Zadania maturalne. Dział: Miejsce Ziemi we wszechświecie. Zad. 1 Spośród podanych niżej miejscowości, wybierz i wpisz w odpowiednie miejsce tę, w której: a) w lecie długość dnia jest większa niż w pozostałych .............................. b) w zimie długość dnia jest większa niż w pozostałych ............................. A. Słubice 52020‘ N 14022‘ E B. Brześć 52007‘ N 23040‘ E C. Łeba 54040‘ N 17030‘ E D. Zakopane 49020‘ N 19050‘ E

Zad. 2 Schemat przedstawia termiczne pory roku w Polsce.

Źródło: na podstawie P. Wład Geografia-Bogactwo przyrodnicze Ziemi, Wydawnictwo Oświatowe ORTUS Sp. J Piaseczno 2003 a) Przyporządkuj poszczególnym wartościom temperatury nazwy pór roku: 1. ......................... 2. ........................ 3. ......................... 4. ........................ 5. ......................... 6. ........................ b) Wpisz numery tych pór roku, w których odbywa się wegetacja roślin: ...............................

Zad.3 Na rysunkach przedstawiono widome drogi Słońca nad horyzontem w pierwszym dniu astronomicznych pór roku w różnych szerokościach geograficznych.

Przyporządkuj każdemu z rysunków właściwy opis widomej drogi Słońca. a) Widoma droga Słońca na Zwrotniku Raka w dniu przesilenia letniego. b) Widoma droga Słońca na Zwrotniku Koziorożca w dniu przesilenia letniego. c) Widoma droga Słońca na Biegunie Południowym w dniu przesilenia letniego. d) Widoma droga Słońca na Biegunie Północnym w dniu równonocny wiosennej. Rys. A -…….. Rys. B -…….. Rys. C -……. Zad. 4 Rysunki przedstawiają oświetlenie Ziemi w pierwsze dni wybranych astronomicznych pór roku.

Rys. 1 Rys. 2

................................................ ................................................ a) Wpisz w wykropkowanych miejscach pod rysunkiem właściwe daty, dobierając je z podanych. 21 III, 22 VI, 23 IX, 22 XII b) Zakreskuj ukośnymi liniami: - na rysunku nr 1. obszar występowania nocy, - na rysunku nr 2. obszar występowania nocy polarnej. Zad. 5 Oblicz szerokość geograficzną miejscowości położonej na równoleżniku, na którym w dniu przesilenia letniego Słońce góruje po południowej stronie nieba na wysokości 77027’. Zad. 6 Do podanych niżej miejscowości dobierz odpowiadającą im godzinę czasu słonecznego wiedząc, że w Warszawie (52o15′ N, 21o E) jest godzina 1000 czasu słonecznego. 1. Madryt (3oW, 40oN) 2. Brisbane (153oE, 27oS) A. 18:48 B. 8:24 C. 2:00 D. 10:00 1. ………… 2. …………. Zad. 7 Przyporządkuj daty do odpowiadających im określeń długości dnia. Daty: 21 marca, 23 lipca, 23 września, 19 stycznia. a) W Nowym Jorku i Londynie dzień jest równy nocy .................... i .................... b) W Gdańsku dzień jest dłuższy niż w Atenach ....................... c) W Warszawie dzień jest krótszy niż w Kairze ....................... Zad. 8 Wybierasz się latem na wycieczkę samolotem do Grecji. Zamieszkasz w miejscowości Rodos (36o29’N, 28o13’E). Samolot startuje z lotniska w Warszawie (52o15’N, 21o00’E) o godzinie 1320 czasu urzędowego, a lot trwa 2 godziny i 30 minut. W Grecji, w okresie lata, obowiązuje czas urzędowy równy czasowi uniwersalnemu plus 3 godziny (UT+3). Zaznacz godzinę, o której według czasu urzędowego Grecji samolot wyląduje w Rodos. A. 15:20 B. 15:50 C. 16:20 D. 16:50 Zad. 9 Oblicz wysokość górowania Słońca nad horyzontem Warszawy (52ºN, 21ºE) w dniach 22 czerwca i 22 grudnia. Zapisz obliczenia Zad. 10 a) Wymień, w kolejności od Słońca, nazwy planet typu ziemskiego. ....................................................................................................................................................... b) Podaj dwie różnice między planetami typu ziemskiego a pozostałymi planetami w Układzie Słonecznym. 1. ...................................................................................................................................................

