RojnameyaHeftane

8 - 14 Hezîran 2020

Hejmar: 25

Buha: 4 TL

rojname@xwebun.org

Li herêma Hewramanê bandora jinê ew çendzêde bûye ku bi hezarê salan bi ser de çûbe jî,ne êrîş û ne jî nêzikatiyên pergala zilamsalar ne-kariye şopên dayikê ji van axan paqij bike. Diher demekê de dengê dayika pîroz bi awayekî liwan çiyayan olan daye... ZZeehhrraa MMoohhaammmmeeddzzaaddeehh // RR..22

Şopên li pişt jinan mayî Di meseleya eleqedarî û xemxurîya zimanîda li qada bakurê Kurdistanê bi qasî ku ez di-bînim sê tebeqe xuya ne. Tebeqeya yekem:Ew gel e, karker e, cotkar e, karmend e, bêkar e. Gelek jê zêde hay ji meseleya bişaftinênîn in û bi karê xwe daketine... BBaahhoozz BBaarraann // RR..55

Tebeqeyên kurdî Dayik û jinên cînarên me ji wana têr nedi-bûn, nizanim ji kê bihîstine, her roj ji me redigotin gere ji nav newal û kendalan ji mere kirasê maran bînin, wexta em şîrê xwebikin mast. Dibêjin kirasê maran wî şîrême pir baş dimeyîne... KKeewwêê RReeddkkaann // RR..1100

Kirasê maran

www.xwebun.org

Di sala 1915’an de derhên-erê amerîkî David Llewe-lyn Wark Griffith jipirtûka Thomas Dixonfîlmekî bêdeng çêkir. Fîlmbi navê ‘The Birth of aNation’ –Çêbûna Mil-letekî’ hat weşandin. Di vîfîlmî de reşik weke kesênhov, êrîşkar, diz, kujer,tecawizkar û çi xerabiyênbên hişê we di wan tîp ûkarekteran de hatinçêkirin. Fîlm çêbûna aqilêpergalê nîşan dide... Ramazan Olçen / R.6

Romana Rênas Jiyan a bi navê “Stranên SorNiviştên Mor” jî pir hindik bi “ekla” GuernîcayaPablo Picasso, me bi berrastîya me û êşa me dixe.Dûrketina jinasnameya/rastîya xwe,qayîşkêşana jiyana rojane,xewn, xeyal û xeyalşikestin.Rênas Jiyan, bi peyvên bê-deng Romaneke Harmonîknivîsandiye... Sîdar Jîr / R.11

Çêbûna Milletekî

Di navbera hemû hêzên başûrêKurdistanê de nakokiyênsiyasî hene û di astekeberbiçav de didomin. Herîdawî bi bangewaziya serokêNifşê Nû Şasiwar Ebdulwe-hid, gel ê ji bêkarî, gendelî,aloziyên siyasî û îdarî bêzarbûye daket kolanan. Ango jikolanên başûrê welêt dengê‘Raperîn’ê bilind dibe. Geldixwaze êdî desthilatdariyabaşûrê Kurdistanê bibexwedî siyaset, sekn û hel-westeke neteweyî, xwedîîdare... Mem Avba / R. 6

Başûr ûguhertin

Merdimê ke dewan de bîyêpîlî kesan zanê û kesan rahes kenê. Wextê tûtîtî xo dezehf tenan enî kesandir kaykerdê. Bi taybetî kesay qick-ekî. Kesay qickekî qasê kefêdestê ma çinê bî. Magirotêne dest, pê kaykerdêne, dima ra veradayêne û înan kerdê ke bileze şorê la lezey cînan zîfeyde nêdayne, ma reyna êqefelnayêne. Tewir bi tewirîkesay bîbî. Ene nuşte debêrê ma verê xo bidê ke-sayêk taybete... Cemîl Oguz / R. 9

Kesay kurdanzî taluke de yê

“Stranên Sor NiviştênMor” kespikek e

Hogir Ar bi rêya dîjîlatê hunera xwe pêşkeşdike û wiha got: “Ciwanan navên teşî,destar, kulav, bêjing û hwd. bihîstine lê evtenê ne amûr in, dîrok in jî. Ez dixwazimnîşan bidim ku di kurdî de peyv tenê nepeyv in.”... Hevpeyvîna Bêrîvan Kayi / R.4

Peyv ne tenê peyv in

Baş e, em ferz bikin ku Cegerxwîn di ‘Cîmû Gulperî’yê de, bi gotina Baxtînîpîşekariyeke taybet nekiriye; ne di astazimên de –ya niha em di nav de xenîbûne– û ne jî di tevnê de –ya niha bûyetaybetiyeke xwendin û nirxandinên meyên post-struktural, me serî jê girtîye!–, bitenê ji tiştên mayîn yên di vê novelê de kubi ya min, şahberhemeke Cegerxwîn e, emdişên xwendineke berawirdî jî bikin.Çîrok, bi devê kesê yekemîn wekî ser-pêhatiyekê tê katkirin... Şener Ozmen / R.12

Çîroka evîneke utopîk

xwebûnFerqa kurdbûnê!

Piştî desteserkirinaşaredariyên HDP’ê û

tayînkirina qeyûman, vêcarê jî betalkirina parla-

menteriyê di rojevê de ye.Di 4’ê hezîranê parla-

menteriya hevseroka KCD’êLeyla Guven, MûsaFarisogûllari û Enis

Berberoglû hat betalkirin ûpiştre hatin girtin. Parla-

menterê CHP’ê EnisBerberoglû demildest hatberdan û parlamenterên

HDP’ê Leyla Guven û MûsaFarîsogûllari jî di girtîgehê

de ne... RÛPEL - 3

Li Enqereyê azan ji kêrê re kirin kalan!Di 31’ê gulanê de li navçeya EtîmesgûtaEnqereyê, li dijî ciwanê kurd ê bi navêBariş Çakan, ji aliyê kesên nijadperest veêrîşeke hovane pêk hat. Nijadperestan, jiber ku li stranên kurdî guhdar dikirin, BarişÇakan ji dilê wî ve kêr kirin û kuştin. Lêdewletê ji bo serê bigire, bûyer berovajî kirû angaşt kir ku Çakan ji ber nîqaşa azanê

hatiye kuştin. Gef li malbata Çakan xwarinû îfadeyên wan ên destpêkê ku gotin kurêwan ji ber guhdarîkirina stranên kurdî jialiyê kesên nijadperest ve hatiye kuştin, pêdan guhertin. Kurdan, di gelek çalakiyênxwe yên li dijî kuştina Bariş Çakan de bistrana “Zimanê Kurdî” bertekên xwe anînziman... RÛPEL - 3

Verê çiman de tarîx Meral Ozel / R.9Berxwedan jiyan e Felemez Ulug / RÛPEL - 3

rupel 1+++:Layout 1 06.06.2020 19:52 Page 1

8-14 Hezîran 2020Jinxwebûn02

Çareserî demokrasîû azadiya jinê ye

Zayendperestî, nijadperestî, olpe-restî, deshilatdarî, dewletperestîencama zîhniyeta polîtîkayên mo-dernîteya kapîtalîst e. Nexweşi-yên zîhnî, ruhî û fikrî yên di astapandemiya cîhanî de, civakê, nex-weş û ji taqet dike. Yek ji vannexweşiyên herî xeternak jî ewin, yên di hest û şaneya genetîk acivakê de xwe bi cih dike. Lihember vê paradîgmaya têkçûyî,pewîstî bi çareseriya bingehîn aezmûna jinê heye.

Zanista jineolojiyê, bi zanistêncivakî, saziyên sivîl bi plansaziyênhevbeş û xebatên ronakbiriyê yêncivakî dikare peşiya şewba Covid-19'ê bigire. Hişmendiya sosyalîst,giyana parvekirinê ya madî-ma-newî, derman û parzaya hemûnexweşiyên zîhnî û biyolojîk e.

Di çareserkirina bingehîn apirsgirêkan de ya esas were girtinhebûn û vîna civakî ye. Fikra ko-lektîf li ser kedê tê avakirin. Hev-sengiya di navbera kes û civakêde, an civak û xwezayê de, kedaahenga pevrejiyanê ye. Yên divêesas bên girtin, ne berjewendiyênkes û malbatan, berjewendiyên ci-vakê ne. Ji ber ku civak hebûneknûjen, afrîner, hilberîner, xwedîxwe û keda xwe ye.

Pêdivî bi polîtîkayên civakîyên azadiya jin û parastina xwe-zayê esas digirin heye. Jineolojî yayek ji bîra zanista civakê ye, rêyaçareseriyê, di malbata demokratîk,jiyana ekolojîk, keda azad û pevre-jiyana wekhev de dibîne; çarese-riyê, di pevrejiyana azad dedibîne; heyîna civakê li ser hebûnabinyada kes û malbatê ava bûye.

Malbat ji cewherê xwe yê xwe-zayî hatiye qutkirin. Bi demokra-tîkbûna malbatê re, pevrejiyanawekhev, têkiliyên parvekirina liser esasê keda azad jiyanê aramdike. Bi vê re wê rêya tundiyê liser jinê bê birîn. Li hember ne-wekheviyê, mezinkirina xebatêntêkoşînê di her warê jiyanê de bikedê tê sazkirin. Dibe ku rêgezêntêkoşîna jinê jî, ji îro û pê ve weringuhertin! Ev yek jî, bi tifaqajinan pêk tê. Dem hatiye jin, diasta cîhanî de, tifaqa jinên têkoşerû rengê jiyana jinê ava bikin.

Hêza têkoşînê ya rexistina jinê,êdî di vê astê de ye.

Sekna jinê, zindî û çalak e.Çimkî pergala kapîtalîst, her kudiçe krîzê kûrtir dike. Êdî, nepêkan e bibe hêza çareseriyê.Krîz bi krîzan çareser nabe! Hebenebe, ew ê çareseriya desthilatakapîtalîzmê bîne, wê ji kaosê jîwêdetir be.

Çareserî, li hember modernî-teya kapîtalîst, modernîteya demo-kratîk, neteweya demokratîk,aboriya ji kara sermayeyê qutbûyîû avakirina aştiyek civakî ya ma-yînde û bi rûmet pêk tê. Statuya liser jinê tê ferzkirin, statuya koletî,mêtingerî, qirkirin û kedxwariyêye. Ev bi xwe re kuştina xwezayêû bêwatebûna jiyanê jî tîne. Bixwe re qeyranên xelayê, birçîbûn,bêavî, bêewlehî, bêbawerî û tirsa"gelo wê hebûna mirovahiyê çawabibe" tîne. Ji ber ku ya jiyanê biwate dike, zewq dide demsalên ji-yanê keda jinan e. Lewma kedaazad nebe, raman û têkiliyên za-yendî jî azad nabin.

Pevrejiyana azad, tenê bi kedajinê nabe. Bi keda hevpar a jin ûcivakê pêkan e. Loma jî di serî depeywir dikeve ser milê mirovêndemokrat-sosyalîst, rewşenbîr ûşoreşger. Ji wan tê xwestin ku zî-hinyeta pergala desthilatdar di lê-pirsinê re derbas bikin. Nûbûn liser zîhniyeta paşverû-kevneperestnayê pêşxistin, ancax bi hişmen-diya azad bi pêş dikeve. Tekiliyênjiyanê, li ser kar û xebatên wekh-eviya zayênda azad û civakî tênavakirin.

Parastina xwazeyê di hemanwateyê de parastina civakê ye.Weke bendavên avê yên dîrokê,xwezayê, jiyana gundewaran ûzindiyan tine û qir dike. Li hembervan polîtîkayan pewîstî bi têkoşî-nek kurewî heye. Ji ber ku nexwe-şiyên heyî kurewî ne.

Alternatîfa krîzên modernîteyakapitalîst; "paradigmaya modernî-teya demokratîk, endûstriya ekolo-jîk, piştevaniya civakî û biavakirina bazara civakî pêk tê."

Dîsa, li hember bêkarî û beta-liyê pêşxistina çandiniya ekolojîkû komînal, wê bibe çareseriya pa-rastina xwezayê. Çareserî, bi yek-girtina tevgerên femînîst, tifaqajinan û bi berxwedan û têkoşînajinan û civakê gengaz e. Li hem-ber tundiya pandemiyê, wê pevre-jiyana azad bi ser keve.

Hewraman wek peyveke kevnar têwateya axa Ahûrayî, yan jî axapaqij. Horaman heman Hewramane ku wateya wê bilindbûn, yan jîserî bilindkirin e; ev jî ji ber bilind-bûn û heybeta çiyayên wê ne kuserê xwe berz kirine û ji çar aliyênxwe mezintir û bilindtir tên xuyan.Peyva Hewramanê –bi qasî agahi-yên heya niha hatine piştrastkirin-ji koka Huriyan tê; ku “hur” tê wa-teya xorşîd-roj, ew jî ji koka “xor”ê tê. Tê gotin navê Hewramanê jidu beşan pêk tê “Hûra” bi wateya“Ehûra” û “Man” bi wateya malê,cih û warê hatiye avakirin. DiAvestayê de “Hur” bi wateya rojêhatiye û ji ber wê wek warê rojê jîtê zanîn.

Ev herêm piranî çiyayî, xwedîgeliyên kûr û bêhejmar çeman e.Beşek mezin ji Hewraman ji çiya-yên bilind pêk tê, lê hinek jêr û liquntara çiyayan daristanên berfi-reh hene. Her wiha bi çem û roba-rên xwe tê nasîn. Sîrwan yek jirobarêm herî binav û deng ên he-rêma Hewramanê ye, qederekedirêj e û xwedî rêgehek bifetloneke. Ev robar dikeve rojava û bakurêrojavayê Hewramanê û herêmaHewramanê dike du perçeyan.Çavkaniya robarê li herêmênRazab û Merîvanê dest pê dike,piştî ji bakurê rojavayê Ûramanat,Dûab û bakurê Hertayê dibihure,dûvre robarên Jad Rod, QişlaqRod, Leyleh, Lûşeh, Zimkan ûDeşt Her tev lê dibin û derbasî ba-şûrê Kurdistanê dibin.

Daristanên Hewramanê, av ûhewaya wê ya xweş û nemaze çi-yayên wê yên asê her tim bûnecih, war û penah ji bo şêrejinênkurd. Ev çiya û daristan carnanbûne sîperên şer, carnan bûnewarên bi ewle yên jin û xortên vîwelatî yê xwe ji zilm û zora neya-rên xwe biparêzin û xwe bispêrinwan deveran. Jin di tevahiya dî-rokê de, li Hewramanê, bi sedsalan e di gelek mijaran de xwedîgotin bûne û beşdarbûneke wan açalak hebûye. Di gelek dîrokêncihê de, jin li Hewramanê di rêve-birin, ango kontrolkirina herê-meke berfireh de erkdar bûne.Bandora wan a civakî hiştiye ku dimijara birêvebirina herêmê de jîxwedî gotin bin. Helbet ji ber vançiyayên asê û bilind e ku tê gotin,dema Îskenderê Makedonî bi ge-lemperî xaka Îran û Kurdistanê

dixe bin serweriya xwe, yekanecihê nikare bikevê ev herêmaHewramanê (rêze çiyayên Zagro-san) bûye. Ew leşkeran bê hejmardibe ser Hewramanê, lê heybetaçiya û hebûna şêrejin û xortênkurd rê nade dijmin bikeve axawan… Bi caran êrîşên leşkerên Îs-kenderê Makedonî dişkênin û jiber vê jî ew demdirêj herêmaHewramanê di bin dorpêçê de di-hêlin. Di yek ji şerên din ên Der-benda Dozlî de, jin wê mil bi milbi zilaman re li çiyayan ji bo pa-rastina axa xwe şer bikin û piştîpevçûneke dijwar a bi leşkerênFerhad Mîrza û destpêkirina şer, jiber kêmbûna amûrên şer ew ê ke-virên mezin li çiyayan û girên bi-lind bi ser dijmin de gêr bikirana.Ji ber vê, wê leşkerên dijmin liHewramanê bi bin biketana û jineçarî paşve bi kişiyana.

Di dema Eşkaniyan de, hemabêje tevahiya herêmên Îran û Kur-distanê wek çend herêmên cudahatibûn dabeşkirin. Her herêmek jîji aliyê Şaheke biçûk, mîr an jî Sil-tanekî ve dihat birêvebirin. Heryek ji wan jî xwedî leşkerên xwebûn û sîkeyên wan ên taybethebûn.

Li gor agahiyên mirovên agah-dar û zanyarên Hewramanê radigi-hînin, ev herêm ji dema Medanbigire heya çaxa îslamê, ji aliyê gelêherêmê bixwe ve hatiye birêvebi-rin. Ji ber vê yekê jî, bi dîtina sîke-yên li herêma Hewramanê(Bîsaran) ev yek hatiye aşkerakirinku di dema Eşkaniyan de Hewra-man xwedî fermandar an jî şahen-şahiyeke biçûk bûye. Ewfermandar an jî şah jina bi navêAdad (Adad=mader yan jî dayîk)bûye ku salên dûr û dirêj bi rê vebiriye. Jixwe di roja îroyîn de jîkurdên Hewramî diya xwe bi navêAdad-Êda gazî dikin.

Li herêma KurdistanHewramanê ji çaxên berê heyaniha gelek rêveberiyên wihahebûne. Ji aliyê din ve jî li tu dev-ereke din a Kurdistanê sîke kuwêneyê jina bi navê Adad li ser beheta niha nehatiye dîtin.

Dîsan di dema hikûmetaEbasiyan û dema hikûmetaMamon, Harûn Elreşîd de, disalên 230’î hicrî de jineke din fer-mandara Hewremanê bûye. Têgotin ji ber navê wê li ser sîkeyanpak bûye, nayê zanîn. Lê, li ser-

anserê herêmê, ji sala 442’yan ahicrî heya dema Şah Pehlewî qalanavê çend şêrejinên Hewramî têkirin ku fermandar bûne û bi rê vebirine.

Dîsa di sala 1225’an de,hikumdariya Hewramanê û beşekji herêma Iraqê di destê jina binavê Xatû Hewrîzad de bûye. Ewpiştî kuştina Îskender, ji bo Sil-taniya Hewramanê tê hilbijartin.Siltaniya Xatû Hewrîzad dinavbera salên 1816-1817’an de,yanî salekê didome. Li goragahiyên Fetûllah Necefî dide, ewberpirsyariya xwe dewrî Mo-hemmed beg dike; lê nayê zanînka çima û ji ber çi dewr dike,bixwe bi rê ve nabe. Bir-yarnameya hikûmeta Kurdistanêbi navê Xatû Hewrîzad tê derx-istin û birayê Siltan Îskender,Mohammed Beg wek cîgirê SiltanXatû Hewrîzad tê hilbijartin.

