zin in armoede? - demens.nu · van de redactie wat betekent zingeving voor mensen in armoede?...

uvvIS

SN 0

772-

6627

• A

fgift

ekan

toor

Bru

ssel

X

Vera

ntw

oord

elijk

e ui

tgev

er: S

onja

Egg

eric

kx

Vers

chijn

t tw

eem

aand

elijk

s

2010

- 2

7ste

jaar

gang

nr.

6

uvv

Zin in armoede?

Van de redactie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .3

Dossier: Zin in armoede?¬ Sisyphus als symbool van zingevende armoede - Willem Elias. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .4¬ De mens leeft niet van brood alleen. Interview met Christof Grootaers - Liza Janssens . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .7¬ Armoede en sociale uitsluiting: niet alleen de staat speelt mee.

Rol van op geloof gebaseerde organisaties neemt toe - Veerle Cannoot . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .11

¬ “De armen hebben mij geleerd wat het leven is.” Interview met André Alaers - Ellen Denolf. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .15

¬ Een armoedeproject in Hasselt - Viona Westra . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .19

¬ Levensbeschouwing en de kijk op armoede - Klaas Nijs . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .23

¬ Clochardisme als verwoestijning van de persoon. Het boek Les Naufragés van dichtbij bekeken - Ellen Denolf . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .27

UVV belichtPrikbord . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .32

¬ Première film Communicatie rond het Levenseinde . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .32

¬ Op zoek naar een zinvol engagement? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .32

¬ Jij zoekt vrijwilligerswerk? De stuurgroep Morele Bijstand zoekt jou! . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .33

¬ Luisterende oren nodig! Stichting voor Morele Bijstand aan Gevangenen zoekt vrijwilligers . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .33

¬ 39ste Vrouwendag. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .33

Varia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .34

¬ Opiniestuk ‘De rechtsstaat en perceptie’ - Luc Devuyst . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .34

¬ Opiniestuk ‘Een vuil spelletje cattanagio’ - Sonja Eggerickx . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .36

¬ Lezersbrief ‘Wat komen de vrijzinnigen hier doen?’- Sonja Eggerickx . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .36

¬ Willy Calewaert Leerstoel 2010-2011 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .37

¬ Internationale conferentie over verlichting en vrijmetselarij . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .38

Een moreel consulent vertelt…¬ Zingevende lichtpuntjes in de armoede - Ulrike Dausel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .39

Diversen¬ De Universitaire Associatie Brussel kijkt over de grenzen heen - Sonny Van de Steene . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .41

¬ Wim Distelmans eerste laureaat van de Dwaallicht Prijs . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .42

¬ Vakantiekolonie-experimenten. Boekbespreking We zijn goed aangekomen! Vakantiekolonies aan de Belgische kust [1887-1980] – Franky Bussche . . . . . . . . . . . . . . . . . .43

Internationaal¬ Samenwerken aan een meer human(istisch)e wereld . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .45

¬ De link tussen atheïsme en nazisme volgens de paus. Richard Dawkins reageert… . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .46

¬ 15.000 wachtenden op het Sint-Pietersplein in Gent - Raffi Aghekian . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .48

¬ 11.11.11-campagne Centraal-Afrika - Raffi Aghekian . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .48

¬ Werking rond armoede binnen Humanistischer Verband Deutschland, afdeling Berlijn. Interview met Andrea Käthner - Ulrike Dausel . . .49

Vrij-On-Zinnig - Sonny Van de Steene . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .50

Kruiswoordraadsel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .51

Jongeren en cultuur¬ Magritte: een fantastische wereld! - Sonny Van de Steene . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .52

Zenithbeurs . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .54

Info Vrije Universiteit Brussel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .55

Centra Morele Dienstverlening . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .56

HOOFDREDACTIEAnne-France KetelaerMarina Van Haeren

REDACTIEMEDEWERKERSFranky BusscheVeerle CannootLiza JanssensKlaas NijsSonny Van de Steene Jenoff Van HulleEmily Verté

COÖRDINATORSonny Van de Steene

LAY-OUTGrafiekGroep

UVV-infoWORDT GRATIS VERSPREID BINNEN DE VRIJZINNIGE GEMEENSCHAP.DE REDACTIE VAN UVV-INFO IS NIET VERANTWOORDELIJK VOORDE INHOUD VAN DE DOOR DERDEN GELEVERDE ARTIKELS.

COVER: JAN VAN OOST -TOKYOGHOST - 1993

TEXTIEL, HAAR, BONTJAS,ZIJDE - LEVENSGROOT

PRIVATE VERZAMELING BELGIE

UNIE VRIJZINNIGE VERENIGINGEN VZW

Federaal Secretariaat

Brand Whitlocklaan 87

1200 Sint-Lambrechts-Woluwe

T 02 | 735 81 92

F 02 | 735 81 66

[email protected]

www.unievrijzinnigeverenigingen.be

CONFORM DE WET TOT BESCHERMING VAN DE PERSOONLIJKE LEVENSSFEER TENOPZICHTE VAN DE VERWERKING VAN PERSOONSGEGEVENS (8 DECEMBER 1992)DELEN WIJ U MEE DAT EEN AANTAL VAN UW PERSOONSGEGEVENS OPGENOMENWORDEN IN ONS ADRESSENBESTAND.UVV ZAL, ALS HOUDER VAN DIT BESTAND, UW GEGEVENS VERWERKEN IN HET KADERVAN VOLGEND DOELEIND: VERSPREIDEN VAN PUBLICATIES EN INTERNE COMMUNICATIE.

OP SCHRIFTELIJK VERZOEK, GERICHT AAN MEVROUW MARINA VAN HAEREN,SECRETARIS-GENERAAL, BRAND WHITLOCKLAAN 87 TE 1200 SINT-LAM BRECHTS -WOLUWE, KAN U EEN OVERZICHT KRIJGEN VAN DE DOOR UVV OVER U OPGESLAGENPERSOONSGEGEVENS. ONJUISTE GEGEVENS VERBETEREN WIJ OP UW VERZOEK.

REACTIES OP DIT NUMMER KAN U STEEDS DOORMAILEN NAAR [email protected],DEZE WORDEN, NA OVERLEG EN GOEDKEURING DOOR DE KERNREDACTIE,GEPLAATST OP DE WEBSITE BIJ DE RUBRIEK REACTIES VAN DE DESBETREFFENDEUVV-INFO OF VERSCHIJNEN IN DE VOLGENDE UVV-INFO.

I N h o u d P A G I N A

Lid van de Unie

van de Uitgevers van

de Periodieke Pers

Va n d e Re d a c t i e

WAT BETEKENT ZINGEVING VOOR MENSEN IN ARMOEDE? IS ER IN

HET LEVEN VAN MENSEN IN ARMOEDE WEL PLAATS VOOR ZINGE-

VING. EN OP WELKE MANIER GAAN VERSCHILLENDE LEVENSBE-

SCHOUWINGEN OM MET DE ARMOEDEPROBLEMATIEK? UVV-INFO

GING OP ZOEK NAAR EEN ANTWOORD OP DEZE EN EEN AANTAL

GERELATEERDE VRAGEN.

IN EEN EERSTE ARTIKEL BESPREEKT PROF. DR. WILLEM ELIAS EEN

REEKS WERKEN VAN KUNSTENAAR JEAN BILQUIN MET ALS TITEL

SISIPHUS OF DE LAST? EN LEGT HIJ EEN VERBAND TUSSEN DE

GRIEKSE MYTHE ENERZIJDS EN ARMOEDE EN ZINGEVING ANDERZIJDS.

BOVENDIEN BENADRUKT WILLEM ELIAS MET DIT ARTIKEL -EN DIT IN

HET VERLENGDE VAN HET NUMMER DENKBEELDEN- NOG MAAR EENS

HET BELANG VAN BEELDCULTUUR BINNEN HET VRIJZINNIGE DENKEN.

HET GESCHREVEN WOORD NEEMT TE VAAK DE OVERHAND. EN DIT

TERWIJL LEVENSBESCHOUWINGEN, WAARONDER DUS OOK DE VRIJZIN-

NIGHEID, AL EEUWEN BEROEP DOEN OP BEELDTAAL OM VISIE OP HET

LEVEN, DE MENS, DE MAATSCHAPPIJ UIT TE LEGGEN EN KRACHT BIJ

TE ZETTEN.

AL JAREN ZIJN VERSCHILLENDE LEVENSBESCHOUWINGEN ACTIEF OP

HET VLAK VAN ARMOEDE: ARMOEDEBESTRIJDING, SENSIBILISATIE,

VOORLICHTING, HULPVERLENING, BELEIDSONDERSTEUNING… UIT EEN

EUROPEES STUDIE ONDER LEIDING VAN OASES BLIJKT DAT DIE ROL

EN WERKING VAN LEVENSBESCHOUWELIJKE ORGANISATIES ALLEEN

MAAR TOENEEMT. WAAROM? DAT LEES JE IN ARMOEDE EN SOCIALE

UITSLUITING: NIET ALLEEN DE STAAT SPEELT MEE.

VERVOLGENS GAAT UVV-INFO DIEPER IN OP TWEE CONCRETE

LEVENSBESCHOUWELIJKE VISIES OP ARMOEDE: DEZE VAN ANDRÉ

ALAERS, EEN BROEDER-REDEMPTORIST, DIE ZICH DAGDAGELIJKS INZET

VOOR DE ARMEN. EN DEZE VAN HET VERMEYLENFONDS HASSELT DIE,

IN HET KADER VAN HET EUROPEES JAAR VAN DE BESTRIJDING VAN

ARMOEDE EN SOCIALE UITSLUITING, EEN ARMOEDEPROJECT IN

HASSELT OP POTEN ZETTE. DAARNAAST KOMT OOK DE INTERLEVENS-

BESCHOUWELIJKE ORGANISATIE AXCENT AAN BOD. IN EEN INTER-

VIEW LEGT CHRISTOF GROOTAERTS, COÖRDINATOR VAN AXCENT,

UIT WAT AXCENT IS EN HOE HUN WERKING ROND ARMOEDE EN

SOCIALE UITSLUITING ERUIT ZIET.

IN DE LAATSTE TWEE ARTIKELEN KOMT DE ARME ZELF AAN HET

WOORD. CLOCHARDISME ALS VERWOESTIJNING VAN DE PERSOON

BESPREEKT HET BOEK LES NAUFRAGÉS VAN PATRICK DECLERCK.

PATRICK DECLERCK, FILOSOOF, ANTROPOLOOG EN PSYCHOANALYST,

LEEFDE VERSCHEIDENE JAREN TUSSEN DE DAKLOZEN IN PARIJS. IN ZIJN

BOEK SCHETST HIJ EEN INDRINGEND BEELD VAN WAT HET BETEKENT OM

AAN DE RAND VAN ONZE SAMENLEVING TE MOETEN LEVEN. TOT SLOT

GAAN WE DIEPER IN OP DE INVLOED VAN EEN LEVENSBESCHOUWELIJ-

KE OVERTUIGING OP DE KIJK VAN IEMAND DIE IN ARMOEDE LEEFT. IS

LEVENSBESCHOUWING DETERMINEREND VOOR DE BLIK WAARMEE MEN

DE SOCIALE ACHTERSTELLING EEN PLAATS GEEFT OF EEN OORZAAK TOE-

KENT? UIT EEN AMERIKAANS ONDERZOEK BLIJKT VAN WEL.

VEEL LEESPLEZIER

JENOFF VAN HULLE

UVV-Info | 27ste jaargang nr. 6

November - December 2010

Verschijnt tweemaandelijks

Verantwoordelijke uitgever: Sonja Eggerickx

JEAN BILQUIN, SISYPHUS, 2003, TEKENING, 82 X 126 CM

it nummer bevat een acht-tal foto's van werken diede kunstenaar, JeanBilquin, gemaakt heeft

rond het thema: Sisyphus of de last.Misschien heeft deze oude Grieksemythe op het eerste zicht niets temaken met 'armoede en zingeving';maar het lijkt me van wel. Nadat hijeen liederlijk leven geleden heeft,komt hij tot de ware zin van het leven:weg van alle hebben, en ook gelijk vanalle hebzucht, vindt hij in de arbeid zelfde zin van het bestaan. Meer dan diearbeid heeft hij niet nodig. Bezit scheptmeer behoeften dan dat het plezierverschaft. De luxe maakt niet gelukkig,maar afhankelijk. Sisyphus wordtgestraft door de goeden; maar die strafgeeft aan zijn bestaan een zin: dedynamiek om iets steeds herhaald terealiseren. Het legt de nadruk op eenaspect dat vaak door de socialebezorgdheid niet onder ogen komt: dekeuze die de arme doet om vrij te blij-ven en niet in een systeem mee tedraaien. Wie is het gelukkigst? De clochard of deloonslaaf? De clochard, moet uiteraardgeen steen op een berg duwen. Maarin feite is de last van zijn dagelijksbestaan even herhalend. De clochardheeft geen 'toekomst', maar de vrijheidgeeft hem een concreet heden. Die clo-chard - ik gebruik hier met opzet diewat romantische Parijse term voor eendakloze- is een Sisyphus-figuur.

Sisyphus of de last?, titel van een reekswerken, is inderdaad een thema waareen vraagteken achter hoort. Mogenwe de naam Sisyphus zomaar gebrui-ken in de betekenis die hieraan door-gaans wordt gegeven: symbool van deabsurditeit van een zinloos werk, heteigenhandig op een berg naar boven

duwen van een steen die bij aankomstterug naar beneden rolt? Het staat bijJean Bilquin voor de last die het dage-lijkse leven, maar vooral ook de bezig-heid van de creatieve mens met zichmeebrengt. Hij relativeert die last. Alsdie last niet als straf bekeken wordt, ishij een symbool voor de arbeid. Daarenboven is elke kunstenaar watdakloos.

Maar de letterlijke betekenis van demythe is te triviaal voor de levensest-heet die Bilquin is. Hij ziet het als de taak van de kunst omde banaliteit te transcenderen. Het exis-tentialisme heeft de mythe van Sisyphusop een interessante wijze geïnterpre-teerd. Het is de titel van een belangrijkboek waarin Albert Camus de beklij-vende opdracht voor de filosofie in deeerste zin formuleert: "De zelfmoord ishet enige echte ernstige filosofischeprobleem. Oordelen of het leven al danniet de moeite waard is om te beleven,is een antwoord geven op de funda-mentele vraag van de filosofie."(1)

En de laatste zin luidt: "Men kan zichindenken dat Sisyphus gelukkig is."(2)

Inderdaad kan men de mythe lezen alshet model van het leven zelf. Het proces, het rollen van de steen, isdan belangrijker dan het doel, dat hijboven zou blijven liggen. Het leven isin grote mate herhaling. Elk nieuwleven moet vanaf nul beginnen en ein-digt zonder meer, zonder verder. Alles, zegt Camus hangt af van hetbewustzijn dat Sisyphus had over zijnhandeling. Misschien was hij overtuigddat hij er toch ooit zou in slagen. Maar stel dat dat zou gebeuren, zou hijzich dan niet vervelen? En wat te doenmet die steen die bovenop de berg zoublijven liggen? Er een kunstwerk vanmaken? Of een sokkel en terug begin-

nen met een andere steen naar bovente rollen om er een sculptuur uit te kap-pen? Of als alternatief voor het rollen,gewoon kappen aan de ruwe steen?De mythe van Sisyphus is een ode aanhet leven. De arbeid is absurd, maar maakt deeluit van het menselijk zijn dat zoektnaar zin. Religie -het vluchten van dierealiteit- is geen alternatief.

Sisyphus, mythische stichter en koningvan Korinthe, was niet de eerste debeste. Hij was erin geslaagd omThanatos, de Dood, om de tuin te leidenen vast te binden. Eens bevrijd doorAres, kwam hij Sisyphus toch halen.Sisyphus verbood zijn vrouw hem tebegraven en een obool mee te gevenom de veerman Charon te betalen. Omdat hij dus arm was, mocht hij terugnaar de levende wereld om de zakente regelen. Hij wou echter niet terug enprofiteerde liever nog wat van hetleven. Aan de dood had hij een gloei-ende hekel. Niet voor niets is AlbertCamus ook de auteur van L'hommerévolté. Sisyphus wordt bekeken als deopstandige mens die de goden nietvreest en zich niet wil onderwerpenaan hogere krachten. In zijn absurdearbeid vindt hij een genoegen, aange-namer dan de onderwerping aan degoden. Via Albert Camus krijgt dezeheidense mythe een humanistischedimensie. De absurditeit van het levenis fundamenteel, maar ze belet eenzelf gekozen zingeving niet omdat hetproces, het verloop, belangrijker is danhet doel. De arme is in feite vrij van desurrogaat-goden die het kapitalisme inhet leven geroepen heeft.

Noten(1) A Camus, Le mythe de Sisyphe, Gallimard, Paris, 1969,

(oorspr. 1942) p. 15(2) Ibidem, p. 166, eigen vertaling.

Sisyphus als symboolvan zingevende

armoedeprof. dr. Willem Elias

decaan Faculteit Psychologie en Educatiewetenschappen VUB

voorzitter van het Hoger Instituut voor Schone Kunsten (HISK)

Do

ssie

r

4 NOVEMBER - DECEMBER 2010

DWILLEM ELIAS

NOVEMBER - DECEMBER 2010 5

Prof. dr. Johan SwinnenFotografie is zijn onderzoeksgebied, dewereld is zijn werkterrein. Prof. JohanSwinnen (Vrije Universiteit Brussel) heefteen nieuwe dimensie gegeven aan hetfotografie-onderzoek. Hij ontwikkelde eenmethode om ontwikkelingslanden te hel-pen een fotografisch collectief geheugen opte bouwen. Swinnen was de voorbije jarenactief in Palestina, Suriname, Nepal enBangladesh. “Wie onderzoek doet naarfotografie, moet een nomade zijn”, zegt hij.“Tenminste toch als je mee wil schrijvenaan een nieuwe geschiedenis van dewereldfotografie gericht op de Noord-Zuid -ver houdingen.”

Auteur: Peter Van Rompaey (VUB) in UVV-InfoDenk-Beelden 2009-26e jaargang nr. 5

Jan Van OostAl tijdens zijn opleiding schilderkunst (KASK,Gent) wordt duidelijk dat Jan Van Oost eenvoorliefde heeft voor beeldhouwkunst. Deruimtewerking en de beweeglijkheid; dedialoog die ontstaat tussen het kunstwerken de ruimte waarin het getoond wordt, fas-cineren hem.De kunstwerken van Jan Van Oost zijnsamengesteld uit zaken die men onder lichtgewijzigde vorm in het dagelijkse levenaantreft. Achter de façade van weelde enuiterlijke schijn gaat evenwel de doodschuil. De dood is een weerkerend thema inzijn werk, niet zelden vergezeld door denotie van pijn als ultiem bewijs van onsbestaan.Na verloop van tijd evolueert het werk vanVan Oost naar een minder exuberante,meer sculpturale kunst. Toch blijft hetthema vergankelijkheid ook hier sterk aan-wezig. In zijn gesculpteerde torso's bijvoor-beeld worden erotiek en dood aan elkaargekoppeld. Positieve en negatieve elemen-ten gaan hand in hand. De stap om dit toete passen op de spannning armoede/zinge-ving, en de dialectiek als dynamiek tussenbeide is klein. Het beeld roteert tussen dearmoede van de rijkdom en de rijkdom vande armoede.

Auteur: prof. dr. Willem Elias VUB

Meer [email protected]

Beelden in dit dossier door...

Jo VoetsFotograaf Jo Voets woont en werkt in Brussel.Naast diverse opdrachten voor reclamebu-reaus en filmproducties werkt hij aan eeneigen oeuvre binnen de documentaire foto-grafie. Zijn artistieke intenties zijn gericht opeen sociaal engagement dat de dagdagelijkserealiteit in al haar aspecten in beeld brengt.In opdracht van de non-profit sector maaktehij onder meer portretten voor Mensen -rechten België en reportages voor het Inter -national Children’s Palliative Care Network enSamu Social Roemenië.

Jo Voets stelde tentoon op de biënnale vanBerlijn in 2005 en het fotofestival van Mannheimin 2007. In 2010 werd hij laureaat van de

16e Prix National Photografie Ou ver te, georga-niseerd door het fotomuseum van Charleroi.Voor de Cape Town Month of Photography,die eind 2011 van start gaat, werkt hij mo -menteel aan een foto-essay over spirituali-teit en religie in Zuid-Afrika.Gie Goris schreef in MO*Magazine: ‘Jo Voetsmaakte hele mooie beelden van ongeloof-lijk mooie mensen. Wie naar hen kijkt, zietgeen grenzen’.

Auteur: Sven VanderstichelenCONTEMPORARY ART EXHIBITIONS CURATOR &ADVICE

Meer infowww.jovoets.eu

JEAN BILQUIN, SISYPHUS, 2003, GIPS, 155 X 63 X 19 CM

Interview met

Christof Grootaers

ALS WE DE BEHOEFTENPIRAMIDE VAN MASLOW MOETEN GELOVEN, ZOUDEN WE EERSTE

ONZE FYSIOLOGISCHE BASISBEHOEFTEN DIENEN TE BEVREDIGEN ALVORENS WE TOT ZELF-

ACTUALISATIE KUNNEN OVERGAAN. MAAR IS DIT WEL ZO? ZO JA, HOUDT DIT DAN IN DAT

ER BIJ MENSEN IN ARMOEDE GEEN PLAATS IS VOOR ZELFACTUALISATIE EN BIJ UITBREIDING

ZINGEVING? WAT KAN DAN DE ROL VAN LEVENSBESCHOUWINGEN VOOR MENSEN IN

ARMOEDE ZIJN?

DE INTERLEVENSBESCHOUWELIJKE ORGANISATIE AXCENT VZW BOOG ZICH DIT JAAR OVER

HET VRAAGSTUK ARMOEDE EN LEVENSBESCHOUWINGEN. WE HADDEN EEN INTERVIEW MET

CHRISTOF GROOTAERS, COÖRDINATOR VAN AXCENT.

De mens leeft niet

van brood alleen Liza Janssens

consulent-stafmedewerker

Wat is AXCENT vzw?AXCENT is een pluralistische, interreligi-euze en interlevensbeschouwelijkeorganisatie die wordt erkend engesteund door de Vlaamse Gemeen -schapscommissie. Wij gebruiken zowel‘interreligieus’ als ‘interlevensbeschou-welijk’ want niet iedereen die religieusis, herkent zich in het woord levensbe-schouwing en uiteraard herkennen vrij-zinnigen zich niet in het woord interre-ligieus.

Wat doet AXCENT?In eerste instantie creëren wij een dia-loog en samenwerking tussen individu-en en gemeenschappen met verschil-lende levensbeschouwelijke achter-gronden. Daarnaast proberen wij ookeen dialoog tussen de overheid en degemeenschappen op gang te trekken.Met de secularisering is er een watongemakkelijke positiename van dezetwee spelers, maar wij zijn ervan over-tuigd dat dialoog tussen die twee sfe-ren noodzakelijk is. Zo dient de over-heid soms rekening te houden met deontvoogdende en integrerende krach-ten in de gemeenschappen. En moetenlevensbeschouwelijke gemeenschap-pen leren wat het betekent om in eenseculiere omgeving te leven. Namelijkhet geloven in absolute waarden entegelijk beseffen dat die absolutewaarden naast andere absolute waar-den staan en elkaar soms tegenspre-

Do

ssie

r

“De basis van armoede is

van sociaaleconomische aard

en niet spiritueel, noch religieus,

noch intellectueel,

noch ideologisch.”


CHRISTOF GROOTAERS

Do

ssie

r

Hoe ziet AXCENT de relatie tussen armoedeen levensbeschouwing?Het is een complexe relatie. De basisvan armoede is van sociaaleconomi-sche aard en niet spiritueel, noch religi-eus, noch intellectueel, noch ideolo-gisch. De enige ernstige aanpak vanarmoede is dan ook een sociaalecono-mische die berust op maatschappelijke

keuzen. Deze keuzen kunnen misschiengedeeltelijk religieus of levensbeschou-welijk geïnspireerd zijn, maar armoedeis een maatschappelijk en sociaaleco-nomisch probleem en dus een politiekvraagstuk. Iedere vorm van spiritualise-ring of particularisering van de oplos-sing van armoede staat het grondigeantwoord op de problematiek in deweg. Maar de mens leeft niet van broodalleen. Zelfs in de grootste armoedelaat hij zich niet herleiden tot een actorte midden van andere actoren in hetsociaaleconomische krachtenveld.AXCENT gelooft rotsvast in een gedeel-telijke autonomie van de spiritualiteiten levensovertuigingen die de menseigen zijn. Afgezien van zijn al dan nietgevulde maag, is de mens een zinge-

Op welke manier werkt AXCENT rond kans -armoede en sociale uitsluiting?Af en toe werkten we al rond dit onder-werp. Zo organiseerden we een paar jaargeleden samen met UCOS een debatover ontwikkelingssamenwerking. Sindsdit jaar, in het kader van het Europeesjaar van de bestrijding van armoede ensociale uitsluiting, gebeurt het syste-

matischer. Let wel, AXCENT is geen sociaalproject. Wij leggen ons toe op collectief enindividueel beleefde zingeving. Wij heb-ben niet de knowhow in huis van armoe-deverenigingen en gaan hen dan ook nietvoor de voeten lopen met initiatieven dietot hun corebusiness behoren. Onzeinsteek is de levensbeschouwing, religie,levensovertuiging. Onder andere in inter-views en tijdens workshops op plaatsenwaar armen het woord nemen is er eenhele nieuwe dimensie voor ons openge-gaan. Op onze website verschijnen metmondjesmaat interviews met religieuze oflevensbeschouwelijke organisaties, metmensen uit de hulpverlening en met men-sen die in armoede leven. De aanzet hier-voor was het Europese jaar, maar in 2011willen we daar graag mee doorgaan.

ken. Tot slot hameren we ook op dedialoog tussen ngo’s en verenigingen inde socio-culturele sector enerzijds ende gemeenschappen anderzijds. Ngo’sen verenigingen dienen rekening tehouden met het feit dat religie enlevensovertuiging een belangrijke rolspelen in het leven van heel wat men-sen, waarmee ze best leren omgaan.

Hoe proberen jullie dit alles te realiseren?We zijn begonnen met het organiserenvan conferenties, debatten, workshops,bezoeken aan gemeenschappen, eve-nementen (zoals interlevensbeschou-welijke openluchtmaaltijden of concer-ten), tentoonstellingen en het makenvan documentairefilms (Boedhisme inde Belgische steden). Sinds dit jaarnemen we ook interviews af van zowelorganisaties als van individuen. Wij pro-beren steeds die dialoog te organiseren,maar doen dit nooit frontaal. We heb-ben het nooit rechtstreeks over degeloofsinhouden. Onze werkwijze islateraal. We trekken de interreligieuzeof interlevensbeschouwelijke dialoog opgang aan de hand van maatschappelijkthema’s die iedereen kunnen raken.