....................................................................................................................................................... 2. ................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... Zad. 11 Rysunek przedstawia widomą wędrówkę Słońca w dniach równonocy i przesileń nad horyzontem obserwatora, znajdującego się w umiarkowanych szerokościach geograficznych.

Wymień dwie konsekwencje ruchu obiegowego Ziemi na szerokości geograficznej, na której znajduje się obserwator.

1. ........................................................................................................................................... 2. ……………………………………………………………………………………………………

Zad. 12 W dniu 22 czerwca grupa turystów spotyka się na szczycie Hnatowe Berdo. a) Zaznacz wysokość górowania Słońca w tym miejscu w podanym dniu. A. 47° 43′ B. 55° 33′ C. 64° 17′ D. 72° 57′ b) Zaznacz, po której stronie widnokręgu turyści zobaczą zachód Słońca w tym dniu. A. Północnej B. Północno-zachodniej C. Południowo-zachodniej D. Zachodniej Zad. 13 Uczniowie znajdują się w dniu 22 grudnia w odległości około 200 metrów na wschód od Przełęczy M. Orłowicza. Chcą zaobserwować moment górowania Słońca. Zaznacz godzinę czasu strefowego, o której uczniowie mogą dokonać tej obserwacji.

A. 11:30 B. 12:00 C. 12:30 D. 13:00 Zad. 14 W tabeli wymieniono zjawiska będące konsekwencją ruchu obrotowego lub obiegowego Ziemi. Przyporządkuj każde ze zjawisk do odpowiedniego ruchu Ziemi, wpisując znak X we właściwe miejsce w tabeli.

Zjawisko Ruch obiegowy Ruch obrotowy

Dobowa rachuba czasu

Występowanie pór roku

Występowanie dnia i nocy polarnej

Cykliczność pływów morskich

Zmiana miejsca wschodu i zachodu Słońca na linii horyzontu

Zad 15. Spotkanie grupy turystów, wyruszających na Przełęcz Orłowicza, zostało wyznaczone w miejscu o współrzędnych geograficznych 49º09′30″N i 22º28′E.

22 czerwca

21 marca ; 23 września

22 grudnia

a) Podaj nazwę miejscowości, w której znajduje się to miejsce. Wymień jeden obiekt noclegowy znajdujący się w tej miejscowości. Miejscowość ................................................................................................................ Obiekt .......................................................................................................................... b) Zaznacz współrzędne geograficzne Przełęczy Orłowicza. A. 49º10′10″N; 22º31′30″E B. 49º10′50″N; 22º29′50″E C. 49º11′40″N; 22º27′50″E D. 49º12′50″N; 22º30′50″E (Do wykonania zadania jest potrzebna mapa – próbna matura poziom podstawowy Styczeń 2009) Zad. 16 Oblicz współrzędne geograficzne miejsca X położonego na półkuli północnej, w którym 21 marca górowanie Słońca następuje o 8 minut wcześniej niż w Tarnowie (50ºN, 21ºE), a wysokość Słońca w momencie górowania jest o 3º niższa niż w Tarnowie. Zapisz obliczenia. Zad. 17 Podkreśl poprawne zakończenie zdania. Położenie Ziemi w pozycjach peryhelium i aphelium wynika z A. niejednostajnego ruchu obiegowego Ziemi. B. eliptycznego kształtu orbity ziemskiej. C. spłaszczenia biegunowego Ziemi. D. ruchów precesyjnych osi ziemskiej. Zad. 18 Na rysunku przedstawiono długości trwania dnia i nocy w ciągu roku w wybranym miejscu kuli ziemskiej.

