zastita okolisa i prostorno planiranje 1 dio

7/24/2019 Zastita Okolisa i Prostorno Planiranje 1 Dio

1/89

18.3.2015 118.3.2015 1

ZATITA OKOLIA I

PROSTORNO PLANIRANJE

Prof. dr. sc. efket Goleti

Politehniki fakultet u ZeniciOdsjek: Graevinarstvo


2/89

18.3.2015 2

Program predmeta

Prostorno i urbanistiko

planiranje.Osnovni pojmovi i elementi

ureivanja prostora. Primjeri prostornih i

urbanistikih planova. Pokazatelji, pravna regulativa

i standardi. Prostorna organizacija grada. Prostorno planiranje tehnike

infrastrukture.

Biosfera, okoli, prostor, razvitak.

Promjene u biosferi: promjene klime,oneienje okolia - biosfere.Utjecaj graevinarstva na okoli: izgradnja

naselja, industrije, prometnica, i dr.

Integralno upravljanje prostorom: nosivikapacitet prostora.Odrivi razvoj strateke procjene okoline. Procjena utjecaja na okoli. Procjena i upravljanje rizikom.Mjere zatite okolia. Institucijski, pravni i ekonomski okvir

zatite okolia.

18.3.2015 2


3/89

18.3.2015 3

Literatura

1. Hadi R.: Prostorno planiranje i zatita okolia, Sarajevo,2003.

2. Bublin Mehmed: Prostorno planiranje i zatita okoline,Graevinski fakultet u Sarajevu, 2010.

3. Kneevi G., Kordi I.: Stambene i javne zgrade, Tehnikaknjiga, Zagreb, 1981.

4. Goudie A.: The Human Impact of the Natural Environment,

Basil Blackwell UK, 1990.5. Materijal za predavanja.6. Zakonski propisi vezani za prostorno planiranje i zatitu

okolia.18.3.2015 3


4/89

Obaveze studenta i nain polaganja ispita

Obaveze: Aktivno uee na predavanjima i vjebama, Samostalna izrada i odbrana 2 programa (1 iz prostornog

planiranja i 1 iz zatite okolia),Nain ocjenjivanja: 2 programa, ija odbrana je uvjet za drugi potpis, 2 kolokvija - testa, pismeni ispit nakon pozitivno ocijenjenih programa i testova. Konsultacije se mogu vriti za vrijeme vjebi i poetkom

predavanja ili u drugim terminima kod nastavnika.

18.3.2015 4


5/89

Predmet prostornog planiranja

PROSTOR i njegovi sastavni elementi: prirodna sredina, kao izvor i uslov ivota, privredna sredina (tehnosfera), kao resurs i kao prostor

za razvoj privrednih aktivnosti, drutvena sredina (sociosfera), kao izraz zasnivanja i

razvoja drutvenih zajednica i uspostavljanja drutvenihodnosa, kulturna sredina, kao okvir i izraz kulturnih vrijednosti, politiko-upravna sredina, kao oblik politiko-teritorijalnog

organizovanja drutva, naseljska sredina, kao hijerarhijski sistem / mrea ljudskih

naselja, pravna sredina, kao pravo kojim se reguliu uslovi i reim

koritenja prostora, svih dobara u njemu i lokacionih uslova.18.3.2015 5


6/89

18.3.2015 6

Prostorno i urbanistiko planiranje POJMOVI-prostor-

Prostorje skup prirodnih i izgraenih struktura na povrini,iznad ili ispod povrine zemlje i vode, dokle dopiru

neposredni uticaji ljudske djelatnosti. Prostor je sastav fizikih sklopova na povrini te ispod i

iznad zemlje i mora, do kojih dopiru ili mogu doprijetiutjecaji djelovanja ljudi.

Prostor je temeljno nacionalno (ope) dobro, konaan,

zadan, ogranien, te potroiv resurs i djeljiv izmeukorisnika. Prostorje realni okvir ivota (ivljenja).

18.3.2015 6


7/89

Prostorno i urbanistiko planiranje POJMOVI-prostor-

Prema porijeklu prostor moe biti:1. prirodni i2. stvoreni (izgraeni, antropogeni);

Prema Euklidu, prostor je odreen sa tri dimenzije:1. duinom,2. irinom i

3. visinom.

18.3.2015 7


8/89

18.3.2015 8

Prostorno i urbanistiko planiranje - POJMOVI

Prostorno planiranje je kompleksan multidisciplinarni

proces utvrivanja optimalnog rasporeda ljudi, dobara idjelatnosti na odreenom teritoriju radi njegove optimalneuporabe koritenja.

Prostorno planiranje (planiranje prostora) se smatra

plansko upravljanje i koritenje zemljita, te zatita prostoraFBiH kao osobito vrijednog i ogranienog dobra (Zakon oprostornom planiranju i koritenju zemljita na nivou FBiH).

Prostorno planiranje je institucionalni i tehniki oblik za

upravljanje prostornom dimenzijom odrivosti, kojom se natemelju procjene razvojnih mogunosti odreuje namjenaprostora, uvjeti za razvoj i smjetaj djelatnosti iinfrastrukture.


9/89


Prostorno planiranje je izraz socijalne, ekonomske iekoloke (okolinske) politike drutva te istovremeno iznanstvena disciplina i administrativna tehnika i politika.

Prostorno planiranje je aktivnost kojom se planskim

dokumentom odreuje svrhovita organizacija, koritenje inamjena prostora, te mjerila i smjernice za njegovoprovoenje.

Prostorno planiranje se razvilo iz urbanizma poetkom 20.stoljea kad su planeri uvidjeli da je nemogue raditiurbanistike planove veih gradova bez analize problemaokolice grada, tj. ireg podruja koje ga okruuje.

18.3.2015 9


10/89


Prostorni plan je strateki dokument prostornog planiranja (sa

zakonskom snagom) kojim se odreuje organizacija, koritenje inamjena prostora, kao i drugi elementi za upravljanje prostoromkao posebnim resursom.

