotivstaveni ocenki. Neznam zo{to e taka. Neka prosudi sostavot na Sobranieto koga }e glasa. Me|utoa, pak }e kaàm, rezultatite od javnata diskusija po nacrtot na amandmanite {to gi dobivme od Komisijata za ustavni pra{awa na Sobranieto i obrazloènieto, odnosno dopisot {to go ima Sobranieto od Pretsedatelot, deluvaat mnogu sprotivstaveni, mnogu razli~ni. Kako da se raboti za dva razli~ni sveta. Kako da se raboti za dve razli~ni materii, kako da se raboti za crno i belo. Taka {to, vo obrazloènieto, Pretsedatelot, {to go dopira i Pettiot amandman stoi deka, a se raboti za dopisot vo koj {to se dostaveni amandmanite 5, 6, 10, 11, 16 i 17 se objasnuva slednoto. Imame obrazloènie, koe {to, me|u drugoto, nema da go ~itam celo, objasnuva

223

deka imame nacrt amandmani koi {to pretstavuvaat soodvetna ustavno-pravna transkripcija na Ramkovniot dogovor {to e postignat od liderite na ~etirite partii pod pokrovitelstvo na Pretsedatelot od oblasta na ustavnata materija. Vtoriot stav, vo koj se veli deka zemeno vo celina ustavnite promeni pretstavuvaat izmena na pribli`no 12% na Ustavot na Republika Makedonija. Prvoto nesoglasuvawe {to sakam da go izloàm e deka stanuva zbor za promena na 12% od Ustavot, ako se zemat na kup. Site dobro znaeme deka so amandmanot 4 se predviduva promena na preambulata, amandmanot 5 zboruva za utvrduvaweto na materijata kako }e se zboruva vo dràvava, za slu`benite jazici, amandmanot 7 za crkvata, ponatamu voveduvawe na Komitet za me|unacionalkni odnosi, pa na kraj da zavr{ime so amandmanot 18 kade {to se utvrduva, odnosno voveduva konsenzualna demokratija. Sakam da postavam pra{awe, javno da go postavam, ne baram nikoj da mi odgovori, dali ovie spomnati raboti, od preambulata, preku crkvata, jazikot, komitetot, pa do zavr{uvawe so konsenzualna demokratija moè da se smetaat za 12% ili za pribli`no ra~eno edna devetina od materijata {to ja obrabotuva Makedonskiot Ustav? Mislam deka Ne. Ovie raboti {to se pred nas, ovie obrazloènija, ovie ocenki, ovie rezultati od javnata rasprava i na krajot i na{eto sopstveno, li~no mislewe kako pratenici koi {to treba da glasaat za toa, pokaùvaat deka ne stanuva zbor za 12% promena ili " pribli`no 12%" kako {to e napi{ano vo dopisot dostaven do nas od strana na Pretsedatelot na dràvata. U{te edna{ }e povtoram, ne zadrùvajki se premnogu op{to na celata ovaa materija, bidejki sakam da zboruvam za 5 amandman, samo da kaàm deka so indignacija otfrlam objasnuvawe deka stanuva zbor za promena na samo 12% od Ustavot. Ova e edno "zama~kuvawe na svesta", na zdraviot razum, na mo}ta na rasuduvawe ako si dozvolime da prifatime deka se menuva Ustavot i toa samo 12%. Ve}e zboruvav za toa i samo }e povtoram deka ako si dozvolime da prifatime vakvi amandmani, vklu~itelno i amandmanot 5, prifa}ame kapitulacija za makedonskata dràva. Toa }e zna~i kraj na makedonskata dràva vakva, kakva {to ja poznavame i }e otvorime eden proces, odnosno mo`nost za proces za nekoi dvièwa {to ponatamu }e rezultiraat tragi~no i za ovaa dràva i za makedonskiot narod. Tuka gledav deka vo ova obrazloènie ima èlba da se iznajdat re{enija, {to ne e sporno. Ne sakam da ja omalovaàm celata ovaa procedura. Ne sakam da kaàm deka ne se napraveni napori od strana na Pretsedatelot, od liderite na ~etirite partii potpisni~ki na Dogovorot. Ne sakam da kaàm deka ne se soodvetni naporite od strana na me|unarodnite pomaga~i. Ne sakam da kaàm deka nema raboti {to ne treba da se popravat vo Ustavot i dràvata i deka site raboti se idealni. Me|utoa, apsolutno e nesoodvetno re{enieto {to se nudi. Edna

224

borba za jazi~ni i za kulturni prava, za pravi~na i soodvetna zastapenost vo instituciite na sistemot, odnosno site nivoa vo javniot ìvot e apsolutno normalno i dostojna pri~ina za otvorawe na tie pra{awa i diskusija. No, nie se nao|ame vo edna nenormalna situacija vo koja zboruvaj}i kako Parlament, vo obid rabotite totalno da gi prevrtime vo nekakva borba za jazi~ni i kulturni prava, nekakov dogovor za mir zanemaruvaj}i go ona {to go imame na teren... STOJAN ANDOV: Ve molam da se vozdrìme, da mu dozvolime na g-dinot Petrovski koj dobi zbor, da dovr{i. FILIP PETROVSKI: Bidej}i me prekinuvate u{te edna{ }e povtoram. Ne sporam deka sekoj ima pravo da diskutira, da otvara polemiki, proceduri vo ramkite na partiite, da promovira programi ili vo ramkite na Parlamentot da postavuva pra{awa na dneven red. Ako e u~esnik vo Vladata isto taka. Toa se odnesuva do jazi~nite i kulturnite prava, nediskriminacijata, pravi~nata i soodvetna zastapenost vo instituciite na dràvata. Me|utoa, se nao|am vo edna nenormalna situacija vo koja promovirame so"o~i {iroko zatvoreni" kapitulacija. Kapitulacija vo koja {to go menuvame ustavot. Prifa}ame amandmani i velime deka Makedonija go zadrùva unitarniot karakter kako dràva vo situacija koga znaete kolku mrtvi imame, znaete deka ni e zaposednata teritorijata, imame kidnapirani, celokupen haos. Za kindapiranite nesakaj}i da gi voznemiruvam nivnite semejstva dobivame informacii deka se izmasakirani. Vo takva situacija vo najmala raka blago re~eno licemerie e da kaème deka stanuva zbor za borba za jazi~ni i kulturni prava. Nekoj nemal nekakvi prava, pa zatoa opravdano li e da zeme oru`je vo raka? Edna borba za nediskriminacija na gra|anite se opravduva li so masakri kako onoj vo Vejce, Karpalak, Quboten... Iako moèbi vleguvam vo zamka nekomu tuka prisutnite gospoda da im bidam zdodeven, koga ova go zboruvam ja prifa}am i sfa}am taa rabota. Sakam principielno da kaàm, kako {to kaàv na po~etokot na diskusijata, izrazuvam nezadovolstvo od se ona {to ni se slu~uva vo dràvata. Zboruvame za promena na Ustavot ne povikuvaj}i se na stranski iskustva, a znaeme deka vo mnogu moderni dràvi, porazvieni od nas vgradena e kategorija vo Ustavot, odnosno ~len deka Ustavot nemoè da se menuva pod voena prisila, teroristi~ka zakana ili pri okupirana teritorija. Namerata mi be{e da go izrazam nezadovolstvoto od vodeweto na procedurata i da istaknam deka na ovoj na~in dràvata Makedonija

225

kapitulira, so se Makedonskiot narod. Ova se moi li~ni stavovi. Predlagam na onie {to }e sakaat da pravat analizi po nara~ka da ne gi pripi{uvaat ovie stavovi na Partijata. Ima raboti za koi {to moè da razgovarame kako lu|e koi se partijci, no ima raboti koi direktno go zasegaat ~ove~kiot , li~niot moment, vo onaa potreba za analiza koja na nekoj na~in zna~i zagleduvawe vo idninata. So drugi zborovi, davawe sopstven i li~en odgovor {to }e ni se slu~i vo vremeto. Oti, nie se iznaslu{avme i duri neznam kolku i mojot sopstven mozok ne e ve}e ispran vo me|uvreme, kolku e dobar ovoj "Dogovor za mir", deka mirot doa|a i se dosega {to se prave{e bilo laga... Nekoj drug sakal vojna, nekoj sakal so toa da se odrì na vlast, namerno se proizveduvala vojnata, se e vsu{nost {ega zatoa {to demonstrirana e dobrata volja na tie {to bea naoruàni so samoto toa {to go predadoa oru`jeto. Sega istite tie si otidoa, sega site nie {e ìveeme povtorno isto kako ni{to da ne bilo. Se sozdava blagoprijatna situacija za da se smeni Ustavot zatoa {to ovie drugite se otkaàle od svoeto oru`je, no nie treba da go smenime Ustavot, a toa povikuva na ocenka, da se zagledame vo bliskata idnina, zo{to da ne i podale~nata i da pomislime {to so na{iot ~in na glasawe }e napravime? Ovaa moja diskusija ja prezentiram pred makedonskiot parlament, no i pred makedonskata javnost zatoa {to mislam i dlaboko sum uveren na se ona {to go spu{ame kako licemerie, kako perewe na mozokot, kako promocija na lagata, nabrgu }e mu iste~e rokot na traewe i dejstvoto i vlijanieto. ]e mu iste~e dejstvoto bez razlika dali nie }e go usvoime, a ako go usvoime }e vidime nabrgu deka vizijata bila kratkotrajna i potoa mnogu te{ko }e se izvle~eme od problemite {to }e se pojavat. Vo taa nasoka sakam u{te edma{ da potenciram deka ne prifa}am i go otfrlam ova {to ni se nudi, kako alternativa bez koja nema mir. Otfrlam deka ovie amandmani {to se pred nas go zasiluvaat i potvrduvaat unitarniot karakter na dràvata. Ustavot na Republika Makedonija e takov kakov {to e i na nas ni se nametnuva sega edna mnogu interesna rabota. Ustavot seu{te ne e promenet, {to zna~i deka Makedonskiot narod postoi vo toj Ustav. Zatoa nema potreba tuka nekoj da ni raskaùva prikazni kako Makedonskiot narod }e se vrati vo Makedonskiot Ustav! Makedonskiot narod postoi, zapi{an e vo Ustavot i se dodeka ne bide izmeneto toa }e postoi, a dali }e prestane da postoi otkako }e bide smenet Ustavot zavisi od tie {to predlagaat i od tie {to seto toa treba da go glasaat. Dlaboko se nadevam deka }e postoi i potoa. Mala digresija, so spomenuvawe na primer. Ni se servira edna sostojba na po sekoja cena prifa}awe na ovoj dogovor i na amandmanot 5 i vo toa ni se objasnuva oti nemame mnogu prostor za manevar i moèbi samo ne{to malku }e moè da se spasi. Ova e apsolutno izvrtuvawe na tezite. Ne moème so mali i sitni intervencii vo smisla na zapirki, tri to~ki, izvi~nici i

