1

ZAPIS UKŁADU WYMIARÓW. RODZAJE RYSUNKÓW Rysunek przedmiotu wykonany w rzutach prostokątnych lub aksonometrycznych przedstawia jedynie jego kształt. W celu wykonania przedmiotu, niezbędne jest podanie jego wymiarów. Układ wymiarów stanowi liczbowy zapis cech konstrukcyjnych przedmiotu. Na wymiar rysunkowy składają się następujące elementy: linia wymiarowa, pomocnicza linia wymiarowa, liczba wymiarowa, znaki wymiarowe. Linia wymiarowa jest to cienka linia zakończona grotami dotykającymi ostrzem linii rysunkowych lub ich przedłużenia.

Rys. 1. Linie wymiarowe Pomocnicza linia wymiarowa jest linią cienką, która stanowi przedłużenie linii rysunku lub jest styczna do linii rysunku co pozwala umieszczać wymiary poza zarysem przedmiotu.

Pomocnicze linie wymiarowe

Rys. 2. Pomocnicze linie wymiarowe

2

Groty linii wymiarowych

Groty można zastępować cienkimi kreskami o długości co najmniej 3,5 mm i nachylonymi pod kątem 45o do pomocniczych linii wymiarowych lub kropkami o średnicy ok. 1 mm.

Rys. 4. Przykłady zakończenia linii wymiarowych

Rys. 3. Różne postacie grotów linii wymiarowych

3

Linia wymiarowa powinna by ć równoległa do kierunku wymiaru natomiast pomocnicza linia wymiarowa jest zwykle prostopadła do kierunku wymiaru

Rys. 5. Położenie linii wymiarowych względem linii rysunkowych Liczba wymiarowa podaje wartość wymiaru w odpowiednich jednostkach (np. długość, szerokość, wysokość, głębokość, średnicę, kąt, itp.) Wymiary liniowe podaje si ę w „mm". je żeli wymiary podawane s ą w innych jednostkach to za liczb ą wymiarow ą należy poda ć oznaczenie jednostek. Wymiary k ątowe podaje si ę w stopniach, minutach i sekundach.

Rys. 6. Przykłady zapisu liczb wymiarowych

4

Podczas konstruowania zaleca si ę przyjmowa ć wymiary z tzw. ci ągów normalnych. Ci ąg o ni ższym wska źniku jest uprzywilejowany wzgl ędem ci ągu o wyższym wska źniku. Tablica 1. Fragment tablicy wymiarów normalnych

Ra5 Ra10 Ra20 Ra40 Ra5 Ra10 Ra20 Ra40 Ra5 Ra10 Ra20 Ra40 1,0 1,0 1,0 1,0 10 10 10 10 100 100 100 100 1,05 10,5 105 1,1 1,1 11 11 110 110 1,15 11,5 115 1,2 1,2 1,2 12 12 12 125 125 120 1,3 13 130 1,4 1,4 14 14 140 140 1,5 15 150 1,6 1,6 1,6 1,6 16 16 16 16 160 160 160 160 1,7 17 170 1,8 1,8 18 18 180 180 1,9 19 190 2,0 2,0 2,0 20 20 20 200 200 200 2,1 21 210 2,2 2,2 22 22 220 220 2,4 24 240 2,5 2,5 2,5 2,5 25 25 25 25 250 250 250 250 2,6 26 260 2,8 2,8 28 28 280 280 3,0 30 300 3,2 3,2 3,2 32 32 32 320 320 320 3,4 34 340 3,6 3,6 36 36 360 360 3,8 38 380 4,0 4,0 4,0 4,0 40 40 40 40 400 400 400 400 Zapis liczb wymiarowych na rysunkach Do opisu małych wymiarów można używać linii odniesienia

Rys. 7. Przykład zapisu małych wymiarów

5

Należy przerwa ć linie rysunku w przypadku kolizji z liczb ą wymiarow ą

Linia wymiarowa przedmiotu przerwanego nie jest prz erwana

Rys. 9. Zapis wymiaru w przypadku przerwania przedmiotu na rysunku W przypadku gdy liczba wymiarowa nie odpowiada podz iałce rysunku to nale ży ją podkre ślić

Rys. 10. Zapis wymiaru w przypadku braku zgodności liczby wymiarowej z rzeczywistą wartością wymiaru na rysunku Znaki wymiarowe są to odpowiednie dodatkowe symbole określające cechy geometryczne przedmiotu wymiarowanego w celu uproszczenia jego zapisu, np. R, Φ, SR, SΦ, M i inne. Zastosowanie znaków wymiarowych zostanie pokazane na przykładach w dalszej części wykładu.