Prostorni plan je instrument upravljanja prostorom, odnosno

razvoja prostora i zatite okolia. Dokument prostornog planiranja (ureenja) je planski

dokument kojim se odreuje organizacija, namjena i nainkoritenja i upravljanja prostorom, te kriterijumi i smjernice za

ureenje i zatitu prostora. Prostorno ureenje podrazumijeva graevinsko zemljite koje

je potrebno pripremiti i opremiti i time je planiranje svedeno samona graevinska podruja (ui pojam od prostornog planiranja).

18.3.2015 10


11/89


Urbanizam (lat. urbs, urbis= grad (urbs=rim), urbanus =

gradski) - prostorno ureenje urbanih podruja tj. gradova(eng. town planning) gradogradnja.

Urbanizam predstavlja svjesno plansko organiziranje i

ureenje gradova, izgradnju novih i ure

enje postoje

ihgradskih naselja, prouavanje njihovog razvoja, strukture i

ivota. Urbanistiko planiranjepredstavlja ureenje gradova.

Urbanistiko planiranje predstavlja skup delatnosti kojese bave planiranjem naselja i gradova, prouavanjemnjihove fizike strukture i njihovog razvitka.

18.3.2015 11


12/89

18.3.2015 12


13/89

18.3.2015 13

Urbanizacija predstavlja proces ureenja i irenja gradskog

naina ivota. Urbanizacija obuhvata:

- gomilanje gradskog stanovnitva,

- prostorno irenje gradova,- stvaranje novih gradova,- irenje gradskog naina zauzimanja i koritenja zemljita,

- seljenje stanovnitva iz sela u gradove,- pretvaranje seoskog stanovnitva u gradsko,- naputanje poljoprivredne u zamjenu za druge djelatnost ..



14/89

Uzroci urbanizacije su prva poljoprivredna revolucija(viak proizvoda, razmjena proizvoda, pojava prvih gradova,cca 8000 pr.n.e.), industrijska revolucija (otkrie parnogstroja polovicom 18. stoljea, razvitak gradova, poveanje

gradskog stanovnitva), period nakon II. svjetskog rata ponovna izgradnja gradova i industrije. Rezultati urbanizacije: od 2007. godine vie od 50 %

svjetskog stanovnitva ivi u gradovima.

18.3.2015 Ekoinenjerstvo 14


15/89

18.3.2015 15


Generalni urbanistiki plan (GUP) je strateki razvojni

plan, kojim se definiu granice plana i obuhvat graevinskogpodruja, generalna namjena povrina koje su planirane ugraevinskom podruju na nivou urbanistikih zona, kao igeneralni pravci i koridori za saobraajnu, energetsku,vodoprivrednu, komunalnu idrugu infrastrukturu.

Detaljni urbanistiki plan (DUP) je planski dokumentkojim se ureuju svi neophodni elementi za izgradnju,

ureenje i koritenje manje prostorne cjeline u okviru veecjeline za koju postoj genetalni urbanistiki plan iliureivanje i koritenje prostora u cjelini za manja naselja.


16/89


Prostorni standardi su skup uvjeta zatite, ureenja

i koritenja prostora koji se primjenjuju u izradi prostornihplanova. Namjena prostora, povrina, zemljita: je planirani sistem

koritenja prostora, povrina, zemljita, odnosno upotrebegraevina u skladu sa prostornim planom.

Namjena prostora je vezana za ureenje, odnosnoplaniranje koritenja prostora.

Namjena prostora se odreuje na osnovu sljedeih kriterija:-normativni (normativni, ciljevi drutva, strateki i sl.),-ekoloki i-ekonomski.

18.3.2015 16


17/89

Namjena prostora se odreuje na onovu:

Studije o ranjivosti prostora koja ukazuje koje prostoretreba iskljuiti za nove upotrebe (namjene) ili koji prostorisu vie ili manje ranjivi;

Studije o stratekoj procjeni uticaja na okoli.



18/89


Graevinsko podruje je podruje odreeno prostornim

planom na kojem je izgraeno naselje i podruje planiranoza ureenje, razvoj i proirenje naselja, a sastoji se od:

graevinskog podruja naselja,

izdvojenog dijela graevinskog podru

ja naselja i izdvojenog graevinskog podruja izvan naselja.

Graevinsko zemljite je zemljite unutar i izvangraevinskog podruja, koje je izgraeno, ureeno

ili prostornim planom namijenjeno za graenje graevinaili ureenje povrina javne namjene.



19/89

18.3.2015 19

Prostorno planiranje

Prostorno planiranje se vri za razliite geografske cjeline:

opine, kantone, regije, entitete i dravu. Prostorno planiranje, koritenje zemljita i zatita prostora

(plansko upravljanje prostorom) osigurava se provedbomplanskih dokumenata zasnovanih na integralnom pristupu

planskom ureenju prostora i na naelima odrivog razvoja. Prostorno planiranje se provodi putem prostornih planova. Integralni (cjelovit) pristup planskom ureenju prostora

obuhvata naroito:

1. istraivanje, provjeru i ocjenu mogunosti zahvata naprostoru,2. izradu planskih dokumenata,3. provedbu i praenje provedbe planskih dokumenata.


20/89

18.3.2015 20

Planiranje prostora se zasniva na sljedeim naelima:

1. Zatita prostora u skladu sa principima odrivog razvoja.

2. Integralno planiranje koje objedinjuje sve znaajnefaktore razvoja uz sagledavanje dinamike potreba ipromjena u prostoru i uz rjeavanje sukoba interesa uprostoru usaglaavanjem funkcionalnih, estetskih,energetskih, ekonomskih, okolinskih i drugih kriterijuma uplaniranju, projektovanju i graenju objekata.

3. Zatita integralnih vrijednosti prostora, to ukljuujezatitu i unapreenje stanja okolia, te zatitu prirodnih igraditeljskih vrijednosti i ouvanje biodiverziteta.

