GOGO BASATIAK

ZER DUTEN ANIMALIEK

BENETAN BURUAN

MARC D. HAUSER

Ted Dewan-en marrazkiak

Irene Aldasoro Katarainitzultzailea

ZIENTZIAIRAKURLEORORENTZAT

Galarazita dago liburu honen kopia egitea, osoa nahiz zatikakoa, eta, halaber, informazioa

berreskuratzeko baliabide mekaniko, fotokimiko, magnetiko, elektrooptiko edo fotokopiak erabiliz

erregistratzea eta zabaltzea, jabeek aldez aurretik eta idatziz emandako baimenik gabe.

Babesleak

HEZKUNTZA, UNIBERTSITATEETA IKERKETA SAILA

DEPARTAMENTO DE EDUCACIÓN,UNIVERSIDADES E INVESTIGACIÓN

Diseinua eta azala: Antton Olariaga

Begirale teknikoa eta hizkuntza-begiralea: Itziar Laka

© 2008, itzulpena: Irene Aldasoro Katarain

© Marc D. Hauser, 2000

Wild Minds, Henry Holt, New York

© ehupress, 2008, Gogo basatiak. Zer duten animaliek benetan buruan

ehupress. Euskal Herriko Unibertsitateko Argitalpen Zerbitzuaren marka bat da

ISBN: 978-84-9860-074-2

Lege gordailua: BI-1.011-08

Fotokonposizioa: Ipar, S. Coop.

Zurbaran, 2-4, 48007 Bilbao

Inprimatzea: Itxaropena, S.A.

Araba Kalea 45, 20800 Zarautz (Gipuzkoa)

Lilan nire emazteari, zeinak ezin konta ahala aldetatik aberastu

baitit bizitza, eta asko irakatsi animalien burutapenei buruz,

albaitari baten begi eta eskuek ikusten dutenaren bitartez.

Istorio batek kontatu ahal izateko bezain aparta izan behar du.

Gu, kontalariok, marinel zaharrak gara denok, eta ez dugu eztei-

liarrak bidean geldiarazteko arrazoirik, ezpada gizon eta emaku-

me soil guztien gorabehera arruntak baino zerbait apartagoa

kontatzeko.

Thomas Hardy

Esker ona

Liburu honek onura atera du zientzia arloko idazle, animaliazale,

filosofo, albaitari, etologo, zientzialari kognitibo eta adiskide mi-

nen intuizioetatik, zeinek ez baitute batere erreparorik izan oker

nagoela esateko, eta batzuetan, zuzen nagoela eta adore izan de-

zadala. Kapitulu jakin batzuetan egindako iruzkinengatik, eske-

rrak ematen dizkiet Kim Beeman, Sally Boysen, Richard Byrne,

Susan Carey, Dorothy Cheney, Nicholas Dodman, Gordon Gallup,

Gordon Gossage, Don Griffin, Ray Jackendoff, Jerry Kagan, June

Kinoshita, Roger Lewin, Peter Marler, Tetsuro Matsuzawa, John

Mikhail, Irene Pepperberg, Lew Petrinovich, David Premack,

Steven Pinker, Robert Seyfarth, David Sherry, Sara Shettleworth,

Elizabeth Spelke eta Andy Whiten-i. David Premack-ek eta Ann

Premack-ek, gainera, beren liburuaren zirriborro batzuk utzi ziz-

kidaten, eta asko ikasi dut haiekin izandako korrespondentzia eta

harremanetik. Esango nuke nire ideia eta argudio batzuei len-

te zuzentzaileak jartzen lagundu didatela, eta espero izatekoa da

orain argiago egotea. Eskuizkribu osoa begi zorrotzez eta ze-

hatz-mehatz irakurtzeagatik, eta idazkeraren tonuagatik, eskerrik

beroenak ematen dizkiet Dan Dennett-i eta Lilan Basse Hauser

nire emazteari. Danek eta Lilanek, Steve Pinker-ekin batera, era

askotako ekarpenak egin dizkiote liburu honi, baina batez ere

4

tek nizismoak kentzen, argudioak argitzen era istorioei bizitasuna

ematen lagundu didate.