Rys. 8. Zapis liczb wymiarowych w przypadku kolizji z liniami rysunku

6

ZASADY OGÓLNE ROZMIESZCZANIA WYMIARÓW NA RYSUNKACH

1) Wymiary powinny by ć rozmieszczone w taki sposób aby najłatwiej było je czyta ć patrząc na rysunek z dołu lub z prawej strony. 2) Należy unika ć przecinania si ę linii wymiarowych. Dopuszcza się w uzasadnionych przypadkach przecinanie pomocniczych linii wymiarowych.

Rys. 11. Niepoprawne i poprawne usytuowanie linii wymiarowych na rysunku

7

3) Wymiarowanie jest przejrzyste je żeli wymiary s ą rozmieszczone na tych rzutach, na których elementy wymiarowane s ą najlepiej widoczne, czyli raczej na przekrojach a nie na widokach. W przypadku przedmiotów obrotowych wskazane jest rozmieszczanie wymiarów w rzucie przedmiotu na płaszczyznę równoległą do jego osi. Rys. 12. Rozmieszczanie wymiarów na widokach i przekrojach 4) Linie wymiarowe średnic przecinaj ą się w ich środku

Rys. 13. Wymiarowanie średnic okręgów współśrodkowych 5) Należy unika ć niewidocznych zarysów i powierzchni przedmiotów narysowanych liniami kreskowymi. W takim przypadku wskazane jest wykonanie dodatkowego Linie wymiarowe średnic przecinają się w ich środku rzutu.

8

WYMIAROWANIE CHARAKTERYSTYCZNYCH FRAGMENTÓW PRZEDMIOTÓW

WYMIAROWANIE ŚREDNIC POWIERZCHNI OBROTOWYCH Dla oznaczania średnicy liczbę wymiarową poprzedza się znakiem wymiarowym (symbolem) Φ. Znaku Φ nie podaję się przy wymiarowaniu średnic gwintów oraz w przypadku podawania średnicy w postaci symbolu literowego np. d lub D. Znak wymiarowy Φ

Rys. 14. Przykłady zapisu średnicy z użyciem znaku wymiarowego Φ oraz symbolu literowego „d"

9

Wymiarowanie średnic powierzchni obrotowych w rzucie na płaszczyz nę równoległ ą do osi obrotu mo żna upro ścić w ten sposób, ze lini ę wymiarow ą średnicy rysuje si ę z jednej strony osi a nast ępnie urywa po przeci ągnięciu za oś ok. 8-10 mm. a) b)

Rys. 15. Wymiarowanie średnic: a) na półwidoku; b) na półwidoku-półprzekroju

Rys. 16. Wymiarowanie średnic na przekroju

10

WYMIAROWANIE PROMIENI KRZYWIZNY Przy wymiarowaniu promieni przed liczb ą wymiarow ą pisze si ę znak wymiarowy R. Linie wymiarow ą prowadzi si ę od środka krzywizny do linii zarysu krzywizny. Znak wymiarowy R

WYMIAROWANIE ŚREDNIC I PROMIENI POWIERZCHNI KULISTYCH Wymiary średnic i promieni powierzchni kulistych należy poprzedzić literą S

Rys. 17. Przykłady zastosowania znaku wymiarowego „R" do wymiarowania promieni

Rys. 18. Oznaczanie średnic i promieni powierzchni kulistych

11

WYMIAROWANIE KĄTÓW Przy wymiarowaniu k ąta linia wymiarowa jest łukiem zatoczonym z wierzch ołka kąta, pomocnicza linia wymiarowa jest przedłu żeniem k ąta. Liczba wymiarowa powinna by ć napisana prostopadle do dwusiecznej k ąta. Kąty można również podawać na rysunkach za pomocą wymiarów liniowych.

W takim przypadku pomocnicze linie wymiarowe mogą się przecinać Rys. 19. Przykłady wymiarowania kątów Kąty sto żków, ostrosłupów, klinów mo żna wymiarowa ć za pomoc ą zbieżności lub pochylenia.