226

pra{alnici da kaème deka ne{to sme spasile. Treba da go gledame sekoj amandman poedine~no , a i site amandmani vkupom, {to tie navistina zna~at. So ova {to go kaùvam ne ja potcenuvam voljata da se re{i ovoj spor. Ne ja potcenuvam èlbata na tie {to go pravele ova, u~estvuvajki na bilo koj na~in vo kreiraweto na ovoj dokument. Ne ja potcenuvam èlbata za mir. Site nie sakame mir. I jas sakam mir. Ama go doveduvam vo pra{awe ova, koga se }e zememe na kup, kade }e zavr{ime? Apsolutno e neprifatliva tezata deka nie ne{to malku moè da spasime, so sitni intervencii da se protnuvame niz igleni u{i. Gi povikuvam site {to se involvirani vo ovoj proces i site pratenici da se zamislat, da ne navednuvaat glava pred sabjata. Sabjata za nekoj moè da e sovesta, za nekoj moè da e negoviot glasa~, me|utoa po se izgleda deka vo ovoj slu~aj toa e me|unarodnata zaednica i nejziniot diktat. Povikuvam da ne se vedna glavata zatoa {to vo ovoj slu~aj ne vaì narodnata :" navednata glava sabja ne ja se~e". Vo Makedonija se pokaàlo mnogu pati dosega deka navednatata glava sabjata ja se~e! Zatoa mislam i predlagam, oti toa nam ni e dadeno kako mo`nost i obvrska, a soglasno ona {to go ima istaknato i Pretsedatelot na Sobranieto, i sodràno vo Delovnikot za rabotata na istoto, da rabotime, da predlagame, da diskutirame i {to e najbitno od se, da mislime. Nikoj nemoè dani go odzeme toa pravo, da mislime! Isto taka nie nemame pravo na kapitulacija, nemame pravo vo ime na nekoi nejasni celi, da se soglasime deka na{eto pravo se sostoi samo vo toa da smeeme da dodademe po nekoja zapirka. Re{iv toa pravo da si go zadràm i da gi kaàm moite stavovi, iako na krajot od krai{tata moàm samo da se nadevam deka nekoj }e me slu{ne i da bidam zadovolen deka, ako ni{to drugo, barem imam svoj stav. Vo ova obrazloènie nedostasuva, iako toa moè da bide od ovaa perspektiva nezna~ajna zabele{ka, koga se objasnuva deka se zaokruùva eden liberalno-demokratski sistem ne individualni ~ovekovi prava i slobodi. Takanare~en gra|anski status so dopolnitelna za{tita na visok stepen na prava vo delot na kulturniot identitet i korpusot malcinski prava. Nedostasuva obrazloènie, mislam soodvetno e vo edna vakva diskusija, od pra{awe od vakov èstok politi~ki i dràven interes da se dade obrazloènie. I toa obrazloènie vo koja dràva, vo koj Ustav ili Ustavi na dràvi, a imame me|u nas stru~waci koi dobro ja poznavaat taa materija i moèle da izgotvat obrazloènie za da moàm da odlu~am dali da glasam za protiv ili vozdràn po ovoj amandman, no i po drugite. Vo koi dràvi, a po mo`nost da ne e toa Gana, Uganda, Bregot na slonovata koska, Zair, Maroko, Avganistan, Pakistan, koi se tie zapadni zemji od koi go vle~eme iskustvoto koe ni dava za pravo da bideme sigurni deka ovoj recept koj go primenuvame tuka ne e ekperiment, tuku ova se potvrdeni raboti. Koi se primerite za uspe{nosta na ovie

227

raboti primeneti vo nekoi zapadni demokratii? Primeri deka se zboruva na dva ili pove}e jazika vo nivnite parlamenti i pri toa nema zategnuvawe me|u nacionalnite odnosi. Koi se primerite deka terorot od malcinstvoto vrz mnozinstvoto e verificiran vo Ustavot i mnozinstvoto so toa se sloùva. Vo koi dràvi procentot za prifa}awe na slu`ben jazik e 20 procenti, dali nekade ima pomal procent ili primer za pogolem procent po ova pra{awe? Nedostasuva soodvetno objasnuvawe i toa moè samo da ja namali efikasnosta na{a, dokolku navistina treba da bideme tie {to }e aminuvaat i }e vednat glava, ili ako sakate mi nedostasuva soodvetno objasnuvawe za da glasame za ovie amandmani. Jas ne sum dovolno ubeden. Nasproti ovie obrazloènija, labavi obrazloènija koi {to gi dobivme od strana na Pretsedatelot na dràvata, jas najdov pove}e validni ocenki za kreirawe na moeto li~no mislewe, za potkrepa na moite stavovi vo"Izve{tajot za rezultatite od javnata diskusija", {to ni go dostavi Komisijata za Ustavni pra{awa. ]e mi dozvolite delovi od toj tekst da istaknam zatoa {to mislam moàt da bidat validni vo ovaa na{a diskusija. Pritoa nema zo{to da se somnevam deka ovaa javna diskusija be{e objektivna i relevantna taa ne e ne~ija laga vo smisla na toa deka nekoj mi podmetnal materijal, koi na nas treba da ni odgovara za na{ite potrebi. Toa ne e materijal koj go producirale ili go izmislile mala grupa na lu|e nerelevantni ne soodvetni za da zadovolat ne~ii li~en ili moèbi partiski interes, interes na bilo kakva grupacija na lu|e. Ona {to go izdvojuvam od na~alnite zabele{ki i konstatacii i smetam deka treba da go imame vo predvid, a se nadevam sekoj pratenik go ima vo predvid, oti veruvam gi ~itaat ovie materijali, deka predloènite izmeni ne se rezultat na temelno prou~uvawe na sproveduvawe na Ustavot. Ne se rezultat na anga`man na celokupniot kreativen potencijal na onie {to se zanimavaat so Ustavno pravo, tuku pred se se rezultat na eden politi~ki dogovor koj vo svojata priroda ima kompromis! Nema da go analiziram politi~kiot dogovor i prirodata na kompromisot zatoa {to zboruvav za toa. Toj e na{a kapitulacija! Golema e kusogledosta vo toj politi~ki dogovor i ne ja pro{iruvam diskusijata, da ne zboruvam po sto pati na ista tema, iako moèbi e potrebno sto pati da se zboruva za ovaa tema. Za ne{to i da ni vleze vo glavata. I ednostavno gi prifa}am ocenkite od javnata diskusija deka predloènite amandmani ne pretstavuvaat pridones za nadgradba na Ustavot, ne se vo funkcija na izgradba na gra|anskoto op{testvo. Javnata rasprava utvrdila deka ne e sigurno dali otvaraat mo`nost za mir na razvrska na Makedonskata politi~ka voena i ekonomska kriza. Go zemam ovoj stav, go razmisluvam go ~itam i smetam na nego treba da se vnimava, oti pove}e pati potencirav deka ovoj dogovot ne e vo negovata su{tina miren dogovor, deka e kapitulantski. Ovoj dogovor e lo{ za Makedoncite i }e bide na{a istoriska gre{ka, ako niz ovie