Harvard-go nire laborategiko kideek iruzkinak egin ziz-

kieten kapituluei lehenengo faseetan, eta kritika horiek oso ba-

liagarriak izan ziren liburuari lagunarteko estiloa emateko. Nire

orain go ikasleak, bereziki Tecumseh Fitch, Asif Ghazanfar, Jay

Kralik, Cory Miller, Laurie Santos, Dan Weiss eta Mike Wilson,

desafio- eta olgeta-iturri agortezinak izan dira. Eskerrik asko.

Katinka Matson eta John Brockman nire agenteak garran-

tzitsuak izan dira nik Henry Holt-ekin kontratua lotzeko, eta

hasieratik jarri dituzte beren indarrak eta denbora proiektuaren

alde. Oso une ederrak eskaini dizkigute, gainera, beren landa-

etxean: paradisu zoragarri bat.

David Sobel, Holt-eko nire editoreak, iruzkin bikainak

egin zizkion nire azken idatzaldiari; istorio hobea idaztera eta in-

teres gabeko kontuak kentzera zigortu ninduen.

Ted Dewan-ek bizia eman dio liburuari bere ilustrazioe-

kin. Zorteko sentitzen naiz haren irudimen harrigarria haren

luma-marrazki trebeen bidez adierazirik ikustean.

Azkenik, eskerrak nire gurasoei, Bert eta Jacques Hauser-i,

haiengandik jaso dudan miresmenerako ahalmenagatik, eta Alexan-

dra nire alabari, munduko haurrik onena izateagatik.

ESKER ONA

Aurkibidea

Hitzaurrea: Buruko lanabes-kutxak . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7

1. Animalia-ipuinak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21

I. zatia. Ezagutza unibertsala

2. Mundu materiala . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47

3. Zenbaki-malabarismoak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83

4. Espazioko bidaiariak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115

II. zatia. Izadiko psikologoak

5. Ezagutu zeure burua . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 155

6. Hezkuntza-eskolak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 193

7. Engainuaren arteak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 235

III. zatia. Gogoak elkartean

8. Txutxu-mutxu Noeren ontzian . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 287

9. Sen moralak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 345

Epilogoa: Armiarma-tximino izatea zer den . . . . . . . . . . . . 413

Oharrak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 417

Erreferentziak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 433

Aurkibide analitikoa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 485

Animalia guztiek dute lanabes-ku txa bat buruan.

Lanabes ba tzuk uniber tsalak dira eta animalia guztionak;

beste ba tzuk, berriz, bereziak dira.

HitzaurreaBuruko lanabes-ku txak

Ustekabeko gertaera bat izan nuen 1980ko udan. Floridako

Dade konterrian bizi nin tzen orduan. Tximinoen Oihana ize-

neko turismogune batera joana nin tzen, primateen jokabideari

buruz ko ikerketa bat zuzen tzera. Dirua irabazteko premia ere ba-

nuenez, animaliei jaten ematen eta kaiolak garbi tzen ari tzen nin-

tzen, osagarri gisa.

Udaren erdialdera edo, konturatu nin tzen kaiola bateko

armiarma- tximino eme bat begira-begira neukala. Kaiolara hur-

bildu nin tzen. Armiarma- tximino emea ere hurbildu egin zi-

tzaidan. Nire aurrean eseri eta burua okertu zuen, lehenengo

alde batera, gero bestera; hurrena, besoak kaiolatik kanpora lu-

zatu, eta nire lepoaren inguruan bildu zituen emeki. Begietara

begira tzen zidalarik, urruma ba tzuk egin zituen.

Zer pen tsa tzen zuen tximinoak?

Zer senti tzen zuen?