22

21 αtg

L

ddC =−= 22

21 αtg

L

ddC =−=

Rys. 20. Wymiarowanie zbieżności i pochylenia

Symbol zbieżności Symbol pochylenia

12

Uprzywilejowane wartości kątów: 120°, 90 0,60°,45 0,30°. Zbieżności: 1:3,1:5, 1:10, 1:20, 1:50, 1:100, 1:200, 1:500 . Pochylenia: 1:10, 1:20, 1:50, 1:100, 1:200, 1:500 WYMIAROWANIE STOŻKÓW

Rys. 21. Wymiarowanie stożków WYMIAROWANIE ŚCIĘĆ KRAWĘDZI WAŁKÓW I OTWORÓW

Rys. 21. Wymiarowanie stożków

Rys. 22. Wymiarowanie ścięć

13

WYMIAROWANIE POGŁĘBIANYCH OTWORÓW Φ12/ Φ 24x90o

Φ 12/6x90o

Rys. 23. Wymiarowanie pogłębień otworów WYMIAROWANIE ROWKÓW WPUSTOWYCH

Rys. 24. Wymiarowanie rowków wpustowych

14

WYMIAROWANIE ELEMENTÓW O PRZEKROJACH KWADRATOWYCH Na rysunku 25 pokazano ró żne warianty wymiarowania elementów, których przekrój jest kwadratem w zale żności od poło żenia wzgl ędem rzutni.

Rys. 25. Przykłady wymiarowania elementów o przekroju kwadratowym

15

WYMIAROWANIE ELEMENTÓW O PRZEKROJACH WIELOK ĄTÓW FOREMNYCH Na rysunku 26 pokazano ró żne warianty wymiarowania elementów których przekrój jest sze ściok ątem w zale żności od poło żenia wzgl ędem rzutni.

Rys. 26. Przykłady wymiarowania elementów o przekroju sześciokątnym

16

ZASADY WYMIAROWANIA

1. Zasada wymiarów koniecznych Należy podać wszystkie wymiary niezbędne do wykonania narysowanego przedmiotu, a w szczególności wymiary gabarytowe .

2. Zasada niepowtarzania wymiarów Każdy wymiar powinien być podany tylko raz, niezależnie od liczby rzutów ani liczby arkuszy, na których jest przedmiot narysowany.

3. Zasada niezamykania ła ńcucha wymiarowego Łańcuch wymiarowy jest to układ wielu wymiarów odpowiednio uporządkowanych. Łańcuch taki powinien być otwarty tzn. zawierać wszystkie wymiary z wyj ątkiem jednego najmniej wa żnego, który mo żna obliczy ć.

4. Zasada pomijania wymiarów oczywistych Wymiary oczywiste wynikające z prostopadłości i równoległości linii rysunkowych oraz z symetrii przedmiotu należy pominąć.

5. Zasada wymiarowania od baz Wymiarowanie powinno uwzględniać proces konstruowania, wykonania przedmiotu i pomiary w trakcie kolejnych faz tego procesu. Należy obrać odpowiednie powierzchnie przedmiotu jako bazy pomiarowe niezbędne w trakcie jego wykonania. Rozróżnia się w związku z tym bazy: konstrukcyjne, obróbkowe, pomiarowe.

17

Łańcuch wymiarowy prosty jest to układ wymiarów położonych jeden za drugim Łańcuch wymiarowy zło żony jest to układ wymiarów dowolnie skierowanych

Rys. 27. Łańcuch wymiarowy prosty Łańcucha wymiarowego nie nale ży zamyka ć, najmniej ważny wymiar powinien być wymiarem „wyliczonym" !!! W szczególnych przypadkach wymiar „domykający" podaje się w nawiasach.

Rys. 28. Łańcuch wymiarowy złożony

Wymiary przekre ślone s ą wymiarami „domykaj ącymi" i nie nale ży ich podawa ć

18

RODZAJE WYMIAROWANIA Wymiarowanie równoległe - polega na podawaniu wszystkich wymiarów od jednej bazy (powierzchni lub linii). Płaski prostokątny układ współrzędnych tworzą dwie bazy wzajemnie prostopadłe.

Rys. 29. Wymiarowanie równoległe w prostokątnym układzie współrzędnych Płaski biegunowy układ współrzędnych tworzą dwie bazy np. oś symetrii i wybrana linia zarysu przedmiotu

Rys. 30. Wymiarowanie w biegunowym układzie współrzędnych Wymiarowanie równoległe stosowane jest wówczas gdy zachodzi potrzeba uzyskania dokładno ści wymiarów wzgl ędem jednej bazy.

19

Wymiarowanie szeregowe - polega na podawaniu wymiarów jeden za drugim Wymiarowanie szeregowe we współrzędnych prostokątnych W takim przypadku można podać wymiar „domykający". Wymiarowanie szeregowe we współrz ędnych prostok ątnych W takim przypadku mo żna poda ć wymiar „domykaj ący”

Rys. 31. Wymiarowanie szeregowe w prostokątnym układzie współrzędnych Wymiarowanie szeregowe we współrz ędnych biegunowych

Rys. 32. Wymiarowanie szeregowe w biegunowym układzie współrzędnych Wymiarowanie szeregowe jest stosowane w przypadku p otrzeby uzyskania dokładnego poło żenia elementów przedmiotu wzgl ędem siebie a nie wzgl ędem wybranej bazy.