228

amandmani, vaka predloèni bide preto~en vo Ustavot. Ako vaka go utvrdime Ustavot definitivno }e ja zape~atime idninata, a i istorijata na Makedonskiot narod. Za toa }e zboruvame povtorno koga }e dojdat na dneven red nekoi drugi amandmani. Da se vratam na dokumentot od javnata rasprava i da nabrojam deka vo negovoto sozdavawe u~estvuvale MANU, Praven fakultet, zdruènija, forumi, nau~ni i stru~ni institucii. Skoro bez iskqu~ok e istaknato deka pri vakvo pristapuvawe kon izmena na Ustavot ili vakvi izmeni od su{tinsko zna~ewe mora i treba da se vodi smetka za istoriskite fakti, nepobitnite istoriski fakti za sozdavaweto na Makedonskata dràva i procesot na nejzinoto etablirawe vo me|unaodnite odnosi i nejzinoto me|unarodno priznavawe. Ona {to me zagriùva koga gi ~itam ovi zaklu~oci, odnosno ovoj izve{taj e {to site onie koi {to diskutirale, debatirale javno, a ne moàm da gi omalovaàm, kako nekoj saka toa da go napravi ili go pravi denovive, site ovie u~esnici predupredile deka so prodolènite izmeni ne se zajaknuva gra|anskiot karakter na dràvata, Makedonskata dràva. Naprotiv, se otvara prostor za raznebituvawe na opstanokot i razvitokot na R. Makedonija. Ovaa teza apsolutno ja podrùvam, so nea se soglasuvam, toa se i moite tvrdewa. So mojata diskusija ne velam deka po sekoja cena ili na sekoj na~in sum vo pravo. No sakam da kaàm deka imam strav za toa {to }e se slu~i so Makedonskata dràva. Zatoa diskutiram na ovoj na~in. Sega }e ja preskoknam analizata od javnata rasprava, za preambulata, }e go diskutirame toa ponataka. Samo da spomenam deka za predloènite amandmani nie go dobivme celokupniot materijal, izve{taj i dopisi koi {to bea upateni do Pretsedatelot na dràvata. Site {to se obratile so dopis na Pretsedatelot, so predlozi, analizi, sugestii, bea preprateni do nas. Toa e ogromen materijal. Vo site tie doposi se veli: " Predloènite amandmani prasiraat elementi na multietni~ka dràva, etni~ki zaednici, kako osnova za izgradba na dràvnata vlast". Site nie zboruvame za jaknewe na gra|anskiot koncept, obrazloènieto na Pretsedatelot odi vo sprotivna nasoka. Da ne se vra}am povtorno na toa obrazloènie na Pretsedatelot koe veli deka ne odime vo nasoka na etni~ki zaednici, kako osnova tuku odime vo nasoka na jaknewe na gra|anskiot koncept i vo nasoka na zaokruùvawe na liberalno-demokratski sistem na individualni ~ovekovi prava i slobodi?! Razlikite vo ovie dva dokumenti mi se vidlivi sosema jasni i zatoa rekov na po~etokot na diskusijata, koga gi ~itav i analizirav ovie dva dokumenta, Izve{tajot od javnata rasprava i dopisot od Pretsedatelot na dràvata, se pra{uvav kako moè za edna ista materija da imame tolku sprotivstaveni i krajno razli~ni pozicii. I vo dvata dokumenti se imaat vgradeno stru~waci koi {to ja poznavaat materijata. Nekoj ne ja kaùva vistinata.

229

Ponatamu izve{tajot od javnata rasprava, mnogu jasno, veli: "]e imame konstituirawe na institucii na sistemot vrz etni~ka osnova. ]e imame regrutirawe na sostavot na policijata na nacionalno i lokalno nivo vrz etni~ka osnova, }e imame pravo na veto vrz etni~ka osnova, izdignuvawe na jazika na nacionalno malcinstvo na nivo na slu`ben jazik". A toa e amandmanot pet, od Ramkovniot dogovor. Pak }e povtoram deka vo izve{tajot od javnata rasprava se potenciraat etni~kite zaednici koi stanuvaat temelna vrednost i osnova za strukturirawe na celokupniot ustaven poredok, {to e apsolutno neprifatlivo. Ako se gradi gra|ansko op{testvo ne moème etni~kite zaednici da gi proglasuvame, doveduvame na nivo i so vakvi promeni na Ustavot da gi postavime kako temelna vrednost i osnova vo celokupniot ustaven poredok. Toa e tokmu ona {to na krajot }e rezultira so totalno zako~uvawe na dràvata, preku pettiot amandman, no i preku site drugi amandmani }e go zako~i sistemot, }e go uspori, ni{to ve}e nema da bide usvoeno i razvojot }e odi vo negativna nasoka {to na krajot }e rezultira so kolaps na dràvata. Apsolutno moàm da ja prifatam ocenkata, od javnata rasprava, deka vakviot koncept, kakov {to go imame od strana na Pretsedatelot Trajkovski, Republika Makedonija ja oddale~uva od evropskite standardi, ne ja pribliùva kon me|unarodnata zaednica. Tokmu zatoa barav i se pra[uvam javno, a i drugi lu|e smetaat deka re{enijata na nacrt amandmanite se su{tinski presedan, da ni se dade primer koi se tie moderni evropski i svetski dràvi koi {to usvoile vakvi standardi, go testirale ovoj recept i moàt da se pofalat deka toa e uspe{na rabota i istata da ni ja prepora~aat nam. Vo slu~ajot ,ako ne ni se dadat takvi primeri, zadrùvame pravo da smetame deka ni e dosta od takvi eksperimenti. Ve}e ~etiri meseci imame eksperiment na Vlada bez opozicija, {to e isto taka presedan i gledame kako ni funkcioniraat rabotite. Bez razlika {to moèbi sme slepo crevo na Evropa, da ne zboruvam vo ramkite na svetot, toa ne zna~i deka nemame pravo na gordost, dostoinstvo kako dràva i kako narod i da kaème dosta ni e od vakvi eksperimenti! Neka odat da eksperimentiraat na nekoe drugo mesto! Dosta ni e od uceni, te vaka }e bide, te taka }e bide, }e imalo embargo, narodot ekonomski }e bil iscrpen. Im predlagam na tie {to ne ucenuvaat, no i na tie {to ne pla{at taka, da izlezat nadvor i prvite sto lu|e {to }e gi sretnat, da gi pretresat, da vidime dali }e soberat 10.000 denari. Ovoj na{ narod e siroma{en, iscrpen, izmrcvaren, izmaltretiran i na krajot, posle se {to mu nudime, poniùvawe. Mu nudime da nema nikakva gordost. Zatoa moè da se prifati deka Makedonija navistina se oddale~uva od Evropa, ako gi prifatime ovie amandmani. Ova posebno se odnesuva na amandmanot pet. ]e dojdeme vo situacija, osven {to sme ponièni, izmrcvareni, bedni i bezperspektivni, da ostaneme i nedefinirani kako narod i kako lu|e, koi {to nemaat idnina i sekako nemaat istorija. Od amandmanite koi zasegaat vo na{ata istorija, vo

230

istorijata na Makedonskiot narod, }e ostaneme navistina, neznam dali moè da se kaè "kolektivitet", grupa na lu|e koi treba da zavr{at mizerno, koi {to netreba da gi ima. Se pla{am, toa navistina sakam da go kaàm, so celata odgovornost {to tie zborovi ja nosat, ako zavr{i celiot ovoj proces kako {to se posakuva, posle 5, 10 , 15, 20 ili 50 godini, koi {to vo istoriskiot proces ne se mnogu, odvaj dve generacii, }e zboruvame za prestanok na postoeweto na Makedonskata dràva, Makedonskiot narod. Potoa }e se pojavi nov problem, Makedonskoto Pra{awe vo ovie balkanski prostori, pa }e trgneme od Srbija, Bugarija, ovaa teritorija kojznae kade }e bide podelena, Albanija i Grcija i sekade kade {to ne ima. I poradi sevo ova, isto taka, se soglasuvam so ocenkata deka se odale~uvame od Evropa, a silovito se pribliùvame kon na{iot kraj. Na kraj pred konkretno da pominam na Pettiot amandman, iako se ova {to go zboruvav dosega se odnesuva i na ovoj amandman samo u{te da kaàm deka se ona {to se nudi kako koncept i re{enie, povtoruvam, na go sporam zna~eweto na tie {to rabotele, ne ja sporam obvrskata, mo`nosta i pravoto na tie {to se vklu~eni vo ovoj proces, da ni go predloàt toa {to ni go predloìle, no go gledam krajniot rezultat od sevo ova. Na krajot kapak na se }e bide, a za toa podetalno koga na dneven red }e dojde 18-tiot amandman, konsezualnata demokratija koja {to }e go zape~ati procesot i }e go trasira patot kon toj kraj. Zatoa {to terminot zaednica se upotrebuva vo amandmanot pet, ili podobro kaàno se upotrebuva konceprot na zaednici, {to ako se analizira }e se sfati ~istoto etni~ko zna~ewe koe {to go ima, {to isto taka ne odale~uva od zamisleniot koncept. Prifakaj}i go ovoj koncept nie ne mu se pribliùvame tuku duri i se odale~uvame od vistinskoto re{enie, od mirot i soìtelstvoto. Jas sakam javno da pra{am zo{to nemame hrabrost terminot zaednica, {to e nepoznat zbor vo me|unarodnite akti, dokumenti, zo{to nemame hrabrost da go upotrebime poimot malcinstvo. Nemame nie namera nikogo da navreduvame. Vo celiot Ramkoven dogovor, vo 5-tiot amandman i vo site ostanati amandmani treba da bide razgrani~eno i jasno da stoi {to se ~ovekovi prava {to e zajaknuvawe na graganskite slobodi, {to e ~ekor napred. No isto taka treba jasno da se znae {to e malcinstvo, {to e mnozinstvo. Kupi{ta hartija stojat nas, mnogu `rtvi padnaa. Ne moème da zatvarame o~i i da kaème denes nema malcinstvo vo Makedonija. Ima malcinstvo! Tie {to ne sakaat da bidat malcinstvo, a da bidat zaednica, neka bidat zaednica. No pogubno }e bide toj termin da se reflektira i koristii za mnozinskiot narod. Se nadevam sfa}ate deka zboram konstruktivno i postavuvam dilemi koi {to treba da gi imaat vo predvid pratenicite koga }e odlu~uvaat za ovoj amandman. I ne samo pratenicite. Im predlagam na kolegite od ovoj 3 parlamentaren sostav da imaat hrabrost i site ispraveni pred sopstvenata istoriska