4. Racionalno koritenje prostora uvanjem njegovefizike i funkcionalne cjelovitosti.

5. Usklaenosti socijalnog razvoja, ekonomske efikasnosti izatite ivotne sredine.


21/89

6. Usaglaenosti interesa korisnika prostora i prioriteta djelovanja.

7. Usaglaenost prirodnih vrijednosti sa ljudskim djelovanjem(upotrebom obnovljivih izvora energije, graenjem energetskiefikasnih objekata, pravilnim izborom lokacije, uvaavanjem

klimatskih promjena, zatitom od zemljotresa i drugih prirodnihkatastrofa i tehnikih havarija i dr.).8. Usaglaenosti planskih dokumenata (npr. kantona sa planskim

dokumentima FBiH i planskih dokumenata kantona

meusobno, te entiteta FBiH i RS.9. Usaglaenosti planskih dokumenata BiH sa planskim

dokumentima susjednih drava;

10.Ukljuivanje javnosti i slobodnog pristupa podacima idokumentima od znaaja za planiranje prostora;

11.Uspostavljanje sistema informacija o prostoru u svrhuplaniranja, koritenja zemljita i zatite prostora.

18.3.2015 21


22/89

18.3.2015 22

Prostorno planiranje

Planiranje prostora na svim nivoima vlasti mora biti

usklaeno sa propisima o zatiti okolia (kulturno-historijskog, graditeljskog i prirodnog naslijea, tla, zraka,uma, voda, zdravlja), zatiti energetskih, rudarskih iindustrijskih objekata, infrastrukturnih objekata i objekataveze, kao i zatiti sportskih, turistikih, namjenskih isigurnosnih objekata i njihove infrastrukture.

Planiranje u FBiH osigurava Parlament i Vlada FBiH, te

zakonodavni i izvrni organi kantona i slube za upravujedinica lokalne samouprave donoenjem planskihdokumenata i drugih dokumenata i propisa vezanih zaplaniranje prostora i upravljanje prostorom.


23/89

18.3.2015 23

Temeljni cilj prostornog i urbanistikog planiranje jesteutvrivanje :

1. Namjene prostora za: rad, odmor i nadgradnju kojimoe biti jedinstven ili odvojen po segmentima, a namjenase odvija u prostoru, odnosno na povrini, ispod ili iznad tlai vode;

2. Zatite: mjere kojima se odreuje nain koritenjaprostora iz definisanih namjena i

3. Upravljanje prostorom: kriteriji pod kojim uvjetima seprivodi planiranoj namjeni.


24/89

18.3.2015 24

Prostorno i urbanistiko planiranje

Prostorno i urbanistiko planiranje karakterie ureenje i

definisanje: ciljeva, namjene, organizacije, koritenja iupravljanja prostorom.

Ciljevi prostornog planiranja su:

- odriv i ravnomjeran prostorni razvoj,- racionalno koritenje i uporaba zemljita.

Ciljevi urbanistikog planiranja su:

- kvalitetan ivot ljudi,- osiguranje uvjeta za stanovanje, rad, kulturu, rekreaciju


25/89

18.3.2015 25

Prostorni plan utvruje osnovna naela planskog ureenja

prostora, ciljeve prostornog razvoja, zatitu, koritenje inamjenu zemljita a naroito utvruje: osnovnu namjenu zemljita (poljoprivredno, umsko, graevinsko

zemljite, vodne i druge povrine); sistem naselja i urbana podruja; graevine i koridore magistralne i druge infrastrukture sa zatitnim

infrastrukturnim pojasevima (vodoprivredna, saobraajna, energetska,telekomunikaciona i druga infrastruktura);

drugu infrastrukturu: zdravstvo, obrazovanje, nauka, kultura, sport,uprava, turizam, bankarstvo, usluge, snabdijevanje i sl.;

mjere zatite okolia sa razmjetajem graevina i postrojenja koja moguznaajnije ugroziti okoli;

zatitu graditeljskog i prirodnog naslijea;

mjere zatite od prirodnih i ljudskim djelovanjem izazvanih nepogoda ikatastrofa i ratnih djelovanja; nain i obim iskoritavanja mineralnih sirovina; obaveze u pogledu detaljnijeg planiranja ureenja manjih prostornih

cjelina unutar kantona (prostorni plan opine, podruja posebnih

obiljeja, urbanistiki plan i dr.) i druge elemente.


26/89

Sistem prostornog i urbanistikog planiranja

Izrada i donoenje prostorno-planskih dokumenata zasnivase na analizama i ocjenama stanja u prostoru, vrednovanjasvih prirodnih resursa izraenim potrebama i ciljevimaizgradnje i ureivanja prostora te analizi mogunosti razvoja

i uslova graenja. Prostorno-planska rjeenja zasnivaju se na naelima

odrivog razvoja, koja imaju za cilj da poveaju efikasnostprostora, prirodnih i radom stvorenih resursa, poboljanje

uslova socijalnog razvoja, kao i zatitu ivotne sredine,prirodnih, kulturnih i historijskih vrijednosti u datomprostoru.

18.3.2015 26


27/89

KARAKTERISTIKE PROSTORNOG PLANIRANJA

Drutveni znaaj planiranja treba da ima 3 sektora

planiranja: prostorni, gospodarski i socijalni planovi; Dugoronost prostornih planova na vremensko razdoblje od

20 do 30 godina. Ciljevi prostornih planova:

- da rijee probleme rasporeda i razvoja gradova i naselja,- da rijee probleme prometa i ostale infrastrukture,- da rijee probleme smjetaja i razvoja gospodarskih

sadraja, industrije servisa, turizma i sl.- da zatite vrijednosti prirodne i kulturne batine,- da se predloena rjeenja temelje na principima odrivograzvitka i sl.