Em di van mînakan de jîdibînin ku jin li Hewremanê didem û sedsalên cuda de, çi di mi-jarên birêvebirinê de be, çi jî di mi-jarên civakî, hunerî û dînî de be,xwedî roleke diyarker bûne.

Xatû Menîrê Siltan, yan jîMenîjê Siltan yek ji jinên bihêz ênherêma Hewramanê bûye ku fer-mandariya wê ya herêmê ji sala1826’an heya 1827’an dom kiriye.Xatû Menîrê li şûna Qadir Begêkurê Emr Beg tê hilbijartin. Liherêma Hewramanê gelek jinênbihêz hebûne ku ger ne fermandarû siltan bin jî, lê beşdarbûnekewan a çalak di kar û barênmekanîzmayên biryardayînê deçêbûye, dîsa ji bo birêvebirin ûkarên xwe yên civakî piştevaniyekewan a bi hêz hebûye, roleke girînglîstine.

Li herêma Hewramanê ban-dora jinê ew çend zêde bûye ku bihezaran sal bi ser de çûbe jî, neêrîş û ne jî nêzikatiyên pergala zil-amsalar nekariye şopên dayikê jivan axan paqij bike. Di her de-mekê de dengê dayika pîroz biawayekî li wan çiyayan olan daye ûxwe li quntarên çiyayan ber bi deştû daristanan ve berdaye. Ji bo wê,hîna jî li herêmê tê dîtin ku navêgelek eşîr, hevser û zarokan binavê dayik an jî jinê tên bibîranîn.Yanî bi awayekî vî rengê jinê yêxweş û resen kariye xwe li asîmanêdayika niştiman bixe û wek ron-ahiyekê bê xwarê…

ZehraMohammedzadeh Şopên li pişt jinan mayî

Adar Şaman

rupel 2+++:Layout 1 06.06.2020 19:48 Page 1

8-14 Hezîran 2020Nûçexwebûn03

Darbeya siyasî gihîşt meclisê

Piştî desteserkirina şaredariyênHDP’ê û tayînkirina qeyûman, vêcarê jî parlamenterên muxalefetê dihedefa desthilata AKP-MHP’ê dene. 4’ê hezîranê serokwekîlê serokêmeclisê yê AKP’î Sadî Bîlgîç, bir-yarên dadgehan ên der barê wan dehatine dayîn, li lijneya giştî ya mec-lisê xwend û parlamenteriya Hev-seroka Kongreya CivakaDemokratîk (KCD) Leyla Guven,Parlamenterê HDP’ê yê AmedêMûsa Farisogûllari û ParlamenterêCHP’ê Enîs Berberoglû betal kir.

Dema Sadî Bîlgîç, biryar da kubiryarên dadgehan ên der barê par-

lamenteran de bixwîne û parlamen-teriya wan betal bike, komên HDPû CHP’ê bertek nîşanî Bîlgîç dan.Herdu partiyan jî destnîşan kir kutişta Bilgîç bike ne hiqûqî ye. Li gelvan bertekan jî Bîlgîç, biryarêndadgehan xwend û parlametneriyaher sê parlamenteran jî bi awayekîfermî betal kir. Parlamenterên HDPû CHP’ê bi deqeyan li dijî biryarêçalakî li dar xistin û ji ber vê bir-yarê AKP şermezar kirin.

‘Berxwedan Jiyan e’Leyla Guven, biryara der barê

xwe de li avahiya Kongreya CivakaDemokratîk ji televîzyonê şopand.Dema biryara der barê betalkirinaparlamenteriya wê de hat xwendin,Leyla Guven bi nîşana serkeftinêgot “Berxwedan Jiyan e”. PiştreGuven derket pêşberî kamerayan ûbertek nîşanî biryara li dijî wan daû diyar ku tişta tê kirin li dijî vînagelê kurd darbe ye û dijminahî ye.Guven got ku AKP bi vê biryarêhewl dide siyaseta kurd ji bingehademokratîk tasfiye bike.

Kiliçdaroglû weke berê ye!Balkêş bû li gel ku HDP û

CHP’ê li meclisê bi hev re li dijîbiryara ji bo parlamenterên xwederketin jî serokê giştî yê CHP’êKemal Kiliçdaroglû, li ser hesabêxwe yê medyaya civakî daxuyani-yek da û cih neda betalkirina parla-menterên HDP’ê. Tenê betalkirinaparlamenteriya Enîs Berberoglûşermezar kir. Di serî de kurd gelekkesên muxalif bertek nîşanî vê da-xuyaniya Kiliçdaroglû dan. Goti-nên Kiliçdaroglû yên berê ku rê liber van pêkanînên AKP-MHP’êvekirine, bi bîr xistin û gotin ku bitunehesibandina HDP’ê Kiliçda-roglû piştgirî dide kiryarên AKP’ê.

Çalakî û şermezarkirinPiştî biryarê li meclisa Tirki-

yeyê rewşeke aloz çêbû û gelekcaran parlamenterên muxalefetêyên HDP û CHP’ê û AKP’ê bi serhev de çûn. Ev alozî bi saetan limeclisê berdewam kir û nîqaşêngelek tund di navbera partiyan dehatin kirin. Di heman rojê de partîû sazî û rêxistinên sivîl ên kurdanjî gelek daxuyanî dan û bertek nî-şanî xistina parlamenteran dan ûAKP-MHP’ê ji ber polîtîkayên di-meşînin şermezar kirin. Roja piştî

xistina parlamenteran jî gelek ça-lakî hatin lidarxistin. Lê di serîde çalakiya parlamenterênHDP’ê ya li Enqereyê, polîsangelek çalakî asteng kirin. Polis,bi saetan li ber derên avahiyênHDP’ê bi cih bûn û nehiştin kesji wan derkeve derve. Li gel vêyekê jî li bi dehan cihan çalakîhatin lidarxistin û betalkirina par-lamenteran weke darbeya siyasîya li dijî HDP’ê hat binavkirin.

Bergiriyên vîrusa koronayê!Li rexmî van daxuyanî û şer-

mezarkirinan jî di saetên deren-giya şevê de der barê LeylaGuven û Mûsa Farisogûllari debiryara binçavkirin û girtinê hatdayîn. Piştî vê biryarê polîsanhem Guven û hem jî Farisogûl-lari binçav kirin û piştre ew gir-tin û şandin girtîgehê.Parlamenterê CHP’ê Berberoglûjî bixwe çû teslîm bû û hate gir-tin. Lê rojek piştî girtinê Berber-golû di çarçoveya “bergiriyênvîrûsa koronayê” de careke dinhat berdan. Ev“bergirî” ji boGuven û Farisogûllari derbasnebûn û ew nehatin berdan.

Navenda Nûçeyan

Hevserokên giştî yên HDP'êPervîn Bûldan û Mîthat Sancar,der barê betalkirina parlamente-riya Leyla Guven, Mûsa Fariso-gûllari û Enîs Berberoglû dedaxuyanî da. Pervîn Bûldan,diyar kir ku hikûmeta AKP'ê tiş-tên bi hilbijartinê bi dest nexis-tine dixwaze bi rêya zext û

zordestiyan bi dest bixe û got kuwê AKP nikaribe bi zext, tundîû darbeyan bigihêje armancaxwe û ji wan kesek tenê jî limeclisê bimîne, dîsa wê têko-şîna xwe bidomînin. MîthatSancar jî got ku divê tifaqa de-mokrasiyê berfireh bibe û tev-gera bi hev re esas bê girtin.

Peyama tifaqa demokrasiyê dan

Xweşkanî

Felemez Ulug

Berxwedanjiyan e

Li Tirkiyeyê mekanîzmaya şer dîsa didewrê de ye. Êrîşên li ser HDP’ê û bi wêve girêdayî zilma li ser gelê kurd tê me-şandin her roj girantir dibin. Li ber çavanciwanên kurd bi îşkenceyên herî giran rerû bi rû dimînin û tên qetilkirin. Mafêwan ê herî xwezayî ji ber kurd in tune têhesibandin. Faşîzma AKP-MHP’ê êdî diêrîşên xwe de sînoran nas nake. Çend rojberê bi darbeya AKP-MHP'ê, wekîliyaparlamenterên HDP'ê Leyla Guven ûMûsa Farisogûllari û ya wekîlê CHP'êEnis Berberoglu hate betalkirin. Ev hemûtiştekî tenê îfade dikin ew jî bêtehemuliyali dijî kurdan û nasnameya kurdî ye.

Li Tirkiyeyê bi pêşengiya tifaqa faşîst aAKP-MHP’ê li dijî kurdan polîtîkayeketaybet a înkar û îmhayê tê meşandin. Jixwe ev polîtîka sedema hebûna vê tifaqaqirêj e. Ger di navbera van herdu partiyênfaşîst de li ser tunekirina kurdan lihevha-tin çênebûna wê demê wê ev tifaq jî ne-bûna. Ev tifaq, ji bo kurdan tune bike ûîradeya wan bişikîne serî li her cure rê ûrêbazên qirêj dide.

Li Tirkiyeyê kesên alîgirên demokra-siyê û wekheviyê ji vê tifaqa faşîst û antî-kurd ewqas ditirsin ku newêrin dengêxwe bikin. Ev tifaqa hanê li Tirkiyeyê tuzagonên bikaribe wan bidarizîne angowan sûcdar bibîne nehiştine. Îro li Tirki-yeyê heq û hiqûq nîne. Dadgeh bê erk,zagon tune tên hesibadin. Li şûna dozge-ran, kesên alîgirên vê tifaqa qirêj hatineerkdarkirin. Lewma ew çi bêjin li gor wantevdigerin. Bi kurtasî li Tirkiyeyê êdî negengaz e ku mirov bikaribe bêje mafê mi-rovan bi zagonan tê parastin. Îro li Tirki-yeyê li şûna zagonan, talîmatnameyêntifaqa AKP-MHP’ê tên di meriyetê de ne.

Li Tirkiyeyê dema mijar dibe kurd ûbi taybetî jî mafê kurdan, kesên xwe herîdemokrat û parêzvanên mafê mirovan di-bînin jî ker û kor û lal dibin. Dikarin hinbûyerên ji derveyî welat diqewimin birojan nîqaş bikin, lê li ber çavên wanzilma herî mezin pêk tê nabînin. Sedemanedîtina wan jî ew e ku dibêjin “kurdmusteheq in”. Gelo kesên xwedî vê nê-rînê çiqas dikarin ji mirovan hez bikin?Ango çiqas dikarin ji bo parastina mafêmirovan pêşve biçin. Li gor min ev kesvirt û valan e. Şikir ku gelê kurd hêviyaxwe bi wan ve girê nade.

AKP-MHP’ê bi biryarnemeyeke mînalîstika tiyatroyê wekîliya parlementerênHDP’ê Leyla Guven û Mûsa Farisogûllariû ya wekîlê CHP’ê Enis Berberoglu betalkir. Li Tirkiyeyê bi taybetî jî CHP mat-mayî ma ku der barê wekîlekî wan de bir-yareke bi vî rengî hatiye dayîn. Di vêmijarê de di asta herî jor de rayedarênCHP’ê daxuyanî dan ango nirxandinênxwe kirin. Lê kesî ji wan qala parlemente-rên HDP’ê nekir. Cudahiya di mêjiyan dehatiye avakirin wisa zû bi zû ji holê ra-nabe. Lê hîn ne di ferqê de ne ku ew jî divê keştiyê de ne.

Zextên li ser gelê kurd di pêvajoyênherî zehmet de jî bi hemû girîngiya xweberdewam kir. Gelê kurd bi hêza xwe yaberxwedanê, li hemberî van êrîşên ho-vane her tim li ser piyan ma. Li hemberîvan êrîşên di van rojên teng de bi pêş dik-evin jî hêza gelê kurd a berxwedan ûxwedî derketina mafê xwe heye. Em ji bîrnekin, dermanê faşîzmê tifaqa gel e.Lewma di vê pêvajoyê de gotina ‘Berxwe-dan Jiyan e’ jiyana gelên bindest dixemi-lîne.

Di van rojan de ku herkes zilmapolîsê spî yê Amerîkayê ya li hem-berî welatiyê reşik diaxive, liTirkiyeyê bûyerên ji vê zilmê mez-intir pêk tên. Ciwanên kurd ji berku li stranên kurdî guhdar dikin, jialiyê kesên nijadperest ên jidewletê hêz digirin ve li kuçeyantên qetilkirin.

Di 31’ê gulanê de li navçeyaEtîmesgûta Enqereyê, li dijî ciwanêkurd ê bi navê Bariş Çakan, ji aliyêkesên nijadperest ve êrîşeke hovanepêk hat. Nijadperestan, ji ber ku listranên kurdî guhdar dikirin, BarişÇakan ji dilê wî ve wî kêr kirin ûkuştin. Lê dewletê ji bo serê bigire,bûyer berovajî kir û angaşt kir kuÇakan ji ber nîqaşa azanê hatiyekuştin.

Ji bo vê yekê desthilata AKP’ê

Wezîrê Karên Hundir SuleymanSoylû, Şaredarê Agiriyê SavciSayan û Karsazên ji Agiriyê yênnêzî xwe kirin dewrê. Ev derdorgef li malbata Çakan xwarin ûîfadeyên wan ên destpêkê kugotin kurê wan ji ber guhdarîki-rina stranên kurdî ji aliyê kesênnijadperest ve hatiye kuştin, pêdan guhertin.

Berovajîkirina rastiyêKesên Çakan qetil kiribûn û

piştre hatin binçavkirin jî bi fer-mana rayedarên AKP’ê, li em-niyetê îfadeyên xwe li gorîdaxwaza AKP’ê dan. Wan angaştkir ku ji ber azanê di navberawan û Çakan de nîqaş derketiyeû ew kêr kirine. Lê îfadeyên vanher sê kesên nijadperst ên vê der

barê de hevdû negirtin û dinavbera wan de nakokî hebûn.

Weke ku ev berovajîkirin nebes be, televîzyonên di bin kon-trola AKP’ê de bavê Bariş ÇakanNîhat Çakan piştî roja kurê wîkuştin derxistin weşanên xwe yênzindî û jê xwestin ku li gorî propa-gandayên wan biaxive. Lê li gel vêyekê jî bav Nîhat Çakan got kukurê wî ne tenê ji ber azanê, ji bermuzîkê jî hatiye kuştin.

Kuştina Çakan encam eLi hêla din kuştina Bariş Çakan

a ji ber stranên kurdî, di navberakurdan de tevahiya hefteyê bû mi-jara sereke û gelek bertek li dijîkuştina wî hatin nîşandan. Di serîde siyasetmedarên kurd gelek rêx-istinên ziman û çandî yên kurdî di

nav hefteyê de der barê kuştinaÇakan de çalakî li dar xistin û li dijîkuştina wî derketin.

Siyasetmedar û rêxistinên kur-dan, di gelek çalakiyên xwe yên lidijî kuştina Bariş Çakan de bistrana“Zimanê Kurdî” bertekênxwe anîn ziman û destnîşan kirinku kuştina Bariş Çakan encamapolîtîkayên hikûmeta AKP-MHP’êyên li dijî kurdan e û ji ber kuştinaji aciziya zimanê kurdî dê bêtir lizimanê xwe xwedî derkevin. AMED*Kalan: Amûrê kêr û şûr dikevinê.

Azan ji kêrê re kirin kalan!

Darbeya siyasî ya ji hêla AKP’ê ve tê kirin, gihîşt meclisê. Hevseroka KCD’ê Leyla Guven a bi darbeyasiyasî parlamenteriya wê hat betalkirin, got ku weke jineke kurd heta gelê kurd azad nebe dê têbikoşe

Leyla Guven sozatêkoşînê da gelê kurdHevseroka Kongreya CivakaDemokratîk (KCD) LeylaGuven, piştî girtinê ji Girtî-geha Jinan a Amedê ji Jin-newsê re peyamek şand.Guven, di peyama xwe de balkişand ser têkoşîna jinên kurdû destnîşan kir ku ew ê bikurdbûn û jinbûna xwe hetagelê kurd azad nebe têbikoşe.Peyama Leyla Guven bi te-vahî wiha ye:“Em jinên kurdli Parîsê bûn Sara, li Rojavabûn Arîn Mîrkan, li Başûr bûnAvesta Xabûr, em bi berxwe-danê hene û bi berxwedanê liser piyan mane. Em peyrewênmîrateyeke têkoşer in. Ji botemsîlkirina gelê kurd wekîltîne şert e. Eynî wekî hevrêyênme yên beriya me, em ê lihemû qadên jiyanê têkoşînaxwe bidomînin. Ez bi kurd-bûn û jinbûna xwe, soz didimgelê xwe; heya gelê kurdazad nebe ez ê têbikoşim. Diserî de ji bo gelê Colemêrgê,ji bo tevahiya gelê me silav ûhezkirinên xwe dişînim. Biladilê gelê me rihet be. Kêliyaherî tarî ya şevê kêliya herînêzî rojê ye. Em jî pir nêzîserkeftinê ne. Ên di zor û zeh-metiyê de ne em in."

rupel 3+++:Layout 1 06.06.2020 19:57 Page 1

Wek tê zanîn roja me ya îro wekîgelek qadên jiyanê êdî hunerê jî berêxwe daye dîjîtalê. Yek ji van kesênhunera xwe li ser platformên dîjîtalava dikin jî ciwanê 23 salî Hogir Are. Hogir bi amûr û sembolên çand ûzimanê kurdî, hunera xwe li serplatformeke dîjîtal pêk tîne.

Tu dikarî hinekî qala destpêkirinaxwe ya hunera dijîtal bikî?

Di sala 2014’an de min dest bixwendina kurdî kir û di 2018’an de jîez li ser peykersaziyê xebitîm.

Piştre min dest bi hunera kurdî yadîjîtal kir. Bi vî awayî ez dixwazimnîşan bidin ku di kurdî de peyv netenê peyv in.

Di hunera dîjîtal de amûra minkompîter e. Ji bo peyvek bibe 3D ez birojan li ser dixebitim. Çêkirina wêzehmet e; ew wêneyê tu digerî, ewobje, ew xalîçe kedeke mezin dixwaze.Bernameyên mîna photoshopê tenêpênûs in; jêkirina wêneyî, dîzayna wî ûhwd. gelek hûrgiliyên wê hene.