231

odgovornost da znaat deka treba ili da predloàt ili da prifatat sinonimot zaednica da se zameni so sinonimot malcinstva ili malcinski grupi, ako stanuva zbor za Makedonskiot narod, da se zameni so terminot mnozinstvo ili Makedonski narod. Ne znam zo{to ovie raboti se kamen na sopnuvawe, osven ako ne se bara opravduvawe ili ako ne se podgotvuva teren, za ona {to postojano go zboruvam tuka deka }e dojde naredniot ~ekor na degradiraweto na dràvata, dezintegracija i promovirawe na golema Albanija. Zna~i moè otvoreno da zboruvame. Ne stanuva zbor samo za eden koncept za borba za ~ovekovi prava i slobodi. Zatoa treba da bideme vnimatelni i na krajot, ako sakate, treba malku i hrabrost da se ima za da se izvedat ovie raboti kako {to navistina i treba. Da i odgovorime na me|unarodnata zaednica deka kako za{tita na Makedonskite nacionalni interesi, interesite na ovaa dràva, i na nas kako parlamentaren sostav ne ni odgovara da ja razgradime dràvata, ne sakame na{ite imiwa da bidat zapi{ani vo istorijata kako predavnici, tuku kako lu|e koj bile dorasnati na ovoj istoriski predizvik. Sega }e mi dozvolite vo vrska so 5-tiot amandman da se vratam malku nazad niz vremeto. Da se vratam zatoa {to su{tinata na 5-tiot amandman nu`no ne vra}a vo pobliskata, ne tolku odamne{na istorija na ovaa dràva, na nastani koi ne se slu~ajni, tuku nastani koi navistina ni davaat za pravo da napravime gradacija i pred da zapo~nam deka usvojuvaweto na ovoj amandman nema da zavr{i samo so negovo usvojuvawe, procesot nema da se zatvori tuka i dozvolete da izvedam edna teza deka drugi se celite koi se baraat preku ovoj amandman, odnosno se krijat zad tekstot na ovoj amandman. Federalizazijata e krajnata cel, par~ewe na ovaa dràva. Mislam deka toa moè lesno da se vidi vrz osnova na ovoj amandman, iako mnogu polesna, povidliva i poprifatliva e analizata ako se izvede vrz osnova na celokupniot dogovor. Zemaj}i gi vo predvid site amandmani ili vra}aj}i se na dogovorot od Ohrid i analiziraj}i gi okolnostite vo koi {to toj be{e donesen: etni~ko ~istewe, ubistva, voena zakana , terorizam, pritisok od site strani. Me|utoa analiziraj}i go konkretno ovoj amandman nema da se vratam na 1994 , osnovaweto na Tetovskiot parauniverzitet, tuku }e se vratam na 1997, bidej}i zboruvav za periodot pred 1997 vo nekoi prethodni govori. Zboruvav i za nastanite vo 1997 me|utoa mislam deka e potrebno da si go osveìme se}avaweto. Zakonot za Pedago{ki fakultet, prethodnata garnitura i se ona {to taa go napravi, kako garnitura na vlast, vo stimulirawe na golemo albanskite apetiti koi denes zavr{uvaat vo 5-tiot amandman. A utre? Moèbi nekoj }e re~e deka se me{aat razli~ni perspektivi, deka objektivot ili univerzumot na ovi dve pra{awa se mnogu razli~ni. Setete se na ona {to be{e vo 1997, borba od strana na edno malcinstvo za eden takov zakon, donesen od ova Sobranie, so koi {to eden fakultet

232

ja razbi avtonomijata na Univerzitetot i isto vremeno 48 ~len na Ustavot na R.Makedonija. Nekoi toga{ tolkuva{e {to e primenlivo, a {to ne e vo sverata na obrazovanieto. Denes celata procedura, dolggodi{niot napor na ekstremnite Albanci ni zavr{uva kako 5-ti amandman na Ustavot so koj nie albanskiot jazik treba da go proglasime za slu`ben jazik vo R. M. Zna~i ne moè da zboruvame za ne{to slu~ajno, ne moème da zboruvame za ne{to {to ne e podgotvuvano, ne moème da zboruvame za nedostatok na strategija. Vo toj pravec na Albancite moàm da im simnam kapa i da im ~estitam javno, bidej}i ako se usvoi ovoj amandman tie napravile se. Zaokruìle eden proces vo sverata na obrazovanieto vo sverata na jazikot, proces koj jasno govori vo koj pravec odat rabotite. Toa e del od celokupnata strategija. Konstatiram deka Albancite se uspe{ni, a za toa nikoj ne ni e vinoven osven samite nie. Konkretno za 5-tiot amandman. Nekomu toa moèbi }e mu se vidi kako nau~na fantastika, nekoj moèbi }e ima mala ili pogolema doza na ironija za se ova {to go zboruvame, nekoj }e kaè:" jas sum ekspert podobro znam, vie ne znaete {to zboruvate". Me|utoa, }e si go zadràm pravoto da kaàm {to mislam, }e si stojam na moite stavovi, osven ako ne bidam razubeden so relevantni primeri, ako mi bide prezentirana nekoja zna~ajna vizija koja {to sum ja propu{til vo moite razmisluvawa. Amandmanot 5, vo stav 2 veli:"Drug jazik {to go zboruvaat najmalku 20% od gra|anite, isto taka e slu`ben jazik, {to e opredeleno so ovoj ~len". Rekov, navistina mi treba primer koj {to objasnuva zo{to se zemeni 20% kako kriterium, a ne na primer 5%. Toa e prvata dilema. Zo{to se favorizira samo edno malcinstvo i jazikot na toa malcinstvo so ovoj amandman? Ova e navistina zna~ajno pra{awe koe bara odgovor. Zo{to ako sme demokrati, ako navistina sme ~esni vo na{ite nameri, zo{to ne gi napravime slu`beni jazici site jazici {to se koristat vo R.M. Zo{to ne se zboruva vo Sobranieto i na Romski, Srpski, Indijanski... Pra{uvam...

(dofrluvawe na pratenici) Gi molam kolegite Albanski pratenici da ne me prekinuvaat. Toa e prvoto ne{to {to e nejasno, {to vo sebe vgraduva diskriminacija, diskriminacija na drugite malcinstva. Ne mi e jasno koj go izmislil ovoj procent od 20%, ako ne Albancite. Koj go izmislil toj procent od 20%, ako ne za Albancite. Ova go kaùvam od prosta pri~ina {to znaeme deka nema 20% nitu Srbi, nitu Romi, nitu edno drugo malcinstvo. Ova e jasno voo~liv moment na diskriminacija koj e apsolutno neprifatliv. Da se odlu~ime dali }e bideme dràva po terk

233

na modernite zapadni dràvi kade {to jazikot pretstavuva element, moment na spojuvawe na site gra|ani, na site etni~ki grupi vo edna nacija. Ne sum slu{nal deka se zboruva na Germanski vo Angliskiot Parlament, iako moèbi ne mi e soodveten primerot, zatoa {to toa se demokratii i po 300g. stari. No, ako vo 300g. demokratija ne se pokaàl kako problem jazikot, odnosno jazikot gi integriral razli~nite grupi, toga{ nie treba vo toj pravec da gi sfatime na{ite pogledi. Sprotivnata krajnost, ako sakame da eksperimentirame po sekoja cena, za se i se{to, toga{ da go izbri{eme ovoj procent od 20% i da kaème deka sekoj jazik {to go zboruvat gra|anite na R.M e slu`ben jazik. Toga{, teoretski, }e imame, iako prakti~no nemoàm toa da go zamislam, idealno op{testvo. Ednostavno, potrebite na gra|anite }e bidat zadovoleni na maksimalno nivo i }e nema za {to da se àlat, barem koga se raboti za pra{awata na jazikot. Koj od nas e podgotven da razmisluva taka? Vidlivo e {to navistina podgotvuva pettiot amandman, mnogu vidlivo za onoj {to saka da vidi. A nekoj saka da ni gi zama~ka o~ite. ]e dadam eden primer za toa. Vo procesot na hipnotizirawe na makedonskite gra|ani, pred se na makedonskiot narod, koga mu objasnuvame deka se borime za da go vratime vo Ustavot, preambulata, se kaùva ako go napravime toa(a toa ne treba da se pravi zatoa {to makedonskiot narod e zapi{an vo Ustavot) toga{ nekoja prateni~ka grupa }e bara legalirizacija na Tetovskiot Univerzitet! Taka se zama~kuva na{ata vizija. Neli ni e jasno deka procesot }e prodolì usvojuvaweto na ovoj amandman. Neli ni e jasno za kakvi nameri stanuva zbor. Neli ni e jasno deka ova na kraj }e bide popatna stanica, koja {to samo vo na{ite vizii e posledna. Na~inot na koj nie kolaborirame, ja vedneme glavata pred sabjata pokaùva deka }e ima prodolènie! Ramkovniot dogovor od Ohrid, potpi{an na 13 Avgust 2001g. ne predviduva samo amandmani na Ustavot. Iako toj be{e dostapen na makedonskata javnost, vo isto vreme be{e propraten so bombardirawe od reklami za mir, od tipot: "Ne e bitno kako se vikam, bitno e da ima mir", "I nemam rabota, ama }e ima otkako }e se usvoi dogovorot"ili "Dogovor ku}a gradi". Im pora~uvam na tie {to so dogovorot ku}a gradat da ostavat adresi i telefoni na koi {to moè da im se javat site onie {to nemaat ku}a, da vidime kolku ku}i }e bidat izgradeni. Ova e mala ironija, ironija od bolka zatoa {to ne znam na koj na~in, na tie {to postojano ni go perat vozduhot da im kaàm da prestanat! Da se vratam na Ohridskiot dogovor. Dogovorot predviduva amandmani, promena na Ustavot, me|utoa predviduva u{te ne{to {to se protna pod masa i ne e dovolno eksploatirano, ne e dovolno objasneto na javnosta. Dogovorot predviduva i izmeni vo zakonodavstvoto, zna~ajni izmeni. Zna~i nema samo da go smeni Ustavot tuku }e ja otvorime Pandorinata kutija od koja {to }e izlezat mnogu suptilni izmeni vo zakonodavstvoto. Krajot