De levensbeschouwelijke ontmoetings-plaatsen zijn voor hen minder toegan-kelijk en misschien zit daar ook eenstuk zelfcensuur bij. Als je in armoedeleeft, vind je minder gemakkelijk deweg naar plaatsen waar de modalegelovigen samenkomen. Zo ontwikkelje een leer en een praktijk die nietsteeds stroken met de erkende leer enpraktijk. Hierdoor kunnen de gemeen-schappen gemakkelijker denken datarmen het niet zo nauw nemen methun geloof of levensovertuiging.

Hoe vullen mensen in armoede hunlevensbeschouwing dan wel in?Het zijn vaak zeer sterke en ontroeren-de vormen van zingeving, zo blijktalvast uit onze interviews. Hun geloofis zeer individueel en sterk verbondenaan hun persoonlijk parcours. Het isvoor hen geen vanzelfsprekende zaakom daar openlijk over te praten en hunervaringen te delen met een gemeen-schap, zeker niet als ze al enige kwet-suren hebben opgelopen in de maat-schappij. Ik vergeet nooit hoe we inATD Vierde Wereld, een organisatiewaar armen het woord nemen, onsproject voorstelden. Achteraan in dezaal riep er iemand: “Dans les rues deBruxelles il n’y a plus de foi, il ya a quede l’espoir!” Een formidabele beginsel-verklaring, want hoop is natuurlijk ookeen vorm van levensovertuiging. Dit iseen duidelijk voorbeeld van eenlevensovertuiging die niet het klassiekepad volgt, maar wel vol leven en over-tuiging zit.

Hoe helpen de levensbeschouwelijkegemeenschappen mensen in armoede?Zij treden enerzijds hulpverlenend op.Anderzijds binden zij ook vaak demaatschappelijk-structurele strijd aan.Beide zijn noodzakelijk. Een mooi voor-beeld hiervan zijn de moskeeën ingrootsteden zoals Brussel. Zij biedennieuwkomers of sans-papiers morele,spirituele, administratieve en materiëlesteun. Dus ‘legale’ of ‘illegale’ mensendie anders aan hun lot worden overge-laten en door de mazen van het socia-le vangnet glippen, worden in de mos-kee opgevangen. Tijdens de vasten-maand worden iedere avond in de

natuurlijk niét is. Pluralisme is net openstaan voor alle levensovertuigingen.Bovendien leeft er in de hulpverleningde overtuiging dat armen zich niet bezighouden met geloof en levensovertui-ging. In gesprekken met hulpverlenerskomt dikwijls volgende bedenkingbovendrijven: geloof en levensovertui-ging zijn een luxeprobleem voor mensen

in armoede. Zij hebben heus wel ande-re dingen aan hun hoofd, dus alsje-blieft, ontsla ons van de plicht om daarook nog mee bezig te zijn. Dat komtdie hulpverleners in zekere zin goeduit, want zelf hebben zij dat alfabet vande spiritualiteit verleerd. Zij weten vaakniet meer hoe mensen bij hun doen enlaten levensbeschouwelijk of religieusworden bewogen. Ik verwijt hen nietshoor. Ze hebben het nooit geleerd enworden door de overheid geacht omprofessionele hulpverlening te biedenen niet bezig te zijn met levensovertui-gingen. Hun taboe wordt bovendienversterkt door dat van hun doelgroepzelf. Ook tussen armen onderling is hetnot done om over geloof en levens-overtuiging te spreken. Zoals een ex-dakloze man ons vertelde: “Op straatdurven wij niet openlijk te sprekenover geloof, want dan maken ze je vooreen ‘zacht ei’ uit.” Als je dat allemaalbij elkaar optelt -de druk van de subsi-diërende overheid, het gebrek aanlevensbeschouwelijke achtergrond bijde hulpverlening en de armen die erzelf niet over beginnen- begrijp jewaarom het taboe zo groot is.

Hoe zit het met het taboe vanuit de levens-beschouwelijke gemeenschappen?Op basis van eerste, zeer voorlopige,appreciaties stellen we vast dat armenzich vaak bewegen aan de rand van deofficiële leer en officiële praktijk van degeorganiseerde levensovertuigingen.

vend dier en zijn zingeving onttrekt zichvoor een deel aan de sociaaleconomi-sche omstandigheden waarin hij leeft.De mens geeft betekenis aan de din-gen, aan zijn leven en aan ‘het’ leven.Ook de mens in armoede. Die betekenisis nooit alleen het resultaat van deeigen individuele keuze, noch het zui-vere product van de sociaaleconomi-sche onderbouw. De betekenis die menaan de dingen geeft, wordt steeds meebepaald door een impliciete of explicie-te horizon die men met ander deelt. Diehorizon is de religieuze of levensbe-schouwelijke overtuiging. Aan sommi-gen geeft die kracht en inspiratie om teoverleven, ondanks de verschrikkelijkeleefomstandigheden. Aan anderengeeft hij kracht en inspiratie om zichtegen armoede te verzetten.

Wat is de plaats van een levensbeschou-wing in het leven van armen?Wat AXCENT betreft moet de plaats vanlevensbeschouwingen in het leven vanarmen heel serieus worden genomen.Niettemin rust er op het geloof of delevensovertuiging bij mensen inarmoede een dubbel taboe. Enerzijdseen taboe dat uitgaat van de hulpver-leners en anderzijds een taboe dat uit-gaat van de religieuze en levensbe-schouwelijke gemeenschappen. Beidetaboes maken dat de plaats van geloofen levensovertuiging in het leven vanarmen onderschat of zelfs weggedron-gen wordt.

Wat is het taboe in de hulpverlening?Hier is de historische context doorslag-gevend. Veel van de verenigingen uitde zachte sector zijn ontstaan in eenreligieuze omgeving, maar hebbenintussen het onvermijdelijke seculari-satie- en professionaliseringsprocesdoorgemaakt. Zij zijn nu ook in hun sta-tuten nadrukkelijk pluralistisch of ‘neu-traal’ om in aanmerking te komen voorsubsidiëring door een overheid die alsde dood is ‘zieltjeswinnerij’ te steunen.Maar deze secularisatie heeft haarkeerzijde. Hulpverleners zijn minderontvankelijk voor het vraagstuk vanlevensovertuiging en religie. Pluralismeis mettertijd ‘vrij van religie of levens-beschouwing’ geworden, wat het


“Als je in armoede leeft,

vind je minder gemakkelijk

de weg naar plaatsen

waar de modale gelovigen

samenkomen.”

Do

ssie

r

tegen armoede ook daadwerkelijkaanvat. Die redenen kunnen religieus,levensbeschouwelijk of ideologischvan aard zijn. Ze zijn alles behalveneutraal, want de krachten die armoe-de veroorzaken en bestendigen zijndat heus ook niet.

Hoe zit het dan met de bestrijding vanuitde georganiseerde levensbeschouwin-gen?Nogmaals is hier grote waakzaamheidgeboden. Ik verwijs graag terug naarons uitgaanspunt over de oorzaak vande armoedeproblematiek. De oplos-sing van armoede ligt bij een econo-mische politiek en niet bij de georga-niseerde religies of levensovertuigin-gen. Wan neer je als religieuze oflevensbeschouwelijke gemeenschaptoch een gezamenlijk standpunt tegenarmoede inneemt, moet iedereen erzich in kunnen herkennen. Het moetdus een pluralistisch standpunt zijn ende gemeenschap voor ogen hebben.Er is echter wereldwijd een tendenstot individualisering van armoede endit binnen alle levensbeschouwelijkeen religieuze tradities. Het is eengevaarlijke trend om armen te culpa-biliseren en over armoede te morali-seren. Men gaat voorbij aan de struc-turele en sociaaleconomische factorendie bij armoede spelen, zoals werk-loosheid, slechte huisvesting, gebrek-kige gezondheid, laag onderwijsni-veau, culturele uitsluiting… Ik pleit erdan ook voor dat religieuze en levens-beschouwelijke gemeenschappen zichbewust worden van het onderscheidtussen de verantwoordelijkheid vaneen politieke overheid met een demo-cratisch draagvlak en de mogelijkeinbreng van geloofs- en levensovertui-gingen.

Info

AXCENT vzw

Grensstraat 21 | Rue de la Limite 21

B-1210 Brussels

0472 552 511

[email protected]

www.axcent.org

voorbeeld. De Laotiaanse pagode inBrussel biedt plaats aan arme en rijkeboeddhisten uit Laos en Vietnam tij-dens de ceremoniële hoogdagen, maarook in de week. Vaak is het de enigeplaats waar ze hun ervaringen in hetleven en de maatschappij met elkaarkunnen delen en waar er geen of weinigsociale scheiding is. Ze hebben geen

andere ontmoetingsplaats buiten depagode, die een onvervangbare rolspeelt. Deze maatschappelijke rol dieje ook bij andere levensbeschouwelijkegemeenschappen terugvindt, moet opzijn minst door de overheid erkendworden.

Welke rol kan een levensbeschouwing spe-len in de bestrijding van armoede en soci-ale uitsluiting?Ik maak hier graag een onderscheidtussen het individuele aspect en degeorganiseerde religies en levensbe-schouwingen. Op individueel vlak kaneen levensbeschouwing zeer sterkmeespelen in de bestrijding vanarmoede. Er zijn enorm veel redenenof combinaties van redenen waaromiemand besluit ‘neen’ te zeggen tegenhet on aanvaardbare, en er misschienzelfs een ‘ja’ aan toevoegt en de strijd

moskeeën over heel Brussel duizendenmaaltijden opgediend, zowel aan gelo-vigen als aan niet-moslims.

Kunnen de religieuze en levensbeschouwe-lijke gemeenschappen hulp bieden die deoverheid niet kan organiseren?Hier is grote waakzaamheid geboden.Wereldwijd ziet men steeds meer cari-

tatieve reflexen opduiken. De levens-beschouwelijke gemeenschappenmoeten waakzaam zijn dat zij niet ver-plicht worden de rol van een zichterugtrekkende overheid over tenemen. Dergelijke tendenzen zie je bij-voorbeeld in de Verenigde Staten. Inplaats van het belastingsgeld direct teinvesteren in de maatschappij, gebeurtde herverdeling vaak via religieuzedoorgeefluiken. Dat is uit den boze, deoverheid moet er zijn voor iedereen enhaar rol moet een pluralistisch draag-vlak hebben. Maar opnieuw: de mens leeft niet vanbrood alleen. De individuele opvangvan mensen in armoede kan, naast demateriële en structurele opvang doorde overheid, complementair door degemeenschappen gebeuren. Zij gevenhet individu een bedding waar de over-heid niet kan voor instaan. Ik geef een


JEAN BILQUIN SISYPHUS, 1990, BRONS, 28 X 57 X 66 CM

MIDDEN 2009 VERSCHEEN EEN EUROPEES RAPPORT DAT DE ROL VAN ‘OP GELOOF GEBA-

SEERDE ORGANISATIES’ (GGO’S) IN DE AANPAK VAN VERSCHILLENDE VORMEN VAN ARMOEDE

EN SOCIALE UITSLUITING IN STEDELIJKE CONTEXT WEERGEEFT. IN TOTAAL GEVEN ZEVEN

ONDERZOEKSTEAMS EEN EERSTE OVERZICHT VAN DE GGO’S EN DE CONTEXT WAARBINNEN ZIJ

WERKEN IN HUN LAND. DE LANDEN DIE AAN BOD KOMEN ZIJN BELGIË, DUITSLAND, SPANJE,

ZWEDEN, NEDERLAND, TURKIJE EN HET VERENIGD KONINKRIJK. IN DIT ARTIKEL RICHTEN WE

ONS VOORAL OP DE OPZET VAN HET ONDERZOEK EN DE PLAATS VAN DE GGO’S IN BELGIË.

Armoede en sociale uitsluiting:

niet alleen de staatspeelt mee

Rol van op geloof gebaseerde organisaties neemt toe

Veerle Cannoot


Organisaties moeten aan twee voor-waarden voldoen om in aanmerking tekomen als ‘op geloof gebaseerde orga-nisatie’ (GGO) en dus om opgenomente worden in het onderzoek: • Het moet een organisatie zijn met een

directe of indirecte verwijzing naarreligie of naar religieuze waarden.

• De organisatie moet actief zijn in debestrijding van sociale uitsluiting,meer bepaald op lokaal niveau.

Met dit onderzoek willen de auteurseen overzicht geven van de betrokken-heid van GGO’s op nationaal niveau inde aanpak van armoede en sociale uit-sluiting. In dit eerste rapport gaan zijdaarvoor op zoek naar het antwoord optwee expliciete vragen: • Welke gewijzigde positie nemen

deze organisaties in binnen het wel-vaartsdomein?

• Welke onderlinge verbanden zijn ertussen deze organisaties en de loka-le en nationale politiek?

Hypothese: de rol van de GGO’sneemt toeDe onderzoekers gaan er vanuit dat derol van GGO’s in de bestrijding vanarmoede en sociale uitsluiting toe-neemt. Zij wijten het stijgend belangvan de GGO’s aan de leemte die ont-staan is doordat de staat zich meer enmeer teruggetrekt uit de sociale wel-vaart en de sociale bescherming. Er isals het ware een ‘gat’ ontstaan waarde GGO’s kunnen induiken.

De vraag die zich dan opdringt, is waar-om de rol van de staat in de socialewelvaart en bescherming steeds verderteruggeschroefd wordt. Voor die evolu-tie schuiven de auteurs twee belangrij-ke verklaringen naar voor:• De welvaartsstaat ging uit van vrij-

wel volledige tewerkstelling binnen

Do

ssie

r


JEAN BILQUIN, SISYPHUS, 2003, 120 X 100 CM

Do

ssie

r

laag en bijgevolg zijn weinig ouderennog actief op de arbeidsmarkt. Bijvoorbeeld: België, Duitsland,Frankrijk, Italië

• Het liberaal regime:In dit systeem is de toegang tot socialebescherming strikt bepaald. Enkel wiehet echt nodig heeft, ‘the deservingpoor’, kan aanspraak maken op tege-moetkomingen. De rest van de bevol-king wordt er toe aangezet om zichprivé te verzekeren en op die maniereen eigen sociale bescherming op tebouwen. Deze aanpak leidt tot eenduale samenleving. Minimumlonen lig-gen laag en de pensioenleeftijd ligthoog. Vrouwen worden sterk aange-moedigd om hun plaats op de arbeids-markt in te nemen. Bijvoorbeeld: Verenigd Koninkrijk

De onderverdeling van Esping-Andersen werd later nog verder uitge-breid en werd onder andere verfijnddoor Manow door religie in te brengen.Hij verwees naar het katholicisme, hetlutherianisme en het reformisme alsaanvullende factoren.

De situatie in BelgiëReligieus pluralisme Volgens officiële cijfers staat de katho-lieke godsdienst nog steeds met stip opnummer één in België. Ongeveer 88%van de Belgische bevolking zou tot eenchristelijke kerk behoren. De voorbijedecennia zorgde migratie van Turkse enNoord-Afrikaanse arbeiders voor eentoename van de islam en ook verschil-lende strekkingen van het boeddhismeen andere religieuze bewegingenslaagden er in redelijk wat aanhangersover de streep te trekken. Maar de cijfers over de geloofsovertui-ging van de Belgen verschillen nogalnaargelang de geraadpleegde bron.Volgens de European Values Studygeeft slechts 63% van de Belgischebevolking aan tot een of anderegeloofsovertuiging te behoren (INCRID2008). Wat meteen betekent dat 37%zich uit als niet gelovig. Dobbelaere en Voyé (2001) kwameneerder tot volgende gelijkaardige vast-stellingen:

moeten doen op een of andere vormvan uitkering.

De welvaartsstaatDe ontwikkeling van de welvaartsstaatverliep niet in alle landen op dezelfdewijze. In landen als België en Duitslandwerd de welvaartsstaat sterk georgani-seerd vanuit sociale organisaties. Inandere landen nam de overheid veelmeer zelf de touwtjes in handen.Zweden is daar een typevoorbeeld van. Esping-Andersen verdeelde de landenoorspronkelijk in drie types.

• Het noordelijk sociaaldemocratischeregime:

Dit systeem heeft als doel om eenhoog niveau van sociale beschermingte bieden aan iedereen, ongeachtafkomst of beroep en inkomens wor-den sterk herverdeeld. De toegang totdeze sociale bescherming wordt vooralverleend op basis van het feit dat meninwoner is, dan op basis van hetberoepsverleden. Mannen zowel alsvrouwen worden wel sterk aangemoe-digd om te werken en de pensioenleef-tijd ligt hoog.Bijvoorbeeld: Scandinavische landenzoals Zweden.

• Het continentaal conservatief regime(= christendemocratisch):

Het belangrijkste kenmerk van dit sys-teem is dat er een duidelijke linkbestaat tussen de mate van socialebescherming die iemand geniet en zijnberoepsverleden. Of iemand rechtheeft op bepaalde uitkeringen of tege-moetkomingen is dus vaak rechtstreeksgekoppeld aan het aantal jaren dat hijof zij reeds actief was op de arbeids-markt en is ook afhankelijk van het sta-tuut van de betrokkene. Er zijn groteverschillen tussen de rechten vandiverse groepen, waardoor ook groteinkomensverschillen behouden blijven.Deze regimes leggen een sterkenadruk op de bescherming van gezin-nen met kinderen. Vrouwen zijn min-der actief in het arbeidscircuit omdat ermeer belang gehecht wordt aan tradi-tionele gezinsstructuren waarbij devrouw fulltime de zorg voor het gezinop zich neemt. De pensioenleeftijd ligt

de actieve bevolking. Als die quasivolledige tewerkstelling niet gereali-seerd wordt, treedt werkloosheid op.Hoe meer werkloosheid, hoe zwaar-der die weegt op het systeem.

• De tweede- en derdegeneratiegast-arbeiders kennen een lagere graadvan tewerkstelling dan de eerstegeneratie gastarbeiders. Als gevolgdaarvan komt een deel van dietweede- en derdegeneratie in dearmoede terecht, wat hen meerafhankelijk maakt van uitkeringen.Dit systeem van uitkeringen weegtopnieuw door op het systeem.

De conclusie van de onderzoekers luidtdat deze evoluties lijden tot een stij-gende vraag naar hulp en ondersteu-ning, maar dat het aanbod vanuit debevoegde overheden niet evenredigmee stijgt. Er ontstaat dus een klooftussen vraag en aanbod van hulp ensteun. Het is precies daar dat zich demogelijkheid voordoet voor GGO’s omeen rol te spelen. Bovendien werd met de opkomst vanhet neoliberalisme veel meer nadrukgelegd op de individuele verantwoor-delijkheid en gaat in de seculiere maat-schappij meer en meer aandacht naar(quasi-) religieuze waarden. Als gevolgdaarvan zien we dat veel mensen alsvrijwilliger aan de slag gaan vanuit eenbepaalde individuele morele en idealis-tische overtuiging, zonder zich daaromtot een bepaald geloof te bekennen. Op basis van deze stellingen zou je kun-nen vermoeden dat we terugkeren naarde liefdadigheid van vroeger. De onder-zoekers wijzen er echter op dat dezeevoluties ook de voorbode zouden kun-nen zijn van een nieuw soort welvaarts-regime met meer nadruk op het lokale. In elk geval stellen zij vast dat ondanksalle projecten, programma’s en strate-gieën die de voorbije jaren uitgewerktwerden, de verschillende overheden erniet in geslaagd zijn om de armoede ende sociale uitsluiting significant te doendalen. Integendeel. Met de recentefinanciële crisis kwamen nog meermensen in de werkloosheid terecht enals deze crisis structureel zou blijken,achten zij de kans reëel dat een grootdeel van de bevolking een beroep zal


Afbrokkeling van die zuilen is onderandere te wijten aan de toenemendewelvaart, het hoger onderwijsniveauvan de bevolking, de secularisatie, eentoenemende sociale mobiliteit, de indi-vidualisering…Toch zijn veel Belgen ook nu nog lid vanverenigingen en organisaties (1 op 2 inVlaanderen) en wordt er nog vrij veelvrijwilligerswerk verricht. De onderzoekers zien wel een ver-schuiving van de traditionele verzuildeorganisaties naar nieuwe socialebewegingen en andere soorten vereni-gingen (bijvoorbeeld sportclubs).

Relatie tussen de staat en de GGO’s Binnen de onderverdeling van Esping-Andersen valt België onder de noemer‘continentaal-corporatistisch’. In onsland valt de nadruk op de beschermingvan de werkende mens. Er is een zeersterke link tussen ‘werk’ en het rechtop sociale bescherming. Opvallendvoor België is de hoogte van de werk-loosheidsuitkeringen en het feit dat zeniet beperkt zijn in de tijd.

Wie in België buiten het systeem valt,heeft sinds 1974 recht op een bestaans-minimum. Dat bedraagt ongeveer 66%van de Europese armoedegrens. In België is de aanwezigheid van GGO’sgrotendeels te verklaren door de ver-zuiling van de maatschappij zoals dievooral na de Tweede Wereldoorlogplaatsvond. Die verzuiling leidde tot deoprichting van naast elkaar bestaandevoorzieningen op het vlak van welzijnen sociale bescherming. De christelijkeen de socialistische zuil vormen inBelgië de twee grootste pilaren. Tot op de dag van vandaag spelen der-gelijke private initiatieven een belang-rijke rol op het vlak van onderwijs,gezondheidszorg en sociale sector. Dezuilen bestaan nog steeds, maar heb-ben grotendeels hun religieuze of ideo-logische mantel afgeworpen. Het merendeel van de GGO’s kan nueen beroep doen op subsidies van deoverheid. In de praktijk is er dus sprakevan een gemengd systeem waarbij hetinitiatief in handen van bepaalde orga-nisaties is, maar de financiering groten-deels door de staat gebeurt.

Artikel 20 stelt dat niemand kan ge -dwongen worden regels te volgen dieopgelegd worden door een religie.Artikel 21 schrijft de scheiding tussenkerk en staat voor waarbij gestipuleerdwordt dat de staat zich niet in religieuzeaangelegenheden mag mengen en viceversa.Bijgevolg staat het elke Belg vrij te gelo-ven of niet te geloven in wie of wat hijwil. Religie behoort tot de privésfeer.

Evolutie van de GGO’s In de jaren zestig en zeventig nam desecularisatie toe waardoor de invloedvan katholieke kerk op het dagelijksleven van de mensen sterk afnam. De toenemende secularisatie kwamvooral tot uiting in het onderwijs(onderwijsoorlogen), de vakbonden,de mutualiteiten, de gezondheidszorg,de huisvesting…

Het wekt weinig verbazing dat ook ophet vlak van GGO’s de katholiek geïn-spireerde organisaties de boventoonvoeren. Twee derde van de organisa-ties die de onderzoekers selecteerdenzijn christelijk geïnspireerd (14 op 21organisaties). Deze worden aangevuldmet één joodse organisatie, twee pro-testantse en vier islamitische.België toont zich in het algemeen bij-zonder verdraagzaam op het vlak vanreligieuze vrijheid. Die instellingbestaat al sinds het ontstaan van onsland in 1830. Toen reeds werd het ideevan religieus pluralisme opgenomen inde grondwet. De basisgedachte wasdat de staat en de kerk gescheidenmoesten blijven. Drie artikels definiëren de relatie tus-sen kerk en staat in België.Artikel 19 bepaalt dat er vrijheid vangodsdienst is.


GEVEN ZELF AAN LIDTE ZIJN VAN: VLAANDEREN WALLONIË BRUSSEL BELGIË

KATHOLIEKE KERK 59,5 56,6 46,0 57,3

PROTESTANTSE KERK 0,1 0,7 3,2 0,6

EVANGELISCHE CHRISTENEN 0,5 0,9 5,7 1,1

ORTHODOXE KERK_ 0,7 0,6 0,3

JODEN_ 0,2 0,4 0,1

MOSLIMS 1,1 1,2 8,1 1,8

ANDERE 1,8 2,0 3,2 2,1

GEEN RELIGIE 36,9 37,8 32,8 36,8

TOTAAL (N) 99,9 (815) 100,1 (588) 100 (493) 100,1 (1896)

Bron: Dobbelaere & Voyé 2001 (based on the European Values Survey of 1999)

JEAN BILQUIN, SISYPHUS, 2002, TEKENING, 57 X 79 CM

Do

ssie

r

zich ook daar waar het meest mensenin nood voorkomen. Zo hebben vrijwelalle GGO’s een zetel in Brussel, de regiodie het hardst getroffen wordt doorarmoede en sociale uitsluiting. Nu zien we GGO’s het meest daar waarmensen met een verscheidenheid aanproblemen tegelijkertijd geconfron-teerd worden. Het beleid richt zich ineerste instantie op afgebakende gebie-den van ons bestaan: werk, onderwijs,huisvesting…GGO’s focussen zich veeleer op de com-plexiteit van de levensomstandighedenvan bepaalde groepen, zoals vluchtelin-gen of mensen in extreme armoede. Dehulp die zij verlenen is tweeledig. Hetkan gaan om materiële noodhulp of ommorele en immateriële hulp. Een aantalGGO’s stelt zich ook nu nog expliciet totdoel om aan beleidsbeïnvloeding ensensibilisatie te blijven doen.

Bronnen• Dierckx, D., Vranken, J. en Kerstens, W. (eds.), 2009,

Faith-based Organisations and Social Exclusion inEuropean Cities. National Context Reports. Acco.

• Dobbelaere, K. En Voyé, L., 2001, Religie en kerkbetrok-kenheid: ambivalentie en vervreemding. In: K.Dobbelaere, M. Elchardus, J. Kerkhofs, L. Voyé en B.Bawin-Legros (eds.), Verloren zekerheid: de Belgen enhun waarden, overtuigingen en houdingen. Lannoo.

• DIerckx, D., 2003, Interactive Policymaking. AnAnalysis of Forty Years of Poverty Policy in Belgium.ECPR-Conference, Marburg.

• De GGO’s speelden een niet te onder-schatten rol in het voortdurende sensi-bilisatieproces. Vooral katholieke GGO’swerkten op het terrein met mensendie aan de rand van de samenlevingleefden. Tot op vandaag beschouwende meeste GGO’s het als één van huntaken om de brede samenlevingbewust te maken van het bestaan vanarmoede en sociale uitsluiting.

• In 1983 gaf de Koning BoudewijnStichting een eerste aanzet om men-sen in armoede zelf te betrekken bijhet opstellen van aanbevelingen omarmoede en sociale uitsluiting tegente gaan. De ontwikkeling van de dia-loogmethode zorgde ervoor datmensen in armoede zelf een stemkregen en gehoord werden door debeleidsmakers. Op die manier kregenzij inspraak in het beleid rond armoe-de en sociale uitsluiting.

• Katholiek geïnspireerde GGO’s lever-den een belangrijke bijdrage aan detotstandkoming van een systeemvoor mensen die buiten de traditio-nele sociale zekerheid vallen. Ditleidde in 1974 tot het minimuminko-men waar iedereen recht op heeft.