Berhemên min li ser kevneşopiyêne û wêneyan piştî lêgerîneke dirêjdibînim. Ji ber ku ev wêne salên şêstî,heftêyî û hwd. hatine kişandin qelîteyawan ne baş e û sererastkirina wan,mezinahiya wan pêwîst e li gor wênesaz bikim. Ji bo wêneyekî car caran birojan di nav lêgerînê de me dimalperên kurdî de.

Hunera dijîtal van salên dawîketiye jiyana kurdan. Tu dikarî hinekîqala vê beşa hunerê û tesîra wê ya liser civakê bikî?

Kar û barên çand û hunerî her timbala civaka bajêrî kişandiye. Bi taybetîjî bala ciwanan dikişîne, ji ber ku ewher tim di nav lêgerînekê de ne. Dêû bavên me kal û pîrên me têr û tijexebatên çand û hunera kurdînekirine lê em hewl didin vê

valahiyê dagirin. Ev jî dibe lêgerînaheqîqetê li dû şopên kal û pîran.Lewma ev huner bandoreke mezin liser ciwanên kurd dike. Ciwanan navênteşî, destar, kulav, xalîçeyên şah-maranê, bêjing û hwd. bihîstine lê evtenê ne amûr in, dîrok in jî. Ezdixwazim nîşan bidim ku di kurdî depeyv tenê ne peyv in.

Ji bo hunerê, em dikarin bêjin kugotin û vegotina hest û ramanênmirovan bi amûr û rastiyên cihêreng bibedewiya hunerê tên afirandin. Hunerjiyanê bi rûmet û watedartir dike.Huner dikare di her qada jiyanê de hêzû kêfê bide mirovan.

Ji bo em bikaribin xwe bigihîninleza guhertinê, daxwaz û bendewariyên

xwe yên bêdawî pêk bînin û li dijîfikrên negatîf ên wekî rastiyê tên dîtintêbikoşin, hewce ye em bibin xwedîhişmendiyeke kûr û demokratîk.

Di medyaya nû de, kompîter ser-hildaneke virtual e (sanal). Kom-pîterên cihêreng ên ji bo hunerê weknimûne 3D, illustrator an jî photo-shop ji bo hunermendan amûrên afi-randina hunerê ne.

Çima hunera dijîtal a bi zimanêkurdî û çi pêdivî bi hunereke li serdijîtalê heye?

Em di çaxeke nûjen de dijîn. Cîhandizane ku çand û hunera kurdî çiqasberfireh, tije, cur bi cur e. Bi vî zimanîhelbest, stran, kilam, lîstik, bend,rexne, hene ango rê û dirbên vê mînaxelekên zincîrê ne. Niha hunera dîjîtaljî tevlê bû, kî dizane belkî sibêxelekeke din li vê zincîrê zêde bibe.

Divê sedsala 21’ê şahidiya vêçaxê re bike. Em di çaxeke sanal dedijîn. Em nikarin vê yekê bi sedsalaberê senkronîze bikin lê em dikarinbi vî awayî xwe bigihînin pênc hezarsal berê jî.

Li gorî te têkiliyek çawa di navberahunera dîjîtal û ciwanan de heye? Emdikarin bêjin bandora hunera dijîtaldê berê ciwana bide çanda wan?

Têkiliya min û hunera dîjîtal, ez gi-handim binê bîrê. Tiştên xeyal dikim ûava dikim dibe 3D. Rihê min têr dike.Jixwe mirov ne ji bo têrkirina rihê xwedijîn? Min bi peykerê dest pê kir. Minperwerde nedît, ne pispor bûm jî tenêmin her tim xwe kêm dît lê ev tenê nebes bû. Bi vî ruhî gihîştim qada xwe.Dîjîtal objeyan bi ruh dike. Teqezhunera dîjîtal wê berê civaka kurd bideçanda wan û ji bo pêşketinê rolekemezin bilîze. Kurdên Başûr, Bakur, Ro-java û Rojhilat xebatên min diecibîninû xwe digihînin min. Heta kurdên liEwropa, Amerîka û Rûsyayê jî,

bi kurtasî xebatên min bala kurdên liher devera cîhanê dikişînin. Dema çavbi van berheman dikevin vê yekê tîninziman, mesela dibêjin ‘min ev li gunddîtibû navê wî destar e’, ‘ez hestiyarbûm meşka me jî hebû’, an jî ‘ez birimzaroktiya min.’

Huner ev e, hin kesan hestiyar dike,bi kêf dike, hinekan bi xem dike, ban-dora herî mezin ev e.

Di xebatên te yên dîjîtal de gelektişt (destar, tenûr, qirş, kon) û sem-bolên (dengbêj, kew, koçer) çandakurdan yên êdî tune ne, derdikevinpêş. Tu çima evqas li ser van amûrênêdî tenê bûne wek bîranîn, disekinî?

Heger em kevneşopiya xwe ji bîrbikin, teqez em ê di paşerojê dewenda bibin.

Çima li ser cih û warên kevnpolîtîkayên qirêj pêk tên? Bi vanpolîtîkayan nahêlin em rastiyakevneşopiya xwe bibînin. Huner jidîrokê tê, di dîrokê de çi heye? Kedheye. Dayik tenûrê pêdixin, ev karekîpir zehemet e ji bo wan. Her wihalêxistina nan û rakirina wî jî, bi wîhevîrê pijiyayî re ew jî dipijin. Berêaş kêm bûn û bi destarî qût dihathêrandin. Dema destar digerandinkilam digotin. Ev tiştên bûne sembol,peyamên civakî bi bîr dixin.

Di berhemên te yên dîjîtal de emrastî berhemên surrealîst jî tên. Hogirçima di hunerê de berê xwe dide sur-realîmê û ev bandorek çawa li hunerawî dike?

Heger mirov bixwaze xwe bigihînesurrealîzmê, divê pêşîn haya mirov jirealîzmê hebe.

Çeka herî bi bandor binhişî ye. Belêez berheman çêdikim lê tenê evberhem ne obje ne, ew di heman demêde bi ruh in. Dema obje surrealîst binwê demê kesên bişopînin û bibînin wêxwe berdin binê bîrê û wê xwe bigi-hînin rastiya erênî/neyîniyên binhişiyê.

Ne hêsan e mirov xwe bigihîneberhemên kurdî, divê mirov li ser wanlêkolînan bike û wan li hev bicivîne.

Rast e xalîçe li pişt berhemê bûyefon, lê çima xalîçe, çima ew cêr ûtelevîzyona şikestî, çima ew hinar, ewpostal, ew paceya caxkirî... ev veşarîye. Ew obje ne tenê obje ne, bi hev vegirêdayî ne. Her yek ji van berheman,di dîroka kurdan de girîng û bi wate ye.

Tu helbastan jî dinivîsî. Geloaliyê te yê helbestvaniyê bandorekeçawa li hunera te dike?

Ez helbestên xwe bi şêweyekeazad dinivîsim, ne li gor rêzikên heyî.

Helbestên min bi hunera min a dîjî-tal a kurdî ve girêdayî ne.

Navê helbesteke min a qedandî,‘Prehîstoriya’ ye û bi vî navî berhe-meke min a dîjîtal jî heye. Tê deerotîzm û derûnnasî li pêş e.

Li gor min heger wêje azad be wêhişmendiya me jî bikemile.

Ji bo pêşerojê di beşa hunera dîjî-tal de, Hogir çi daniye pêşiya xwe?

Ji ber ku ev huner celebeke cuda yebala mirovan dikişîne. Ez li bendapirtûka xwe me. Pirtûk çap bibe ez êberhemên çêdikim li bajêrên Kurdistanêû li Ewropayê li pêşangehan pêşkêşbikim. 'Êdî wê berhem bipeyivin.’

Wê her tim ji bo çand û hunerakurdî xebatên min hebin.

Ji bo hunerê,em dikarin

bêjin ku gotinû vegotina hest

û ramanênmirovan bi

amûr ûrastiyên ci-

hêreng bi be-dewiya hunerêtên afirandin.

Huner jiyanê birûmet û

watedartir dikeû ew dikare di

her qadajiyanê de hêz û

kêfê bidemirovan

� Bêrîvan Kayi

HUNER VEGOTINA HEST Û RAMANÊN MIROVAN E

HogirAr

kî ye?

Hogir Ar di sala1997’an de li Êlihê ji

dayik bûye.Hogir bi navê 'Prehîs-

torya' pirtûkekehelbestan nivîsandiyeû peykeran çêdike.Di van salên dawî dejî dest bi hunera dijîtalkiriye û niha jî xe-batên xwe li Êlihê

didomîne.

8-14 Hezîran 2020Hevpeyvînxwebûn04

Huner jiyanê watedar dike

rupel 4+++:Layout 1 06.06.2020 19:46 Page 1

8-14 Hezîran 2020Wêje û Zimanxwebûn05

Meyaser bi dengekî bilindû bi hêrs got; “Tûtika gêj!.. Tûtikagêj!.. Te çi ye ji vê serê sibê de awiha li der dora xwe diçî û tê yî? Jidêvla te kî bûya niha van karên tedeh caran qedandibû. Lê belê tehê destê xwe nedaye tiştekî…

Meyaser van gotina ji keçikaxwe ya mezin Zozanê re gotibû ûvan gotinên xwe ji serê sibê deçend caran bû dubare dikir ew bixwe jî nizanibû. Lê belê îcardengê wê li gorî demên berî pirbilind derketibû. Loma bala xwexwesiya wê jî kişandibû.

Zozan wek ajalek kovî serêxwe rakir û li diya xwe mêze kir.Ji wan çavên hingivîn agir diba-riya. Hêrs bibû. Xwest devê xweveke û bi hemû hêza xwe bi serdiya xwe de biqîre. Lê li rexmîhemû hêrsbûyîna xwe dengê xwenekir. Piştî demeke kurt jî serêxwe xist ber xwe.

Xaltîka Edûlê di bin siya daratûyê de rûniştibû. Neviya wê yaherî biçûk Dilsoz di hembêza wêde bû. Bi wê re dileyîst. Ji ber kuMeyaser ji serê sibê de kar dikirdixweset bi vî awayî hinek barêwê sivik bike. Ji alîkî de jî hewyaxwe dianî. Lê belê ev cara dawîn,dema ji nişka ve dengê Meyaserbilind bû êdî xwe negirt û gazî wêkir. Bi dengeke nizim got; “Me-yaser keça min xêre, tu çima wisadengê xwe bilind dikî? Ka hinekbi vî alî de were?..”

Meyaser beriya ku bersivê bidexwesiya xwe di ber xwe de dikirpite pit. Ji Zozanê re gotinan digot.

Gava cara duyemîn dengêEdûlê gihîşt ber guhên Meyaserê,hinek jî bi rûyekî aciz bûyî serêxwe bi aliyê wê de zivirand û biawayek çosr got; “Haa, dayêêê, tetiştek got?”

Xaltîka Edûlê got; “Erê mintiştek got. Ka were vira ez carekîdin bibêjim.” Dema van gotinandigot; ji alîkî da jî wan tilîkênxwe yên zirav û qermiçî xistibûnav porê Dilsozê. Bi tilîkên xweporê keçikê şeh dikir.

Meyaser tûrika garis di dest daçû ba xwesiya xwe. Tîrêjên rojê dinav pelên dara tûyê de li ser çavandixist. Bi dengekî hurmetkar pirsî;“Kerem bike dayê, te got çi?” Didilê xwe de jî bi sayîş wisa digot;“Ya rebî hema di xwe de nerîbe.Binê xwe qirêj nekiribe?”

Xaltiya Edûlê bi dengek aramgot; “Min got dîsa çi bûye çi qe-wimiye? Ji serê vê sibê de qîreqîra te ye. Zozanê çi kiriye? Tuçima dîsa bi Zozanê re dixeyidî?Dengê xwe bîle sebep ji wê re bi-lind dikî û diqîrî. Wê hinek rihetberde. Ew qas neçe bi ser wê…

Meyaser got; “Ma dayê na-bînî? Bi qasî saetek du saet şûndeew ê bibe êvar. Bavê min ew ê jinav zeviyan vegerin. Lê belêxanim hê destê xwe neavêtiyetiştek. Ji bo şîvê çêbike min ewqas got lê hê tu amadekariyek ne-kiriye.”

Xaltîka Edûlê bi dengekî nizmû aram got; “Ez jî dixwazim keçamin. Hê te amadekeriyek neki-riye. Lê hê têra xwe wext heye.Wê bigihîjîne. Bêhna xwe firehbike qîza min. Zozanê jî wek diyaxwe yeka dest sivik e.”

Piştî van gotinên dawî ên xwe-siya xwe Meyaserê serê xwe kirber xwe. Ji xwesiya xwe re tişteknekot. Berevajî van gotinên dawî lixweşa wê jî çûbûn. Lewre bi awa-yek aşkere pesnê wê hatibû dayînû hemû kes wisan e. Tu bi du goti-nan pesnê wan bide, bibine ku çiqas qas dil bi rehm dibin.

Meyaser dihizirî. Lê çi dihizirîtenê yezdanê dilovan dizanibû. Dinavbera wan de ji nişka ve bêden-giyek xwezayî ava bibû. Ev qede-rek dewam kir û ev bêdengiyaheyî di dawîya dawî de dîsa, xal-tîka Edûlê xera kir û wîha got;“…erê keça min tu rast dibêjî. Jixwe ev çendeke rewşa wê tu bixwe jî dizanî. Dibe ku bi tevahîbala te nekişandibe. Lê halê wê tune hal e. Wek tûtikên gêj li derdoran digere. Bi xwe jî nizane çidike. Ji bo tiştek pir biçûk bidehan caran diçe û tê. Bîle sebepradibe û rûdinê. Du deqe nikare licihê xwe bisekine. Lê tu dizanîew çima wek tûtikên gêj wisa lider dorê digere. Te rojek ji rojênxwedê li halê wê pirsî?”

Meyaser demek pir kurt fikirîû wisa got; na dayê ma ez ji kurdizanim? Ma qey ez qîza xwe nasnakim? Jê bipirsim jî dê ji min retiştek nebêje.

Edûlê bi awayek ser nuxumîgot; “Her ku roj derbas dibe berbi xamabûnê ve gav diavêje. Dibeku ew jî êdî bixwaze der doraxwe bibine. Dixwaze der dor wêbibinin. ma nabe?”

Meyaser bi dengek hinek me-raqdar û ecêbmayî got; “Daye tegot çi? Min fêhm nekir?”

Bi rastî jî wisa xuya dikir ku jivan gotinên xwesiya xwe tiştekfêhm nekiribû. Loma nizanibûbersivek çawa bide.

Xaltîka Edûlê got; “Ez dibê-jim dibe ku pêtek agir ketibe dilêwê jî wê dişewitîne. Ma tu nabînîhey…” Dema van gotinan digotbişirînek bêar li ser lêvên wê yênzirav pal dabû.

Meyaser carek din pirsî;“Agirê çi ?” Wisa xuya dikir kuhê jî bi tevahî fêhm nekiribû kumeseleya Zozanê çi ye û xwesiya

wê çi dibêje.Xaltîka Edûlê li ember vê xa-

vikiya Meyaserê ji qehra sor û reşbû. Bi zorê xwe girt. Bêhneke kûrkişand û wisa got; “Wê agirê çibe, agirê evînê helbet. Ev jî herhal hê nû hîn dibe ji yekê din hez-kirin çi ye? Ciwantî ye. Di serême tevan de derbas bûye. Lomapir zêde bi ser de nece û îcarê wêneşkîne. Li hember wê hinek bixweşbinî tevbigere.”

Meyaser bi dengekî bilind ûwek heyîrî be got; “Wîî… Li minkurrê… Îcar ev ji me kêm bû.Heger bavê min bi viya bihesin eztew naxwazim bifikirim ku dê çibînin serê wê. Guştê canê wê, wêqet qetî bikin û bavêjin ber kûçi-kan. Heger hinek bi viya bihesinem ê bi kîjan rûyî li ser çavênxelkê mêze bikin.”

Meyaser carek li gotinan sorbibû. Ew ê hê jî xeber bida. Devêxwe vekir ku ji bo hin tiştên dinbibêje. Lê belê xaltîka Edûlêdeste xwe rakir û nehişt xeberbide. Gotinê ji devan girt.

Bi wê heman şêwaziya xwe yanerm got; “Heke bavê wê ew hintiştan hîn dibin bila bibin. Heta kuez sax bim tu kes nikare gotinek jî jiwê re bibêje. Tu kes nikare destêxwe bi yek tayê porê wê bide. Maqet rewşa we ji bîra min diçe. Hetaku roja hûn zewicîn jî bavê we jîwek Memoyê Zînê xwe li daristan ûzeviyan dixist. Halê te jî ji wê tûtikagêj pir ne baştir bû. A din jî guhênxwe ji gotinên xelkê re bigirin. Kî çidibêje bila bibêje. Evîn tu car li vêmalê nebûye şerm û eyb. Van goti-nên min baş guhdar bike. Ez Edûlim Edûl. Edûla çav xezal. Xortênheft gundan dikaribûn ji bo bişirînekmin qirra hev bînin. Ew jî neviyamin e. Tu ew qas sal e li vir dijî lê çiheyf te hê min nas nekiriye.”

Gava xaltîka Edûlê xeber didaMeyaser jî bi awayekî matmayî lixwesiya xwe mêze dikir. Cara ye-kemîn bû der barê evînê de ji xwe-siya xwe gotinên ew qas zelaldibihîstin. Nav û dengê wê bihîs-tibû. Dizanibû di nav malbatê degotinên wê derbasdar in. Lê vana jibo wê tiştek nû bû. Dixwest hin tiş-tan bibêje. Lê ji ber ku matmayîbibû nikaribû denge xwe bike! Serêwê li ber wê tenê guhdar dikir.

Piştî xaltîka Edûlê xeberdanaxwe xelas kir, ji cihê xwe rabû.Çû ji tûtika garis bi qasî kulmekgaris derxist. Bi awayeke kêfx-weşî garis avêt ber tûtikên li derdorê digeriyan û bi nikulên xweyên tûj erdê dikolandin.

Bi gavên hûrik hûrik derbasîhundir bû. Keneke bêar li serçavên wê hebû. Wisa xuya dikirku carek din bîranînên ciwantiyêdi dila de zindî bibûn…

Di meseleya eleqedarî û xemxurîyazimanî da li qada bakurê Kurdis-tanê bi qasî ku ez dibînim sê te-beqe xuya ne.