18.3.2015 27


28/89

Korisnici prostornog planiranja:

1. Pojedinani korisnici fiz

ke i pravne osobe,2. Grupni korisnici - teritorijalne zajednice, privredni sektori

i sl.3. Drutvo u cjelini najznaajniji korisnik.

Prostorni planovi su dokumenti sa zakonskom snagom kojise uvijek donose radi zadovoljenja i zatite opeg interesa.

Struna osposobljenost za izradu prostornih planova - u

proces prostornog planiranja ukljuen je

itav niz struka ipojedinanih znanstvenih disciplina (arhitekti urbanisti, te

graevinari, ekonomisti, strunjaci za zatitu okolia, prometni strunjaci, geodeti itd.)

18.3.2015 28


29/89

ELEMENTI KOJI IMAJU PRESUDAN UTJECAJ

NA PROSTORNO PLANIRANJE

18.3.2015 29

DRUTVENIFAKTORI

KULTURALNIFAKTORI

KLIMATSKI,EKOLOKI,

TOPOGRAFSKIFAKTORI

PROSTORNOPLANIRANJE

GOSPODARSKIFAKTORI

CILJEVI,PROGRAMI

MATERIJALNIFAKTORI

POSTOJEEGSTANJA


30/89

18.3.2015 30

Vrste planskih dokumenata

Planski dokumenti odreuju svrsishodno organiziranje,

koritenje i namjenu zemljita, te mjere i smjernice za zatituprostora. Planski dokumenti su:

1. Prostorni plan: prostorni plan FBiH, prostorni plan

kantona, prostorni plan podruja posebne namjene tj.posebnih obiljeja (npr.: energetski objekti, hidroakumulacijei dr.) i prostorni plan opine;

2. Urbanistiki plan;

3. Detaljni planski dokumenti:- regulacioni planovi,- urbanistiki projekti.


31/89

Planski dokumenti

Prostorni plan FBiH je dokument prostornog planiranja

kojim se utvruju osnovna naela planskog ureenja i namjeneprostora, te ciljevi prostornog razvoja, zatita, koritenje inamjena prostora od interesa za FBiH (ili entitet), upravljanjezatitom okolia, kao i pravila koritenja i zatite prirodne i

kulturne batine i druge djelatnosti od interesa za FBiH. Prostorni plan kantona je dokument prostornog planiranja

kojim se utvruje plansko ureenje i namjena prostora, teciljevi prostornog razvoja, zatita, koritenje i namjenaprostora, upravljanje zatitom okolia, kao i pravila koritenja izatite prirodne i kulturne batine i druge djelatnosti odinteresa za kanton. .

18.3.2015 31


32/89

Prostorni plan podruja posebne namjene(posebnih obiljeja)

Prostorni plan podruja posebne namjene je stratekiplanski dokument koji se izrauje i donosi za podrujaposebnih obiljeja (znaajni objekti infrastrukture, zatienaprirodna podruja, turistio-rekreaciona podruja, vojni

kopleksi, itd.), uz uvaavanje prirodnih i kulturno-povijesnihvrijednosti te uvjeta zatite okolia i prirode, koji odreujeorganizaciju, zatitu, namjenu i uvjete koritenje prostora.

Granice obuhvata ovog prostornog plana obuhvataju cijeliprostor koga karakterie posebno obiljeje.

18.3.2015 32


33/89

Prostorni plan opine

Prostorni plan opine je strateki dokument prostornog

planiranja za podruje opine, kojim se odreuje: namjenapovrina, pravila za razvoj i ureenje mrea naselja,prostorni razvoj i razmetaj javnih slubi, razmetaj i

koritenje infrastrukturnih sistema, pravila koritenja izatite prirodne i kulturne batine, koritenje i ureenjeprostora od interesa za odbranu i zatita od elementarnihnepogoda, kao i usmeravanje razvoja i razmetaja

privrednih delatnosti. Granice obuhvata prostornog plana opine se poklapaju sa

administrativnim granicama opine.

18.3.2015 33


34/89

18.3.2015 34

Urbanistiki plan se donosi se na osnovu Prostornog plana injime se razrauje naroito:

1. Osnovno organiziranje prostora;

2. Prostorna organizacija naselja kojom se ostvaruju kvalitetnijiuslovi ivota;3. Koritenje i namjena zemljita sa prijedlogom dinamike

njihovog ureenja (granice graevinskog, poljoprivrednog i

umskog zemljita);4. Namjena zemljita za potrebe stanovanja, rada, rekreacije,sporta, turizma i posebne namjene;

5. Ouvanje zemljita pogodnog za poljoprivredu, prirodnih

vrednosti i ivotne sredine;6. Zatita graditeljskog i prirodnog naslijea;7. Mjere za unapreenje i zatitu okolia;


35/89

8. Mjere zatite stanovnika i materijalnih dobara od prirodnih

i ljudskim djelovanjem izazvanih nepogoda i katastrofa;Mjere zatite prava lica sa smanjenim tjelesnimsposobnostima;

9. Zatitne zone;10. Zone izgradnje, obnove i sanacije, saobraajna, vodna,energetska i komunalna infrastruktura;

11.Drugi elementi od vanosti za podruje za koje seurbanistiki plan izrauje i donosi.

18.3.2015 35


36/89

18.3.2015 36

Urbanistiki plan Urbanistikim planom utvruje se obaveza izrade detaljnih

planova ureenja prostora za ua podruja unutar prostornogobuhvata tog plana.

Urbanistiki plan sadri karte na kojima je predstavljena podjelaprostora na zone, te postojee i planirano stanje prostora premarazliitim namjenama, sitnije razmjere za generalne urbanistikeplanove (do 1:20 000) i krupnije razmjere za regulacione planove(1:500 1:5000).

Urbanistiki plan donosi se za urbano podruje jedinice lokalnesamouprave na osnovu prostornog plana jedinice lokalnesamouprave.

Detaljni planski dokumenti:- regulacioni planovi,- urbanistiki projekti.