GGO’s in de 21ste eeuwGeografisch bevinden de meeste GGO’s

Rol van de GGO’s op het terreinHet merendeel van de Belgische GGO’sricht zich in de eerste plaats tot men-sen met specifieke noden en probeerthen te helpen. Vaak gaat het om hulpop het vlak van gezondheid, onderwijs,cultuur, arbeid of vrije tijd. Enkele orga-nisaties zijn ook actief bezig met coör-dinatie, voorlichting, noodhulp, lobby-werk, nastreven van een rechtvaardigesamenleving…In België is er een duidelijke wissel-werking tussen de staat en het mid-denveld. Organisaties uit dat midden-veld adviseren de beleidsmakers enhet beleid maakt gebruik van de orga-nisaties om haar beleidsprogramma’sop het terrein uit te voeren. Sinds dejaren tachtig en negentig gebeurt datbijvoorbeeld in hoge mate wanneerhet gaat om armoede en sociale uit-sluiting. Van dan af werd meer en meerrekening gehouden met de mensen diein armoede leven en met de organisa-ties waarin zij verenigd zijn. Zij werdendoor beleidsmakers geraadpleegd enmee betrokken in het opstellen vanbeleidsmaatregelen. Van 1970 tot 2000 vonden drie belang-rijke bijdragen van de GGO’s plaats inde bestrijding van armoede en socialeuitsluiting:

Overzicht van de wisselwerking tussen verschillende actoren in het Belgisch armoedebeleid:


Bron: Dierckx 2003

Tot de jaren ‘80 Tweede helft Begin jaren ‘90 Late jaren ‘90jaren ‘80

Maatschappelijke dialoog Open, autoritair Enig advies uit Armen en hun Overleg met armenover armoedebeleid beleid. middenveld, maar organisaties worden en hun organisaties

Armen als doelgroep beperkt tot betrokken (Algemeen wordt aangemoedigd,van onderzoek. consultatie. Verslag Armoede). maar ze kunnen

slechts sporadischaanbevelingen doen.

Horizontale Geen. Interdepartementale Versterking van de Integraal beleid alssamenwerking Armoede was een samenwerking interdepartementale doel, maar zelden

op beleidsniveau inkomenskwestie. binnen het samenwerking. toegepast incentraal beleid. de praktijk.

Verticale samenwerking Geen. Belangrijke rol voor Mobilisatie van lokale Centrale en regionaletussen verschillende Enkel centraal beleid het centraal beleid overheden door middel overheden in actieve

beleidsniveaus in combinatie met van financiële samenwerking.meer bevoegdheden aanmoedigingen Sensibilisering vanvoor de regionale gekoppeld aan lokale overheden,overheden. inhoudelijke richtlijnen maar inperking van

en verplichting tot de richtlijnen.samenwerking met private actoren.

Samenwerkingsverbanden Geen. Private experts Sterke mobilisatie van Minimaal.tussen beleid en worden soms onder private actoren, Private actoren zijn

private actoren de arm genomen inclusief de media. gevoelig voor armoede,als tijdelijk adviseur. maar spelen enkel

een actieve rol in het tewerkstellingsbeleid.

Overheid - overheidsbeleid Overheid Eerste stappen Overheidsbeleid. Overheidsbeleid.richting overheidsbeleid Interactief beleid Volgehouden

op alle niveaus sensibiliseringvan de verschillenden actoren, maar minder interactie.

Interview met

André Alaers

HET BOEDDHISME KENT DE ‘BIKKHU’ OF ‘BEDELMONNIK’. HET COMMUNISME BOOG

ZICH OVER HET VRAAGSTUK VAN DE BEVRIJDING VAN HET PROLETARIAAT. DE ISLAM

KENT DE ‘ZAKAT’ OF ‘ARMENBELASTING’. ZOWAT ELKE LEVENSBESCHOUWING HEEFT

UITGESPROKEN IDEEËN OVER DE BELEVING, NASTREVENSWAARDIGHEID OF BESTRIJ-

DENSWAARDIGHEID VAN ARMOEDE.

WIJ GINGEN SPREKEN MET ANDRÉ ALAERS, EEN BROEDER-REDEMPTORIST, DIE ZICH

TOT OP HEDEN INZET VOOR DE ARMEN. HOE ERVAARDE HIJ ZIJN LEVEN NAAR DE AFGE-

LEGDE GELOFTES? HOE VERLOOPT DE CHRISTELIJKE ZORGVERLENING TEN BEHOEVE VAN

ARMEN IN EEN TOENEMEND SECULIERE MAATSCHAPPIJ EN WELKE DEFINITIE VAN ‘PLU-

RALISME’ ZIJN WIJ, ONGELOVIGEN, BEREID TE HANTEREN?

“De armen hebben mij geleerd

wat het leven is.”Ellen Denolf

moreel consulent in de gevangenis van Oudenaarde

en verbonden aan de Stichting voor Morele Bijstand aan Gevangenen

Hoe is uw professioneel leven verlopen?Aan het Don Bosco Instituut teHoboken volgde ik opleiding houtbe-werking. Later heb ik leren lassen. Alsvrij student verdiepte ik me in de stu-dies psychologie en filosofie. Na eenaantal jaar ben ik gestart met de studiepastoraal aan het seminarie in Gent.Na een zoektocht bij diverse klooster-gemeenschappen om te kunnen intre-den, werd ik bij de redemptoristenopgenomen als broeder. Achtereen -volgens leefde ik in de kloosterge-meenschappen van Essen, Gent enAntwerpen. In die periode gaf ik veelretraites en begeleidde ik verlofkam-pen. Ik begeleidde ook leerlingen diezich niet goed in hun vel voelden ofzich in de marge bevonden.In 1994 liep ik stage bij Bond ZonderNaam (Hotel MIN, Café Zonder Bier,Damiaanhuis, De Stobbe...) en evenlater ging ik voor Bond Zonder Naamwerken. Overeenkomstig de regels vande redemptoristen wijdde ik mijn levenaan de meest verstotenen van demaatschappij. Rond die periode stelt dekloostergemeenschap van Ant werpenvoor dat ik als broeder alleen zou gaanwonen omdat armen, ‘rare mensen’werd gezegd, die na 21u op mij beroepwensten te doen de kloosterorde stoor-

Do

ssie

r


ANDRÉ ALAERS

“Armoede is een

zeer ruim begrip en ik zie

een viertal verschillende

soorten armoede, waarbij

het me opvalt dat

de armen telkens gebukt gaan

onder eenzaamheid.”


den. Ik leefde vanaf dan alleen in eenhuis en kreeg mijn inkomen van BondZonder Naam waarvoor ik werkte.In 2005 heb ik het werk wegens ziektemoeten stopzetten. Heden draag ikzorg voor de confraters-redemptoristente Izegem en zet ik mij in als vrijwilli-ger bij de Bremstruik te Roeselare.

U werkt reeds lang met en voor mensen inarmoede. Wanneer bent u voor het eerstmet armoede geconfronteerd geworden?Materiële armoede heb ik bij mij thuiswel gezien, maar niet ervaren. Mijnmoeder was naaister, mijn vader arbei-der. Regelmatig was mijn vader ziek enbijgevolg had hij ook een verminderdinkomen. Tegelijk moesten de dokters-kosten betaald worden. Toch hebbenmijn ouders met weinig middelen mijnbroer en mij alles gegeven wat ze kon-den. Zo timmerde mijn vader voorSinterklaas een poppenkast en mijnmoeder naaide zelf de poppen. Bij ons thuis konden altijd mensenterecht die in moeilijkheden verkeer-den. Er werd bij wijze van crisisopvangeen kussen en een deken in de zetelgelegd en de persoon kon een boter-ham mee-eten. Ik kreeg op die maniereen voorbeeld van zorgzaamheid eneen luisterend oor.

Op welk ogenblik hebt u besloten u te zul-len inzetten voor mensen die zich in demarge van de maatschappij bevinden?Als jongere had ik het gevoel niet aan-vaard te zijn in de groep. Ik steldemezelf vragen en ervaarde doorheende verwerping die ik meemaakte een

diepgaande confrontatie met de wereld.Ik wou meer doen voor anderen.Enerzijds uit herkenning van wat ik zelfdoormaakte. Wie slagen gehad heeftzal zich open stellen voor mensen dieslaag krijgen. Anderzijds werd ik gemo-tiveerd door wat ik heb meegekregenvan thuis, namelijk ‘met weinig geluk-kig zijn’. Op zeker ogenblik had ik graageen nieuwe fiets gehad. Er waren bijons thuis geen mogelijkheden daartoe.Mijn ouders vonden dat ik ervoormoest werken. Eerst was ik boos, wantvan werken word je moe, maar danheb ik toch vakantiewerk gedaan en zomijn fiets bijeen gespaard. Ik ben metdie fiets blijven rijden tot ik erdoorzakte. Zo leerde ik waarde ontdekken.Dit wil ik delen met anderen.

U legde de geloften ‘Armoede, kuisheid engehoorzaamheid’ af. Hoe ervaart u hetleven naar deze geloften?Ik legde de eeuwige geloften af op 22jaar. Eeuwig wil zeggen ‘levenslangegeloften’. Toen voelde ik mij niet jong,maar ik heb het wel als een gemiservaren dat ik niet actief was geweestin de arbeiderswereld. Van thuis, eenbeschermd nest, trad ik binnen in debeschermde wereld van het klooster. Vroeger gold strikte gehoorzaamheid.Gelukkig legde ik mijn geloftes af in eentijd dat het mogelijk was met de verant-woordelijke van de opleiding te praten.Als ik een nieuw project wou starten,zoals werken met jongeren in het colle-ge of bezinningen geven, dan werdenkritische vragen gesteld. Indien het ant-woord daarop van mijn kant zuiver was,

kon ik mijn projecten uitvoeren. Ik hebveel kunnen en mogen verwezenlijken.Het leven in gemeenschap is echter nieteenvoudig. Het is vallen, opstaan,opnieuw vallen, hopen dat vragenbeantwoord zullen worden. Ik heb memoeten aanpassen, terwijl ik eroverwaakte mijn eigenheid niet te verliezen.De gelofte van armoede houdt in datnutteloze zaken achterwege wordengelaten. Dit wil niet zeggen dat ik meniet hoef te verzorgen. Armoede -beleving omvat ook het geestelijke:niet ijdel zijn, wordt nagestreefd. Ikmag dus niet steeds denken dat ik hetbeter weet dan een ander. Toen ik inhet klooster in Gent verbleef liep heteven buitensporig wat de gelofte aanarmoede betrof. Via de Bond ZonderNaam kwam ik in contact met kansar-men. Door hen ben ik met mijn neusop mijn geloftes gedrukt en is hetevangelie, wat ik tracht na te leven,levend geworden. Op die manier heb ikde gelofte aan armoede terug ondercontrole gekregen.En kuisheid? Wat is kuisheid? (lacht)Dat je proper bent zeker? Voor mijnintrede in het klooster heb ik de relatiemet mijn toenmalige vriendin invriendschap beëindigd. Met ons beidengaat het goed. Toen ik eens ’s nachtslangs de kant van de weg stond in hetgezelschap van een jongedame maak-te de kloosteroverste daar wel eenopmerking over. Dit alles is een groeiproces. Ik bekijk dezaken van dag tot dag. Wat gisteren isgeweest, is voorbij, wat morgen is,moet nog komen. Een vreugdemomentper dag is belangrijk.

Wat is de meerwaarde om zelf te kiezenvoor armoede wanneer je de positie vanarmen wenst te verbeteren?In onze maatschappij heb je zowelgeestelijke armen als materiële armen,waarvan de eerste groep de grootstevormt. De armen hebben mij geleerdwat het leven is, en wat zij mij verteldhebben, kan ik allemaal terugvinden inhet evangelie, de Blijde Boodschap.Door hen heb ik geleerd wat aandachtis voor elkaar, delen van het weinigewat ik heb, luisteren naar elkaar enbezorgdheid.

Do

ssie

r

edemptoristenDe stichter, Alfonso Maria di Liguori, wordt in 1696 te Napels geborenals oudste zoon van een adellijke familie. Op 16-jarige leeftijd is hij doc-

tor in kerkelijk en burgelijk recht. Hij verliest als advocaat een miljoenenproces. Bijhet naar buiten lopen uit het gerechtsgebouw zegt hij: “Wereld, nu ken ik je.Gerechthoven, jullie zien mij nooit meer terug.” In de kerk ‘Maria van de vrijkopingder gevangenen’ legt hij op het altaar zijn degen, het symbool van de adel, af. Op 2 november 1732 verlaat Alfonsus heimelijk Napels en trekt naar de wereld van dearmen om hun het evangelie te verkondigen. Enige dagen later wordt te Scala deCongregatie der Redemptoristen opgericht. Ze willen missionarissen zijn van de‘Verlosser’ (‘Redemptor’) om aan de armen het Blijde Nieuws te brengen. In de laatste jaren van zijn leven wordt de congregatie gesplitst. Rome erkent enkel deredemptoristen in de Pauselijke Staten, die een door Rome goedgekeurde regel hadden,en niet de redemptoristen van de streek rond Napels. In 1787 sterft Alphonsus di Liguori.

R


Wat treft u het meest in de gesprekkenmet mensen die lijden onder armoede?Armoede is een zeer ruim begrip en ik zieeen viertal verschillende soorten armoe-de waarbij het me opvalt dat de armentelkens gebukt gaan onder eenzaamheid. Armoede van mensen zonder of metweinig middelen kan in onze maat-schappij flink gelenigd worden. Er zijn

heel veel organisaties en verenigingendie materiaal kunnen leveren aan men-sen die het materieel minder hebben.Zomaar geven, maakt de arme armer,maar een kleine bijdrage kan veel bete-kenen. Bepaalde consumptiegoederenlijken voor het grijpen, en de arme–vooral jongeren zijn hier heel gevoeligaan- ziet geen manier om deze goede-ren aan te schaffen. Het is nodig dat inhet werk met armen aan onderliggen-de waarden gesleuteld wordt. Dit kangeneraties lang werk vergen. Een tweede groep zijn de mensen dieer niet zelfstandig in slagen alle papie-ren van ziekenkas, belastingen, reke-ningen... in te vullen. In het werkenmet hen is het belangrijk dat je met dearme mee op tocht gaat of dat je naarinstanties zoekt die deze mensen kun-nen begeleiden in hun ‘papperasserij’. Mensen die in eenzaamheid vertoevenvormen een derde groep armen. Zij zijnhun geliefde kwijt en daardoor zijn zealleen. Onder hen bevinden zich ook demensen die materieel alles hebben:een villa, zwembad, een auto, ze kun-nen op reis naar Amerika of weet ikwaar naartoe, maar ze hebben gemisaan menselijke warmte en ze wordenzelf geconsumeerd en gebruikt. Dan is er nog een groep schijnbaargewone mensen, waar alles vlot gaatmaar die nu en dan eens een duwnodig hebben in de rug, een opkikker.Die opkikker kunnen ze krijgen van

buren of familie. Jammer genoeg heb-ben we dit verleerd. Kennen wij onzeburen nog? Kennen wij hun naam?

Veel van de mensen die zich beroepen ophulporganisaties verkeren in nood. Hoe gaatu om met mensen in ernstige problemen diezich graag materieel zouden verbeteren?Wat me altijd al gestoord heeft, is de

manier waarop reclame en de postor-derbedrijven mensen onder druk zet-ten om te kopen op afbetaling, metalle gevolgen vandien.Niet dat ik de mensen het niet gun datze bijvoorbeeld een mooie, grote tvhebben, maar ik probeer hen op hetogenblik dat dit mij gepast lijkt teovertuigen van het belang van sparenvoor wat ze willen hebben. Zo kunnenze echt vreugde beleven aan wat zebezitten.Er zijn echter ook mensen die niet wil-len geholpen worden. Vroeger maaktemij dit opstandig, nu niet meer: kiezenom niet geholpen te worden is eenvrije keuze. Ik kan alleen de hand uit-reiken naar mensen en het aanvaardenals ze deze weigeren.

In 1980 maakte Vredeseilanden zich losvan het katholieke Iles de Paix en werdeen pluralistische organisatie. Ver -schillende organisaties volgden dit pad. In1988 richt Bond Zonder Naam het‘Damiaanhuis’ op –een niet mis te verstanelink naar Pater Damiaan. Bond Zonder

Naam (BZN) noemt zich pluralistisch. Wat isde oorzaak geweest van deze evolutie?Het klinkt misschien eigenaardig, maarBond Zonder Naam is altijd pluralistischgeweest. Wel had BZN als basis hetevangelie. Het evangelie is voor iederemens open. Daardoor is BZN pluralis-tisch. BZN heeft zich altijd gericht tot demensen die aan de rand van de maat-

schappij staan. Het is onmogelijk opdat moment onderscheid te makentussen de mensen die naar de kerkgaan en zij die niet gaan. Toen het Damiaanhuis opgericht is,werd bewust gekozen voor de naamvan een voortrekker, Pater Damiaan,die zijn leven wijdde aan de minsten,de lepraleiders. Het Damiaanhuis werdopgericht voor de mensen die bij ons inhet werkhuis van BZN werkten, alleenkwamen te staan en zich niet zelf kon-den beredderen. Sommigen van hengingen naar de kerk, anderen niet. Ditmaakte geen verschil in de benaderingvan de mensen die hulp zochten.

Hoe wordt er omgegaan met mensen dieconcrete vragen hebben zoals het al danniet kiezen voor abortus of euthanasie?Als ik mijn visie zou opdringen aaniemand anders, ben ik verkeerd bezig.Ik kan wel zeggen wat mijn idee enpersoonlijk gevoel is rond abortus ofeuthanasie, dat mag ik en kan ik. Ikheb echter niet het recht om iemand tebeoordelen of te veroordelen.

“Ik heb het gevoel

dat er steeds meer armen zijn.

Er zijn steeds meer ouderen

en jongeren die beroep

moeten doen op het OCMW.”



BZN werkt ondertussen samen metCAW, Teleonthaal en andere partners inhet veld. Aangezien ik nu niet langervoor BZN werk, heb ik geen zo’n goedzicht op deze samenwerkingen. Wat ikechter heel spijtig vind, en wat ik bijnogal wat organisaties gezien heb, isdat er na verloop van tijd een overkoe-pelend orgaan komt dat verschillende

verenigingen aanstuurt. Deze vereni-gingen verliezen hun eigenheid, hunoorsprong en bron. Persoonlijk vind ikhet van belang dat organisaties nietopgaan in een geheel, maar dat zeelk vanuit hun eigenheid elkaar blij-ven ondersteunen en elkaar ademgeven. Organisaties dienen te blijvenwerken vanuit hun ideaal en de spiritlevend te houden in plaats vanpapierwerk centraal te stellen. Ditgeldt mijns inziens ook voor organisa-ties die aangestuurd worden vanuitverschillende religieuze of atheïsti-sche achtergrond.

In de periode 2004-2008 heeft de VlaamseOverheid 1.860.000 euro geïnvesteerd inde renovatie van het PVT forensisch MINte Antwerpen. Het huis kan 24 gedeti-neerden onder voorlopige vrijlating her-bergen. Wanneer ervaar jij de strijd omwerkingsmiddelen als het bitterst?Hotel MIN dat tot BZN behoorde enwaarbij ik stage liep, is tegenwoordigPVT forensisch MIN Antwerpen gewor-den en is onderdeel van het Openbaar

Psychiatrisch Zorgcentrum (OPZC) Re -kem. Rekem heeft het hele bestaandehuis, dat nog niet zo oud was, afge-broken en een volledig nieuwbouw-project gezet. Daarjuist verwees unaar het Damiaanhuis van de BZN, ookdat is nu bij Rekem. Deze projectenkunnen rekenen op enorme werkings-middelen.

Kleinere organisaties kunnen dit niet.De Bremstruik, waarvoor ik me nu alsvrijwilliger inzet, werkt met een 90-talvrijwilligers. Het is een relatief kleine,niet door de overheid gesubsidieerde,organisatie. Er is een door het bisdombezoldigde kracht en een halftijdsekracht die door de redemptoristenwordt betaald. Al de rest van de wer-king verloopt via giften: de verbouwin-gen, de aankopen, projectwerking...We moeten bijgevolg zeer voorzichtigzijn met de uitgaven die we doen. Hetbudget is erg laag voor een organisatiedie zich zowel op caritatief als pastoraalvlak inzet. De professionelen makenbijgevolg overuren en de persoonlijkeinzet is zeer groot. Samen met deandere vrijwilligers zet ik me in voor‘gespreksoase’, waarbij permanentievoorzien wordt in de kerk. Behalvetwee uur over de middag is er steedsiemand die een luisterend oor biedt.Verder is er ook een noodopvangwo-ning. Daar kunnen mensen terecht dieplots op straat komen te staan. Zonderde inzet van vrijwilligers, vaak 40-plus-

sers met zeer verschillende achter-grond, zou deze opvang niet verwezen-lijkt kunnen worden.

Zie je verschil tussen armoede in de jaren‘70 en armoede nu?Ik heb het gevoel dat er steeds meerarmen zijn. Er zijn steeds meer ouderenen jongeren die beroep moeten doen

op het OCMW. Rusthuizen zijn ontzet-tend duur, jongeren worden op 16-17jaar op straat gezet. Daarbij worden mensen verplicht steedsmeer te werken om almaar meer te ver-dienen omdat ze almaar meer moethebben. Een huisgezin kan niet meerzonder computer als het de tred van dehuidige maatschappij wil bijhouden.Voor wie leeft van een minimuminko-men of voor wie moeite heeft met for-mulieren, is de aanschaf en het gebruikvan een computer een hele zorg.In de jaren ’60, ten tijde van de flower-power, was er nog veel oog voor hetsociale. Er werd tijd besteed aan elkaar.Jonge mensen leefden in communes,hadden idealen. In de decennia dievolgden, is er een omwentelinggebeurd. Tegen midden jaren ’90 wistzowat iedereen wat computer en inter-net waren. In stroomversnelling is hetgebruik van de gsm er gekomen. Waaris echter de mens gebleven? Er wordtniet meer gepraat, de tijd van elkaarzien, is voorbij.

“Copiosa apud Eum redemptio” (“Bij Hem isovervloedige verlossing”, Psalm 130). Waar -van zou je de mensheid willen verlossen?‘Copiosa apud Eum redemptio’ is dewapenspreuk van ons, redemptoristen.Mensheid is een groot woord. Ik pro-beer de mensen die ik ontmoet te ver-lossen uit hun eenzaamheid. Dat ismijn boodschap waarvan en waarvoorik leef en zoals in het evangeliegeschreven staat.

Do

ssie

r

“Ik probeer de mensen

die ik ontmoet te verlossen

uit hun eenzaamheid.”

© JOHAN SWINNEN - UIT FOTO-ESSAY: ‘WHAT’S THE TIME IN DHAKA?’, BANGLADESH, 2009-2010.

Do

ssie

r

Hoe groot is onze vierde wereld?

Het Vermeylenfonds Hasselt wil, in hetraam van het Europees jaar van debestrijding van armoede en sociale uit-sluiting, niet achterblijven. Binnen devrijzinnige koepel leeft het thema. HetVermeylenfonds stimuleert de plaatselij-ke afdelingen om de armoede concreette bekijken op het lokale front. Maar wewillen er geen charitatieve actie vanmaken. We houden niemand tegen,maar voor ons is een structurele veran-dering in de maatschappij, een omgooi-en van oude normen en waarden nodigom de kloof tussen arm en rijk te ver-kleinen.We geloven niet in de zelfhelende krachtvan een liberale economie, die dankzijeen stimulans van de werkgelegenheidna de crisis in staat zou zijn om iedereenaan het werk te krijgen. Met anderewoorden: waar werk is, zijn inkomsten. Die inkomsten gaan rijkelijk naar de topen worden kleiner naarmate je hetbasiswerk nadert van de dagelijkse rou-tine. Niet iedereen heeft die top in zich.Maar niet iedereen weet zich bereid enin staat om daar beneden de dagelijksesleur tot ideaal te verheffen.Een economie die het werk en de ver-diensten rechtvaardiger verdeelt, lijktons dus meer in staat om de armoedeaan te pakken, dan het neoliberalemodel. Laat ons dat kapitalisme noe-men. En daar zetten wij socialismetegenover.

In onze aanpak van een armoedeprojectzetten we ook alle religieuze overwegin-gen opzij. We durven méér zeggen: gods-dienst heeft altijd de neiging om knech-ten en meesters te benoemen. Men komter altijd wijzen tegen tegenover volgelin-gen en de rechtvaardigheid schijnt afhan-kelijk te zijn van een hoger wezen.

Een armoedeprojectin Hasselt

Viona Westra

projectmedewerker Vermeylenfonds


JEAN BILQUIN, SISYPHUS, 2001, BRONS, 27 X 14 X 13 CM


Laten we wel wezen: de enige religi-euze meesters die ooit oog haddenvoor armoede waren ofwel ‘aange-tast’ door een socialisme, dat menamper duldde, ofwel met druppelswater bezig op een hete plaat. Zelfdaar kan je internationale roem meebehalen.Een vrijzinnige, wetenschappelijkeaanpak dus. Geloof behoort tot het pri-végebeuren en wie ’s avonds nog eendankgebedje wil prevelen of eensmeekbede wil uiten, arm of rijk, datheeft met de essentie niets te maken.

Dat betekent dat we in onze aanpak vande armoede a) niet te ver weg willenvan die groep waar het eigenlijk overgaat, b) een kritische visie willen ont-wikkelen en c) een appel doen richtingsolidariteit en pluralisme.Wie a) zegt moet er rekening mee hou-den dat niet wij de waarheid in pachthebben, maar dat we vooral een luiste-rend oor moeten hebben voor reëlenoden. Wie b) zegt slikt niet zomaaralles wat over armoede wordt be -weerd. We weren elk cliché. Wie c) zegtweet ook dat armoede nooit kanbeperkt worden tot een engagementvan één jaar.

Het is meteen een pak filosofie, die jeerg moeilijk kwijt kunt in een paar docu-menten waarin je maar ruimte hebt voorenkele zinnetjes.Het was voor Hasselt dan ook een enga-gement om zich niet te beperken tot éénavond, maar het probleem uit te diepenvanuit verschillende invalshoeken.

Armoede ligt nog steeds ver van ons bedDe armen zelf zijn nog steeds opzoek naar een bed

Geef toe: we hebben er zelf niet zoveellast van (gehad). De meesten onder onshebben gestudeerd, zijn aan de slaggegaan op een werkterrein waar we eenzekere tevredenheid hebben ontwik-keld, vooral omdat we het gevoel had-den dat we elke dag nog een stukje wij-zer werden. We spaarden, investeerden,budgetteerden en zelfs onze oude dagziet er niet echt zielig uit.

Dat is ook zo bij vele hulpverleners diezich beroepsmatig met de problematiekkunnen bezighouden. Ze kennen hetprobleem, gaan op prettige wijze metde armen, die onder hun hoede vallen,om. En ’s avonds kom je thuis in een huisdat je prettig hebt ingericht, waar detemperatuur perfect is en gezelligheidtroef. We hebben overdag ons bestgedaan om dossiers te schrijven, panel-gesprekken voor te bereiden, studieda-gen te organiseren en acties op poten tezetten… en we kunnen met een zekeretevredenheid aan tafel schuiven, eenflesje openen en onder de wol kruipen.Wij en zij hebben hun nut. Het probleemvan de armoede wordt vakkundig door-gestuurd naar de media. Zij schrijvenstukjes en maken praatprogramma’s (diedoor de armen zelf niet worden bekekenof gelezen), maar de bezorgdheid leeft.Wat wil je? Moet ik mezelf arm maken omhet probleem beter te kunnen aanpakken?Neen. Ik bedoel: we moeten niet tehoog van de toren blazen: armoede ligtnog steeds naast ons bed. De armen zelfvinden nauwelijks een goed bed.In Brussel kregen we steun voor onze plan-nen bij de Federale Overheids dienstArmoede en Uitsluiting. We krijgen enigemedewerking en gratis materiaal: badgesen leuke actieboeken die moeten helpenom onze armoedeprojecten te doen slagen.