Tebeqeya yekem: Ew gel e, kar-ker e, cotkar e, karmend e, bê kare. Gelek jê zêde hay ji meseleya zi-manî û bişaftinê nîn in û bi karêxwe daketine. Wextê qal tê ser me-seleya zimanî mirov dibîne kuxemxur in, xemê dixwin lê xemawan, êşa wan bi zanîn û hişmen-dîyê ber nexwarîye û wekî agirêpûşan zû ditefe. Ji bo agirê zanîn ûhişmendîya vê tebeqeyê ya zimanîgur bibe (çirûskên) pêşengên jêhatîlazim in. Helbet di vê tebeqeyê dajî hinek hene sist bûne û bi berbayê serdestan ketine û ji eslê xwedûr ketine, lê bi qasî ku ez dibînimbi piranî ne wisa ne. Ev jî ji bo mehêvîyeka xurt e.

Tebeqeya duyem: Bi piranî ma-moste, xwendekar, nivîskar û hu-nermend… in. Gelek jê xemxurênkurdî ne, ji bo zimanî tê dikoşin ûkar û barê kurdî bi piranî li sermilê wan e. Ev tebeqe, di warê hiş-mendî û zanîna zimanî da xurt e.Helbet di vê tebeqeyê da jî hinek jêzêde zêde xemxur in û serî dikişî-nin, hinek jî sist in. Tiştê xuyadike, di warê zimanî da şoreşekhebe, ronahîyek hebe, dê ji vê te-beqeyê dest pê bike, ev tebeqe dêpêşengîya wê bike. Jixwe anihaqels be jî ew pêşengîyê dike.

Tebeqeya sêyem: Ew sîyaset-medar û rayedar in ku pêşengîyê jivî gelî ra dikin û erk û hêz bi piranîdi destê wan da ye. Ev tebeqe –bixwendin û sîyasetê ra eleqedar ehelbet– pir zêde hatîye bişaftin ûzimanê wan yê rojane danûsten-dina wan ya bi mirovan ra ne bikurdî ye. Ji qada xwendin û zanînû hişmandîya zimanî dûr in. Lomajî nikarin di warê zimanî da ji vîgelî ra pêşengîyê bikin û rêya vîgelî ronî bikin.

Meseleya zimanî, meseleyekacidî ye, hebûnî ye û divê mirov ça-reserîya vê meseleyê bi tenê ji wansîyasetmedar û rayedaran ra, ji te-beqeya sêyem ra nehêle, çimkîheta niha me ji wan ra hiştîye û tiş-tek ji qelsehewldana wan derneke-tîye. Ew heta niha, di vê meseleyêda bê plan û program tev gerîyane.Eger hûn li plan, plansazî û destûr-nameya wan ya sîyasî binêrin hûnê li ser meseleya zimanî tiştekî ber-biçav nebînin, ev bêcidîyetî ye. Dimeseleya zimanî da, neteweyek,pêşengên neteweyekê nikarin bêplan û program hereket bikin. Li

dinyayê nimûneyên wê hene,mirov tiştek neke jî dikare ji wansûdê werbigire.

Ji bo çareserîya nexweşîyekêdivê pêşî yek–neteweyek– qebûlbike ku nexweş e, piştî ku qebûlkir gerek xwe teslîmî nîvdixtoran jîneke û biçe ser dixtorên bira, ni-mûneyan ji xwe bide, tehlîlên xwebike û reçeteya xwe binivîse û bihalê xwe bizane, nexweşîya wîgiran e yan na? Dê tenê reçete têrêbike yan lazim e tiştên din jî bike?Helbet dikare wekî din jî li ser xweû nexweşîya xwe hûr bibe. Lê yagiring pêkanîna xal û dermanên wêreçeteyê ye. Divê em ji bîr nekin,nexweş jî em in û kesên ku dê refe-qetê ji me ra bikin jî em in. Helbetli dinyayê em tenê nehatine ûnayên bişaftin, mirov dikare li din-yayê binêre, çavdêrî û lêkolînekabaş çêbike û nexşerêya xwe hinekîdin jî xurt û zelal bike. Ji ber kume berê gelek tişt ceribandine ûzêde tiştek ji wan derneketîye,gerek em sûdê ji tecribeya xwe yaborî werbigirin û hinek tiştan du-bare nekin.

Tebeqeya duyem, ji alîyê zanînû hişmendîya zimanî da xurt e, evkar bi piranî dikeve ser milê wê.Tebeqeya duyem dikare her du te-beqeyên din jî biguherîne. Lazim eev tebeqe, ji tebeqeya yekem dûrnekeve, wan kêm nebîne, kêmnexe, ji alîyê hişmendî û zanîna zi-manî da wan perwerde bike, bidestê wan bigire û rê ronî bike.Wexta tebeqeya yekem û duyembigihîjin hev û bibin hêzeka xurt,tebeqeya sêyem jî dê mecbûr bi-mîne xwe biguherîne û di warêmeseleya zimanî da hêz û erka xwebi kar bîne, di destûrnameya xweda cî bide zimanî. Zanîn û hişmen-dîya zimanî dişibe aşîtê, heke rê liber vebe û mirov bi plan û programhereket bike ew guloka berfê dêmezin bibe. Li vir tişta serekexwesteka xelkî ye, xelk dixwaze,ev gelekî giring e û derfet e ji bome, lê 15-20 salên din belkî evxwestek û derfet pir qels bibe, divêem hay ji vê yekê hebin û di warêzimanî da tiştan taloq nekin. Demawê hatîye û derbas jî dibe. Ji bo te-beqeya duyem bi ser bikeve, divêxwe xurt bike û baş organîze bibe,hûr û pizûrên vê meseleyê ji hevderxe û li gorî karên ku dê bên kirinplana salane derxe, nexşerêyekêbide pêşîya xwe, plana acîl ya pêncsalan, bi xalên berbiçav dîyar bike.

Tora Ziman û Çanda Kurdî, çi-rûskek e ku di vî warî da şewqdide, lê gelek kêmanîyên wê hene.Ew tor, divê ji xeynî rojên zimanîçalak be, xwedî navend be, berna-meya xwe dîyar bike û bikare têki-lîya wan tebeqeyan çêbike û wanbigihîne hev.

Tûtika Gêj

Bahoz Baran

Mem Farqînî

Meseleya zimanîû tebeqeyên kurdî

rupel 5+++:Layout 1 06.06.2020 19:45 Page 1

8-14 Hezîran 2020Rojevxwebûn06

Çêbûna Milletekî!?Amerîka, parzemîneke dûr e lê herkêlî di nav jiyana me de ye. Ewbûye navenda birêvebirina hege-monyaya dinyayê. Patronê fînans-kapîtala dinyayê ye. Lê di vêserdemê de bi şewba koronayê hêzawê jî ket ber lêpirsînê. Xelkên ame-rîkî diyar dikirin ku bi rêveberiyaTrump re ev kar naçe serî. Hetaramyarên weke Noam Chomskyrasterast ji Trump re gotin ew sos-yopatekî dera hanê ye û divê xelkpêsira xwe jê xelas bike.

Di demeke welê de Amerîkayê‘hêza’ xwe nîşan da. Polîsekî spî kutemsîla dewleta xwe dike; reşikê binavê Goerge Floyd li erdê deverûdirêj kir, çoka xwe danî ser gew-riya wî, ew bê nefes hişt û kuşt. Evhemû bûyer bi kamerayan hatinqeydkirin. Dinya hemû lê temaşekir. ‘Mêrê spî û hêzdar’ dîsa şe-caeta xwe nîşan dida. Ev ji bûye-reke criminal wêdetir an jî jicînayetekê wêdetir nîşana hêzda-riya dewletê û otorîteriya wê ye.Peyam jî eşkere ye; dema ez bix-wazim ez dikarim nefesa te/we biç-kînim.

Îcar dema mijar dibe Amerîkatu bixwazî nexwazî ji ber dûrbûnacoxrafî, ji bo tehlîleke rast û dirustbikî divê bi baldarî lê bikolî û en-

caman jî li parzûneke baş bixî. Daku bikaribî encameke dirûst peydabikî. Di encama lêkolîneke serde-serde dibe ku îmaja Amerîkayê yaderketî holê bi tenê bibe coca colayan jî McDonald’s jî.

Îro roj kuştina Goerge Floydweke ku ‘bandora perê perperokê’li seranserê Amerîkayê xwepêşan-danên li dijî nijadperestiyê bi pêşdikevin. Heta Bîg Brother Trump jibo mihafazayê bi qasî nîv saetî distargeha bin Qesra Spî de ku me difîlman de didît hatiye veşartin. Evbûyer bi serê xwe nîşanî me dideku ew mêrê spî û hêzdar bi qewlêMao ‘pilingekî ji qartonê’ ye. Lêdîsa jî divê neyê jibîrkirin ku dinav pergala dewletdar a Amerîkayêde nijadperestî bi sazûman bûye.Dema korona li Amerîkayê nû nûhat dîtin, çend kes di serê wan demaskeyên Ku Klux Klanê ketin berkadraja kamerayan. Zîhniyeta per-gala amerîkî ango mêrê spî û hêz-dar nîşan dide, ew zîhniyet e bi wêmaskeyê hatiye veşartin. Çawa kuli nav Tirkiyeyê komar bi ‘pey-mana tirkbûn û mislimanbûnê’ lidar be, li Amerîkayê jî peymanaKu Klux Klanê li dar e.

Îro li Amerîkayê li dijî vê nijad-perestiyê ne bi tenê wekî dewraMalcom X an jî Martîn Luther lê jêzêdetir nerazîbûn hene. Ne bi tenêreşik, pêkhateyên amerîkî giş dinav çalakiyan de ne. Trump jî wekekalikên xwe yên di dawiya sedsala15’an de di destê wan de încil û şûr

heyî pê li vê parzemînê kirin, ew jîdi dest de încîl û çeka muhafizênneteweyî heman îmaj û zîhniyetêtemsîl dike. Lê sekn û helwesta birêxistinî ya gelan li Amerîkayê jîwê zîhniyetê dixe ber lêpirsînê ûziravê wê diqetîne.

Ev zîhniyet êdî nikare bi ElonMusk û SpaceX’a wî îmaja xwetekûz bike. Tevgera antîfaşîst û de-mokratîk li cîhanê li navendên he-gemonyayê êdî bi rêûresmek xwenîşan dide. Nijadperestî, jinkujî,texrîbkirina ekolojiyê, demokrasiyanegatîf a ji mafê jiyana gelan nasnake li hemû dinyayê ketiye ber lê-pirsînê. Ev şens û derfeteke mezine ji bo hemû mirovahiyê. Bes demdiherike û li baregeh û navendên lidijî mirovahiya jiyaneke nû tehayuldike, nebaşî û xerabî tê hilberan-din. Li dijî gelan bi dijşoreşeke dî-jîtal mêrê spî û hêzdar dixwazepergala xwe qewîn bike.

Di sala 1915’an de derhênerêamerîkî David Llewelyn WarkGriffith ji pirtûka Thomas Dixonfîlmekî bêdeng çêkir. Fîlm bi navê‘The Birth of a Nation’ –ÇêbûnaMilletekî’ hat weşandin. Di vî fîlmîde reşik weke kesên hov, êrîşkar,diz, kujer, tecawizkar û çi xerabi-yên bên hişê we di wan tîp û karek-teran de hatin çêkirin. Heta ji bermêjiyê nijadperest rola reşikan jîmirovên çermspî ku rûyê wan biboyaxê hatibû reşkirin lîstin. Fîlmçêbûna aqilê pergalê nîşan dide. Îcadi vê demê de pêdivî bi çêbûneke

din a neteweyê heye. Lêgerîn ji bovê ne. Dermanê nijadperestiyê jîew e ku ne bi fîlm lê bi rastî çê-bûna ‘Neteweya Demokratîk’ pêkwere. Sancoyên wê çiqas dijwar

dibin bila bibin an wê NeteweyaDemokratîk çêbibe yan wê Nete-weya Demokatîk çêbibe, yan na emê xerabiya fîlmê ‘The Birth of aNation’ her tim bijîn.

RamazanOlçen

Li Iraqê sîtila qeyran û aloziyê bênavber di-kele. Her carê zilhêz heskekê didin destê yekê,û li ber didin sekinandin. Her carê mijarekêdixin sîtilê û her didin tevdan. Wisa diyar e kuvê carê gelek aktor sîtilê tev didin! Ti car he-sabê bazarê li yê malê nayê; nexasim ev ba-zara Rojhilata Navîn, kolana Kurdistanê be!..

Demeke dirêj e ligel hemû hewldanan liIraqê hikuûmeteke tekûz pêk nayê. HikûmetaMustefa Kazimî li ber çav ‘pesenda hemû ali-yan’ girtibe jî, li qadê rewş wisa nîne. Li Iraqêdestê wê li ber guhê wê ye ku raperînekemezin a civakî pêk bê. Mijarên, aborî, ewlehî,gendelî, nelirêtî, nakokiyên siyasî, leşkerî ûîdarî hwd. niha weke girêhişkekê li holê libenda çareseriyeke bê xwedî ne.

Mustefa Kazimî desteya xwe ya wezîrandiyar kiribe jî, sê wezaretên ji bo kurdan ha-tine veqetandin ku di bin ewlehiya destûrî dene, hêj nehatine diyarkirin. Piştî navbeynka-riya hin derdoran mûçeya herêma Kurdistanê

hatibe şandin jî di vê mijarê de nediyariyekemezin li holê ye; hêj mûçeyên karmendan ne-hatine dayîn. Ango nakokiya di navbera hikû-meta Kazimî û rêveberiya Kurdistanê dedidome. Dîsa her diçe nakokiya navbeynaMustefa kazimî û Îranê jî mezin dibe, siyasetaKazimî nêzî DYA’yê. Derbirîna Kazimî ya,‘tiştekî Rojhilata Navîn bide me nemaye’ pê-naseya sergirtî ya vê yekê ye.

Ji helwest û danekirinên hikûmeta Kazimîdiyar dibe ku destkeftiyên Başûrê Kurdistanêbi metirsiyeke cidî re rû bi rû ne. Jixwe zextêndewleta tirk ên li ser başûrê Kurdistanê li berçav in!

Li aliyê dîtir başûrê Kurdistanê ne tenêpirsgirêk û nakokiyên bi hikûmeta MustefaKazimî re, ji wê zêdetir nakokî, alozî û rageşi-yeke hundirîn dijî. Di navbera her du hevpa-rên hikûmetê PDK û YNK'ê de ji aliyê aborî,îdarî hwd. nelihevkirin û nakokiyeke cidî têjiyîn. Lewre niha rêveberiya Silêmaniyê dix-waze ji aliyê aborî û îdarî ve bibe xwedî statu-yeke nenavendî. Dîsa li Zînî Wertênakokiyeke du-sê aliyan ku her sê hêzên se-reke yên Kurdistanê PKK-PDK-YNK di navde ne û weke meseleyeke neteweyî tê nirxan-din didome.

Bêguman alozî û tevliheviya başûrê welêt

diqewime bi vê ve jî sînordar nîne. Ne tenêhêzên navborî, di navbera hemû hêz, sazî ûdezgehên başûrê Kurdistanê de jî nakokî ûpevçûnên siyasî hene û di asteke berbiçav dedidomin. Herî dawî bi bangewaziya serokêNifşê Nû Şasiwar Ebdulwehid, gel ê ji bêkarî,gendelî, aloziyên siyasî û îdarî bêzar bûyîdaket kolanan. Ango ji kolanên başûrê welêtdengê ‘raperîn’ê bilind dibe.

Gelê niştimanperwer ê başûrê Kurdistanêsala 1992’an li hemberî zilm û zora rejîmaSedem Huseyîn a Baasê daket kolanan û rape-riya, dawî li zordestiya Baasê anî.

Dîsa sala 2011’î li hemberî gendelî, nelirêtîû newekheviyê, gelê başûrê Kurdistanê rape-riya û rûyê rastî yê desthilatdariya başûrê Kur-distanê deranî holê.

Sal 2020… Dîsa başûrê Kurdistanê, dîsakolan û dîsa dengê dirûşmên raperînê… Geldixwaze êdî desthilatdariya başûrê Kurdistanêbibe xwedî siyaset, sekn û helwesteke nete-weyî, xwedî îdare û karîgeriyeke ku hemû we-latiyan hemêz dike; pirsgirêka gel a birçîbûn,bêkarî, debarê çareser bike. Gel ji siyasetadesthilatdariya başûrê Kurdistanê nerazî ye. Jipolîtîka, têkilî û danûstandinên tarî yên bidewleta tirk re nerazî ye. Ji pêknehatina îdari-yeke kamil a Kurdistanê nerazî ye. Çareserne-kirina pirsgirêkên bi hikûmeta navendî yaIraqê re nerazî ye. Ji ber rewşa vîrusa koro-nayê çûn-hatin, kar-kargeh hatine sekinandin.Baş e, gel nikaribe bixebite, alîkariyeke mirovînegire, nekare debara xwe bike dê çi bike?

Bêguman bersiva van pirsan metirsîdar e!Gel neçare riyên ku debara xwe pê bike, ji-yana xwe bidomîne peyda bike. Nexwe ye-kane rê raperîn dimîne! Dema gelê Başûr raberaperînê jî her kes dizane ka dikare çi bike:Em vê ji Ranya, Bamernê, Şêladizê hwd. başdizanin…

Lewre hikûmet û desthilatdariya başûrêKurdistanê tişta herî aqilane bike ew e ku guhbide dengê kolanê. Pirsgirêkên gel ên birçî-bûn, xizanî, bêkariyê çareser bike. Riya çarese-riya van kêşeyan jî nêrîna li meseleyan a bihişmendiya yekitiya neteweyî ye.

Mem Avba

Başûr, raperîn ûguhertin!

rupel 6+++:Layout 1 06.06.2020 19:45 Page 1

8-14 Hezîran 2020Rojevxwebûn07

Şewba vîrusa koronayê (Covid-19)bandorê li tevahiya cîhanê dike. Li gelrakirina tedbîran vîrus hê jî li her qadajiyanê bi bandor e. Li gorî daneyanheta niha nêzî 7 milyon kes bi vîrusêketine û nêzî 400 hezar kesan jî canêxwe ji dest dane. Bandora vîrusê di-dome û bi sistkirina tedbîran rîsk zê-detir dibe.

Rayedarên dewletan ji bo sererast-kirina aboriyê hewl didin û yek bi yektedbîr rakirin. Bi vî awayî civak bi vî-rusê re rûbirû tê hiştin. Her çend dihêla dîtbarî de tedbîrên tên wergirtinxuya dikin jî li gorî daxuyaniyênsazî û dezgehên tenduristiyê rewşaheyî rê li ber xetereyan vedike. Herçend pêvajoya asayîbûnê li teva-hiya cîhanê hat destpêkirin jî, be-lavbûna vîrusê hê jî didome.