Hurrena, gauza bi txi bat gertatu zen. Armiarma- tximino

emeak kaiolan zuen laguna gerturatu zen poliki-poliki. Emeak,

a tzera begiratu, besoak nire lepotik kendu eta zaplada bat eman

GOGO BASATIAK8

zion arrari buruan. Arrak a tzera salto egin zuen, eta kaiolaren

beste aldeko adar batera igo zen. Emea, orduan, besoak berriro

kaiolatik kanpora atera, eta lehengo jarrerara i tzuli zen.

Ez nekien zer pen tsatu. Gizakiak gusta tzen al zi tzaiz-

kion armiarma- tximino eme hari? Edo, kez kagarriagoa zena,

ni gusta tzen al nin tzaion? Halako sentimendurik baldin ba-

zuen, kontu ra tzen al zen? Eta kontura tzen ez bazen ere, zer zen-

tzu zuen horrek haren arrarekiko harremanean? Arrak, inondik

ere, haserre egon behar zuen; jeloskor ere bai agian. Az kenean,

behin tzat, askatu ninduen tximino emeak besarkada hartatik, eta

joan nin tzen.

Turismogunean egin nuen egonaldian, behin baino ge-

hiagotan hurbildu nin tzen armiarma- tximino emearen kaiolara.

Bera, ordea, ez zi tzaidan inoiz gisa berean hurbildu. Egun bateko

afera izan zen hura.

Uste dut askori ezaguna egingo zaizuela gertaera mota

hau. Izango zenuten zuen bizi tzan, noizbait, horrelako esperien-

tziaren bat zeuon e txe-animaliarekin, edo zoo batera egindako

bisitaren batean. Izango zenuten animalia-esperien tziaren bat,

emozio-harremanen bat, beste espezieren batekin.* Are gehia-

go, animaliaren barruan bazeundete bezala interpretatuko zenu-

ten ziur asko gertaera hori, eta uste izango zenuten zuek bezala

pen tsa tzen eta senti tzen zuela hark ere. Joera normala, ezinbes-

tekoa eta ia saihe tsezina da hori. Zaila gerta tzen zaigu besterik

* Liburu guztian “animalia” terminoa erabili dut —estilistikoki argiagoa— giza animalia ez den animalia adierazteko, onarturik, noski, gizakiak ere animaliak direla.

HITZAURREA 9

egitea: gure jokabidea interpreta tzen dugun bezala interpreta-

tzen dugu animaliena ere.

Eguneroko bizi tzan gizakiekin eta beste animalia ba tzuekin

gerta tzen zaigun fenomeno baten adibide baino ez da nik

armiarma- tximinoarekin izan nuen aurrez-aurrekoa: fenomeno

guztiz misterio tsua. Beste norbait izatea zer den kontura tzearen

esperien tzia. Badirudi intuizio onak ditugula geure espezieari

buruz; baina eskualdatu al daitez ke intuizio horiek beste animalie-

tara? Senti tzen al dira gure e txe-animaliak, gu bezala, kez katurik,

pozik, errudun edo triste, ala guk egiten dugunaren kopia onak

besterik ez dira haien aurpegi- eta gorpu tz-adierazpenak, azpian

sentimendurik gabeak? Nola bila tzen dute animaliek e txerako

bidea ilunpetan? Besterik gabe, usain-arrasto bati jarrai tzen dio-

te, ala burmuinean duten mapa digitalizatu bat balia tzen dute?

Animaliek, elkarrekin komunika tzen direnean, sinboloz bete-

rik dituzte buruak, ala grinaren oldar kontrolaezinak dira haien

kurrinka, marruma eta oihuak? Arauak jarraitu besterik ez dute

egiten animaliek, ala badakite zergatik egin diren arauak, zergatik

zigor tzen diren tranpatiak, eta zergatik diren egin tza ba tzuk zu-

zenak eta beste ba tzuk okerrak?