Wacht even… wat weten wij over armoede?

Wij behoren tot die 85% in België diehet goed heeft.Een tijdje geleden had nog 90% hetgoed… Die 5% extra, die nu ook in dearmoede is verzeild, heeft dat nooitgedacht. Er is niet zoveel nodig blijkbaarom die overgang tussen tekort engenoeg te maken!We haalden er in juni professor JanVranken bij. Hij gaf een inzichtrijke voor-dracht. De man is op emeritaat. Het sierthem dat hij met de problemen vanarmoede bezig blijft. Het laat hem nietmeer los. Hij is de uitgever van hetJaarboek Armoede en Sociale Uit sluitingen is nog steeds actief in OASeS, eeninterfacultair centrum dat zich buigt overongelijkheid, sociale uitbuiting, armoe-de en migratie.

Do

ssie

r

Het is zomer en de examenperiode isbegonnen. De opkomst zal matig zijn,voorspellen we. Maar diegenen die erwel zijn, leren de ‘nieuwe armen’ ken-nen. Alle interne en externe oorzakenvan armoede worden naast elkaargezet… alle individuele en maatschap-pelijke facetten. Als je die 4 lijnenkruist, kan je negatieve wisselwerkingkrijgen, wat tot conjuncturele armoedeleidt (tijdelijk) of structurele (eenstraatje zonder einde).Oh neen, ze sterven niet meteen, diearmen. We geven ze net genoeg omniet dood te gaan: net geen €900 permaand en als je 2 kinderen hebt, maghet dubbel zoveel zijn.Je hoort sommigen denken: toch nietslecht: daar doe ik het wel mee.Tot we beginnen te rekenen: je hebteen onderdak nodig. De winters zijnkoud. Je hebt water nodig voor dewas en de kook. Je loopt niet naaktrond in dit aardsparadijs en je kinde-ren moeten naar school. Dat is nietom de hoek. Een fiets? De bus? Eeneigen autootje? Je geraakt niet aanwerk… en je mag niet even een paaruurtjes helpen bij de buren in ruilvoor een fooi… Je moet eten. Je hebtgeen tuin met sla en boontjes enuien en radijsjes en geen kalf waar jenu en dan een sneetje kan afsnijden.Er is een poes en die trekt haarplan… en je koopt wat het minstkost. Dat is meestal het tegendeelvan wat het gezondst is. Of je looptnaar de frituur, want de gasmeterstaat op 0.Armoede. De armen willen er niet meete koop lopen.Het is erg, maar het betekent boven-dien: sociale uitsluiting. Er is geen geldvoor kinderoppas. Er is geen geld vooreen avondje uit. De hele wereld speeltzich af binnen je televisietoestel. Inelke vereniging ga je over de tong alsje niet mee kunt met de heersendenormen.Het gevolg is dat de kloof tussen armen rijk nog groter wordt: ze is nietenkel daar op financieel vlak… maarook sociaal en cultureel.Als toehoorder word je daar stil van.Vaak even maar…We moeten dus voort.

We zetten de deuren open voorervaringsdeskundigen

Eind september, toen de zomer over-ging in de herfst, zette het VOC inHasselt de deuren opnieuw open.Geen professoren (die we overigensdankbaar zijn voor hun onderzoek),maar de betrokkenen zelf kwamenaan het woord.We wilden geen geënsceneerde tafe-relen in de zin van ‘Het leven zoalshet is…. Armoede’.We luisterden. Naar een paar mensendie het niet goed hebben, maar tochoverleven en ons wouden vertellenhoe moeilijk dat is. We luisterdennaar hen die hulpverlening als beroephebben gekozen en deze mensenbegeleiden in hun dagelijkse overle-vingstocht. Hoe regelen we de schul-den die openstaan? Waar kan ik alsarme terecht als alles teveel wordt?Hoe los ik ‘honger’ op? Niet door‘dorst’ op te lossen, maar op de eer-ste plaats aan de kinderen te den-ken… Hoe gooi ik mijn minderwaar-digheidscomplex weg? Hoe geraak ikmijn schuldgevoelens kwijt? Hoe leerik me te organiseren? Waar vind ikeen luisterend oor, dat niet behoorttot iemand die wil betuttelen?Hoe vind ik mijn fierheid terug? Hoestap ik over drempels?En waar vind ik mensen die me evenop weg helpen in die warwinkel vaneen administratie? Die me introduce-ren in de school waar mijn kinderengroot worden… op de speelpleinen,waar ik mijn kinderen graag alle ple-zier wil gunnen, zoals de anderen…We werden niet alleen stil die avond,we konden achteraf ook moeilijk deslaap vatten.

Van leefloon tot gewaarborgd basisinkomen

We gooiden de stok in het hoenderhokin oktober. Wie zegt dat arbeid adelt?Wie beweert dat rust roest?Sommigen zeggen dat het eenvoudigerkan… zonder voorwaarden.Geef iedereen een gewaarborgd basisin-komen, los van arbeid…


Professor Walter Van Trier maakt zichsterk dat dit idee a) een heleboel proble-men oplost, b) de ergste armoede eenhak zet en c) een opluchting is voor dehele administratieve rompslomp die zichnu moet bezighouden met tientallensoorten vervangingsinkomens… en ver-geldingen en straffen bij overtreding.Het principe is heel gewoon: iedereenheeft een recht op inkomen, welke kleurof geloofsovertuiging hij ook heeft, zon-der onderscheid van geslacht, nationali-teit, opleiding, leeftijd, sociaal statuut ofarbeidsbereidheid.Oeps. Dat is straffe kost. Is dat geenrecht op luiheid?Zet dat niet de deuren open voor degrootste onrechtvaardigheid en voornieuwe kloven: tussen harde zwoegersen diegenen die het wat rustiger willenaanpakken?Elke burger heeft op die wijze ‘vanrechts wege een aandeel in de nv België’.

Uiteraard maakte Walter Van Trier duide-lijk dat tussen droom en daad een boelwetten en praktische bezwaren in deweg staan. Om het nog niet te hebbenover de invulling van het verhaal in con-crete cijfertjes: over welk bedrag gaathet? En wie zal dat betalen? En geldt datvoor iedereen? En wat dan met de soci-ale zekerheid, en de BTW en de belastin-gen op inkomens?Wie zegt dat we niet een paar bestaandewetten moeten en kunnen veranderen?Wat een luxe als we de kinderbijslag, deziektewet, de liefdadigheid, de bijstand,de zoveelste peiler van de sociale zeker-heid kunnen vergeten!Diegenen die het nu goed hebben stei-geren.Voor diegenen die al die mooie boven-staande begrippen nauwelijks kennen,is het een oplossing uit de armoede.

In november ronden we deze eerstearmoede reeks af met de betrokkenen inhet beleid.Op elk politiek niveau hebben we dien-sten en functies die met welzijn enarmoedebestrijding bezig zijn. Wie kentde weg in die straatjes?

Wat heeft een gemeente te bieden enhoe belangrijk vindt men het armoede-probleem in uw gemeente? Wat gebeurter precies op het provinciale niveau? Enwelke bevoegdheden heeft de VlaamseGemeenschap? En daarboven heb je defederale overheid die in Brussel heel watheeft opgebouwd op het welzijnsvlak. Jemond valt open als je het internet door-kruist… Hoe ver ligt dat van ons af?Hoeveel kilometer? Hoeveel hiërarchi-sche niveaus? Hoeveel documenten enaanvraagformulieren heb je nodig om ermet iemand te kunnen praten?Benieuwd of we in december al ietsmeer weten over de verdeling vanbevoegdheden op het hoogste niveau.Spannend… we weten nu nog niet wiewe een uitnodiging mogen sturen enhoe zijn of haar kabinet er zal uit zien…

De kerstvakantie maakt tijd voor eengrondige evaluatie.2011 is plots niet meer het jaar van dearmoede.Voor ons wel.

Noteer alvast 22 november 2010in je agenda. Om 20u gaat onzelaatste ontmoetingsdag overarmoede door in het VOC in Hasselt(Rodenbachlaan).

Meer [email protected]@[email protected]

FOTO © NADA

JEAN BILQUIN, SISYPHUS, 2003, 60 X 45 CM

IN WELKE MATE BEINVLOEDT DE LEVENSBESCHOUWING VAN EEN INDIVIDU ZIJN OF HAAR KIJK OP

DE PROBLEMATIEK ROND ARMOEDE? IS LEVENSBESCHOUWING DETERMINEREND VOOR DE BLIK

WAARMEE MEN DE SOCIALE ACHTERSTELLING EEN PLAATS GEEFT OF EEN OORZAAK TOEKENT? IN

EEN ONDERZOEK UIT DE VERENIGDE STATEN BLIJKT DIT INDERDAAD HET GEVAL TE ZIJN. IN DIT

ARTIKEL BESCHRIJVEN WE KORT ENKELE VAN DE MARKANTE CONCLUSIES DIE MATTHEW HUNT

SCHETST IN ZIJN STUDIE ‘RELIGION, RACE/ETHNICITY, AND BELIEFS ABOUT POVERTY’ (2002).

Levensbeschouwingen de kijk

op armoedeKlaas Nijs


In de meeste literatuur rondsociale achterstelling wordteen vrij theoretisch verkla-ringsschema gehanteerd (vanprof. Vrancken), waarin vier

armoede modellen onderscheidenworden. Het gaat hierbij over vierverschillende manieren om naararmoede te kijken en oorzaken voordeze problematiek aan te duiden.

De oorzaak van armoede wordt in ditmodel ofwel bij het individu ofwelde maatschappij gelegd, en de drij-vende kracht erachter wordt gezochtin schuld (in de zin van toewijsbaredaden) of in ongeval (in de zin vanexterne omstandigheden). Zo komtmen bij kruising van deze niveau’s enomstandigheden terecht bij het indi-viduele schuldmodel, het individueleongevalmodel, het maatschappelijkongevalmodel of het maatschappe-lijk schuldmodel (ook wel gekend alsde structurele benadering).

In het onderzoek dat Matthew Huntvoerde, onderscheidde hij in plaatsvan deze vier traditionele modellendrie grote oorzaken: het individuelemodel, het structurele model en hetfatalistische model. Het individuelemodel dat Hunt schetst, komt gro-tendeels overeen met het individu-eel schuldmodel van Vrancken, waar-bij persoonlijke fouten en tekorten(gebrek aan moeite, spilzucht,gebrek aan kunnen…) de basis vor-men van de armoede van betrokkenpersoon. Het structurele model ver-trekt vanuit de sociaaleconomischerealiteit als oorzaak van sociale ach-terstelling (bijvoorbeeld een gebrekaan jobs, discriminatie, ongelijk-heid…). In het fatalistisch modelgroepeert Hunt beide ongevallenmo-

Do

ssie

r

Niveau/aard van oorzaak Intern Extern

Bij het individu Persoonlijke tekorten/fouten Persoonlijke ‘ongevallen’(individueel schuldmodel) of tegenslagen

(individueel ongevalmodel)

Bij de maatschappij Maatschappelijke ordening Maatschappelijke/eco-(maatschappelijk schuldmodel) nomische veranderingen

en conjuncturen(maatschappelijk ongevalmodel)



Do

ssie

r

individualistische modellen en de his-torisch marginalere levensbeschouwin-gen zich eerder zullen vinden in sys-teem-uitdagende (‘system-challeng -ing’) structuralistische theorieën.

In het onderzoek dat Hunt zelf uitvoer-de werden vijf groepen van dichterbijonder de loep bekeken: protestanten,

rooms-katholieken, joden, mensen dieeen andere levenbeschouwing eropnahielden en niet-gelovigen (voor eentotaal van 2.854 personen in hetZuiden van Californië). Het is wellichtniet verbazend dat zijn theorie in grotelijnen overeen komt met eerder onder-zoek.

Zo blijkt dat in dalende volgorderooms-katholieken, protestanten, niet-gelovigen, personen met een anderelevensbeschouwing en joden het indi-vidualistische schuldmodel volgen. Hetverschil is statistisch relevant bij elkvan hen (vooral tussen de meerder-heidsreligies (rooms-katholieken enprotestanten) en de andere groepen,

vooral aanhang vindt bij (blanke) pro-testanten en katholieken (de tweedominante levensbeschouwingen in deV.S.), met minder aanhangers van ditmodel bij joden, aanhangers van ande-re levensbeschouwingen en niet-gelo-vigen. Structurele oorzaken zijn hetpopulairst bij zwarte protestanten enjoden, maar vinden minder aanhang bij

blanke protestanten en katholieken.Bijna nergens worden fans van de fata-listische theorie teruggevonden. Eenbelangrijke oorzaak voor deze verde-ling wordt traditioneel gezocht in de‘underdog thesis’, waarbij relatief ach-tergestelde groepen, vergeleken methun meer fortuinlijke tegenhangers,minder geneigd zullen zijn dominanteideologieën te onderschrijven en uitda-gingen aan de status-quo sneller zullensteunen. Binnen het levensbeschouwe-lijke landschap vertaalt dit zich naareen ‘religious underdog’-thesis, waar-bij leden van dominante levensbe-schouwingen (in de V.S. het protestan-tisme en het rooms-katholicisme) zichsneller zullen vinden in de dominante

dellen. Hier wordt de oorzaak vanarmoede gezocht in omstandighedendie niet controleerbaar zijn (‘nonvol-itional forces’) zoals geluk, kans,ziekte of handicaps.

Algemeen gesteld domineerde in deVerenigde Staten historisch de opvat-ting dat armoede te wijten is aan

individuele oorzaken. Onderzoek indeze richting wees eerder al verschil-lende keren uit dat de visie op oorza-ken van armoede zich algemeen rich-ten op een foute werkethiek, eengebrek aan vaardigheden en andereveronderstelde persoonlijke gebrekenvan de persoon in kwestie zelf. In tijdenvan sociale of economische moeilijkhe-den verschuift deze algemene percep-tie wel in de richting van eerder struc-tureel/maat schappelijke oorzaken. Re -latief weinig mensen hechten geloofaan de fatalistische oorzaken.

Wanneer gekeken wordt naar anderonderzoek in het verleden, dan blijktdat dit individualistische schuldmodel



duele schuldmodel zal verdedigen? Enwaar zouden vrijzinnigen, met als cen-trale waarden onder meer de persoon-lijke autonomie, maar ook de verbon-denheid in de gemeenschap, zich latenregistreren? Hoe zouden -in eenEuropese context- moslims of boed-dhisten zich positioneren? Vragen die,los van persoonlijke reflectie, wel eens

heel interessante antwoorden zoudenkunnen opleveren!

Bron• HUNT MATTHEW O., Religion, Race/Ethnicity, and Beliefs

about Poverty, Social Science Quarterly, Volume 83,Number 3, September 2002.

sche of fatalistische schaal registre-ren. Hunt zoekt de oorzaak hiervoorin hun meer gefragmenteerde ge -meenschap, waarbij ze niet verbon-den zijn aan een religieus geïnspi-reerde traditie die hun perspectief opdeze materie zou kunnen beïnvloe-den. Met andere woorden van eenkuddegeest is er hier geen sprake.

Het zou bijzonder interessant zijndezelfde studie ook eens in België tezien voeren. Kunnen we veronder-stellen dat de dominante levensbe-schouwing ook hier eerder het indivi-

waarbij rooms-katholieken ook nogeens veel meer dan protestanten).

Voor wat betreft structuralistische oorza-ken blijkt de dalende volgorde als volgtte zijn opgesteld: personen met eenandere levensbeschouwing, rooms-katholieken, joden, protestanten en tenslotte, niet-gelovigen. Ook hier is hetonderscheid steeds statistisch significant.

Rooms-katholieken hechten ook hetmeest geloof aan fatalistische theo-rieën, gevolgd door joden, niet-gelovi-gen, protestanten en personen meteen ander geloof, weeral allemaal opstatistisch relevante wijze.

Er bestaat dus een groot verschil tussende wijze waarop de personen van eenbepaalde levensbeschouwing naararmoede kijken. Protestanten lijken veelmeer dan minderheidsgroepen het indivi-dualistische schuld model (‘de arme is zelfde oorzaak’) te volgen. Rooms-katholiekepersonen scoren vrij hoog op het geloofbij alle drie de modellen. Bij verrekeningvan modellen waarbij andere factoren diedeze keuzes kunnen verklaren (socio-economische status, ras…) voorkomen,blijven de meeste van deze verschillenovereind. Er kan dus gesteld worden dater wel degelijk een ‘levensbeschouwe-lijke factor’ aan het werk is bij de beoor-deling van oorzaken van armoede.

In algemene termen blijkt er zo bijvoor-beeld een sterkere aanhang te zijn bijniet-katholieke personen voor structura-listische verklaringsmodellen (maat -schappelijke oorzaken) voor armoede.Deze bevinding steunt ook de ‘religiousunderdog’-theorie, waarbij minderheids-groepen veel vaker de oorzaken vansociale achterstelling bij de maatschappijzelf plaatsen. Meerder heids groepen (inlevensbeschouwelijke zin) zijn veel meergeneigd kritiek op de status-quo te ver-werpen en de oorzaak te voor armoedete zoeken bij de individuen zelf.

Heel interessant is de vaststelling datniet-gelovigen, hoewel ze in grotegetale het individualistische schuld-model verwerpen, niet op een speci-aal spectrum van de structuralisti-



JEAN BILQUIN, SISYPHUS MET DOORBOORDE CIRKEL, 2004, TEKENING, 190 X 84 CM

Clochardisme als verwoestijning

van de persoonHet boek Les Naufragés van dichtbij bekeken

Ellen Denolf

moreel consulent in de gevangenis van Oudenaarde

en verbonden aan de Stichting voor Morele Bijstand aan Gevangenen

Wat bezielt Denis om zo’npracht occasie af te slaan?Kiezen daklozen, en armenmeer in het algemeen,

voor hun armoede dan? Om dit beter te begrijpen is het werkLes naufragés van Patrick Declerckuitermate verhelderend(2). Het boek datgepubliceerd werd in 2000 behoortniet tot de meest recente, maar deinhoud is zeker niet voorbijgestreefd,integendeel.Patrick Declerck, filosoof van opleidingen doctor in de antropologie volgde alspsychoanalyst verscheidene jaren dedaklozen van Parijs. Hij zocht hen op instations, op straat en in opvangtehui-zen. In de jaren ’80 dook hij zelfs evenonder in hun wereld om hun levenbeter te begrijpen. Zijn visie op hulp-verlening aan daklozen is op z’n zachtstgezegd confronterend, want in al z’nfacetten haaks staand op het huidigebeleid en de huidige praktijk. Dat hij dedaklozen als psychoanalyst gevolgdheeft, maakt dat hij ‘dakloosheid’ van-uit een verrassende invalshoek bena-dert en een deur opent om hulpverle-ning in onze samenleving op een ande-re manier te onderbouwen. Hier volgtzijn redenering.

De seizoensgebondenheid van de aan-dacht voor daklozen, un air de saisonnoemt Patrick Declerck het, doet al ver-moeden dat er iets fout zit in onze per-ceptie van het fenomeen ‘dakloos-heid’, of wat ik in zijn chronische vorm‘clochardisme’(3) zal noemen. Dakloosheid komt niet voort uit socia-le of economische uitsluiting. Cijfer -materiaal bevestigt dit. In Frankrijkleven 6 miljoen Fransen van een soci-aal minimum, waarvan 600.000 men-sen lijden aan schizofrenie en 2 mil-joen verslaafd zijn aan alcoholisme.

Do

ssie

r


“CLOCHARD WEIGERT TE SLAPEN MET CARLA BRUNI. CARLA BRUNI PAPT AAN

MET EEN ZWERVER. DE FIRST LADY VAN FRANKRIJK HEEFT HEM [DE ZWERVER]

RECENTELIJK EEN SLAAPPLEK AANGEBODEN. ‘IK BLIJF SOMS STAAN OM DENIS

GEDAG TE ZEGGEN’, VERTELT BRUNI AAN DE DAKLOZENKRANT MACADAM.

‘ZEER VLUG PRATEN WE DAN OVER LITERATUUR EN MUZIEK. IN DE LOOP DER

TIJD ZIJN WE VRIENDEN GEWORDEN.’ DENIS GING VREEMD GENOEG NIET IN OP

HET LOGEERAANBOD VAN BRUNI. ‘IK KAN DE DAKLOZEN NIET TEGEN HUN WIL

VERZORGEN EN REDDEN. MEN MOET HUN KEUZE AANVAARDEN.’”(1)

IN HET CENTRAAL STATION BRUSSEL © ELLEN DENOLF

Do

ssie

r

bevinden: uitgesloten zijn is namelijkonplezierig. ‘Uitgeslotenen’ is een ver-zamelbegrip voor een allegaartje vanmensen gaande van toxicomanen,homoseksuelen, gehandicapten, armenen migranten tot clochards. Het woordgeeft eensluidend de oorzaak aan vande omstandigheden waarin deze perso-nen dienen te leven, de causa sui. Hetvermijdt te allen tijde dat een persoon‘schuld’ treft aan zijn situatie. Tegelijktreft iedereen schuld: een diffuus,omnipresent en onaanwijsbare vormvan schuld die zowel u als mij betreft,wij, hardwerkende consumenten diebeschikken over huis en haard.

Hoewel de clochards vanuit deze optiek‘onschuldig’ zijn, lonken de begrippenwaardigheid en onwaardigheid al omde hoek. Er ontstaat een casuïstiekdoordrenkt van de woorden ‘respect’,‘autonomie’(9), ‘vrijheid van de subjec-ten en hun keuze’... Dit verzandt uitein-delijk in een polemiek van tanendemiddelen en afhankelijkheid, waardoorsituaties waarvan op tijden de aanblikvan ellende ons teveel is, bestredendienen te worden. Van volwaardige burgers (want de uit-geslotene is autonoom en gerespec-teerd in zijn vrije keuze) wordt verwachtdat zij hulp aannemen zonder morren.Ze zijn toch medeburgers? Zij hebbentoch het recht en dus (!) de wil zich teverbeteren? En alras worden de krijtlij-nen uitgetekend van een therapeutischideaal dat zowel illusoir als catastrofaalis... ‘Dat ze deze hulp dan aannemen,verrekte clochards!’ ‘Waardig’ dat wilzeggen stilzwijgend en zoals wij: “unedignité normopathique.”

Verwoestijning

De auteur neemt in zijn boek observa-ties op, biografische fragmenten, herin-neringen uit zijn kindertijd en levens-geschiedenissen van de daklozenwaarmee hij sprak.

“Ik herinner mij het voorbeeld van eenpatiënt die bij mij in psychoanalysekwam en die helemaal niets had vaneen clochard. Intelligent, gecultiveerd,met universitair diploma werd hij

stopzetten (als een lopende kraan),terwijl we dat op andere ogenblikkentijdens het jaar als iets minder pran-gend ervaren en als een probleem dattegelijk zowel onoplosbaar als zichzelfoplossend (want vergeten) is. Het lijkterop dat we met een door schuld-onschuld doorspekt discours zitten.Wat is hier gaande?

“Ils sont pour ainsi dire tousméchants et tous innocents.”(8)

Patrick Declerck ontrafelt de notie ‘uit-geslotenen’. Het is een term die de passiviteit van depersoon centraal stelt. Bovendien druktdeze het onvrijwillig karakter uit van detoestand waarin de personen zich


Frankrijk telt echter ‘maar’ 100.000daklozen.(4) Ook in België zijn de cij-fers duidelijk. In 2009 ontvingen90.000 Belgen een leefloon. In 2003(5)

waren er 17.000 mensen dakloos.(6)

Zelfs rekening houdend met eenonderschatting van het werkelijkeaantal daklozen zijn lang niet allearmen thuisloos. Toch reduceren we

dit dakloos zijn al te vaak en enkel totde gevolgen van sociale en economi-sche uitsluiting. In de winter, in debuurt van stations, “tout le mondevocifère de compassion.”(7) De bede-ling van soep en dekens ten voordelevan de meest uitgeslotenen is het sig-naal bij uitstek dat we in tijden vanVreed’ op aard’ de uitsluiting moeten

ALAIN © ELLEN DENOLF

Hij kan dit ongenoegen niet in woor-den uiten, maar zijn handelen spreektboekdelen.

Milde normaliteit

Het clochard-zijn is een mentale ziektegekenmerkt door ernstige zelfverlatingmet chronisch karakter. Elk therapeu-tisch handelen dat er vanuit gaat dat hetclochardisme enkel voortkomt uit socia-le uitsluiting is gedoemd te mislukken.Het adagio van de therapie zoals we ditzowel in Frankrijk als in België kennen,is gericht op ‘reïntegratie’. Dit wil zeg-gen ‘herintegratie in de wereld van deconsumerende middenklasse, waarbijde een van de ander niet te scheiden is’.Het is een uiting van schijn-humanisme.Wie zegt dat armoede niets met levens-beschouwing te maken kan hebben?

De therapie, gegoten in contractvorm -alsof het hier zou gaan om een over-eenkomst tussen twee rechtspersonendie gelijke vrijheden genieten- ziet erals volgt uit. Eerst buigt de instellingzich over het uitschrijven van het thera-peutisch project. Dit kenmerkt zichdoor de spreekwoordelijke witte-broodsweken van hulpverlener enhulpzoekende. Bij beiden is er een nar-cistische voldoening. Ze leven toe naareenzelfde ideaal, ze hebben dezelfdeopvattingen over werk zoeken, eengoede gezondheid onderhouden en dehulpzoekende zal zich aldus ver hou-den van autodestructieve acties. Declochard voelt zich niet gek of onver-mogend tegenover zijn probleem dathoewel heel complex, zeer concreetomschreven is in termen van ‘alcoholis-me’, ‘geen huisvesting’, ‘werkloos’. Dehulpverlener voelt zich competent enbruist van ondernemingszin. Het onge-luk dat de clochard treft, had hem trou-wens ook kunnen overkomen.

Er ontstaat echter een breuk in dezesymbiose. In de psyche van de daklozebestaat een aanhoudende dissonantietussen gezegde verlangens (het discur-sieve) en zijn onvermogen deze gezeg-de verlangenis in werkelijkheid na testreven. Aangezien zijn verlangens niettot het discursieve behoren, ontstaan

sies met als bekroning werk en herin-tegratie lopen steevast met een sisseraf (doordat ze telkens weer hun papie-ren verliezen, afspraken missen, onge-vallen tegenkomen...), ze willen geentbc-behandeling... alsof ze met dit alleswillen zeggen: “Niets is mogelijk voormij.” Deze personen zijn klinisch echterniet psychotisch of schizofreen. De vol-gende drie constanten zijn telkens inhun biografie aanwezig. Er is sprakevan vroegtijdig disfunctioneren in dekindertijd door een ernstig verstoordemoederband (de moeder is kil, afwe-zig, afwijzend, licht van zeden of ver-slaafd). De kindertijd kenmerkt zichdoor een opeenstapeling van fysiekeen psychische trauma’s (ziektes, onge-lukken, geweld, incest, overlijden). Zegebruiken alcohol en tabak, vaak alvan in de kindertijd.