234

go znaete. Da ne go kaàm pogrdniot termin “Makedonska salata“, kako {to ne objasnuvaat vo nekoi zapadni zemji. Toa e termin so koj se objasnuva deka se e izme{ano i ne se znaat sostojkite vnatre. Zatoa sakam vo vrska so ovoj amandman da go spomnam aneksot B,odnosno izmenite vo zakonodavstvoto. Ne e sporno da se davaat prava, da se utvrduva nekade i so procenti ne{to, no samo ako bide potkrepeno so validna argumentacija, koja {to vo ovoj slu~aj ja nema! Ajde da razmislime {to }e se slu~i, realno gledano, u{te vo mandatot na ovoj parlamentaren sostav, koga }e se usvoi ovoj petti amandman, zatoa {to Ohridskiot dogovor ne zna~i samo promena na Ustavot, tuku i implementacija na drugi merki na doverba. Gi spatulam site {to go imaat dogovorot da ja pogledaat to~kata 7, odnosno pravilata za Sobranieto, a za tie {to go nemaat tekstot na Dogovorot, po{irokata makedonska javnost, }e go pro~itam toa na {to upatuvam. ]e probam da ne go tolkuvam mnogu, a }e pobaram site sami da si go tolkuvaat za da dobijat vizija kade toa nie navistina odime so ovoj predlog, koj {to doa|a od strana na Pretsedatelot!? To~ka sedum, “Pravila za Sobranieto”. Sobranieto pred krajot na mandatot na ovoj sostav }e go izmeni Delovnikot za da ovozmoì upotreba na albanskiot jazik vo soglasnost so delot od Ramkovniot dogovor, parafraf 8 i podolu, i relevantnite amandmani na Ustavot predvideni vo aneks A. A toa e, dami i gospoda, relevantniot amandman pet! To~ka 8, zakoni {to se odnesuvaat na upotreba na jazicite. Sobranieto do krajot na mandatot na ovoj sostav }e usvoi nova legislativa koja }e regulira upotreba na jazici vo organi na upravata na Republika Makedonija. Ovaa legislativa treba da se obezbedi, a ova ne go kaùvam kako potreba od diskriminacija, za najmnogu godina dena. Ako vo Sobranieto glasaat Za 80 pratenici, a jas glasam protiv, }e bide irelevantno moeto mislewe, }e bide usvoen ovoj amandman, }e se donesat ovie Zakoni i rabotite }e imaat novo ruvo. Celata moja diskusija }e bide izli{na. Me|utoa se dodeka toa ne se slu~ilo, }e ukaùvam na opasnostite, barem kako {to gi gledam i se nadevam tie {to }e sakaat da gi ismevaat ovie zborovi }e imaat predvid deka sekoj od nas ima pravo na sopstveno razmisluvawe. “Na Plenarni sednici i vo rabotnite tela na Sobranieto pratenicite }e moàt na jazicite spomenati vo ~len 7” , {to zna~i na oficijalnite, ili kako {to precizno e kaàno: Slu`benite jazici. A: “slu`ben jazik }e bide onoj jazik koj {to go zboruvaat 20%“, a znaeme spored posledniot popis koj ima brojka od 20%. Spored procentite edinstveno albancite }e moàt da se povikaat na ova pogodnost. [to zna~i, po slobodno tolkuvawe, vo ova Sobranie do krajot na mandatot na ovoj sostav }e treba da se zboruva na albanski, }e treba da se obezbadi simultan prevod i isto taka site zakoni, soglasno stav 2 }e se objavuvaat na spomenatite jazici vo Slu`ben vesnik. Toa zna~i

235

zakonite {to }e gi donese ova Sobranie }e se objavuvaat i na albanskiot jazik, osven na makedonskiot. I pak }e kaàm, nitu go sporam pravoto na tie {to predlagaat, nitu go sporam pravoto na tie {to baraat, ama kaùvam deka istite tie nemoàt da go sporat moeto pravo da analiziram i da se pla{am, ili pak na krajot na krai{tata da ne go prifatam sevo ova. Da ve potsetam, vo 1998 koga se {etavme niz Makedonija, koga odevme niz dradovite, selata, koga ne pozdravuvaa tie {to ni davaa podr{ka, ne se se}avam deka na nekoj od niv mu vetivme deka vakvo ne{to }e se slu~i vo ovoj mandat. Zatoa nie narrative katastrofalna gre{ka {to kako Sobranie go stopiravme ili go odolgovlekuvavme procesot na na{eto izjasnuvawe po pra{aweto za referendum. Vi velam nemam mandat vakvo ne{to da napravam. I ova e moèbi eden od pominornite amandmani vo odnos na toa {to se predviduva vo drugite. No, za toa potoa. Neli sme demokratska zemja, neli utvrduvame gra|anski prava i slobodi, neli zaokruùvame eden Gra|ansko-Liberalen koncept vo koj {to }e se zgolemat poedine~nite prava, neli ednostavno odime napred, se pribliùvame kon Evropa? Eve sekoj major od NATO ni kaùva deka utre }e bideme ~lenka na Evropskata Unija. Stanavme majorsko pra{awe na NATO, kako dràva. Vo celava situacija, ako navistina e taka, zo{to da ne go pra{ame narodot, zo{to se pla{ime dali narodot }e ni kaè Da ili Ne ako se {to ni se kaùva e to~no. Pa narodot }e go podrì ovoj amandman ako so nego se vegetal vo Evropa…

(Dofrluvawe: Kaplarsko pra{awe!) E da, na krajot }e zavr{ime kako kaplarsko pra{awe. Zatoa izvinuvajki se {to bev malku podolg, pred da zavr{am, pak }e potsetam deka site imame ogromna istoriska odgovornost I treba da sme svesni na toa. Site treba da znaeme {to }e se sluùva do krajot na ovoj mandat, tuka vo ova Sobranie. Po~ituvaj}i go pravoto na iskrena borba za ~ovekovi prava, kako realno pravo, inherentno pravo na tie {to se borat za toa, povtorno potenciraj}i deka go odobruvam i pravoto na tie {to predlagaat, zatoa {to go imaat toa pravo vo Ustavot, izjavuvam: Nieden od niv nema pravo da mi sugerira po sekoja cena ova da go prifatam i kako da glasam! Taka {to, seu{te ne sum odlu~il, ili }e podnesam amndman na ovoj amandman, ili }e glasam protiv. STOJAN ANDOV: Pratenikot Aleksandar Florovski ima proceduralna zabele{ka.

236

ALEKSANDAR FLOROVSKI: ]e bidam kratok. Mene mi se ~ini deka ni fali ~ovek vo Sobranieto. Go nemate glavniot protagonist ovde, da ne ka`am akter, poto~no predlaga~ na ustavnite promeni…

***

237

DODATOK

REDOSLED NA SEDNICITE

Eve go redosledot na ustavnite promeni {to proizlegoa od Ramkovniot dogovor spored sednici: 80 sednica - 31.08.2001 - Predlog za pristapuvawe kon izmena na Ustavot na RM 1 prodolènie na 80 sednica - 03. 09.2001 2 prodolènie na 80 sednica - 04.09. 2001 3 prodolènie na 80 sednica - 05.09.2001 4 prodolènie na 80 sednica - 06.09.2001 85 sednica - 20.09.2001 - Utvrduvawe na Nacrtot na Amandmanite na Ustavot na RM 1 prodolènie na 85 sednica - 21.09.2001 2 prodolènie na 85 sednica - 24.09.2001 86 sednica - 24.10.2001 - Utvrduvawe na Predlog - amandmanite na Ustavot na RM 1 prodolènie na 86 sednica - 25.10.2001 2 prodolènie na 86 sednica - 31.10.2001 3 prodolènie na 86 sednica - 01.11.2001 4 prodolènie na 86 sednica - 05.11.2001 5 prodolènie na 86 sednica - 06.11.2001 6 prodolènie na 86 sednica - 08.11.2001

238

7 prodolènie na 86 sednica - 09.11.2001 8 prodolènie na 86 sednica - 15.11.2001 90 sednica - 16.11.2001 - Proglasuvawe na Amandmanite od 4 do 18 na Ustavot na RM Dinamikata po sednici so fazi na struktuirawe na izmenite. Eve go tajmingot i na sednicite na koi se raspravalo za Referendumot. Zna~i, inicijativata e podnesena od prateni~kata grupa na Nova Demokratija za predlog na Odlukata za raspisuvawe na Referendum vo Republika Makedonija bila postavena na dneven red na 83 sednica, 1 prodolènie, odràna na 18 septemvri 2001 god; 2 prodolènie, odràna na 24 septemvri 2001 god; 3 prodolènie, odràna na 25 septemvri 2001 god; 4 prodolènie, odràna na 26 septemvri 2001 god; 5 prodolènie ,odràna na 27 septemvri 2001 god; 6 prodolènie, odràna na 28 septemvri 2001 god; 7 prodolènie, odràna na 1 oktomvri 2001 god; 8 prodolènie, odràna na 15 oktomvri 2001 god; 9 prodolènie, zakaàna na 16 oktomvri 2001 god. Koja {to e odlozena poradi nemawe kvorum Se raspravalo na edna sednica ( 83 ), so 8 prodolènija, i ovaa sednica ne e zavr{ena, odnosno do ovoj moment ne e postavena na dneven red.