20

Wymiarowanie mieszane (szeregowo-równoległe) stanowi połączenie obydwu metod wymiarowania, jest najczęściej stosowane ponieważ pozwala na uniknięcie ich wad a równocześnie umożliwia uwzględnienie wymogów procesu technologicznego.

Rys. 33. Przykład wymiarowania mieszanego

21

RODZAJE RYSUNKÓW Rysunki wykonawcze są to rysunki na podstawie których będą wykonywane części mechaniczne. Powinny być rysowane w podziałce 1:1, a jeżeli nie jest to możliwe w pomniejszeniu 1:2 lub wyjątkowo 1:5. Małe części o skomplikowanych kształtach rysuje się w powiększeniu. Na rysunkach wykonawczych podaje się: wymiary, rodzaj materiału, masę oraz inne informacje niezbędne do wykonania przedmiotu z żądaną dokładnością i parametrami technicznymi. Rysunki zło żeniowe przedstawiają przedmioty złożone z różnych elementów. W zależności od stopnia złożoności mogą być mniej lub bardziej skomplikowane. Przedstawiają szczegółowo kompletne maszyny lub urządzenia, wzajemne usytuowanie zespołów (np. przekładnia, silnik, pompa) w układach złożonych (samochód, obrabiarka itp.) oraz budowę pojedynczych zespołów i podzespołów. W zasadzie na rysunkach złożeniowych nie podaje się wymiarów. Rysunki zestawieniowe posiadają cechy rysunku złożeniowego i wykonawczego. Podaje się na nich wymiary oraz wymagania dotyczące wykonania . Rysunki tego typu są wykonywane dla przedmiotów o małej złożoności.

22

PRZYKŁADY WYMIAROWANIA NA RYSUNKACH

Rys. 34. Typowy rysunek wykonawczy

23

24

Rys. 35b. Rysunek złożeniowy chwytaka, arkusz 1/2 (rzut z lewej strony - prawa połowa formatu A3)

25

26 Wkręt M3x6 2 PN-74/M-82209

wg PN

25 Podkładka sprężysta 5,1 4 PN-77/M-82008

wg PN

24 śruba M5x20 4 PN-74/M-82705

wg PN

23 Podkładka sprężysta 4,1 4 PN-77/M-82008

wg PN

22 Śruba M4x20 4 PN-74/M-82105

wg PN

21 Podkładka okrągła 5,3 5 PN-78/M-82006

wg PN

20 Śruba M5x30 5 PN-74/M-82302

wg PN

19 Podkładka sprężysta 6,1 1 PN-77/M-82008

wg PN

18 Śruba M6x40 1 PN-74/M-82302

wg PN

17 Pierścień uszczeln, okrągły 34,2x3 1 PN-60/M-86961

wg PN

16 Pierścień uszczeln. okrągły 12,3x2,4 1 PN-607M-86961

wg PN

15 Pierścień uszczeln, okrągły 15,3x2,4 3 PN-60/M-86961

wg PN

14 Złącze wtykowe 2 FESTO złożony 13 Sworzeń 2 2 CH.01.13 2 C 45 12 Sworzeń 1 2 CH.01.12 2 C 45 11 Końcówka chwytno 2 1 CH.01.11 EN AC-AMg5 10 Końcówka chwytno 1 1 CH.01.10 EN AC-AMg5 9 Dźwignia 2 2 CH01.09 M St5 8 Dźwignia 1 2 CH.01.08 M St5 7 Płyta tłoczyska 1 CH.01.07 M St5 6 Tulefea ślizgowa siłownika 1 CH.01.06 CuSn5Zn5Pb5 5 Tłoczysko siłownika 1 CH.01.05 2 C 45 4 Tłok siłownika 1 CH.01.04 EN AC-AIMg5 3 Pokrywka dolna siłownika 1 CH.01.03 EN AC-AMg5 2 Cylinder siłownika 1 CH.01.02 EN AC-AMg5 1 Element mocujący 1 CH.01.01 EN AC-AIMg5

Lp. Nazwa przedmiotu

Ucz. szt normy rysunku Materiał Masa Uwagi

Projek. Konstr. Nazwisko

Rysów. Nazwisko

Nazwa przedmiotu:

Chwytak manipulatora Podz.

1:1

Spraw. Nazwisko Data Podpis

Nazwa zakładu

Nr rysunku

CH.0100 Arkusz

2/2

Rys. 35c. Rysunek złożeniowy chwytaka, arkusz 2/2 (tabliczka rysunku z wykazem części - format A4)

26

Rys. 36. Rysunek wykonawczy jednej części chwytaka