Xetere didomeDi 1’ê hezîranê de li Tirkiyeyê pê-

vajoya asayîbûnê hat destpêkirin ûkafe, baxçeyên çayê, xwaringeh û otelhatin vekirin. Bi destpêkirina pêva-joyê re civak jî dest ji tedbîran berda.Gel ji bo cezayê pere nede dewletê, licihên kontrolê bi taybetî maske bi kartîne lê wekî din jî xwe naparêze. Evtişt nêzîkatiya polîtîkayên dewletê yaji bo berjewendiyên xwe diafirînenîşan dide. Rayedarên dewletê di da-xuyaniyên xwe de hem rewşê asayînîşan didin û hem jî peyamên pêladuyem didin.

Di serî de heta îro ji bo karker ûkedkarên di pêvajoya vîrusê de dixe-bitin tu ewlehî nehatine wergirtin. Herwiha ji bo girtiyan jî heta îro tu sere-rastkirin nehatin kirin. Tevî pirsgirê-kên heyî nehatine çarekerkirin jî nihahemû tedbîr ji holê hatin rakirin û ci-vakê bi mirinê re rûbirû hiştin.

Ji bo aboriyê tedbîr rakirinProf. Dr. Gulrîz Erîşgen a di he-

yeta Şopandina Covîd-19’ê ya Ye-kitiya Tabîbên Tirk (TTB) de cihdigire, pêvajoya asayîbûnê nirxandû got: “Pêvajoya asayîbûnê pir zûhat destpêkirin. Pêvayoja asayîbûnêji ber fikarên aboriyê ket meriyetêne ji ber tenduristiyê. Bi rakirinaqedexeya gerê wê tespîta bûyeran jîneyê kirin. Rakirina qedexeya gerêwê tespîta bûyeran gelek zehmetbike. Dibe ku ev pêla duyemîn jîbîne û hejmar bi carekê zêde bibe.

Ji ber vê divê em tedbîrên xwe wekher tim bigirin û heta ji destê me têcihê xwe neguherînin. Di vê pêva-joyê de ne pandemî, aborî hat birê-vebirin.”

Rûpoşan bi kar bînin!Platforma Tenduristiyê ya Amedê,

diyar kir ku xetereya pêla yekemîn di-dome û welatî hişyar kirin. PlatformaTenduristiyê ya Amedê di hişyariyaxwe de wiha got: "Îqtidar fikarên xweyên aboriyê dixe pêşiya tenduristiyagel. Di bin navê asayîbûnê de bi ten-duristiya civakê dilîzin. Ji ber vê yekêtalûkeya şewbê ya li ser tenduristiyagel hêj didome. Hêj talûkeya şewbêya pêla yekemîn bi dawî nebûye. Ted-bîra herî baş a li dijî şewbê paqijî ûmesafeya fizîkî ye. Divê teqez welatîli cihên qelebalix rûpoşên xwe bi karbînin û li mesafeya fizîkî baldar bin."

Raperîna civakê rawestiyaTedbîrên mayîna li malê li gelek

deverên cîhanê çalakiyên li dijî bêe-daletî û newekheviyê rawestand. Hi-kûmetan jî ev yek ji bo xwe wekefirsendekê dîtin û ji bo bidawîkirinanerazîbûna civakî ketin nav hewlda-nan. Li hin welatan derfetên çavdêrîû kontrolê hatin zêdekirin, hin wela-tan jî qedexeyên li ser civîn û xwe-pêşandanan dirêj kirin, bi vî rengî libendê man ku nerazîbûn bi dawîbibin. Hin welatên antîdemokratîkjî vîrusa koronayê kirin nêçîra mu-xalifan. Li Lubnan, Fransa, Şîlî,Spaya, Iraq, Îran, Hong Kong ûgelek welatên din, par çalakiyênxurt ên şermezarkirinê hebûn.

Çalakî li başûrê KurdistanêDi pêvajoya vîrusê de li hin deve-

rên başûrê Kurdistanê li dijî polîtîka-yên aboriyê yên hikûmetê gel daketqadan. Esnafên bazara Hesen Qewana navçeya Xurmatûyê ya bi ser pa-rêzgeha Selahedînê ve çalakiyek lidar xistin û gotin êdî rewşa wan abo-riyê têk diçe, karmendên Başûr ên bipeyman ji bo mûçeyên xwe çalakî lidar xistin. Welatiyên navçeya Ran-yayê ya girêdayî îdareya Germiyanêli dijî têkçûna aboriyê û polîtîkayênhikûmetê daketin qadan.

Şîlî, Bolîvya û KolombiyaHefteyên dawî li gel vîrusa koro-

nayê jî li welatên cuda li dijî birçîbûnêserhildanan dest pê kir. Li Şîliyê kuşewbê bandoreke giran lê kir, şêniyêntaxên xizan pîvana mayîna li malêbinpê kirin û daxwaza alîkariya lezgîna xurekan kirin. Çalakgeran diyar kirku ew ne karantînayê, lê belê xwarinêdixwazin û bi polîsan re şer kirin.

Li Bolîvyayê jî rewşeke bi hemanrengî rû da. Sendîkayan xwest kutedbîrên karantînayê bên sistkirin ûbi lezgînî ji bo hilbijartinênserokkomariyê demek bê destnîşan-kirin. Li Kolombiyayê ku xizanî lêzêde bûye, gel bi daliqandina paçi-kên sor ên şûştina firaxan daxwazaxwe ya ji bo alîkariyê anî ziman.

'Zikê wî têr e, gelo yê te?Li Lubnanê tevgera protestoyî ji

cotmeha 2019'an ve dewam dikin.

Şewbê krîza aboriyê girantir kir.Bêkariya girseyî, zêdebûna buhayêtiştan li welatê nîvê şêniyên wêxizan e, hêrsa gel zêde kir. Dawiyameha nîsanê li welat di çalakiyênprotestoyî de li hemberî polîsan şerkirin, kesekî jiyana xwe ji dest da,bi sedan kes birîndar bûn. Çalaki-yên bi rengekî aştiyane dest pêkir,ji ber ku hikûmetê bersiv neda dax-wazên wan dijwartir dibin. Ji demadestpêkirina tevdîra mayîna li malêû vir ve her roj çalakiyên protestoyîhene. Belavokên bi wêneyên enda-mên hikûmetê tên belavkirin û liser wan jî wiha tê nivîsandin, "Ewtemamiya mûçeyan werdigire, baş etu çi digirî?", "Zikê wî têr e, geloyê te jî têr e?"

Betalî zêde dibeBi vîrusa koronayê re asta bêka-

riyê li tevahiya cîhanê gihîşt asta herîbilind. Li gorî Rêxistina Kar a Nav-neteweyî (ÎLO) mehên dawî li teva-hiya cîhanê 135 milyon mirov bêkarman û her wiha 1.6 milyar mirovênbêqeyd dixebitin jî dibe ku bêkar bi-mînin. Her wiha ji Zanîngeha OD-TU’yê Prof. Dr. Ebru Voyvoda û jiZanîngeha Bîlkentê Prof. Dr. ErînçYeldan têkildarî bandora vîrusa koro-nayê ya li ser aboriyê rapor amadekir. Li gorî raporê dê li Tirkiyeyêrewşa betaliyê ji sedî 14’an derkeveji sedî 33’an, hejmara kesên betal jîdê ji 4,7 milyon kesan derkeve 11,7milyon kesan.

Fikar ne tenduristî aborî ye!

Navenda Nûçeyan

2 hezar û 125 jinanli dijî şîdetê alîkarî

xwestiyeDi pêvajoya vîrusa koronayêde li tevahiya cîhanê şîdeta lijinê zêde bû. Li Tirkiyeyê di 3mehên dawî de 2 hezar û 125jinan telefonê xeta lezgîn aFederasyona Komeleyên Jinana Tirkiyeyê (TKDF) kiriye. Dimeha adarê de 904 jin, dimeha nîsanê de 730 jin û dimeha gulanê de jî 491 jinantelefonê xeta lezgîn a fed-erasyonê kiriye. Her wiha ji11'ê adarê heya 20'ê gulanê 51jin hatine kuştin. Seroka TKD-F'ê Canan Gullu, anî ziman kudi meha ewil a şewbê de, jinantelefonê xetên lezgîn ên di binbanê dewletê de kirine, lê belêji ber ku bersiva wan nehatiyedayîn serî li rêxistinên jinandane. Gullu, diyar kir ku rêx-istinên jinan demildest xwe birêxistin kirine û di şert û mer-cên şewbê de jî xebatên xwedomandine û bi vî awayîxwestine daxwazên jinan pêkbînin. Gullu, bal kişand serdaxuyaniyên rayedaran jî ûgot: “Daxuyaniyên wekî 'cî-nayetên jinan kêm bûne' dax-uyaniyeke pir talûke ye.”

Tevî hişyariyên sazî û dezge-hên tenduristiyê, rayedarêndewletan pêvajoya asayîbûnêda destpêkirin û xetereya liser tenduristiya civakê zêdebû. Ji ber vê zanyaran bangabikaranîna rûpoşan li gel kir

Li gorî ekolojîst û zanyaran ji bertexrîbkirin û zirara li xwezayênexweşiyên şewbê derdikevin holê.Hîndekara Fakulteya DaristanêProf. Dr. Doganay Tolûnay, têkil-darî şewban û belavbûna wan diyarkir ku piranî nexweşî piştî kumirov heywanan kedî kirine der-basî mirovan bûne û got: “Bi texrî-bata ekosîstemê re temasa biheywanên nexweşiyên vektorî dixwe de dihewînin zêdetir dibin.

Gava mirov bêtir daxilî navxwezayê bibin bêtir belav dibin. Bitexrîbata ekosîstemê re heywanênkovî koç dikin. Bi vî hawî nexweşîjî bi wan re diçe. Yanî mudaxaleyaherî biçûk a li xwezayê jî pergalaekosîstemê diguherîne û ev jî dibesedema gelek nexweşiyan." Tolû-nay, diyar kir ku yek ji sedemênbelavbûna vîrusa koronayê texrî-bata xwezayê ye û wiha axivî:"Divê em fêm bikin ku her çiqas

em li bajaran bin jî pêwendiya meya bi xwezayê re qut nebûye. Ji berku her mudaxeliyeke li xwezayêwekî bûmerangê; wekî nexweşî,şewb, ziwabûn, lehî, krîza avhe-wayê li me vedigere. Loma êdîdivê em wekî çavkaniyeke belaş lixwezayê nenêrin. Her wiha dibe kudi pêşerojê de dîsa windahiyênaboriyê yên ji ber vîrusê pêk hatinebikin hincet û careke din berê xwebidin texrîbkirina xwezayê.”

Bi texrîbkirina xwezayê re nexweşî belav dibin

rupel 7+++:Layout 1 06.06.2020 19:42 Page 1

8-14 Hezîran 2020Serbestxwebûn08

Biçûkaniyê, her kengî biçûmagundê xwe, min bo xwe çîrok,peyv, metelok, serpêhatiyên resen ûqedîm digirtin û piştî qewlê min êgundî diqediya, bi wî tûrikê xwe yêtijî ve vedigerîm navenda Cole-mêrgê.

Wê carê jî, ji navên çûkan, jinavên gir û çiyayan, ji çîrokan ûbeecokan wêdetir min tişteke dinbo xwe girt û zanî; ew zanîn, za-nîna rengê mîzê û lîstikên mîzêbû...

Belê mîza em pê dizanin. Bi la-tînî urîne yanî.

Ji kûrahiyên dîrokê heta niha evava laşî ango mîz, bo gelek tiştanhatiye bikaranîn, gelek miletan botiştên curbicur bi kar aniye. Wekemînak; mirovan xwe û didanên xwebi mîzê şûştine ku paqij bin ji nex-weşiyê dûr bin; ji bo paqijiya por ûpirçê hatiye bikaranîn ku porên lawû qahîm derkevin; jinên ducanî mîzvexwarine, pîstên ajalan ku qahîm-tir bin di nav mîzê de hatine mend-kirin.

Heke ez ji biçûkaniya xwe tiştekzanibim ew jî taybetiya mîzê ye.

Carekê digel hevalên xwe yêngundî, me tor û salikên xwe hilgir-tin û me baz da ber bi ava Zê ve, kumasiyên ava Zê biqedînin, kit jê ne-hêlin! Ji kelecaniyan, li ser ber ûkevirên tûj weke pezê kovî minxwe ji ser kevirekê ber bi kevirekedin hilavêt û avêt, heta dawiya hila-vêtinên min, ez kevtim û min destêxwe birîn kir. Xwîn êdî nesikinî, bibelgên darê, min xwest pêşiyaxwîna xwe bigirim û ber êşê bihe-wim. Mamek ji wir derbas dibû, dîtku ji destê min xwîn tê, ji hevalêmin re got derxe û bimîze pêve, dêtena be destê wî. Hevalê min jî bê-pirs mîzte bi destê min ve. Bi rastîjî destê min tena bû hingê.

Caran diçûn ber kaniyekê, medevê xwe nûq dikir di avê de, hindku ji me dihat me ava kaniya çiyêvedixwar, heta me zikê xwe bi avêdikire dahol. Paşê li erdî me xêzektîre û kûr xêz dikir û me digot ka

mîza kê dê zêdetir biherike, me lîs-tika mîzxezkanê dilîst. Helbet evtiştên wiha me ji ber xwe ve nedir-xistin, mezinên me nîşanê me didanme jî pêk tînand.

Hingê, tiştê herî zêde bala mindikişand, rengên berrikên gundê mebûn. Ji ber pirsyarên min kes nedix-west xwe nêzî min bike, lê belêmeta Xec çi carî xwe li ber pirsênmin neda paş. Her çi min pirsyarkiriba, bi sebreke mezin guhê xwedida min û ez dibersivandim. Minjê pirsyar kir "Meta Xec, ew çawaev benikên berrikan wiha reng rengdibin?" Got "Ji giyayên çiyayanrengên xwe digirin, giya avê ji xwedide, wisa rengî didin berrikan." Ûdest pê kir ka kîjan giya kîjan rengîdidin.

Got;Koka giyayê rûnasê, rengê sor,

sorane û pîvazî dide.Giyayê şilemarê, rengên zer

dide.Giyayê bareşê, bi ava avîzeyan

kehl dikin, rengê reş dide.Giyayê tirşokê, berrikê dibiris-

qîne.Giyareng, rengê kesk û zer dide.Kalikên gûzan, rengê axê û reş

dide.Kalika hinarê, rengê pirteqalan

dide.Hemû reng hejmartin, tenê

rengê şîn û binevşî ji bîr kiribû."Meta Xec, ka şîn? Te ew

negot."Got, "Ew jî ji mîzê çêdibît."Çawa!Bi rojan min ev fikir kir bo xwe,

çawa ji mîzê rengê şîn û binevşî çê-dibe. Mîz an zer e an jî spî ye, çawarengê şîn dertê?

Dibe ku sed cerebe min kiribeku ji mîzê rengê şînê derxim, diçûmser keviran, nav zeviyan. Heta herroj diçûm min dimîste darekê kurengê darê şîn bibe. Lê belê nedibû.

Çûme cem meta Xec min gotê"Meta Xec, te ji qesta gote min, çimîz rengê şîn nadet!"

Keniya û her keniya, ez hilgir-time koşa xwe û got "Heke bimî-ziye ser heşê rengê şîn didet" hingêmin zêde fêm nekir, min got qeyheş jî giyayek ji çiyayên me ye û didûv de neçûm, bi ya min tiştekgelek grîft bû, min li wê demê hê-

land mereqa mîzê.Min piştî salan zanî ku ew heş

ne weke giyayên çiyayên me bû, jiciheka dûr dihat, xwe ji Hindistanêheta bo welatê me dihat. Piştî ezfama bûm, min pirsyarên xwe, lê-kolînên xwe jî kirin. Bi pirsyaranev tiştê han gotine min;

Hêj demên berê, kesên diçûnekarwanê, jinan bi tiliya karwaniyanve pateyek girêdida û jinan ev kestembîh dikirin, "Heşa me ji bîrnekey, bila ev pate bîne bîra te,heşê bîne!" Belê karwan diçûncihên dûr, diçûn Mûsilê, diçûn Sînoû Seblaxanê. Li Colemêrgê taybetçend cihên sereke hebûn bo danûs-tandinê, ev bi salan qet ne-guherîn. Çand, jiyan, zarav,kiryar, cerebe bi êkûdu reveguhastin van bajaran. Co-lemêrg her ji van bajaranhilgirt lê belê ti carî raz ûkiryarên xwe digel cihênderveyî xwe parve nekirin.

Heş hingê ji bo jinan jixizêmk û guharkan taybettirbû. Ji ber ku peydakirinaheşê, rengdana heşê gelekzor û zehmet bû. Ew berri-kên ji heşê rengdayî an kuberrikên rengê şîn û binevşîtê de ba, di cihên herî taybetde vedişartin.

Rengê mîzê çawa dia-firî?

Helbet ev afirandin,weke gelek afirandinanhinek sebr û dem dixwest.Xuya ye, gelek ceribandineû gelek jî sebr kirine heta vîrengî biafirînin. Dibêjin kuberê dîskek amade dikirin ûji keçikên 13 û 14 salî re di-gotin werin bimîzin di navvan dîskan de. (taybet di-vêya keçik bûna, mîzakuran digotin tûj e û rengêheşê xirab dike.) Piştî dîskbi mîza keçikan ve tijî bûya,devê dîskê bi pateyekê di-girtin û 20 rojan li bendatirşbûnê diman.

Weke hevêngekê demaew mîz tirş dibû, heş didîskê re diwerandin û paşê jîbenik dixistin nav dîskan.Dema têra xwe benik di

dîskê de dima, derdixistin û beni-kên rengê zer girtî li ber hewayêdadiqûtan ku hewa yekoyeko hemûrişyên benikan bide. Ev merheleyeke ku niha bi zanistiya kîmyewî bêravekirin.

Her çend hewa li rişyên beni-kan dabûna rengê şîn û binevşîderdiket, ew benikên ji mîzê der-ketî pêşiyê şîn dibûn paşê jî rengêbinevşî digirtin. Mirov heke jihêla zanistê ve binirxîne ev bûyerabalkêş û taybet bi alikariya oksît-bûnê ji rengê zer vediguhazî rengêşîn û binevşê… ev ji hêla jinênkurd ve bi sed salan weke razekêhate veşartin.

Ev zanîna bêhempa û zanînênweke vê di nav bîr, ziman û jiyaname ya rojane de cih digirin, ew e kudivêt hay jê hebin û di dûv de biçin.