Une souffrance-fond

Patrick Declerck gaat op zoek naar hetwaarom van het niet aannemen en dusfalen van therapeutische behandelin-gen of van pogingen tot herintegratievan clochards.De psyche van een zwerver kenmerktzich door aanhoudend lijden. Dit lijdenlijkt er altijd al te zijn geweest – vanafde geboorte, de voortalige periode. Hetonverschillig zijn voor de eigen pijnkomt voort uit het niet langer waarne-men van nieuwe pijn tegen deze ach-tergrond van continu lijden. De pijn vaneen etterende zweer wekt bijvoorbeeldgeen ogenblik argwaan op; het isnamelijk de normale toestand van dezewereld: afschuwelijk en ondraaglijk inz’n wezen zelf. De scheiding tussen inwendige wereld(psyche) en uitwendige wereld (reali-teit) gaat vervagen. Er is eenvoudigweggeen sprake van ‘se sortir de la merde’(Patrick Declerc linkt als psychoanalystdeze problematiek aan het anale)omdat alles ongedifferentieerd is. Declochard is zich niet bewust van deze‘souffrance-fond’. Het symptoom vanzijn mentale ziekte is juist zijn clochard-zijn. Hij vindt verlichting in dit symp-toom. Het ervaren van de on -draaglijkheid van de werkelijkheidbevindt zich echter buiten de spraak.

werkloos na een reorganisatie binnenzijn bedrijf. Dit was voor hem zo’n grotevernedering dat hij de betekenis ervanniet echt kon integreren. Zijn statuut alswerkzoekende was vanuit narcistischoogpunt ondraaglijk en surreëel. Hijgedroeg zich ten opzichte van de admi-nistratieve rompslomp gepaard gaandmet het werkloos zijn zo ondoeltref-fend (afspraken vergeten, verschillen-de zaken verliezen, gemiste of nietgelezen briefwisselingen) dat hij zijnuitkering dreigde te verliezen.Psychisch en socio-economisch ver ver-wijderd van het profiel van personendie op straat leven, kon hij deze episo-de gemakkelijk doorkomen. Nietteminis toen gebleken dat door een narcisti-sche krenking zijn masochisme sneluitbreidde en dit leidde (gelukkigslechts tijdelijk) tot het mislopen vande sociale hulp waarop hij beroep kondoen. Ik had de kans om in een analy-se achteraf (wat typisch is) vast te stel-len dat zijn onbewuste fantasie erinbestond dat hij niet kon ‘herboren’worden (dit wil zeggen, in zijn eigenogen -narcistisch- opnieuw existeren)eenmaal volledig naakt.”(10)

Dit is een voorbeeld van de manifesta-tie van een onbewuste logica die totdesocialisatie leidt en die herkenbaar isbij tal van groepen in de marge. Hetbegrip ‘desocialisatie’ wordt heden tendage steeds vaker aangewend om ver-lies van sociale vaardigheden tengevolge van toegenomen mediatise-ring aan te geven. Ik zal hier echter dedefinitie van de auteur volgen.Desocialisatie is een verzameling ge -dragingen en psychische mechanismenwaarbij het subject zich van de realiteitafwendt en verlichting zoekt in hetslechtste, dat wat wij sociaal gezienniet kiezen. Deze desociale gedragin-gen zijn erop gericht elk verlangen, elklibido te vernietigen. Het is de orkestra-tie van de eigen ‘verwoestijning’.

Dit zien ook hulpverleners die daklozenherbergen en verzorgen. De daklozennemen moeilijk medische zorg enduurzaam onderdak aan. Voeten doorgangreen aangetast, willen ze nietlaten behandelen, therapeutische ses-


Do

ssie

r

onderbrengen. In opvangcentra wor-den kamers zonder inspraak heringe-deeld: de ene avond slaapt men in ditbed, de andere avond in een ander. Eris geen opname mogelijk als de daklo-ze zich niet via een bepaald onthaal ofbepaalde telefoonlijn aangemeldheeft. Dit alles is de uiting van de wensniet-paternalistisch te handelen alshulp verleners, maar is niet afgestemdop de werkelijke noden en behoeftenvan daklozen. Elke vorm van continuïteitvan de zorg is latent afwezig in de wer-king van opvangtehuizen. Roulatie isnodig, de daklozen zouden wel eenskunnen blijven. Ze zouden zich noggaan nestelen in nietsdoen. Daar kun-nen we toch niet voor opdraaien! Hette gemakkelijk hulp aanvaarden, wordtin wezen ook bestraft.

“Sachons veiller sur ces splendeurs détruites que nousavons l’honneur de soigner.”(12)

Patrick Declerck stelt op basis van aldeze overwegingen alternatieven voor. Op politiek vlak dient men bereid tezijn hulp te verlenen zonder weder-compensatie te verwachten en met alsenig doel de bestaanscondities van degroep daklozen te verbeteren.Binnen therapieën is het nodig zich loste maken van het idee ‘genezen’ en

De gevolgen zijn catastrofaal: de hulp-verlener investeert niet langer in dehulpvrager (depressie) of de hulpvra-ger wordt verwijderd (sadisme), watop subtiele wijze kan in de wereld vanopvangtehuizen, instellingen en gevan-genissen: eindeloze doorverwijzing vanhet ene centrum naar het andere, hetletterlijk op straat zetten van de hulp-behoevende, het laten interneren...

“Et la rue enfin, où il finit apaisé en somme, après tout ce tumulte,

comme un navire qui rentre au portaprès la tempête.”(11)

De latente vraag werd niet gehoord. Delatente vraag is het verlangen naarmoederlijke bescherming tegen eenverpletterende en niet te integrerenrealiteit. Het is de droom een regressie-ve vlucht te nemen, in de slaap, eentrouwe vriend in dagen van nood.

Continuïteit van de zorg

Het zorgaanbod is geenszins afgestemdop de chronische problematiek vandaklozen, integendeel. Opnamecentrahanteren een bewuste opnameduurvoor x aantal dagen, weken of maan-den. Er is de weigering om een perma-nent depot open te houden waar dedakloze bepaalde spullen blijvend kan

tal van misverstanden. De therapeutgeeft na hard zwoegen het signaal:“Zo, al je papieren zijn in orde, nu is hetaan jou om te tonen dat je vooruit wil,dat je het kunt.” De angst slaat toe bijde dakloze. Hij wordt geconfronteerdmet zijn onvermogen. Zijn mentaleziekte verhindert hem de rangen vande maatschappij te vervoegen.Op de dag van de koninginnerit, de dagvan een sollicitatie of de dag dat hij zijnintrek mag nemen in een socialewoning laat hij het afweten. De hulp-vrager is terug gek en verontrustendanders. De verzorger wordt geconfron-teerd met zijn eigen onvermogen enmachteloosheid. Zijn therapie heeftnamelijk gefaald. De herintegratiemoest de kroon op het werk van detherapeutische overdrachtsrelatie zijn.Beiden, hulpverlener en uitgeslotene,zouden verenigd zijn geweest in het-zelfde sociale geluk, een eensluidendeexistentie gereguleerd door tijden vanwerk en rust en gecompenseerd doordezelfde geneugten: geld, verlof, eengezin, een huis. Samen in een mildenormaliteit: het mocht niet zijn. Hetonvermogen de ander te volgen in zijndenken, volgens zíjn logica van verlan-gens en noden, heeft door foutieveidentificatie van de hulpverlener metde hulpbehoevende het einde van detherapie betekend.


EEN ‘BED’ - CENTRAAL STATION BRUSSEL © ELLEN DENOLF

nog altijd een fractie van alle mensen die in

armoede leven.

(5) Bemerk dat de laatste schatting op jaarbasis

dateert van 2003. Af en toe wordt er een nacht

geteld, zoals men vlindertelling houdt: “Op die

plaats en die datum drie exemplaren gezien op

hetzelfde moment.”

(6) Deze cijfers komen van het Steunpunt ter

Bestrijding van Armoede en van de European

Community Household Panel (Europees Panel van

Huishoudens, EU-SILC).

(7) Vrije vertaling: “Iedereen schreeuwt het uit van

medelijden.”

(8) Vrije vertaling: “Ze zijn zogezegd allemaal verdor-

ven en allemaal onschuldig”, uit: WITTGENSTEIN,

L., Culture and Value, in: DECLERCK, P., o.c., p. 375.

(9) ODDIE, D., (december 2008-maart 2009). ‘Activation,

autonomie: a` tout prix?’, Ensemble, nr 64, p. 34.

(10) DECLERCK, P., o.c., p. 295.

(11) DECLERCK P., o.c.

(12) DECLERCK, P., Les Naufragés, Avec les clochards de

Paris, Terre Humaine, Plon, Paris, 2001, p. 374.

(13) HEIDEGGER, M., De techniek en de ommekeer Vert. en

inl. H. Berghs, Lannoo, Tielt/Utrecht, 1973.


Paris, Terre Humaine, Plon, Paris, 2001.

(15) OMAR, K., Rubaiyat of Omar Khayyam, vert. FITZGERALD,

E., XVI.

(16) ‘Caravanserai’ is afkomstig van het Perzisch

‘Karvan’ wat betekent karavaan en ‘Sara’ wat wil

zeggen ‘Paleis of binnenplein’. Het is een over-

nachtingsplek voor karavanen voornamelijk gele-

gen langs de zijderoute. De eerste Caravanserais

ontstonden in de 10de eeuw.

(17) Voorbeelden zijn legio. Lezen we er bijvoord het

laatste verslag van het Committee for the Prevention

of Torture and Inhuman or Degrading Treatment or

Punishment (CPT) op na. Het CPT is een controleor-

gaan van de Raad van Europa dat op geregelde

tijdstippen gevangenissen en gesloten centra voor

illegalen bezoekt in de landen van de Raad. Wat

we lezen is dat bepaalde instellingen er een wel

enthousiaste bijkomende regelgeving inzake ‘vei-

ligheidsbeleid’ op na houden door bijvoorbeeld

personen geblinddoekt en met loeiharde muziek in

de oren over te brengen terwijl er best wel al opti-

male politiebegeleiding voorzien is.

We kunnen bijvoorbeeld ook lezen wat Dirk

Tuypens reactie is op het feit dat Ingrid Pira, bur-

gemeester van Mortsel, geen uitwijzingsbevelen

meer wil tekenen. Het levert een interessante

visietekst op, ongeacht iemands politieke voor-

keur: http://www.ingridpira.be/index.php?opti-

on=com_content&task=view&id=120&Itemid=3

18) Dit ideaal kunnen we vergelijken met Emmanuel

Kants categorische imperatief. Kant start het eer-

ste hoofdstuk van Grundlegung zur Metaphysik der

Sitten met de zin: "Het is geheel en al onmogelijk

om in de wereld en zelfs ook daarbuiten iets te

bedenken dat zonder restrictie voor goed gehou-

den kan worden, behalve dan een goede wil.” “Es

ist überall nichts in der Welt, ja überhaupt auch außer

derselben zu denken möglich, was ohne Einschränkung

für gut könnte gehalten werden, als allein ein guter

Wille.” KANT, E., Werke in zwölf Bänden. Band 7,

Frankfurt am Main, 1977 (1785), p. 18.

binnen voelen? Dit zou zich kunnen ver-talen in terreinen, caravanserai(16), aan-gepast aan hun zwervend bestaan.Zullen we drugsverslaafden blijvenstraffen voor hun onvermogen en zohun toestand bestendigen? De gevan-genis voorziet immers minimaal inbehandelingen en de verveling vanvrijheidsberoving zet aan tot het dodenvan de tijd -en waarom dan niet de tijddoden via ‘de slaap’, hash?Zullen we elektriciteit en water vanarmen afsluiten als ze niet kunnenbetalen? Of gaan we erkennen datarmen ook geen supermensen zijn dieperfect blijven presteren in de meestmoeilijke omstandigheden? Het is mis-schien interessant om erop te wijzendat in militaire opleidingen soldaten‘getraind’ worden om in dergelijkeomstandigheden te overleven.

Laten we ons ver houden van hetsadisme waarmee regelgevingen door-drongen zijn(17), en waardoor ze in deverste verte niet in de buurt komen vanhun ideaal.(18) Emmanuel Kant zou ditideaal ‘De Morele Wet’ genoemd heb-ben. Dit ideaal is noch arbitrair nochonderhandelbaar. Het gaat uit vanreële noden en onderscheidt zich hier-door van ‘het reglement’.

Diversiteit is ‘anders zijn’, zo anders dathet niet onze logica volgt. Betekenis -verlening en levensbeschouwing zijnsleutelwoorden om te ontdekken watde werkelijke kijk van een ander op dewerkelijkheid is. Zo kunnen we zijnlatente nood leren kennen, kunnen welevensbeschouwing en hulpverleningop elkaar afstemmen, en maken wereglementeringen en samenlevinghumaner.

Noten

(1) Dinsdag 10 september 2010, www.spitsnieuws.nl


Paris, Terre Humaine, Plon, Paris, 2001.

(3) Het Frans en het Engels gebruiken al langere tijd

de termen clochardisme en clochardisation. Het

Nederlands heeft niet zo meteen een gepaste

term.

(4) Zelfs als er sprake zou zijn van foute cijfers door

een moeilijk te bereiken en te tellen bevolking, is

een vermeerdering van dit aantal met factor twee

men dient de zinloze drang tot hande-len te vervangen door rustige contem-platie van de patiënten. Dit betekentafstand doen van het narcisme vantechniek en sociaal prestige.(13) De zorgop zich dient centraal te staan zonderveel pretenties.

“Si nous pouvons l’accoucher à la vie, au moins mettons-le àl’abri. Offrons-lui asile.”(14)

Er is nood aan een passageplaats.De hulpverlener kan symbolisch dezepassageplaats zijn: een plaats waar dedakloze een thuis vindt, doordat hethem vrij staat te komen en te gaan, enwaar een terugval niet bestraft wordt,maar waar hij gevolgd en begeleidwordt. De therapeut is daarom nietpassief. Hij is ook nietsymbolisch afwezig. Warmte en eigen-heid zijn belangrijk om de weg naaroude trauma’s, gelinkt aan gemistemoederliefde, open te leggen. Binnende therapie laten de mogelijkheden ofonmogelijkheden zich na verloop vantijd beetje bij beetje zien. Dit alles isconform de noden van de clochards, diesteeds noden zijn in het hier en nu, wantze bevinden zich in een ‘dreamtime’,een droomtijd, zonder verleden en zon-der toekomst.Fysiek onderdak kan eveneens perfectafgestemd worden op de chroniciteitvan de problematiek, op het komen engaan van de clochard, of op zijn wenswat langer te blijven.

“Think, in this batter’d Caravanserai,Whose portals are alternate

Night and Day,How Sultan after Sultan with his

Pomp,Abode his Hour or two, and went his way.”(15)

...En dan zijn er nog die andere rond-trekkende groepen individuen in onzesamenleving.Zullen Roma’s op perverte wijze uit hetland gezet worden omdat ze onze notievan normaliteit doorklieven en ze nutoch wel heel zichtbaar worden? Of gaanwe kijken naar hun eigenlijke nood over-eenkomstig de hartslag die ze diep van-


UV

V b

elic

ht

Première film Communicatie rond het Levenseinde

België behoort sinds de goedkeuring van de wet op euthanasie en die op patiënten-

rechten in 2002 tot één van de meest vooruitstrevende landen ter wereld. Het aan-

tal aanvragen voor euthanasie stijgt ieder jaar. Dat neemt niet weg dat omgaan met

het levenseinde een moeilijke aangelegenheid blijft. De sociaal artistieke film

Communicatie rond het Levenseinde wil iedereen, van hulpverlener tot

patiënt, een aanzet geven erover te communiceren. Uniek aan deze

film is dat KVS-acteurs -samen met professionele zorgverleners-

de casussen uitbeelden. Een boeiende prent is het resultaat.

De film wordt voorgesteld op 10 december 2010.

Iedereen is welkom.

Na de voorstelling volgt een nabespreking met deskundigen

(waaronder prof. dr. Wim Distelmans), waar er in debat zal

gegaan worden over een aantal heikele punten.

Organisatie: CMD Jette - dagcentrum Topaz - KVS- Leif

Plaats: Koninklijke Vlaamse Schouwburg - KVS - Bol

Datum: Vrijdag 10 december 2010 - om 19u00

Prijs: Gratis inkom

Informatie: E-mail: [email protected] | Tel: 02 513 16 33

Op zoek naar een zinvol engagement?De Centra Morele Dienstverlening zoeken vrijwillige luisteraars,

schrijvers en sprekers voor vrijzinnig-humanistische plechtigheden.Is dit iets voor jou?Neem contact op met het CMD in je buurt (zie achterflap)!We kunnen jouw stem goed gebruiken!

» «

Luisterende oren nodig!Stichting voor Morele Bijstand aan Gevangenen zoekt vrijwilligers

Wie wil een luisterend oor bieden aan gedetineerden in één van deBelgische gevangenissen? De Stichting voor Morele Bijstand aanGevangenen (SMBG) is dringend op zoek naar vrijwilligers. Eenwarme oproep voor iedereen die onbevooroordeeld openstaat voorde mens achter de dader en zich op regelmatige basis vrij kan maken(bijvoorbeeld 1/2 dag per week).

Als vrijwillig moreel consulent werk je vanuit het vrijzinnig-humanis-tisch gedachtegoed. Je wordt opgevolgd door collega’s en kan bijhen terecht voor steun en met vragen. Er is mogelijkheid tot deelna-me aan de georganiseerde vormingsmomenten.

De SMBG is dringend op zoek naar vrijwilligers voor de gevangenis-sen te Antwerpen, Turnhout, Hoogstraten, Merksplas en Mechelen.Maar kandidaten voor andere gevangenissen zijn natuurlijk ooksteeds van harte welkom.

Geïnteresseerd?Stichting voor Morele Bijstand aan Gevangenen (SMBG)Stalingradlaan 54 • 1000 BrusselTel.: 02/537 59 28 • Fax: 02/537 10 93E-mail: [email protected]

Jij zoekt vrijwilligerswerk?De Stuurgroep Morele Bijstand zoekt jou!Een opname in het ziekenhuis of een rusthuis kan soms ingrijpendzijn. Men stelt zich vragen die gehoord willen worden, maar het isniet altijd mogelijk of evident om hierover te praten met iemand inje omgeving. Op zo’n moment kan een moreel consulent het verschilmaken. Patiënten kunnen een beroep doen op een moreel consulentvoor een gesprek of luisterend oor.

Ben je vrijzinnig? Ben jij iemand die met aandacht kan luisteren zonder te oordelen?Wil jij een luisterend oor bieden aan patiënten in een ziekenhuis of de bewoners van een rusthuis?Dan ben jij misschien de geschikte kandidaat!

Neem gerust contact op met een Centrum Morele Dienstverlening in jouw buurt (zie achterflap)

of surf naar: www.stuurgroepmorelebijstand.be

Wat betekent feminisme vandaag? Wat kan het

morgen betekenen? En daarna? Ideeën uitwisselen,

ervaringen delen, discussiëren en nadenken over

de rol van de vrouwenbeweging en het feminisme

in onze toekomstige samenleving is het opzet van

de 39ste Vrouwendag.

Meer info via www.vrouwendag.be

Inschrijven is noodzakelijk via

[email protected]

worden wij, onnozele lezers of luiste-raars, geïnformeerd of beter gemani-puleerd. Fundamentele vragen zijn: wie ligt aande oorsprong van het lek en welke kun-nen de bedoelingen van de verspreiderzijn? Op deze vragen kunnen vele ant-woorden geformuleerd worden:

• men wil de concurrent de loefafsteken zonder zich te bekom-meren om de gegrondheid derfeiten noch om de schade die zijeventueel kunnen aanrichten;

• men wil beletten dat een onder-zoek tot een goed einde komt enzo mensen of instellingen bescher-men. De bedoeling van diegenedie aan de basis ligt van het lek envan deze die verspreidt, kan trou-wens totaal tegenstrijdig zijn.

• men wil de aandacht afleiden vande hoofdvragen door de aandachttoe te spitsen op bijkomstighedenof manke vergelijkingen te sugge-reren.

Logische redeneringen uitgaande vanfeiten kunnen onduidelijkheden verkla-ren, opeenvolgende onomstreden fei-ten kunnen de transparantie vergroten. Waar wij vandaag mee geconfronteerdworden in de berichtgeving metbetrekking tot de Operatie Kelk lijkt mijvrij vlug te evolueren tot een school-voorbeeld van manipulatie van de‘brave burger’.

Complot van de loge?

Waarom wordt een onderzoek naaronderzoeksrechter De Troy opgestart?Hij geniet in het juridisch wereldje eenuitstekende reputatie. Allerlei redenen worden vooropge-steld: het gaat om een soort wraakvan de vrijzinnigen of van de vrijmet-

hun huidig systeem van betoelagingdoor de Belgische staat te behouden.Maar dan kan men zich niet beroepenop diplomatieke voorrechten en immu-niteiten. Een keuze is noodzakelijk,evenals het aanvaarden van de gevol-gen van de keuze.Bij de huiszoeking heeft de Belgischeonderzoeksrechter misschien ook enke-le dossiers in beslag genomen waarinzich diplomatieke correspondentie tus-sen de nuntius en de Belgische bis-schoppen bevindt. De rechter heeft dossiers in beslaggenomen. Dit lijkt volkomen terecht.Het is immers niet omdat er misschienergens een diplomatieke nota in een ofander dossier zit dat het hele dossieronaantastbaar wordt. De omgekeerderedenering zou betekenen dat iedereburger het gerecht buiten de deur kanhouden door aan te geven dat hier ofdaar een diplomatieke nota zou kun-nen worden aangetroffen bij een huis-zoeking. Bijkomende vraag: hoe kanmen de (in)correctheid van de voorop-gezette stelling bewijzen?

Neutraliteit van informatie

Ik weet wel, het onderzoek is geheim!Toch maken de media gretig gebruikvan ‘onzekere’, mogen wij schrijven,‘onwettig verkregen’ informatie en

Diplomatieke onschendbaarheid

Diplomatieke voorrechten en immuni-teiten worden geregeld door hetVerdrag van Wenen inzake het diplo-matiek verkeer van 1961. Het gaat inessentie om een bescherming voorbuitenlandse diplomatieke vertegen-woordigers zodat zij ongehinderd enzonder gevaar op vervolging hun werkkunnen verrichten. In ons land wordthet Vaticaan vertegenwoordigd doorde nuntius, die dus van de diplomatie-ke onschendbaarheid geniet. Hij is inloondienst van het Vaticaan, zoals allebuitenlandse diplomaten in loondienstzijn van het land dat zij vertegenwoor-digen.Belgische bisschoppen zijn geen diplo-matieke vertegenwoordigers van eenstaat en kunnen zich dan ook nietberoepen op diplomatieke onschend-baarheid. De Belgische bisschoppenworden door de Belgische staat betaaldzoals alle bedienaren der erediensten,dat is grondwettelijk geregeld. Een probleem rijst: ofwel wensen deBelgische bisschoppen te genieten vandiplomatieke onschendbaarheid. Zeerkennen daarmee dat ze een buiten-landse mogendheid vertegenwoordi-gen. In dat geval ontvangen ze tenonrechte gelden van de Belgischestaat. Ofwel wensen de bisschoppen

O P I N I E ST U K13 augustus 2010

De rechtsstaat en perceptie

UV

V b

elic

ht

HET VERTREKPUNT VAN ONS RECHTSSYSTEEM IS DE GELIJKHEID VAN ALLE

BELGEN. DIT BEGINSEL IS VERANKERD IN ONZE GRONDWET. HET ZIJN DE

DIVERSE MACHTEN: DE WETGEVENDE MACHT, DE UITVOERENDE MACHT EN DE

RECHTERLIJKE MACHT, DIE EROVER WAKEN EN GARANT STAAN DAT DE FUNDA-

MENTELE RECHTEN NIET GESCHONDEN WORDEN.



selarij, er werden teveel onderzoekersingezet die zich niet hoffelijk zoudengedragen hebben ten opzichte van debisschoppen. Zij werden 8 à 9 urenvastgehouden zonder eten, beschuldi-ging die later werd weggelachen entotaal verdween als het middagmaalwerd bekend gemaakt. Onhoffelijkgedrag ten opzichte van het instituutomdat men de dossiers oneerbiedigbehandelde en men in onwelvoeglijkekledij (short) zijn job uitoefende enmen ongepast materiaal gebruikte(drilboor). Kan men dat dan wel opsommige plaatsen en op andere plaat-sen niet? Het neusje van de zalm is echter datmen wenst te onderzoeken of er geenfouten zijn gemaakt tijdens het onder-zoek en beletten dat het onderzoeknutteloos zou zijn. Maar is dat niet hetgeval voor elk onderzoek, heeft elkeburger niet het recht op een behoed-zame behandeling? Ooit verklaarde een procureur: ik zal dezaak oplossen, “Si on me laisse faire.”Algemeen aanvaard feit is dat een pro-

cureur-generaal heel vlug een onder-zoek gelast heeft naar de werkwijzevan een onderzoeksrechter. Dit behoorttot zijn wettelijke bevoegdheden en ophet eerste zicht is er geen vuiltje aande lucht. Graven wij dieper dan komen wij totonthutsende vaststellingen. KardinaalDanneels werd in het verleden reeds ineen zaak in eerste aanleg veroordeeldvoor schuldig verzuim, maar werd inhoger beroep vrijgesproken. De rechterdie de vrijspraak in beroep uitsprak isondertussen procureur-generaal ge -worden en correct, het is nu net die-zelfde persoon die problemen schijnt tehebben met de wijze waarop hetonderzoek tegen dezelfde kardinaalwordt gevoerd. Was er geen sprake vaneen complot van de vrijmetselarijtegen de katholieke kerk?Dat de minister van Justitie een katho-liek is, is zijn goed recht. Dat hij tweekatholieke magistraten voordraagt ineen poging om de neutraliteit en dewettelijkheid van de privécommissieAdriaenssens te garanderen, is mis-

schien een toeval. Dat hij op deze wijzeprivérechtspraak plaatst boven derechtsstaat is een stap te ver. Ook eenminister is maar een mens.Dat de heer Adriaenssens aan de basisligt van de tekstwijziging van de mede-deling van ontslagnemend bisschopVangheluwe om het instituut te sparen,zal natuurlijk ook allemaal tot hetfameuze complot van de loge tegen dekerk behoren.

Het gerecht neutraal?

Ik weet het: recht wordt gesprokendoor rechters en rechters zijn mensen.Niets wat menselijk is, is hen dan ookvreemd. Mijn grootvader had de gewoonte tezeggen: “Het gerecht dat doof en stomis, maakt recht wat scheef en krom is.” Hij zou dit met de huidige perceptievandaag nog altijd moeten beweren.

Luc Devuysterevoorzitter Unie Vrijzinnige Verenigingen

L E Z E R S B R I E F16 september 2010

Wat komen de

vrijzinnigenhier doen?