Źródło: R. Domachowski, G. Młynarczyk, E. Pelle, Geografia – zadania na mapach konturowych i topograficznych, Demart, Warszawa 2004 a) Podaj na podstawie rysunku, ile godzin trwa dzień w tym miejscu podczas przesilenia letniego. Odpowiedź: ............................... godz. b) Spośród podanych niżej miejsc wybierz to, dla którego przedstawiono na rysunku czas trwania dnia i nocy w ciągu roku. biegun północny, koło podbiegunowe północne, równik, zwrotnik Raka Odpowiedź: ....................................................................................................... Zad.18 Oblicz długość geograficzną Nowego Orleanu, wiedząc, że podczas momentu górowania w Krakowie (50°N, 20°E) w Nowym Orleanie jest godzina 440 miejscowego czasu słonecznego. Zapisz obliczenia. Zad.19 W trzech miejscach spośród czterech zaznaczonych poniżej na rysunku literami A−D osadzono gnomony – pionowe słupy tej samej wysokości. Na rysunkach 1−3 pokazano cienie rzucane przez gnomony w momencie górowania Słońca 21 marca.

a) Rozpoznaj zaznaczone na rysunku (na stronie nr 4) miejsca na południku 20°E, w których osadzono gnomony. Wpisz do tabeli litery, którymi je oznaczono.

Rysunek Rysunek Miejsce na południku 20°E (Wpisz A, B, C lub D)

1

2

3

b) Oblicz godzinę czasu słonecznego w miejscu oznaczonym na rysunku (na stronie nr 4)

literą X w momencie, gdy w miejscach oznaczonych literami A−D było południe słoneczne. Zapisz obliczenia. Zad.20 Oblicz wysokość górowania Słońca w dniu przesilenia letniego na Przełęczy u Panienki (B2/B3). Zapisz obliczenia. (Matura 2011) Rysunek do zadań 21, 22

Zad.21 Wpisz obok każdego zdania literę P, jeśli zdanie jest prawdziwe, lub literę F, gdy zdanie jest fałszywe. Rysunek przedstawia oświetlenie Ziemi w dniu równonocy. ......... W miejscu oznaczonym literą A jest dzień polarny. ......... W miejscu oznaczonym literą E Słońce przez całą dobę znajduje się na horyzoncie. ......... W miejscu oznaczonym literą C Słońce podczas górowania znajduje się w zenicie. ......... Wysokość górowania Słońca w miejscu oznaczonym literą D jest niższa niż w miejscu oznaczonym literą B. ......... Zad.22 Podaj nazwę kontynentu, na którym znajdują się miejsca zaznaczone na rysunku literami X i Y. .............................................................................................. Zad.23 Na rysunku przedstawiono oświetlenie Ziemi w pierwszym dniu jednej z astronomicznych pór roku.

Do każdego zjawiska astronomicznego dobierz miejsce, w którym zjawisko to występuje podczas oświetlenia Ziemi przedstawionego na rysunku. Nazwy miejsc wybierz spośród

podanych poniżej. Miejsca: A. obszar od koła podbiegunowego północnego do bieguna północnego B. punkt podsłoneczny na zwrotniku Raka C. punkt podsłoneczny na zwrotniku Koziorożca D. obszar od koła podbiegunowego południowego do bieguna południowego

Zjawisko Miejsce występowania (wpisz literę A, B, C lub D)

Górowanie Słońca w zenicie

Występowanie dnia polarnego

Zad 24. Od 1582 r. powszechnie w świecie jest używany kalendarz gregoriański. Przyjęto w nim założenie, tak jak we wcześniej używanym kalendarzu juliańskim (od 46 r. p.n.e.), .e zwyczajny rok kalendarzowy ma 365 dni, a co cztery lata wprowadza się rok przestępny (np. 1904, 1960). Dodatkowo lata o pełnych setkach, których liczba nie jest podzielna przez czterysta, będą latami zwykłymi (np. 700, 1100, 1500, 1900 - kalendarz gregoriański zreformował także liczenie czasu wstecz). W pierwszym tysiącleciu naszej ery (1-1000) lat o pełnych setkach było 10. W kalendarzu juliańskim wszystkie były przestępne, a w kalendarzu gregoriańskim tylko 2 (400 i 800). Kalendarz gregoriański spowolnił liczenie czasu w tym tysiącleciu w stosunku do juliańskiego o 8 dni. Wyjaśnij, dlaczego w kalendarzu gregoriańskim wprowadzono lata przestępne na zasadach opisanych powyżej. ..................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................... Zad.25 Napisz obok podanych lat czy jest to rok PRZESTĘPNY, czy ZWYKŁY. 1950 - .............. , 2006 - .............. , 2000 - .............. , 2100 - .............. . Zad.26 Wykonaj poniższe polecenia, tak by zamieszczony rysunek przedstawiał oświetlenie Ziemi w dniu 22 VI: • dorysuj wiązkę promieni słonecznych docierających do Ziemi, • dorysuj koła podbiegunowe, • zakreskuj półkulę, na której panuje noc, • zamaluj obszar, na którym występuje noc polarna.