Pirsyarek bo dawiyê; dema me-zinên me ji me aciz dibûn hinekcaran nifira “hey heş bi te ketiyo!”bi kar dianî. Çima, ev nifirek çawabû? Nebe ku ji ber rengê heşê wihagotibin, heşko bibêjin “hey tu reş ûşîn bîyo!” dibe û pêkan e jî...

Berrik: Xalîçe, Mafûr, Merşik

Heş: Indigo

Pate: Paç

Rêzkênwaran1

Kenan Colemêrgî

Devek qul dibe, qelemek li ser kaxezê diçe-rixe, bêhemd: -teqez bihemd!- şiyana min atêgihiştinê milkê wan be heçku; pêşniyar liser pêşniyarê, handan li ser handanê. Lêşima di têgihiştina min de ye, vê pêlê xweli kerrîtiyê datînim. Hewl didim ku kêm ûnîvco bibîhîzim an jî bixwînim. Ev hewl-dana min bê dilê min e; gava ji bêgavîdiçim salonê û çav bi bîbliyoteka li erdê ra-xistî dikevim, bêhna bînahiya min diçikemesela. Di dilê xwe de dibêjim: “Ez ê têrnexwînim û bimirim!” Dilê xwe aş dikimpiştî maweyekê û li her du “ez”ên xwe yênmin van rojan bi xêra xwevedizînê keşf ki-rine, diqesidim. Gelo ji bo vê keşfê divê jixwendinê re bişêkirînim? Li her derê pêjnaşiyana şikirdariyê ya pişt li xwediyên xwexûz kiriye, -bi pêşniyar û handanan tîran in

her wiha!- dikim. Ji loma mîna hisiyata şi-kirdariyê ya demode, xwendin jî di nav de;divê tu kiryarê nehebînim.

Keşfa du ezên fenanî Habîl û Qabîl di-cengin: Yek jê ji şimikê heta kumikê me-lankolîk e, şarezaya lêkirina reşbelekênxwekujiyê ye û ya din jî kêliya guh li Diya-loga Ciwan Haco yan jî sirûdekê didêre; di-mizice ji hebûniyê re, ji welêt re, ji cîhanêre. Lîbîdoya min pê radibe tapanê; heçê ne-dîtibe wê bibêje qey îdealîzm pişkiyaye û jibêvilê de ketim(y)e! Ji qewlê helbestkêr ve“cîhanhez” e wilo, ev eza min a jixwe-razî…

Li min in, di min de ne her du dîsa ûtevî hevalinan riya min bi dikaneke biharat-firoşan dikeve.

Ew mişe dilxweş û rûken in, ji bo dilê

dilmayiyekê/î jî xweş bikin wek ên xwe,çavên xwe li diyariyekê digerînin. Ez ê ni-zane bê çima tevî wan hevalan hatiye sikêvê dikanê; ji xebatkarekî dixwaze ku hinekqehwe jê re bihêre û bi dû re çavên xwe litiştik û miştikan digerîne. Dêhna min di-keve refikeke sabûnan di wê çavgerandinêde, li ser sabûnan “Eşek Sütü Sabunu” dini-vîse; -her du ezên min li kar in, di wê bal-çûnê de; ji ber ku ya pê lîbîdoya min radibetapanê, ya îdealîst ango; bi xêra wê ye kugumanbariya min jî tev dilive-. Piştî wê ve-ciniqîna nivîsa li ser sabûnan, ya diyariyaeza min a gumanparêz î îdealîst e, ji mindigazinîne eza min a reşbîn î dil lê xeliyayî,êdî dor ya wê ye û her li ser hev dibêje:“Hela li vê bêhediya tuxmê me serreşanlo!”

Min ê eza xwe ya cîhanhez niqurçk ne-kiribe, wê xebatkarê dikana ku dilê min lêxeliya, qehweya min dabe destê min û minê berî bi malê ve kiribe. Û wê heta rojênewil ên karantînayê jî ji bîra eza reşbîn ne-

çûbe ew kiryara însaniyetê ya ji bo emir lêdirêj bibe dotin û “mêtin”a keran ji xwe rerewa dîtiye. Ji lewre dê ew misteheqî ka-rantînayan, vîrusan û vê lixweheyirîmanêdîtibe. Lê piştre, gava kel li qehweyê ketibeû bêhna wê anîbe bîra eza min a gumanpa-rêz î îdealîst, ku ew, ango qehwe berê sefe-rên ewil ên mêtinkariyê ye, min ê ji wêmistheqdîtina xwe şerm kiribe bi xêra ezaxwe ya din; ya cîhanhez î xema dinyayêxwarî.

Belê zewqek e vexwarina qehweyê; lêne bi wê xezebê, ne bi wê tîraniya mirovşîrê keran bidoşe û li xwe helal bike. Ezekemin, heye ku ji her duyên din maqûltir be,têbiniyên wiha di bîra min de tîne pê aramjî dibim. Lê dilemma diderize û dilê mindîsa dixelîne eza min a reşbîn î xêrnexwaz.

Dibêje min: “Nîn e têgiheke te ya gulî-sor ku te vegêre!” A sêyem, -em qewmekîsêyem-hez in û her bijîn em!- dibêje, “Tuku te yê kiryar nehebandana, te li heban-dina têgihekê çi hacet?”

Rengê mîzê

Dinyayek dilemma Alik X

rupel 8+++:Layout 1 06.06.2020 19:43 Page 1

8-14 Hezîrane 2020Kirmanckîxwebûn09

Verê çiman de faşîzm û tarîxDinya timî dîktatorîye rê şahî-dene kerda. Demê cîya cîyan denê kesî ya kî na îdeolojîye xomisna. En jede namê Mûssolinîya kî Hîtler yeno ra ziwan. Demênê rejîmanê faşîstan de Meclîsande teyna hetkarê yênan ca biyî.Xo ra Meclîsî ke estî, destê yewkesî de bî. Tarîx sono yeno yewdûgela de bîni reyna na tablo ve-jîna werte. Hama eke no tarîxêdîktatoran nêvûrîyo o wext pey-nîya yênan kî nêvûrîna.

Hîtler, çitûr îqtîdar de cayê xogurewt, gam bi gam serva fera-setê yew mordemî dest kerd kar.Avê Meclîsî bêkar verda. Pêrokayî ameyî kaykerdene. Bi nê ka-yanî mîyanê şarî de ters, xof vilakerd. No terso ke zerrê komelî deca bî, rejîmê faşîst rê bî qûwet.Ters û xo peyser guretene jê go-nîya faşîzmî.

Her tewir çi kerd Hîtler, çik kewast hîn bî. Wexto ke nînan ker-dene her wext qala paştdayenaşarî kerdene.

Hîtler 1933î de bî SerokwezîrêElmanya. Na gama virene bî. Rozbi roz no faşîzm tesîrê xo jedekerd. Na dem de bi kaos û kom-ployan no faşîzmê xo îkqîdar depêro pîya ca kerd. Nê bîyayîsebingê no faşîzmî bî mavenê as-manê Sibate û Temmûza 1933î deameyî ciwîyayene. Pêro destêHîtlerî kerd qûwetin. Faşîzm va-tene xo ra kay û komployan kîvateno. Kesê ke honde zilm, zor-vajiye vînenê, rastê îşkenceyanyenê û mezelê xo yenê şikitayenenayî nizdî ra zonenê.

Hîtler rejîmê yew kesî ca kerd.O dem de jû Wezîrê xo yê Propa-ganda est bî Goebbels. Wexto kepêro îmkanê dewlete kewt destêHîtlerî nîya vano: ''Endî lej ker-dene reta. Besekeme pêro îmka-nanê dewlete ra feyde bikerîmê.Radyo ra pîya çapemenî destê made ya.'' Na dem de verra sosya-

lîstan, komunîstan, verra rayve-ranê karkeran, kesî ke dûste fa-şîzmî de yê û vejîne virnîye hêrişîdest cikerdî. Însonî ameyî qetil-kerdiş. Çapemenî qedexe bî. Bipropagandaya ke rejîmê faşîst xogura ke xo jedena qûwetîn bi-misno. Armanc ters, xof dayene,pêro komelî bêveng kerdene û xorê mecbûr raverdayene bî. Gamabînî de bi hezaran mûxalîfî karî raameyî estene. O dem zerrê polîs ûeskeran de hetkarê Hîtlerî ameyîca kerdene.

Nazîyan serranê 1933î ra te-pîya serva dîktatorîye her rayîardê karardene. Nê rayan ra jûyêke zure bî. Raştîyan bi zuranê xovurnayî. Estê ser navendanê Par-tîyan û vilavok, afîşan jê belge-yanê darbe bi raya çapemenîyavila kerdî. Hama serva jedenaqûwet û armancanê xo no ci rêbes nêame, faşîzm desinde jû rayîdî. Banê parlamento vesnayî. Fa-şîzmê xo qûwetin kerdî, raya zureû kayan ra verena. Coka dîktatorîher ca de eynîyê. Bi xo darbe vi-razenî, meclîsan vesnenê ya kîguleyan vornenê Meclîsan ser.Nayî ra avê ke jê demî Hîtlerdinya rîyê faşîstan nizdî ra nas-

kerd. Coka nika kî eynî rayannamê bînan cenê. Beno dûgela debîne bo, beno ke lewe faşîzmî deol ke bêro kar ardene. Ferq çîn o.

Pêro nê bîyayîsî, pêro nê xof ûters zerrê komelî de vila biyînî. Jûkaose de pîl amene ciwîyayene.No kaos Hîtler û Nazîyan vet bî.Semedo ke homete ser tesîr bi-kero, gurenayîs û planê taybet vi-rajîyayî. Bi raya propagandaya kegorê wastena Hîtler zurî vila bî-yenê. En peynîye de kî semedênewe ra tivarîya Elmanya jedenapaşt wast û Serokkomarê a demîna paştê da ci. Azadîya çapeme-nîye, azadîya însonan, fikranê xoziwan ardene rê sînor ardîya, oncakombîyayîsan ra heta bi raya tele-fon û çîyanê bînan yê tekîlîyan dedizdene ame wedardayene. Her çîgorê wastena Hîtlerî bî. Wexto kefaşîzm ame îqtîdar se beno pêroyew bi yew bî. Hêrişê ke no îqtî-darî piya jedena xo misnayî. Odem de kî mavenê ci de wekîlî, si-yasetmedarî bi hezaran însonî cerî-yayî pê. Rengê faşîzmî xo her cade misna. Kûçeyan de vengê fa-şîzmî bîyene berz. Yew zura ke bixo vatî, bi xo virastî yênan rê bîrey û peyser cerîya. Vanê ya; yewzura ke bi seyan reyî ame vateneînson bi xo kî kesî ke dormê ci derê pêro pîya na zure jê raşt qebûlkenê. Eynî hîn bî. Saya na zure ûkomployan de Hîtler weçînitisande reyê xo kerd bi jede.

Rîxmê honde faşîzmî kesî kezovîna fikrene, karkerê ke binênamê sendîqayan de rêxistinbenê, qûweta de pîlî bîyî. Hamarayveranê partîyanê bînan û sen-dîqayan fekê xo zaf ranêkerdî.Dûste honde xo eskera kerdenafaşîzmî, teber de, kuçeyan de bijû venga têhet nêameyî. Verra

honde zorvajiye raya têkoşînî serbi jû qerarê wertaxe nêvinetî. Nêpêro destê Hîtlerî qûwetin kerd.Însonan kar ra est, parlamenteranpêro gurewt, her çî gorê xo qe-dexe kerd, çim kerd mal û milkêşarî. Wexto ke roza virene nêgamî ameyî etsene, eke virnîya nêhêrişan de biamene vinitis, no fa-şîzm honde bingê nêguretene.Wextê hêrişan de bêvengîyeteyna destê zûlûmkaran kena qû-wetin. Bêvengîye destê yênan deçaraxîna tifong û ginena her kesî.Roze yena ke faşîzm jû hetî ce-berî ra kûna zerrê çeyî mordemî.Coka bêvengîye kes rê feyde nî-yana.

Serrane 1930î ra tepîya hetaserranê 1940an no faşîzm xo kerdpîl. En peynî de kî qirkerdena depîlî û lejê dinya yê dîyîne ame ci-wîyayene. Nika onca dinya dekrîzêko pîl esto. No krîzo pîl ka-pîtalîzmî bi xo ciweyeno. Jû rayavejiyayene gerene. No krîzo piyadinya de sîstemî gorê xo qanûnvezene, gorê xo plananê hukum-darîya payra cenê pê. Namê nêbîyayîsan kî lejê dinya yê hîre-yîne namê beno. Navendê nê lejîde Rojhilata Miyanenî esta. Newera wastena dizayna hereme, şaransero bena zilm, bena qirkerdene,bena faşîzm. Tayê cayan de no fa-şîzm binê namê jû netew û jû olîde xo misneno. Krizê xorîye kekapîtalîzm ciwîyeno pêro dinyade newe ra jê kesanê Hîtlerî rêraya îqtîdarî bîyayene rakerd.Onca dinya sero sîstemî jedenaser zorvajiye ra wazene xo payrabicerî. Lej, îşgal, kistene, cenazêremînayene, îşkenceyî, mekananêbimbarekan rê hêriş, kurdî û pêrokesî bîni ke ciya fikrêne bi xo he-defê hêrişanê no rejîmê.

Wexto ke qala tarîx û rejîmanêfaşîst beno, yênan zilmê xo çiturser komelî de ferz kerdo, yeno raziwan ardene, o wext çitur tarîxde nê rejîmî ameyî riznayene waher kesî rê bibo umud. Tarîx mor-dem rê bibo roşn. Faşîzm kesêkrê tewa nîyar do. Ciwîyayîse debi onûr qeyta nîyardo. Eke herkes bibo jû, vengê ciya ciya nê, biyew venge dûste zilm de vindero,o wext faşîzm ra raya xeleşîyayîşîke bena ra. Coka muhîmiya piyatêkoşîne, piya xover estene, piyaciwîyayîsê azad yena ra ziwan.

Hîtler kaos bi xo kerd pîl, binaya kî her çî guret destê xo. Bîdîktatorêko namdar. Hama nodîktator peynîye de saltanatê xokerd vîndi û xo darde kerd.

Meral Ozel

Cemîl Oguzcceemmiilloo@@ddiiyyaarrnnaammee..ccoomm

Kesay kurdan zîtaluke de yê

Merdimê ke dewan de bîyê pîlî kesanzanê û kesan ra hes kenê. Wextê tûtîtîxo de zehf tenan enî kesandir kaykerdê. Bi taybetî kesay qickekî. Kesayqickekî qasê kefê destê ma çinê bî.Ma girotêne dest, pê kay kerdêne,dima ra vera dayêne û înan kerdê kebi leze şorê la lezey cînan zî feyde nê-dayne, ma reyna ê qefelnayêne.

Tewir bi tewirî kesay bîbî. Enenuşte de bêrê ma verê xo bidê ke-sayêk taybete.

Namey ene kesa ke ma sero vin-derê "Kesay Firatî" ya. Ene kesa, kesaykurdan e, mîyanê erdê înan devecîyaya meydan û tîya est a. Nameycay bi zanistî "Rafetus euphraticus" o.Ene kesa famîlyaya Trionychidae rayena û mîyanê golanê bi çamûr ûçeman de cuya xo dewam kena.

Heme kesayî estey paştey înanwişk o. La yê ene kesa serê esteypaştey ay de çermêke nerm zî est o.Serey ene kesa de zî ferqêk xo est o,çimkî vernî serey ene kesa de xor-tumêk est o, qulanê vernî enî xor-tumî ra nefes gêna.

Ene kesa zehf tay mîyanê aw ravecêna û xo dana verê rocî. Zafaneyêcuya ay binê awe de, mîyanê çamûrî dederbas bena. Bi çerm û zerey fekê xoeşkena nefes bigîra, loma eşkenademêke derg binê awe de bimana.

Ene kesa henî nebatan, masan,kêzikanê awinan û heme heywananêawin ê qickekan wena.

Heta enka ene kesa mîyanê ÇemêFiratî û Çemê Dîcle de hamey vînay-işî ke wirdî çemî zî çemê ma yê. Ûenka sedemê awbendî serê enî çe-manê ma de hamey viraştişî enî kesayzî qelîyenê, neslê înan beno vindî.

Erê, tam meselaya ma zî ene wa.Embazê mi Metin Yoksu serê Hes-kîfî de belgefîlmêke bi namey "SiyaAvê" viraşt bî. Belgefîlm mocneno rake Awbendê Ilisû çaway zirar dawomerdiman. Qeybî enî belgefîlmî arocî mi Metinî dir xeberî da û va “Bimîlyonan cureyê kulîlkan dewrêÇemê Dîcle de bîbî, la semedê aweyawbendî serêna go enî kulîlkî hendîçinêbê”, û ê qalê Kesay Firatî zîkerd. Vat ke cayê kesan ke tede cuyaxo dewam bikerê nêmendo, awbendcayê înan zî dagir kerdo.

Serdestê kurdan mîyanê heme axeykurdan de ca ro înan teng kenê. BiAwbendê Ilisû ra ca ro Kesay Firatî zîbî teng. Neslê înan zî hendî qedêno.

18’ê gulanê 2020’an de xeberêkeanayîne bîbî, “Jendirmeyandewêkey Baglarê Diyarbekirî deKesay Firatî ke neslê ay qeliyenovîna. Jendirmeyan a mîyanê awe devindarna, bi eno awa berd teslîmêMidûrîya Şaxey Parkanê Neteweyî ûPawitişê Xoza kerd. Go ê a kesaberê veradê mîyanê Çemê Dîcle.”

Ma kurdî feqîr ê, bê wayîr ê.Semedo her merdimê ma yenê kiştişî,kunê zîndanan, hezar zehmetîyan vî-nenê ma ene joy ra firsend nêvînenêverê xo bidê xozaya xo, heywananêxo ke ê zî zehmetî vînenê, neslê înanzî qeliyeno. Mi va hema ewro wadewre qeybî înan bo. Ma Kesay Firatîbîyarê xo vîr. Wa bêro zanayîn kurdîkesanê xo zî nêkenê xo vîrî ra.