37/89

18.3.2015 37

Detaljni planovi ureenja prostora utvruju:

1. Detaljnu namjenu zemljita;

2. Gustinu naseljenosti;3. Koeficijent izgraenosti;4. Nivelacione podatke;5. Regulacionu i graevinsku liniju;

6. Nain opremanja zemljita komunalnom, saobraajnom,telekomunikacijskom i drugom infrastrukturom;7. Uvjete za graenje i poduzimanje drugih aktivnosti u prostoru;8. Mjere zatite stanovnika i materijalnih dobara od prirodnih i

ljudskim djelovanjem izazvanih nepogoda i katastrofa;9. Mjere zatite prava lica sa smanjenim tjelesnim sposobnostima;10.Druge elemente od vanosti za podruje za koje se plan donosi.


38/89

Detaljni planski dokumenti

Regulacioni planje dokument planiranja prostora kojim se

detaljno ureuje prostor, a donosi se za naselja ili dijelovenaselja (prostornih cjelina) za koja se ne donosi generalni

urbanistiki plan i njime se detaljno utvruje dugornaprojekcija razvoja i prostornog ureenja, kao i pravila

regulacije, ureenja i graenja. Urbanistiki projekat je dokument planiranja prostora

koji sadri situacioni prikaz urbanisitkog reenja, idejna

arhitektonska reenja objekata i pejzanog ureenjaprostora, prikaz komunalne infrastrukture, situacioni prikaz

saobraajnih komunikacija i planirane parcelizacije, kao itehniki opis i objanjenja reenja iz urbanistikog projekta.

18.3.2015 38

U banistiki plan


39/89

Urbanistiki plan

18.3.2015 39

b k k d d k d k


40/89

Urbanistiki projekat se donosi za podruja koja se grade kaocjelina ili su ve u znaajnoj mjeri izgraena, za podruja gdje

se pojavila potreba za formiranjem grupe objekata, odnosnoarhitektonsko-urbanistikog kompleksa, za podruja koja imajuposeban kulturno-historijski znaaj, za podruja koja imajuposeban prirodni znaaj, kao i za druga podruja, ako je toodreeno dokumentom vieg reda ili ireg podruja.

18.3.2015 40

P t l i j j i t di i li


41/89

Prostorno planiranje je interdisciplinarno

18.3.2015 41


42/89

18.3.2015 42

Pravna regulativa i standardi

Zakon o prostornom planiranju i koritenju zemljita na nivou

Federacije Bosne i Hercegovine (Slubene novine FederacijeBiH, broj: 2/06, 72/07, 32/08, 4/10, 13/10 i 45/10); Zakon o sprovoenju odluka Komisije za zatitu nacionalnih

spomenika uspostavljene prema Aneksu 8. Opeg okvirnogsporazuma za mir u Bosni i Hercegovini (Slubene novineFederacije BiH, broj: 2/02, 27/02, 6/04 i 51/07);

Uredba o jedinstvenoj metodologiji za izradu dokumenataprostornog ureenja ("Slubene novine FBiH", br.: 63/04,50/07);

Uredba o posebnim uvjetima koje moraju ispunjavati privrednadrutva i druga pravna lica da bi se mogla registrovati zaobavljanje strunih poslova izrade planskih dokumenata("Slubene novine Federacije BiH", broj: 29/07 i 71/08);


43/89

18.3.2015 43

Pravna regulativa i standardi - nastavak

Uredba o sadraju i nosiocima jedinstvenog informacionogsistema, metodologiji prikupljanja i obradi podataka, tejedinstvenim obrascima na kojima se vode evidencije ("Slubenenovine Federacije BiH", broj: 33/07);

Uredba o obavljanju prethodnih radova istranog karaktera nanacionalnim spomenicima ("Slubene novine Federacije BiH", broj:

36/08); Odluka o utvrivanju podruja sliva rijeke Une podrujem odznaaja za FBiH (''Slubene novine Federacije BiH'' broj: 32/04 i80/07);

Odluka o utvrivanju Igmana, Bjelanice, Treskavice i kanjona

rijeke Rakitnice (Visoica) podrujem posebnih obiljeja odznaaja za FBiH (Slubene novine FBiH broj: 8/05 i 66/08); Zakonski propisi o zatiti okolia; Standardi o graenju.


44/89

POVIJEST PROSTORNOG PLANIRANJA

- Razvoj gradova kroz povijest

Od postanka ljudskog drutva naselja se razvijaju prvo

spontano (uz rijeke, na brdu ), a potom planski: spilja, koliba, sojenica, zaseok, selo, veliko selo, grad,metropolis; grad postaje novi oblik naseljavanja.

Prema tome, urbanizam kao djelatnost postoji u nekimoblicima jo iz vremena formiranja prvih naselja.

18.3.2015 44


45/89

18.3.2015 45

Razvoj gradova kroz povijest

Tokom povijesti na urbanizaciju su bitno uticala dva

razvojna stupnja (faze):1. poljoprivredna revolucija neolitski period oko 10.000

godina prije nae ere - pojava poljoprivredne djelatnosti,

viak proizvoda, razmjena proizvoda (trite) i pojava prvihurbanih aglomeracija i gradova;2. industrijska revolucija otkrie parnog stroja polovinom

18. stoljea - snaan razvitak gradova i poveanje gradskogstanovnitva.


46/89

Grad nastaje na veem ogranienom prostoru na kojem jeprisutan veliki broj stanovnitva i razliite djelatnosti(sinergija).

Civilizacije su vezane uz gradove, grad je najjaa

manifestacija civilizacije.Visoko razvijene kulture i urbanizam meusobno su

uvjetovani.