239

RAMKOVEN DOGOVOR

To~kite vo naredniov tekst davaat usoglasena ramka za obezbeduvawe na idninata na demokratijata vo Makedonija i ovumoùvawe na pobliski i pointegrirani odnosi pome|u Republika Makedonija i Evro-atlanskata zaednica. Ovoj Ramkoven dogovor }e go promovira mirniot i harmoni~en razvoj na gra|anskoto op{testvo, istovremeno po~ituvajki go etni~kiot identitet i interesite na site makedonski gra|ani. 1.Osnovni principi 1.1. Celosno i bezuslovno se otfrla upotrebata na nasilstvo za ostvaruvawe na politi~ki celi. Samo mirni politi~ki re{enija moàt da ja zagarantiraat stabilnata i demokratskata idnina na Makedonija. 1.2. Suverenitetot i teritorijalniot integritet na Makedonija, i unitarniot karakter na dràvata se nepovredlivi i mora da se so~uvaat. Ne postojat teritorijalni re{enija za etni~kite pra{awa. 1.3. Multietni~kiot karakter na makedonskoto op{testvo mora da se so~uva i da najde svoj odraz vo javniot ìvot. 1.4. Edna sovremena demokratska dràva, vo prirodniot tek na svojot razvoj i sozrevawe, mora postojano da obezbedi nejziniot Ustav celosno da gi ispolnuva potrebite na site nejzini gra|ani vo so glasnost so najvisokite me|unarodni standardi, koi{to i samite postojano se razvivaat. 1.5. Razvojot na lokalnata samouprava e od su{testveno zna~ewe za pottiknuvawe na u~estvoto na gra|anite vo demokratskiot ìvot, i za unapreduvawe na po~ituvaweto na identitetot na zaednicite. 2. Prekin na neprijatelstvata 2.1. Stranite go istaknuvaat zna~eweto na zalo`bite od 5 juli 2001 godina. ]e ima celosen prekin na neprijatelstvata, celosno dobrovolno razoruùvawe na etni~kite albanski vooruèni grupi, i nivno celosno dobrovolno raspu{tawe. Tia go prifa}aat faktot deka za donesuvawe Odluka od strana na NATO da pomogne vo ovoj kontekst, }e bide potrebno vospostavuvawe op{t, bezusloven i neograni~en prekin na ognot, so glasnost za politi~ko re{enie za problematic na ovaa zemja, jasna zalo`ba na vooruènite grupi dobrovolno da se razoruàat, i prifa}awe od site dogvane strani na uslovite i ograni~uvawata vo

240

ramkite na koi }e deluvaat silite na NATO. 3. Razvoj na decentraliziranata vlast 3.1. ]e bide usvoen revidiran Zakon za lokalna samouprava so koj }e se zajaknat ovlastuvawata na izbranite lokalni pretstavnici i zna~itelno }e se zgolemat nivnite nadle`nosti vo soglasnost so Ustavot (kako {to se izmenite vo soglasnost so Aneks A) i Evropskata povelba za lokalna samouprava, pri {to }e se odrazi principot na vertikalna organiziranost koj {to vo mometnov vaì vo Evropskata unija. Zgolemenite nadle`nosti pred se }e se odnesuvaat na oblastite na javnite uslugi, urbanoto i ruralno planirawe, za{titata na ìvotnata sredina, lokalniot ekonomski razvoj, kulturata, lokalnite finansii, obrazovanieto, socijalnata za{tita i zdravstvenata za{tita. ]e se usvoi Zakon za finansirawe na lokalnata samouprava za da se obezbedi soodveten sistem na finansirawe, za na lokalnite vlasti da im se ovozmoì da gi ispolnuvaat svoite nadle`nosti. 3.2. Vo rok od edna godina po zavr{uvaweto na noviot popis, koj pod me|unaroden nadzor }e bide sproveden do krajot na 2001 godina, }e bidat revidirani op{tinskite granici. Revizijata na op{tinski granici }e bide sprovedena od strana na lokalnite i nacioalnite vlasti, so me|unarodno u~estvo. 3.3. So cel da se obezbedi deka policijata e svesna za i odgovara na potrebite i interesite na lokalnoto naselenie, lokalnite na~alnici na policijata }e gi izbiraat sovetite na op{tinite od listi na kandidati predloèni od strana na Ministerstvoto za vnatre{ni raboti i istite redovno }e kumuniciraat so sovetite. Ministerstvoto za vnatre{ni raboti }e go zadrì ovlastuvaweto za razre{uvawe na lokalnite na~alnici na policijata vo soglasnost so zakonot. 4. Nediskriminacija i pravi~na zastapenost 4.1. Celosno }e se po~ituva principot na nediskriminacija i ramnopraven tretman na site lica pred zakonot. Ovoj pricip osobeno }e se primenuva vo odnos na vrabotuvawata vo javnata administracija i javnite pretprijatija, kako i kaj pristapot do javnoto finansirawe za razvojot na delovnite aktivnosti. 4.2. Vo zakonite so koi se reguliraat vrabotuvawwata vo javnata administracija, }e bidat sodràni merki so koi }e se obezbedi pravi~na zastapenost na zaednicite vo site centralni i lokalni javni tela i na site nivoa na vrabotuvawe vo tie tela, istovremeno po~ituvaj}i gi pravilata za kompetentnost i integritet spored koj se rakovodi

241

javnata administracija. Vlastite }e prevzemat aktivnosti za da ja koregiraat postoe~kata nevramnoteènost vo sostavot na javnata administracija, osobeno preku vrabotuvawe pripadnici na zaednicite so nedovolna zastapenost. Osobeno vnimanie }e se posveti na toa da se obezbedi, kolku {to e mo`no pobrzo, policiskite slu`bi generalno da go odrzat sostavot i raspredelbata na naselenieto vo Makedonija, kako {to e specificirano vo Aneks C. 4.3. Za Ustavniot sud, edna tretina od sudiite }e se izbira od strana na Sobranieto, so mnozinstvo od vkupniot broj pratenici, koja }e sodrì mnozinstvo od vkupniot broj pratenici koi tvrdat deka pripa|aat na zaednicite koi ne se mnozinsko naseleni vo Makedonija. Ovaa postapka }e se primenuvaa i pri izborot na Narodniot pravobranitel i na toica ~lenovi na Sudskiot sovet. 5. Posebni sobraniski proceduri 5.1. Na centralno nivo, ustavnite amandmani i Zakonot za lokalna samouprava, nema da moàt da se usvojat bez kvalifikuvano mnozinstvo na dve tretini od glasovite, vo ramkite na {to }e mora da ima mnozinstvo od glasovite na pratenicite koi tvrdat deka pripa|aat na zaednicite koi ne se mnozinsko naselenie vo Makedonija. 5.2. Za donesuvawe na zakonite koi direktno gi zasegaat kulturata, upotrebata na jazikot, obrazovanieto, li~nite dokumenti i upotrebata na simboli, kako i na zakonite za lokalno finansirawe, lokalno izbori, gradot Skopje i za op{tinskite dranici, }e mora da postoi mnozinstvo od glasovi, vo {to }e mora da ima mnozinstvo od glasovi na pratenicite koi tvrdat deka pripa|aat na zaednicite koi ne se mnozinsko naselenie vo Makedonija. 6. Obrazovanie i upotreba na jazicite 6.1. Vo odnos na osnovnoto i srednoto obrazovanie, nastavata }e se izveduva na maj~inite jazici na u~enicite, a istovremeno vo cela Makedonija }e se primenuvaat unificirani standardi za akademskite programi. 6.2. Finansirawe od strana na dràvata }e se obezbedi za visoko obrazovanie na jazicite na koi {to zboruvaat najmalku 20 procenti od naselenieto vo Makedonija, a vrz osnova na posebni spogodbi. 6.3. Pri upisot na dràvnite univerziteti na novi studenti, koi pripa|aat na zaednici koi ne se mnozinsko naselenie vo Makedonija, }e se primenuva principot na pozitiva diskriminacija se dodeka upisot pravi~no ne go odrazi sostavot na naselenieto vo Makedonija.

242

6.4. Niz cela Republika Makedonija i vo nejzinite me|unarodni odnosi slu`ben jazik e makedonskot jazik. 6.5. Koj bilo drug jazik {to go zboruvaat najmalku 20% od naselenieto, isto taka, e slu`ben jazik, kako {to e ovde obrazloèno. Vo organite na Republika Makedonija, koj bilo slu`ben jazik razli~en od makedonskiot moè da se upotrebuva vo soglasnost so zakonot, kako {to ponatamu e elaborirano vo Aneks B. Koe bilo sice {to ìvee vo edinica na lokalna samouprava vo koja najmalku 20% od naselenieto zboruvaat slu`ben jazik razli~en od makedoskiot, moè da upotrebuva koj bilo slu`ben jazik za da komunicira so regionalnata kancelarija na centralnata vlada, nadle`na za taa op{tina; takvata kancelarija, }e odgovori na toj jazik, dopolnitelno na makedonskiot. Koe bile lice moè da upotrebuva koj bilo slu`ben jazik za da komunicira so glavna kancelarija na centralnata vlada, koj }e mu odgovori na toj jazik, dopolnitelno na makedonskiot. 6.6. Vo odnos na lokalnata samouprava, vo op{tinite kade odredena zaednica so~inuva najmalku 20% od naselenieto na op{tinata, jazikot na taa zaednica }e se upotrebuva kako slu`ben jazik, dopolnitelno na makedonskiot. Vo odnos na jazicite na koi zboruvaat pomalku 20% od naselenieto vo op{tinata, lokalnite vlasti demokratski }e odlu~at za nivna upotreba vo javnite tela. 6.7. Vo krivi~ni i gra|anski sudski postapki na koe bilo nivo, obvinetoto lice ili koja bilo strana }e ima pravo na prevod na dràven tro{ok na site postapki, kako i na dokumenti vo soglasnost so soodvetni dokumenti na Sovetot na Evropa. 6.8. Koi bilo li~ni dokumenti na gra|anite koi zboruvaat slu`ben jazik razli~en od makedonskot, isto taka, }e bidat izdadeni na toj jazik, dopolnitelno na makedonskiot jazik, vo soglasnost so zakonot. 7. Izrazuvawe na identitetot 7.1. Vo odnos na simbolite, neposredno do simbolot na Republika Makedonija, lokalnite vlasti }e ja imaat slobodata na prednata strana od lokalnite javni objekti da postavat simboli so koi se obeleùva identitetot na zaednicata koja {to e vo mnozinstvo vo op{tinata, so po~ituvawe na me|unarodnite pravila i primeni. 8. Impementacija 8.1. Ustavnite amandmani priloèni vo Anekks A, vedna{ }e bidat prezentirani pred Sobranieto. Stranite }e gi prezemat site merki za da go obezbedat usvojuvaweto na ovie amandmani vo period od 45 dena po

243

potpi{uvaweto na ovoj Ramkoven dogovor. 8.2. Usvojuvaweto na izmenite vo zakonodavstvoto utvrdeni vo Aneks B }e bide vo soglasnost so dinamikata tamu specificirana. 8.3. Stranite na pokanuvaat me|unarodnata zaednica, {to e mo`no poskoro da svika donatorska konferencija, na koja osobeno }e se razgovara za makro-finansiskata pomo{; poddr{kata za finansirawe na merkite koi }e se prezemat za potreba na implementirawe na ovoj Ramkoven dogovor, vklu~uvajki gi i merkite za zajaknuvawe na lokalnata samouprava; i revitalizacija i obnova vo podra~jata pogodeni od borbite. 9. Aneksi Slednive aneksi se sostaven del od ovoj Ramkoven dogovor. A. Ustavni amandmani B. Izmeni vo zakonodavstvoto C. Implementacija i merki za gradewe doverba 10. Zavr{ni odredbi 10.1. Ovoj Dogovor stapuva na sila so negovo potpi{uvawe. 10.2. Verzijata na angliski jazik na ovoj Dogovor e edinstvena avtenti~na verzija. 10.3. Ovoj Dogovor se vode{e pod pokrovitelstvo na pretsedatelot Boris Trajkovski. Potpi{an vo Skopje, Makedonija, na 13 avgust 2001 na angliski jazik.