De laatste weken werd door depers meermaals de focus verscho-ven van de falende regeringsvor-

ming naar de schandalen binnen dekerk en de miserabiliteit van een onder-tussen palliatieve Operatie Kelk.Politiek, gerecht, kerk en media speleneen beschamende cattanagio die in ditstadium bijna absurdistisch aanvoelt.En als er intussen wel één zaak duide-lijk is geworden, is het dat er in depolemiek van de voorbije weken geenenkele winnaar terug te vinden is, nietéén. Het gerecht presenteert zich alseen inhumaan (denk maar aan de bij-zonder ongelukkige uitspraken van hetBrussels parket over de privacy van deslachtoffers) en gespleten monster, depolitiek kijkt onmachtig toe en dedaders zijn publiekelijk -maar helaas(nog) niet gerechtelijk- gekappitteld,de kerk lijdt aan imagoschade die noglang zal doorwegen, de maatschappij ishet vertrouwen in publieke figuren vanautoriteit nog meer kwijt. En de slacht-offers? Die zijn nogmaals gekwetst,door de verantwoordelijken, door demediaheisa, door de incompetentiewaarmee de zaak gerechtelijk isbehandeld. Nergens is er voor hengerechtigheid geschiedt. Voor eenobjectieve toeschouwer lijken ze erzelfs amper aan te pas te komen.Waar de aandacht vooral naar dezelaatsten had moeten gaan, heeft menhet blijkbaar vooral te druk gehad methet afschermen van de eigen organisa-ties, de beschuldigingen aan anderen,de haast om de eigen handen wit tewassen. De rationaliteit is in heel dezevaak ver te zoeken, wat betreurens-waardig is. Een sereen onderzoek, bin-nen én buiten de kerk, met de focus opde positie van de slachtoffers, had toteen heel ander resultaat kunnen -enmóeten- leiden.

Daartoe hadden magistraten, clerici enpolitici zich beter binnen hun eigeninstellingen van hun eigen takengekweten. Niet voor niets staat descheiding der machten in het staatsbe-stel centraal, niet voor niets is de schei-ding van kerk en staat een fundamen-teel concept van de democratischerechtsorde. Men kan zich terechte vra-gen stellen bij afspraken tussen minis-ters en interne onderzoekscommissies,bij de overijverige wijze waarop parket,hierbij geassisteerd door gretigemedia, met boormachines ten strijdetrok, en bij de manier waarop de enede andere zijn interne werking becom-mentarieert, tegenwerkt, publiekelijkaan de schandpaal nagelt.Laat de kerk in alle onafhankelijkheidover de carrière van haar personeels-bestand beslissen, maar ook niet méérdan dat. De kerk is en mag geen recht-sprekende instantie zijn en al helemaalniet in laatste instantie. Laat de politiekde grote spelregels vastleggen, daartoeworden de mandatarissen door debevolking verkozen. Of dat nu betekentdat de verjaringstermijnendienen te worden aange-past, laten we even in hetmidden. Maar laat bovenal,in het belang van alleslachtoffers nu en later, hetgerecht en de politie dewetten doen naleven en dedaders van misdrijvenbestraffen. Zonder tegen-werking, zon der spelletjes,zonder bemoeienissen. Zodient het te zijn en zo staathet trouwens ook in degrondwet geschreven.

Sonja Eggerickxvoorzitter Unie Vrijzinnige Verenigingen

Met verbazing lazen we de laat-ste zin van het opiniestuk vanMark Van De Voorde naar aan-

leiding van het rapport Adriaenssens inDe Morgen van 13 september 2010. Hijsluit af met: “Ideologische discussiesen revanches zijn niet op hun plaats(vergeten we niet dat het vooral vrij-zinnige kringen waren die eertijdspleitten voor begrip voor pedofilie).”Wat komen de vrijzinnigen hier plotsdoen? Hij gaat kort door de bocht engetuigt niet van intellectuele eerlijk-heid. Zijn laatste zin is sloganesk, ver-wijst niet naar bronnen en geeft geenargumenten. De Unie Vrijzinnige Verenigingen ver-oordeelt als koepelorganisatie opgrond van haar waarden eveneenspedofielen en andere daders van sek-suele delicten. Misdrijven waar dan ookin de samenleving begaan door seksu-ele delinquenten, mogen niet met demantel der liefde bedekt worden.

Sonja Eggerickxvoorzitter Unie Vrijzinnige Verenigingen

O P I N I E ST U K10 september 2010

Een vuil spelletje cattanagio

UV

V b

elic

ht


De Morgen16/09/2010

Willy Calewaert Leerstoel 2010-2011

De Leerstoel Calewaert wordt jaarlijks ingericht door de Unie Vrijzinnige Verenigingen ter ere van Willy Calewaert,voormalig minister van onderwijs, en staat in het teken van het verspreiden van het vrijzinnig gedachtegoed.

Op voordracht van de vakgroep Sportbeleid en Management (SBMA) van de Faculteit Lichamelijke Opvoeding enKinesitherapie van de VUB wordt de Leerstoel 2010-1011 bekleed door dhr. Klaus Jacob Kornbeck, policy officer bijde Sport Unit van de Europese Commissie. Hij staat in die functie in voor de relaties met internationale organisaties en deacademische wereld, is mede-auteur van het Europees Witboek voor de sport en auteur van diverse academische publicaties.

Tijdens de leerstoel, die als titel kreeg ‘Inspiration from Brussels’, zal de rol van Europa in het domein sport op een kritische envernieuwende manier aan een breed publiek worden voorgesteld. De Europese spelregels rond dopingpreventie en sanctionering,de verkoop van mediarechten, transfers en licentiesystemen, de visie op een eenvormig systeem rond opleidingen voor vrijwilligersen coaches in de sport komen alle aan bod. Ook het ondersteunings- en innovatiebeleid van de EU op het vlak van beweging engezondheidspromotie en rond sociale inclusie in en door sport, krijgen een plaats in deze Leerstoel. De laatste sessie wordt afgeslo-ten met een aantal nieuwe perspectieven en richtingen voor een toekomstig Europees sportbeleid.

Programma

PraktischDe lezingen starten telkens om 18u stipt. Koffie en water zijn voorzien bij de aanmelding vanaf 17u30. De lezingen gaan door in auditorium L 210 in gebouw L, campus Etterbeek, Pleinlaan, 2, 1050 Brussel.

Deelname aan de lezingen is gratis. U dient zich echter wel vooraf voor elke sessie in te schrijven via [email protected]. Voor meer info over de lezingenreeks en een detailbeschrijving van elk van de lezingen zie www.vub.ac.be/LK.

18 november Inaugurale lezing: Welkom door S. Eggerickx UVV-voorzitter(18u-19u15) EU involvement in sport matters: an opportunity for renewal? en P. De Knop VUB-rector, lezing: J. Kornbeck

2 december The ongoing fight against doping in sport J. Kornbeck (18u-19u30)

27 januari Sport and the media: which role does the EU play? G. Monte(18u-19u30)

10 februari EU perspective on Education and J. Kornbeck en B. Ooijen (18u-19u30) Training Qualifications in Sport

17 februari Transfers, licensing systems and players’ agents: J. Kornbeck en G. Monte (18u-19u30) the EU as a gatekeeper of the integrity of sport competitions?

3 maart Play, not therapy: the EU’s role J. Kornbeck(18u-19u30) in promoting health-enhancing physical activity (HEPA)

31 maart Looking into the future: J. Kornbeck(18u-19u30) the implementation of the Lisbon Treaty in the field of sport

Inspiration from Brussels: EU involvement in sport matters as an opportunity for renewal.

K. J. Kornbeck

K. J. KORNBECK

Internationale conferentie over

verlichting en vrijmetselarij

Met een twaalftal sprekers uitverschillende landen, waaron-der de internationaal ver-

maarde Ameri kaanse historicus van deverlichting, Jonathan Israel, organiseertde Vrije Universiteit Brussel in het kadervan de Pierre-Théodore Ver haegenLeerstoel een tweedaagse internatio-nale conferentie, waarop verschillendeaspecten van de verlichting en de rolvan vrijmetselaars en andere promi-nente vrijdenkers daarin zullen wordenbelicht. De lezingen zullen deels in hetEngels en deels in het Frans wordengehouden.

Over de betekenis van de vrijmetselarijvoor de verlichting wordt zeer verschil-lend gedacht. Terwijl sommigen de vrij-metselarij een te verwaarlozen of zelfcontraproductieve rol in het verlichtings-proces toedichten, verdedigen andereneen tegenovergesteld of meer genuan-ceerd standpunt. De conferentie biedt

The Radical Enlightenment’s Critique ofFreemasonry: from Lessing to Mirabeau

English freemasonry during the Enlighten -ment: how radical, how conservative?

Les Illuminés de Bavière,une franc-maçonnerie “radicale”?

Cosmopolitanism versus conflicting localand national identities in the Habsburgterritories. Masonic networks and theirpolitical involvement under Joseph II

Enlightenment, either way

Radicalism and Extremismare mutually exclusive

Conclusie

Introductie

The Enlightenment and Freemasonry: A Critical Enquiry

L’illusion radicale – La ‘camera obscura’des Lumières

Radicalisme d’origine ou malentendu fonda-teur? La franc-maçonnerie dans les premierspamphlets anti-maçonniques (1738-1742)

Russian freemasonry. A peculiar mixtureof Aufklärung and Erleuchtung

Libre pensée et idée de Lumières dansla Nahdha arabe: Le cas d’Adib Ishaq(1856-1884)

Prof. dr. Max de HaanLEIDEN, NEDERLAND

Prof. dr. Margaret JacobUNIVERSITY OF CALIFORNIA, VERENIGDE STATEN

Prof. dr. Charles PorsetCENTRE NATIONAL DE LA RECHERCHE SCIENTIFIQUEPARIJS, FRANKRIJK

Prof. dr. Roger DachezUNIVERSITÉ PARIS III - DENIS DIDEROT, FRANKRIJK

Dr. Ton de KokUNIVERSITEIT VAN AMSTERDAM, NEDERLAND

Prof. dr. Abdelaziz LabibUNIVERSITÉ DE TUNIS EL-MANAR, TUNESIË

SPREKERS - donderdag 9 december 2010 SPREKERS - vrijdag 10 december 2010

Prof. dr. Jonathan IsraelINSTITUTE FOR ADVANCED STUDYPRINCETON, VERENIGDE STATEN

Prof. dr. Cécile RevaugerUNIVERSITÉ MICHEL DE MONTAIGNE-BORDEAUX 3, FRANKRIJK

Prof. dr. Jean MondotUNIVERSITÉ MICHEL DE MONTAIGNE-BORDEAUX 3, FRANKRIJK

Dr. Tristan CoignardUNIVERSITÉ MICHEL DE MONTAIGNE-BORDEAUX 3, FRANKRIJK

Drs. Gerard BonnekeNIJMEGEN, NEDERLAND

Prof. dr. Ludo AbichtUNIVERSITEIT VAN ANTWERPEN, BELGIË

Prof. dr. Jef Van BellingenVRIJE UNIVERSITEIT BRUSSEL, BELGIË

dan ook een unieke gelegenheid omvan de diverse standpunten over ditvaak onderbelichte aspect van de ver-lichting kennis te nemen.

De conferentie vindt plaats op donder-dag 9 en vrijdag 10 december 2010 inhet auditorium 'Brouwer' op de VUB cam-pus in Jette, Laarbeeklaan 103, 1090 Jette.De campus is gelegen direct achter hetUniversitair Ziekenhuis Brussel.

De kosten voor deelname, inclusieflunch en koffie/thee, bedragen €30(studenten €15). Inschrijving vóór 1december 2010 per e-mail aan:[email protected] met vermel-ding van naam en aantal personen. Decapaciteit van de conferentiezaal isuiteraard beperkt. Dus wacht niet tothet laatste moment met inschrijven!

Alle informatie over de conferentie op www.vub.ac.be/freemasons-and-enlightenment

TOEN DIRK BI J MI J OP GESPREK KWAM, HAD HI J NOG MAAR NET ZI JN

VERHUIS ACHTER DE RUG. ZI JN VORIG APPARTEMENTJE , WAAR HI J AL

MEER DAN TIEN JAAR WOONDE , WERD TE DUUR VOOR HEM, VERMITS DIRK

VAN EEN VERVANGINGSINKOMEN ZOU GAAN LEVEN. TOEN HI J EEN AANTAL

WEKEN GELEDEN HET AANBOD KREEG OM NAAR EEN SOCIALE WONING TE

VERHUIZEN, HEEFT HI J DIE KANS NA RI JP BERAAD MET ZICHZELF EN EEN

AANTAL VRIENDEN GEGREPEN.

Zingevende lichtpuntjes

in de armoede Ulrike Dausel

moreel consulent PCMD Antwerpen

Nu is het even wennen voor hem.Zijn nieuwe woonst is immerseen stuk kleiner en hij moet

afscheid nemen van een aantal meu-bels waaraan hij door de jaren gehechtis geraakt. Ook het afscheid van zijnoude buurt valt hem nog zwaar, en hijheeft het gevoel dat hij nog heel wattijd nodig zal hebben om aan de nieu-we situatie te wennen en zich echt‘thuis’ te voelen in zijn nieuwe stek.Vroeger heeft Dirk lange jaren voltijdsgewerkt, in een beroep dat aansloot bijzijn academische opleiding. Maar opden duur werd de werkdruk alsmaargroter en werd het voor Dirk alsmaarmoeilijker om die toenemende druk hethoofd te bieden. Zijn veerkracht was open zijn innerlijk evenwicht zoek.Uiteindelijk heeft hij zich laten opne-men in een psychiatrische instelling.Dit is nu alweer meer dan twee jaargeleden. Inmiddels heeft Dirk een goeddeel van zijn oude krachten terugge-vonden en staat hij opnieuw evenwich-tig in het leven.Een aantal dagen per week wijdt hijzich toe aan vrijwilligerswerk en op ter-mijn zou hij graag terug naar betaaldwerk op zoek gaan. Dit vooruitzichtgeeft hem hoop. Ook de mensen in zijnomgeving (vrienden, zijn behandelen-de arts en ik als moreel consulent)steunen hem in zijn plannen.Of het echter gemakkelijk zal wordenom op zijn leeftijd en gezien zijn beperk-

Een

mo

reel

co

nsu

len

t ve

rtel

t...


“Als moreel consulent

kom ik regelmatig

mensen tegen die het

met beperkte financiële

middelen moeten redden.”

CLIËNT OP GESPREK BIJ MOREEL CONSULENT ULRIKE DAUSEL

Een

mo

reel

co

nsu

len

t ve

rtel

t...

Dit evenwel in zeer beperkte mate,vermits ook haar inkomen uiterstbeperkt is. In de eerste tijd van haarrouwproces had zij de kracht niet omnog te gaan werken. Inmiddels is zij 62en is het allesbehalve evident om nogaan werk te geraken, dat zij gezienhaar zware gewrichtsproblemen licha-melijk zou aankunnen.Eergisteren vroeg een vriendin haar ofzij graag mee zou willen komen naareen toneelvoorstelling. Els was meteenenthousiast, vermits zij enorm vantoneel, kleinkunst en literatuur houdt.Toen echter bleek dat dit minstens 12euro zou kosten, moest Els afzeggen,voor de zoveelste keer. Anders zou alrap haar budget voor eten en dagdage-lijkse benodigdheden in het gedrangkomen. Gelukkig is er nog die vermin-deringskaart, die haar toegang biedt tothet programma in Culturele Centra eneen (beperkt) aantal andere plaatsen.Els geniet hier zo vaak zij kan ook van. Niet iedereen fleurt van het opsnuivenvan een vleugje cultuur op zoals Els.Wat de één als zinvol ervaart, is voorde ander minder belangrijk. Als moreelconsulent kom ik regelmatig mensentegen die het met beperkte financiëlemiddelen moeten redden.Sommigen slagen erin alsnog momen-ten van vreugde te beleven en zin envoldoening te halen uit de kleine enkleinste dingen des levens: een goedgesprek, een vriendelijk gebaar, eenmooi liedje op de radio, een bezoekjevan een vriend…Anderen hebben het moeilijker om noglichtpuntjes te ontwaren – ofwel omdathun materiële leefomstandigheden alte benepen zijn, ofwel omdat zij hoedan ook met een eerder ‘donkergrijze’bril naar het leven kijken. Ik zal dan enerzijds nagaan in hoeverrezijn of haar leefsituatie voor verande-ring vatbaar is en eventueel aanradenom contact op te nemen met juridischeof sociale diensten, naast (en soms ookin de plaats van) het hebben vangesprekken met mij. En indien de ander dit wenst, zal iksamen met hem of haar op zoek gaannaar waar er eventueel toch nog ‘licht-puntjes’ schuilen, ondanks de materiëlebeperkingen…

meest verlangt in het leven, en in hoe-verre en op welke manier de andermogelijks dichter bij zijn verlangen zoukunnen komen, zonder daarbij de vrij-heid van anderen in het gedrang tebrengen. Hier rond draait mijn werk alsmoreel consulent. En of de ander, die samen met mij opweg wil gaan, ‘arm’ of ‘rijk’ is in demateriële zin van het woord, doet ervoor mij in eerste instantie niet toe. Ook‘rijke’ mensen kunnen immers momen-ten van zinloosheid, moedeloosheid,eenzaamheid, verdriet en pijn ervaren.Bij momenten ‘het bos door de bomenniet meer zien’ of ‘van geen hout nogpijlen weten te maken’ kan in principeiedere mens overkomen, ongeacht zijnof haar financiële toestand.En toch… ook al gaat de zegswijze‘geld maakt niet gelukkig’ niet zomaarop. Een tekort aan financiële middelenwordt doorgaans door de meeste men-sen als extra belastend ervaren.Wanneer je je elke maand opnieuwzorgen moet maken over hoe je nuweer moet rondkomen en hoe je even-tuele extra kosten zou moeten betalen,legt dit behoorlijke druk op iemandsemotionele en geestelijke welzijn. Arm zijn kost energie… en dreigt op deduur ook je bronnen van zingeving teverarmen.Zoals bij Els. Zij heeft zich jarenlangthuis ten volle voor haar twee kindereningezet in plaats van buitenshuis tegaan werken. Door een echtscheidingkwam zij financieel zwaar in de kou testaan, tot zij halftijds werk vond en eennieuwe relatie aanging. Toen jaren later echter op een paarmaanden tijd eerst haar schoonzoon endan haar zoon op dramatische wijzeoverleden, stortte de wereld van Els indie mate in dat zij op zoek ging naarsteun. Op die manier kwam Els in het CMDAntwerpen terecht. En nu, zoveel jarenlater, is er na het immense verdriet, deonmacht en woede opnieuw, beetje bijbeetje, ruimte ontstaan voor momen-ten van levensvreugde en zinervaring.Haar dochter is inmiddels moedergeworden, en Els geniet volop van haargrootmoederschap en van de ‘kleinedingen des levens’.

te lichamelijke belastbaarheid nogwerk te vinden, zal nog moeten blijken.Dirk is immers 52 jaar, en zo’n anderhalfjaar geleden werd hij met ernstigelong- en hartklachten geconfronteerd.Deze zijn tot zijn opluchting ondertus-sen weer verminderd, dankzij goedemedische begeleiding. Alsnog moet hijhet sindsdien rustiger aandoen.Gelukkig is Dirk een man met eenbehoorlijk relativeringsvermogen, dieook niet meteen ‘wonderen’ verwacht,onder meer op gebied van werk. Toch zou het voor Dirk veel betekenenom aan het werk te zijn. Ook voor hembetekent werk immers een bron vanzingeving -net als voor zoveel anderemensen.Dirk is ook een man die in staat is om‘de kleine dingen des levens’ als zinvolte ervaren -zoals een weekend bijvrienden, een uitnodiging om te komeneten, een wandeling door de stad, hetbeluisteren van muziek… Dirk kan bestwel genieten van deze dingen, voorhem hoeft het allemaal niet ‘sensatio-neel’ en ‘opzienbarend’ te zijn.Hij is vooral oprecht blij dat het betergaat met hem dan een aantal jarengeleden, zowel emotioneel alsooklichamelijk.En toch mist hij wel eens iets. Hij isimmers altijd een open en nieuwsgieri-ge mens geweest, die zijn horizon graagverruimde door op reis te gaan. Meestalbinnen Europa en nooit luxueus. Dirk isimmers een bescheiden man.Maar nu is reizen haast onmogelijk.Met zijn beperkt inkomen moet Dirkimmers zijn uiterste best doen om elkemaand de touwtjes opnieuw aanmekaar te knopen. Vorige zomer nodigden vrienden hemuit om hen te komen bezoeken in hunbuitenverblijf aan de Franse kust. HoeDirk reeds op voorhand opfleurde vanvoorvreugde, ook voor mij was het eengenot, om dit te mogen zien.Samen met de ander, die bij mij opgesprek komt, op zoek gaan naar watvoor die ander het meest belangrijk isen wat minder belangrijk… Samenonderzoeken, waar het ‘wringt’, waarer mogelijks conflicten zijn binnenin deander of tussen de ander en zijn omge-ving… Nagaan waarnaar de ander het


OP DINSDAG 28 SEPTEMBER WERD HET STARTSCHOT GEGEVEN VOOR HET NIEUWE ACADEMIEJAAR

2011-2012 VAN DE UNIVERSITAIRE ASSOCIATIE BRUSSEL (UAB), DIE GEVORMD WORDT DOOR DE

VUB EN DE ERASMUS HOGESCHOOL. DIT JAAR GEEN TRADITIONELE OPENINGSREDES VAN DE REC-

TOR VAN DE VUB, PAUL DE KNOP, NOCH VAN DE ALGEMEEN DIRECTEUR VAN DE ERASMUS

HOGESCHOOL, LUC VAN DE VELDE. WEL, NA INLEIDENDE WOORDEN VAN BART DE SCHUTTER

(VOORZITTER VAN DE UAB), EEN PANELGESPREK MET, NAAST EERSTGENOEMDEN, DE RECTOR VAN DE

UNIVERSITÉ LIBRE DE BRUXELLES (ULB), PHILIPPE VINCKE, DE RECTOR VAN DE UNIVERSITEIT

GENT, PAUL VAN CAUWENBERGHE, EN KRIS DEJONCKHEERE VAN UNICA (INSTITUTIONAL NETWORK

OF THE UNIVERSITIES FROM THE CAPITALS OF EUROPE). NA HET VERFRISSENDE GESPREK VOLGDE

EEN GASTREDE VAN KAREL DE GUCHT, EUROPEES COMMISSARIS VOOR HANDEL. TUSSENDOOR WAREN

ER DYNAMISCHE FILMPJES TE ZIEN MET IN DE HOOFDROL STUDENTEN ÉN PROFESSOREN. DE ACADE-

MISCHE OPENING STOND VOLLEDIG IN HET TEKEN VAN ‘INTERNATIONALISERING’.

De UniversitaireAssociatie Brussel

kijkt over de grenzen heen

Sonny Van de Steene


siteit zou 20 procent van haar studen-ten een Erasmusjaar in het buitenlandwillen zien doen. Daarnaast is Brussel,de multiculturele hoofdstad van Euro -pa, volgens De Knop de ideale plaatsom de 80 procent thuisblijvende stu-denten voor te bereiden op de meer enmeer globaliserende wereld. De ambities van de VUB op het vlakvan internationalisering uiten zich ookin de aanstelling van professor DeGreef als vicerector Inter natio nali -sering, in de plannen voor een interna-tionaal hotel waar buitenlandse stu-denten en docenten kunnen verblijvenen in het onderbrengen van alle dien-sten met betrekking tot internationali-sering (van de VUB en de ULB) in hetpasverworden Karel Van Miert-gebouw.Aan de politiek vraagt de rector omgeen moeilijkheden op de weg naarhet verwezenlijken van de VUB-ambi-ties te leggen.

De VUB, en bij uitbreiding de Uni -versitaire Associatie Brussel, kijkt overde grenzen heen. Ze is ambitieuzer danooit en wil haar internationale uitstra-ling met betrekking tot onderzoek enonderwijs versterken én verzilveren.

Het pleidooi van VUB-rector DeKnop was duidelijk en vatte dealgehele opening samen. De

weg die de VUB (en ruimer deUniversitaire Associatie Brussel) moetbewandelen, is volgens de rector dezevan de internationalisering. De Knop vindt het de taak van de uni-versiteit en bij uitbreiding van deUniversitaire Associatie om studentenvoor te bereiden op de toenemendeglobalisering van de wereld. Hij deelt mee dat er op dit moment 10 procent van de VUB-professoren en15 procent van de VUB-studenten uit hetbuitenland komen en dat er in Belgiëeen toenemend tekort aan (kandidaat-)ingenieurs en ICT-ers is. Volgens de rec-tor kan dit opgevangen worden doormeer buitenlandse studenten aan tetrekken. Hij geeft aan dat de UniversitéLibre de Bruxelles dubbel zoveel bui-tenlandse studenten heeft en legt deoorzaak hiervan bij de ‘onderwijstaal’.Deze wordt volgens hem te veel aanbanden gelegd door politici en wetge-ving. Hij houdt een pleidooi voor hetEngels als onderwijstaal. Het Engels datmeer dan ooit dé wereldtaal wordt, nuook Chinesen massaal aangezet wor-

den de taal te leren. Philippe Vincke,rector van de ULB, ondersteunt ditvoorstel volledig. Hij geeft zijn ant-woorden tijdens het panelgesprek zelfsvolledig in het Engels en niet in hetFrans. Beide rectoren kondigden danook trots The Free University of BrusselsAlliance aan, een samenwerking tus-sen VUB en ULB. Om te genieten van deinternationale uitstraling van Brussel(waardoor er onder andere meer bui-tenlandse studenten naar Brussel zul-len komen) vinden beide rectoren hetopportuun samen studierichtingen teorganiseren. In het Engels worden deuniversiteiten sowieso al op dezelfdemanier vertaald. Bruface (BrusselsFaculty of Engineering) is de eerstevrucht van de Alliance. Studenten kun-nen door deze samenwerking een(ingenieurs)opleiding volledig in hetEngels volgen. Bedrijfs leiders onder-steunen volgens de VUB-rector dezevisie volledig.De samenwerking tussen ULB en VUBzal zich trouwens ook uiten in desamenvoeging van de bibliotheken vanbeide universiteiten.De VUB wil zich ook blijven inzettenvoor uitwisselingsprojecten. De univer-

Div

erse

n


PAUL DE KNOP © BERNADETTE MERGAERTS

Vrijzinnig Platform HogerOnderwijs Antwerpen Het Vrijzinnig Platvorm Platform HogerOnderwijs Antwerpen wordt gevormddoor een aantal personeelsleden die,o.a. met de steun van de VrijzinnigeDienst van de Universiteit Antwerpen,impuls willen geven aan het vrijzinniggedachtegoed in het algemeen en hetvrije denken in het bijzonder.

De Dwaallicht PrijsAls eerste initiatief reikt het Platformdus tweejaarlijks een prijs uit, ge naamd‘Dwaallicht Prijs’, met een knipoog naarde gelijknamige roman van de Ant -werpse schrijver Willem Elsschot, alum-nus van het Antwerps Hoger Onderwijs.In deze roman vinden verschillendeculturen mekaar in een gezamenlijkhumanisme.