18.3.2015 46


47/89

18.3.2015 47


Najstariji gradovi su nastajali na ogranienim podrujima,uglavnom uz rijeke

- u gradu: palaa, hram, zidine- trstika, glina, opeka, pijesak, drvo, kamen, tj. lokalnimaterijali

- grad = svijet (zidine),- najstariji grad je JERIHON (Palestina), cca 8350-7350 pr.n.e.BABILON

MEZOPOTAMIJA


48/89

18.3.2015 48


- smiljen urbanizam,

- estetska kompozicija,- racionalni, pravilni i po mjeri ovjeka

Teba, EgipatSelinut, Grka

Pergamon, Grka


49/89

18.3.2015 49

Razvoj gradova kroz povijest - srednji vijek

(cca od 350. 1450. godine)

u gradovima manje ljudi, grad je odbrambeno i stambeno zdanje, grad je opasan zidinama, dobar poloaj, na putnim komunikacijama, dominantne zgrade, npr. grade se katedrale, samostani,

sveuilita itd.


50/89

18.3.2015 50

RENESANSA (preporod)

- XV. XVI. stoljee

jedno od najkreativnijih razdoblja u povijesti,

vraa se idealima Grke i Rima (ANTIKA), kao npr.: Firenca,Padova, Rim, Venecija . nastaje ideja idealnog grada i upravlja se visinom grada, geometrija, simetrija, proporcija (matematike i

geometrijske vrijednosti), neizgraen prostor je bitan kao i volumen (izgraen prostor) slobodni gradovi - vani u politikom i gospodarskom

smislu, trg ponovno je glavni prostor (duhovni, politiki, u sreditugrada), estetika trgova i ulica, komunikacije, usluge, higijena.


51/89

18.3.2015 51

BAROK

kraj XVI - polovica XVIII stoljea

nastaje u Rimu, ali se brzo iri Evropom,

matematika, fizika i astronomija dokazuju da u prirodi isvemiru ne vlada sluaj nego strogi zakoni koji se moguizraziti formulama: vlada dinamizam,

prostor odraava mo vladara,

os, simetrija, geometrija, vizure u beskonanost, glavni elementi su zvjezdasti, kruni ili eliptini i iroke

avenije, ovalni i zatvoreni trg, vertikala (obelisk) u sredini i dvije fontane, etverostruka kolonada, ravnotea zatvorenog i otvorenog prostora.


52/89

18.3.2015 52

URBANIZAM XIX. STOLJEA

revolucije: vlast preuzimaju graani,

industrijska revolucija, iz tih razloga u gradove se doseljava veliki broj stanovnika igradovi postaju prenapueni i nehigijenski,

javljaju se namjene u gradu: intenzivniji promet,

infrastrukture, industrija, servisi, tehniki aspekt prevladava nad estetskim, nekontroliranirast,

smog (smoke + fog),

Prvi zakon koji je odredio da gradovi morajuimatiplanove svoga irenjadonijet je uvedskoj, 1874.godine.


53/89

URBANIZAM XX STOLJEA: osnovna obiljeja

irenje urbanizacije prostora gradovi i gradski nain ivota

zauzimaju sve vee povrine; Gradnja velikih prometnih graevina autoceste, eljeznike

pruge, plovne rijeke, luke i aerodromi zauzimaju sve vee

povrine; Izgradnja velikih infrastrukturnih sistema regionalni sistemi

vodosnabdijevanja i odvodnje, sistemi za preiavanjeotpadnih voda, elektrini dalekovodi, naftovodi i plinovodi.

Industrijalizacija prostora industrija zauzima velikeizvangradske povrine tzv. industrijske zone, koje utiu naekoloke uvjete u prostoru.

18.3.2015 53


54/89

URBANIZAM XX STOLJEA: osnovna obiljeja - nastavak

Turizam razvio je sekundarnu urbanizaciju sekundarnaboravita (skijalita, kupalita, golf igralita i sl.), to utiena promjenu prirodnog izgleda terena i ekoloke ravnotee.

Poljoprivreda zauzimanje sve veih povrina pogodnih zaobradu.

Pokret zatite okolia ili prirode ne samo kao zatitaugroenih vrsta nego i kao zatita pojedinih prirodnihteritorijalnih cjelina (krajolika).

Sazrijevanje ekoloke svijesti o ouvanju prostora spoznaje o ogranienosti prostora kao resursa zbog egaintenzivnije koritenja prostora sve vie zahtjeva njegovuzatitu.

18.3.2015 54


55/89

18.3.2015 55

URBANIZAM XX STOLJEA

vrtni gradovi (spavaonice),

najvie u Velikoj Britaniji (LETCHWORTH GARDEN CITY), funkcionalna organizacija gradova (zoniranje), osnovne funkcije zone - u gradu: stanovanje, rad,

trgovanje, slobodno vrijeme, promet, soliterni ili tapiasti urbanizam, ne blokovska izgradnja

(ulica + trg) internacionalni stil, specijalizirani gradovi.


56/89

18.3.2015 56

GRAD - SVIJET

polis = grad drava


57/89

Prostorna organizacija grada

Ureenje gradova se vri s obzirom na estetske, higijenske i

praktine potrebe stanovnika za stanovanjem, radom, tezdravstvene, obrazovne, kulturne, religijske i druge potrebe,a obuhvata skup faktora koji definiu jedno ljudsko naselje.

Ureenje gradova obuhvata sve bitne elemente organizacijegradskog naselja, sistem zakonitosti saobraajnih tokova,sistem drutvenih centara i mreu drutvenih objekata,glavnih uslova ivota stanovnika i daljeg razvoja, drutvenih

odnosa u zajednici, zdravstvenih uslova, stepen porastabroja stanovnika u odreenim vremenskim etapama i dr.

18.3.2015 57


58/89

Na urbane karakteristike jednog grada utiu sledei faktori:

opti civilizacijski, geografski, historijski, socioloki, faktori organizacije drutva, kulturni, ekonomski, politiki, saobraajni,

tradicionalni, faktori snabdevanja, tehniko-tehnoloki, graditeljski, organizacioni, specifini, futuristiki i dr.

18.3.2015 58


59/89

Definicije grada

Grad je jedinica lokalne samouprave koji premadokumentima prostornog ureenja predstavlja povezanuurbanu, infrastrukturnu i prostornu cjelinu u funkcijisvakodnevnih potreba stanovnitva.