Zad.27 Wyjaśnij, dlaczego szerokość geograficzna kół podbiegunowych wynosi 66° 33' . ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................. Zad.28 Zegary pokazują, w tym samym dniu, czas strefowy w Nowym Jorku, Londynie, Tokio, Warszawie. Wpisz pod zegarami właściwe miasto.

1 ............................. 2 ........................... 3 ............................ 4 ............................ Zad.29 Siła Coriolisa powoduje odchylenie kierunku ruchu ciał poruszających się na Ziemi.

a) Na siatce południków i równoleżników zaznacz odchylenie związane z działaniem te siły przy przemieszczaniu się ciał z punktu A na południe i z punktu B na południe. b) Wymień trzy przykłady zjawisk przyrodniczych będących następstwem działania siły Coriolisa. 1. . ..................................................................................................................................................... 2. . ..................................................................................................................................................... 3. . ................................................................................................................................ Zad.30 Grekokatolicy i wyznawcy prawosławia obchodzą święta Bożego Narodzenia 13 dni później niż katolicy. Podaj według jakiego kalendarza obchodzone święta w każdej z tych religii i wyjaśnij przyczyny powstania różnicy 13 dni między tymi kalendarzami. Zad.31 Znajdujesz się z powrotem w Kościerzynie, której współrzędne geograficzne wynoszą: 54o07’N, 18oE. Jest słoneczny letni dzień 21 VI. Chcesz zmierzyć wysokość górowania Słońca nad horyzontem. Oblicz, o której godzinie letniego czasu urzędowego należy wykonać ten pomiar. Zad.32 Wskaż prawidłowy wynik pomiaru wysokości górowania Słońca dokonanego 21 czerwca w Kościerzynie (zakreśl kółkiem właściwą odpowiedź). A. 35o53’ B. 48o20’ C. 59o20’ D. 66o33’ Zad. 33 Zamieszczone poniżej rysunki przedstawiają zróżnicowanie długości dnia i nocy w ciągu roku w rożnych szerokościach geograficznych. Postaw znak .x�h pod rysunkiem przedstawiającym zróżnicowanie długości dnia i nocy w ciągu roku w Kościerzynie.

Zad.34 Wyjaśnij, dlaczego w danej szerokości geograficznej, np. w Kościerzynie, zmienia się długość dnia i nocy w ciągu roku. ................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................. Zad.35 Podaj, w jakiej szerokości geograficznej dzień i noc przez cały rok trwają po 12 godzin. ................................................ Zad.36 Rysunek przedstawia obieg Ziemi dookoła Słońca.

a) Uzupełnij rysunek. Wpisz w odpowiednie miejsca brakujące nazwy astronomicznych pór roku oraz daty ich rozpoczęcia, zaznacz kierunek ruchu obiegowego oraz ustawienie osi ziemskiej. b) Wymień dwie konsekwencje ruchu obiegowego Ziemi. 1. . ......................................................................................................................................... 2. . ...................................................................................................................................... Zad. 37 Podpisz schematy przedstawiające powstawanie dwóch zjawisk astronomicznych.