‘Geen profeet kan er bezwaar tegenhebben dat de mens alvast op aardegelukkig wordt…’

De Dwaallicht Prijs wordt toegekend aaneen persoon, een groep personen of eenvereniging die zich in het kader van hethoger onderwijs bijzonder verdienstelijkheeft gemaakt voor de uitstraling van hetvrijzinnig gedachtegoed in het algemeenen het vrije denken in het bijzonder.De Dwaallicht Prijs is een symbolischeprijs onder de vorm van een bronzenbeeld van de hand van Winke Besard(1979), afgestudeerde van het depar-tement Beeldende Kunst van de ArtesisHogeschool.

Ondersteuning van de PrijsTeneinde dit initiatief voor de toekomstte vrijwaren wordt een Bescherm -

comité, samengesteld uit autoriteitenuit de economische, academische enpolitieke wereld, die achter de doel-stelling van de Dwaallicht Prijs staan,kritisch toekijken op het niveau van dewerking ervan en alzo de uitstralingvan deze onderscheiding verhogen.Daarnaast wordt -tweejaarlijks- eensteuncomité Dwaallicht Prijs 2010opgericht. De toetreding, gekoppeldaan een bescheiden financiële bijdra-ge, kan eveneens ertoe bijdragen datde Dwaallicht Prijs een begrip wordt inde vrijzinnige wereld en daarbuiten. Deontvangen steungelden zullen overge-maakt worden aan een project naarkeuze van de laureaat, dit jaar is dathet LEIF-project (LevensEinde Infor -matie Forum - www.leif.be), dat doorde laureaat werd opgericht.Informatie over Bescherm- en Steun -comité Dwaallicht Prijs kan opgevraagdworden via [email protected].

De Laureaat en de uitreikingVoor het jaar 2010 wordt de DwaallichtPrijs toegekend aan prof. dr. WimDistelmans, voor zijn ethische waak-zaamheid en humane betrokkenheidals pionier voor de erkenning van palli-atieve zorg en zijn strijd voor het rechtop euthanasie. De laudatio voor prof. dr. Wim Distel -mans wordt uitgesproken door prof. dr.Christine Van Broeckhoven.

Uitreiking eerste Dwaallicht Prijs –Prijs van het Vrije Denken

vrijdag 17 december 2010 - 20:00 u.Auditorium Willem Elsschot -

Artesis Hogeschool Schildersstraat 41 • 2000 Antwerpen

U kan ook aanwezig zijn. Dit doet udoor een mailtje te sturen naar: [email protected]

Wim Distelmanseerste laureaat van de Dwaallicht Prijs

Div

erse

n

HET VRIJZINNIG PLATFORM HOGER ONDERWIJS ANTWERPEN REIKT DIT JAAR VOOR

HET EERST DE DWAALLICHT PRIJS UIT. HET BETREFT EEN TWEEJAARLIJKSE PRIJS DIE IN

HET TEKEN STAAT VAN HET VRIJE DENKEN. DE PRIJS GAAT DIT JAAR NAAR PROF. DR.

WIM DISTELMANS.


WIM DISTELMANS

Div

erse

n

Vroegere deelnemers herinnerenhet zich nog wel: de rumoerigeeetzalen, de heimwee bij het sla-

pengaan, het zand in de boterham-men, de gemeenschappelijke douches,de kaartjes naar huis met daarop ‘Wezijn goed aangekomen’. De titel heefteen dubbele betekenis en verwijst ooknaar de aangekomen kilo’s van de kin-deren…Het boek is nummer 25 in de reeksBijdragen Museum van de VlaamseSociale Strijd van het provinciebestuurvan Oost-Vlaanderen. Het verschijntnaar aanleiding van het project van hetAmsab-Instituut voor Sociale Geschie -de nis in Gent over de vakantiekoloniesaan de Belgische kust.De vakantiekolonies waren bedoeldom kinderen in een gezonde buiten-lucht te laten aansterken. Aan heteinde van de 19de eeuw onderkendenvooruitstrevende artsen de relatie tus-sen gezondheid en leefomgeving enwezen ze de onwetendheid op gebiedvan hygiëne, vooral in de arbeiderswij-ken in de grote steden, als vijand num-mer één voor de volksgezondheid aan.De experimenten van vakantiekoloniesbleken zo succesvol dat dit initiatiefsnel door tal van verenigingen met eenverschillende politieke achtergrondwerd nagevolgd.

Een eerste hoofdstuk handelt over deperiode van 1886 tot 1914 en beschrijfthoe de burgerij zich ontfermt over hetarbeiderskind. De vakantiekolonieswaren voor de Ligue de l’Enseignementeen uitgelezen middel om het openbaaronderwijs te promoten. Naast hetgezondheidsonderricht op de lagereschool moesten de vakantiekolonies dekinderen ook de principes van persoon-lijke hygiëne bijbrengen, opdat zij ophun beurt hun ouders tot een netter en

Vakantiekolonie-experimentenBOEKBESPREKING

We zijn goed aangekomen!Vakantiekolonies aan de Belgische kust [1887 – 1980]

Franky Bussche

hoofd van dienst Studie en Onderzoek

MARTINE VERMANDERE SCHETST IN HAAR BOEK DE GESCHIEDENIS VAN HET FENOMEEN

VAKANTIEKOLONIES, VAN DE OPVANG VAN ARBEIDERSKINDEREN DOOR LIEFDADIG-

HEIDSINSTELLINGEN OP HET EINDE VAN DE 19DE EEUW TOT DE PROFESSIONALISERING

VAN DE KOLONIES DOOR DE ZIEKENFONDSEN NA DE TWEEDE WERELDOORLOG.

UNIEK FOTOMATERIAAL EN GETUIGENISSEN VAN MOOIE EN MINDER MOOIE HERINNERINGEN

VOEREN JE MEE DOOR DE GESCHIEDENIS VAN DE VAKANTIEKOLONIES IN AL HAAR ASPECTEN.


© AMSAB-INSTITUUT VOOR SOCIALE GESCHIEDENIS


beschaafder gedrag zouden aanzetten.Dit alles paste in het kader van dehygiënistische beweging die rond heteinde van de 19de eeuw ontstond. Deprogressief-liberalen zagen onderwijsals een oplossing voor de sociale kwes-tie. Volgens hen diende de economischeongelijkheid via de school gemilderd teworden. Terwijl de moderne filantropie,gebaseerd op de verlichtingsfilosofie,tot doel had het lot van de armen viaonderwijs te verbeteren, was het doelvan de caritas het bekeren tot god.Zowel de katholieke als de vrijzinnigefilantropische organisaties ondersteun-den de maatschappelijke orde. Naast devrijzinnige filantropen raakten ooksteeds meer confessionele liefdadig-heidsinstellingen overtuigd van de voor-delen van de vakantiekolonies.

Een tweede hoofdstuk belicht de over-heidsinterventie en de mobiliseringdoor de zuilen van 1914 tot 1939. Na deEerste Wereldoorlog werd het NationaalWerk voor Kinderwelzijn (NWK, de voor-loper van Kind en Gezin) opgericht, datbevoegd werd voor de subsidiëring enerkenning van de kolonies. Het NWKrichtte modelkolonies op. Tijdens hetinterbellum ontstond de democratise-ring en verzuiling van de gezondheids-zorg. De mutualiteiten nemen de rol vande liefdadigheidsorganisaties over. DeLandsbond der Christelijke Mutu ali teit en(LCM) zag de preventieve gezondheids-zorg voor zwakkeren en tbc-patiëntenals een plicht en als een rechtvaardigingvoor het eigen bestaan. Naast gezond-heid was het behoud van de christelijkeinvloed op de bevolking een prioriteit.Omwille van de steeds grotere concur-rentie van socialistische organisaties ende verhoogde tussenkomst van de over-heid, stichtte kardinaal Van Roey, debeschermheer van het Nationaal Werkder Katholieke Schoolkoloniën (NWKS),in 1932 de koepel Katholieke Dienstvoor Hygiëne en Hulpbetoon. Deze orga-nisatie werd enkele jaren later CaritasCatholica genoemd. Het Nationaal Ver -bond der Federaties van Socia listischeMutualiteiten (NVSM) richtte op 12 april1922 met de Vooruitziende Vrouw degrootste organisatie voor zomerkurenvoor kinderen op. Bij de socialistische

kindervakanties werden jongens enmeisjes in principe niet gescheiden.Deze co-educatie vormde een funda-menteel onderscheid tussen de socialis-tische en katholieke kinderkolonies. Desocialisten stonden net als de andereorganisatoren van vakantiekolonies ach-ter het hygiënistische opvoedingsmodelwaarin de lichamelijke en morelegezondheid van het kind centraal stond.In de katholieke kolonies werden dekinderen als het ware bovendien in eenbad van godsdienstigheid gedompeld.

Een derde hoofdstuk omvat de periodevan 1940 tot 1980. Tijdens de TweedeWereldoorlog werden kolonies georga-niseerd voor de zwakke kinderen enadolescenten. Een aantal kolonies fun-geerden als onderduikadres voor joodsekinderen. Na de oorlog kwam er meeraandacht voor de pedagogiek. Er kwameen uitbreiding en professionaliseringvan de kolonies van de mutualiteiten.Met de Zonnige Uren poogde men tekomen tot de gelijkvormigheid van desocialistische vakantiekolonies. Door detoenemende ontkerkelijking na deTweede Wereldoorlog hadden de katho-lieke Preventieve Luchtkuren ook deimpliciete doelstelling om jongeren incontact te brengen met de christelijkewaarden. De strijd om de eigen levens-visie uit te dragen, speelde zich binnende vakantiekolonies hoofdzakelijk aftussen katholieken en socialisten. Ookde liberale, neutrale en onafhankelijkemutualiteiten richtten initiatieven op.

De vakantiekolonies waren bij hun oprich-ting een middel in de strijd tegen tubercu-lose en kaderden zo in de processen vanmedicalisering van de samenleving, dehygiënisering en bijbehorende moralise-ring van de verpauperde arbeidersklasseen de pedagogisering van het volkskind.Veel grootschalige vakantiekolonies zijnondertussen verdwenen of staan leeg.Anderen werden vakantiecentra, organi-seren zeeklassen of hebben nog steedseen vakantiewerking. Een aantal gebou-wen werden beschermd als monument.De mutualiteiten verzorgen nog altijd kin-dervakanties. Men schakelde over naareen kleinschaliger aanbod in binnen- enbuitenland. Taal- , sport- en themakampenvinden meestal plaats in kleinere centraen richten zich op beperkte en specifiekedoelgroepen, waarbij men speciale aan-dacht heeft voor kansengroepen.Een aantal getuigenissen sluiten dezepublicatie af.

Voor nog meer informatie over vakantie-kolonies aan de Belgische kust kan menterecht op www.vakantiekolonies.be Amsab-Instituut voor Sociale Geschied enis vzw

Bagattenstraat 174 - 9000 GentT 09 224 00 79 - [email protected]

We zijn goed aangekomen!Vakantiekolonies aan de Bel -gische kust [1887 – 1980]Martine VermandereBrussel: Uitgeverij ASP, 2010, 192 p.ISBN 978 90 5487 694 6

Div

erse

n

© A

MSA

B-IN

STIT

UU

TVO

OR

SOCI

ALE

GES

CHIE

DEN

IS

Inte

rnat

ion

aal

Distinguished Service to Humanism

werd uitgereikt aan Jean en Barrie

Berkley. Dit voor hun jarenlange

inzet in de American Ethical Union,

British Humanist Association en de

IHEU. Ze hebben hun schouders

onder andere gezet onder de uit-

bouw van humanistische scholen in

Oeganda. Verder kwamen tijdens de

algemene vergadering standaard

zaken zoals het activiteitenrapport

van 2009, de rekeningen van 2009

en het strategisch plan 2010-2014

aan bod.

Zaterdag 7 augustus namen de afge-

vaardigden deel aan een workshop.

Hieruit kwamen twee werkpunten

voor de IHEU naar voor. Enerzijds dat

de communicatie nog beter kan en

anderzijds dat de IHEU een goed

middel kan zijn om de internationale

invloed van de individuele lidvereni-

gingen te vergroten. Met deze zaken

in gedachten keerden de vertegen-

woordigers van de IHEU-lidverenigin-

gen huiswaarts.

Meer info over de IHEU

www.iheu.org

Donderdag 5 augustus

werd de werking van

enkele IHEU-lidvereni-

gingen onder de loep

genomen. Zo stelde

Babu Gogineni een project in India

voor, waarbij de focus lag op het pro-

moten van wetenschap en het ver-

drijven van bijgeloof. Specifiek ging

hij in op het werk dat geleverd was

om het meisje Sambabvite te redden

van een leven als hinduprinses en om

haar terug naar school te krijgen.

Sonja Eggerickx, UVV-voorzitter én

IHEU-voorzitter gaf een presentatie

over het werk van de belangrijkste

vrijzinnig-humanistische verenigin-

gen in België.

Vrijdag 6 augustus vond de eigenlij-

ke algemene vergadering plaats. Vier

nieuwe organisaties werden verwel-

komd en opgenomen als lid van de

IHEU-familie: de Humanist Academy

of Scotland, de Pink Triangle Trust,

de Uganda Humanist Schools Trust en

de Freethought Society (of Greater

Philadelphia). Een Award for

Samenwerken aan een meer

human(istisch)e wereldAlgemene vergadering International Humanist

and Ethical Union in Brussel

BEGIN AUGUSTUS VOND DE JAARLIJKSE ALGEMENE VERGADERING VAN DE

INTERNATIONAL HUMANIST AND ETHICAL UNION (IHEU) PLAATS. AFGEVAARDIGDEN

VAN DE IHEU-LIDVERENIGINGEN, WAARONDER DE UNIE VRIJZINNIGE VERENIGINGEN,

KWAMEN SAMEN IN BRUSSEL. DE CENTRE D’ACTION LAÏQUE, DE FRANSTALIGE ZUS-

TERORGANISATIE VAN UVV, WAS DE GASTHEER.


R. ROBSON, M. LIPMAN, S. EGGERICKX, J. JEFFERY © JACQUELINE HERREMANS

J. EN B. BERKLEY, S. EGGERICKX, J. JEFFERY © JACQUELINE HERREMANS

GEMENGDE GELUIDEN KWAMEN VAN DE OVERKANT VAN HET KANAAL TOEN PAUS BENEDICTUS XVI OP 16 SEPTEMBER VOET OP BRITSE BODEM

ZETTE. VIER DAGEN VERTOEFDE DE PAUS IN GROOT-BRITTANIË VOOR EEN STAATSBEZOEK. OP 18 SEPTEMBER KWAMEN ONGEVEER 15.000 MENSEN

SAMEN IN LONDEN OM TE PROTESTEREN TEGEN HET BEZOEK VAN DE HEILIGE VADER. EÉN VAN DE DISSONANTE GELUIDEN KWAM DIE DAG VAN WETEN-SCHAPPER RICHARD DAWKINS. HIJ REAGEERDE IN ZIJN SPEECH ONDERMEER OP DE ASSOCIATIE TUSSEN NAZISME EN ATHEÏSME DIE DE PAUS EERDER

TIJDENS ZIJN BEZOEK GEMAAKT HAD. AANGEZIEN DE ORIGINELE (ENGELSTALIGE) TEKST HET BEST DE MENING -EN DE SUBTILITEITEN DAARIN- VAN

DAWKINS WEERGEEFT, VOND UVV-INFOREDACTIE DAT WE U DEZE NIET MOCHTEN ONTHOUDEN.

Inte

rnat

ion

aal

De link tussen atheïsme en nazisme

volgens de pausRichard Dawkins reageert…

Ratzinger is an enemy of humanityBy Richard Dawkins

This is the full text of the speech that I planned to give at the London rally against the Pope, 18th Sept 2010. The speech as actually delivered in

Whitehall was much shorter, mostly because the rally was so huge (an estimated 15.000) that the speeches started late and had to be curtailed.

Should Joseph Ratzinger have been welcomed with all the pomp and ceremony due to a Head of State? No. As Geoffrey Robertson has shown in

The Case of the Pope, the Holy See's claim to statehood is founded on a Faustian deal in which Mussolini handed over 1.2 square miles of central

Rome in exchange for Church support of his fascist regime. Our government chose the occasion of the pope’s visit to announce their intention to

“do God”. As a friend has remarked to me, presumably we should expect the imminent hand-over of Hyde Park to the Vatican, to clinch the deal?

Should Ratzinger, then, be welcomed as the head of a church? By all means, if individual Catholics wish to overlook his many transgressions

and lay out the red carpet for his designer red shoes, let them do so. But don't ask the rest of us to pay. Don't ask the British taxpayer to

subsidize the propaganda mission of an institution whose wealth is measured in the tens of billions: wealth for which the phrase 'ill-gotten'

might have been specifically coined. And spare us the nauseating spectacle of the Queen, the Duke of Edinburgh and assorted Lord

Lieutenants and other dignitaries cringing and fawning sycophantically all over him as though he were somebody we should respect.

Benedict’s predecessor, John Paul II, was respected by some as a saintly man. But nobody could call Benedict XVI saintly and keep a straight

face. Whatever this leering old fixer may be, he is not saintly. Is he intellectual? Scholarly? That is often claimed, although it is far from clear

what there is in theology to be scholarly about. Surely nothing to respect.

The unfortunate little fact that Joseph Ratzinger joined the Hitler Youth has been the subject of a widely observed moratorium. I’ve respected

it myself, hitherto. But after the Pope’s outrageous speech in Edinburgh, blaming atheism for Hitler, one can’t help feeling that the gloves

are off. Did you hear what he said?

“Even in our own lifetime, we can recall how Britain and her leaders stood against a Nazi tyranny that wished to eradicate God from society

and denied our common humanity to many, especially the Jews... As we reflect on the sobering lessons of the atheist extremism of the

twentieth century...”

You have to wonder about the PR skills of the advisors who let that paragraph through. Oh but of course, I was forgetting, his senior advisor

is that Cardinal who takes one look at the immigration officials at Heathrow and concludes that he must have landed in the Third World.

The poor man was no doubt prescribed a bushel of Hail Marys, on top of his swift attack of diplomatic gout -and one can’t help wondering

whether the afflicted foot was the one he puts in his mouth.

At first I was annoyed by the Pope’s disgraceful attack on atheists and secularists, but then I saw it as reassuring. It suggests that we have

rattled them so much that they have to resort to insulting us, in a desperate attempt to divert attention from the child rape scandal.

It probably is too harsh to expect the 15-year-old Ratzinger to have seen through the Nazis. As a devout Catholic, he would have had dinned

into him, along with the Catechism, the obnoxious idea that all Jews are to be held responsible for killing Jesus -the ‘Christ-killer’ libel- not

repudiated until the Second Vatican Council (1962-1965). The German Roman Catholic psyche of the time was still shot through with the anti-

Semitism of centuries.

Adolf Hitler was a Roman Catholic. Or at least he was as much a Roman Catholic as the 5 million so-called Roman Catholics in this country

today. For Hitler never renounced his baptismal Catholicism, which was doubtless the criterion for counting the 5 million alleged British


RICHARD DAWKINS

Catholics today. You cannot have it both ways. Either you have 5 million British Catholics, in which case you have to have Hitler too. Or Hitler

was not a Catholic, in which case you have to give us an honest figure for the number of genuine Catholics in Britain today -the number who

really believe Jesus turns himself into a wafer, as the former Professor Ratzinger presumably does.

In any case, Hitler certainly was not an atheist. In 1933 he claimed to have “stamped atheism out”, having banned most of Germany’s atheist

organizations, including the German Freethinkers League whose building was then turned into an information bureau for church affairs.

At very least, Hitler believed in a personified ‘Providence’, presumably akin to the Divine Providence invoked by the Cardinal Archbishop of

Munich in 1939, when Hitler escaped assassination and the Cardinal ordered a special Te Deum in Munich Cathedral,

“To thank Divine Providence in the name of the Archdiocese for the Führer’s fortunate escape.”

We may never know whether Hitler identified his ‘Providence’ with the Cardinal’s God. But he certainly knew his overwhelmingly Christian

constituency, the millions of good Christian Germans with Gott mit uns on their belt buckles, who actually did his dirty work for him. He

knew his support base. Hitler most certainly did “do God”. Here’s part of a speech he made in Munich, the heart of Catholic Bavaria, in 1922:

“My feeling as a Christian points me to my Lord and Saviour as a fighter. It points me to the man who once in loneliness, surrounded by a

few followers, recognized these Jews for what they were and summoned men to fight against them and who -God's truth!- was greatest

not as a sufferer but as a fighter. In boundless love as a Christian and as a man I read through the passage which tells us how the Lord at

last rose in His might and seized the scourge to drive out of the Temple the brood of vipers and adders. How terrific was his fight against

the Jewish poison. Today, after two thousand years, with deepest emotion I recognize more profoundly than ever before the fact that it was

for this that He had to shed his blood upon the Cross.”

That is just one of numerous speeches, and passages in Mein Kampf, where Hitler invoked his Christianity. No wonder he received such

warm support from within the Catholic hierarchy of Germany. And Benedict’s predecessor, Pius XII, is not guiltless, as the Catholic writer

John Cornwell devastatingly showed, in his book Hitler’s Pope.

It would be unkind to prolong this point, but Ratzinger’s speech in Edinburgh on Thursday was so disgraceful, so hypocritical, so redolent

of the sound of stones hurled from within a glass house, I felt that I had to reply.

Even if Hitler had been an atheist -as Stalin more surely was- how dare Ratzinger suggest that atheism has any connection whatsoever with

their horrific deeds? Any more than Hitler and Stalin’s non-belief in leprechauns or unicorns. Any more than their sporting of a moustache

-along with Franco and Saddam Hussein. There is no logical pathway from atheism to wickedness. Unless, that is, you are steeped in the

vile obscenity at the heart of Catholic theology. I refer (and I am indebted to Paula Kirby for the point) to the doctrine of Original Sin. These

people believe -and they teach this to tiny children, at the same time as they teach them the terrifying falsehood of hell- that every baby

is “born in sin”. That would be Adam’s sin, by the way: Adam who, as they themselves now admit, never existed. Original sin means that,

from the moment we are born, we are wicked, corrupt, damned. Unless we believe in their God. Or unless we fall for the carrot of heaven

and the stick of hell. That, ladies and gentleman, is the disgusting theory that leads them to presume that it was godlessness that made

Hitler and Stalin the monsters that they were. We are all monsters unless redeemed by Jesus. What a vile, depraved, inhuman theory to

base your life on.

Joseph Ratzinger is an enemy of humanity.

He is an enemy of children, whose bodies he has allowed to be raped and whose minds he has encouraged to be infected with guilt. It is

embarrassingly clear that the church is less concerned with saving child bodies from rapists than with saving priestly souls from hell: and

most concerned with saving the long-term reputation of the church itself.

He is an enemy of gay people, bestowing on them the sort of bigotry that his church used to reserve for Jews.

He is an enemy of women -barring them from the priesthood as though a penis were an essential tool for pastoral duties. What other

employer is allowed to discriminate on grounds of sex, when filling a job that manifestly doesn’t require physical strength or some other

quality that only males might be thought to have?

He is an enemy of truth, promoting barefaced lies about condoms not protecting against AIDS, especially in Africa.

He is an enemy of the poorest people on the planet, condemning them to inflated families that they cannot feed, and so keeping them in

the bondage of perpetual poverty. A poverty that sits ill with the obscene riches of the Vatican.

He is an enemy of science, obstructing vital stem-cell research, on grounds not of morality but of pre-scientific superstition.

Less seriously from my point of view, Rat zinger is even an enemy of the Queen’s own church, arrogantly endorsing a predecessor's dissing

of Anglican Orders as “absolutely null and utterly void”, while shamelessly trying to poach Anglican vicars to shore up his own pitifully

declining priesthood.

Finally, perhaps of most personal concern to me, he is an enemy of education. Quite apart from the lifelong psychological damage caused by

the guilt and fear that have made catholic education infamous throughout the world, he and his church foster the educationally pernicious

doctrine that evidence is a less reliable basis for belief than faith, tradition, revelation and authority -his authority.

Bron: http://richarddawkins.net/articles/521113-ratzinger-is-an-enemy-of-humanity

Smaak dit naar meer van Dawkins: http://richarddawkins.net


Inte

rnat

ion

aal


Tot 11 september werd alles ingezet opde mobilisatie voor De Wachtnacht eneen sterk politiek signaal om werk te

maken van de Millennium doel stel lingen.De 11.11.11-campagne van dit najaarbouwt daarop verder, maar dan met defocus op Centraal-Afrika.Het realiseren van de Millennium doel -stellingen in Centraal-Afrika loopt zeermoeizaam. Wat kunnen we daaraan doen?Die vraag lag in 2007 op tafel tijdens eenoverleg tussen 11.11.11 en de partners uitBurundi, Rwanda en DemocratischeRepubliek Congo. We kozen ervoor omsamen meer politieke druk te zetten én in2010 samen campagne te voeren. Departners in hun eigen land en 11.11.11 inBelgië en bij de Europese Unie. De part-ners in Burundi, Rwanda en DR Congodeden een grondig onderzoek naar desituatie in hun land om tot een degelijk engefundeerd dossier te komen.Doorheen de verschillende deelrapportenloopt één rode draad: investeren in land-bouw en plattelandsontwikkeling is déhefboom om in Burundi, Rwanda en DRCongo de Millenniumdoelstel lingen terealiseren. De overgrote meerderheid vande mensen (70 tot 90%) leeft op het plat-teland en moet via landbouw aan eeninkomen geraken. Maar armoede en hon-ger zijn het grootst bij de boeren, bij demensen die voedsel produceren. Het per-centage van het overheidsbudget voor delandbouw schommelt voor de drie landentussen 0,7 en 6%. Ook van het ontwikke-lingsgeld dat deze landen ontvangen,gaat veel te weinig naar het platteland ende landbouw. Dus ook de donoren hebbenhier een verantwoordelijkheid.De politieke eisen die we samen met departners opstelden, willen we ook samenhard maken. In eerste instantie zal iedereenbij de eigen overheid aankloppen. Voor11.11.11 gaat het dan over de Belgische ende Europese beleidsverantwoordelijken. Inde samenwerking met Burundi, Rwanda enDR Congo moeten onze politici resoluut dekaart van de landbouw trekken.