Liburu honek galdera horiei eran tzuten die. Baina garatuko

ditudan argudioak ez dira gaur arte eman direnak bezalakoak. Li-

buru arrakasta tsu asko ida tzi da ahalmen psikikoak dituzten txakur

eta katuez, elefante negartiez, tximino bihurriez, izurde altruistez

eta simio moralzaleez. Animaliei buruz ko irudipen informalek eta

mitoek, liluragarriak izanik ere, ez digute batere lagun tzen anima-

liek benetan zer pen tsa tzen eta senti tzen duten uler tzen. Askotan

gure e txe-animalia ile tsu maitagarriekin pozik senti tzeko balio di-

guten kontakizun guztiz espekulatibo horien beste muturrean, al-

GOGO BASATIAK10

diz, badira zien tzialariak, animaliak adimengabeak eta irrazionalak

direla diotenak, senak gida tzen dituela eta grinen mende daude-

la. Baina orobat hu ts egiten du ikuspegi horrek; hu ts egin ere, ez

dituelako kontuan har tzen gaur egun fun tsez koak diren anima-

lia-ezagumenari buruz ko ikerketak; ondoriozta tzen duelako hiz-

kun tzarik gabe pen tsamendurik ez dela, eta ez duelako koka tzen

animalia-gogoaren diseinua arazo ekologiko eta sozial garran tziz-

koen testuinguruan. Animalien gogoak gogo basatiak dira, ingu-

runearen presioen historiak moldatuak.

Eraku tsiko dut nola hasi den iraul tzen, eboluzioaren teo-

riaren eta zien tzia kognitiboaren aurkikun tzen ondorioz, anima-

lien gogoari buruz dugun ezagu tza. Animaliek badituzte pen-

tsamenduak eta emozioak. Baina animaliek zer pen tsa tzen eta

senti tzen duten uler tzeko, zer ingurunetan garatu diren ikusi

behar da. Animalia guztiek dituzte lanabes mentalak arazo eko-

logiko eta sozialei aurre egiteko. Pen tsa tzeko lanabes ba tzuk

uniber tsalak dira, eta in tsektuek, arrainek, narrastiek, txoriek eta

ugaztunek —horien artean gizakiek— parteka tzen dituzte. Ob-

jektuak ezagu tzeko, zenba tzeko eta ibil tzeko gaitasun oinarriz ko

bat ematen die lanabes-ku txa uniber tsalak animaliei. Aparteko

arazo ekologiko eta sozialei aurre egin behar dietenean urrun-

tzen dira espezieak lanabes-ku txa uniber tsaletik. Esate baterako,

saguzarrek goi-maiztasunez ko biosonar-seinale bat erabiliz egiten

dute ekolokalizazioa, baina guk ez. Gizakiak ez bezala, ilunpetan

ibili beharrari aurre egin behar dio saguzarrak. Horren ondorioz,

goi-maiztasunez ko soinuak prozesa tzeko bereziki diseinaturiko

burmuina garatu du. Gizakiek ehunka per tsona ezagu tzen dituz-

te aurpegiz, baina in tsektu taldekoiak, hala nola erleak, ez dira

gai habiako kideen aurpegiak ezagu tzeko. Gizakien tzat, zerbait

HITZAURREA 11

berezia da aurpegia, bakarra baita aurpegiera bakoi tza, eta per-

tsonaren nortasun, sinesmen eta sentimenduak ikusteko leiho

bikaina. Horregatik, aurpegiak prozesa tzeko bereziki diseinatu-

riko burmuina garatu dute gizakiek.

Laburki bada ere azaldu dudan argudio hori da liburu ho-

netako tesi nagusia. Animaliek nola eta zer pen tsa tzen duten

uler tzeko bide bakarra hau da: haien portaera azter tzea, lanabes-

ku txa uniber tsalen zein espezializatuen argitan, lanabesok baiti-

ra arazoei aurre egiteko diseinaturiko mekanismo mentalak. Eta

ikuspuntu hori balioz koa den erabaki tzeko bide bakarra, berriz,

animalien gogoei buruz ditugun intuizioak azter tzea, behake-

ta sistematikoak eta ondo kontrolaturiko esperimentuak eginez.

Ba tzuetan, kanpoan, izadiaren erdian, gogo-moldaerak gara tzen

diren ingurunean egiten ditugu testak. Beste ba tzuetan, ordea,

gure intuizioak azter tzeko inguru hobea eskain tzen digu labora-

tegiak. Bi bideak erabiliko ditugu liburu honetan.