Grad je sloeni dinamiki sistem koji je ovjek stvorio radi

zadovoljavanja svojih potreba. Grad je sloena struktura, tj. sinteza vie struktura:

Fizika + Socijalna + Funkcionalna + Estetska

Naselje je izgraen i funkcionalno objedinjen prostor nakojem su obezbijeeni uslovi za ivot, rad i zadovoljavanjezajednikih potreba stanovnika, a moe imati karaktergradskog ili seoskog naselja.

18.3.2015 59


60/89

Druge definicije grada

Kolijevka ljudskih kultura i civilizacije. Relativno veliko, gusto naseljeno i stalno boravite socijalno

heterogenih grupa. Odraz drutva u prostoru.

Koncentracija ljudi preteno neagrarnih (sekundarnih itercijarnih) aktivnosti. ivot ljudi u neposrednoj blizini drugih ljudi, meusobno

nepoznavanje, povrni kontakti (socioloki, urbanistiki igeografski), gusto izgraeno podruje, velika gustina

stanovanja ili radnih mesta.


61/89

Funkcije grada:

duhovna funkcija politika funkcija zanatska funkcija trgovinska funkcija privredna funkcija obrazovna funkcija zdravstvena funkcija.....

18.3.2015 61


62/89

Urbane funkcije grada:

Stanovanje

Rad Rekreacija Obrazovanje, nauka i

kultura, Saobraaj Centralne funkcije (gradska

uprava) i dr.

Fizika struktura grada:

Zgrade

Blokovi Trgovi Ulice

Skverovi Urbani mobilijar, Pijace i trnice, Zelene povrine ...

18.3.2015 62


63/89

Fizika struktura grada / naselja

Fizika struktura grada je prostorna struktura u kojoj ivimo

i u kojoj se odvijaju razliite aktivnosti. To je: mrea ulica, blokova, trgova, parcela, parkova,

infrastrukture . koji su formirani u razliitim oblicima.

Fizika struktura, u kombinaciji s prirodnim uvjetima (reljef,klima ), povijesnim naslijeem i sa stupnjom drutveno-ekonomske razvijenosti, predstavlja kombinaciju tipova /shema izgradnje i organizacije.

Modeli fizikih struktura naselja (gradova): linearni,radijalni, ortogonalni, vertikalni, prstasti, kombinirani.

18.3.2015 63

Linearna struktura grada


64/89

Linearna struktura grada

(linearne prostorne strukture grada)

namjene se niu linearno (htjela se postii blizinaradnog mjesta i stanovanja),

mana: dugake saobraajne komunikacije (rijetki su) treba dodati prometne transverzale.

Madrid je ureen po linerarnoj strukturi

18.3.2015 64

Radijalne prostorne strukture grada


65/89

(prstenaste prostorne strukture)-radijalni gradovi-

zadravanje povijesne jezgre i dalje prstenasto irenje

strukture, to prati i prometna mrea koja je:

- radijalna

- prstenasta

Be

18.3.2015 65

Ortogonalne prostorne strukture


66/89


(gradovi novog svijeta: S. Amerika, Australija)

struktura gradova je pravilna ortogonalna shema +

dijagonale, brza gradnja, jednostavan promet, jednostavno snalaenje, demokratinost, jednaka vrijednost i sl.

18.3.2015 66


67/89


San Francisko

Barcelona

18.3.2015 67


68/89

Vertikalne prostorne strukture vertikalni gradovi

gradnja primarno u visinu to prati i prometna mrea koja je:

- radijalna- prstenasta

Osunani grad plan za Pariz

18.3.2015 68


69/89

Prstaste prostorne strukture grada

gradnja primarno prstasta to prati i prometna mrea i

druga infrastruktura

18.3.2015 69


70/89

Odriv grad (eko-grad ili zdrav grad)

Odriv grad je grad gdje su socio-ekonomski interesi u

harmoniji sa okoliem. Poklanja se sve vie panje okolinskim performansama u

gradu.

Interdisciplinarni i integralni pristup u planskom ureenjugradova. Urbano zelenilo kao dio gradske infrastrukture u funkciji

humanizacije prostora.

18.3.2015 70


71/89

18.3.2015 71


72/89

PROSTORNO PLANIRANJE TEHNIKE INFRASTRUKTURE

18.3.2015 72

Tehnika infrastruktura je u najirem smislu opti naziv

za materijalne uslove razvoja grada, opine, kantona itd.

Tehnika infrastruktura se odnosi na tehnike sistemekoji podravaju drutvo, kao npr. ceste, vodovod,kanalizacija, elektroopskrba, toplovodi, telekomunikacije, itd.

Openitija definicija tehnike infrastrukture je mrea resursa"gdje je sistem kao cjelina namjenjen biti neogranienoodravan specifinim standardom usluge kroz kontinuiranu

izmjenu i promjenu svojih dijelova.Tehnika infrastruktura predstavlja teritorijalne instalacije

neophodne za funkcionisanje drutvene zajednice.


73/89

Prostorno planiranje tehnike infrastrukture - nastavak

Tehnika infrastruktura u razliitim disciplinama ima razliito

znaenje:- u gradu urbana infrastruktura oznaava one gradskestrukture koje podravaju urbani ivot i razvoj bez kojih tajivot ne bi mogao da se odvija (ulice, vodovod, kanalizacija,

toplovod, energetika, telekominikacije itd.),- u ekonomiji to su materijalni elementi koji podravajuprivredni razvoj drutva (fabrike, naselja, saobraajnice) ikoji doputaju proizvodnju dobara i usluga koje same nisudio proizvodnog procesa, kao npr. ceste koje omoguavajuprijevoz sirovina, proizvoda, roba i sl.