Zad.38 Uzupełnij zdanie, podając odpowiedni czas obrotu Ziemi. Ziemia obróci się o kąt: 1. 360° podczas .................................... 2. 15° podczas .................................... 3. 1° podczas .................................... Zad.39 Podanym rodzajom czasów przyporządkuj definicje. 1) czas miejscowy A) czas umowny stosowany na określonym obszarze 2) czas strefowy B) czas słoneczny południka Greenwich 3) czas urzędowy C) moment górowania Słońca 4) czas uniwersalny D) czas słoneczny południka środkowego strefy czasowej

E) czas liczbowo równy godzinnemu kątowi punktu Barana 1 – ..................... , 2 – ..................... , 3 – ..................... , 4 – ..................... . Zad.40 Uzupełnij rysunek, wpisując we właściwe miejsca podane pojęcia. Pojęcia: południk ziemski, zachód, wschód, zenit, południk niebieski, horyzont, płaszczyzna Horyzontu

Zad.41 Na podstawie współrzędnych geograficznych miejscowości Zawoja ( = 49°40’N, = 19°30’E) oblicz wysokość Słońca nad horyzontem tej miejscowości w południe pierwszego dnia lata oraz zimy. Zad.42 Rysunki przedstawiają oświetlenie Ziemi w pierwsze dni wybranych astronomicznych pór roku.

a) Wpisz w wykropkowanych miejscach pod rysunkiem właściwe daty, dobierając je

z podanych. 21 III, 22 VI, 23 IX, 22 XII b) Zakreskuj ukośnymi liniami: - na rysunku nr 1. obszar występowania nocy, - na rysunku nr 2. obszar występowania nocy polarnej. Zad.43 Przyporządkuj daty do odpowiadających im określą długości dnia. Daty: 21 marca, 23 lipca, 23 września, 19 stycznia. a) W Nowym Jorku i Londynie dzień jest równy nocy ..................... i ................... b)W Gdańsku dzień jest dłuższy niż w Atenach ....................... c) W Warszawie dzień jest krótszy niż w Kairze ....................... Zad.44 Rysunek przedstawia oświetlenie Ziemi w jednym z dni przesileń w roku.

Skreśl w nawiasach w każdym z podanych zdań określenie błędne tak, aby zdania stały się prawdziwe. 1. Słońce w tym dniu góruje na wysokości 43o06’ na Zwrotniku (Raka / Koziorożca). 2. Najkrótszy cień w roku padający w południe można zauważyć tego dnia na półkuli (północnej / południowej). 3. Na półkuli południowej jest to (najkrótszy / najdłuższy) dzień w roku. 4. Na biegunie południowym panuje w tym dniu (dzień. polarny / noc polarna). Zad.45 Oblicz wysokość Słońca po północnej stronie nieba w Sydney (34° 33’S) w południe 22 czerwca. Zad.46 Na schematycznym rysunku przedstawiającym ruch obiegowy Ziemi: a) zaznacz na orbicie strzałką kierunek ruchu obiegowego Ziemi, b) w odpowiednich miejscach na orbicie wpisz nazwy pór roku (dotyczące półkuli północnej), c) zaznacz punkty: A – aphelium i P – peryhelium.

Zad.47 Rysunek przedstawia oświetlenie Ziemi w pewnym charakterystycznym dniu roku. Wpisz datę występowania przedstawionego oświetlenia. Zapisz, gdzie Słońce góruje w południe w zenicie tego dnia. Oświetlenie Ziemi w dniu…………………………………….. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................

Zad.48 Uzupełnij zdania na podstawie rysunku z zadania 47. a) Lato jest na półkuli …………………………., a zima na półkuli ………………………….. b) Noc jest krótsza od dnia na półkuli ………………………………., a dzień jest krótszy od nocy na półkuli ………………………………… c) Noc polarna występuje na obszarze od ……………………… do …………………………, a dzień polarny obejmuje obszar od ……………………………. do ………………………… Zad.49 Znając współrzędne geograficzne Lublina (51°15’N; 23°34’E), oblicz kąt padania promieni słonecznych w tym mieście w południe, w dniu opisanym w zadaniu 47. Zad.50 Na załączonym rysunku wykreśl te strzałki, które nie pokazują rzeczywistego odchylenia ciał w ruchu spowodowanego działaniem siły Coriolisa.