244

ANEKS A

USTAVNI AMANDMANI

Preambula Sega{nata Preambula da se zameni so jazik zasnovan vrz konceptite na individualni prava i gra|ansko op{testvo kako {to sledi: Gra|anite na Republika Makedonija, prezemaj}i ja odgovornosta za sega{nosta i idninata na nivnata tatkovina, svesni i blagodarni na svoite predci za `rtvite i posvetenosta vo nivnite zalo`bi i borba za sozdavawe na samostojna i sueverna dràva Makedonija, i odgovorni pred idnite generacii za za~uvuvaweto i razvojot na se {to e vredno od bogatoto kulturno nasledstvo i soìvotot vo Makedonija, ednakvi vo svoite prava i obvrski kon zaedni~koto dobro - Republika Makedonija - vo soglasnost so tradicijata na Kru{evskata Republika i odlukite na ASNOM, i na referendumot od 8 septemvri 1991 godina odlu~ija da ja konstituiraat Republika Makedonija kako samostojna, sueverna dràva, so namera da se vospostavi i zacvrsne vladeeweto na pravoto, da se garantiraat ~ovekovite prava i gra|anski slobodi, da se obezbedi mir i soìvot, socijalna pravda, preku svoite pretstavnici vo Sobranieto na Republika Makedonija, izbrani na slobodni i demokratski izbori, usvojuvaat...

AMANDMANI NA USTAVOT NA REPUBLIKA

MAKEDONIJA 4,5,6,7,8,9,10,11,12,123,14,15,16,17 i 18

Ovie amandmani se sostaven del na Ustavot na Republika Makedonija i vleguvaat vo sila so denot na negovoto proglasuvawe.

AMANDMAN 4

1. Gra|anite na Republika Makedonija, Makedonskiot narod, kako i gra|anite {to ìveat vo nejzinite granici, koi se del od Albanskiot narod, Turskiot narod, Vla{kiot narod, Srpskiot narod, Romskiot narod, Bo{wa~kiot narod i drugite, prezemaj}i ja odgovornosta za sega{nosta i idninata na nivnata tatkovina, svesni i blagodarni na svoite predci za `rtvite i posvetenosta vo nivnite zalo`bi i borba

245

za sozdavawe na samostojna i suverena dràva Makedonija i odgovorni pred idnite generacii za za~uvuvaweto i razvoj na se {to e vredno od bogatoto kulturno nasledstvo i soìvot vo Makedonija, ednakvi vo svoite prava i obvrski kon zaedni~koto dobro - Republika Makedonija - vo soglasnost so tradicijata na Kru{evskata Republika i odlukite na ASNOM i na referendumot od 8 Septemvri 1991g, odlu~ija da ja konstituiraat Republika Makedonija kako samostojna, suverena dràva, so namera da se vospostavi i zacvrsti vladeeweto na pravoto, da se garantiraat ~ovekovite prava i gra|anskite slobodi, da se obezbedi mir i soìvot, socijalna pravda, ekonoska blagosostojba i napredok na li~niot i zaedni~kiot ìvot, preku svoite pretstavnici vo Sobranieto na Republika Makedonija, izbrani na slobodni i demokratski izbori go donesuvaat ovoj 2. So to~kata 1 na ovoj amandman se zamenuva Preambulata na Ustavot na Republika Makedonija.

AMANDMAN 5

1. Na celata teritorija vo Republika Makedonija i vo nejzinite me|unarodni odnosi slu`ben jazik e Makedonskiot jazik i negovoto kirilsko pismo. Drug jazik {to go zboruvaat najmalku 20% od gra|anite isto taka e slu`ben jazik i negovoto pismo, kako {to e opredeleno so ovoj ~len. Li~nite dokumenti na gra|anite koi zboruvaat slu`ben jazik razli~en od Makedonskiot jazik, se izdavaat na makedonski jazik i negovoto pismo, kako i na toj jazik i negovoto pismo vo soglasnost so zakon. Koj bilo gra|anin koj ìvee vo edinicite na lokalnata samouprava vo koja najmalku 20% od gra|anite zboruvaat slu`ben jazik razli~en od makedonskiot jazik, vo komunikacijata so podra~nite edinici na ministerstvata, moè da upotrebi koj bilo od slu`benite jazici i negovoto pismo. Podra~nite edinici nadle`ni za tie edinici na lokalna samouprava odgovaraat na makedonski jazik i negovoto kirilsko pismo, kako i na slu`ben jazik i pismo {to go upotrebuva gra|aninot. Sekoj gra|anin vo komunikacija so ministerstvata moè da upotrebuva eden od slu`benite jazici i negovoto pismo, a ministerstvata odgovaraat na makedonski jazik i negovoto kirilsko pismo, kako i na slu`beniot jazik i pismoto {to go upotrebuva gra|aninot. Vo organite na dràvnata vlast vo Republika Mkedonija slu`ben jazik razli~en od makedonskiot jazik, moè da se koristi vo soglasnost so zakon.

246

Vo edinicite na lokalnata samourava jazikot i pismoto {to go koristat najmalku 20% od gra|anite e slu`ben jazik, pokraj makedonskiot jazik i negovoto kirilsko pismo. Za upotrebata na jazicite i pismata na koi zboruvaat pomalku od 20% od gra|anite vo edinicite na lokalnata samouprava, odlu~uvaat organite na edinicite na lokalnata samouprava. 2. So ovoj amandman se zamenuva ~lenot 7 na Ustavot na Republika Makedonija.

AMANDMAN 6 1. Soodvetna i pravi~na zastapenost na gra|anite koi pripa|aat na site zaednici, vo organite na dr`avnata vlast i drugite javni institucii na site nivoa. 2. So to~kata 1 na ovoj amandman se dopolnuva alinejata 2 na ~lenot 8 na Ustavot na Republika Makedonija.

AMANDMAN 7

1. Makedonskata pravoslavna crkva, kako i Islamskata verska zaednica vo Makedonija, Katoli~kata crkva, Evangelsko-Metodisti~kata crkva, Evrejskata zaednica i drugite verski zaednici i religiozni grupi se odvoeni od dr`avata i se ednakvi pred zakonot. 2. Makedonskata pravoslavna crkva, kako i Islamskata verska zaednica vo Makedonija, Katoli~kata crkva, Evangelsko-Metodisti~kata crkva, Evrajskata zaednica i drugite verski zaednici i religiozni grupi se slobodni vo osnovanjeto na verski u~ili{ta i na socijalni i dobrotvorni ustanovi bo postapka predvidena so zakon. 3. So to~kata 1 na ovoj amandman se zamenuva stavot 3 na ~lenot 19, a so to~kata 2 se zamenuva stavot 4 na ~lenot 19 na Ustavot na Republika Makedonija.

AMANDMAN 8

1. Pripadnicite na zaednicite imaat pravo slobodno da go izrazuvaat, neguvaat i razvivaat svojot identitet i osobenostite na svoite zaednici i da gi upotrebuvaat simbolite na svojata zaednica. Republikata im ja garantira za{titata na etni~kiot, kulturniot, jazi~niot i verskiot identitet na site zaednici.

247

Pripadnicite na zaednicite imaat pravo na nastava na svojot jazik vo osnovnoto i srednoto obrazovanie na na~in utvrden so zakon. Vo u~ili{tata vo koi obrazovanieto so odviva na drug jazik se izu~uva i makedonskiot jazik. 2. So ovoj amandman se zamenuva ~lenot 48 na Ustavot na Republika Makedonija.

AMANDMAN 9

1. Republikata garantira za{tita, unapreduvawe i zbogatuvawe na istoriskoto i umetni~koto bogatstvo na Makedonija i na site zaednici vo Makedonija, kako i na dobrata koi go so~inuvaat bez ogled na nivniot praven re`im. 2. So to~kata 1 na ovoj amandman se zamenuva stavot 2 na ~lenot 56 na Ustavot na Republika Makedonija.

AMANDMAN 10

1. Sobranieto mo`e da odlu~uva ako na sednicata prisustvuva mnozinstvo od vkupniot broj na pratenici. Sobranieto odlu~uva so mnozinstvo glasovi od prisutnite pratenici, a najmalku so edna tretina od vkupniot broj pratenici, ako so Ustavot ne e predvideno posebno mnozinstvo. 2. Za zakoni koi direktno gi zasegaat kulturata, upotrebata na jazicite, obrazovanieto, li~nite dokumenti i upotrebata na simbolite, Sobranieto odlu~uva so mnozinstvo glasovi od prisutnite pratenici, pri {to mora da ima mnozinstvo glasovi od prisutnite pratenici koi pripa|aat na zaednicite koi ne se mnozinstvo vo Republika Makedonija. Sporod vo vrska so primenata na ovaa odredba, go re{ava Komitetot za odnosi me|u zaednicite. 3. So ovoj amandman se zamenuva ~lenot 69 na Ustavot na Republika Makedonija.