Ikuspuntu horren indarra erakusteko, i tzul gaitezen berriro

armiarma- tximino emearekin izan nuen bizipen hartara. Zuen lehe-

nengo irudipena, nirea bezala, zera izango zen: armiarma- tximinoak

afektua sentitu zuela, eta ni besarkatuta adierazi zuela bere senti-

mendua. U tz ezazue irudipen hori alde batera eta pen tsa eza-

zue beste aukera ba tzuetan. Ikusi, hau ikusiko zenuten. Lehenik,

armiarma- tximinoa niregana hurbildu zen, besoak nire lepoaren

inguruan jarri, eta urruma egin zuen. Bigarrenik, arra hurbil-

du zenean, besoak nire lepotik kendu, arrari kolpe bat eman, eta

berriro besoak nire lepoan jarri zituen. Zer adierazten digu ho-

rrek, ezer adieraztekotan, tximino emearen sentimenduez? Bes-

te armiarma- tximino batenganako izan zezakeen erakarpen bera

senti tzen al zuen nireganako? Ikus dezagun, lehenik, nola joka-

GOGO BASATIAK12

tzen duten armiarma- tximino emeek armiarma- tximino arren-

ganako erakarpena senti tzen dutenean. Zer egiten dute? Arraren-

gana saiheska hurbildu, hari lepotik heldu eta urruma egin? Hori

hala bada, zer aldaketa fisiologiko izaten dituzte? Guri, erroman-

tiko jar tzen garenean, barrena ki tzika tzen zaigu, biho tz-taupaden

maiztasuna igo, eta hormonak piztu. Baliteke animalia askok ere

aldaketa fisiologiko berdin tsuak izatea, eta guk neurtu egin di-

tzakegu. Ezin dugu onartu, ordea, barneko aldaketa fisiologiko

horiek zuzenean daramatenik gizakiek Romeo eta Julieta edo

Tristan eta Isolda, edo Ryan O’Neal eta Ali McGraw bezala «mai-

temindurik» egotearekin lo tzen duten sentimendu guztiz sub-

jektibora. Horren ordez, hipotesi horiek froga tzen has gaitez ke,

emeak nirekiko enkontruetan duen fisiologia eta bere espezieko

ar batekin dituen harremanetan duena konparatuz.

Demagun tximinoak fisiologia bera duela nirekin dagoenean

eta armiarma- tximino ar bat gusta tzen zaionean. Garran tzi tsua

da dakiguna, baina ez dakigu ea gustuko nauen ugalkide gisa, be-

rarekin ondo porta tzen den beste animalia baten gisa, edo inoiz

ikusi duen zain tzailerik onena naizelako. Azalpen posible ho-

rien artean aukera egiteko, beste behaketa eta proba ba tzuk egin

behar dira. Adibidez, eman dezagun, hasteko, tximino emearen

kaiola garbi tzea ez dela tximinoari jaten ematea bezain garran-

tzi tsua. Halako afektua eraku tsiko ote lioke kaiola garbi tzen dion

baina inoiz jaten eman ez dion zain tzaile bati? Baiez koan, tximi-

no emearen erreakzioak ez luke zerikusirik izango jaten ematea-

rekin.