Een videoboodschap aan de wereldlei-ders die op 20 september samenkwa-men in New York. Dat was het doel

van de Wachtnacht, een initiatief van destad Gent, de coalitie 2015 De Tijd Loopten de Noord-Zuidbeweging. Ook UCOS (alslid van de coalitie), Unie Vrijzinnige Ver -enigingen, Hujo en het Geuzenhuis warenvan de partij. Onder een stralende zonwachtten meer dan 15.000 mensen op derealisatie van de Millennium doel stel -lingen. De boodschap is hiermee duidelijk!Het programma voor de dag was goedgevuld. Zij die graag wat meer inhoud wil-den, konden het debat volgen met ondermeer Martin Khor, Elizabeth Bukusi en JanVandemoortele. De zaal van de Vooruit zathiervoor zo goed als volledig vol. Intussenkonden anderen in de film 8 de Millen -niumdoel stel lingen zien door de ogen van 8verschillende regisseurs. Nog anderen kon-den terecht in het Geuzenhuis voor de ver-nissage van de tentoonstelling The planet,my home, waarin fotograaf Cas Janssensmet een reeks aangrijpende portretteneen beeld schetst van kinderarmoede inCambodja en Guatemala.Op het Sint-Pietersplein was het DePropere Fanfare die het feest in gangzette. Ook werden de winnaars van dejongerenwedstrijd Wake Up bekendgemaakt. De kinderen konden terecht inhet kinderdorp. Daar konden ze nagelsmet koppen slaan, het Millenniumparcoursspelen, een kussengevecht houden en nogveel meer.Doorheen verschillendeinfostands werd het grotepubliek gesensibiliseerdrond uiteenlopende pro-jecten van verschillendeorganisaties die de ar -moede uit de wereld wil-len helpen. Ook de standvan UCOS, Unie VrijzinnigeVerenigingen, Hujo en hetGeuzenhuis kende veelbelangstelling. Als verte-genwoordigers van de

15.000 wachtendenop het Sint-Pietersplein

in GentRaffi Aghekian

stafmedewerker UCOS

11.11.11-campagne

Centraal-Afrika

Raffi Aghekian

stafmedewerker UCOS

vrijzinnige beweging stelden wij samenonze projecten rond armoede voor.Vanaf 18u00 werd het met optredens vanonder meer Sioen, Luc De Vos, CandipRadio, Johan Verminnen en Coco Junioraftellen naar de opname van de video-boodschap. Geena Lisa en Nic Balthazarwaren hiervan de regisseurs. Een afgela-den Sint-Pietersplein gaf met deze bood-schap een duidelijk signaal: allemaalwachten zij op de realisatie van deMillenniumdoelstellingen. Want als we dedoelstellingen nog willen halen tegen2015, zullen we nu in actie moeten schie-ten. Daarover waren alle 15.000 aanwezi-gen het eens. Over het plein hing tochvooral een erg enthousiaste en positievesfeer van mensen die geloven dat het nogmogelijk is.Tot slot was er het spetterende optredenvan de Senegalese wereldster YoussouN'Dour. Die kreeg het hele plein aan hetdansen.Dat de Coalitie 2015 De Tijd Loopt zo'nmassale steun heeft gekregen, is eenhele opsteker. Onze politici namen dezeboodschap dan ook op 20 septembermee naar de VN-top in New York waar deMillen niumdoelstellingen werden geëva-lueerd. Wij hopen dat de wereldleidersoor hebben naar dit signaal van 15.000Vlamingen en dat zij eindelijk echt werkzullen maken van de Millennium -doelstellingen. Dan zijn we helemaalgeslaagd!

WACHTENDEN OP HET SINT-PIETERSPLEIN

Inte

rnat

ion

aal

Enerzijds wordt er concreet gehandeldnaar de betrokkenen zelf. Zo kunnenmensen met een lager inkomen, dieberoep doen op de dienstverleningvan HVD, van verminderde tarievengenieten. Bij activiteiten voor kinderenen jongeren wordt er reeds bij debekendmaking en met betrekking totde deelnamekosten op gelet dat ookkinderen en jongeren uit mindergegoede gezinnen hieraan kunnendeelnemen. Daarnaast hebben ledenvan Humanistischer Verband Berlin ookde mogelijkheid, via een soort vanpeterschap, de ledenbijdragen vanminder gegoede mensen voor hunrekening te nemen.Maar het engagement van HVD gaatverder dan deze ‘gestes van liefdadig-heid’. Zo is armoede sinds een aantaljaren ook een thema in de opleiding enpermanente bijscholing van de opvoe-ders die in één van de talrijke humanis-tische kinderdagverblijven aan de slaggaan, en van onze leerkrachtenLebenskunde. Ook in de lessenpakket-ten voor Lebenskunde is het thema‘armoede’ een vast onderdeel, zodatook kinderen en jongeren reeds hier-voor gesensibiliseerd worden en hetthema in de klas bespreekbaar wordt,om het zo uit de taboezone te halen eneen eventuele stigmatisering van‘arme’ klasgenootjes te voorkomen.

zoals onder meer een adviescentrummet betrekking tot ongeplande zwan-gerschappen, woonprojecten voorbejaarden, een centrum voor dagactivi-teiten voor voormalige psychiatrischepatiënten, een mobiliteitsdienst voorminder mobiele mensen, werking rondeen waardig levenseinde… (voor meerinformatie zie www.hvd-berlin.de).En in hoever speelt het thema ‘armoede’een rol binnen de werking van HVD?Een gesprek met Andrea Käthner, soci-ologe en afdelingshoofd Gezondheiden Sociale Projecten HVD Berlijn.

Wat doet HVD Berlin tegen de groeiendearmoede in Berlijn?

Ook in Berlijn wordt -net als in gansDuitsland de kloof tussen rijk en armalsmaar groter. Een schrijnende situa-tie, onder meer voor de kinderen inarme gezinnen. Ondertussen moet éénkind op drie als arm worden aanzien. En wat doet HVD Berlin ten aanzien vandeze situatie?

Berlijn, hoofdstad van Duitsland -bruisende metropole aan deSpree, trekpleister voor toeristen

en magneet voor kunstenaars uit allehoeken van de wereld. Stad met eenbewogen geschiedenis en ontelbarehistorische en architecturale schatten -en anderzijds, net als zoveel andereEuropese steden, een plaats waarinmeer mensen in armoede leven.Een stad, waarin HumanistischerVerband Deutschland (HVD) reeds meerdan 20 jaar actief is en een veelzijdigewerking heeft kunnen uitbouwen.Onder meer op het gebied van hetonderwijs, in vorm van Lebenskunde(dit is een equivalent voor niet-confes-sionele zedenleer) en in de vorm vantalrijke humanistische kinderdagverblij-ven. Maar ook culturele activiteitenworden door HVD ingericht en er wordtook hulp en ondersteuning geboden bijhumanistische vieringen op belangrijkelevensmomenten. Daarnaast heeft HVD ook tal van ‘soci-ale projecten’ in het leven geroepen,

Werking rond armoede

binnen Humanistischer Verband Deutschland, afdeling Berlijn

Ingeleid en vertaald door

Ulrike Dausel

moreel consulent PCMD Antwerpen


ANDREA KÄTHNER

BRANDENBURGER TOR BERLIJN

Interview met

Andrea Käthner


Inte

rnat

ion

aal

Ook in al onze sociale projecten wer-ken onze collega’s altijd al met men-sen die door armoede getroffen zijn,bieden zij een luisterend oor aan hunproblemen en beslommeringen, enondersteunen hen onder meer in hetwaarnemen van hun rechten, het aan-vragen van tegemoetkomingen waarzij recht op hebben en het wegwijsma-ken in de ‘administratieve jungle’ vande hedendaagse maatschappij.

Neemt HVD Berlin een eigen politiekstandpunt in tegenover het thema ‘armoe-de’?

Zowel binnen de Raad van Bestuur als-ook in al onze concrete activiteitenwordt er bijzondere aandacht geves-tigd op dit onderwerp. Zo is HVD lid vande permanente conferentie rondarmoede van de deelstaat Berlijn enheeft HVD in 2008 en 2009 ook de con-ferentie rond armoede, opgezet vanuitde stad Berlijn, van begin af aan meegeorganiseerd.Leden en medewerkers van HVD heb-ben tijdens een actieweek rond hetthema armoede in 2008 niet alleengediscussieerd, maar ook verschillendepublieke activiteiten georganiseerd enzich vooral toegewijd aan een van decentrale thema’s van HVD: de participa-tie van mensen in armoede aan cultuuren vorming.

Het handelen van HVD met betrekkingtot het bestrijden van armoede wordtvooral bepaald door de volgende driehoofdtaken:

1.het voorkomen van armoede (doorstucturele maatregelen);

2.aanbod aan educatieve en ontspan-nende activiteiten;

3.ondersteuning van door armoedebetroffen gezinnen door concreteacties en gestes van liefdadigheid.

HVD ziet zichzelf in zijn beginselverkla-ring als “een organisatie, die eraan wilmeemerken de leefsituatie van men-sen in die zin vorm te geven, dat opalle gebieden van het leven zelfbepa-ling mogelijk wordt.”HVD wil zich weliswaar niet opwerpentot een soort ‘geïnstitutionaliseerde

belangenvertegenwoordiging’ van armemensen. Maar alsnog wil men waarmogelijk bepaalde wantoestanden aan-kaarten en suggesties aanreiken totstructurele veranderingen. Daarnaastwil HVD ook in de toekomst op zijn ver-schillende werkterreinen actief blijvenmet verschillende doelgerichte initiatie-ven en de concrete werking rond

armoede binnen het kader van de soci-ale projecten, zoals hierboven reedsvernoemd. Uit de themaweek rond armoede in 2008is bovendien een bijkomend projectontstaan in het kader van de jongeren-werking van HVD. Drie à vier keer perjaar wordt er door de leiding van dejongerenwerking een weekendkampvoor kinderen uit minder gegoedegezinnen georganiseerd. Dit kamp isgratis en de leiding ziet af van eender

welke vergoeding. De kinderen wordt,naast logies en eten, een omvangrijkaanbod aan activiteiten geboden opgebied van sport en spel, cultuur enleerrijke activiteiten – grotendeels in devrije natuur. Voor de meerderheid van de deelne-mende kinderen is dit trouwens hunenige vorm van echte vakantie. Wat hetkamp extra waarde- en zinvol maakt.Daarnaast heeft HVD in een tweetalkinderdagverblijven ook een centrumvoor families ingericht, waar vooralkansarme ouders en ouders met eenlage scholingsgraad ondersteuning enemotionele versterking kunnen krijgen.

Een aantal doelstellingen werden trou-wens ook niet alleen door HVD bereikt,maar ook door het grote engagementvan de mensen die in Berlijn wonenzelf, onder meer in het kader van bur-gerverenigingen en volksinitiatieven.Zo is de deelname aan de kleuter-school vanaf drie jaar gratis (wat voor-dien niet het geval was), en kan er inkleuterscholen en kinderdagverblijvenbijkomend personeel in dienst geno-men worden. Voor kinderen met taal-achterstand of geringe kennis van deDuitse taal is er ook systematischeondersteuning voorzien en in scholenmet een voltijds uurrooster (inDuitsland tot hiertoe de uitzondering –scholen met halftijds lessenrooster tij-dens de voormiddagen zijn er deregel) wordt er ‘s middags een gratismaaltijd aangeboden.

Vrij-o n -zinnig Sonny Van de SteeneNOHet zal je maar overkomen. Je hebt weinig middelen om rond te komen. Dehonger roept. Je zet je trots opzij en gaat naar een voedselbank. Keuzes moetje daar niet maken. Je krijgt wat ze je geven.Zo kreeg Frank Viscido uit het stadje Clearwater in de Amerikaanse staat Floridaeen blik met op het etiket ‘Totaal voeding voor seniors’. Een senior was hij inelk geval. Toen hij wilde weten of het voedsel in het blik gezond was, beloof-de de verpakking naast een beter zicht ook een glanzende huid…“De hondenbrokken moeten toevallig in ons assortiment terecht gekomenzijn”, aldus de voedselbank. “Normaal zamelen we dit niet in.” Arm of rijk: wees gewaarschuwd! Bij ongelofelijke honger -of het nu uit devoedselbank of supermarkt komt-: kijk goed voordat je eet!

Bron: De Morgen – 20 juli 2010

“Ook in de lessenpakketten

voor Lebenskunde is

het thema ‘armoede’

een vast onderdeel,

zodat ook kinderen

en jongeren reeds hiervoor

gesensibiliseerd worden.”

Kru

isw

oo

rdra

adse

l 6


A N T W O O R D :

© Puzzelland.com

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Vijf winnaars krijgen elk het boek We zijn goed aangekomen! Vakantiekoloniesaan de Belgische kust (1887-1980) van Martine Vermandere.

Hoe maakt u kans?Vul snel het kruiswoordraadsel in en stuur het sleutelwoord vóór 25 november 2010 naar de UnieVrijzinnige Verenigingen, Brand Whitlocklaan 87 te 1200 Sint-Lambrechts-Woluwe of fax hetdoor op nummer 02 735 81 66. U kan het ook via e-mail aan ons bezorgen: [email protected]. Metevenwel vermelding van ‘oplossing kruiswoordraadsel’ en persoonlijke gegevens.

De oplossing verschijnt samen met de namen van de vijf winnaars in het volgende nummer.

VOORNAAM . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

NAAM . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

GEBOORTEDATUM . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . M V

ADRES . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Oplossing vorig nummerHet sleutelwoord dat we zochten was DENKVERMOGEN.

Winnaars vorig nummer:

Debulpaep Corneel uit Tervuren

Janssens Adeline uit Overijse

De Smet Paula uit Koksijde

Cloet Ivan uit Antwerpen

Stallaert Lou uit Meise

Zij kregen elk het boek Ik ben iemand/niemandvan Guy Didelez & Lieven De Pril.

o o

Jon

ger

en &

Cu

ltu

ur

Magritte

Sonny Van de Steene


Wanneer gevraagd wordt naar het doelvan een rondleiding voor kinderen in hetMagritte Museum, antwoordt de gids:“We zorgen ervoor dat zij zich kunneninleven in de wereld van een kunstenaar.We zetten hen aan tot nadenken overwat ze zien. We willen dat ze beseffendat de kunstenaar iets anders probeert tedoen dan het gangbare. Zo zien ze ook indat ook zij iets kunnen ontwikkelen datanders is dan tot nu toe gemaakt is.”

Ateliers in het Magritte Museum

Wil je als ouder, leerkracht of leider vaneen jeugdvereniging met een groepjekinderen naar het Magritte Museum,dan kan je naast een rondleiding ookeen atelier reserveren. Samen duren ze2 uur. De ateliers worden georganiseerd

vraag ik eerst aan de kinderen wat zezien. Een raam, een schouw, eenstrand…, zeggen ze dan. Allemaalzaken die op het eerste zicht niet bijelkaar lijken te horen. Wanneer jevraagt wat dat kan betekenen, merk jeeen vloed aan fantasie. Kinderen toneneen enorme bereidheid om mee tegaan in zijn werk.” Marleen Piryns gaatverder: “Ik laat hen ook vaak de titelvan een werk raden. Wanneer Magritteeen titel nodig had, wendde hij zichvaak tot zijn vrienden, die heel belang-rijk voor hem waren. Vaak lijkt de titelniet te horen bij het werk. Zoals bij hetschilderij De kus dat van alles toontbehalve een letterlijke kus. Magrittewou aanzetten tot nadenken over dewerkelijkheid. Hij hield enorm van hetmysterie. Gaf zelf geen uitleg bij zijnwerken. Hij vond dat elke verklaringeen denkbare ver-klaring was. Ik zetkinderen aan totnadenken en zijgaan gretig opzoek naar mogelij-ke associatie tus-sen titel en wat zezien. Wat uit hunverbeelding komt,is gewoonweg in -spirerend om tehoren. Kinderenvormen een dank-baar publiek voorzijn werk!”

Rondleidingen in het Magritte Museum

Iedere dag, behalve op maandag, kanje als individu het museum bezoeken.Je kan zoals in vele musea een audio-foon huren voor extra info overMargritte en zijn werk. Wil je met hetganse gezin gaan of als ouder met eengroepje kinderen, dan is het reserverenvan een gids voor een rondleiding eeninteressante optie. “De gids zal zichdan voornamelijk op de kinderen rich-ten. Dit betekent dat er meer op hetvisuele toegespitst wordt. We willen inde eerste plaats kinderen leren kijkennaar de werken. Volwassenen kunnenbijkomende vragen stellen en achter-grondinfo bij de gids bekomen.Volwassenen zijn vaak blij wanneer zemerken dat hun kinderen er iets aanhebben”, vertelt Marleen Piryns.

Een rondleiding start reeds in de lift. Opweg naar de bovenste verdieping, naarhet begin van de expositie, flitsen er inde liftwand beelden uit Magritte’s oeu-vre voorbij. Beelden die de aandachtvan de kinderen, met het bijkomendegegiechel, zeker zullen trekken. En dan begint het eigenlijke bezoek. Op3 verdiepingen doorloop je het levenen het oeuvre van de kunstenaar. Degids geeft uitleg bij een groot aantalwerken en bezienswaardigheden.“Wanneer we stilstaan bij een schilderij,bijvoorbeeld Man van de wijde zee,

IN HET CENTRUM VAN BRUSSEL, VLAKBIJ BRUSSEL-CENTRAAL EN HET KONINKLIJK PALEIS BEVINDT ZICH HET MAGRITTE MUSEUM. EEN MUSE-UM DUS VOLLEDIG IN HET TEKEN VAN DÉ GERENOMMEERDE SURREALISTISCHE KUNSTENAAR VAN EIGEN (BELGISCHE) BODEM. ER WORDEN

MEER DAN 200 WERKEN VAN RENÉ MAGRITTE TENTOONGESTELD. GAANDE VAN OLIEVERFSCHILDERIJEN (WAAR HIJ HET MEEST BEKEND OM

IS) TOT BEELDHOUWWERKEN. MAAR OOK RECLAMEAFFICHES, PARTITUREN, FOTO’S EN ZELFS FILMPJES OP 8MM CAMERA ZIJN ER TE ZIEN. IETS VOOR KINDEREN OF JONGEREN? JA HOOR. MAGRITTE ZET KINDEREN AAN TOT DENKEN EN FANTASEREN OVER DE WERKELIJKHEID… MET EEN GIDS

ZIJN BOEIENDE RONDLEIDINGEN MOGELIJK. KINDEREN KUNNEN IN GROEP ZELFS AANSLUITEND (MITS RESERVERING) AAN EEN ATELIER DEELNEMEN. MARLEEN PIRYNS, GIDS IN HET MAGRITTE MUSEUM, LEIDDE ONS ROND IN DE FANTASTISCHE WERELD VAN MAGRITTE.


MAGRITTE - ‘DE KUS’ © CHARLY HERSCOVICI, MET ZIJN VRIENDELIJKE TOESTEMMING – C/O SABAM BELGIUM 2010


het volgende stuk van het vel papierbovenaan 2 referentielijntjes. De tweedepersoon tekent dan vanaf die lijntjes deromp en vouwt dan opnieuw het bladom… Kinderen vinden dit doorgaans leukom te doen. Magritte maakte ook cadavresexquis met zijn vrienden. Het gaat daarbijom het toeval, om het leren loslaten vanje werk en het doorgeven aan iemandanders, om het samenbrengen vanzaken die weinig met elkaar te makenhebben…”, vertelt Marleen Piryns meteen aanstekelijk enthousiasme.

Er kunnen maximaal 12 kinderen peratelier deelnemen en er kunnen tezelf-dertijd 2 ateliers plaatsvinden. MarleenPiryns legt uit: “De plaatsen zijnbeperkt om meer te kunnen inspelenop de kinderen. Het moet interactiefzijn. We willen een gesprek tussen gidsen kind mogelijk maken.”Er zijn ook ateliers tijdens de schoolva-kanties voor individuen. Je hoeft je dusniet als groep in te schrijven. Hou dewebsite zeker in de gaten!

in samenwerking met ABC. In de tweeatelierlokalen is alles voorhanden omde kinderen onder te dompelen in dewereld van Magritte. Er zijn magazineswaaruit ze kunnen knippen, verf enschortjes om de spatten op te vangen,een poppenkast voor de allerklein-sten… Tijdens de poppenkastvoorstel-ling wordt een meeslepend verhaaltjeverteld. “Het begint bij Magritte die zijninspiratie kwijt is. Zijn hondje Louloukomt aandraven met allerlei items,zoals een pijp en een appel. Uiteindelijkkomt ie zelfs af met Georgette, devrouw van Magritte. Kinderen vindendit meestal heel plezant…” Tijdens de ateliers maken de kinderenkunstwerkjes waarbij het werk, de werk-wijze en de zienswijze van Magritte cen-traal staan. “Ze maken bijvoorbeeld eencadavre exquis. De naam klinkt vreemd.Een cadavre exquis is een tekening die jemet drie of vier personen maakt. Jespreekt bijvoorbeeld af om een mannetjete tekenen. De eerste persoon tekent eenhoofd, vouwt het blad om en tekent op

Bezoek het Magritte Museum

Openingsuren• Van dinsdag tot zondag:

van 10u00 tot 17u00• Nocturne: op woensdag tot 20u00• Gesloten: op maandag, 1 januari,

2de donderdag van januari, 1 mei, 1 en 11 november, 25 december

TarievenPer individu• Normaal tarief: €8• Verlaagd tarief (senioren, groepen vol-

wassenen minstens 15 personen): €5• Sterk verlaagd tarief (studenten 18-25 jaar,

schoolgroepen): €2• Gratis: o.a. werklozen, gehandicapten

+ 1 begeleider, kinderen -18 jaar (ver-gezeld van een volwassene)

Met audiogids• Ticketprijs + €4 per audiofoonGroepen met gids• Ticketprijs + €40 per gids voor jongeren/€65 voor volwassenen

• Ticketprijs + €50 per gids (voor eenrondleiding met atelier) voor jongeren/€90 voor volwassenen

Voor een rondleiding met gids kan je bestruim op voorhand reserveren.Reservatie: T 02 508 33 33

Ingang Magritte Museum• Voor bezoekers met ticket (vrij bezoek):

Koningsplein 1 - 1000 Brussel• Voor bezoekers/groepen zonder ticket

(vrij bezoek): Regentschapsstraat 3 - 1000 Brussel

• Voor groepen met gids: Koningsplein 3 – 1000 Brussel

Meer info• T 02 508 32 11• www.musee-magritte-museum.be• www.extra-edu.be• http://groups.fine-arts-museum.be

MAGRITTE - ‘DE MAN AAN DE WIJDE ZEE’ © CHARLY HERSCOVICI, MET ZIJN VRIENDELIJKE TOESTEMMING – C/O SABAM BELGIUM 2010

BRUSSELS HOOFDSTEDELIJK GEWESTPCMD BrusselStalingradlaan 18-20 - 1000 BrusselT 02 242 36 02 - F 02 242 56 [email protected]

PROVINCIE OOST-VLAANDERENPCMD GentSint-Antoniuskaai 2 - 9000 GentT 09 233 52 26 - F 09 233 74 [email protected]

Provinciale Centra Morele DienstverleningPROVINCIE ANTWERPEN

PCMD AntwerpenJan Van Rijswijcklaan 96 - 2018 AntwerpenT 03 259 10 80 - F 03 259 10 [email protected]

PROVINCIE VLAAMS-BRABANTPCMD LeuvenTiensevest 40 - 3000 LeuvenT 016 23 56 35 - F 016 20 75 [email protected]

PROVINCIE LIMBURGPCMD Hasselt A. Rodenbachstraat 18 - 3500 HasseltT 011 21 06 54 - F 011 23 55 [email protected]

PROVINCIE WEST-VLAANDERENPCMD BruggeJeruzalemstraat 51 - 8000 BruggeT 050 33 59 75 - F 050 34 51 [email protected]

PROVINCIE ANTWERPENAMD LierBegijnhofstraat 42500 LierT 03 488 03 33 - F 03 488 03 [email protected]

AMD MolLaar 2 bus 3a2400 MolT 014 31 34 24 - F 014 31 34 [email protected]

PROVINCIE LIMBURGAMD BilzenKlokkestraat 4 bus 13740 BilzenT 089 30 95 60 - F 089 56 57 [email protected]

AMD LeopoldsburgKoningstraat 49/gelijkvloers3970 LeopoldsburgT 011 51 62 00 - F 011 51 62 [email protected]

Centra Morele Dienstverlening

Antennes Morele Dienstverlening

UNIE VRIJZINNIGE VERENIGINGEN v.z.w.

PROVINCIE ANTWERPENCMD AntwerpenBreughelstraat 60 - 2018 AntwerpenT 03 227 47 [email protected]

CMD HerentalsLantaarnpad 20 - 2200 HerentalsT 014 85 92 90 - F 014 85 44 [email protected]

CMD Mechelen O.-L.-Vrouwestraat 29 - 2800 MechelenT 015 45 02 25 - F 015 43 55 [email protected]

CMD Turnhout Begijnenstraat 53 - 2300 TurnhoutT 014 42 75 31 - F 014 42 54 [email protected]

PROVINCIE VLAAMS-BRABANTCMD HalleMolenborre 28/02 - 1500 HalleT 02 383 10 50 - F 02 383 10 [email protected]

CMD TienenBeauduinstraat 423300 TienenT 016 81 86 70 - F 016 82 40 [email protected]

CMD VilvoordeFrans Geldersstraat 25 - 1800 VilvoordeT 02 253 78 54 - F 02 253 57 [email protected]

PROVINCIE LIMBURGCMD GenkBochtlaan 16 bus 6 - 3600 GenkT 089 51 80 40 - F 089 51 80 [email protected]

CMD LommelHertog Jan Plein 24 - 3920 LommelT 011 34 05 40 - F 011 34 05 [email protected]

CMD Maasland Pauwengraaf 63 - 3630 MaasmechelenT 089 77 74 21 - F 089 77 74 [email protected]

CMD TongerenVlasmarkt 11 - 3700 TongerenT 012 45 91 30 - F 012 45 91 [email protected]

PROVINCIE WEST-VLAANDERENCMD DiksmuideEsenweg 30 - 8600 DiksmuideT 051 55 01 60 - F 051 55 01 [email protected]

CMD IeperKorte Torhoutstraat 4 - 8900 IeperT 057 23 06 30 - F 057 23 06 [email protected]

CMD KortrijkOverleiestraat 15A - 8500 KortrijkT 056 25 27 51 - F 056 25 27 [email protected]

CMD RoeselareGodshuislaan 94 - 8800 RoeselareT 051 26 28 20 - F 051 26 28 26 [email protected]

AMD Sint-TruidenKazernestraat 10/0013800 Sint-TruidenT 011 88 41 17 - F 011 31 26 [email protected]

FEDERAAL SECRETARIAATBrand Whitlocklaan 87 1200 Sint-Lambrechts-WoluweT 02 |735 81 92 - F 02 |735 81 [email protected]

BRUSSELS HOOFDSTEDELIJK GEWESTCMD JetteJetse laan 362 - 1090 JetteT 02 513 16 33 - F 02 420 42 [email protected]

PROVINCIE OOST-VLAANDERENCMD Aalst Koolstraat 80-82 - 9300 AalstT 053 77 54 44 - F 053 77 97 [email protected]

CMD EekloBoelare 131 - 9900 EekloT 09 218 73 50 - F 09 218 73 [email protected]

CMD RonseZuidstraat 13 - 9600 RonseT 055 21 49 69 - F 055 21 66 [email protected]

CMD Sint-NiklaasAnkerstraat 96 - 9100 Sint-NiklaasT 03 777 20 87 - F 03 777 31 [email protected]

CMD ZottegemKastanjelaan 73 - 9620 ZottegemT 09 326 85 70 - F 09 326 85 [email protected]

zin in armoede? - demens.nu · van de redactie wat betekent zingeving voor mensen in armoede?...

Documents