AMANDMAN 11 1. Sobranieto izbira naroden pravobranitel so mnozinstvo glasovi od vkupniot broj pratenici, pri {to mora da ima mnozinstvo glasovi od vkupniot broj na pratenicite koi pripa|aat na zaednicite koi ne se mnozinstvo vo Republika Makedonija.

248

2. Narodniot pravobranitel gi {titi ustavnite i zakonskite prava na gra|anite {to im se povredeni od organite na dràvnata uprava i od drugi organi i od drugi organi i organizacii {to imaat javni ovlastuvawa. Narodniot pravobranitel posvetuva osobeno vlijanie za za{tita na na~elata na nediskriminacija, soodvetna i pravi~na zastapenost na pripadnicite na zaednicite vo organite na dràvnata vlast, organite na edinicite na lokalnata samouprava i vo javnite ustanovi i slu`bi. 3. So to~kata 1 na ovoj amandman se zamenuva stavot eden na ~lenot 77, a so to~kata 2 se dopolnuva stavot 2 na ~lenot 77 na Ustavot na Republika Makedonija.

AMANDMAN 12 1. Sobranieto osnova Komitet za odnosi me|u zaednicite. Komitetot go so~inuvaat 19 ~lena od koi po sedum ~lena od redot na pratenicite vo Sobranieto Makedonci i Albanci i po eden ~len od redot na pratenicite Turci, Vlasi, Romi, Srbi i Bo{waci. Dokolku nekoj od zaednicite nema pratenici, narodniot pravobranitel, po konsultacii so relevantnite pretstavnici na tie zaednici, }e gi predloì ostanatite ~lenovi na Komitetot. Sobranieto gi izbira ~lenovite na Komitetot. Komitetot razgleduva pra{awa od odnosite me|u zaednicite vo Republikata i dava mislewe i predlozi za nivno re{avawe. Sobranieto e dol`no da gi razgleduva mislewata i predlozite na Komitetot i da donese odluka vo vrska so niv. Vo slu~aj na spor vo vrska so sproveduvaweto na postapkata za glasawe vo Sobranieto, utvrdena vo ~lenot 69 stav 2, Komitetot odlu~uva so mnozinstvo glasovi od ~lenovite za toa dali }e se sprovede postapkata. 2. So to~kata 1 na ovoj amandman se zamenuva ~lenot 78 na Ustavot na Republika Makedonija i se bri{e alinejata 7 na ~lenot 84 na Ustavot na Republika Makedonija.

AMANDMAN 13 1. Pri imenuvaweto na trojca ~lenovi, Pretsedatelot }e obezbedi sostavot na Sovetot kako celina soodvetno da go odrazuva sostavot na naselenieto vo Republika Makedonija.

249

2. So to~kata 1 na ovoj amandman se dopolnuva stavot 2 na ~lenot 86 na Ustavot na Republika Makedonija.

AMANDMAN 14

1. Trojcata od ~lenovite se izbiraat so mnozinstvo glasovi od vkupniot broj pratenici, pri {to mora da ima mnozinstvo glasovi od vkupniot broj pratenici koi pripa|aat na zaednicite koi ne se mnozinstvo vo Republika Makedonija. 2. So ovoj amandman se dopolnuva stavot 2 na ~lenot 104 na Ustavot na Republika Makedonija.

AMANDMAN 15 1. Sobranieto gi izbira sudiite na Ustavniot sud. Sobranieto izbira {est sudii na Ustavniot sud so mnozinstvo glasovi od vkupniot broj pratenici. Sobranieto izbira trojca sudii so mnozinstvo glasovi od vkupniot broj pratenici, pri {to mora da ima mnozinstvo glasovi od vkupniot broj pratenici koi pripa|aat na zaednicite koi ne se mnozinstvo vo Republika Makedonija. Mandatot na sudiite trae devet godini bez pravo na povtoren izbor. 2. So ovoj amandman se zamenuva stavot 2 na ~lenot 109 na Ustavot na Republika Makedonija.

AMANDMAN 16 1. Lokalnata samouprava se ureduva so zakon koj se donesuva so dvotretinsko mnozinstvo glasovi od vkupniot broj pratenici, pri {to mora da ima mnozinstvo glasovi od vkupniot broj pratenici koi pripa|aat na zaednicite koi ne se mnozinstvo vo Republika Makedonija. Zakonite za lokalno finansirawe, lokalni izbori, op{tinski granici i za gradoto Skopje, se donesuvaat so glasovi od vkupniot broj pratenici, pri {to mora da ima mnozinstvo glasovi od prisutnite pratenici koi pripa|aat na zaednicite koi ne se mnozinstvo vo Republika Makedonija 2. So ovoj amandman se zamenuva stavot 5 na ~lenot 114 na Ustavot na Republika Makedonija.

AMANDMAN 17 1. Vo edinicite na lokalnata samouprava, gra|anite neposredno i preku pretstavnici u~estvuvaat vo odlu~uvaweto za pra{awata od

250

lokalno zna~ewe, a osobeno vo oblastite na javnite slu`bi, urbanizmot i rujalnoto planirawe, za{titata na okolinata, lokalniot ekonomski razvoj, lokalnoto finansirawe, komunalnite dejnosti, kulturata, sportot, socijalnata i detskata za{tita, obrazovanieto, zdravstvenata za{tita i vo drugi oblasti utvrdeni so zakon. 2. Vo gradot Skopje gra|anite neposredno i preku pretstavnici u~estvuvaat vo odlu~uvaweto za pra{awata od lokalno zna~ewe, a osobeno vo oblastite na javnite slu`bi, urbanizmot i rujalnoto planirawe, za{titata na okolinata, lokalniot ekonomski razvoj, lokalnoto finansirawe, komunalnite dejnosti, kulturata, sportot, socijalnata i detskata za{tita, obrazovanieto, zdravstvenata za{tita i vo drugi oblasti utvrdeni so zakon. 3. So to~kata 1 na ovoj amandman se zamenuva stavot 1 na ~lenot 115 na Ustavot na Republika Makedonija, a so to~kata 2 se zamenuva stavot 2 na ~lenot 117 na Ustavot na Republika Makedonija.

AMANDMAN 18 1. Odluka za izmena na Preambulata, ~lenovite na lokalna samouprava, ~lenot 131, koja bilo odredba {to se odnesuva na pravata na pripadnicite na zaednicite, vklu~uvaj}i gi osobeno ~lenovite 7,8,9,19,48,56,69,77,78,86,104 i 109, kako i odluka za dodavawe koja bilo nova odredba koja se odnesuva na predmetot na tie odredi i tie ~lenovi, }e bide potrebno dvotretinsko mnozinstvo glasovi od vkupniot broj pratenici vo koe mora da ima mnozinstvo glasovi od vkupniot broj pratenici koi pripa|aat na zaednicite {to ne se mnozinstvo vo Republika Makedonija. 2. So ovoj amandman se dodava nov stav 4 na ~len 131 od Ustavot na Republika Makedonija.

251

TEKST NA PREAMBULATA NA MAKEDONSKIOT

USTAV OD 17 NOEMVRI 1991

Vrz osnova na ~len 443 od Ustavot na Republika Makedonija, Sobranieto na Republika Makedonija na sednicata odr`ana na 17 noemvri 1991 godina, donese:

ODLUKA

ZA PROGLASUVAWE NA USTAVOT NA REPUBLIKA

MAKEDONIJA

Se proglasuva Ustavot na Republika Makedonija {to go usvoi Sobranieto na Republika Makedonija na sednicata odr`ana na 17 noemvri 1991 godina.

SOBRANIE NA REPUBLIKA MAKEDONIJA Br. 08-4642/1 17 noemvri 1991 godina Skopje

Pretsedatel na Sobranieto na Republika

Makedonija Stojan Andov, s.r.

252

Trgnuvaj}i od istoriskoto kulturno, duhovno i dràvno nasledstvo na makedonskiot narod i od negovata vekovna borba za nacionalna i socijalna sloboda i za sozdavawe na svoja dràva, a posebno od dràvno-pravnitetradicii na Kru{evskata republika i storiskite oluki na ASNOM i ustavno-pravniot kontinuitet na makedonskata dràva kako suverena republika vo Federativna Jugoslavija, od slobodno izrazenata volja na gra|anite na Republika Makedonija na referendumot od 8 septemvri 1991 godina, kako i od istoriskiot fakt deka Makedonija e konstituirana kako nacionalna dràva na makedonskiot narod vo koja se obezbeduva celosna gra|anska ramnopravnost i trajno soìtelstvo na makedonskiot narod so Albancite, Turcite, Vlasite, Romite i drugite nacionalnosti koi ìveat vo Republika Makedonija, a so cel: - Republika Makedonija da se konstituira kako suverena dràva i samostojna i kako gra|anska i demokratska dràva; - da se vospostavi i izgradi vladeeweto na pravoto kako temelen sistem na vlasta; -da se garantiraat ~ovekovite prava, gra|anskite slobodi i nacionalnata ramnopravnost; -da se obezbedi mir i soìtelstvo na makedonskiot narod so nacionalnostite koi ìveat vo Republika Makedonija i -da se obezbedi socijalna pravda, ekonomska blagosostojba i napredok na li~niot i zaedni~kiot ìvot, Sobranieto na Republika Makedonija, donesuva...

253

za nas - s3.amazonaws.coms3.amazonaws.com/compressed.photo.goodreads.com/documents/... · intervju...

Documents