Zer pen tsa dezakegu emeak arraren aurrean egindako kei-

nu oldarkorraz? Emea nirekin xarmatuta egotearekin al zuen ze-

rikusia? Zer egoeratan egin ohi dio eraso emeak arrari? Beste

HITZAURREA 13

norbaitekin edo zerbaitekin dagoen guztietan jo tzen al du emeak

arra? Esate baterako, bera jaten ari dela arra hurbil tzen bazaio, jo-

tzen al du? Baiez koan, nagusitasunarekin zerikusi handiagoa izan

dezake haren erasoak, nirekiko harremanarekin baino. Eta kaio-

lan beste armiarma- tximino ar bat sartuz gero? Niri baino kasu

gehiago egingo al lioke hari? Auzoko mutil berria besterik ez al

naiz? Mendeku nahiak eraginak ala jeloskortasuna piztera bide-

ratuak al dira emearen ekin tzak? Eta aurreko zain tzaileren batek

jokabide hori izateko trebatu balu? Eman dezagun lehenago izan

zuen zain tzaile batek janaria ematen ziola hurbil tzen zen guztie-

tan. Egun batean, halabeharrez, armiarma- tximino emeak zain-

tzailearen sorbaldan jarri zuen eskua, eta zain tzaileak tratu berezi

baten bidez indartu zuen haren ekin tza, ikastearen psikologoek,

hala nola B. F. Skinner-ek, usoak estimuluak bereizten treba tzeko,

janari bidez ko errefor tzua erabil tzen zuten bezala tsu. Denbo-

rarekin, bi eskuak lepoaren inguruan jar tzera ohitu zuen zain-

tzaileak armiarma- tximinoa. Az kenean, horra i txuraz maitekor

den armiarma- tximino bat lortu. Izatez, ordea, ekin tza guztiak

zain tzaileak ohitu bezala egiten dituen tximinoa da: txo txongilo

bat. Sentimenduren bat egon badaiteke ere, ziur asko ez da izango

guk hasiera batean haren jokabidetik ulertu genuena.

Istorio horrek ikustarazten digu kausa asko egon daitekeela

jokabide baten a tzean, eta azalpen bat baino gehiago, beraz, egin-

tza jakin baten zergatia argi tzeko. Gure e txe-animaliek beza-

la, baliteke armiarma- tximinoak ere, une batean, afektua sentitu

izatea beste espezie batenganako, baina baliteke ez sentitu izatea

ere. Hona gure arazoa: uler tzea zer eratako sentimendu eta pen-

tsamenduak dituzten animaliek, eta zergatik garatu dituzten gai-

tasun horiek.

GOGO BASATIAK14

Animalien pen tsamendu eta emozioei buruz ko liburu ge-

hienak ez bezala, nik hemen azal tzen ditudan ideiak neurozien-

tzietako aurkikun tza berrietan eta haur-garapenari buruz ko iker-

ketetan oinarri tzen dira bete-betean. Burmuinaren azterketak,

hiz kera teknikorik gabe ere azal daitez keenak, guztiz garran-

tziz koak dira animalien gogoari eta haren eboluzioari buruz ko

gure azterketarako. Anatomia fun tzional apur bat ulertuz gero

—burmuinaren atal ba tzuek eta besteek zer egiten duten—,

asko ikasten dugu animalia-pen tsamenduaren mugez. Autore ba-

tzuek diote animalien pen tsamendua mugatua dela edo halako-

rik ez dela, animaliek ez dutelako hiz kun tzarik. Argudio horrek

on tzat ematen du hiz kun tza nahitaez koa dela pen tsamendurako,

eta animaliak eta gizaki helduak direla konparaketarako talde-

rik interesgarrienak. Animalien kognizioaren ikerketan egindako

aurkikun tza berrien argitan, nik diot hiz kun tza ez dela beharrez-

koa zenbait pen tsamendu motatarako, eta animalien eta haurren

arteko konparaketa dela espezieen arteko konparaketa probe-

txuz koena. Haurrek, nahiz eta hiz kun tza prozesa tzeko diseinatu-

riko burmuinarekin jaio, urteak behar dituzte per tsona heldu ba-

ten gaitasun maila lor tzeko. Beraz, haurren eta animalien lanabes

mentalak konpara tzea da bide probe txuz koena eta, gero, hiz kun-

tzaz jabe tzeak —lanabes berriak— haurren gogoak nola eralda tzen

dituen azter tzea.