Dewey Ma

rupel 9:Layout 1 06.06.2020 19:41 Page 1

8-14 Hezîran 2020Qerf û Henekxwebûn10

XAÇEPIRS

JI JOR BER BI JÊR1. Xêzkar, kesê wêneyan çêdike2. Hişmend, xwedî zanîn3. Sewaleke kedîkirî, ji şîr û hi-riya wê sûd tê girtin4. Ne rihet, zarokê cirnexweş6. Rehetî, hedanî 10. Derew11. Îşaret, şop 12. Reşê tarî15. Xerîbî 17. Girseyî18. Malê ji bav ji zarokan re di-mîne 20. Endamekî laşê mirov,pêşî 23. Inyad, engirîn24. Sewalekî kovî yê herî bihêz27. Bersiva neyînî Be

rsiva

hefte

yabo

rî

JI ÇEPÊ BER BI RASTÊ3.Cureyeke wan hingiv çêdike 5. Xwarina sewalan 7. Demî 8. Agir9. Ard, genimê hêrayî 13.…..ê sêvê ne ji sêvê be xira nabe14. Zevî, ax 16. Pevçûn 19. Cureyeke nivîsê, çîroka dirêj20. Reşahiya mirov û tiştan 21. Çala avê 22. Şêweyeke kevin a rêveberiyê,kesê herêmek bi rê ve dibir 25. Noteyeke muzîkê26.Ne tehl 28. Kolana teng

Na kuro, ne ji ber gel min xweji koronayê veşartiye...

Kuro van berê xwe dayeqesrê lawo ... wax liminê ’çima ez dayê’...?

Zilam ji xwe re li tifingê di-gere ku bikire û pê here nê-çîrê! Diçe gundekî Xursê,Xursa Mêrdînê. Li nav gundji yekî gundî dipirse dibêjegelo li gundê we tifinga firo-tinê heye an na? Yê gundîdibêje erê heye dibêje filan-kes tifinga xwe difiroşe ûmala wî jî waye li dera hanêye! Zilam diçe ber deriyêxwediyê tifingê û jê re di-bêje, bihîstina min bihîstiyedibêjin tu tifinga xwe difiroşîne wisa?

Xwediyê tifingê:Belêez tifinga xwe difiroşim lêheke tu biecibînî.

Nêçîrvan: Heke pênêçîr bibe ez ê bikirim ma

ez ê çima nekirim.Xwediyê tifingê: Welahî

hetanî niha tu nêçîr ji berxelas nebiye de îca tu zanî.

Nêçîrvan: Na na dehema pê nêçîr bibe bes ede qey ez pê naçim şer.

Xwediyê tifingê: Tuquntara wî çiyayî dibînî newisa?

Nêçîrvan: Erê ez xweşdibînim.

Xwediyê tifingê: Wêrojê ez çûm wê derê, diquntara çiya de kaniyekheye kew tên li ser wê ka-niyê avê vedixwen, min xweli pişta kaniyê veşart min dîtku sêzdeh kew hatin li serkaniyê danîn, min ji rextê

xwe fişekek derxist û bitenê sêzdeh saçme xistê ûmin bera wan da, ez çûmmin kewên xwe hejmartinku dozdeh in yek ji wan nexuya ye, ez vir de li kewêgeriyam na wê de lê geri-yam na, kewekî ne xu-yaye, carekê min li jornihêrt ku saçmê daye dûkewê û wê çawa li doradarê dibe û tîne!

Nêçîrvan matmayî lizilam dinihêre û dibêje.

Xwediyê tifingê: We-lehî hetanî ku di çiya dewenda bûn jî saçme li dûbû Nêçîrvan: Bi sê telaqêbê fitû min ev tifing kirî û çûber bi çiya ve.

Kewê Redkan

Kirasê maran...Gelo çima dema em zarok bûn, an jî qîzênxama bûn me ji her tiştî bawer dikir? Ni-zanim, dibe ku wê demê hemû mirovên lider û dora me rast bûn, bê derew bûn ûme jî ji wan bawer dikir. Ya min, min jihemû kesan bawer dikir, hê jî ew baweriyamin heye. Navîniya biharê û serê havînêmalên me hemûyan derdiketin zozanan.

Ew derketina zozanan ji xwe evînekdin e, evînek mezin e. Îca jinên êla me,dema pez û dewarên xwe didotin, şîrêwan heywanan hinek dikirin rûn, hinekdikirin penêr, hinek dikirin toraq û hinekjî dikirin mast. Ew heywanên li zozananher roj bi gul gupikan diçêriyan, ji şîrêguhanên wan jî bêhna gul û gupikandihat û bi temamî rûn bû.

Dayik û jinên cînarên me ji wana têrnedibûn, nizanim ji kê bihîstine, her roj jime re digotin gere ji nav newal û kenda-lan ji me re kirasê maran bînin, wexta kuem şîrê xwe bikin mast, dibê kirasêmaran wî şîrê me pir baş dimeyîne,mastê me wek kelpîçên xaniyê me qewîndibe. Ez bixwe ji maran pir ditirsiyam ûew jî her dem derdiketin ser riya min.Her jinekê kirasê maran dikir bin beroşaşîr ku bibe mast, jê bawer dikirin ku ewkiras wê şîrê wan baş bimeyîne.

Min xwe ji diya xwe xelas nekir û wêgot: Ew mar bi te vedin jî gerek tu ji minre kirasekî herî mezin bînî. Ez bi girî ûtirsa mezin di dilê min de tev li hevalênxwe çûm nav newal û kendalan. Hinekcih hene, dema tu gava xwe diavêjîmarek derdikeve pêşiya te.

Em çûn cihê wan, di nav wê hêşîna-hiya zozanan de fîşte fîşta wan dibihîzim.Hevalên min ji min re dibêjin, hinek dinav wan de jin û mêrên hev in, berê xweji hev diwalînin, dûre jî kirasê xwe yêkevin diavêjin. Dema evîndariya wan a bihev re qediya bila her kesek li der û doraxwe baş binêre û kirasan hildin bikin bê-rîka xwe. Qet tirs di çavên hevalên minde tune ye, di nav wan de tenê ez ditir-sim. Heta demek dirêj em li benda wansekinîn, dûre, hema ji nişkê ve yek di berlingê min re derbas bû, dema derbas bûû diçû kirasê xwe jî ji ser xwe diavêt, ezwisa matmayî û xwîna min miçiqî di cihêxwe de mam, dûre hevalên min ez şiyarkirim, gotin: Kirasê herî mezin û ne qeti-yayî bû para te, de heydê wî kirasî bikeberîka xwe em vegerin malê!..

Min ji neçarî hinek hêşinahî top kir,ew kirasê mar hilda û kire berîka xwe, lêwê demê ruhê min jî ji devê min kişiya ûderket. Ez bi hêrs, tirs û li aliyê din jî wekdilê dayika min xweş be, bi kêfxweşî ve-geriyam malê.

Min kiras ji berîka xwe derxist û dadayika xwe, diloooo, çawa kêfa wê hat,çawa dilşad bû ez nizanim, lê qet ne fikirîku ez çawa tirsiyame... Min got ev kirasêhanê gere tu çend salan xwedî bikî, lê mi-qatebe bila wenda nebe û neqete, vê jî dibîra xwe de bihêle, tu min bikujî ez cardin naçim kirasê maran ji te re naynim.Qet xema wê nîn bû. Wê bi lez kiras danîbin beroşa xwe, kevçiyek mast jî avêtenav, hinekî tevda, devê beroşa xwe girt,hinek pîne û potik avête ser. Te digot qeyhemû çiyayên li derdora me dayika min ûjinên hevalên wê xuliqandine, wisa kêfx-weş bûn... Lê ew tirsa min ji min re ma,hê jî ditirsim dema wêneyên maran jî bi-bînim ditirsim. Mastê wan wek mastê herdemê eynî bû, tu tesîrek kirasê maran tu-nebû, lê wan bawer dikir, bawerî jî herdem ew didan jiyîn.

Tifinga bêhempa

rupel 10+++:Layout 1 06.06.2020 19:40 Page 1

8-14 Hezîran 2020Çand û Hunerxwebûn11

“Stranên Sor NiviştênMor” kespikek e

Ji bo civakê tişta herî zehmet vegotinarastîyê ye. Lê civakek bêyî qalkirina vê ras-tîyê tu caran sererast nabe. Vegotina êşacivakê hem êşa civakê teze/zindî dihêlehem jî dihêle ku êş kêmtir bibe. Rêya vêyekê bêhtir huner e… Gelek caran civakbi destê hunermendan tê tedawîkirin an jîhunermend birînên civaka xwe der dikinû êşa wan zindî/mayînde dihêlin. Tenêmînakeke li dinyayê zêde belav bûye jî, di-kare pir kesan ji me bi ber meseleyê bixe;Guernîca – Belê ev “berhem!” Guernîcane berhemeke şahîyê ye, lê di rastîya xwede him bîra welatê xwe(Welatê hunder-mend) û him bîra gelek welatan tim zindîdihêle… Êdî ne mumkin e ku birîna Gu-ernîcayê aş bibe û were jibîrkirin.

Romana Rênas Jiyan a bi navê “Stra-nên Sor Niviştên Mor” jî pir hindik bi“ekla” Guernîcaya Pablo Picasso, me biber rastîya me û êşa me dixe.

Dûrketina ji nasnameya/rastîya xwe, qa-yîşkêşana jiyana rojane, xewn, xeyal û xeyal-şikestin… Bêrîvan, Şemsa, Mûsa, Rê Welat-Lawê Emîna Bî-, Lîço û hemûyên din. Heryek ji wan her çiqas di romanê de antîqehremanbin jî di nava civakê de “qehremanek” e;tirsa me, êşa me, dûrketina me, hesûdîyame, newêrekîya me, kêmanîya me, mîna“beyreq”ekê li pêş çavên me, bi wêrekî li badikin. Rênas Jiyan, bi peyvên bêdeng (em jîhemû di dilê xwe de bêdeng û bi dizîheman hestan tînin zimên) Romaneke Har-monîk nivîsandiye. Her antîqehremanek bialozîya di tabloya Guernîca de, bi pey a xweketiye û di dîmena giştî de hemû bi rengêxwe yê resen hev temam dikin. Harmonîk-bûna Stranên Sor Niviştên Mor jî eve…Bêrîvana ku bavê wê ji bo zarokên xwegelekî diqirqile, di serî de li bavê xwe ho ve-nade, ji ber xwe fedî dike û ji bo ji xwe dûrbikeve her tiştî dike. Şemsa ji derdê bi xwenebawerî û xwe kêm dîtinê kizînî ji navê tê.Kizînîya nava Mûsa jî ne dûrî ya Şemsayêye. Rê Welat(Lawê Emînaya Bî) hewl didedi ser bendan re xwe bigihîne girseyan, kuyek ji wan bendan dêya wî bi xwe ye. Wîdaye pey “xeyalên” xwe. Hinek bi ezezîtî ûegosantrîzmê bi pey tiştên erzan ên rojaneketine(Wekî Lîço) û hemûyên din her yek jiwan dengek e di niviştekê de… Xwîner,piştî xwendina hemû niviştan (û niviştge-ran) hay ji “nistîya” wan a senfonîk çêdibe.

Di nava geremolê de, ku antîqehre-man tê de didin çargavan, her yek zemî-nekê ji ya/ê din re amade dike. Lûs diberê, rê dibe welat; welat xewna Rê ye,xewna Rê xewna hezar salan e.

Di nava her tiştî de helwesteke gelekîxurt a antîkolonyal e romana Staranên SorNiviştên Mor. “Di dinyayê de ti tişt jê zêdetir ni-kare kêfa bindestan bîne biqasî kêlîka ku serdestêwan wan bipejirîne.”(rp.21) Jixwe ev alîyê ro-manê bi vê hevokê di beşa “Niviştger 2” debi derbeke gelekî xurt xwe dide der.

Her çiqas nivîskar wekî rêbaz, çîrokbêjkiribe karekterek û ev rêbaz di romanekenormal de xetereyek mezin be jî, di Stra-nên Sor Niviştên Mor de, ev yek rê li bernivîsandina niviştan vedike. Niviştek, ni-vişta piştî xwe bi tesîrtir dike.

Nistîya hemû niviştên ji destekî der-basî destekî din dibin, di encamê de hev-par in; hemu jî ji bo hebûn û xwebûnekêhatine nivîsandin. Rênas Jiyan -mîna ni-viştên bavê Bêrîvanê (Xelef Xoce) ku dix-waze “qîza wî” li rastîya xwe vegere û xwebe- wî jî Stranên Sor Niviştên Mor wekîkespikekê, bi "Kurmancîya reş" bi bis-kên nexşeya me ve kiriye, bi hêvîya ew ê“me” û “hêlîna me” biparêze...

*Stranên Sor Niviştên Mor, RênasJiyan, roman, weşanxaneya Belkî, 2018

Sîdar Jîr

Huner, li ser bingeha estetîkê angobi xema bedewiyê, hewldana ve-gotina heqîqetê ye. Hunermend be-dewiyê ji xwe re dike pîvan û bi vêpîvanê jiyanê û dînamîgên wê der-dibire. Hunermend, bi kaxid ûpênûs, bi enstrûman û deng, biboyax û firçe, bi kamera û dîmen;wek gotina pêşiyan ya spaniyan di-bêje; bi deyn guh û çavên xwe didecivakê. Ji ber ku hunermend ewkesên guhdarkirin û nêrîna wan cu-datir in, ew dibin rê û nêrîn ji bocivakên ku guh û çavên wan derbexwarine. Ev cudatî du xetên girîngên hunerê diyar dikin: afirandin ûresenî. Giyanê mirovan bi awayekîherî bedew bi hunerê xwe nîşandide. Têgihiştina “felsefe tenê biaqil û huner jî tenê bi hestan çê-dibe" xapandin e. Berhem li gorîferasetekê tiştan vedibêje û li serbingeha îdeolojiyekê ye.

Afirandin û resenî du taybeti-yên girîng ên hunerê ne ku li serpirsa çiyetîya hunerê alîkariya medikin. Huner, bi taybetiya xwe yaafirîneriyê“ji-ber-xwe-ve” li hem-berî desthilatiyê helwestek e. Ênhunerê weke ku qet bi polîtîkayê reeleqeya wê tune be dihesîbînin bilali hunermend û nivîskarên hatinekuştin û girtin binêrin. Desthilatî jiber taybetiya afirîneriyê tundiyê liser qada hunerê dike. Desthilatî biher awayî li dijî afirîneriya civakêye. Dixwaze civak pasîf bimîne ûtenê bi statûya bîner û guhdaranqayil bibe. Bi wî awayî hunera dinav jiyanê de diherîkî û jiyanxweştir dikir; bû şahiya desthilatî ûji bo civakê jî tenê temaşekirina vêşahiyê ma. Ev di rastiya xwe de bi-çûkxistina civakê ye. Bi vî awayîgel her roj bi taybetî di televîzyo-nan de û di hemû qadên îdeolojîkên dewletê de (çapemenî, perwer-dehî, saziyên olî) li biçûkxistinbûnaxwe temaşe dike. Di bernameyênnîqaşan de profesorên zilam û exti-yar tenê tiştekî dibêjin: hûn nikarinli ser meseleyan (ev meseleyên webin jî) biaxifin. Tenê guhdarî bikin!Di maçên fûtbolê de jî heman tişt:hûn nikarin bi topê bilîzin. Tenê te-maşe bikin. Bi rêzeflîmên xwe di-bêjin: hûn nikarin xweşik bibin, lixweşikan temaşe bikin. Ji bo Kur-dan ev rewş trajîktir e. Hemû ber-nameyên tv’ên tirkan ji kurdan retenê tiştekî dibêjin: Hûn nikarinwek me biaxifin, (devoka tirkiya

Stenbolê) nepeyivin. Ew ê carna sê-çar bêaqilan derbixin pêşberî me ûbi dû re bibêjin: Binêrin ên wek wediaxifin bêaqil in; de ka bêdengbin. Di rêzefîlmên wan de kurdbêaqil in. Bi vî awayî derûniya bin-destiyê bi pêş dikeve û mirov tebat(pasîf) dimîne. Heger li welatekîgel bitebite êdî mijarên azadî-huner-zanyarî dibin lewçetî. Divêmirov di serî de ji vê rewşa kam-bax xwe xelas bike. Berpirsya-riya sereke ya hunermend ûrewşenbîrên kurd, têkbirina vêderûniya bindestiyê ye, ya bi hu-nera pergala mêtingeriyê bi pêşketiye. Ji ber wê hunera destbi-rayê desthilatiyê ye, di eslê xwede kuştina hunerê ye. Huner, lidijî vê hunera desthilatiyê ye.

Taybetiya berhemê yek jî, re-senbûna wê ye ango berhem divêne sexte û kopî be. Ev jî bi tenêsûdwergirtina ji çavkaniya xwepêkan e. Pirsgirêka resenbûnê dieslê xwe de pirsgirêka çavkaniyêye. Di hunerê de sedema biyanî-bûnê dûrketina ji çavkaniyên rast e.Ji bo kurdan çavkanî Kurdistan e.Bêguman sûdwergirtina ji cerebe-yên gelên din encamên baş derdi-xin, lê heger ev weke bazirganiyêbê hawirdekirin (îthalkirin); ev dûr-ketina ji eslê xwe ye, biyanîbûn ûpişaftin e. Gotina ‘her giya li serkoka xwe şîn tê’ ji bo hunerê jî der-basdar e. Yan na dihat bîra kê kunavê gundên li çiyayên bilind in jî

biguherînin. Ji xwe desthilatî ji bowê xwest ku kokê ziwa bike. Ar-manca êrîşên bişaftinê (binavkirinapolîtîkaya bişaftinê şaş e, bişaftinêrîşeke pergalî ya mêtingeriyê ye.)ziwakirina çavkaniyan e da ku jivir êdî exlaq, polîtîka û huneraresen derneyê. Civak têk biçe û ko-letî bi pêş bikeve. Lê yên huner-mend in; ên afirîner in xwediyêviyana azad in, xweser in. Jixweresenî, ne tenê bi wateya otantîkêyan jî yektayê ye; her wiha wateyaxweseriyê jî dihewîne. Ancax ênxweser dikarin bibin resen. Huner-mendên têkilî bi dewletê re danînehemû jî hem ji hêla afirînerî û hemjî ji hêla reseniyê ve têk çûne. Hu-nermendên ji xwe re dibêjin şoreş-ger an jî muxalif, ger ji hêlaafirineriyê ve krîzan bijîn di serî debila tekiliya xwe ya bi desthilatiyêre binêrin. Ev ne tesadûf e ku ber-hemên serkeftî yên vê dawiyê der-tên hemû jî ji qadên azad in. Ji berku huner; li hemberî desthilatiyê,azadiyê pêş dixe. Lêbelê huner-mend divê xweseriyê bi ferdperes-tiyê (ezezîtî) re tevlihev neke.Huner çalakiyeke civakî ye. Wekme li jorê got: mijara hunerê jiyane. Jiyana mirov li ser civakê avadibe. Hunermend ji ber ku bi hu-nerê dadikeve, jixweber li dijî ferd-perestiyê ye. Ev azadî gelek caranbi konformîzmê tevlihev dibe ûdibe sedem ku hin hunermend binavê azadiyê û serxwebûnê xwe rê-

xistin nekin. Lê ev aşkera ye, hegerwelatek mêtingeh be û heya ewwelat azad nebe, ji rewşenbîranheya hunermendan, ji rojnamege-ran heya siyasetmedaran giş berpir-siyarên azadkirina wî welatî ne. Jivir em dikarin bigihîjin vê encamê:Hunermendên afirîner azad in. Jixwe huner jî ne qada fantezî û şa-hiyê ye. Şahiyên xwe weke hunernîşan didin, li gel fanatîzm û seks-perestiyê li hemberî civakê wekeamûrên îdeolojîk ên desthilatiyê ne.Huner qada geşkirina jiyana azad e.Ji ber vê jî qada herî azad huner e.Hunermend çiqas azad be, ew êewqas afirîner û resen be. Mirovdikare di qada hunerê de piyano ûkerên mirî bîne cem hev. (KûçikêEndulusê, Bunuel-Salvador Dalî)

Ji bo têkiliya kes û civakê ze-mîna herî xurt huner e. Ne tenêweke form civakî ye; (huner-mend-berhem-bîner. Berhemanehatiye parvekirin ne berhem e,madde ye, bûjen e) li gel vê yekênaverok bi xwe jî bi pirranî ewalozî ye ku tkes bi civakê redijîn. Li ser civakê tundî hebe,civak ber bi tunebûnê ve biçe,hunermend diêşê û ji vê êşêhuner dizê. Her wiha kêfxweşî ûbextewariya civakê jî mijarênhunerê ne. Heger berhemek ci-vakê red bike ji ber ku berhem bixwe di navbera kes û civakê dediyalogek e, redkirina civakê na-kokiyek e.