18.3.2015 73


74/89

U njemakoj planerskoj praksi pojam tehnika infrastruktura

ima uopteno znaenje i odnosi se na sve instalacije isisteme potrebne stanovnicima jednog podruja (saobraaj,tehniki sistemi, drutvene i obrazovne ustanove,rekreacioni i sportski objekti, prodavnice, javne slube,

pota, itd.). Razvoj prostora je povezan sa razvojem infrastrukture koja

ga prati.

Infrastruktura nesumljivo ima jednu od najznaajnijih ulogau razvoju drutvenog prostora na svim prostornim nivoima.

18.3.2015 74


75/89

Klasifikacije infrastrukture Prema vidovima potronje postoji podjela na: individualnu,

zajedniku i mjeovitu infrastrukturu. U odnosu na rang mree postoji klasifikacija na primarne,

sekundarne i tercijarne mree (sisteme infrastrukture). Prema poloaju u prostoru klasificira se na podzemnu i nadzemnu

infrastrukturu. Za potrebe planiranja i ureenja prostora, tehniki infrastrukturnisistemi se dijele na :1. Hidrotehnike vodovod, kanalizacija, koritenje voda i zatita

od voda,2. Saobraajne kopneni, zrani i vodni,3. Telekomunikacione komunikacioni i informacioni4. Energetske elektroenergetski, plinovodi, toplovodi i sl.

18.3.2015 75


76/89

Status infrastrukture

javna u vlasnitvu javnog sektora lokalnih ili

kantonalnih ili entitetskih vlasti, privatna u privatnom vlasnitvu, meovita javno-privatno partnerstvo.

18.3.2015 76


77/89

Regionalna infrastruktura

Opsluuje podruje regiona, kantona ili dijela kantona i sl. Na ovom nivou pojavljuje se mnotvo infrastrukturnih

sistema (objekata i mrea), koji se po pravilu ne pojavljujuu gradu, kao npr.:

- hidroelektrane, termoelektrane, vjetro i solarne elektrane;- elektroenergetski dalekovodi;- Plinovodi i naftovodi;

- meliracioni sistemi;- plovni putevi i kanali;- koridori zranog saobraaja...

18.3.2015 77


78/89

Gradska (naseljska) infrastruktura

Primarna vezuje grad u cjelini, Sekundarna vezuje dio grada, Tercijarna vezuje pojedine objekte u gradu.

18.3.2015 78

Gradska infrastruktura obuhvata sve specifine


79/89

infrastrukturne objekte i gradske elemente :

eleznike stanice

meugradske autobuske stanice

aerodromske objekte luke objekte

saobraajne terminale

toplane, trafostanice telekomunikacione tornjeve

parkiralita, garae crpne stanice postrojenja za preiavanje voda...

18.3.2015 79

Urbana infrastruktura ukljuuje veinu elemenata


80/89

grada :

saobraajna mrea izraava se planimetrija grada,

gradski plan, matrica; objekti sistema, znaajni arhitektonski objekti stanice,

aerodromi itd.;

gradski trgovi i ostale javne povrine; urbana oprema u gradskim prostorima (urbani mobilijar).

18.3.2015 80


81/89

Urbana infrastruktura u velikoj mjeri preko svojihtehnikih sistema:

odreuje grad, utie na razmetaj svih objekata u prostoru, odaje optu sliku grada, odreuje urbani red grada itd.

18.3.2015 81


82/89

Znaaj infrastrukture Izgraena infrastruktura ne samo da pruaju komunalne

usluge prostoru kome je namijenjena ve povratno deluje na

dalji razvoj tog prostora, podie cijenu zemljita, poveavaatraktivnost prostora za potencijalne investitore, i delujui naekonomske i druge komparativne prednosti, umnoavaekonomske efekte i podstie razvoj itavog urbanog (i ireg)prostora.

Bez razvijene infrastrukture danas se ne moe zamislitirazvijena privreda.

Adekvatno prostorno planiranje tehnike infrastrukture i njenousklaivanje sa razvojem grada vodi harmoninom razvoju

jedne urbane zajednice, dok sa druge strane njegovo odsustvoznai degradaciju i propadanje.

18.3.2015 82

GIS U PROSTORNOM PLANIRANJU


83/89

18.3.2015 83


84/89

18.3.2015 84


85/89

18.3.2015 85

Zato primjena GIS-a u urbanistikom planiranju


86/89

Vrste planiranja:

Nacionalno Entitetsko Kantonalno/Regionalno Opinsko Urbanistiko Okolinsko

Ruralno Planiranje susjedstva Gospodarsko

Socijalno (drutveno)

18.3.2015 86


87/89

Ekoloki ciljevi u prostornom planiranju

Zahvati u prostoru mogu ili opteretiti okoli ili biti ekolokiprihvatljivi.

Provedba urbanistikih planova neizostavno mijenja prostor,tj. ostavlja trajne posljedice.

Kada proirujemo povrine naselja ili gradimo infrastrukturu,

oduzimamo dio ivotnog prostora. Prenamjenom povrina moe se omoguiti oporavak ekoloki

optereenih i unitenih podruja.

Prilikom planiranja prostora vrlo je vano voditi brigu oodrivosti i zatiti okolia (potivati studije i zakone), to sepostie ekoloki odgovornim planiranjem prostora.

18.3.2015 87


88/89

Ekoloki ciljevi u prostornom planiranju - nastavak

Treba voditi brigu o odrivom razvoju, tj. odustati od onih

zahvata iji bi opseg i posljedice ugrozili ekosisteme iokoli. U toku planiranja potrebno je stalno procjenjivati mogue

ekoloke gubitke kao posljedice odreenih planskih ciljeva. U skladu s tim treba donositi odgovorne odluke o mjerama

koje bi kvantitativno i kvalitativno nadoknaivale tegubitke.

Osnove ekoloki odgovornog planiranja moraju se razraditiistraivanjem postojeeg stanja i predvianjem buduegstanja.

18.3.2015 88


89/89

18.3.2015 89

zastita okolisa i prostorno planiranje 1 dio

Documents