Liburuaren lehenengo zatian, animalia guztiek dituzten de-

safioak topatuko dituzue: janaria objektu berezi gisa ezagu tzea,

auzoko taldeko kideen kopurua zenbatekoa den jakitea, e txerako

biderik laburrena aurki tzea. Lanabes uniber tsalen bidez gaindi-

tzen dira desafio horiek, hau da, gauzak ezagu tzeko, konta tzeko

eta ibil tzeko mekanismo espezializatuen bidez. Liburuaren biga-

HITZAURREA 15

rren zatian, berriz, gure eztabaidagaiaren muinari helduko diogu:

psikologia kognitiborako behar diren lanabes mentalak. Hor az-

tertuko dugu ea animaliek baduten beren buruen zen tzurik eta

elkar imita tzeko eta engaina tzeko gaitasunik. Animalia-erreinuko

espezie oso gu txik bildu dituzte lanabes mental horiek beren

lanabes-ku txara. Eta liburuaren az ken zatian, animalia-taldeak

nola antola tzen, alda tzen eta oreka tzen diren aztertuko dugu, eta

zer lege, araudi, konben tzio eta komunikazio molde darabil tzaten

horretarako. Aztertutako lanak erakusten du animaliek beren la-

nabes mentalak erabil tzen dituztela beren mundu sozialean eta

ekologikoan bizia atera tzeko, eta gizakiak, berak bakarrik, mun-

du moral bat sor tzeko erabili dituela bere lanabesak.

Honako galdera eta eran tzun hauek emango dute gure ez-

tabaidaren ildo nagusia:

• Pen tsa tzen al dute animaliek? Ezaguerarik ba al dute

animaliek? Animalia ba tzuk beste ba tzuk baino

adimen tsuagoak al dira?

Uste dut galdera alferrak direla horiek: lausoak dira, eta

gizakiek egiten dutenetik abiaturik definituriko kon-

tzeptu orokorretan sostenga tzen dira gehienetan. Horren

haritik, saihestu egingo dut, eskuarki, «pen tsatu», «eza-

guera» eta «adimen tsu» hi tzak erabil tzea. Horren ordez,

askoz ere zeha tzago espezifikaturiko fenomeno mentalak

izango ditut aztergai, hala nola, tresnak erabil tzeko, sin-

boloen bidez problemak ebazteko, e txerako bidea aurki-

tzeko, norberaren iri tziak eta besteenak uler tzeko, eta

imitazioz ikasteko, animaliak duen gaitasuna. Nire ustez,

giza pen tsamendutik bereizirik eta metodo zientifikoen

bidez tratatu daitez keen gaiak dira horiek.

GOGO BASATIAK16

• Emoziorik ba al dute animaliek?

Bai. Emozioek presta tzen dituzte organismo guztiak ekin-

tzarako, gauza onetara hurbil tzeko eta gauza txarrak ekidi-

teko. Baina alde batera uzten baditugu ziur aski anima-

lia guztiek parteka tzen dituzten emozio nagusiak, hala

nola haserrea eta beldurra, beste emozio ba tzuk aurki-

tuko ditugu: erruduntasuna, ezinegona eta lo tsa, norbe-

re buruaren eta besteen zen tzua izateari lotuak fun tsean.

Azalduko dut balitekeela emozio horiek gizakiarenak

bakarrik izatea, eta ezein animaliak iri tsi ezin duen zen-

tzu moral bat ematen digutela.

• Komunika tzen al dira animaliak?

Bai. Baina espezie bakoi tzaren komunikazio-siste-

mak berariaz ko diseinu-ezaugarriak ditu, informazioa

transmiti tzeko eta portaera manipula tzeko espezializa-

tuak. Hala, saguzarrek eta izurdeek ekolokalizazioa dara-

bilte; hegaztiek, kantua; erleek, dan tza; gorilek, kurrinka;

kanguru-arratoiek, errepika; eta ipurtargiek, argia. Eta,

bai, gizakiek hiz ketan eta keinuka egiten dute beren

ama-hiz kun tzan, eta, ba tzuetan, baita a tzerriko hiz kun-

tzaren bat edo bestetan ere.

• Senak gida tzen al ditu animaliak?