Zad.51 Uzupełnij tabelę, wpisując w odpowiednie miejsca podany czas trwania najdłuższego i najkrótszego dnia w roku: 7 h 15 min, 7 h 42 min, 8 h 08 min, 16 h 11 min, 16 h 47 min, 17 h 05 min.

Podaj przyczynę zróżnicowania długości trwania danego dnia w podanych miejscowościach. ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………. Zad.52 Na podstawie załączonej ryciny wykonaj polecenia.

a) Uzasadnij wprowadzenie czasu urzędowego na obszarze Polski leżącym na wschód od południka 22°30’E. ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… b) Oblicz różnicę czasu miejscowego (słonecznego) między Warszawą a Chełmem. Obliczenia: Różnica czasu między tymi miejscowościami wynosi……………………………………… c) Oblicz różnicę czasu urzędowego i strefowego w Chełmie. …………………………………………………………………………………………………. d)Oblicz, ile wynosi różnica między czasem strefowym i letnim w Chełmie. ...................................................................................................................................................... Zad.53 Wskaż, w którym mieście: w Rydze (56°57`N, 24°06`E) czy w Londynie (51°32`N, 0°06`W), będzie można wcześniej oglądać wschód Słońca. Odpowiedź uzasadnij. Wschód Słońca wcześniej można oglądać w .................................................................................... Uzasadnienie: ............................................................................................................................... Zad.54 Podaj nazwy terminów i daty dni, w których na półkuli północnej dzień jest: a) najdłuższy: .......................................................................... b) najkrótszy: .......................................................................... c) równy nocy: ....................................................................... Zad.55 Żeglarz w swej podroży dookoła świata przemierza. Pacyfik, płynąc z Ameryki Północnej do Chin. Tuż przed północą, pod dat. 25 lutego (poniedziałek) dokona. zapisu w dzienniku pokładowym. Po kilkudziesięciu minutach jego jacht przepłynął granicę zmiany daty. Napisz i wyjaśnij, jaką datę umieścił żeglarz, dokonując kolejnego zapisu w dzienniku pokładowym godzinie 24.00.

Zad.56 Oblicz współrzędne geograficzne miejsca X położonego na półkuli północnej, w którym 21 marca górowanie Słońca następuje o 8 minut wcześniej niż w Tarnowie (50ºN, 21ºE), a wysokość Słońca w momencie górowania jest o 3º niższa niż w Tarnowie. Zapisz obliczenia. Zad.57 Podkreśl poprawne zakończenie zdania. Położenie Ziemi w pozycjach peryhelium i aphelium wynika z

A. niejednostajnego ruchu obiegowego Ziemi. B. eliptycznego kształtu orbity ziemskiej. C. spłaszczenia biegunowego Ziemi. D. ruchów precesyjnych osi ziemskiej. Zad.58 Podaj wysokość Gwiazdy Polarnej obserwowanej z punktu widokowego przy zielonym szlaku (B1/B2). (matura -p. rozszerzony 2012) Zad.59 Na mapie wskazano wybrane przylądki Afryki wraz z ich współrzędnymi geograficznymi oraz oznaczono literami A–G siedem punktów. Kolejne południki i równoleżniki narysowano co 10°, zaczynając od południka 0° i równika.

Uzupełnij zdania. Wpisz odpowiednie litery (A–G) z powyższej mapy. Na równiku znajduje się punkt oznaczony literą .......... . Na południku 0° znajduje się punkt oznaczony literą .......... . 23 września – Słońce wschodzi najwcześniej w punkcie oznaczonym literą .......... . 22 grudnia – Słońce góruje najwyżej w punkcie oznaczonym literą .......... . 22 czerwca – dzień jest najdłuższy w punkcie oznaczonym literą .......... Zad 60. Oblicz wysokość górowania Słońca w dniu 22 czerwca na Przylądku Igielnym. Zapisz obliczenia. Zad.61 Oblicz godzinę czasu słonecznego w Warszawie (52°14′N, 21°00′E), gdy Słońce góruje na Przylądku Zielonym. Zapisz obliczenia.