Abdulhalîm Bîçer

Huner li dijî desthilatiyê ye

Kurd ewledên çiya ne,evîndarên çiya ne,dengbêjên çiya ne

Zargotin ew zar û zimanê kurda yê zindî ye. Ew dîroka devkîye li ber guhê hemû kurdan. Ew hunera kurdî ye. Dengê his,êş û azarê jiyana kurdan e. Ew hêvî û hêza jiyanê ye. Kurd-bûn e. Ew reng û dengê walatê kurdan e: gaziya gelî, geboza,deşt û zeviya, çiya û baniyên Kurdistanê ye. Ew li ber çewênbiyaniyan, cînaran, dost û dijminan remz û makkirina heyîn ûxuyatiya kurdan e. Ew zen-gînî, dewlemendiya ruhê kur-dan e, ku li dirêjaya dîrokêkesî nikarbûye bikûje, biş-kêne, bifetisîne, jê bidize, zeftbike û gel jê bêpar bihêle.Hemû kurd divê haj ji vêzengîniyê hebin, pê bibinnas, pê serbilind bin, wekîkaribin gelê xwe û walatêxwe Kurdistanê çêtir nasbikin û wê biparêzin.

Celîlê Celîl

rupel 11+++:Layout 1 06.06.2020 19:39 Page 1

8-14 Hezîran 2020 / e-mail: rroojjnnaammee@@xxwweebbuunn..oorrgg / Buha: 4 TL Hejmar: 25

xwebûn İmera Basın Adına İmtiyaz Sahibi: Kadri Esen

Sorumlu Yazıişleri Müdürü:İdris Gürmez

Yayın Danışma Kurulu:Abdulla Peşêw

Ehmed Huseynî Kakşar Oremar

Prof. Knyaz Îbrahîm MîrzoyevSelîm Temo

Dr. Zerdeşt Haco Yayın Türü: Haftalık Yaygın Süreli

Yönetim Yeri: Kooperatifler Mah. Gevran Cad.Akkoyunlu No: 5/13

Yenişehir / DiyarbakırBaskı: Diyarbakır Yenigün Matbaacılık SelahattinEyyubi Mah. Turgut Özal Bulvarı, Batıkent Yapı

Koop. A/4 Blok Altı Bağlar / Diyarbakır

Her nivîskar ji nivîsa xwe berpirsiyar e.

Tel:0 (541) 806 84 85

Ji bo abonetiyê

Baş e, em ferz bikin ku Cegerxwîn di ‘Cîm ûGulperî’yê de, bi gotina Baxtînî pîşekariyeke taybetnekiriye; ne di asta zimên de –ya ku niha em dinav de xenî bûne– û ne jî di tevnê de –ya kuniha bûye taybetiyeke xwendin û nirxandinênme yên post-struktural, me serî jê girtîye!–, bitenê ji tiştên mayîn yên di vê novelê de ku bi yamin, şahberhemeke Cegerxwîn e, em dişênxwendineke berawirdî jî bikin.

Li gund: Baxçe û elîfbaÇîrok, bi devê kesê yekemîn (erê, Cîm e ew)

wekî serpêhatiyekê tê katkirin û heya dawîyê jî bivî terhê xwe yê destpêkê diherike: Gundême, keçikên gundê me, keçeke cîranê me…sêyemîn hevoka Cîm û Gulperîyêdibe ev: Jin û mêr xwe ji hev venaşê-rin. Lê dibêje Cîm; bi tenê keç ûxort li diyarî çav dûrî hev diçin.Keçikên gundê Cîm, bejinbi-lind, dêmdir û têrgoşt in. Lêdivê em çi ji van her sê tay-betiyan fam bikin? Belkî êdîwexta lêhûrbûna keç û jinênnîgarkêşê fransî Pierre-Au-guste Renoîrî hatiye, yê kutêgiha delalî û xweşikiyê, libejna yarikên xwe, hevalênxwe, modelên xwe yên profes-yonel, keçikên ciwan yên likûçe û kolanên Parîsê hevûdinnas kirine û li lîstikvanan kiriye ûwan fena heybereke sermedî ya jirê-derêxistinê û vesazkirina jîndar ya huner ûbedewîyê dîtiye. Badilhewa nîne wekî MarcelProust di Li Pey Şopa Dema Wenda (Le Côté deGuermantes, 1920-1921) de dibêje; “Jin, ne wekewan dem û dewranên berîn di kuçe û kolanan re dibûhi-rin, çi ku niha wek jinên Renoîrî ne, yên ku bi xazokîme nedixwest em wan bibînin.” Cîm, li gundekî Kur-distanê dijî û Gulperî (hevala wî ya zarotiyê) birindî li vî gundî deng daye. Gulperî keçeke ne pirqelew, lê têrgoşt û dêmspî û çavbelek e û çiqas rind ûxweşik be jî, tu tişt nayê bîra wan: “Me çiqas henekdikir, hev hembêz dikirin, awir ji hev didan, me çavênxwe ji hev nediqurmiçandin. Ji ber ku me bîr nedibir, dêû bavên me jî gazin ji me nedikirin.”

Cîm jî, Gulperî jî, ji tiştên xweşik hez dikin(dema diçin çolê, devbiken, êrîş dibin gul û kûlîl-kan, Gulperî yên zer, Cîm jî yên sor diçîne) ûwan dipesinînin. Li vir em navberek bidinê ûberê xwe bi ‘Utopia’ya Thomas More ve bikin,ma dê çi be!? Di beşa Rêwitiya Bo Utopyayê deMore, qala xweşiyên Utopyayîyan dike; wekî ji çihez dikin, çi û çi xweşiyeke bêpayan dide wan,wan jî disenifîne helbet; cureyên xweşiyê yên ewweke rastiyê dipejirînin; hinek ji wan cestî ne,hinek jî aydê hiş û bîrî ne û utopyayî wer dizaninku mezintirîn xweşî, xweşiya hişî ye. Ev jî di navxwe de tên senifandin, lê dirêj nekim û serê weneêşînim, çi ku rojên xweş yên gulçinînê wekkefa sabûnê diherikin, Cîm xwe li mizgefteke hil-weşiyayî, di xwendegeheke kevnare de dibîne.Kalekî pêncî salî, şivik bi destan, rûniştî, şaş, kum,mîtan, sayî tev spî wergirtî, bavê wî yê ku êdî kalekîheftê salî ye, jê re temen dike, dibeze destê wî.Seyda, elifbayek destnivîsî dide destê Cîmî, wekîçêlkewê di kundir de li nav hevalan biyanî ye, çavek liSeyda, yek li şopa bavê xwe, wilo gerdenşikestîdinihêre. Çawa tê wir? Di kur re derbas dibe?Gava baxçeyê (baxçeyek her heye) derbas dikebêguman, di tevna novelê de derbaskirina baxçe-yan, yan derbasbûna nav baxçeyan cihekî xwe yêtaybet heye. Jiyana bextewarî, bi derbasbûna bax-çeyekê re vediguhêze, hem jî di nav sî û tavê de!Gulperiyê jî bi ser bavê xwe de digirî, dixwazehere bixwîne. Seydayê heftê salî dibêje; “Xwedêbiparêzî, Gulperî Xatûn wê bixwînî û jineke hêja jêderkevî, gelek ciwanmêr wê xwe li ser bidine kuştin.”

Li bajêr: Nûkurd û Xwendewar AxaÇaxa Comerdê dostê bavê wî, ew bi xwe re

dibe bajêr û Cîm xwe li cîhaneke bi tu awayî na-şibe gundê wî, dibîne, dest bi pênasekirina hê-maya bajêr dike; xwe ji otomobîl û paytonandiparêze. Li bajêr, xwendegehên taybet yên ji bokeçikan hene. Ne bi tenê ew jî, nimreyên xanîyanhene û dîsa nîgaşa baxçeyekê û pariyek jî nostaljî!“Baxçe li gund hebû, ji lew re ji vir xweştir bû.” Li kutiştekî xweş dibîne –ne min gotibû ji tiştên xweşhez dikin– dikire, li ber keviyê baxçeyekî Gulpe-rîyê dibîne. Sêv Gulperî ye, mişmiş ew e. Teqnekîdigerin. Qala rojên xwe yên li gund dikin, gotindîsan vedigere ser baxçeyan û xweşikiya wan. Asoxîn, berê xwe didin sînemayê. Nexwe bajar;

otomobîl, payton, xweparastin, xwendege-hên taybet yên keçikan, nimreyên xani-

yan û sînema ye. Li Pêxwasekî Mêrxastemaşe dikin. Beşa duduyan a no-

velê, çîrok e, ango bi navê çîrokêdest pê dike, çîroka di nav çî-rokê de! Bidin dû gotinan jikerema xwe; Bajar, Kurdistan,pêxwas, çayxane, nêrgela, mar-pêça nêrgelayê, kovar û roj-name… va em di Amedê rederketin! Ji ber çi navê rojandide? Roja Çarşemê kartek jiseydayê wan re tê, roja înêtevde diçin temaşeya beza

hespan, ya li Derê Çiyê. Ferma-neke; “Roja Înê li Derê Çiyê beza

hespan heye, divê her suxte bi serbestîbête temaşeyê.” Bajar qewl in, bajar

jivan in, bajar roj in; Çarşem, În…ûbajar xewnreşek in, lê di heman demê de

deriyê einfühlungê (nasirîyê) jî li Cîm vedike;piştî çi? Piştî fîlmê, ji qewlê Cîmî ve, piştî temaşe-kirina çîrokê. Di vê beşê de Cegerxwîn, yekemderba xwe ya postmodern–nekenin!– li tevnêdixe; hîpodromê vediguhêzîne arenayê, dem ûdewran li bin guhê hev dikevin, tu yê bibêjî qeydîmenek ji rêzefîlma Game of Thrones e, tiştên di

wê qaşogiravî meydanê de rû didin û lîlandinan-tên xemilandin, hostatiya Seydayê Cegerxwîn jîdide der. Li hîpodromê, Perîşana dotmama Ci-wanî (ji mala Nûkurdan, ji neviyê XwendewarAxa ye), qala çîroka xwe û wî dike, wekî çawanXwînxwar Axayê mêrkûj ew ji xwe re xwestiye,hatiye ser cila xwazgîniyê! Bi şûr û mertalan ra-diperikin hev, kefikên mertalan ji dest hev dir-evînin, kolosên hev ji serên hev difirînin, pêlênaxê bilind dibin, şingînên şûran, reqînên merta-lan guh li siwaran ker dikin. Em temaşeyî şerêCiwan û dijiminê wî dikin. Dev li ken li Cîmvedigerîne; “Em Kurd hemû wilo ne.”

Li Bêrûdê: Madam Gulçîn, saz û nazDema xwendegeha wan derê xwe li ber suxte

û şagirtan digire, herkes berê xwe didemala xwe,ev ên me jî, roja Sêşemê çente û hûr mûrên xweli tenişta forteke biçûk girê didin û didin ser rêyaBêrûdê û roja Pêncşemê li ber qiraxa avê, li derêçayxaneyekê peya dibin. Bêrûd wek bihuştê ye,hema bibêje bihuşt bixwe ye! Zagonên tûndûtûjyên civakî, rê û rêzikên rewiştî, bi dengêMadam Gulçînê re, ya bi kurdî û tazî û karisî ûefrencî dibêje, hêdî hêdî sist dibin. Di kelekêde, weke ku di çemekî ji wan çemên bihuştê debin (heye ku di Çemê Hemr de) dest, ji memikû ristika pê ve li tu deran nagerin. Cîm, ji xwere li ayîna kesnedîtî temaşe dike û haya wî jiGulperiyê nemaye. Ji wê şevê pê de bi dilovanîû qenciya Bêrûd û Bêrûtiya mijûl dibin. Bêrûdîdilnerm û dilovan û çavvekirî û ber gola miro-vaniyê de pir çûne. “Xwezî rojhilat hemû wekî Bê-rûdê bûna.”, dibêje Cîm. Ziman, zimanê wî ye,tev, tevna wî ye, ku Baxtîn vê weke pirsgirêkakarnavalbûyî ya edebiyatê bi nav kiriye û di nav-bera cidîyet û komîkê de hema hema nîvenîvparve kiriye. Tam jî li vir, li hemberî zimên û cî-hanê helwesteke sext derdikeve mexderê. Ce-gerxwîn êdî komûnîsteke nestêleye lew!

(Dê dom bike)

Weswese 2

Şener Ozmen Çîroka evîneke utopîk:

Cîm û Gulperî-I

AsîmilasyonDewletê em asimîle kirin hûn ê bêjinçawa? Dema ez zarok bûn û diçûm dibis-tana seretayî (sal 1975) wê demê jî sîxurû guhbel hebûn. Sibê ku ez diçûm dibis-tanê mamoste ji min re digot derkeve berdepreşê. Dema ku derdiketim ber depreşêmamoste ji min re digot li ser piyekî bi-sekine. Min ji mamoste dipirsî, çi sûcêmin heye? Wî digot guhbelan êvarê guhdaye ser we, tu êvarê bi dê û bavê xwe rebi kurdî axiviyî, we deng kiriye. Ez li serpiya disekinandim û wî li min dida. Ma-mosteyan ji dê û bavê min re digotin bizarokên xwe re bi kurdî neaxivin, bi tirkîbiaxivin ku zarokên we li dibistanan jîr ûjêhatî bibin.

Dîsa dema me bi kerê êzing dibirinbajêr, bajariyan gazî me dikirin digotinêzingo, bi vî awayî, cur bi cur neheqî lime dikirin. Bi kurt û kurmancî zimanêkurdî li her derê qedexe bû. Mirov dikaregelek mînakên vî awayî bide.

Dîsa dema Turgut Ozal serokwezîr bûdigot werin em televîzyoneke kurdî avabikin, bila stranên kurdî bibêje.

Serokên muxalefetê hemûyan destênxwe li maseyên pêşiya xwe didan û digo-tin na, Ozal protesto dikirin. Ozal wêdemê dixwest kurdan bixapîne televîzyo-nek mîna Terete Şaşê ji kurdan re veke.Dewletên tirk, ereb û eceman aşê pişaf-tinê gerandin û hê jî aş digerînin û kur-dan asîmile dikin.

Pêşengtiyê ji ziman re nakinÊdî wisa bûye ku otoasîmilasyon,

yanî xwepişaftin di dewreyê de ye. Vêcarê kurd xwe dipişifînin û xetereya herîmezin jî xwepişaftin e.

Hûn ê dîsa bipirsin bêjin çima?Dema em rewşa li kurdan û zimanê

kurdî mêze dikin, piraniya kurdan bi za-rokên xwe re bi kurdî naaxivin. Ew bixwe jî nayên saziyên zimanê kurdî fêrîxwendin, nivîsandin û axaftinê nabin ûzarokên xwe jî naşînin saziyên zimanêkurdî. Bi taybetî jî hevalên pêşengiya si-yasî dikin get pêşengiyê ji zimanê kurdîre nakin.

Mîna cinawirekêEz vê rewşê dişîbînim vê: Cinawirek

an jî hirçek mirov digire û dike devê xweku mirov bixwe. Hewce ye mirov jî lihemberî wî cinawîrî li ber xwe bide. Lêmixabin em berî wî cinawirî nadin û emjê re dibêjin me bixwe, me bixwe! Otoa-sîmilasyon jî tiştekî wiha ye. Bangewa-ziya min ji bo kurdan û yên ji bo mafêkurdan siyasetê dikin ku li zimên xwedîderkevin. Li her derê bi kurdî biaxivin, bikurdî binivîsin û bi kurdî bixwînin.

Hevalên hêja û delal dema em bi tirkîû erebî axivîn, me nivîsand, me xwend ûzimanê xwe yê şîrîn ji bîr kir, çi ferqa meji tirk û ereban dimîne? Dema tu ji heva-lên ji bo mafê kurdan siyasetê dike re di-bêjî civînên xwe bi kurdî li dar bixin,dibêjin heval em nizanim.

Heval qurbana we be. Seydayê Ce-gerxwîn çend sal in gotiye ‘nezanîn şerme, fêrnebûn dubarekirina şermê ye.’

Hevalên hêja ziman hebûna nete-weyê ye; ziman çand, wêje, dîrok û nas-name ye.

Zimanê her sewal û miletî heye û jiyên din cuda ye.

Ez heyrana kurdên zimanhez bim, lizimanê xwe yê pak û şîrîn xwedî derk-evin.

Bi rastî jî bê ziman jiyan nabe. Ez jîdibêjim bêyî zimanê kurdî bila jiyan limin heram be.

Şerîf Yilmaz

rupel 12+++:Layout 1 06.06.2020 19:38 Page 1