Bai, eta senak gida tzen gaitu gu ere. Senak gida tzen du

ikastearen esperien tzia. Senak bul tza tzen ditu organis-

moak inguruneko ezaugarri ba tzuk kontuan har tzera

eta beste ba tzuk bazter tzera. Eboluzioaren aldetik, oso

an tzinakoak dira gure senetariko asko, eta haien kariaz

parteka tzen dugu beste animalia askorekin munduaren

ikuspegi per tzeptual eta kon tzeptual bera.

HITZAURREA 17

• Ba al dute animaliek araurik, bete tzen dutenik, eta,

ba tzuetan, hausten dutenik?

Bai, eta arauek isla tzen dituzte ugalketaren eta bizi-irau-

penaren jokoan parte har tzeko baldin tzak. Baina anima-

lien arauak, gureak ez bezala, ez dira oinarri tzen zerbait

“ongi” eta “gaiz ki” dagoelako iri tzi batean. Animaliek

bete egiten dituzte arauak, baina ez dakite ohiturak

gorde tzeko eratu direla, egin tza kaltegarriak ekiditeko,

eta, ba tzuetan behin tzat, zuzentasuna manten tzeko. Hau-

rrak animaliak bezalakoxeak dira, baina gizaki helduak ez.

Gizaki helduok badakigu ongiaren eta gaiz kiaren artean

bitarteko tza egiteko eratu zirela arauak, eta ekin tzarako

jarraibideak ematen dituztela. Gizakiak kon tsultatu egi-

ten ditu arauak eta, askotan, bete. Garran tzi tsuagoa dena:

“da” eta “izan behar luke” bereizteko gaitasuna dugulako,

gure iraganetik heredatu ditugun jaidura biologikoen eta

nork bere bizibidean egitea erabaki tzen duenaren artean

bereizten dakigulako, egoera paregabean gaude jokabi-

deari buruz ko balioak era tzeko, egin tza ba tzuk saritu eta

beste ba tzuk zigor tzeko.

Gai horiei hel tzeko, basoan eta laborategian animaliak

azter tzen dituen zien tzialari gisa dudan esperien tziara jo tzen dut,

baina baita naturalista informal gisa dudanera ere. Behatu ditu-

dan eta esperimentuetan erabili ditudan animalien artean badira

Keniako sabanan bizi diren zerkopitekoak, Ugandako oihan tro-

pikal bateko txinpan tzeak, hego Kaliforniako golf-zelai bateko

beleak, San Fran tzisko gainean dabil tzan berdan tza koroazuriak,

Puerto Ricoko kostaldeko uharte tropikal bateko reshus tximi-

GOGO BASATIAK18

noak, eta Harvard Uniber tsitateko nire laborategiko tamarin kas-

kazuriak. Animalien artean izandako gertaerei buruz ko ezin kon-

ta ahala behaketa bil tzeko aukera eskaini dit horrek, eta, askotan,

eskueran ditudan gaien ehundura kon tzeptualean bilba tzen ditut

gertaerok.

Beraz, animalia batek munduaz duen ikuskera uler tzeko,

beharrez ko da dagoz kion sentipen-sistemak isola tzeko trebe-

tasuna, eta jakitea ea zer eratako arazoak gainditu dituzten es-

pezieek iraganean gaur arte iraun ahal izateko. Ez dugu uste izan

behar badakigula animaliek zer dakiten, edo dakitena jakitera

nola iri tsi diren. Guri ez zaigu eman, Scrooge-ri* bezala, iraga-

nera i tzul tzeko eta etorkizunera begira tzeko aukerarik; guk ani-

maliaren burmuinaren eta jokabidearen oraingo ezaugarriak ba-

liatu behar ditugu haren burua zer eratako arazoei aurre egiteko

diseinatua izan zen ondoriozta tzeko. Hori da errezeta, Charles

Darwinek orain dela ehun urte baino gehiago prestatu zuenez

geroztik ondo atera dena. Hurbiletik jarrai tzen badiogu, asko

ikasiko dugu planeta honetan diren gogo basatiez.

* I tzul tzailearen oharra: Charles Dickensen Eguberri kanta-ko per tsonaia.